Αφιέρωμα - ΤΡΟΙΑ

AΦIEPΩMA

KYPIAKH 21 MAΪOY 1995

2-32 AΦIEPΩMA� Θησαυρ�ς τ�υ Πριάμ�υ: έ-νας �ωνταν�ς μύθ�ς. H ιστ�-ρία τ�υ «�αμέν�υ» θησαυ-ρ�ύ απ� την ανακάλυψή τ�υτ� 1873 στην Tρ�ία απ� τ�νΣλήμαν ώς την επανανακά-λυψή τ�υ στ� M�υσεί� Π�ύ-σκιν της M�σ�ας.� Xρ�ν�λ�γι�.� T� περιπετειώδες �ρ�νικ�τ�υ Θησαυρ�ύ - A. T� πι�διάσημ� αρ�αι�λ�γικ� σύν�-λ� σε σταυρ�δρ�μια συνε-�ών διαπραγματεύσεων.� H μεταπ�λεμική περιπέ-τεια. H «�δύσσεια» τ�υ θη-σαυρ�ύ απ� τις πρ�θήκεςτ�υ "ερ�λινέ�ικ�υ μ�υσεί�υώς τα υπ�γεια τ�υ ρωσικ�ύM�υσεί�υ Π�ύσκιν.� H λύση θα είναι π�λιτική.H Iρίνα Aντ�ν�"α, διευθύ-ντρια τ�υ M�υσεί�υ Π�ύ-σκιν της M�σ�ας μιλάει γιατ�ν θησαυρ� και την τύ�ητ�υ...� Aπ� τ� Bερ�λίν� στη M�-σ�α. Πώς τα αρ�αι�λ�γικάευρήματα της Tρ�ίας έγινανλά#υρα τ�υ K�κκιν�υ Στρα-τ�ύ και #υγαδεύτηκαν στηΣ�"ιετική Eνωση.� Θησαυρ�ς υπ� διεκδίκη-σιν. Γερμαν�ί, Pώσ�ι, T�ύρ-κ�ι, αλλά και Aγγλ�ι ερί��υνγια την απ�κτηση των π�λύ-τιμων αρ�αι�λ�γικών ευρη-μάτων.� H ανασύνθεση τ�υ μεγά-λ�υ περιδεραί�υ. 8.700 �ρυ-σές ψή#�ι δια#�ρετικής μ�ρ-#ής απ�τελ�ύν τ� διάσημ�κ�σμημα.� H συλλ�γή είναι γνήσια.Tα 259 π�λύτιμα και μ�ναδι-κά αντικείμενα έ��υν παρα-μείνει έτσι, �πως ανασύρθη-καν απ� τη γη.� O π�λιτισμ�ς τ�υ B.A. Aι-γαί�υ. Aνασκα#ές σε Λήμν�,Σαμ�θράκη, Σκύρ� και Θά-σ� απ�δεικνύ�υν �τι ήκμασεπρ�ϊστ�ρικ�ς π�λιτισμ�ςστ�ν �π�ί� εντασσ�ταν και ηTρ�ία.� Eνθυμήματα Σλήμαν στ�Aνκερσ�άγκεν. Eνα μικρ�μ�υσεί� στεγά�ει μνήμες απ�τη �ωή και τη δράση τ�υ με-γάλ�υ ανασκα#έα και αρ-�αι�λ�γ�υ.� O πρωτ�π�ρ�ς της αρ�αι�-λ�γικής έρευνας. O Eρρίκ�ςΣλήμαν ανακάλυψε τ�ν τρωι-κ� και τ�ν μυκηναϊκ� π�λιτι-σμ� και πρ�γραμμάτι�ε να α-νασκάψει και την Kνωσ�.

Yπεύθυν�ς «Eπτά Hμερών»:

BHΣ. ΣTAYPAKAΣ

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 MAΪOY 1995

Θησαυρ�ς τ�υ Πριάμ�υ:Eνας �ωνταν�ς μύθ�ς

H ιστ�ρία τ�υ «αμέν�υ» θησαυρ�ύ απ� την ανακάλυψή τ�υ τ� 1873 στην Tρ�ία

απ� τ�ν Σλήμαν ώς την επανανακάλυψή τ�υ στ� M�υσεί� Π�ύσκιν της M�σας

Σελίδα απ τ� ημερ�λγι� τ�υ Eρρίκ�υ Σλήμαν, π�υ ανα�έρεται στις ανασκα�ές τ�υ στην Tρ�ία. T� ημερ�λγι� ευρίσκεταιστη Γεννάδει� Bι�λι�θήκη.

O Θησαυρ�ς τ�υ Πριάμ�υ είναι απ� τα πλέ�ν διάσημα αρ�αι�λ�-γικά σύν�λα σ’ �λ�κληρ� τ�ν κ�σμ�, π�υ καλύπτεται ακ�μη καισήμερα απ� ένα πέπλ� μυστηρί�υ. Aνακαλύ�θηκε τ� 1873 στηνTρ�ία, απ� τ�ν Eρρίκ� Σλήμαν, � �π�ί�ς τ�ν �υγάδευσε στηνEλλάδα, θέλ�ντας να �ικει�π�ιηθεί την ανακάλυψή τ�υ αν και ησυμ�ωνία με τις τ�υρκικές αρ�ές ήταν δια��ρετική. Eπειτα απ�δίκες, �ταν � Σλήμαν γίνεται κύρι�ς τ�υ θησαυρ�ύ, απ��ασί!ει νατ�ν �αρίσει στ� ελληνικ� κράτ�ς, με την πρ�ϋπ�θεση �τι θα τ�υ ε-πιτραπεί να κτίσει μ�υσεί� π�υ θα �έρει τ� �ν�μά τ�υ. H τ�τε κυ-#έρνηση της Eλλάδ�ς –��#�ύμενη πρ��ανώς τ�υς T�ύρκ�υς καιμη εκτιμώντας σωστά την ανακάλυψη– αρνείται τη δωρεά. O θη-σαυρ�ς θα εκτεθεί στ� Λ�νδίν� και θα μετα-�ερθεί στ� Bερ�λίν�, �π�υ Γερμαν�ς αρ�αι-�λ�γ�ς θα τ�ν �αρίσει τελικά... Θα παραμεί-νει εκεί έως τ�ν B’ Παγκ�σμι� Π�λεμ�, �π�-τε, τ� 1945, μετα�έρεται ως λά�υρ� π�λέ-μ�υ, στ� Eρμιτά! της Πετρ�ύπ�λης και στ�M�υσεί� Π�ύσκιν της M�σ�ας. Aπ� τ�τε και έως πρ�σ�ατα εί�αν�αθεί τα ί�νη τ�υ. Eπιστήμ�νες απ� τα μ�υσεία τ�υ Bερ�λίν�υ τ�νανα!ητ�ύσαν παντ�ύ.

Tην επ��ή της περεστρ�ικα, τα σ�#ιετικά αρ�εία γίν�νται, έωςένα #αθμ�, πρ�σιτά στ�υς ερευνητές. Oι ιστ�ρικ�ί τέ�νης K�νστα-ντίν Aκίνσα και Γκριγκ�ρι K�σλ�� θα απ�καλύψ�υν την ύπαρ'ητ�υ θησαυρ�ύ στα υπ�γεια τ�υ M�υσεί�υ Π�ύσκιν. H πρώτη α-νακ�ίνωση θα γίνει στην ε�ημερίδα «Oμπ!έρ#ερ» και στ� περι�-δικ� «Aρτνι�υς» της Nέας Y�ρκης την άν�ι'η τ�υ 1991...

Tα δημ�σιεύματα θα επανα�έρ�υν στην επικαιρ�τητα τ� θη-σαυρ�. Oι Γερμαν�ί τ�ν διεκδικ�ύν, �ι T�ύρκ�ι απαιτ�ύν την επι-στρ��ή τ�υ «'ε�νώντας» �τι αμεί�θηκαν με 50.000 �ρυσά �ράγκακαι δρα�μές απ� τ�ν Σλήμαν και τ�ν απ�π�ιήθηκαν, �ι Pώσ�ιπρ�#άλλ�υν πρ�σκ�ματα για να τ�ν κρατήσ�υν, ενώ τελευταίαμπήκαν στ� ��ρ� των διεκδικήσεων και �ι Aγγλ�ι...

Tαυτ��ρ�να, αρ�αι�λ�γ�ι απ� �λ� τ�ν κ�σμ� μελετ�ύν τ� θη-

σαυρ�, μετα'ύ των �π�ίων και Eλληνες. Eπι#ε#αιώθηκε η γνησι�-τητά τ�υ, απ� εδώ και πέρα αρ�ί!ει μια μεγάλη επιστημ�νική συ-!ήτηση, ��ι μ�ν� γι’ αυτ� καθ’ εαυτ� τ� μ�ναδικ� αρ�αι�λ�γικ�σύν�λ� αλλά και για τη μελλ�ντική τύ�η τ�υ. Yπ�λ�γί!εται, �τι με-τά τ� 1997, �ταν θα τελειώσει η έκθεση τ�υ θησαυρ�ύ στη M�σ�α,θα μετα�ερθεί για να παρ�υσιαστεί και στην Eλλάδα. E��σ�ν, #έ-#αια, θα έ�ει λυθεί τ� θέμα της ιδι�κτησίας τ�υ...

Oι «Eπτά Hμέρες» της «Kαθημερινής» άν�ι'αν τ� �άκελ� τ�υθησαυρ�ύ τ�υ Σλήμαν. O αρ�αι�λ�γ�ς και καθηγητής τ�υ Πανε-πιστημί�υ Aθηνών Γεώργι�ς Στυλ. K�ρρές –μ�ναδικ�ς γνώστηςτ�υ θησαυρ�ύ αλλά και μελετητής τ�υ Σλήμαν– γρά�ει για τις πε-

ριπέτειες τ�υ Θησαυρ�ύ A· � δρ. Kλά�υςΓκ�λντμαν τ�υ Πρ�ϊστ�ρικ�ύ και Πρωτ�ϊ-στ�ρικ�ύ M�υσεί�υ τ�υ Bερ�λίν�υ ανα�έ-ρεται στη γερμανική πρ�π�λεμική �άση τ�υ·� Aνατ�λικ�γερμαν�ς �ρυσ��ς B�λ-�γκανγκ K�ύκενμπ�υργκ ε'ηγεί πώς ανα-

συνέθεσε τ� μεγάλ� περιδέραι� και τα άλλα κ�σμήματα. Aπ� τηνπλευρά των Pώσων, η Iρίνα Aντ�ν�#α, διευθύντρια τ�υ M�υσεί�υΠ�ύσκιν μιλάει για την τύ�η τ�υ θησαυρ�ύ, ενώ �ι ιστ�ρικ�ί τέ-�νης K. Aκίνσα και Γκ. K�!λ�� γρά��υν ��ι μ�ν� για τ� θησαυ-ρ�, αλλά και για τα υπ�λ�ιπα έργα τέ�νης π�υ �υγαδεύτηκαν α-π� τη Γερμανία στη M�σ�α. Eλληνες και Iταλ�ί αρ�αι�λ�γ�ι απ�-δεικνύ�υν �τι δεν πρέπει να μιλάμε για «τρωικ� π�λιτισμ�» αλλάγια π�λιτισμ� τ�υ BA Aιγαί�υ, π�υ απλά, στ� ανατ�λικ�τερ� ση-μεί� τ�υ #ρισκ�ταν η Tρ�ία· απ� τη μεριά τ�υ � Γερμαν�ς αρ�αι�-λ�γ�ς Mάν�ρεντ K�ρ�αν ανα�έρεται στις τωρινές ανασκα�έςστ� Iλι�ν...

Tέλ�ς, � Γεώργι�ς Στυλ. K�ρρές κάνει ένα π�ρτρέτ� τ�υ Eρρί-κ�υ Σλήμαν πατέρα της νεώτερης αρ�αι�λ�γίας, ενώ � διευθυντήςτ�υ μ�υσεί�υ Σλήμαν στην πατρίδα τ�υ, τ� μικρ� �ωρι� Aνκερ-σ�άγκεν, Bίλ�ριντ Mπέλκε, ανα�έρεται στην ιστ�ρία τ�υ διάση-μ�υ αρ�αι�λ�γ�υ...

Eπιμέλεια α#ιερώματ�ς:

ΠEΓKY KOYNENAKH

KYPIAKH 21 MAΪOY 1995 - H KAΘHMEPINH 3

T� σ�έδι� τ�υ Γερμαν�ύ αρ�ιτέκτ�να Eρνέστ�υ Tσίλλερ για τ� Iλί�υ Mέλαθρ�ν (27-3-1878). (Aθήνα, Δημ�τική Πινακ�θήκη - Συλλ�γή Tσίλλερ. Aρ�εί�: Γ. Στ. K. Φωτ:H. Hλιάδης)

H �ρ��ή της αίθ�υσας ��ρ�ύ στ� Iλί�υ Mέλαθρ�ν, με την ιστ�ρία των ανασκα�ών τ�υ Σλήμαν με τ�υς τέσσερις $ωγρά��υς.Λεπτ�μέρεια της κάτω $ω�ρ�υ: H Mίνα Mάινκε, τ� κ�ριτσάκι π�υ ήταν ερωτευμέν�ς � Σλήμαν στ� Aνκερσ�άγκεν, με την�π�ία εί�αν απ��ασίσει να ανασκάψ�υν την Tρ�ία. Στην επάνω $ω�ρ�, έρωτες θαυμά$�υν τα ευρήματα των Mυκηνών. Tαυ-τίσεις: Γ. Στυλ. K�ρρές. (Aρ�εί� Γ. Σ. K. Φωτ: H. Hλιάδης)

Xρ�ν�λ�γι�1871-1873: Aνασκα ές τ�υ Eρρί-κ�υ Σλήμαν στ� Xισσαρλίκ της B�-ρει�δυτικής Tρωάδ�ς (Tρ�ία). Στις31 Mαί�υ ανακαλύπτεται � πρώτ�ςθησαυρ�ς της Tρ�ίας, � λεγ�μεν�ςθησαυρ�ς τ�υ Πριάμ�υ, μετά την α-να�ώρηση της Σ� ίας Σλήμαν γιατην Aθήνα, ε� αιτίας τ�υ θανάτ�υτ�υ πατέρα της. O Σλήμαν απέστειλεκρυ ά τα π�λύτιμα ευρήματά τ�υστ�ν ίλ� τ�υ Φρεντ Kαλ"έρτ, πρ�-�εν� των Hνωμένων Π�λιτειών σταΔαρδανέλλια.

1873 (I�ύνι�ς): O Σλήμαν απ�-στέλλει κρυ ά στην Eλλάδα τ� θη-σαυρ�, �ωρίς να λά"ει υπ’ �ψιν τ�υτην αρ�ική συμ ωνία με την Oθωμα-

νική Kυ"έρνηση περί διαμ�ιρασμ�ύτων ευρημάτων. Mε ημερ�μηνία 17I�υνί�υ και δήθεν τ�π� την Tρ�ία (έ-�ει διαγράψει τη λέ�η Aθήνα), ανα-γρά ει στ� ημερ�λ�γι� τ�υ την α-νεύρεση τ�υ θησαυρ�ύ.

T�ν επ�μεν� μήνα κινητ�π�ιείταιη γερμανική διπλωματική υπηρεσίαγια να απ�κτήσει πάση θυσία τ� θη-σαυρ�.

5 Aυγ�ύστ�υ 1873: Δημ�σι-εύεται άρθρ� τ�υ Σλήμαν στηνAugsburger Allgemeine Zeitung μετίτλ� «Der Schatz des Priamos».

Eπιστημ�νική Eπιμέλεια:

ΓE·PΓIOΣ ΣTYΛ. KOPPEΣ

Συνέ�εια στην 4η σελίδα


Eπάνω: �ρυσ �ρα�ιλι σε αντίγρα��, π�υ απ�τελείται απ τέσσερις συγκ�λλημέν�υς μετα'ύ τ�υς δακτυλί�υς, απ τ�υς �π�ί�υς �ι ε'ωτερικ�ί είναι λεί�ι, �ι εσωτε-ρικ�ί αντεστραμμέν�ι και ενωμέν�ι μετα'ύ τ�υς με τέτ�ι� τρπ�, ώστε, να δημι�υργείται στα�υσ�ημ� διακ�σμητικ θέμα. Kάτω: Aπλ κλειστ �ρα�ιλι, με κυκλικήτ�μή, �ρυσ. M�υσεί� Πρ�ϊστ�ρίας και Πρωτ�ϊστ�ρίας τ�υ Bερ�λίν�υ.

O γλύπτης Γεώργι�ς Kαστριώτης (1899-1969) �ιλ�τέ�νησε αυτή την πρ�τ�μή τηςθείας τ�υ Σ��ίας Σλήμαν με τα κ�σμήματα της Tρ�ίας. Πειραιάς, Δημ�τική Πινα-κ�θήκη. (Aρ�εί�: κ. Mαίρη Kαστριώτη)

Aμεση αντίδραση των T�ύρκων γιατην παράν�μη ε�αγωγή τ�υ θησαυ-ρ�ύ.

Tέλη 1873: Kυκλ� �ρ�ύν στ�Παρίσι (γαλλικά) και στη Λειψία (γερ-μανικά) �ι δύ� τ�μ�ι τ�υ Eρρίκ�υΣλήμαν με τίτλ�, αντίστ�ι�α, «Tρωι-κές αρ�αι�τητες» και «Aτλας Tρωι-κών Aρ�αι�τήτων», �π�υ απεικ�νί&ε-ται �λ�ς � θησαυρ�ς. Aυτή τη �ρ�νιά� Σλήμαν πρ�σ έρει στ�ν τ�τε πρω-θυπ�υργ� Eπαμεινώνδα Δεληγιώργητ� π�σ� των 200.000 �ρυσών ρά-γκων της επ��ής, για να πάρει την ά-δεια και να ιδρύσει τ� «Σλημάνει�M�υσεί�», τ� �π�ί� θα στέγα&ε ταευρήματα �λων των ανασκα ών τ�υ.M�ναδικ�ς �ρ�ς τ�υ, να παραμείνει� ίδι�ς διευθυντής τ�υ μ�υσεί�υε ’�ρ�υ &ωής και μετά τ� θάνατ�τ�υ να περιέλθ�υν, ευρήματα καιμ�υσεί�, στην κυρι�τητα τ�υ ελληνι-κ�ύ κράτ�υς. Tην πρ�ταση τ�υ Σλή-μαν απεδέ�θη � Δεληγιώργης, ��ι �-μως και η B�υλή των Eλλήνων, �-"�ύμενη την αντίδραση των T�ύρ-κων...Παρ�ιμιώδης παρέμεινε η ρά-ση τ�υ τ�τε υπ�υργ�ύ Θρησκευμά-των Bαλασ�π�υλ�υ: «Aς πάρει ταTσ�υκαλάκια τ�υ � Σλήμαν και αςμας α ήσει ήσυ��υς...»

1874: Συνε�είς δίκες στην Aθήναμε μήλ�ν της Eριδ�ς τ� θησαυρ� τ�υΠριάμ�υ. O Σλήμαν καταδικά&εται νακατα"άλει (10.000 �ρυσά ράγκα) α-π�&ημίωση στ� Oθωμανικ� Aρ�αι�-λ�γικ� M�υσεί� της Kωνσταντιν�ύ-π�λης.

1875: Kλείνεται συμ ωνία κατα"�-λής 50.000 �ρυσών ράγκων στηνT�υρκία εκ μέρ�υς τ�υ Eρρίκ�υ Σλή-μαν. O θησαυρ�ς και τα άλλα αντι-κείμενα απ� την ανασκα ή παραμέ-ν�υν στην αδιαμ ισ"ήτητη πλέ�νκατ��ή τ�υ.

1877: O θησαυρ�ς μα&ί με άλλεςτρωικές αρ�αι�τητες απ�στέλλεταιστ� M�υσεί� τ�υ Σά�υθ Kένσιγκτ�ντ�υ Λ�νδίν�υ, �π�υ εκτίθενται έωςτ� τέλ�ς τ�υ 1880.

1878: O Eρνεστ Tσίλλερ κάνει ταπρώτα σ�έδια για να κτισθεί τ� Iλί�υMέλαθρ�ν στην �δ� Πανεπιστημί�υ,�π�υ θα &�ύσε � Σλήμαν με την �ικ�-γένειά τ�υ.

1879: O διάσημ�ς Γερμαν�ς αν-θρωπ�λ�γ�ς και αρ�αι�λ�γ�ς καθη-γητής δρ P�ύντ�λ Φίρ�ω πείθει,στην Tρ�ία, τ�ν Σλήμαν να δωρήσειτ� θησαυρ� στη Γερμανία, έναντι ε-ν�ς παρασήμ�υ δευτέρας τά�εωςκαι αναγ�ρεύσεώς τ�υ σε επίτιμ�δημ�τη τ�υ Bερ�λίν�υ.

1881: Eγκαινιά&εται με κάθε μεγα-λ�πρέπεια τ� Iλί�υ Mέλαθρ�ν, κτί-σμα στ� πνεύμα τ�υ νε�κλασικι-σμ�ύ. T� αρ�ιτεκτ�νικ� σ�έδι� δενείναι πρωτ�τυπ� έργ�, αλλά επανά-ληψη της «Bίλας P�&α» της Δρέσ-δης, πρωτεύ�υσας της Σα��νίας απ’�π�υ καταγ�ταν � Tσίλλερ. Tην ανέ-γερση τ�υ κτιρί�υ επέ"λεψε � ίλ�ςτ�υ Σλήμαν, μη�ανικ�ς B. Δρ�σιν�ς.T� εσωτερικ� και τ� ε�ωτερικ� τ�υκτιρί�υ καλύ θηκε με π�μπηιανές

Συνέ�εια απ την 3η σελίδα


O Xέρμαν Mπ�ρν, αρ�ισυντηρητής τ�υ M�υσεί�υ Πρ�ϊστ�ρίας και Πρωτ�ϊστ�ρίας τ�υ Bερ�λίν�υ και η Iρίνα Aντν��α θαυμά$�υν τ�υς πελέκεις, τα �ρυσά και αργυ-ρά σκεύη και τ� μεγάλ� περιδέραι� στ� M�υσεί� Π�ύσκιν. (Φωτ: Kλά�υς Γκλντμαν, Oκτώ�ρι�ς 1994)

διακ�σμήσεις, ενώ η αρ�αι�λατρίατ�υ Σλήμαν εκδηλώθηκε στη διακ�-σμηση με π�λλ�ύς τρ�π�υς: Mε πα-ραλλαγές π�μπηανών τ�ι��γρα ιών,με πήλινα αντίγρα α αρ�αίων ελλη-νικών αγαλμάτων, με μωσαϊκά δάπε-δα π�υ εί�αν παραστάσεις ευρημά-των τ�υ Σλήμαν απ� την Tρ�ία καιτις Mυκήνες και με επιγρα ές π�υείναι απ�σπάσματα απ� αρ�αία ελλη-νικά π�ιητικά έργα. Στ� εσωτερικ�,ακ�μη, τ�υ Iλί�υ Mέλαθρ�ν τ�π�θε-τήθηκαν 7.500 κ�μμάτια απ� τη συλ-λ�γή τ�υ Σλήμαν, τα �π�ία μετά τ�θάνατ� τ�υ μετα έρθηκαν και αυτάστ� Bερ�λίν�.

1880-’81: Tρωικά ευρήματα δωρί-&�νται στα M�υσεία τ�υ Bερ�λίν�υ.O Kάι&ερ απ�δέ�εται τη δωρεά, τα α-ντικείμενα εκτίθενται με τη ρ�ντί-δα τ�υ Σλήμαν και της συ&ύγ�υ τ�υΣ� ίας στ� Kunstgewerbe – Museum(Gropius– Bau).

1885: H τρωική συλλ�γή τ�π�θε-τείται στ� Eθν�λ�γικ� M�υσεί�.

1890 (26/12): Θάνατ�ς τ�υ Eρρ.Σλήμαν.

1891 (καλ�καίρι): Mε επί"λε-ψη τ�υ Nτέρπ ελντ απ�στέλλ�νταιαπ� τ� Iλί�υ Mέλαθρ�ν, σύμ ωνα μετην τελική διαθήκη τ�υ Σλήμαν, ταυπ�λ�ιπα τρωικά αντικείμενα στ�Bερ�λίν�. Oι τρωικές συλλ�γές ε-ντά�θηκαν στ� Πρ�ιστ�ρικ� Tμήματ�υ Eθν�λ�γικ�ύ M�υσεί�υ, π�υ,στη δεκαετία τ�υ 1920 πήρε τ� �ν�-μα Πρ�ϊστ�ρίας και Πρωτ�ϊστ�ρίαςκαι ανήκε πλέ�ν στ� Σύνδεσμ� Kρα-τικών M�υσείων τ�υ Bερ�λίν�υ.

1937: O θησαυρ�ς τ�υ Πριάμ�υ τ�-π�θετείται στ� υπ�γει� θησαυρ� υ-λάκι� τ�υ M�υσεί�υ στ� Gropius–Bau, για να πρ� υλα�θεί απ� πιθανήαερ�π�ρική επιδρ�μή, επειδή ανήκεστα ανεκτίμητα αντικείμενα τ�υM�υσεί�υ. Στη συνέ�εια, μετα έρθηκε στα θη-σαυρ� υλάκια τ�υ τραπε&ικ�ύ �ργα-νισμ�ύ Seehandlung και, τελικά,στ�υς �ώρ�υς τ�υ αντιαερ�π�ρικ�ύκατα υγί�υ π�υ αναγέρθηκε στηνπερι��ή τ�υ Zω�λ�γικ�ύ Kήπ�υ τ�υBερ�λίν�υ, �π�υ παρέμεινε μέ�ρι τ�τέλ�ς τ�υ π�λέμ�υ. O διευθυντήςτ�υ M�υσεί�υ Πρ�ϊστ�ρίας και Πρω-

τ�ιστ�ρίας καθηγητής και δρWilhelm Unverzagt (1926–1945) πα-ρέδωσε τ�υς θησαυρ�ύς τ�υ M�υ-σεί�υ στ�υς α�ιωματικ�ύς τ�υ σ�-"ιετικ�ύ K�κκιν�υ Στρατ�ύ. Aκ�λ�ύ-θησε άμεση αερ�π�ρική μετα �ράστη M�σ�α, �π�υ και εντά�θηκεστ�υς θησαυρ�ύς τ�υ M�υσεί�υΠ�ύσκιν.

1991: Γίνεται για πρώτη �ρά γνω-στ� �τι � θησαυρ�ς πρέπει να "ρί-σκεται στ� M�υσεί� Π�ύσκιν.

1993 (I�ύλι�ς): O Πρ�εδρ�ςτης Pωσίας Mπ�ρις Γέλτσιν, στηδιάρκεια της επίσημης επίσκεψήςτ�υ στην Aθήνα, ανακ�ινώνει �τιπράγματι � θησαυρ�ς "ρίσκεται στ�M�υσεί� Π�ύσκιν και �τι θα σταλείστην Aθήνα για να εκτεθεί στ� Iλί�υMέλεθρ�ν.

1993 (Aύγ�υστ�ς): T� Pωσι-κ� K�ιν�"�ύλι� δεν απ�δέ�εται τηνπρ�ταση Γέλτσιν, ενώ, ταυτ��ρ�να,εκδηλώνεται και η αντίθεση της Γερ-μανίας για μια τέτ�ια έκθεση.

1994 (Φθιν�πωρ�): T� θησαυ-

ρ� τ�υ Πριάμ�υ μελετ�ύν αλληλ�-διαδ��ως �ι υπεύθυν�ι τ�υ M�υσεί-�υ Πρ�ϊστ�ρίας και Πρωτ�ϊστ�ρίαςτ�υ Bερ�λίν�υ, �ι ανασκα είς και �ισυνεργάτες της ανασκα ής τηςTρ�ίας μετα�ύ των �π�ίων T�ύρκ�ιαρ�αι�λ�γ�ι.

Παράλληλα, στην Aθήνα, �ι εκά-στ�τε υπ�υργ�ί Π�λιτισμ�ύ κ.κ. Nτ�-ρα Mπακ�γιάννη, Mελίνα Mερκ�ύρηκαι Θ. Mικρ�ύτσικ�ς, πρ��ωρ�ύνστις απαραίτητες ενέργειες για τηναπ�στ�λή της έκθεσης στην Eλλάδα.Tαυτ��ρ�να, αναγγέλλεται στη M�-σ�α η έκθεση τ�υ θησαυρ�ύ τ�υΠριάμ�υ– απ� τ� Φε"ρ�υάρι� τ�υ1996 και για ένα �ρ�ν� στ� M�υσεί�Π�ύσκιν.

Στ� μετα�ύ, �ι γερμαν�–ρωσικέςσυν�μιλίες για την τύ�η των λα ύ-ρων π�λέμ�υ έ��υν περιέλθει σε α-διέ��δ�, μετά τη γενική συμ ωνίαπ�υ εί�ε γίνει πριν απ� �ρ�νια, γιασυνεργασία των δύ� �ωρών, ανα �-ρικά με θέματα π�υ πρ�κύπτ�υν γιατην απ�δ�ση/επιστρ� ή αρπαγέ-ντων καλλιτε�νικών θησαυρών, στη�ώρα –ν�μιμ� ιδι�κτήτη (πριν απ�τ�ν B΄ Παγκ�σμι� Π�λεμ�).



T� περιπετειώδες �ρ�νικ�τ�υ Θησαυρ�ύ - A

T� πι� διάσημ� αρ�αι�λ�γικ� σύν�λ� σε σταυρ�δρ�μια συνε�ών διαπραγματεύσεων

Σελίδα απ� την αυτ��ι�γρα�ία τ�υ Eρρίκ�υ Σλήμαν, γραμμένη στα αρ�αία ελληνικά π�υ υπε�λήθη με τη διατρι�ή τ�υ Σλή-μαν (Ithaque, le Peloponnese et la Troia) στη Φιλ�σ��ική Σ��λή τ�υ Πανεπιστημί�υ P�στ�κ της B. Γερμανίας (1868).

T�υ Γεωργί�υ Στυλ. K�ρρέ

Aρ�αι�λ�γ�υ, Kαθηγητή τ�υ Πανεπιστημί�υAθηνών

OTAN αναλ�γίεται κανείς την ιστ�-ρία τ�υ θησαυρ�ύ τ�υ Πριάμ�υ, ωςπρώτη σκέψη έρ��νται στ� ν�υ �ιπεριπέτειες 120 ετών τ�υ θησαυρ�ύτης Tρ�ίας, �ι σ�έσεις τ�υς με τ� μύ-θ� π�υ λέγεται Eρρίκ�ς Σλήμαν, �ισυγκλ�νιστικές περιπέτειες των 23τελευταίων ετών, κατά τα �π�ία, α-ναθερμάνθηκε η έρευνα για �λες τιςπ�λυσ�ιδείς δραστηρι�τητες τ�υ ι-δρυτ�ύ της Nεώτερης Aρ�αι�λ�γίαςκαι πατρ�ς της Mυκηναϊκής Aρ�αι�-λ�γίας, π�υ έ"ερε στ� "ως δύ� απ�τ�υς πλέ�ν σημαντικ�ύς π�λιτι-σμ�ύς τ�υ πρωτ�ϊστ�ρικ�ύ Aιγαί�υ(τ�ν Tρωικ� και τ� νησιωτικ� τ�υB.A. Aιγαί�υ).

Oλες αυτές �ι περιπέτειες τ�υθησαυρ�ύ τ�υ Πριάμ�υ και �λες �ιπληρ�"�ρίες π�υ γνωρί�υμε απ�ένα τεράστι� και ανα#ι�π�ίητ�, α-κ�μη, αρ�ειακ� υλικ�, τ�ν κατέ-στησαν ως τ� πλέ�ν γνωστ�, δη-μ�"ιλές και διάσημ� στ�ν κ�σμ�αρ�αι�λ�γικ� σύν�λ� της επιστή-μης της σκαπάνης, περισσ�τερ�και απ� τ�υς θησαυρ�ύς τ�υEberswalde, της Varna, τ�υ T�υ-ταγ�αμών.

O «Θησαυρ�ς τ�υ Πριάμ�υ» ήΘησαυρ�ς A, είναι � αδιαμ"ισ%ήτη-τ�ς μεγαλύτερ�ς απ� τ�υς 18, τ�υ-λά�ιστ�ν, θησαυρ�ύς– σύν�λα κ�-σμημάτων και άλλων π�λύτιμωνευρημάτων π�υ ανεύρε � Eρρίκ�ςΣλήμαν στην Tρ�ία– Hissarlik τηςTρωάδ�ς. Kαι επειδή ανευρέθη κα-τά την πρώτη περί�δ� των ανασκα-"ών της Tρ�ίας (1871–1873), απε-κλήθη A– πρώτ�ς, περιελάμ%ανε δε�άλκινα εργαλεία, «�πλα», δηλαδή,αι�μές απ� λ�γ�ες, εγ�ειρίδια, σμί-λες, αγγεία απ� ασήμι, �αλκ�, �ρυ-σ�, και ήλεκτρ�, �ρυσά διαδήματα,επίμηκες έλασμα �ρυσ�ύ με διακ�-σμηση, π�λυάριθμα ενώτια απ��ρυσ� δια"�ρων τ�πων, περι%ρα-�ι�νια και τ�ν τρ�μακτικ� αριθμ�των περίπ�υ 8.700 �ρυσών ψή"ων,π�υ εθεωρήθηκαν απ� τ�ν Eρρίκ�Σλήμαν �τι ανήκαν σε περιδέραι�,(αν και θα ήταν δυνατ�ν να ανήκανκαι σε δύ�).

Eπίσης, ανευρέθηκαν έ# αργυράτάλαντα, τα �π�ία, δηλαδή, ν��ύ-νται ως «ρά%δ�ι» π�λύτιμ�υ μετάλ-λ�υ, ανάλ�γα πρ�ς τα τ�υ θησαυ-ρ�ύ T�ντ της Aιγύπτ�υ. T� εντυπω-σιακ�τερ� τμήμα τ�υ θησαυρ�ύ εί-ναι τα κ�σμήματα π�υ μας είναι γνω-στά απ� την περί"ημη "ωτ�γρα"ίατης Σ�"ίας Σλήμαν, π�υ είναι καιπαραμένει η πι� π�λυδημ�σιευμένη


Xρυσά ενώτια, "ώνη, σ�ηκωτήρες και δακτυλίδια απ� τ�ν θησαυρ� τ�υ Πριάμ�υ. H �ωτ�γρα�ία δημ�σιεύθηκε στ�ν «Aτλαντα» τ� 1874, (πιν. 209).

T� μεγάλ� διάδημα τ�υ θησαυρ�ύ, κατά την πρώτη �ωτ�γρά�ηση, αμέσως μετά την ανασκα�ή. H �ωτ�γρα�ία αυτή δημ�σιεύθηκε στ�ν «Aτλαντα» τ� 1874, (πιν. 205).


Συνέ�εια απ� την 6η σελίδα

"ωτ�γρα"ία αρ�αι�λ�γικ�ύ ευρή-ματ�ς στ� διεθνή Tύπ� και στη διε-θνή %ι%λι�γρα"ία.

Aνασύνθεση κ�σμημάτων

Mέ�ρι σήμερα έ��υν γίνει δύ� α-π�πειρες ανασύνθεσης αυτών τωνκ�σμημάτων: H πρώτη απ� Yεμενίτη�ρυσ�� των Iερ�σ�λύμων για τιςανάγκες τ�υ "ιλμ «Heinrich Schlie-mann– Der Schatz des Priamos» τ�υNorddeutscher Rundfunh σε σενάρι�Karl Fruchtmann. H δεύτερη απ� τ�νΓερμαν� �ρυσ�� B�λ"γκαγκ K�ύ-κενμπ�υργκ για τις ανάγκες της έκ-θεσης για τα εκατ� �ρ�νια απ� τ�θάνατ� τ� Σλήμαν (1990) και � �π�ί-�ς πρ��ωρεί τώρα σε τρίτη ανασύν-θεση των κ�σμημάτων απ� καθαρ��ρυσ�.

H ιστ�ρία τ�υ θησαυρ�ύ τ�υ Πριά-μ�υ �πως και των λ�ιπών θησαυρώντης Tρ�ίας μπ�ρεί να �ωρισθεί σετρεις περι�δ�υς: 1) H περί�δ�ς Σλήμαν (στην Tρ�ία,

στην Aθήνα και τ� Λ�νδίν�). 2) H περί�δ�ς της Γερμανίας (η δω-

ρεά τ�υ, η έκθεσή τ�υ, η απ�κρυ-ψή τ�υ κατά τ�ν B΄ Παγκ�σμι� Π�-λεμ�) και,

3) H περί�δ�ς της Pωσίας (η απ�κρυ-ψη στ� M�υσεί� Π�ύσκιν της M�-σ�ας, �ι έρευνες για τ�ν εντ�πι-σμ� τ�υ και η δημ�σι�π�ίηση γιατην επανέκθεσή τ�υ).

Περί�δ�ς Σλήμαν

Mια ωηρή περιγρα"ή έ��υμε απ�τ�ν Eμιλ Λ�ύντ%ι� στη %ι�γρα"ίατ�υ «Eρρίκ�ς Σλήμαν– Iστ�ρία εν�ς�ρυσ�θήρα», π�υ έ�ει μετα"ραστείστα ελληνικά απ� τ�ν Φώτ� Π�λίτηστην «Kλασσική Bι%λι�θήκη» (1962).Eκεί ανα"έρεται �τι η Σ�"ία Σλήμανήταν παρ�ύσα τη στιγμή της απ�κά-λυψης τ�υ θησαυρ�ύ στην Tρ�ία.Eδώ πρέπει να γίνει μία δι�ρθωση: OEρρίκ�ς Σλήμαν, � άνθρωπ�ς π�υ ή-#ερε να ει � ίδι�ς, αλλά και να "τιά-�νει μύθ�υς, συμπεριέλα%ε στην α-νεύρεση τ�υ θησαυρ�ύ τη σύυγ�τ�υ, για να μ�ιραστεί μαί της τη δ�-#α. Aυτή επέ%αλε, ακ�μη μια "�ρά,«τη γραμμή» π�υ ήθελε στ�ν EμιλΛ�ύντ%ι�, �πως και για την ανασκα-"ή των Mυκηνών. T� γεγ�ν�ς αυτ�,�τι δηλαδή η Σ�"ία Σλήμαν δεν με-τεί�ε της ανασκα"ής της Tρ�ίας, τ�-τε, στα τέλη Mαΐ�υ, ήταν γνωστ�στ�υς ειδικ�ύς.

H ανασκα"ή τ�υ Σλήμαν στηνTρ�ία υπήρ#ε � πρώτ�ς κρίκ�ς στηνπρ�σπάθειά τ�υ να αναδιπλώσει τηναλυσίδα της αμ"ισ%ητ�ύμενης τ�τειστ�ρικ�τητας των Oμηρικών Eπών.Mια πρ�σπάθεια π�υ τ�ν �δήγησεστην ε#ευρεύνηση για τ�ν εντ�πι-σμ� και την ανασκα"ή των σημαντι-κ�τερων πτ�λιέθρων της μυκηναϊ-κής κ�ινής, στις Mυκήνες, στην Iθά-κη, στ�ν B�ιωτικ� Oρ��μεν�, στηνTίρυνθα, στην Πύλ�, στην Kνωσ�,αλλά και στ�ν Mαραθώνα και στιςΘερμ�πύλες, �σ�ν α"�ρά πρ�%λή-ματα ιστ�ρικής γεωγρα"ίας π�υ τ�νενδιέ"εραν πρ�σωπικά.

Mετα�ρ�ν�λ�γησητ�υ θησαυρ�ύ

Πάντως, στην απ�"αση και επιλ�-

γή τ�υ να ανασκάψει τ� λ�"�Hissarlik και ��ι στην ενδ��ώρα τηςTρωάδ�ς, τ�ν λ�"�ν Bunar– Bashi,πρέπει να συνετέλεσε και � αρ�ιτέ-κτων Eρνέστ�ς Tσίλερ, � �π�ί�ς εί�εμετάσ�ει εκεί σύντ�μης ανασκα"ι-κής έρευνας. O Σλήμαν, πάντως, εί-�ε �ρ�ν�λ�γήσει τ� θησαυρ� αυτ�στην επ��ή τ�υ Tρωικ�ύ π�λέμ�υ,δηλαδή, 1.350 �ρ�νια αργ�τερα, απ�την π�λη της Tρ�ίας II, και ειδικ�τε-ρα την τελική "άση, μετά τ� 2.500π.X. Eπίσης, γνωρί�υμε, �τι εί�ε πε-

ριέλθει σε συμ"ωνία με τ�υς T�ύρ-κ�υς να μ�ιρά�νται �λα τα ευρήμα-τα των ανασκα"ών τ�υ απ� τ� 1871και ε#ής. Στην περίπτωση �μως τ�υθησαυρ�ύ απ�"άσισε, μ�ν�ς τ�υ, ναπαρα%εί τη συμ"ωνία επειδή "�%�-ταν, �πως δικαι�λ�γήθηκε στ�υς δι-καστές των Aθηνών (1874), �τι �ιT�ύρκ�ι θα τ�ν έλυωναν. Xωρικ�ίάλλωστε π�υ εί�αν δ�υλέψει στην α-νασκα"ή έλυωσαν κ�σμήματα π�υεί�αν ανεύρει και κατακρατήσει (Θη-σαυρ�ς Kωνσταντιν�υπ�λεως). Γι’

αυτ�, α"�ύ τ�ν θαύμασε την ημέραπ�υ τ�ν απέκτησε, την 31η Mαΐ�υ1873, τ�ν συσκεύασε και τ�ν έστειλεκρυ"ά, με άλλα ευρήματα, στ� "ίλ�τ�υ Bρεταν� πρ�#εν� Fred Calvertστα Δαρδανέλλια, μέσα σε κ�"ίνιακαι παραδ�θηκαν �λα ως κι%ώτιαστ�ν πλ�ίαρ�� εν�ς μικρ�ύ καϊκι�ύστ� Karanlik Limani· �ύτε � πρ�#ε-ν�ς αλλά �ύτε � πλ�ίαρ��ς γνώριαντι περιεί�αν. Tα ευρήματα έ"τασανστην Eρμ�ύπ�λη της Σύρ�υ, π�υ ή-ταν τ�τε κεντρικ� λιμάνι στ� Aιγαί�.

H Σ��ία Σλήμαν, ως άλλη «Ωραία Eλένη», ��ρώντας ένα απ� τα διαδήματα τ�υ θησαυρ�ύ, ένα περιδέραι�· ενώτια έ�ει κρεμά-σει ακ�μη και στ� λαιμ� της. Tα κ�σμήματα ανήκ�υν στ� θησαυρ� τ�υ Πριάμ�υ π�υ �ρίσκεται σήμερα στ� M�υσεί� Π�ύσκιν.


O Θησαυρ�ς μετα"έρθηκε ασ"α-λώς στην Aθήνα, ενώ, επιστρέ"�-ντας � Σλήμαν, επιδ�θηκε στη συ-ντήρηση των αντικειμένων. Tαυτ�-�ρ�να, κάλεσε και τ�ν Παν. Eυστρα-τιάδην, Γενικ� E"�ρ� Aρ�αι�τήτων,να τ�ν επισκε"θεί στην �ικία τ�υ διάνα θαυμάσει τ�ν «θησαυρ� τ�υΠριάμ�υ, τ�ν �π�ί� α"ήνω τω ελλη-νικ� έθνει μετά τ�ν θάνατ�ν μ�υ», �-πως τ�υ έγρα"ε.

Eλληνική άρνηση

Tην πρ�θεσή τ�υ αυτή, � Σλήμανεί�ε γνωστ�π�ιήσει αρμ�δίως, μαίμε τ� αίτημά τ�υ πρ�ς τ�υ Yπ�υρ-γεί� των Eκκλησιαστικών και της Δη-μ�σίας Eκπαιδεύσεως την 5η Iαν�υ-αρί�υ 1873 και με νέ�ν αίτημα πρ�ςτη B�υλή των Eλλήνων την 9η (21)Mαρτί�υ 1873 εκ Tρ�ίας, ητεί δε νατ�υ δ�θεί και άδεια ανασκα"ής τωνMυκηνών με τη δυνατ�τητα να πα-ραμείνει έως τ�υ θανάτ�υ τ�υ, στηνκατ��ή τ�υ, η τρωική συλλ�γή και �ιαρ�αι�τητες των Mυκηνών και να�ρηματ�δ�τήσει μετά θάνατ�ν M�υ-σεί� π�υ θα "έρει τ� �ν�μά τ�υ,(Σλημάνει�ν M�υσεί�). Ως γνωστ�ν,τ� αίτημά τ�υ απερρί"θη απ� τηνελληνική Kυ%έρνηση. Tην ίδια πρ�-θεσή τ�υ δημ�σίευσε και στην γερ-μανική ε"ημερίδα AugsburgerAllgemeine Zeitung, Nr.217, Die-nstag, 5. August 1873, σελ. 3309–3310, �π�υ ανακ�ίνωσε την ανεύρε-ση τ�υ θησαυρ�ύ. Στ� μετα#ύ, σε έγ-γρα"� τ�υ Γερμαν�ύ διπλωμάτηUsedom της 18ης I�υλί�υ 1873, (αρ-�εί� Π�τσδαμ) δια"αίνεται τ� μέγαενδια"έρ�ν της γερμανικής διπλω-ματίας να πρ�σκτηθ�ύν στη Γερμα-νία τα τρωικά ευρήματα τ�υ Σλήμαν.

Λ�γω δημ�σιεύσεως τ�υ άρθρ�υτ�υ, της 5ης Aυγ�ύστ�υ 1873, επλη-ρ�"�ρήθησαν �ι T�ύρκ�ι τα της α-νευρέσεως τ�υ θησαυρ�ύ στηνTρ�ία και, κατά συνέπειαν, τα τηςλαθραίας ε#αγωγής τ�υ απ� τηνT�υρκία, άρα και τα της ε#απατήσε-ώς τ�υς �σ�ν α"�ρά στη συμ"ωνίατ�υς και αντέδρασαν αμέσως. HOθωμανική κυ%έρνηση παρενέ%ηκαι άσκησε έντ�νες πιέσεις στην ελ-ληνική για την επιστρ�"ή τ�υ θη-σαυρ�ύ �ωρίς να λά%ει καταρ�ήν υ-π�ψη τη διμερή (με τ�ν Σλήμαν)συμ"ωνία της, �τι, δηλαδή, στ�ν α-νασκα"έα θα ανήκαν τα μισά ευρή-ματα. H ε#έλι#η των γεγ�ν�των υ-πήρ#ε δυσάρεστη για τ�ν Σλήμανκαι δι�τι η �λη π�λιτεία τ�υ, τ�ν συ-ν�δευε αρνητικά στις επιδιώ#εις τ�υκατά τα επ�μενα έτη.

Δικαστικές περιπέτειες

H ελληνική κυ%έρνηση, ��ι μ�ν�δεν απεδέ�θη την πρ�σ"�ρά τ�υ,αλλά δεν τ�υ έδωσε και άδεια ανα-σκα"ής στην Oλυμπία και στις Mυκή-νες, ενώ η Oθωμανική κυ%έρνηση α-κ�λ�υθ�ύσε ήδη τη δικαστική �δ�.Aπ�στέλλεται στην Aθήνα � εκπρ�-σωπ�ς τ�υ Oθωμανικ�ύ Aυτ�κρατ�-ρικ�ύ (Aρ�αι�λ�γικ�ύ) M�υσεί�υKωνσταντιν�υπ�λεως F. Déthier μετην ε#�υσι�δ�τηση να καταθέσει μή-νυση κατά τ�υ Σλήμαν και αρ�ί�υνέτσι πάσης "ύσεως περιπλ�κές.

Oι δίκες στις �π�ίες υπε%λήθη �Σλήμαν, �ι πιέσεις της T�υρκίας, �ισυνενν�ήσεις και με τ�υς δικηγ�-

ρ�υς της αντίπαλης παράτα#ης, η υ-π�κλ�πή δικαστικής απ�"ασης, η εκ-κένωση νύκτωρ της �ικίας τ�υ απ�την τρωικήν συλλ�γή τ�υ, και η έκ-δ�ση απ�"ασης τ�υ Aρεί�υ Πάγ�υαπ�τελ�ύν ένα – κατά τ� πνεύμα τηςεπ��ής μας– ανεπανάληπτ� σήριαλκατά τ� �π�ί� � Σλήμαν υπ��ρεώνε-ται σε συμ%ι%ασμ� με τ�ν εν Aθήναιςπ�λυτάλαντ� πρεσ%ευτή της Yψη-λής Πύλης Φωτιάδην– μπέη. Kαι ενώτ� δικαστήρι� τ�ν έ�ει καταδικάσειμε την κατα%�λήν δέκα �ιλιάδων�ρυσών "ράγκων, αυτ�ς κατέ%αλε

στ�ν Φωτιάδη– μπέη πενήντα �ιλιά-δες �ρυσά "ράγκα...

Oι T�ύρκ�ι ικαν�π�ιήθηκαν απ�-λύτως με την απ�ημίωση και τ�υ έ-δωσαν, τελικά, τ� 1876, άδεια για νασυνε�ίσει την ανασκα"ή τ�υ στηνTρ�ία.

Mετά τις δίκες, � Σλήμαν έσπευσενα συγκεντρώσει τα διά"�ρα τμήμα-τα της συλλ�γής τ�υ, π�υ εί�ε κατα-νείμει κατά α#ίαν και σημασία στ�K�λωνάκι και την Eλευσίνα και νασυνε�ίσει κατ’ �ίκ�ν τις μελέτες τ�υ.Πάντως, �σ� διαρκ�ύσε η δικαστική

αντιπαράθεση, η ελληνική κ�ινήγνώμη αλλά και � Tύπ�ς εί�αν τα�θείστ� πλευρ� τ�υ Σλήμαν, αν και εί�ανδημ�σιευτεί πύρινα άρθρα επί τ�υθέματ�ς στην ε"ημερίδα «H Eκλε-κτική».

Λ�νδίν� - Bερ�λίν�

T� καθαρά επιστημ�νικ� ενδια"έ-ρ�ν τ�υ Σλήμαν για την τελική δημ�-σίευση τ�υ θησαυρ�ύ και των λ�ι-πών ευρημάτων τ�υ, "αίνεται απ�

Xρυσά περιδέραια, απ� την Πρώιμη Eπ��ή τ�υ Xαλκ�ύ. Tρ�ία IIg (περίπ�υ 2500 π.X.). Bρίσκ�νται στην Aθήνα, στ� Eθνικ�Aρ�αι�λ�γικ� M�υσεί�, δώρ� της Σ��ίας Σλήμαν.




την επίσκεψή τ�υ στ� Λ�νδίν�, π�υκαταλήγει σε απ�θέωσή τ�υ απ� τ�νεκεί επιστημ�νικ� κ�σμ� και την π�-λιτική ηγεσία, αλλά και απ� την ανάτην Eυρώπη περι�δεία τ�υ πρ�ς επί-σκεψιν πρ�ϊστ�ρικών συλλ�γών. Tε-λικά, με την παρέμ%αση τ�υ ελληνι-στή πρωθυπ�υργ�ύ της M. Bρετα-νίας W. Gladstone έρ�εται σε συνεν-ν�ηση με τ� M�υσεί� τ�υ Σά�υθKένσινγκτ�ν τ�υ Λ�νδίν�υ, �π�υ ε-κτίθεται η συλλ�γή (1877–1880).

Kαθ’ �λ� αυτ� τ� διάστημα � Σλή-μαν εί�ε να αντιμετωπίσει τη σύυγ�τ�υ, η �π�ία ε#έ"ραε την πλήρη α-ντίθεσή της στα ευμετά%λητα σ�έδιάτ�υ για δωρεά της τρωικής συλλ�-γής κατά καιρ�ύς στα διά"�ρα μ�υ-σεία της Eυρώπης. H πρωσική διπλω-ματία, �μως, δεν εί�ε παραιτηθεί α-π� τα σ�έδιά της. Kύρι�ς μ��λ�ς πίε-σης πρ�ς τ�ν Σλήμαν επιλέγεται �διεθν�ύς κύρ�υς πρ�ϊστ�ρι�λ�γ�ς–ανθρωπ�λ�γ�ς, καθηγητής και ακα-δημαϊκ�ς, πρ�εδρ�ς της EταιρίαςEθν�λ�γίας, Aνθρωπ�λ�γίας καιΠρωτ�ϊστ�ρίας τ�υ Bερ�λίν�υ, P�-δ�λ"�ς Φίρ�� π�υ αναλαμ%άνει νατ�ν πείσει. M�ναδική τ�υ αντίπαλ�ςείναι η Σ�"ία Σλήμαν, η �π�ία "θάνεισε σκηνές θρήν�υ και αλλ�"ρ�σύ-νης, πρ�κειμέν�υ να μείνει � θησαυ-ρ�ς στην Eλλάδα. Tελικά, � Σλήμαναπ�"ασίει να λησμ�νήσει τ� "θ�ν�και την ε�θρική αντιμετώπιση εκ μέ-ρ�υς τ�υ επιστημ�νικ�ύ κ�σμ�υ τηςπατρίδ�ς τ�υ και να δωρήσει την π�-λύτιμη συλλ�γή τ�υ στην π�λη τ�υBερ�λίν�υ, απ�στέλλ�ντάς την, κα-τά τας αρ�άς τ�υ 1881, απ� τ� Λ�νδί-ν� εκεί. Ως αντάλλαγμα λαμ%άνει έ-να παράσημ� B’ Tά#εως απ� τ�ν Kάι-ερ και αναγ�ρεύεται επίτιμ�ς δημ�-της τ�υ Bερ�λίν�υ �άρις στην κινη-τ�π�ίηση τ�υ Φίρ��.

T� εύγ�ς Σλήμαν επιμελήθηκεστ� Bερ�λίν� τ� «στήσιμ�» �λ�κλη-ρης της τρωικής συλλ�γής, τ� καλ�-καίρι τ�υ 1881. Tην 21η N�εμ%ρί�υτ�υ ίδι�υ έτ�υς έγιναν τα εγκαίνιατ�υ «Kanstgewerbe Museum» τ�υBερ�λίν�υ, απ�ντ�ς τ�υ Σλήμαν, ��π�ί�ς δεν έπαυσε κατά τα επ�μεναέτη να εμπλ�υτίει τη συλλ�γή τ�υμε ευρήματα π�υ έστελνε ν�μ�τύ-πως πλέ�ν απ� την Tρ�ία, και παρα-ν�μως απ� τις Mυκήνες, τ�ν B�ιωτι-κ� Oρ��μεν�, την Tύρινθα, τη Στυμ-"αλία, τ�ν Mαραθώνα, τις Θερμ�πύ-λες, την Kνωσ�, την Aλε#άνδρεια καιαλλ�ύ, με κατάλη#η τα τελευταία έ#ιαιγυπτιακά σύν�λα (1888), αλλά καιτα 7500 τρωικά ευρήματα π�υ έ"υ-γαν απ� τ� Iλί�υ Mέλαθρ�ν (1891),σύμ"ωνα με τη διαθήκη τ�υ, μετά τ�θάνατ� τ�υ (1890).

H περί�δ�ς της Pωσίας

Oταν �ι Σύμμα��ι εισήλθαν στ�Bερ�λίν� με τη λή#η τ�υ B’ Παγκ�-σμί�υ Π�λέμ�υ, με τ�υς Σ�%ιετικ�ύςνα πρ�ηγ�ύνται, � διευθυντής τ�υM�υσεί�υ Πρ�ϊστ�ρίας και Πρωτ�ϊ-στ�ρίας καθηγητής Γ�υλιέλμ�ς Oυν-"ερτσάκτ τ�ν παραδίδει σε εντεταλ-μέν�υς α#ιωματικ�ύς των δεύτερων,π�υ τ�ν μετα"έρ�υν αερ�π�ρικώςστη M�σ�α.

Kαθ’ �λη την περί�δ� αυτή η τύ�ητ�υ θησαυρ�ύ αγν�είται. Oι Γερμα-ν�ί εί�αν δι�ρίσει έναν επιστήμ�νααρ�αι�λ�γ� για να ανεύρει τα ί�νη

Xρυσ� περιδέραι�, απ� τηνΠρώιμη Eπ��ή τ�υ Xαλκ�ύ.Tρ�ία IIg (περίπ�υ 2500 π.X.).Bρίσκ�νται στ�ν Eθνικ� Aρ�αι�-λ�γικ� M�υσεί� της Aθήνας,δώρ� της Σ��ίας Σλήμαν (1893).


Tρία �ρυσά ενώτια ή σ�ηκωτήρες, απ�τελ�ύμενα τ� καθένα απ� έ%ι μικρά στελέ�η, τ�π�θετημένα τ� ένα δί-πλα στ� άλλ� και λεπτ�τερα στις άκρες. Eπίσης, διπλή σειρά μικρών �ρυσών κ�μ�ίων αναπτύσσεται στη μέ-ση τ�υς και τρία �ρυσά κ�μ�ία είναι τ�π�θετημένα στ� ένα άκρ� σε τριγωνική και στ� άλλ� σε κάθετη ευ-θεία διάτα%η. Kατά τ�ν Götze, � τύπ�ς αυτ�ς συναντάται απ�κλειστικά στ� θησαυρ� A.

Xρυσ� "εύγ�ς ενωτίων, απ� την Πρώιμη Eπ��ή τ�υ Xαλκ�ύ. Tρ�ία IIg (περί τ� 2500 π.X.). Bρίσκ�νται στ� Eθνικ� Aρ�αι�λ�γικ� M�υσεί� της Aθήνας, δώ-ρα της Σ��ίας Σλήμαν (1893).

τ�υ· �ι Aνατ�λικ�γερμαν�ί �μ�ίως α-γν��ύν π�υ ευρίσκεται και ερευ-ν�ύν. Kατά την περί�δ� 1957–’58, μεαπ�"αση τ�υ Στάλιν επιστρέ"ει έναμεγάλ� μέρ�ς των καλλιτε�νικών καιαρ�αι�λ�γικών λα"ύρων στην Aνα-τ�λική Γερμανία, απ� την Πετρ�ύπ�-λη και τη M�σ�α.

Ωστ�σ�, � Θησαυρ�ς τ�υ Πριά-μ�υ δεν περιλαμ%άνεται τελικά σταεπιστρα"έντα έργα. Mε την περε-στρ�ϊκα, επιτρέπεται σε κάπ�ι�υςσ�%ιετικ�ύς επιστήμ�νες να πλη-σιάσ�υν τα μυστικά αρ�εία. Aνακα-λύπτ�νται π�λλ�ί θησαυρ�ί, �πωςκαι αυτ�ς τ�υ Πριάμ�υ, αλλά μ�ν�στα �αρτιά.

O Konst.Akinsha, o Gr.Kozlov και� Alex.Rostorgujew, �λ�ι ιστ�ρικ�ίτέ�νης, δημ�σιεύ�υν στις αρ�έςτ�υ 1991, τα ντ�κ�υμέντα στις ε"η-μερίδες «Iντιπέντεν», «Oμπσέρ-%ερ» και τ� περι�δικ� «Aρτνι�υς».Για δύ� �ρ�νια τ� επίσημ� ρωσικ�κράτ�ς σιωπά, παρά τ�ν καταιγισμ�δημ�σιευμάτων σε �λ� τ�ν κ�σμ�.

Xρειάστηκε να έλθει � πρ�εδρ�ςMπ�ρις Γιέλτσιν στην Aθήνα, τ�νI�ύλι� τ�υ 1993, και σε στιγμές ευ-"�ρίας στη διάρκεια επίσημ�υ γεύ-ματ�ς, να ανακ�ινώσει επισήμωςτην ύπαρ#η τ�υ θησαυρ�ύ της Tρ�ί-ας στη Pωσία, και να εκ"ράσει τηνπρ�θεση να πρ�σ"έρει την πρώτηεκτ�ς Pωσίας έκθεση στην Eλλάδα,στ� Iλί�υ Mέλαθρ�ν, την πρώην α-νακτ�ρική κατ�ικία τ�υ Σλήμαν...


H μεταπ�λεμική περιπέτειαH «Oδύσσεια» τυ θησαυρύ απ� τις πρθήκες τυ �ερλινέ�ικυ μυσείυ ώς τα υπ�γεια τυ μυσείυ Πύσκιν

Tμήματα των περιδεραίων τ υ θησαυρ ύ A. Kάτω δε�ιά και αριστερά ι δια�ωριστές των σειρών των ψή�ων (πέρλες). Στ μέσ ν ενώτια. Φωτ γρα�ίες απ! τ ν «Aτλα-ντα» τ υ 1874 (πίν. 208).

T�υ Δρ�ς Kλά υς Γκ!λντμαν

Eπιμελητή Mυσείυ Πρϊστρίας–Πρωτϊστ-ρίας Bερλίνυ

TO 1991, τ� περι�δικ «ARTnews» α-νακ�ίνωσε την ύπαρ�η μιας μυστι-κής «καλλιτε�νικής απ�θήκης» στηνπρώην Σ��ιετική Eνωση. Στ� περιε-� μεν� της περιλαμ�αν ταν και �θησαυρ ς τ�υ Πριάμ�υ. Aυτ , εί�ε�ε�αιωθεί απ τ�υς K. Akinsha καιGr. Kozlov. Aπ τ� T κι� έως τ� Σίδ-νεϊ και απ τη Nέα Y ρκη μέ�ρι τ�Λ�ς Aντ#ελες η $ωτ�γρα$ία της Σ�-$ίας Σλίμαν, δεύτερης γυναίκας τ�υΓερμαν�ύ αρ�αι�λ γ�υ, $�ρώνταςτ� μεγάλ� περιδέραι�, �ρησιμ�π�ιή-θηκε για την εικ�ν�γρά$ηση της ι-στ�ρίας.

T� μεγάλ� περιδέραι� και τα υπ -λ�ιπα κ�μμάτια τ�υ θησαυρ�ύ τ�υΣλίμαν εί�αν $ωτ�γρα$ηθεί στ�M�υσεί� Πρ�ϊστ�ρίας και Πρωτ�ϊ-στ�ρίας τ�υ Bερ�λίν�υ, αρκετές $�-ρές πριν απ τ�ν π λεμ�, ταν ησυλλ�γή με τα ευρήματα απ τηνTρ�ία ήρθαν ως δώρ� στ� γερμανικ λα , τ� 1881, για να εκτίθενται εσαείστη γερμανική πρωτεύ�υσα. Πά-ντως, λα τα $ωτ�γρα$ικά ντ�κ�υ-μέντα τ�υ M�υσεί�υ καταστρά$η-

καν τ�ν Φε�ρ�υάρι� τ�υ 1945, ταντ� αρ�εί� �ρέθηκε στ� επίκεντρ�τ�υ γερμαν�-ρωσικ�ύ μετώπ�υ.

Θησαυρί σε κι�ώτια

Λίγες ημέρες πριν �εσπάσει � B΄Παγκ σμι�ς Π λεμ�ς, λ�ι �ι θησαυ-ρ�ί τ�υ M�υσεί�υ εί�αν μετα$ερθείστ� υπ γει� τ�υ κτιρί�υ. Aυτ καιμ ν� απ�δεικνύει τις στενές σ�έσειςπ�υ υπήρ�αν μετα�ύ της διεύθυνσηςτ�υ M�υσεί�υ και της κυ�έρνησης.Oι θησαυρ�ί, στ�υς �π�ί�υς περι-λαμ�άν�νταν π�λύτιμα μέταλλα καιάλλα θεωρ�ύμενα αναντικατάστατααντικείμενα τέ�νης, τ�π�θετήθηκανσε τρία κι�ώτια. Kάθε κι�ώτι�, τ� �-π�ί� περιεί�ε πλήρες ευρετήρι�,σ$ραγίστηκε. Tα τρία κι�ώτια έμει-ναν σ$ραγισμένα καθ’ λη τη διάρ-κεια τ�υ π�λέμ�υ.

Στις 23 Iαν�υαρί�υ 1941, τα τρίακι�ώτια μα#ί με π�λλ�ύς άλλ�υς θη-σαυρ�ύς μετα$έρθηκαν στην Kρατι-κή Πρωσική Tράπε#α, γιατί η ασ$ά-λειά τ�υς κρίθηκε ανεπαρκής στ� α-�αθές υπ γει� τ�υ M�υσεί�υ.O $ -��ς της καταστρ�$ής απ αερ�π�ρι-κ ��μ�αρδισμ ήταν μεγάλ�ς. Tηνίδια �ρ�νιά κατασκευάστηκαν και τα

πρώτα κατα$ύγια αντιαερ�π�ρικήςάμυνας. Oι τ�ί��ι τ�υς, κατασκευα-σμέν�ι απ ατσάλι και μπετ ν, εί�ανθεωρηθεί ,τι καλύτερ� για να πρ�-στατευθ�ύν �ι π�λιτιστικ�ί θησαυ-ρ�ί. Στρατιωτικές εγκαταστάσεις,�ι�μη�ανικές περι��ές ύψιστης ση-μασίας, δεν έτυ�αν τέτ�ιων μέτρωνασ$αλείας πως �ι γερμανικ�ί η �έ-ν�ι θησαυρ�ί. H παρα�ίαση των κα-ν νων ασ$αλείας σήμαινε $υλακή ηακ μη και θάνατ�...

Στα ρυ�εία άλατς

Mέ�ρι τα τέλη Iαν�υαρί�υ 1945, �ισυλλ�γές �ρίσκ�νταν ακ μη στ� Bε-ρ�λίν� και δεν εί�αν υπ�στεί μεγά-λες απώλειες απ τ�υς ��μ�αρδι-σμ�ύς. Στις 2 Φε�ρ�υαρί�υ 1945 τ�υπ�υργεί� Eπιστήμης και Eκπαίδευ-σης απ�$άσισε λ�ι �ι θησαυρ�ί τωνμ�υσείων π�υ $υλάσσ�νταν σε κα-τα$ύγια, να μετα$ερθ�ύν σε περι�-�ή δυτικά τ�υ π�ταμ�ύ Eλ�α. Eπιλέ-�τηκε η συγκεκριμένη περι��ή, γιατίσε περίπτωση «παράδ�σης άνευ -ρων», εί�ε καθ�ριστεί ως #ώνη κατ�-�ής των Aμερικανών και τωνAγγλων. Oι περισσ τερ�ι απ τ�υςδιευθυντές των μ�υσείων εναντιώ-

θηκαν σ’ αυτή την απ $αση. Γνώρι-#αν π�λύ καλά τ�ν κίνδυν� απ τιςσυνε�είς επιδρ�μές των συμμα�ικώναερ�πλάνων στις εθνικές �δ�ύς, τ�σιδηρ�δρ�μικ δίκτυ� και τα π�τά-μια. Θεωρ�ύσαν απαράδεκτ� να δια-κινδυνεύσει μ’ αυτ ν τ�ν τρ π� η α-$ρ κρεμα των συλλ�γών κατά την α-π�μάκρυνση τ�υς απ τ� Bερ�λίν�.

Στις 6 Mαρτί�υ 1945, ε�αιτίας αυ-τής της διαμαρτυρίας, � γενικ ς δι-ευθυντής των Kρατικών M�υσείωναπευθύνθηκε στ�ν ίδι� τ�ν Xίτλερ. Hαπάντηση τ�υ ήταν κατηγ�ρηματική:H εκκένωση έπρεπε να επισπευσθεί.Γι’ αυτ άλλωστε έπρεπε να παρα-σ�εθεί κάθε δυνατή ��ήθεια.

T� μεγαλύτερ� μέρ�ς των καλλι-τε�νικών θησαυρών $υγαδεύθηκεαπ τ� Bερ�λίν� μετα�ύ της 6ηςMαρτί�υ και της 10ης Aπριλί�υ τ�υ1945, με κατεύθυνση διά$�ρα �ρυ-�εία άλατ�ς, τα �π�ία αργ τερα πα-ραδ θηκαν στ�ν αμερικανικ στρα-τ . Oι θησαυρ�ί παραδ θηκαν στ�Oικ�ν�μικ Tμήμα τ�υ στρατιωτικ�ύελεγκτικ�ύ συμ��υλί�υ της αμερι-κανικής κυ�έρνησης. Στις 10 Aπριλί-�υ τ�υ 1945, με διαταγή της ανώτα-της αρ�ής της Oυάσιγκτ�ν πρ�ς τ�


Aπ! αριστερά: Kλά υς Γκ!λντμαν, Xέρμαν Mπ ρν, B. Mπένγκιν (πρώτ ς συντηρητής, επιμελητής και διευθυντής, αντίστ ι�α, τ υ M υσεί υ Πρ ϊστ ρίας και Πρωτ ϊ-στ ρίας τ υ Bερ λίν υ) και η διευθύντρια τ υ M υσεί υ Π ύσκιν της M!σ�ας κ. Iρίνα Aντ!ν %α. Σε πρώτ πλάν , ι μ ναδικ ί πελέκεις εκ νε�ρίτ υ και λάπις λά& υλι.Στην πρ θήκη, τ μεγάλ διάδημα και αγγεία �ρυσά και �άλκινα π υ ανήκ υν στ θησαυρ!. (ΦΩTO: Dr. D. Göres).

στρατηγ Aϊ#εν�ά�υερ, λα τα �ρή-ματα και �ι καλλιτε�νικ�ί θησαυρ�ίπ�υ �ρίσκ�νταν σε γερμανικές πε-ρι��ές, �ι �π�ίες επρ κειτ� να περά-σ�υν σε σ��ιετική κατ��ή, έπρεπενα μετα$ερθ�ύν στην αμερικανική#ώνη. Aυτή η διαταγή έ$ερε �ι μ -ν� τη δια�άθμιση «άκρως απ ρρη-τ�ν» αλλά «ιδί�ις μμασιν μ ν�ν».

Στην κατ�ή

των AμερικανώνΣτις 4 Aπριλί�υ τ�υ 1945, η τρίτη

αμερικανική στρατιά υπ τ�ν στρα-τηγ Πάτ�ν, π�υ κατέλα�ε τη συγκε-κριμένη περι��ή, �ρήκε �ι μ ν� τ�νπλ�ύτ� τ�υ γερμανικ�ύ κράτ�υς, πε-ρισσ τερ� απ 250 τ ν�υς �ρυσ�ύ,αλλά κι έναν τεράστι� αριθμ καλλι-τε�νικών θησαυρών. Aνάμεσα τ�υςυπήρ�αν λ�ι �ι θησαυρ�ί τ�υ πρω-σικ�ύ κράτ�υς αλλά και αρκετά κι-�ώτια απ τ� M�υσεί� Πρ�ϊστ�ρίαςκαι Πρωτ�ϊστ�ρίας.

Aς στρα$�ύμε μως και πρ�ς ένανάλλ� ενδια$έρ�ντα �ώρ�, π�υ υ-πήρ�ε μία ακ μη απ�θήκη: Στις 12Aπριλί�υ τ�υ 1945, η 1η αμερικανικήστρατιά κατέλα�ε τα αλατωρυ�είατ�υ Γκρασλέμπεν. Eκεί, υπήρ�αν με-ρικές �ιλιάδες κι�ώτια, τα �π�ία πε-ριεί�αν μέρ�ς των πρωσικών συλλ�-γών. Περιλάμ�αναν, επίσης, εθν�-γρα$ικά ευρήματα, αρ�αι τητες καιμ�υσειακές συλλ�γές απ διά$�ρεςπερι��ές της Γερμανίας, αλλά καιπ�λωνικ�ύς θησαυρ�ύς. Λίγες ημέ-

ρες πριν καταλη$θεί τ� �ρυ�εί�, δύ�κ�μ� ι $�ρτηγών με τρέιλερς έ$τα-σαν στ� Γκρασλέμπεν. Στα $�ρτίατ�υς περιλαμ�αν ταν: καλλιτε�νικ�ίθησαυρ�ί απ τα �ερ�λινέ#ικα μ�υ-σεία, �ι �π�ί�ι μέ�ρι τ τε $υλάσσ�-νταν σε κατα$ύγια, και κ�μμάτιασπάνιας α�ίας. Πενήντα απ τα κι�ώ-τια ανήκαν στ� M�υσεί� Πρ�ϊστ�-ρίας και Πρωτ�ϊστ�ρίας, τ�ν ν μιμ�ιδι�κτήτη τ�υ �ρυσ�ύ τ�υ Σλήμαν.

Διακίνηση έργων

Mέ�ρι τ�ν Mάι� τ�υ 1945 τ� �ρυ-�εί� ήταν απρ�σπέλαστ� ακ μη καισε ανώτατ�υς Aμερικαν�ύς α�ιωματι-κ�ύς. Oι Λάμ�ντ M�υρ και Σέλντ�νKεκ –ανώτατ�ι α�ιωματικ�ί και �ιδύ�– πήραν διαταγή στις αρ�έςMαΐ�υ να επισκε$τ�ύν τ� Γκρασλέ-μπεν και να μετα$έρ�υν μέρ�ς τωνθησαυρών στην Tράπε#α τ�υ Pάι�στη Φρανγκ$�ύρτη, π�υ ήταν ήδη κε-ντρική απ�θήκη των HΠA για κατα-σ�εθέντα �ρήματα και έργα τέ�νης.Mετέ$εραν μ�ναδικά ευρήματα απ �ερ�λινέ#ικα μ�υσεία, τ� πρώην μ�υ-σεί� Φρίντρι� Kάϊ#ερ στ� Π #εν καιθησαυρ�ύς απ π�λωνικές εκκλη-σίες. Oλα αυτά μετα$έρθηκαν απ την περι��ή π�υ αργ τερα έγινε �ρε-τανική #ώνη κατ��ής. T� Σεπτέμ�ρι�τ�υ 1945, στ� συγκεκριμέν� �ρυ�εί�,�ι Bρεταν�ί ανακάλυψαν σπάνια κ�μ-μάτια πρ�ερ� μενα απ την EθνικήΠινακ�θήκη τ�υ Bερ�λίν�υ. Aντίγρα� τ υ �ρυσ ύ διαδήματ ς απ! τ Θησαυρ! τ υ Πριάμ υ, π υ %ρίσκεται

στ M υσεί Πρ ϊστ ρίας και Πρωτ ϊστ ρίας τ υ Bερ λίν υ (1981).Συνέ�εια στην 14η σελίδα


T δεύτερ απ! �ρυσ! διάδημα τ υ Θησαυρ ύ τ υ Πριάμ υ. Φωτ γρα�ία, αμέσως μετά την ανασκα�ή. Δημ σιεύτηκε στ ν «Aτλαντα» τ 1874. (πίν. 206).

T�ν Aπρίλι� τ�υ 1987 τηλε$ώνησαστ�ν Λάμ�ντ M�υρ, � �π�ί�ς μ�υ εί-πε τι δεν εί�ε δεί π�τέ αυτ�ύς τ�υςπίνακες· αλλιώς θα εί�ε $ρ�ντίσειγια την ασ$άλειά τ�υς... Eί�ε επι-σκε$τεί δια$�ρετικ τμήμα τ�υ μυ-στηριώδ�υς �ρυ�εί�υ ή �ι πίνακες�ρίσκ�νταν σε κάπ�ι� άλλ� μέρ�ς;Aυτά είναι μερικά ερωτηματικά π�υπρέπει να απαντηθ�ύν για τα αγν�-�ύμενα κι�ώτια τ�υ M�υσεί�υ Πρ�ϊ-στ�ρίας και Πρωτ�ϊστ�ρίας τ�υ Bε-ρ�λίν�υ.

Για π�λλές δεκαετίες η έρευνα γιατ�ν �ρυσ τ�υ Σλήμαν υπήρ�ε �ασα-νιστική. Kαμιά λεπτ�μερής λίστα τωνευρημάτων π�υ μετα$έρθηκαν, καιπ�υ υπήρ�αν στα γερμανικά μ�υ-σεία, δεν ήταν δυνατ ν να �ρεθείμετά τ�ν π λεμ�. Tην 1η Mαΐ�υ, τ�κατα$ύγι� κ�ντά στ� Zω�λ�γικ Kή-π� κατελή$θη απ τ�ν K κκιν�Στρατ . Ωστ σ�, δεν ανα$έρθηκε �-π�ιαδήπ�τε λεηλασία απ Γερμα-ν�ύς ή Pώσ�υς στρατωτικ�ύς. O κα-θηγητής Unverzagf, μέ�ρι τ τε καιδιευθυντής τ�υ M�υσεί�υ μας, ισ�υ-ρίστηκε τι εί�ε παραδώσει τα τρίακι�ώτια με τ� �ρυσ τ�υ Σλήμαν σεανώτατη ρωσική επιτρ�πή. Γιατί έκα-νε κάτι τέτ�ι�, παρα�αίν�ντας τηγραπτή διαταγή τ�υ Xίλτερ, πράγμαπ�υ σήμαινε ακ μη και θάνατ�; Π�ιατμήματα της συλλ�γής εί�αν μετα-$ερθεί στ� �ρυ�εί� τ�υ Γκρασλέ-μπεν, τ�ν Aπρίλι� τ�υ 1945; Eπέμενε τι υπήρ�αν πενήντα κι�ώτια, αλλάμ ν� τριάντα απ’ αυτά επέστρεψανστ� Bερ�λίν� τ� 1956. Π�ύ πήγαν ά-

ραγε τα υπ λ�ιπα είκ�σι κι�ώτια; Mέρ�ς απ τα αντικείμενα των �ε-

ρ�λινέ#ικων μ�υσείων περιήλθανστην κυρι τητα των αμερικανικώνστρατευμάτων στις περι��ές Mέρ-κερς και Γκρασλέμπεν κι αργ τεραμετα$έρθηκαν πρ�ς $ύλα�ιν στηνTράπε#α τ�υ Γ΄ Pάϊ� στη Φραγκ$�ύρ-τη. Στις 22 I�υνί�υ, � θησαυρ ς ή μέ-ρ�ς τ�υ παραδ θηκε για $ύλα�η στ�MFA&A υπ τ�ν λ��αγ Dunn της Oι-κ�ν�μικής Eπιτρ�πής των HΠA.Ωστ σ�, διά$�ρες μαρτυρίες μιλ�ύνγια σημαντικές ασυνέπειες στις λί-στες π�υ έγιναν στ� Mέρκερς τ�νAπρίλι� τ�υ 1945 και σ’ αυτές των α-ντικειμένων π�υ μετα$έρθηκαν στ�MFA&A στις 22 I�υνί�υ τ�υ ίδι�υ�ρ ν�υ. Θα μπ�ρ�ύσε, άραγε, � �ρυ-σ ς τ�υ Σλήμαν να ε�α$ανιστεί ανά-μεσα σ’ αυτές τις δύ� ημερ�μηνίες;

Πλιτικ� παρασκήνι

Eίναι σίγ�υρ�, τι πίσω απ την ε-�α$άνιση τ�υ �ρυσ�ύ τ�υ Σλήμαν υ-πάρ�ει και π�λιτικ παρασκήνι�. ΣτηΣύν�δ� K�ρυ$ής π�υ έγινε τ�ν I�ύ-λι�/ Aύγ�υστ� τ�υ 1945 στ� Π -τσνταμ, � Στάλιν εί�ε καταθέσει έ-ναν κατάλ�γ� στ�ν Tρ�ύμαν και τ�νAτλη απαιτώντας λα εκείνα π�υ πί-στευε τι ανήκαν στ�υς Pώσ�υς ωςλά$υρα π�λέμ�υ. O κατάλ�γ�ς περι-λάμ�ανε ,τι εί�ε απ�σταλεί δυτικάαπ τα αμερικανικά στρατεύματα,πριν �ι Pώσ�ι πρ�ελάσ�υν στη #ώνηκατ��ής τ�υς. Aν και τα γερμανικάντ�κ�υμέντα απ�δείκνυαν τι λααυτά εί�αν μετακινηθεί απ τ� �ρυ-

�εί� στις 17 Aπριλί�υ, � Tρ�ύμαν και�ι σύμ��υλ�ί τ�υ αρνήθηκαν την ύ-παρ�η των συγκεκριμένων αντικει-μένων. Περιλαμ�αν ταν, πιθαν ν και� �ρυσ ς τ�υ Σλήμαν σ’ αυτά π�υ ε-�α$ανίστηκαν ;

Στις αρ�ές τ�υ 1991 κάπ�ι�ς πρ�-σπάθησε να πωλήσει στα KρατικάM�υσεία τ�υ Bερ�λίν�υ διακ�σμητι-κά π�υ πρ�ερ� ταν απ τρωικά ευ-ρήματα. Aν και παραμένει ανώνυμ�ςμέ�ρι σήμερα, είπε τι τα εί�ε αγ�-ράσει στη μαύρη αγ�ρά τ�υ Bερ�λί-ν�υ τ� $θιν πωρ� τ�υ 1945. Θαμπ�ρ�ύσε αυτ και μ ν� να απ�δεί-�ει τη λα$υραγώγηση των �ερ�λινέ-#ικων μ�υσείων, τα εκθέματα των �-π�ίων εί�αν $υλα�θεί στ� κατα$ύ-γι� τ�υ Zω�λ�γικ�ύ Kήπ�υ; T� μ�υ-σεί� τελικά απέκτησε αυτά τα διακ�-σμητικά. Hταν πραγματικά αρ�αία,πιθαν ν απ την Tρ�ία, αλλά σίγ�υ-ρα δεν ανήκαν στ�υς θησαυρ�ύςτων μ�υσείων μας.

Tέλη Mαρτί�υ τ�υ 1991, τ�ARTnews (τεύ��ς Aπριλί�υ) δημ�σί-ευσε τ� γνωστ άρθρ� π�υ γιν τανσα$ές τι τα συγκεκριμένα έργα τέ-�νης �ρίσκ�νταν στην πρώην Σ��ιε-τική Eνωση. Aμέσως επικ�ινώνησαμε τ�υς $ίλ�υς μ�υ KonstantinAkinsha και Gregorii Kozlov, ενώ σεμετέπειτα δημ�σιεύσεις παρ�υσιά-στηκαν τα ντ�κ�υμέντα π�υ απ�δεί-κνυαν τι � τρωικ ς �ρυσ ς πήγε τ�1945 στη Pωσία. Στα �αρτιά παράδ�-σης υπήρ�ει και η υπ�γρα$ή της Iρί-να Aντ ν��α, νεαρ τ τε μέλ�ς τ�υπρ�σωπικ�ύ τ�υ M�υσεί�υ Π�ύσκιν.

T� 1958, περίπ�υ ενάμιση εκατ�μ-μύρι� απ αντικειμένα τέ�νης π�υεί�αν κατασ�εθεί στη σ��ιετική #ώ-νη κατ��ής, επεστρά$ησαν στην άλ-λ�τε Γερμανική Λα�κρατική Δημ�-κρατία. M�υσεί� Πρ�ϊστ�ρικών καιΠρωτ�ϊστ�ρικών Xρ νων δεν υπήρ-�ε στ� Aνατ�λικ Bερ�λίν�, επ�μέ-νως τα ευρήματα π�υ επέστρεψαν α-π την τ τε EΣΣΔ παρέμειναν �ωρίςκληρ�ν μ�υς ανάμεσα στ� 1958 καιτ� 1963. Mήπως, αλήθεια, μερικ�ί α-π αυτ�ύς τ�υς θησαυρ�ύς θα μπ�-ρ�ύσαν να εί�αν πωληθεί έναντισκληρ�ύ ν�μίσματ�ς π�υ τ σ� π�λύεί�ε ανάγκη η κυ�έρνηση της Aνατ�-λικής Γερμανίας;

Oλες αυτές �ι υπ�θέσεις παρέμε-ναν αν�ικτές έως τ�ν Oκτώ�ρι� τ�υ1994. Eως τη στιγμή δηλαδή, π�υ �ιPώσ�ι επέτρεψαν σε μέλη τ�υ πρ�-σωπικ�ύ τ�υ μ�υσεί�υ μας να απ�-γράψ�υν για πρώτη $�ρά τ� θησαυ-ρ τ�υ Σλήμαν, π�υ υπήρ�ε στ�M�υσεί� Π�ύσκιν. M ν� � συγκεκρι-μέν�ς θησαυρ ς π�υ απ�τελ�ύσετ� 20% τ�υ περιε��μέν�υ π�υ εί�ετ�π�θετηθεί στα κι�ώτια τ� 1939,μας ήταν πρ�σιτ ς. Eλπί#�υμε, κά-π�ια στιγμή, τ� υπ λ�ιπ� τ�υ περιε-��μέν�υ των τριών κι�ωτίων, π�υ α-ντιπρ�σωπεύει τ�ν πλ�ύτ� της ευ-ρωπαϊκής αρ�αι�λ�γίας, θα δει�τείστ� πρ�σωπικ τ�υ μ�υσεί�υ μαςκαι θα επιστρέψει στην αρ�ική κα-τ�ικία τ�υ...

Σημείωση «Eπτά Hμερών»: O δρ KλάυςΓκ�λντμαν είναι και υπεύθυνς για την α-νεύρεση τυ Θησαυρύ τυ Πριάμυ.

Συνέ�εια απ! την 13η σελίδα

H IPINA Aντ�ν��α, διευθύντρια τ�υM�υσεί�υ Π�ύσκιν, ήρθε πριν απ�δύ� μήνες στην Aθήνα και μίλησε γιατ�ν περί�ημ� θησαυρ� τ�υ Πριάμ�υ,πρ�σκαλεσμένη απ� τ� Iδρυμα Λάτση.Aπ� �σα είπε στη διάλε�ή της, αλλάκαι στις συνεντεύ�εις της, διαπιστώνε-ται η επιμ�νή της να παραμείνει � θη-σαυρ�ς στη Pωσσία, �π�υ �ρίσκεταιαυτή τη στιγμή ως λά�υρ� τ�υ B΄ Πα-γκ�σμί�υ Π�λέμ�υ. Ωστ�σ�, υπάρ#ειη υπ�σ#εση τ�υ πρ�έδρ�υ Mπ�ριςΓιέλτσιν, για μια έκθεση στην Eλλάδα.Eκείνη, δεν αθετεί την υπ�σ#εση, τ�νί-%ει, �μως, �τι πρέπει πρώτα να λυθείτ� ιδι�κτησιακ� καθεστώς π�υ α��ράστ� θησαυρ�, τ� �π�ί� αυτή τη στιγμήεκκρεμεί...

T� σίγ�υρ�, πάντως, είναι, �τι � θη-σαυρ�ς θα εκτεθεί στη M�σ#α τ� Φε-�ρ�υάρι� τ�υ 1996 και για ένα #ρ�ν�.Mετά, θα πρ�γραμματιστεί η έκθεσήτ�υ στην Aγ. Πετρ�ύπ�λη και μετάστην Aθήνα. E��σ�ν, �μως, έ#ει �ρι-στικά απ��ασιστεί σε π�ι�ν ανήκει.Στ�υς Γερμαν�ύς π�υ τ�ν διεκδικ�ύνή στ�υς Pώσ�υς π�υ τ�ν έ#�υν...

H Iρίνα Aντ�ν��α έ#ει συνδέσει τ��ν�μά της, απ� π�λύ μικρή, με τ�νπλέ�ν %ωνταν� μύθ� τ�υ καιρ�ύ μας,τ� θησαυρ� τ�υ Σλήμαν. Hταν μικρήκ�πέλα, �ταν, τ� 1945, ντυμένη με τη

στ�λή τ�υ K�κκιν�υ Στρατ�ύ, �ρέθη-κε στην απ��άθρα τ�υ σιδηρ�δρ�μι-κ�ύ σταθμ�ύ τ�υ Bερ�λίν�υ, �π�υ��ρτώθηκαν τα τρία κι�ώτια με τ� π�-λύτιμ� αρ#αι�λ�γικ� περιε#�μεν�.Aπ� τ�τε πέρασαν π�λλά #ρ�νια. Kι ε-κείνη, στην πι� υπεύθυνη θέση τ�υM�υσεί�υ Π�ύσκιν πια, διευθύντριάτ�υ, γυρί%ει τ�ν κ�σμ� και μιλάει γι’αυτ� τ� μ�ναδικ� αρ#αι-�λ�γικ� εύρημα, υπερα-σπι%�μενη, ως ν�μιμη,την κατ�#ή τ�υ απ� τ�υςPώσ�υς.

H παρακάτω συνέ-ντευ�η π�υ δημ�σιεύ�υ-με δ�θηκε στην ιταλική ε�ημερίδα«Corriere Della Sera:

— Aπ� τί απ�τελείται, επακρι ώς,� Θησαυρ�ς τ�υ Πριάμ�υ;

— Aπ�τελείται απ 259 κ�μμάτια,π�λλά απ τα �π�ία είναι �ρυσά.Πρκειται για κ�σμήματα, λατρευ-τικά κ�μμάτια, παν�πλίες, σπαθιά,αγγεία.

— Π�ιας �ρ�ν�λ�γίας είναι; Φη-μ�λ�γείται �τι μετα�ύ τ�υς περι-λαμ άνεται και τ� διάδημα τηςΩραίας Eλένης...

— O Σλήμαν πίστευε τι εί�ε κα-τα�έρει να εντ�πίσει την Tρ�ία τ�υΠριάμ�υ τ�υ 1300 π.X. Στην πραγ-

ματικτητα, πως και � ίδι�ς αντε-λή�θη αργτερα, η πλη π�υ εντ-πισε ήταν π�λύ αρ�αιτερη τηςTρ�ίας τ�υ Oμήρ�υ. Tα ευρήματάτ�υ τ�π�θετ�ύνται περίπ�υ στ�2000 έως τ� 2500 π.X.

— Aληθεύει �τι μέρ�ς τ�υ θη-σαυρ�ύ ρίσκεται στ� Eρμιτά!,στην Aγία Πετρ�ύπ�λη;

— Nαί, μως εκείδεν υπάρ��υν �ρυσάαντικείμενα. Tα π�λυ-τιμτερα κ�μμάτια τηςσυλλ�γής �υλάσσ�-νται στ� M�υσεί� Π�ύ-σκιν. Γενικώς, � θη-

σαυρς περιλαμ!άνει 330 κ�μμά-τια, απ τα �π�ία, επαναλαμ!άνω,τα 259 !ρίσκ�νται στ� M�υσεί� τηςMσ�ας.

— E�ετε υπ�λ�γίσει την εμπ�ρι-κή α�ία τ�υ θησαυρ�ύ;

— Eμείς δεν την υπ�λ�γίσαμε π�-τέ, αλλά έ�ω δια!άσει τι την έ��υνυπ�λ�γίσει δυτικ�ί ειδικ�ί. Πιστεύ-�υν τι ανέρ�εται σε ένα δισεκα-τ�μμύρι� μάρκα.

— Πώς κατέλη�ε στη M�σ�α � θη-σαυρ�ς τ�υ Πριάμ�υ;

— O ίδι�ς � διευθυντής τ�υ μ�υ-σεί�υ τ�υ Bερ�λίν�υ, � �π�ί�ς εί�εκρύψει τ� θησαυρ σε ένα κατα�ύ-

γι� στ� Zωωλ�γικ κήπ� της πλης,παρέδωσε τα τρία κι!ώτια στ�νKκκιν� Στρατ, τ� 1945.

Eκ�ύσια παράδ�ση

— Eίστε έ αιη �τι αυτή η εκδ��ήανταπ�κρίνεται στην πραγματικ�-τητα;

— Δεν είναι γνωστές �ι λεπτ�μέ-ρειες της «παράδ�σης» τ�υ θησαυ-ρ�ύ, αλλά είναι γνωστ τι έγινε ε-κ�υσίως. O ίδι�ς � διευθυντής τ�υμ�υσεί�υ εί�ε συσκευάσει τ� θη-σαυρ και σε π�λλές περιπτώσεις!ρήκαμε κ�ντά στα αντικείμενα επι-στημ�νικά κείμενα. Yπάρ��υν ντ�-κ�υμέντα �άρη στα �π�ία θα μπ�ρέ-σ�υμε να ανασκευάσ�υμε τις πι�σκ�τεινές πλευρές αυτής της υπ-θεσης.

— Π�ι�ς πρ�κειται να δημ�σιεύ-σει αυτά τα ντ�κ�υμέντα;

— Eγώ. Θα συμπεριλαμ!άν�νταιστ�ν κατάλ�γ� της έκθεσης.

— Γιατί $υλά�ατε, για τ�σα π�λλά�ρ�νια, τ� μυστικ� τ�υ ε�α$ανισμέ-ν�υ θησαυρ�ύ;

— H κυ!έρνηση μας ανάγκασε νατηρήσ�υμε «σιγή ι�θύ�ς». Eγώ γνώ-ρι%α την ύπαρ&η τ�υ θησαυρ�ύ απ

KYPIAKH 21 MAΪOY 1995 - H KAΘHMEPINH 15Συνέ�εια στην 16η σελίδα

O Xέρμαν Mπ�ρν, πρώτ�ς συντηρητής τ�υ M�υσεί�υ Πρ�ϊστ�ρίας και Πρωτ�ϊστ�ρίας τ�υ Bερ�λίν�υ, και η Iρίνα Aντ�ν� α, διευθύντρια τ�υ M�υσεί�υ Π�ύσκιν. E�ε-τά!�υν και θαυμά!�υν τα �ρυσά αγγεία τ�υ Θησαυρ�ύ. (Oκτώ ρι�ς 1994)

H λύση θα είναι π λιτικήH Iρίνα Aντ�ν��α, διευθύντρια τ�υ M�υσεί�υ Π�ύσκιν, μιλάει για τ� Θησαυρ� και την τύ�η τ�υ...



τ� 1961, απ τ�ν πρ�κάτ�� μ�υστ� M�υσεί� Π�ύσκιν. Oμως, π�λλάμυστικά δεν είναι πια μυστικά. Δενυ�ίσταται πια η EΣΣΔ, δεν υπάρ�ειπια η �ώρα στην �π�ία η ύπαρ&η τ�υθησαυρ�ύ εθεωρείτ� μυστικ.

— Σε π�ι� σημεί� ρίσκ�νται �ισ�ετικές διαπραγματεύσεις για τηνεπιστρ�$ή τ�υ θησαυρ�ύ στη Γερ-μανία;

— Στ� K�ιν�!�ύλι� ετ�ιμά%εται έ-να σ�έδι� νμ�υ τ� �π�ί� θα α��ράστα δικαιώματα ιδι�κτησίας των έρ-γων τέ�νης π�υ μετα�έρθηκαν στηPωσία, κυρίως κατά τα έτη 1945 και1946. Aπ τ� 1955 έως τ� 1960 η Σ�-!ιετική Eνωση απέδωσε σε άλλακράτη, μ�ν�μερώς, περιστερα απενάμισι εκατ�μμύρια έργα τέ�νης.Yπάρ��υν και άλλα. Σήμερα, τίθεταιτ� ε&ής ερώτημα: Σε π�ιν ανήκ�υντελικά λα αυτά; Tην απάντηση θατη δώσ�υν �ι π�λιτικ�ί, δεν απασ��-λεί εμάς τ�υς ειδικ�ύς της τέ�νης.Oσ�ν α��ρά εμένα, μπ�ρώ να πω: HPωσία δεν �ρωστά τίπ�τα σε κανέ-ναν. Aντιθέτως, παραμένει άλυτ� τ�%ήτημα των απ�%ημιώσεων για τιςκαταστρ��ές π�υ πρ�κάλεσαν �ιNα%ί στην π�λιτιστική κληρ�ν�μιάτης Σ�!ιετικής Eνωσης: Στ�ν πλε-μ� καταστρά�ηκαν 420 μ�υσεία.Eπίσης, εκκρεμεί ακμη τ� θέματων έργων π�υ κατέλη&αν σε ιδιώ-τες και δεν μας επιστρά�ηκαν π�τέ.Σε αυτ τ� σημεί� ��είλ�υμε να ε-πισημάν�υμε τι �ι Σύμμα��ι γνώρι-%αν τα πάντα. Γνώρι%αν λα σα εί-�αν μετα�ερθεί απ τη Γερμανία, α-π τ� Σ�!ιετικ Στρατ. Yπάρ��υνσ�ετικά έγγρα�α. Tα έργα κατέλη-&αν σε κρατικά μ�υσεία.

Kαταγρα�ήτων κλεμμένων έργων

— Yπάρ��υν, �μως, απ�δεί�εις �-τι κάπ�ια έργα κατέλη�αν σε ιδιωτι-κές συλλ�γές ακ�μη και στη Pωσία.

— Nαι, αλλά τα κρ�ύσματα εκεί εί-ναι ελά�ιστα. Aλλωστε, !ρισκμα-σταν σε περί�δ� π�λέμ�υ. Σκε�τεί-τε τι η συλλ�γή της Δρέσδης ήτανκρυμμένη σε είκ�σι δια��ρετικάσημεία!

— Yπ�λ�γισε π�τέ κανείς, π�σαέργα τέ�νης «άρπα�ε» � K�κκιν�ςΣτρατ�ς απ� την Eυρώπη μετά τ�ντερματισμ� τ�υ B’ Παγκ�σμί�υ Π�-λέμ�υ;

— O�ι, π�τέ μέ�ρι σήμερα δεν έ-�ει γίνει ένας τέτ�ι�ς υπ�λ�γισμς.Tώρα αρ�ί%�υμε να σκεπτμαστε νακάν�υμε κάτι τέτ�ι�.

— Aνα$έρθηκε, πως αν δεν επι-στρα$εί � θησαυρ�ς στη Γερμανία,θα γίνει κάπ�ια έκθεση εκεί...

— O�ι, δεν πρκειται να γίνει κα-μιά έκθεση στ� ε&ωτερικ μέ�ρις -τ�υ λυθεί δικαστικώς τ� %ήτημα.

— Yπάρ��υν π�λλ�ί π�υ υπ�-πτεύ�υν, �τι έ��υν κατασκευαστείαντίγρα$α των πι� π�λύτιμων αντι-κειμένων, �πως, λ�γ�υ �άρη εν�ς�ρυσ�ύ δ��εί�υ άρ�υς 600 γραμ-μαρίων...

— O�ι, εμείς δεν έ��υμε κατα-σκευάσει κανένα αντίγρα��. Oμως,π�λλές αντιγρα�ές έγιναν απ τ�υςΓερμαν�ύς, πριν απ τ� 1945. H αυ-θεντικτητα τ�υ θησαυρ�ύ τ�υΣλήμαν διαπιστώθηκε, πέραν κάθεαμ�ι!�λίας, απ τ�υς Γερμαν�ύςειδικ�ύς, πως και απ Aμερικα-ν�ύς, Bρεταν�ύς και Eλληνες, τ�υςκαλύτερ�υς στ�ν κσμ�...

1

2


1. Aπ� αριστερά: Xρυσήπερ�νη της πρώιμηςEπ��ής τ�υ Xαλκ�ύ.Tρ�ία II-III (περί τ�2600-2050 π.X.). Kέντρ�: Xρυσ� ενώτι�της πρώιμης Eπ��ήςτ�υ Xαλκ�ύ. Tρ�ία II(περί τ� 2600-2200 π.X.).Δε�ιά: Xρυσή περ�νητης πρώιμης Eπ��ήςτ�υ Xαλκ�ύ. Tρ�ία II-V(περί τ� 2600-1800 π.X.).Aντίγρα$α στ� M�υ-σεί� Πρ�ϊστ�ρίας καιΠρωτ�ϊστ�ρίας τ�υ Bερ�λίν�υ.

2. Xρυσ� διάδημα π�υανήκει κι αυτ� στ� Θησαυρ� τ�υ Πριάμ�υ. Aντίγρα$� στ� M�υσεί� Πρ�ϊστ�ρίαςκαι Πρωτ�ϊστ�ρίας τ�υ Bερ�λίν�υ.

3. Aντίγρα$� τ�υ �ρυσ�ύ διαδήματ�ςπ�υ ανήκει κι αυτ� στ�Θησαυρ� τ�υ Πριάμ�υ.M�υσεί� Πρ�ϊστ�ρίαςκαι Πρωτ�ϊστ�ρίας τ�υ Bερ�λίν�υ.

4. Xρυσά ενώτια απ� τ�Θησαυρ� τ�υ Πριάμ�υ.Aντίγρα$� στ� M�υσεί� Πρ�ϊστ�ρίαςκαι Πρωτ�ϊστ�ρίας τ�υ Bερ�λίν�υ.

3

4


Aπ� τ� Bερ�λίν� στη M�σ αΠώς τα αρ�αιλγικά ευρήματα της Tρίας έγιναν λά�υρα

τυ K�κκινυ Στρατύ και �υγαδεύτηκαν στη Σ�ιετική Eνωση

Oι ιστ�ρικ�ί τένης K�νσταντίν Aκίνσα (αριστερά) και Γκριγκ�ρι K��λ�� (δε�ιά), αυτ�ί π�υ ανα-κάλυψαν τ�ν θησαυρ�, μέσα απ� τα επίσημα αρεία τ�υ πάλαι π�τέ σ��ιετικ�ύ κράτ�υς. H απ�-κάλυψη αυτή υπήρ�ε μ�ιραία για την καριέρα τ�υς: έασαν τη δ�υλειά τ�υς! Ωστ�σ�, άρισαν νααρθρ�γρα��ύν σε περι�δικά και ε�ημερίδες της Δύσης, απ�καλύπτ�ντας συνεώς νέα στ�ιείαγια έργα τένης π�υ �υγαδεύτηκαν στη διάρκεια τ�υ B΄ Παγκ�σμί�υ Π�λέμ�υ στην τ�τε Σ��ιετι-κή Eνωση.

Tων Kωνσταντίν Aκίνσα -

Γκριγκ�ρι K��λ��

Iστ�ρικών Tέ�νης

O ΘHΣAYPOΣ τ�υ Πριάμ�υ έμελλενα εντα�θεί στ�υς «αγν��υμέν�υς»τ�υ B΄ Παγκ�σμί�υ Π�λέμ�υ και ναμείνει θαμμέν�ς για πενήντα �ρ�νια��ι πλέ�ν στα ερείπια της Tρ�ίας αλ-λά σε μια απ�θήκη στη M�σ�α, �πωςσυνέ�η και με εκατ�μμύρια άλλα α-νεκτίμητα έργα τέ�νης, π�υ έ�υγαναπ� τη να!ιστική Γερμανία. Στις αρ-�ές της δεκαετίας μας, με τη Συνθή-κη Kαλών Σ�έσεων π�υ υπ�γρά�ηκεανάμεσα στη Σ��ιετική Eνωση και τηΓερμανία, ανέκυψε τ� !ήτημα να επι-στρα��ύν τα �υλαγμένα σε διά��ρασ��ιετικά μ�υσεία και ιδρύματα «λά-�υρα», � ακρι�ής αριθμ�ς και τ� εί-δ�ς των �π�ίων εί�ε αρ�ίσει να απ�-καλύπτεται σταδιακά. Eτσι ήρθε στ��ως και η τύ�η των αρ�αι�λ�γικώνευρημάτων της Tρ�ίας.

Oι τελευταίες συρρά&εις τ�υ B΄Παγκ�σμί�υ Π�λέμ�υ �ρήκαν τ�νΘησαυρ� τ�υ Πριάμ�υ στ� Bερ�λί-ν�, �υλαγμέν� σε ένα αντιαερ�π�-ρικ� κατα�ύγι� στ�ν Zω�λ�γικ� Kή-π�, μα!ί με π�λλά άλλα έργα τέ�νης.Aνάμεσά τ�υς, πίνακες των Nτεγκά,Σε!άν, M�νέ, K�υμπέ, Eλ Γκρέκ�,Γκ�για, Pεν�υάρ. H μ�ίρα �σων έρ-γων επέ!ησαν απ� τ�υς ��μ�αρδι-σμ�ύς ήταν κ�ινή. Δύ� μήνες μετάτ� τέλ�ς τ�υ π�λέμ�υ, η Eπιτρ�πήΛα�ύρων τ�υ K�κκιν�υ Στρατ�ύ έ-δωσε εντ�λή για τη μετα��ρά τ�υςστη Σ��ιετική Eνωση. Aυτή η λα�υ-ραγωγία υψηλής αισθητικής εί�ε �ρ-γανωθεί άψ�γα. H επιλ�γή των έρ-γων γιν�ταν απ� �αθμ��ρ�υς τ�υστρατ�ύ π�υ ήταν ταυτ��ρ�να καιεμπειρ�γνώμ�νες της τέ�νης, –ι-στ�ρικ�ί, καλλιτέ�νες και συντηρη-τές. Mε τα�ύτατες διαδικασίες πε-ρισσ�τερα απ� δύ� εκατ�μμύρια έρ-γα τέ�νης π�υ περιλάμ�αναν πίνα-κες !ωγρα�ικής, γλυπτά, αρ�αι�λ�-

γικά ευρήματα, έγγρα�α και �ι�λία,συσκευάστηκαν και απ�στάλησανμε τρένα και αερ�πλάνα στη M�σ�α.

H �λη διαδικασία συν�δευ�ταν α-π� λεπτ�μερή καταγρα�ή των έρ-γων. Aντίγρα�α των καταλ�γων συ-ν�δευαν τις απ�στ�λές μέ�ρι τ�νπρ��ρισμ� τ�υς. Π�λλά απ� αυτά ταντ�κ�υμέντα έ��υν έρθει στη δημ�-σι�τητα, ανάμεσά τ�υς και εκείναπ�υ α��ρ�ύν τ�ν Θησαυρ� τ�υΠριάμ�υ. Mε τ�ν τίτλ� «Συν�πτικήπεριγρα�ή μ�υσειακών αντικειμέ-νων α&ίας π�υ απ�στέλλ�νται αερ�-π�ρικώς στη M�σ�α» και ημερ�μη-νία 17 I�υνί�υ 1945, σημειών�νταιτρία κι�ώτια με «�ρυσά, ασημένιακαι άλλα αντικείμενα» απ� τ� μ�υ-σεί� für Vor und Frühgeschichte τ�υBερ�λίν�υ: «Πρ�κειται κυρίως γιαγυναικεία κ�σμήματα και μικρά αγ-γεία. Tα παλαι�τερα έργα τέ�νης εί-ναι θησαυρ�ί απ� την Tρ�ία (ανα-σκα�ές τ�υ Σλήμαν), καθώς και απ�τ� Eμπερσ�αλντ (6�ς αιώνας π.X.),

τ� K�τμπ�υς (6�ς αιώνας π.X.) καιτέλ�ς απ� τ� X�λμ κ�ντά στη Δρέσ-δη (11�ς αιώνας μ.X.)». H ά�ι&η τ�υ��ρτί�υ π�υ απ�τελείτ� απ� επτάσυν�λικά κι�ώτια, επι�ε�αιώθηκεγραπτώς απ� τ�ν α&ιωματικ� συν�-δείας, τ�ν ταγματάρ�η A.Σ.K�μπας.T� σ�ετικ� έγγρα��, με ημερ�μηνία9 I�υλί�υ 1945, απ�τελεί την απ�δει-&η �τι � Θησαυρ�ς τ�υ Πριάμ�υ με-τα�έρθηκε στη M�σ�α απ� τα σ�-�ιετικά στρατεύματα. Aλλα έγγρα�ακαι α&ι�πιστες πηγές μαρτυρ�ύν �τιαπ� τ�τε παρέμεινε στις απ�θήκεςτ�υ M�υσεί�υ Π�ύσκιν. T� 1957, σεμια �ειρ�ν�μία καλής θέλησης τηςEΣΣΔ πρ�ς την Aνατ�λική Γερμανία,απ��ασίστηκε η επιστρ��ή των έρ-γων τέ�νης π�υ εί�αν παρθεί απ� ταδικά της εδά�η μετά τ�ν π�λεμ�. Hσυμ�ωνία περιέλα�ε τ�ν Bωμ� τηςΠεργάμ�υ π�υ επέστρεψε στ� Bε-ρ�λίν� μα!ί με 1,5 εκατ�μμύρι� αντι-κείμενα και 500 κ�υτιά αρ�αι�λ�γι-κ�ύ υλικ�ύ. Mε αυτή την α��ρμή τ�


σ��ιετικ� υπ�υργεί� Π�λιτισμ�ύ εί-�ε !ητήσει αναλυτικ�ύς καταλ�γ�υςαπ� �λα τα μ�υσεία και ιδρύματατης επικράτειας π�υ εί�αν παρακα-ταθήκες με λά�υρα τ�υ π�λέμ�υ.

Aπ� τ� M�υσεί� Π�ύσκιν δ�θηκεένα έγγρα�� με τίτλ� «Kατάλ�γ�ςτων π�λυτιμ�τερων δημι�υργιώντέ�νης και π�λιτισμ�ύ των EιδικώνAπ�θηκών π�υ �υλάσσ�νται στ�κρατικ� M�υσεί� Kαλών Tε�νώνΠ�ύσκιν» Hταν υπ�γραμμέν� απ�τ�ν ε��ρ� N. Eλίασμπεργκ και έ�ε-ρε ημερ�μηνία 28 Mαρτί�υ 1957.Mετα&ύ άλλων ανέ�ερε και τ�ν«Mεγάλ� Tρωικ� Θησαυρ�», � �π�ί-�ς περιγρά�εται αναλυτικά απ� τ�νEλίασμπεργκ σε ένα άλλ� έγγρα��:«E&αιρετικής α&ίας και μ�ναδικ�τη-τας είναι αρ�αι�λ�γικά συμπλέγμα-τα �πως � απ�καλ�ύμεν�ς MέγαςTρωικ�ς Θησαυρ�ς («Θησαυρ�ς τ�υΠριάμ�υ») και άλλ�ι τρωικ�ί θησαυ-ρ�ί π�υ ανεσκά�ησαν απ� τ�ν E.Σλήμαν και διατηρ�ύντ� άλλ�τε στ�M�υσεί� τ�υ Bερ�λίν�υ».

T�υλά�ιστ�ν � Θησαυρ�ς τ�υΠριάμ�υ ευτύ�ησε να περισωθεί.Γιατί π�λλά άλλα έργα �υγαδεύθη-καν ανεπίσημα, κρυμμένα σε απ�-σκευές στρατιωτικών και κατέλη&ανσε σ��ιετικές ιδιωτικές συλλ�γές.Aπ� εκείνα π�υ δ�θηκαν πρ�ς �ύ-λα&η σε μ�υσεία και λ�ιπά ιδρύμα-τα, άλλα καταστρά�ηκαν απ� κακήαπ�θήκευση και αδυναμία σωστήςσυντήρησης, άλλα ε&α�ανίστηκανκαι �ρισμένα πωλήθηκαν στη Δύσηαπ� σ��ιετικ�ύς π�λιτικ�ύς πρ�-σ�υγες. Kι �σ� για την επιστρ��ήτων π�λιτισμικών τρ�παίων στ�υςπρ�κατ��υς, �ι απ�ψεις δι�ά!�-νται, ανε&άρτητα απ� τα π�λιτικά �-�έλη π�υ θα μπ�ρ�ύσαν να πρ�κύ-ψ�υν. Γιατί τα λά�υρα αυτά της τέ-�νης θεωρ�ύνται μια απ�!ημίωση �-�ι μ�ν� για τις !ημιές τ�υ π�λέμ�υαλλά και για τα έργα π�υ τα να!ιστι-κά στρατεύματα άρπα&αν απ� τηPωσία και τώρα έ��υν �αθεί μετα&ύμ�υσείων και ιδιωτικών συλλ�γών,ένθεν και ένθεν τ�υ Aτλαντικ�ύ.

� Aπανθίσματα απ� άρθρα των KωνσταντίνAκίνσα και Γκριγκ�ρι K��λ�� στ� περι�δικ�«Artnews».

Eνα τυπικ� έγγρα�� μετα��ράς πιστ�π�ιεί τη συσκευασία και ��ρτωση ε��πλι-σμ�ύ και υλικών, σε αυτή την περίπτωση «αλ�υμινένιων κλινών και αντικειμένωνκαλλιτενικής α�ίας» μα�ί, π�υ απεστάλησαν απ� τ� Λάιπ�ιγκ στη Στρατιωτική Aκα-δημία της M�σας. H αρπαγή στρατιωτικ�ύ υλικ�ύ, �ι�μηανικ�ύ ε��πλισμ�ύ καιθησαυρών της τένης εδικαι�λ�γείτ� απ� τ�υς Σ��ιετικ�ύς με την επίκληση τηςμα�ικής καταστρ��ής και λεηλασίας της ώρας τ�υς απ� τ� γερμανικ� στρατ�.

Tα ντ�κ�υμέντα απ�δεικνύ�υν την π�ρεία τ�υ Θησαυρ�ύ τ�υ Πριάμ�υ απ� τ�ν αντιαερ�π�ρικ� πύργ� τ�υ Zω�λ�γικ�ύ Kή-π�υ τ�υ Bερ�λίν�υ μέρι τ� M�υσεί� Π�ύσκιν. (Eπάνω αριστερά:) H «συν�πτική περιγρα�ή π�λύτιμων αντικειμένων π�υστέλν�νται αερ�π�ρικώς στη M�σα», μιλά για τρία κι�ώτια με ρυσά, ασημένια και άλλα αντικείμενα, κυρίως «γυναικεία κ�-σμήματα και μικρά αγγεία... θησαυρ�ύς απ� την Tρ�ία (ανασκα�ές τ�υ Σλήμαν)». (Aριστερά:) T� έγγρα�� π�υ επι�ε�αιώνειτην ά�ι�η τ�υ ��ρτί�υ στη M�σα, στις 9 I�υλί�υ 1945. (Δε�ιά:) O Θησαυρ�ς τ�υ Πριάμ�υ �υλάθηκε στ� M�υσεί� Π�ύσκιν,� έ��ρ�ς τ�υ �π�ί�υ, N. Eλίασμπεργκ, συνέτα�ε την 1η Σεπτεμ�ρί�υ 1956 μια περιγρα�ή, με τ�ν αρακτηρισμ� «ιδιαίτερηςα�ίας και μ�ναδικ�τητας αραι�λ�γικά σύν�λα».

Xαμένα αριστ�υργήματαOι κατάλ�γ�ι με τα λά�υρα της τέ�νης π�υ �υλάγ�νται επί μισ�

αιώνα στη Σ��ιετική Eνωση μιλ�ύν για συλλ�γές ασύλληπτης καλλι-τε�νικής α&ίας. Oταν τ� 1957 !ητήθηκε απ� κάθε μ�υσεί� απαρίθμη-ση τ�υ π�λύτιμ�υ περιε��μέν�υ των απ�θηκών τ�υ, τ� Eρμιτά! κα-τέγραψε 180 πίνακες απ� 31 ιδιωτικές συλλ�γές, συμπεριλαμ�αν�-μένης εκείνης τ�υ Xίτλερ, και άλλ�υς 547 άγνωστης πρ�έλευσης.Eκτ�ς απ� την περί�ημη «Πλατεία Oμ�ν�ίας» τ�υ Nτεγκά, τ� Eρμι-τά! εί�ε στην κατ��ή τ�υ 44 σκίτσα των Γκ�για και Nτ�μιέ, τις «Kα-ταστρ��ές τ�υ Π�λέμ�υ» τ�υ Γκ�για και κ�μμάτια απ� την περί�η-μη συλλ�γή Kένινγκς, η �π�ία πρ�ήλθε απ� μ�υσεί� τ�υ P�τερνταμ.Aργ�τερα �ρισμένα κ�μμάτια της συλλ�γής αυτής πήραν λαθραίατ� δρ�μ� για τις αγ�ρές της Δύσης. Aλλα κατέλη&αν στ� μ�υσεί�Π�ύσκιν, π�υ μετά τ�ν π�λεμ� εμπλ�υτίστηκε τ�σ�, ώστε να απα-ριθμεί στ�υς καταλ�γ�υς τ�υ 16 πίνακες και 4.015 λιθ�γρα�ίες απ�ιδιωτικές συλλ�γές, καθώς και ένα μεγάλ� αριθμ� έργων με άγνω-στη πρ�έλευση: 873 πίνακες, 244 δυτικ�ευρωπαϊκά γλυπτά, 15.776λιθ�γρα�ίες. Π�λλά αντικείμενα ήταν πρ�ϊ�ντα λεηλασιών τ�υ γερ-μανικ�ύ στρατ�ύ στα κατε��μενα εδά�η της Eυρώπης, �πως ταπ�ρσελάνινα ανάγλυ�α π�ρτραίτα τ�υ Mεγάλ�υ Nαπ�λέ�ντα καιτης Iωση�ίνας, π�υ ένας Γερμαν�ς στρατιώτης πήρε απ� κάπ�ι�γαλλικ� πύργ� τ� καλ�καίρι τ�υ ’40, ένας Pώσσ�ς έ�ερε στη M�σ�ακαι στις αρ�ές τ�υ ’60 εντά�θηκαν στη �ημισμένη ιδιωτική συλλ�γήτ�υ Bίκτ�ρ Mαγκίτς, της �π�ίας, σημειωτέ�ν, τ� μεγαλύτερ� μέρ�ςέ�ει σήμερα κλαπεί.


Θησαυρ�ς υπ� διεκδίκησινΓερμαν�ί, Pώσ�ι, T�ύρκ�ι αλλά και Aγγλ�ι ερί��υν για την απ�κτηση των π�λύτιμων αρ�αι�λ�γικών ευρημάτων

Aπ� δε�ιά: Mιαήλ Tρέιστερ, Bλαδίμηρ�ς T�λσίκ��, Kλά�υς Γκ�λντμαν και Xέρμαν Mπ�ρν, θαυμά��υν τα αγγεία και τα κ�σμήματα τ�υ θησαυρ�ύ, στ� M�υσεί� Π�ύ-σκιν (Φωτ�: B. Göres). Aριστερά: η κ. Iρίνα Aντ�ν�"α. Oι ενδια�ερ�μεν�ι των μ�υσείων είναι αυτ�ί π�υ δίν�υν τη μεγαλύτερη μάη: �ι μεν για να κρατήσ�υν τ� θη-σαυρ�, �ι δε για να τ�ν πάρ�υν πίσω... Στ� �ρ� των διεκδικήσεων έει μπει τώρα �ι μ�ν� η T�υρκία, αλλά και η Aγγλία!


A ρ�αι�λ�γ�υ, Kαθηγητή τ�υ Πανεπιστημί�υ Aθηνών

H OΛH περίπτωση είναι γνωστή σε �-λη της την ε�έλι�η. O θησαυρ�ς τ�υΠριάμ�υ και τα ευρήματα απ� ευγε-νή και άλλα μέταλλα τ�υ Eρρίκ�υΣλήμαν στην Tρ�ία-Hissarlik ε�ή�θη-σαν και μετε�έρθησαν παράν�μα,μέσω Eρμ�υπ�λεως Σύρ�υ στ�ν Πει-ραιά, με τελικ� πρ��ρισμ� την Aθή-να, την �ικία τ�υ αρ�αι�λ�γ�υ (I�ύ-νι�ς 1873).

Mετά τη δημ�σίευση τ�υ πρώτ�υάρθρ�υ τ�υ Σλήμαν, �ι T�ύρκ�ι α-ντέδρασαν αμέσως διά της διπλωμα-τικής και δικαστικής �δ�ύ. H ελληνι-κή κυ"έρνηση δεν απεδέ�θη την υπ��ρ�υς πρ�σ��ρά των συλλ�γώνΣλήμαν και άρ�ισε η �λη διαδικασίατης αντιδικίας αρ�αι�λ�γ�υ και �θω-μανικής κυ"έρνησης στα δικαστήριατων Aθηνών.

Eν τω μετα�ύ, κατ�πιν αιτήσεωςτ�υ Eρρίκ�υ Σλήμαν πρ�ς τ� υπ�υρ-γεί� Eκκλησιαστικών και Δημ. Eκπαι-δεύσεως, εδ�θη άδεια εκ μέρ�υςτ�υ υπ�υργ�ύ Δ. Kαλλι�ρ�νά πρ�ςτ�ν διευθυντή τ�υ τελωνεί�υ Πει-ραιώς –κ�ιν�π�ιήθηκε στ�ν ίδι� την

16ην Iαν�υαρί�υ 1874– να επιτραπείη ε� Eλλάδ�ς ε�αγωγή, συμ�ώνωςπρ�ς τ� N�μ� περί αρ�αι�τήτων, �-λων των αντικειμένων εκ λίθ�υ, πη-λ�ύ και �αλκ�ύ, π�υ εί�ε ε�αγάγει �Σλήμαν απ� την Tρ�ία. Σ’ αυτά, "ε-"αίως, δεν περιλαμ"άν�νται τα εκ

π�λυτίμων μετάλλων, τα �π�ία περι-λαμ"άν�νται στ�ν Θησαυρ� A.

H τ�υρκική πληρωμή

H τελική πρά�η στην �λη διαμά�ημετα�ύ Σλήμαν και �θωμανικής κυ-

"έρνησης εγρά�η τ�ν Aπρίλι� τ�υ1875, μετά την απ��αση τ�υ δικα-στηρί�υ, σύμ�ωνα με την �π�ία �-�ειλε να κατα"άλει απ�%ημίωση ύ-ψ�υς 10.000 �ρυσών �ράγκων. O α-νασκα�έας της Tρ�ίας συμ�ώνησεμε τ� νέ� εν Aθήναις πρέσ"η τηςYψηλής Πύλης, τ�ν περιώνυμ� Φω-τιάδη-μπέη και κατέ"αλε απ�%ημίω-ση ύψ�υς 50.000, ως έγγιστα, �ρυ-σών �ράγκων και δρα�μών.

O Ernst Meyer, "ι�γρά��ς τ�υΣλήμαν, δημ�σίευσε τ� έγγρα�� τ�υπ�γρα�έν υπ� των δύ� ανδρών, κα-τά τ� �π�ί� � Φωτιάδης-μπέης δέ�ε-ται την 13ην Aπριλί�υ 1875 με σ�ετι-κή απ�δει�η:

«Eλα"α σήμερ�ν απ� τ�ν Eρρίκ�Σλήμαν : α) 22.000 δρ�. με �πισθ�-γρά�ησιν επ’ �ν�ματί μ�υ εις επιτα-γήν της Eθνικής Tραπέ%ης υπ’ αριθ.249 της 6ης Φε"ρ�υαρί�υ 1875 ύ-ψ�υς 16.000 δρ�. και τ�ις μετρητ�ίς6.000 δρ�. "). 30.000 �ράγκων δεύτε-ρης αλλαγής της 1/ 13 Aπρ. 1875 δι’εκδιδ�μένης επιταγής τ�υ κ. EmilErlanger, κατ�ίκ�υ Παρισίων, διά τ�υκ. Σλήμαν επ’ �ν�ματί μ�υ, πληρωτέ-ων εντ�ς τριών μηνών.

H αναγκαία κρατική πρά�η θα υπ�-

Xρυσά ε�αρτήματα περιδεραί�υ. Πρώιμη Eπ�ή τ�υ Xαλκ�ύ, Tρ�ία II-III (περίπ�υ2600-2050 π.X.). Aντίγρα�� π�υ "ρίσκεται στ� M�υσεί� Πρ�ϊστ�ρίας και Πρωτ�ϊ-στ�ρίας των Kρατικών M�υσείων Bερ�λίν�υ.


γρα�εί τ� τα�ύτερ�ν δυνατ�ν».E� αυτ�ύ πρ�κύπτει �τι � Σλήμαν

απέ"η ν�μιμ�ς κύρι�ς των ευρημά-των 1871-1873 π�υ εί�ε παραλά"ειλάθρα εις Aθήνας και η τ�υρκικήπλευρά ��είλει να παρ�υσιάσει εκτων αρ�είων της τα σ�ετικά ντ�κ�υ-μέντα, π�υ συνυπ�γρά�ησαν υπ�των δύ� ανδρών και παρεδ�θησανεις τ�ν Φωτιάδην-μπέην.

Σήμερα, �ι T�ύρκ�ι �ρησιμ�π�ι�ύνΔ�ύρει�υς Iππ�υς για την απ�κτησητ�υ θησαυρ�ύ, �ι �π�ί�ι είναι και ε-πιστήμ�νες και δημ�σι�γρά��ι, με έ-να και μ�ν� επι�είρημα: τ� γεγ�ν�ς�τι � θησαυρ�ς πρ�έρ�εται απ� εδά-�η της T�υρκίας, απ�σιωπώντας τ�γεγ�ν�ς �τι επε%ήτησαν και απεδέ-�θησαν την απ�πληρωμήν τ�υ αρπα-γέντ�ς θησαυρ�ύ. Aρα, δεν τ�υς α-νήκει πλέ�ν.

H τ�υρκική κυ"έρνηση διά μιαςAide Mémoire της 16ης Mαΐ�υ 1991%ητεί διά της εν B�ννη πρεσ"είαςτης απ� τη γερμανική κυ"έρνησητην επιστρ��ή συλλή"δην των ενPωσία ευρισκ�μένων αντικειμένωντ�υ θησαυρ�ύ τ�υ Πριάμ�υ, παραθέ-τ�ντας �ωτ�τυπίες άρθρων απ� πε-ρι�δικά και ε�ημερίδες, �ωρίς να α-ναγρα�εί τ� τ�ις πάσιν γνωστ� γε-γ�ν�ς �τι � Eρρίκ�ς Σλήμαν εί�ε α-π�πληρώσει στ�υς T�ύρκ�υς τ�ν υ-π� ν�μιμ�ν κατ��ήν τ�υ πλέ�ν θη-σαυρ�ν.

H T�υρκία απαιτεί α�ρίστως καιτην επιστρ��ήν τ�υ "ωμ�ύ τ�υ Δι�ςτης Περγάμ�υ, τη μετ�πη με τ� τέ-θριππ�ν τ�υ Hλί�υ και %ητεί πληρ�-��ρηση διά στ�ι�εία π�υ κατέ�ει, πι-θαν�ν, τ� υπ�υργεί� E�ωτερικώντης Γερμανίας.

H διαμά�η Γερμανών - Pώσων

Tα γεγ�ν�τα κατά την τρέ��υσαδεκαετία είναι γνωστά: η απ�κάλυψηαπ� τ�υς Gr. Kozlov και K. Akinsha �-τι �ι θησαυρ�ί της Tρ�ίας ευρίσκ�-νται στη M�σ�α· η επι"ε"αίωση εκμέρ�υς τ�υ Pώσ�υ πρ�έδρ�υ Mπ�-ρις Γιέλτσιν �τι παραμέν�υν στ�M�υσεί� Π�ύσκιν· η δια"ε"αίωση �τιη πρώτη έκθεση μετά την επανέκθε-ση τ�υ θησαυρ�ύ στ� M�υσεί� Π�ύ-σκιν και στ� Eρμιτά% θα γίνει στηνAθήνα, στην �ικία τ�υ Eρρίκ�υ Σλή-μαν, τ� Iλί�υ Mέλαθρ�ν.

H γερμανική κυ"έρνηση καθώς καιτ� πρωσσικ� Iδρυμα Π�λιτισμ�ύ τ�υBερ�λίν�υ, με τ� επι�είρημα �τι, α-��ύ �ι θησαυρ�ί της Tρ�ίας ανήκ�υνστ� M�υσεί� τ�υ Bερ�λίν�υ, δεν εί-ναι δυνατ�ν να απ��ασί%�υν άλλ�ι,επί τ�υ πρ�κειμέν�υ Pώσ�ι, για τηναπ�στ�λή της έκθεσης σε περι�δείαανά τ�ν κ�σμ�ν. O Kultursenator τ�υBερ�λίν�υ Roloff-Momin υπ�στήρι-�ε �τι κατά τ� διεθνές δίκαι� � θη-σαυρ�ς ανήκει –εκτ�ς πάσης αμ�ι-"�λίας- στ� Bερ�λίν�.

T� �υσιαστικ� θέμα κατ’ αυτή τηνπερί�δ� ήταν �ι διαπραγματεύσειςμετα�ύ Γερμανίας και Pωσίας, ήδη α-π� τ� τέλ�ς τ�υ 1990, δηλαδή ευθύςμετά την επανένωση των δύ� Γερμα-νιών, �π�τε υπεγρά�η Σύμ�ων� Φι-λίας μετα�ύ Σ�"ιετικής Eνωσης καιΓερμανίας. Σ’ αυτ� πρ�ε"λέπετ� η ε-πιστρ��ή παραν�μως απ�μακρυνθέ-ντων έργων τέ�νης η άλλ�υ υλικ�ύπ�λιτιστικής κληρ�ν�μιάς απ� τις

δύ� �ώρες, για να απ�δ�θ�ύν στ�υςν�μιμ�υς ιδι�κτήτες η τ�υς ν�μι-μ�υς κληρ�ν�μ�υς των. Oι Pώσ�ι ε-%ήτησαν ιδιαιτέρως την επιστρ��ήτ�υ δωματί�υ τ�υ ήλεκτρ�υ απ� ταθερινά ανάκτ�ρα της Πετρ�υπ�λε-ως, ως πρ�ϋπ�θεση για την εκ μέ-ρ�υς των, πιθανή επιστρ��ή τ�υ θη-σαυρ�ύ τ�υ Πριάμ�υ. Ως γνωστ�ν, �ιέρευνες για την ανεύρεση τ�υ δω-ματί�υ τ�υ ήλεκτρ�υ έ��υν αρ�ίσειαπ� π�λλά �ρ�νια στην πρώην Aνατ.Γερμανία, πλην �μως, �ωρίς απ�τέ-λεσμα. Πάντως, υπάρ�ει και τ� γενι-κ�τερ� θέμα να έ��υν απ�μακρυν-θεί απ� την κατε��μενη Γερμανία, ή-δη κατά τ� τέλ�ς τ�υ B΄ Παγκ�σμί�υΠ�λέμ�υ ή αμέσως μετά, έργα τέ-�νης π�υ εί�αν συγκεντρωθεί απ�τ�υς Γερμαν�ύς απ� �λη την κατα-κτηθείσα Eυρώπη και να έ��υν πάρειτην άγ�υσα πρ�ς τις τέσσερις νική-τριες �ώρες, �π�τε τα πράγματα, σεαυτές τις περιπτώσεις, είναι ε�αιρε-τικά π�λύπλ�κα.

N�μ�θετική ρύθμιση

Eνδια�έρ�ν παρ�υσιά%ει και η θέ-ση π�υ έ��υν λά"ει �ι διά��ρ�ι επι-στήμ�νες, αλλά και �ι εμπλεκ�μενες�ώρες στη διαμά�η για την τελική α-ναγνώριση τ�υ ν�μιμ�υ ιδι�κτήτητων θησαυρών της Tρ�ίας στ� σύν�-λ� τ�υς.

Πρ�σ�ατες ε�ελί�εις γύρω απ� τ�θέμα συνδέ�νται με την επίσκεψητης κ. Iρίνα Aντ�ν�"α, διευθύντριαςτ�υ M�υσεί�υ Π�ύσκιν, στην Aθήναγια διαλέ�εις και συν�μιλίες με τ�νυπ�υργ� Π�λιτισμ�ύ κ. Θάν� Mι-κρ�ύτσικ�. O υπ�υργ�ς ανέλα"ε ε-νεργ� συμμετ��ή και επέτυ�ε ναπρ�λειάνει �υσιαστικά τ� έδα��ςγια τη μετα��ρά των θησαυρών τηςTρ�ίας για έκθεση στην Aθήνα.

H Iρίνα Aντ�ν�"α τ�νισε στις �μι-λίες και τις συνεντεύ�εις της τις κα-ταστρ��ές μνημείων και έργων τέ-�νης στην πατρίδα της κατά τ�ν B’Παγκ�σμι� Π�λεμ�, την επιστρ��ήαπ� τη Pωσία στην πρώην Aνατ. Γερ-μανία αναρίθμητων έργων τέ�νηςκαι αρ�ειακ�ύ υλικ�ύ, �τι � θησαυ-ρ�ς τ�υ Πριάμ�υ παρεδ�θη στ�υςPώσ�υς υπ� τ�ν διευθυντή τ�υM�υσεί�υ καθηγητή δρ Γ. Oύν�ερ-τσάκτ και �τι ετ�ιμά%εται ν�μ�θετικήρύθμιση τ�υ θέματ�ς για έγκριση α-π� τη B�υλή της M�σ�ας, ώστε «ναπαραμείνει στη Pωσία τ� δικαίωματης ιδι�κτησίας των έργων, να δια-�υλα�θ�ύν �πως και κατά την 50ετίαπ�υ πέρασε και να απ�δ�θ�ύν �λααυτά τα έργα στ� κ�ιν� για να τα �α-ρεί, γιατί δεν συμ�ωνεί κανείς με τημυστικ�τητα π�υ ίσ�υε».

Aυτή η ν�μ�θετική ρύθμιση, �πωςεπιδιώκ�υν �ι Pώσ�ι, έ�ει ως στ��να αναγνωρισθεί � ν�μ�ς της ρωσι-κής Δ�ύμας διεθνώς, δηλαδή να σε-"ασθ�ύν η Γερμανία και �ι άλλες �ώ-ρες την απ��αση τ�υ ρωσικ�ύ K�ι-ν�"�υλί�υ, ώστε να μπ�ρεί να απ�-στείλει τ� M�υσεί� Π�ύσκιν την έκ-θεση με τ�υς θησαυρ�ύς της Tρ�ίαςπρώτα, �πως υπ�σ��νται, στηνEλλάδα και μετά σε άλλες �ώρες,�ωρίς να υπάρ�ει κίνδυν�ς κατάσ�ε-σης τ�υ θησαυρ�ύ.

Aυτ� είναι τ� λεπτ� σημεί� τ�υ �-λ�υ θέματ�ς και �μ�λ�γείται �τι θαείναι ε�αιρετικά δύσκ�λ� να επιτευ-�θεί αυτή η απ� άλλες ενδια�ερ�με-

νες �ώρες αναγνώριση ισ�ύ�ς τ�υνέ�υ ρωσικ�ύ ν�μ�υ. OI Pώσ�ι αρμ�-δι�ι αναγνωρί%�υν αυτές τις δυσκ�-λίες και είναι σα�ές �τι η έλευση τηςέκθεσης εμ�ανί%εται ως, περίπ�υ,αν μη, τελείως, αδύνατη.

Πρ�σ�ατα, ελληνική αντιπρ�σω-πεία επισκέ�θη τ� M�υσεί� Π�ύσκιν·�ι επιστήμ�νες μελέτησαν τ�ν π�λύ-τιμ� θησαυρ�, ως και τα �άλκινα καιαργυρά αντικείμενα τ�υ Eρμιτά%στην Aγία Πετρ�ύπ�λη. Πρέπει νασημειωθεί �τι �ι υπεύθυν�ι για τημελέτη και τη συντήρηση των θη-σαυρών της Tρ�ίας στα μ�υσείαΠ�ύσκιν και Eρμιτά% εις �υδεμίανσυμπλήρωση, δι�ρθωση, "ελτίωση,συντήρηση των πάσης �ύσεως αντι-κειμένων πρ�έ"ησαν, ως και εις �υ-δεμίαν αρ�αι�μετρικήν ε�έτασιν καιαυτ�, δι�τι, στ� πλαίσι� της επιστη-μ�νικής δε�ντ�λ�γίας π�υ κιν�ύ-νται, δεν θεωρ�ύν �τι τ�υς επιτρέ-πεται να πρ�"�ύν σε �π�ιαδήπ�τε ε-πέμ"αση, επειδή δεν έ�ει διευκρινι-σθεί τελεσιδίκως τ� θέμα τ�υ ν�μι-μ�υ κατ��υ των θησαυρών μετά τηλή�η τ�υ B΄ Παγκ�σμί�υ Π�λέμ�υ.

Aγγλική διεκδίκησηOι έρευνες, πάντως, των Gr.

Kozlov και Konst. Akinsa δημι�υρ-γ�ύν νέα επιπλ�κή, με τα απ�καλυ-

πτ�μενα απ� τ� Pώσικ� Aρ�εί� Tέ-�νης και Λ�γ�τε�νίας της M�σ�αςστ�ι�εία, π�υ ίσως εκμεταλλευθ�ύν�ι Bρεταν�ί («Observer» 24/4/1995),πρ�"άλλ�ντας την απαίτηση να τ�υςεπιστρα��ύν �ι θησαυρ�ί της Tρ�ί-ας, δι�τι τ� αντιαερ�π�ρικ� κατα�ύ-γι� στ�ν Zω�λ�γικ� Kήπ� τ�υ Bερ�-λίν�υ πρ�ε"λέπετ� �τι θα ανήκε στη"ρετανική %ώνη κατ��ής, άρα, κακώςέσπευσαν να πρ�ελάσ�υν τ�τε � Σ�-"ιετικ�ί και να �ρ�ντίσ�υν να τ� εκ-κενώσ�υν απ� τ�υς καλλιτε�νικ�ύςκαι άλλ�υς θησαυρ�ύς τ�υ.

T� ιδικ� μ�υ συμπέρασμα, είναι, ναεπιστρα�εί στ� M�υσεί� Πρ�ϊστ�-ρίας και Πρωτ�ϊστ�ρίας τ�υ Bερ�λί-ν�υ τ� σύν�λ� των θησαυρών τηςTρ�ίας, για να εκπληρωθεί η επιθυ-μία τ�υ Eρρίκ�υ Σλήμαν. T� μυθικ�εύρημα θα εκτίθεται εκεί, σε αιώνιακαι αδιαίρετη κατ��ή τ�υ γερμανι-κ�ύ έθν�υς, υπ� την πρ�ϋπ�θεση �-τι θα επιστρα��ύν �λα τα έργα τέ-�νης π�υ απ�μακρύνθηκαν απ� τηPωσία κατά τ� B΄ Παγκ�σμι� Π�λεμ�,μια και �ι Σ�"ιετικ�ί επέστρεψαν ήδητρ�μακτικά μεγάλ� αριθμ� έργωντέ�νης στην πρώην Aνατ. Γερμανία,να γίνει κάθε αναγκαί�ς διακαν�νι-σμ�ς μετα�ύ των δύ� κρατών και νασυγκεντρωθ�ύν τυ��ν ευρισκ�μενασε πρώην σ�"ιετικές δημ�κρατίεςλ�ιπά έργα τέ�νης.

Eνώτια, σ�ηκωτήρες, διαωρισταί και ψή��ι απ� τα περιδέραια τ�υ θησαυρ�ύ.Φωτ�γρα�ία απ� τ�ν «Aτλαντα» τ�υ 1874 (πίν. 196).


1

2

3

4

1. Oι ψή��ι τ�υ μεγάλ�υ περιδε-ραί�υ, �πως �ρέθηκαν σε ένα με-γάλ� ασημένι� αγγεί�, μα�ί μεάλλα κ�σμήματα απ� τ�ν επ�ν�-μα��μεν� θησαυρ� A΄. Tα νήματαπ�υ συνέδεαν αυτές τις �ιλιάδεςμικρές ψή��υς πρ��ανώς εί�ανκαταστρα�εί με την πάρ�δ� τωναιώνων ή πρ�έρ��νται απ� υλικ��ρυσ��υ.

2. Oι 32 ειδών δια��ρετικές �ρυ-σές ψή��ι (πέρλες) π�υ απ�τε-λ�ύν τ� μεγάλ� περιδέραι� τ�υθησαυρ�ύ.

3. O Aνατ�λικ�γερμαν�ς B�λ-�γκανγκ K�ύκενμπ�υργκ με τις32 δια��ρετικ�ύ τύπ�υ ψή��υςτ�υ μεγάλ�υ περιδεραί�υ. Eπι-διώκει να τ� ανασυνθέσει, α��ύ�ρέθηκε με κατεστραμμένα τανήματα π�υ συγκρατ�ύσαν τις�ρυσές ψή��υς.

4. Oλ�κληρωμέν� τ� μεγάλ� πε-ριδέραι�, �πως τ� ανασυνέθεσε �Aνατ�λικ�γερμαν�ς B�λ�γκανγκK�ύκενμπ�υργκ.

T�υ B�λ�γκανγκ K�ύκενμπ�υργκ

Xρυσ��υ

KAΘΩΣ παρατηρεί κανείς τη γνωστή�ωτ�γρα�ία της Σ��ίας Σλήμαν, �-π�υ εμ�ανί�εται ως άλλη «ΩραίαEλένη» με τα κ�σμήματα της Tρ�ίας,τ� �λέμμα τ�υ πέ�τει κατ’ αρ�ήν στ�«μεγάλ� διάδημα» απ� τ�ν γνωστ�θησαυρ� τ�υ Πριάμ�υ. Aμέσως μετά,τ� �λέμμα θα αι�μαλωτισθεί απ� ταενώτια και τ� περιδέραι� π�υ καλύ-πτει τ� λαιμ� της, �μ�ια σ�εδ�ν μετα σύγ�ρ�νά μας κ�σμήματα.

O Eρρίκ�ς Σλήμαν εί�ε �ρει αυτέςτις �ιλιάδες μικρές ψή��υς (πέρλες)τ�υ περιδεραί�υ σ’ ένα μεγάλ� αση-

μένι� αγγεί�, μα�ί με άλλα κ�σμήμα-τα απ� τ�ν επ�ν�μα��μεν� θησαυρ�A. Tα νήματα π�υ συνέδεαν αυτέςτις �ιλιάδες μικρές ψή��υς πρ��α-νώς εί�αν κατασκευαστεί απ� �ργα-νική ύλη και διαλύθηκαν με την πά-ρ�δ� των αιώνων. Eτσι, σήμερα, δενείναι πλέ�ν δυνατ�ν να ανασυσταθεί�ριστικά τ� συγκεκριμέν� κ�σμημαμε τη μ�ρ�ή π�υ εί�ε πριν απ� τέσ-σερις �ιλιάδες �ρ�νια. O Σλήμαν εί�ε�αρακτηρίσει τις 8.700 μικρές ψή-��υς «Zierrathe». Eίναι, στη μ�ρ�ήκαι στην τε�νική κατασκευή τ�υς,π�λύ δια��ρετικές, άλλες απ� �υτ�μέταλλ�, άλλες συρμάτινες και άλ-


H κ�ρη τ�υ B�λ�γκανγκ K�ύκενμπ�υργκ, ��ρώντας τ� μεγάλ� περιδέραι�.

H ανασύνθεσητυ μεγάλυπεριδεραίυ

8.700 �ρυσές ψή�ι δια�ρετικής

μ�ρής απ�τελ�ύν τ� διάσημ� κ�σμημα


O Aνατ�λικ�γερμαν�ς B�λ�γκανγκ K�ύκενμπ�υργκ πρ�σπαθεί να ανασυνθέσει ένα �ρυσ� διάδημα. T� πρωτ�τυπ� �ρίσκεται στ� M�υσεί� Π�ύσκιν της M�σ�ας.

λες με λεπτή ε%αίρετη κ�κκίδωση. H�ρήση μήτρας για τ�σ� μικρά κ�μμά-τια έ�ει διαπιστωθεί στην Tρ�ία, δια-κρίν�νται δε μετα%ύ τ�υς 32 δια��-ρετικ�ί τύπ�ι. Oι περισσ�τερες, πά-ντως, απ� αυτές τις ψή��υς κατα-σκευάστηκαν απ� �ρυσ��υς εκεί-νης της πρ�ϊστ�ρικής επ��ής με τηντε�νική της �υτεύσεως τ�υ μετάλ-λ�υ. H κατά σειρά διευθέτηση τωνψή�ων είναι άτακτη και �αώδης.Oλες �ι ψή��ι έ��υν στη μέση μιαμικρή στρ�γγυλή διάτρηση· σε �ρι-σμένες απ’ αυτές τις πέρλες �ι δια-τρήσεις είναι ελά�ιστα μεγαλύτερεςαπ� τα 4mm (στη διάμετρ�). O Σλή-μαν εί�ε πιστέψει πως η άτακτη διευ-θέτηση εί�ε απ�κλειστικ� στ�� τηδια�ύλα%ή τ�υς απ� απώλεια. H αι-σθητική άπ�ψη πίστευε �τι δεν έπαι-�ε ρ�λ� σ’ αυτή τη διευθέτηση.

Iστ�ρικές περιγραές

Ως �ρυσ��ς και ως διαμ�ρ�ω-τής κ�σμημάτων, α��ύ μελέτησαπρ�σεκτικά �λες τις �ωτ�γρα�ίεςκαι τις περιγρα�ές γι’ αυτ� τ� σύν�-λ� των ευρημάτων– �σες τ�υλά�ι-στ�ν τέθηκαν στη διάθεσή μ�υ– κα-τέλη%α στ� συμπέρασμα πως επρ�-κειτ� για ένα θαυμάσι� περιδέραι�εκείνης της επ��ής. Στη διάθεσήμ�υ υπήρ�αν απεικ�νίσεις και περι-γρα�ές απ� τα ακ�λ�υθα έργα τ�υ

Eρρίκ�υ Σλήμαν :� Aτλας τρωικών αρ�αι�τήτων

(Λειψία 1874),� Iλι�ς, π�λις και �ώρα των Tρώων

(1881), καθώς επίσης και τ� έργ� τ�υ� Hubert Schmidt «H συλλ�γή

τρωικών αρ�αι�τήτων τ�υ Eρρίκ�υΣλήμαν» (Bερ�λίν� 1902).

O Σλήμαν περιγρά�ει στ� έργ�τ�υ «Aτλας» (1874) τα διακ�σμητικάστ�ι�εία των κ�σμημάτων τ�υ θη-σαυρ�ύ τ�υ Πριάμ�υ παραστατικάκαι δια��ρ�π�ιεί τις επιμέρ�υς τε-�ν�λ�γικές ιδιαιτερ�τητές τ�υς. Tε-λειών�ντας τις περιγρα�ές τ�υ συ-μπεραίνει: «Aπ’ αυτ�ύς τ�υς 25σπάγγ�υς με τα μικρά �ρυσά αντικεί-μενα θα μπ�ρ�ύσαν να πρ�έλθ�υν14 μικρά περιδέραια». M’ άλλα λ�για,� Σλήμαν εκ�ρά�ει μια πρώτη σκέψηγια νέα διευθέτηση των π�λλών με-ρών π�υ διακρίνει. Ωστ�σ�, δεν �αί-νεται να πιστεύει τα ίδια επτά �ρ�νιααργ�τερα, �ταν μιλάει για τα τέσσε-ρα διάτρητα �ρυσά «ρα�δάκια» π�υυπάρ��υν στ�ν θησαυρ� A.

Στ� έργ� τ�υ «Ilios» (1881) γρά�ειστη σελίδα 517: «Tα αντικείμενα υπ’αριθ. 696, 697 και 765, 766 απ�τελ�ύ-νται απ� επίπεδα �ρυσά ρα�δάκια μεμεγάλ� αριθμ� διατρήσεων απ� τις�π�ίες �ωρίς αμ�ι��λία περν�ύσαννήματα με �ρυσές ψή��υς, �πως �ιυπ’ αριθ. 712–738».

Aυτή η ερμηνεία τ�υ Σλήμαν δεί-�νει �τι εί�ε κάνει σα�ώς τη σκέψη

για μια πιθανή διευθέτηση των �ιλιά-δων �ρυσών ψή�ων με παράλληλη�ρήση των μικρών διάτρητων �ρυ-σών «ρα�διών» σε ένα ή περισσ�τε-ρα κ�σμήματα. T� γιατί δεν πρ��ώ-ρησε αυτές τις σκέψεις τ�υ, ή γιατίδεν επιδίω%ε την απ�κατάσταση τ�υπεριδεραί�υ επί των ημερών τ�υ, κα-νείς δεν μπ�ρεί να γνωρί�ει...

Πετυ�ημένηαναμ�ρωση

Για την ανάπλαση τ�υ κ�σμήματ�ς%εκίνησα απ� τ� γεγ�ν�ς �τι �ι δια-τρήσεις των μικρών �ρυσών ρα�διώνπρέπει να λη�θ�ύν υπ’ �ψιν σ’ αυτήτην αναμ�ρ�ωση. Φαντάστηκα, λ�ι-π�ν, �τι �ι π�λλές �ιλιάδες των μι-κρών ψή�ων έμπαιναν σε τά%η �άριςσ’ αυτές τις διατρήσεις. O αριθμ�ςτων �πών στα �ρυσά ρα�δάκια, π�υείναι 20, μ’ έκανε να σκε�τώ �τι τ�κ�σμημα π�υ ήθελα να ανασυνθέσωέπρεπε να εί�ε είκ�σι σειρές ψή�ων.Aπ� την πρακτική σκ�πιά της εργα-σίας μ�υ γνώρι�α �τι έπρεπε να %έ-ρω, τ�υλά�ιστ�ν κατά πρ�σέγγιση,τ� π�σ�στ� των επιμέρ�υς ψή�ωνστ� συν�λικ� αριθμ� τ�υς. Aυτή ή-ταν μια π�λύ επίπ�νη εργασία, π�υέπρεπε να επιτελέσω με �άση τις π�-λύ καλές �ωτ�γρα�ίες στ� έργ�«Aτλας τρωικών αρ�αι�τήτων» τ�υέτ�υς 1874, στ�υς πίνακες 207 και208.

Mετά συγκέντρωσα τις μικρές ψή-��υς δια��ρετικής μ�ρ�ής σε 20νήματα, απ� τα �π�ία κανένα δεν ή-ταν �μ�ι� με τ� άλλ�. Tα επιμέρ�υςνήματα με τις ψή��υς διαμ�ρ�ώθη-καν σε μια επαναλαμ�αν�μενη δια-δ��ή και μπήκαν σε τά%η σύμ�ωναμε τις αισθητικές ανάγκες. Σ’ αυτήτην εργασία με ��ήθησε ένα εκ τωνπρ�τέρων καθ�ρισμέν� σ�έδι�. Tα�ρυσά ρα�δάκια τ�π�θετήθηκαν σταδύ� άκρα και στ� κεντρικ� τμήματ�υ περιδεραί�υ ως �δηγ�ί. Tελικάδεν πρ�σθεσα πίσω απ� τ� περιδέ-ραι� ασ�άλεια, γιατί ένα τέτ�ι� ε-%άρτημα δεν περιλαμ�αν�ταν στα�ρυσά αντικείμενα τ�υ θησαυρ�ύ.

T� περιδέραι� περιπλέ�θηκε τέσ-σερις ��ρές σε καννά�ιν� νήμα καισυγκρατήθηκε με έναν κ�μπ�. Παρ�-μ�ια μέθ�δ�ς είναι απ�δεκτή ακ�μηκαι για την πρ�ϊστ�ρική επ��ή. H α-νασύνθεση τ�υ περιδεραί�υ μπ�ρείνα θεωρηθεί ως πρ�σωπική λύση κιαυτ� γιατί �λα ε%αρτώνται απ� τ�υς32 τύπ�υς ψή�ων σε μια κατάλη%ηείκ�σι νημάτων.

Πιστεύω �τι πέτυ�α τελικά να δώ-σω μ�ρ�ή σ’ ένα άγνωστ� κ�σμημα.Kι ακ�μη, �τι τ� συγκεκριμέν� περι-δέραι� είναι ισά%ι� με τα άλλα πα-γκ�σμίως γνωστά αντικείμενα αυτ�ύτ�υ θησαυρ�ύ και μπ�ρεί άνετα ναεντα�θεί στ� σύν�λ� τ�υ θησαυρ�ύA της Tρ�ίας, τ�υ επ�ν�μα��μεν�υθησαυρ�ύ τ�υ Πριάμ�υ.


T�υ Δρ�ς Mάν�ρεντ K�ρ�μαν

Aρ�αι�λ�γ�υ, καθηγητή πανεπιστημί�υ Tίπιγκεν

AΠO την Tρ�ία πρ�έρ �νται ωρισμέ-να σύν�λα, κυρίως απ� ευγενή μέ-ταλλα π�υ ρ�ν�λ�γ�ύνται απ� ταμέσα της 3ης ιλιετίας π.X. έως τ�τέλ�ς της �άσης II και, ειδικ�τερα,την επ� ή π�υ πυρπ�λήθηκε η π�λη.Mε αυτή την επ� ή πίστευε � Σλή-μαν �τι μπ�ρ�ύσε να ταυτίσει τηνTρ�ία τ�υ Πριάμ�υ· �μως, έκανε λά-θ�ς κατά 1.200 και πλέ�ν ρ�νια...Λέ�εις «κλειδιά» για τ�υς ασ �λ�ύ-μεν�υς με τ� θέμα είναι: Tρ�ία, Σλή-μαν, Πρίαμ�ς, Tρωικ�ς Π�λεμ�ς,Oμηρ�ς. Kαι �λα αυτά σκην�θετήθη-καν απ� τ�ν Σλήμαν με !άση τη �ω-τ�γρα�ία της νεαρής συ"ύγ�υ τ�υΣ��ίας, τ� γέν�ς Eγκαστρωμέν�υ,π�υ εικ�νί"εται να �έρει �λα αυτά τακ�σμήματα. Eίναι η μ�ναδική εικ�ναπ�υ κυκλ��ρεί ανά τ�ν κ�σμ� συ-νε ώς επαναλαμ!αν�μενη.

E�ήντα �ρνιαστ� Bερ�λίν�

O θησαυρ�ς τ�υ Πριάμ�υ απ�τελείμικρ� μ�ν� μέρ�ς των αναντικατά-στατων θησαυρών τ�υ M�υσεί�υ

Πρ�ϊστ�ρίας και Πρωτ�ϊστ�ρίας τ�υBερ�λίν�υ, �ι �π�ί�ι είναι θαυμαστ�ίσε π�ι�τητα και �ε ωριστ�ί σε επι-στημ�νική σημασία· δεν ανήκει μ�ν�στην ιστ�ρία της M. Aσίας αλλά καιτης Γερμανίας, καθώς είναι άμεσασυνδεδεμέν�ς με τ� Bερ�λίν�. H α-ναγνώριση τ�υ Bερ�λίν�υ ως πρω-τεύ�υσας, ��είλεται, κατά τ�ν ΔραCh. Newton τ�υ Bρετανικ�ύ M�υσεί-�υ, στα ευρήματα της Tρ�ίας και στ�!ωμ� τ�υ Δι�ς της Περγάμ�υ, π�υ α-νήκαν σ’ αυτή την π�λη απ� τ�νπρ�ηγ�ύμεν� αιώνα. Xάρις στη δω-ρεά τ�υ θησαυρ�ύ τ�υ Πριάμ�υ, τωνλ�ιπών θησαυρών της Tρ�ίας καιπ�λλών άλλων ευρημάτων, � Eρρί-κ�ς Σλήμαν εί ε αναγ�ρευθεί επίτι-μ�ς δημ�της τ�υ Bερ�λίν�υ τ� 1881.

O Σλήμαν ήθελε να δωρίσει τα ευ-ρήματα της Tρ�ίας κατ’ αρ ήν στηνEλλάδα, κατ�πιν στην Aγγλία και, τέ-λ�ς, στη Pωσία. A��ύ απ�ρρί�θηκεη δωρεά απ� την Eλλάδα και τη Pω-σία, � θησαυρ�ς κατέλη�ε στ� Bερ�-λίν� �π�υ παρέμεινε για ε�ήντα ρ�-νια. Mετά τ�ν π�λεμ� ε�α�ανίστηκε,τ�ν έψα ναν στην Aμερική και �α�-νικά επι!ε!αιώθηκε η ύπαρ�ή τ�υστη M�σ α.

Δεν πρ�τίθεμαι να πρ�τείνω κάτιγια τη μελλ�ντική τύ η τ�υ θησαυ-

ρ�ύ. Tώρα !ρίσκεται στη M�σ α,πριν ήταν στ� Bερ�λίν�, γι’ αυτ�, τ�νλ�γ� έ ει τ� διεθνές δίκαι�. Ωστ�σ�,πρέπει να πω �τι αντικείμενα απ�τ�υς τριάντα δια��ρετικ�ύς τρωι-κ�ύς θησαυρ�ύς υπάρ �υν στα ε�ήςμ�υσεία: Aθήνα, Bερ�λίν�, Can-nakkale, Kωνσταντιν�ύπ�λη, M�σ α,Φιλαδέλ�εια ώς και στην Aγία Πε-τρ�ύπ�λη. Aν αληθεύει �τι τα π�λιτι-στικά δημι�υργήματα ανήκ�υν σε �-λ�υς, επειδή απ�τελ�ύν στ�ι είατης «ιστ�ρίας της αρ αι�τητας», ει-δικ�τερα τ�υ π�λιτιστικ�ύ παρελθ�-ντ�ς �λων μας, η παραμ�νή τ�υς σεδια��ρετικά μ�υσεία δεν είναι �,τιτ� ιδεώδες και κάπ�ια στιγμή πρέπεινα συ"ητηθεί τ� θέμα. Tα αντικείμε-να αυτά δεν μπ�ρ�ύν να απ�τελ�ύνμ�ν�πωλιακή ιδι�κτησία εν�ς έ-θν�υς· είναι παρήγ�ρ�, �μως, πωςείναι και πάλι πρ�σιτά τ�υλά ιστ�νστ�υς επιστήμ�νες.

Δωρεές παντ�ύ...

O Σλήμαν δεν δώρισε ευρήματατης Tρ�ίας μ�ν� «στ�ν γερμανικ�λα� σε αδιαίρετη διατήρηση», αλλάκαι σε διά��ρα πρ�σωπα η ιδρύματα.Δεν πρέπει να λησμ�ν�ύμε, επίσης,�τι εί ε συμ�ωνήσει, άλλα ευρήματα

να μ�ιρά"�νται ε� ημισείας μετα�ύτ�υ ιδί�υ και τ�υ M�υσεί�υ τηςOθωμανικής Aυτ�κρατ�ρίας στηνKωνσταντιν�ύπ�λη. Mε την ιδι�τητατ�υ ειδικ�ύ, καθώς είμαι � νεώτερ�ςανασκα�έας της Tρ�ίας, θα ’θελα ναπω �τι δεν ήταν σωστ�, �ταν τ� 1902απ��ασίστηκε να διανεμηθ�ύν ι-λιάδες «διπλά» η «π�λλαπλά» αντι-κείμενα ανασκα�ών τ�υ Σλήμαν π�υ!ρισκ�ταν στ� Bερ�λίν�, σε 37 άλλαεπιστημ�νικά ιδρύματα. Oι περισσ�-τερες π�λεις στις �π�ίες δωρήθηκαντα «διπλά» τρωικά ευρήματα, !ρί-σκ�νται σήμερα στη Γερμανική Oμ�-σπ�νδιακή Δημ�κρατία. Πάντως, κα-θώς �ι αρ αι�λ�γ�ι γνωρί"�υν �τικάθε ανασκα�ικ� σύν�λ� �έρει τασημάδια τ�υ, τ�τε τα αντικείμενατης M�σ ας δεν είναι κάτι τ� ιδιαίτε-ρ�, είναι ένα απ� �λα... Tέλ�ς, πρέ-πει να π�ύμε �τι ένα σημαντικ� π�-σ�στ� ευρημάτων καταστρά�ηκεκατά τ�ν B΄ Παγκ�σμι� Π�λεμ�.

Eίναι αναγκαί�, τα σημαντικ�τεραευρήματα τ�υ Σλήμαν να γίν�υνπρ�σιτά, ενώ η π�λιτική σκ�πιμ�τη-τα και �,τι έ ει σ έση με τ� δίκαι�των λαών πρέπει να λά!ει υπ�ψη τηςτ�ν παράγ�ντα ηρεμία στην πρ�σπά-θεια ανεύρεσης λύσης.


H συλλ�γή είναι γνήσιαTα 259 π�λύτιμα και μ�ναδικά τρωικά αντικείμενα έ��υν παραμείνει έτσι πως ανασύρθηκαν απ τη γη

Aπ�τύπωση των ανασκαμμένων τ�μέων στ� λ�� Hissarlik (Tρ�ία), κατά την πρώτη περί�δ� των ανασκα�ών τ�υ Σλήμαν (1870-1873). Φωτ�γρα�ία απ� τ�ν «Aτλαντα»(1874), πιν. 214.



Eπάνω: �ρυσ� �ά!�. Δε"ιά: �ρυσ� κύπελλ� και κάτω, �ρυσή �ιάλη (δέπας αμ�ικύπελλ�ν). Aντίγρα�α �άλκινα, επι�ρυσωμέ-να. Oλα ανήκ�υν στ� M�υσεί� Πρ�ϊστ�ρίας και Πρωτ�ϊστ�ρίας των Kρατικών M�υσείων τ�υ Bερ�λίν�υ.

Πρ�σ�ατη αερ��ωτ�γρα�ία τ�υ λ��υ Hissarlik (Tρ�ία), �π�υ διε"άγει τώρα ανασκα�ές � αρ�αι�λ�γ�ς Mάν�ρεντ K�ρ-�μαν τ�υ Πανεπιστημί�υ τ�υ Tίπιγκεν.

Oλ�ι ενδια�έρ�νται τώρα να ε-κτεθ�ύν �ι θησαυρ�ί της Tρ�ίας κι-ν�ύμεν�ι κυρίως απ� συγκινησια-κ�ύς λ�γ�υς. Πάντως, εάν εκτε-θ�ύν συγ ρ�νως �ι θησαυρ�ί τηςTρ�ίας με άλλ�υς π�υ πρ�έρ �νταιαπ� την Aίγυπτ�, την Kεντρική ήN�τια Aμερική, ή διά��ρα θησαυρ�-�υλάκια, με πι� γνωστά τα σύν�λατων «κ�σμημάτων τ�υ θρ�ν�υ», τ�-τε � θησαυρ�ς τ�υ Πριάμ�υ θα πρ�-καλέσει π�λύ μικρ�τερη συγκίνηση.Π�ι�ς �μως μπ�ρεί να καταλά!εικάτι τέτ�ι�;

Aυτ� π�υ ρειά"εται � επιστήμωνείναι η ελεύθερη πρ�σ!αση στ� υλι-κ� τ�υ. Kι εγώ εί α αυτή τη δυνατ�-τητα. Aπ� την άλλη μεριά � επιστή-μων ρειά"εται να μπ�ρεί να συ"ητή-σει τα διά��ρα πρ�!λήματα. Kι αυτ�έγινε �ταν πήγα στ� M�υσεί� Π�ύ-σκιν στη M�σ α και μάλιστα άριςστην Iρίνα Aντ�ν�!α κατά�ερα να!ρίσκ�μαι ανάμεσα στα ευρήματαγια δύ� συνε είς ημέρες. Xωρίς ναελέγ��υμε τα ευρετήρια, καταλά!α-με �τι τα πάντα !ρίσκ�νται σε μιαθαυμαστή τά�η.

Mπ�ρεί να υπήρ�αν λάθη απ� τηντα ύτατη συσκευασία τ�υς –κατά τηδιάρκεια τ�υ π�λέμ�υ– πιστεύω �-μως �τι και τα 259 αντικείμενα τ�υθησαυρ�ύ είναι στη M�σ α. Oλα αυ-τά τα πλέ�ν π�λύτιμα τρωικά αντι-κείμενα ανήκαν σε 15 «θησαυρ�ύς»και τ� συμπέρασμα είναι �τι η παρα-μ�νή τ�υς στη M�σ α συντέλεσεστη διατήρησή τ�υς.

Kατά τη διάρκεια της παραμ�νήςμ�υ στη M�σ α απ��ασίστηκε να!�ηθήσω –ως υπεύθυν�ς της ανα-σκα�ής της Tρ�ίας– τ�υς συναδέλ-��υς μ�υ τ�υ M�υσεί�υ Π�ύσκιν, L.Akimova, Vl. Tolstikov, M.Treister,στις πρ�ετ�ιμασίες τ�υς για τηνπρ�γραμματισμένη έκθεση τ�υ 1996στ� M�υσεί� τ�υς. Aυτ� π�υ είναιπια �εκάθαρ� για μας είναι, η πρ�έ-λευση τ�υ υλικ�ύ, με άλλα λ�για εί-μαστε !έ!αι�ι �τι � Σλήμαν �ύτε α-γ�ρασε �ύτε συγκέντρωσε απ� διά-��ρες πηγές αυτά τα αντικείμενα.Oλα είναι γνήσια...

Συνεργασία ειδικών

O Σλήμαν δεν τα εί ε δημ�σιεύσειεπαρκώς. Π�λλά δεν εί αν καν �ω-τ�γρα�ηθεί. Tώρα, �λα έ �υν �ωτ�-γρα�ηθεί και "υγισθεί, αλλά δεν κα-θαρίστηκαν, έ �υν παραμείνει έτσι,�πως ανασύρθηκαν απ� τη γη. Yπάρ- �υν ί νη πυράς και σκεπτ�μαστε, ε-κτ�ς απ� την καταστρ��ή της Tρ�ί-ας απ� πυρκαγιά, την πιθαν�τητααυτά τα αντικείμενα να εί αν ρησι-μεύσει σε τελετ�υργίες καύσεως νε-κρών, μια και παρ�μ�ιες καύσεις δια-πιστώσαμε τ� 1993 για πρώτη ��ράστην Tρ�ία. Tώρα πλέ�ν μπ�ρ�ύν νασυνεργασθ�ύν �λ�ι �ι ειδικ�ί για τηνε�έταση και την α�ι�π�ίηση αυτώντων παλαιών ευρημάτων: αρ αι�μέ-τρες, συντηρητές, ρυσ� ��ι,αρ αι-�λ�γ�ι, ως και αυτ�ί της σημερινήςανασκα�ής της Tρ�ίας και �ι συνερ-γάτες τ�υς των �υσικών επιστημών.

Σύμ�ωνα με ωρισμένες ενδεί�εις,τα αντικείμενα αυτά εί αν ρησιμ�-π�ιηθεί κατά την τα�ή νεκρών, ενώταυτ� ρ�να έγινε και η ε�ής διαπί-στωση: π�λλά απ� αυτά τα αντικεί-μενα έ �υν ήδη ρησιμ�π�ιηθεί· έγι-ναν επίσης σκέψεις, �τι κάπ�ια απ�τα ρυσά κ�σμήματα εί αν ρησιμ�-π�ιηθεί για να στ�λίσ�υν λατρευτικάαγάλματα...

O ΘHΣAYPOΣ τ�υ Πριάμ�υ απ�τελείτ� πλέ�ν γνωστ� αρ�αι�λ�γικ� σύ-ν�λ� εν�ς π�λιτισμ�ύ, π�υ, μέ�ριπριν λίγα �ρ�νια, �ν�μα��ταν τρωι-κ�ς και ήταν ένας απ� τ�υς δύ� π�-λιτισμ�ύς π�υ έ�ερε στ� �ως η σκα-πάνη τ�υ Eρρίκ�υ Σλήμαν.

Oι έρευνες των δύ� τελευταίωνδεκαετιών στ� B�ρει� και B�ρει�-α-νατ�λικ� Aιγαί�, αρ�ικά κατά τα με-ταπ�λεμικά �ρ�νια στην Π�λι��νητης Λήμν�υ, στην παραλία την απέ-ναντι απ� τη Tρ�ία, και στη συνέ�ειαστη Σαμ�θράκη, στη Λέσ#�, στ� Πα-λαμάρι της Σκύρ�υ, στη Mύρινα καιστ� K�υκ�νήσι της Λήμν�υ και στηΘάσ�, απέδει$αν, �τι, κατά την 3η �ι-λιετία π.X., σε �λη τη νησιώτικη πα-ράλια περι��ή, αναπτύ�θηκε �μ�ι�-γενής π�λιτισμ�ς, υψηλ�ύ επιπέδ�υ.Eνας π�λιτισμ�ς, τ�υ �π�ί�υ τ� ανα-τ�λικ�τερ� σημεί� #ρίσκεται στη σεμικρή απ�σταση απ� την παραλία α-πέ��υσα ακρ�π�λη της Tρ�ίας, στ�λ�� Hissarlik.

O π�λιτισμ�ς αυτ�ς εί�ε πρ�ηγμέ-νη κ�ινωνική �ργάνωση, �πως απέ-

δει$αν αρ�ικά �ι ανασκα�ές των Iτα-λών στην Π�λι��νη της Λήμν�υ, �ι �-π�ίες έ�εραν στ� �ως ένα �ικ�δ�-μημα, τ� �π�ί� �ν�μά�εται B�υλευ-τήρι� και στ� �π�ί� �ι κάτ�ικ�ι τηςΠ�λι��νης συγκεντρών�νταν, πρ�-κειμέν�υ να λά#�υν τις απ��άσειςπ�υ α��ρ�ύσαν στην κ�ινωνία τ�υς.

Συγγενείς πλιτισμί

Aναμ�ισ#ήτητα, �ι ανασκα�ές σε�λα αυτά τα σημεία, της Tρ�ίας περι-λαμ#αν�μένης, ευρίσκ�νται εν ε$ε-λί$ει και �ι επιστήμ�νες ανασκα�είςθα έ��υν πληρέστερες εικ�νες γιατην έκταση και τ� επίπεδ� αυτ�ύ τ�υπ�λιτισμ�ύ ύστερα απ� αρκετά �ρ�-νια. Aυτή τη στιγμή υπάρ��υν �ιπρώτες εικ�νες για κεραμική και γιασ�ετικά �αρακτηριστικά συγγεν�ύς�ικιστικής αρ�ιτεκτ�νικής, καθώςκαι �ι σ�έσεις τ�υς με τ�υς άλλ�υςπ�λιτισμ�ύς στη μεί��να λεκάνη τηςN.A.- A. Mεσ�γεί�υ, �πως στ�ν Aσώ-ματ� της P�δ�υ. T� #έ#αι� είναι, �τι


O π�λιτισμ�ς τ�υ B.A. Aιγαί�υAνασκα�ές σε Λήμν, Σαμθράκη, Σκύρ και Θάσ απδεικνύυν �τι ήκμασε

στ B.A. Aιγαί πρϊστρικ�ς πλιτισμ�ς στν πί εντασσ�ταν και η Tρία

T� σύν�λ� των �ρυσών κ�σμημάτων π�υ ανευρέθη στις μεταπ�λεμικές ανασκα�ές της ιταλικής σ��λής στην Π�λι��νη της Λήμν�υ. Eίναι σύγ�ρ�να και �μ�ια πρ�ς τακ�σμήματα της Tρ�ίας. Φωτ�γρα�ικ� αρ�εί� Iταλ. Aρ�αι�λ. Σ��λής Aθηνών.

Aρ�αι�λ�γικ�ς �άρτης της Λήμν�υ. Mε κ�κκιν� σημειών�νται �ι πρ�ϊστ�ρικές θέσεις.



η �ικ�ν�μία αυτών των κ�ινωνιώντ�υ BA Aιγαί�υ, στηρι��ταν στ� θα-λάσσι� εμπ�ρι� και π�λλά «ε$α�θέ-ντα» σε διά��ρες περι��ές τ�υ Aι-γαί�υ αγγεία και λ�ιπά πρ�ϊ�ντα ωςκαι σε διά��ρα σημεία της ενδ��ώ-ρας της M. Aσίας, απλώς υπ�δηλώ-ν�υν τις εμπ�ρικές σ�έσεις με τιςγύρω περι��ές.

Πάντως, � π�λιτισμ�ς αυτ�ς πρέ-πει να παύσει να λέγεται Tρωικ�ςκαι, κατ’ επέκταση, μικρασιατικ�ς, ε-��σ�ν η αρ�αι�λ�γική έρευνα μετα-τ�πί�ει τ� κέντρ� #άρ�υς των δρα-στηρι�τήτων τ�υ στ� BA Aιγαί�. Eί-ναι, πράγματι, σα�ής η κατάστασηπ�υ σε �λα τα νησιά τ�υ B/ BA Aιγαί-�υ, στ�υς παράλι�υς, ιδίως, �ικι-σμ�ύς τ�υς, �πως και στην απέναντιπαραλία της Tρωάδ�ς και αδιαμ�ι-σ#ήτητ� πρ�κύπτει τ� συμπέρασμα,�τι ήταν π�λιτισμ�ς τ�υ αιγαιακ�ύ�ώρ�υ, �πως και η Tρ�ία, ε$άλλ�υ,είναι σα�ώς πρ�σανατ�λισμένηπρ�ς αυτ�ν τ�ν αιγαιακ� κ�σμ� και,μάλιστα, ως επ�πτης των στενώντων Δαρδανελλίων.

Oμια κσμήματα

Tα κ�σμήματα της �άσεως IIg τηςTρ�ίας-Hissarlik έ��υν τα αντίστ�ι�άτ�υς στα �μ�ια, εν π�λλ�ίς, �ρυσάκ�σμήματα π�υ έ��υν ανευρεθείστις ιταλικές ανασκα�ές της παρά-λιας π�λης της Π�λι��νης της νήσ�υΛήμν�υ, απέναντι απ� την Tρ�ία.

Tα ευρήματα της Π�λι��νης πα-ρ�υσιά��υν κατά �άσεις αντιστ�ι�ίαπρ�ς τις �άσεις της Tρ�ίας και τακ�σμήματα της Λήμν�υ έ��υν, τηναυτή �ρήση και την αυτή ανάπτυ$ηστη διευθέτηση, είτε ως ενώτια, είτεως δεσμ�ί μετώπ�υ, είτε ως διαδή-ματα, είτε ως περιδέραια.

Hταν καθ’ �λα �μ�ια, σε �λες τιςλεπτ�μέρειες και διεκιν�ύντ�, πρ�-�ανώς, σ’ αυτ� τ� πλαίσι� π�υ σ�η-μάτι�αν �ι π�λεις των παραλίων τωννήσων τ�υ BA Aιγαί�υ και της γειτ�-νικής Tρωάδ�ς. Oλα αυτά συνέ#αι-ναν κατά μία πρ�κε�ωρημένη �άσητης 3ης �ιλιετίας π.X., μια περί�δ�«διεθνών» εμπ�ρικών επικ�ινω-νιών,τ�τε π�υ ανθ�ύσε � νησιωτικ�ςπ�λιτισμ�ς σε αυτή την περι��ή τ�υB/ BA Aιγαί�υ.

Γεώργι�ς Στυλ. K�ρρές

Πλι��νη

Πάνω σε ένα �αμηλ� λ�� στην α-νατ�λική ακτή της Λήμν�υ, ακρι#ώςαπέναντι απ� τη Tρ�ία, απ� την �-π�ία απέ�ει περίπ�υ 35 ναυτικά μί-λια, η Π�λι��νη, π�υ ανασκά�τηκετη δεκαετία τ�υ ’3O απ� την IταλικήAρ�αι�λ�γική Σ��λή Aθηνών, είναιένας απ� τ�υς περισσ�τερ� γνω-στ�ύς �ώρ�υς της 3ης �ιλιετίας, σε�λ� τ� B�ρει� Aιγαί�.

Oι ανασκα�ές, π�υ μετά π�λλά�ρ�νια σιωπής άρ�ισαν $ανά απ� μιααπ�στ�λή πάντα της Iταλικής Aρ�αι-�λ�γικής Σ��λής, υπ� την διεύθυνσητ�υ καθηγητή Santo Tiné, έ�ερανστ� �ως πάνω απ� τ� μισ� της έκτα-σης αυτ�ύ τ�υ �ικισμ�ύ της ΠρώιμηςEπ��ής τ�υ Xαλκ�ύ, παρακ�λ�υθώ-ντας την αδιάκ�πη σύνθετη αρ�ιτε-κτ�νικ�-π�λε�δ�μική και π�λιτισμι-κή ανάπτυ$η διαμέσ�υ π�λλών �ά-σεων (διακρίν�νται με �ρώματα).

Στην αρ�ική �άση (Mελανή), � �ι-κισμ�ς, με ελλειψ�ειδείς καλύ#εςπ�υ παρ�υσιά��υν π�λλές ανακατα-

σκευές, εί�ε μια έκταση αρκετά πε-ρι�ρισμένη. Kατά την επ�μενη �άση(Kυανή) μια «μικρή π�λη» με κτίριαμε κάτ�ψη μεγάρ�υ, με τεί�η, π�υ α-π�κτ�ύν επι#λητική �ψη μ�ν� στηδυτική πλευρά, �π�υ υπάρ�ει � ��-#�ς κατ�λισθήσεων (�αίνεται �τιτ�υλά�ιστ�ν αυτή την περί�δ� η Π�-λι��νη δεν εί�ε ανάγκη στρατιωτι-κής ��ύρωσης), καταλαμ#άνει τη θέ-ση τ�υ �ωρι�ύ, καλύπτ�ντας μια επι-�άνεια περίπ�υ δέκα στρεμμάτων,διπλάσια τ�υ πρώτ�υ �ικισμ�ύ τηςTρ�ίας.

Tε�νλγία -Mεταλλυργία

H πρώτη ��ύρωση (μετά τ� 2500π.X.) παρ�υσιά�ει κάπ�ιες κατασκευ-ές π�υ απ�τελ�ύνται απ� παράλλη-λ�υς τ�ί��υς �ι �π�ί�ι δημι�υργ�ύν�ρθ�γώνι�υς �ώρ�υς π�υ τ�υς γέμι-�αν με �ώμα και πέτρες μέ�ρι τ� ύ-ψ�ς τ�υ εδά��υς τ�υ �ικισμ�ύ π�υ#ρισκ�ταν απ� πίσω. Kαι �ι δύ� �ρη-σιμ�π�ιήθηκαν και για κάπ�ια άλληλειτ�υργία: εκείνη τ�υ B�ρρά, υπ�-στηρί�θηκε �τι �ρησιμ�π�ιήθηκε ωςκ�ιν�τική σιταπ�θήκη. H άλλη, σταN�τια, ως τ�π�ς συνάθρ�ισης τωνμελών της κ�ιν�τητας και �ν�μάστη-κε, αν και ίσως ��ι σωστά, B�υλευτή-ρι�ν. Πιθαν�τατα, εκεί, �ι συγκε-ντρωμέν�ι συ�ητ�ύσαν τα πρ�#λή-ματα της κ�ιν�τητας και καθ�ρι�αντ�υς κ�ιν�ύς θρησκευτικ�ύς και α-στικ�ύς καν�νες.

Σημαντική θα πρέπει να υπήρ$ε,αυτή την περί�δ�, η ανάπτυ$η τηςτε�ν�λ�γίας της μεταλλ�υργίας, �-πως πιστ�π�ιείται απ� π�λυάριθμαευρήματα, ανάμεσα στα �π�ία καιμια πήλινη μήτρα για τ� πλάσιμ� τ�υ�υτ�ύ μετάλλ�υ με τη μέθ�δ� τηςκηρ��υσης.

Mναδικ�ς Θησαυρ�ς

Στη συνέ�εια, παρατηρείται μιασημαντική επέκταση πρ�ς τα δυτικάαυτ�ύ τ�υ �ικισμ�ύ, π�υ μα�ί με

τ�υς άλλ�υς ήλθαν τελευταία- ανκαι μερικώς- στ� �ως, η �π�ία θαπρέπει να εί�ε κάπ�ι�ν σημαντικ�ρ�λ� στην ανα�ήτηση των μετάλλωνκαι στις τε�νικές επε$εργασίαςτ�υς. Kατασκευά�εται ένα καιν�ύρ-γι� τμήμα των τει�ών (Πράσινη), στα�π�ία, την K�κκινη περί�δ�, ακ�υ-μπ�ύν ημικυκλικά πρ�τει�ίσματα καιπαρατηρείται μια μεγαλύτερη ε$ει-δίκευση στις παραγωγικές δραστη-ρι�τητες αν �ντως μπ�ρ�ύμε να ερ-μηνεύσ�υμε, �άρη στα ανασκα�ικάδεδ�μένα, ως συν�ικία των σιδη-ρ�υργών, ένα συγκεκριμέν� τμήματ�υ �ικισμ�ύ.

Kατά την επ�μενη περί�δ� (Kίτρι-νη) � �ικισμ�ς �αίνεται να μειώνεταισε έκταση και να καταλαμ#άνει τ�κεντρικ� μέρ�ς τ�υ λ��υ. Aπ� αυ-τή την περί�δ� γνωρί��υμε δύ� κύ-ρι�υς δρ�μ�υς, επενδεδυμέν�υς σε�ρισμένα σημεία με τις μεγάλες λίθι-νες πλάκες και δύ� πλατείες με πη-γάδια. Στα πλευρά των δύ� δρ�μωνυπήρ�αν π�λυάριθμες κατ�ικίες, με-ρικές απ� αυτές με π�λλ�ύς �ώ-ρ�υς, άλλες πι� ταπεινές με άν�ιγμαστ� δρ�μ� και δεν πρέπει να απ�-κλειστεί η πιθαν�τητα να �ιλ�$εν�ύ-σαν εμπ�ρικές δραστηρι�τητες. M�-ναδικ�ς είναι � μικρ�ς θησαυρ�ς κ�-σμημάτων π�υ παρ�υσιά��υν μεγά-λες �μ�ι�τητες με εκείνα π�υ #ρέ-θηκαν στην Tρ�ία και, γενικ�τερα,στην Tρωάδα.

Kατεστραμμένη ίσως απ� σεισμ�(2100 π.X.), η Π�λι��νη �αίνεται ναεγκαταλεί�θηκε για μεγάλη �ρ�νικήπερί�δ�. Σπ�ραδικές είναι �ι μαρτυ-ρίες �ωής κατά της 2η �ιλιετία. H«Kαστανή» (αντιστ�ι�εί στηνTρ�ία V) αντιπρ�σωπεύεται απ� κε-ραμική με κ�κκινη επι�άνεια και η«Iώδης» απ� μια �μάδα τρ��ήλατωναγγείων.

Santo Tiné

Alberto G. Benvenuti

ΛήμνςMετά τις ιταλικές ανασκα�ές στην

Π�λι��νη, απ�δεί�τηκε πλέ�ν η με-

Aναπαράσταση της Π�λι��νης απ� τ�υς αρ�αι�λ�γ�υς της Iταλικής Aρ�αι�λ�γικής Σ��λής π�υ διε$ήγαγαν εκεί τις ανα-σκα�ές. O πρ�ϊστ�ρικ�ς �ικισμ�ς διέθετε ακ�μη και %�υλευτήρι�.

Xρυσά Eνώτια απ� την Π�λι��νη της Λήμν�υ. Eίναι παν�μ�ι�τυπα μ’ αυτά τ�υ θη-σαυρ�ύ τ�υ Πριάμ�υ, τα �π�ία πρ�έρ��νται απ� την Tρ�ία.


γάλη σημασία της Λήμν�υ στα πλαί-σια τ�υ λεγ�μεν�υ Tρωικ�ύ-Παρα-τρωικ�ύ Π�λιτισμ�ύ της ΠρώιμηςXαλκ�γρα�ίας, επ��ή π�υ, με την υι-�θέτηση και διάδ�ση της μεταλλ�τε-�νίας, σε συνδυασμ� με την εντατι-κ�π�ίηση τ�υ εμπ�ρί�υ και της ναυ-σιπλ�ΐας, σημάδεψε απ��ασιστικάτην μετέπειτα π�λιτισμική π�ρείατ�υ αιγαιακ�ύ κ�σμ�υ. Δεν υπάρ�ει�μως μ�ν� η Π�λι��νη στ� νησί. Στησημερινή Mύρινα, �π�υ κάνει ανα-σκα�ές η K΄ E��ρεία Πρ�ϊστ�ρικώνκαι Kλασσικών Aρ�αι�τήτων, υπάρ-�ει ένας �ικισμ�ς ε�άμιλλ�ς με αυ-τ�ν της Π�λι��νης. Παράλληλα, άρ-�ισε να ανασκάπτεται και τ� K�υκ�-νήσι τ�υ M�ύδρ�υ απ� τ�ν αρ�αι�-λ�γ� της Aκαδημίας Aθηνών δρ Xρή-στ� Mπ�υλώτη, σε συνεργασία μετην αρμ�δια Aρ�αι�λ�γική E��ρεία,�π�υ έ�ει αρ�ίσει να απ�καλύπτεταιένας π�λλά υπ�σ��μεν�ς πρ�ιστ�ρι-κ�ς �ικισμ�ς π�υ �αίνεται �τι #ρέ-θηκε στην ακμή τ�υ κατά την Πρώι-μη Eπ��ή τ�υ Xαλκ�ύ.

Σύμ�ωνα με τ�ν κ. Xρήστ� Mπ�υ-λώτη, «�π�ι�ς και να ήταν � ρ�λ�ςτης Tρ�ίας –και ήταν αναμ�ί#�λαπ�λυσήμαντ�ς– η Θερμή της Λέσ#�υκαι κυρίως η Π�λι��νη της Λήμν�υσυνηγ�ρ�ύν μάλλ�ν για ένα πλέγμαισ�δύναμων λίγ� π�λύ πρωτ�αστι-κών κέντρων, π�υ συνε�ώς πυκνώ-νει με τ�ν εντ�πισμ� και νέων �ικι-στικών θέσεων, ενώ �ι πρ�σ�ατες α-νασκα�ές στη Σαμ�θράκη, τη Θάσ�και στη Σκύρ�, καταδεικνύ�υν τ� δυ-ναμισμ� τ�υ άμεσα γειτ�νικ�ύ νη-σιωτικ�ύ �ώρ�υ...

...Mε #άση πρ��ειρες επι�ανεια-κές έρευνες, σημειών�νται και άλ-λες �ικιστικές θέσεις σε διά��ρα ση-μεία τ�υ νησι�ύ: H A$ιά στ� #�ρει�α-νατ�λικ� άκρ�, τ� Mικρ� Kαστέλλιστ� δυτικ� τμήμα των #�ρειων παρα-λίων, κι ένα δίδυμ� �ικισμών, στ�Bρι�καστρ� και η Tρ��αλιά, στ�ν �ρ-μ� τ�υ K�νδιά. Σε αυτές πρ�στέθηκεσημαντικ�ς αριθμ�ς νέων πρ�ϊστ�-ρικών θέσεων π�υ κατα�ωρ�ύνταισε έναν πρ�σ�ατα εκπ�νηθέντα�άρτη. Nα ανα�έρ�υμε κατ’ αρ�ήντέσσαρες στ�ν κ�λπ� τ�υ M�ύδρ�υ,ήτ�ι τ� K�υκ�νήσι και ακρι#ώς απέ-ναντί τ�υ τις Kαθαρές, καθώς και τ�δίδυμ� Aλε$�πυργ�ς και Aγκυρώνεςστ� #�ρει�δυτικ� τμήμα τ�υ κ�λπ�υ.Παράκτιες θέσεις είναι ακ�μη αυτέςτης H�αιστίας και εκείνη στ� #�ρει�άκρ� της Mύρινας, ανάμεσα στ� Pω-μέικ� Γιαλ� και στα Pη�ά Nερά, �π�υ�ι συνε�ι��μενες έρευνες της K΄E��ρείας Kλασσικών και Πρ�ϊστ�ρι-κών Aρ�αι�τήτων δικαίωσαν πλήρωςτις πρ�σδ�κίες για ένα λίαν εκτετα-μέν� πρωτ�αστικ� κέντρ�, αντίστ�ι-�� με την Π�λι��νη. Στην ενδ��ώρα,τέλ�ς, σημειών�νται δύ� ακ�μη θέ-σεις, η Kώμη, ανάμεσα στ�ν κ�λπ�τ�υ M�ύδρ�υ και στ�ν �ρμ� Kέρ�ςκαι � Πρ�γύλ�ς, στα �ρια των �ω-ριών Aτσίκη και Δά�νη».

Σκύρς

H θέση Παλαμάρι #ρίσκεται στ� BAάκρ� της Σκύρ�υ, στην κ�ρυ�ή μι-κρ�ύ ακρωτηρί�υ, π�υ κλείνει τη #�-ρεια πλευρά τ�υ �μώνυμ�υ �ρμ�υ.Mε επι�ανειακή έρευνα επισημάν-θηκαν τ� 1979 και 1980 λείψανα πε-ρι#�λ�υ και θεμέλια �ικιών με κερα-μική, π�υ δεί�νει κατ�ίκηση τ�υ �ώ-

ρ�υ κατά την πρώιμη και μέση Xαλ-κ�κρατία, δηλαδή, στ�υς τελευταί-�υς αιώνες πριν και απ� τ�υς πρώ-τ�υς μετά απ� τ� 2000 π.X. T� 1985άρ�ισε συστηματικά η συνε�ι��μενηανασκα�ή απ� τ�υς αρ�αι�λ�γ�υςΛιάνα Παρλαμά, Mαρία Δ. Θε��άρη,Eλισ. Xατ�ηπ�ύλι�υ-Kαλλίρη, με τησυνεργασία στα θέματα συντήρησηςτων κτισμάτων τ�υ �ημικ�ύ Nίκ�υMπελ�γιάννη.

H έκταση τ�υ �ικισμ�ύ έ�ει εκτι-μηθεί απ� τις επι�ανειακές ενδεί-$εις μεγαλύτερη των 10 στρεμμά-των. Στ� ανασκαπτ�μεν� τμήμα π�υήδη έ�ει υπερ#εί τα 600 τ.μ. έ��υν α-π�καλυ�θεί τμήματα κτηριακών συ-ν�λων, στα �π�ία η κατ�ίκηση συνε-�ί�εται �ωρίς διακ�πές απ� την ΠX IIέως τις αρ�ές της Mέσης. O π�λιτι-σμ�ς της Σκύρ�υ κατά τη Xαλκ�κρα-τία (#λ. Λ. Παρλαμά, «H Σκύρ�ς στηνEπ��ή τ�υ Xαλκ�ύ», Aθήνα, 1984), α-πέκτησε με την ανασκα�ή στ� Παλα-μάρι μια νέα διάσταση, αυτήν των ι-σ�υρών επα�ών με τ� BA Aιγαί�, �-π�υ κυριαρ��ύν τα μεγάλα κέντρατης Π�λι��νης στη Λήμν� και της

Tρ�ίας στη μικρασιατική παραλία, ε-πα�ές π�υ είναι ευδιάκριτες και στααρ�ιτεκτ�νικά στ�ι�εία και στην κε-ραμική.

Aδιατάρακτη συνέ�εια

Kαι ακρι#ώς αυτή η σ�έση τ�υ �ι-κισμ�ύ στ� Παλαμάρι με τ�ν π�λιτι-σμ� τ�υ #�ρεί�υ Aιγαί�υ (π�υ είναι�ρθ�τερ� να τ�ν απ�καλ�ύμε έτσι,παρά να τ�ν θεωρ�ύμε στενά «τρωι-κ�»), πρ�σθέτει στην ανασκα�ή έναιδιαίτερ� ενδια�έρ�ν, καθώς μάλι-στα η αδιατάρακτη απ� μεταγενέ-στερες επεμ#άσεις διατήρηση τωναρ�αι�λ�γικών στρωμάτων, επιτρέ-πει τη συλλ�γή π�λλαπλών στ�ι�εί-ων. H έντ�νη αυτή σ�έση με τ� #�-ρει� Aιγαί� ε$ηγείται ασ�αλώς απ�τη θέση τ�υ νησι�ύ: η Σκύρ�ς είναισ�ετικά απ�μ�νωμέν� γεωγρα�ικάνησί απ� τ� υπ�λ�ιπ� συγκρ�τηματων Σπ�ράδων και απέ�ει απ� τις Kυ-κλάδες. Bρίσκεται, �μως, σε μια καί-ρια θέση για τ�υς θαλάσσι�υς δρ�-μ�υς π�υ αναπτύ�θηκαν στ� Aιγαί�,αρ�ικά με τ� εμπ�ρι� τ�υ �ψιαν�ύ

και αργ�τερα με τ� εμπ�ρι� των με-τάλλων. Tα ανασκα�ικά δεδ�μένακαι ευρήματα, π�υ δεν μπ�ρ�ύν #έ-#αια να επεκταθ�ύν στ� σύντ�μ�αυτ� σημείωμα, μαρτυρ�ύν τις ε-μπ�ρικές σ�έσεις τ�υ Παλαμαρι�ύμε τ�υς τ�π�υς, �π�υ στην 3η �ιλιε-τία π.X. η μεταλλ�υργία ασκείται καιτα πρ�ϊ�ντα της απ�τελ�ύν τ� κύρι�εμπ�ρεύσιμ� αγαθ�. T� λιμάνι τ�υΠαλαμαρι�ύ και �ι κάτ�ικ�ί τ�υ α-σ�αλώς έπαι$αν ένα σημαντικ� ρ�λ�στη διακίνηση αυτή. Θα μπ�ρ�ύσε ναθεωρηθεί τ� Παλαμάρι και ως ένα«πρ�κε�ωρημέν� �υλάκι�» πρ�ς ν�-τ�ν τ�υ μεγάλ�υ κέντρ�υ της Π�λι�-�νης, �πωσδήπ�τε, πάντως, η συνέ-�ιση της ανασκα�ής σε συνδυασμ�με την έντ�νη ανασκα�ική δραστη-ρι�τητα των τελευταίων �ρ�νων στανησιά τ�υ #�ρει�υ Aιγαί�υ, �π�υ ε-ρευνώνται νέες και σημαντικ�τερεςθέσεις της περι�δ�υ αυτής (Mικρ�B�υνί Σαμ�θράκης, K�υκ�νήσι καιMύρινα Λήμν�υ), θα επιτρέψει στ� ά-μεσ� μέλλ�ν την περαιτέρω διασά-�ιση αυτών των δραστηρι�τήτων.

Λιάνα Παρλαμά

H ανασκα�ή της Π�λι��νης στη Λήμν�, �π�υ εργά&εται η Iταλική Aρ�αι�λ�γική Σ��λή Aθηνών.

T� αμ�ικύπελλ�ν δέπας απ� τ� δωμά-τι� 1 της �ικίας Δ, ένα απ� τα ευρήμα-τα τ�υ Παλαμαρι�ύ, π�υ μαρτυρ�ύντις επα�ές τ�υ �ικισμ�ύ με τα κέντραπ�λιτισμ�ύ τ�υ %�ρει�υ Aιγαί�υ.

Tμήμα τ�υ ανασκαπτ�μεν�υ στ� Παλαμάρι �ικισμ�ύ, με τ�ν δρ�μ� π�υ έ�ει απ�-καλυ�θεί σε μήκ�ς 20 μ., και �ωρί&ει τα μεγάλα κτιριακά συγκρ�τήματα των �ι-κιών δε$ιά και αριστερά. Oι �ικίες αυτές απ�τελ�ύνται απ� π�λλά διαδ��ικά δω-μάτια με λιθ�κτιστ�υς τ�ί��υς, π�υ διατηρ�ύνται μέ�ρι τ� ύψ�ς τ�υ 1,60 μ. σεπ�λλά σημεία, και διατηρ�ύν ε$αιρετικά ενδια�έρ�ντα αρ�ιτεκτ�νικά στ�ι�εία (ε-στίες, ��ύρν�υς, λιθ�κτιστα πε&�ύλια) καθώς και την κινητή �ικ�σκευή τ�υς (πι-θάρια, πήλινα και λίθινα σκεύη και αγγεία λίθινα, �στέινα και μετάλλινα εργαλεία,καθώς και άλλα πρ�ϊ�ντα μικρ�τε�νίας). Πρ�κειται για έναν ακμαί� �ικισμ� των�ρ�νων της στρ��ής απ� την 3η στη 2η π.X. �ιλιετία.


T� παλι� πρεσ�υτέρι� στ� Aνκερσ�άγκεν �π�υ έ�ησε τα παιδικά τ�υ �ρ�νια � Eρρίκ�ς Σλήμαν και �π�υ στεγά�εται σήμερα μ�υσεί� π�υ �έρει τ� �ν�μά τ�υ. Στις αί-θ�υσές τ�υ υπάρ��υν κάπ�ια ευρήματα απ� τις ανασκα�ές τ�υ, αλλά και π�λλά πρ�σωπικά τ�υ ενθυμήματα.

Eνθυμήματα Σλήμαν στ� Aνκερσ�άγκενEνα μικρ� μ�υσεί� στεγά�ει μνήμες απ� τη �ωή και τη δράση τ�υ μεγάλ�υ ανασκα�έα και αρ�αι�λ�γ�υ

Eσωτερικ� αίθ�υσας τ�υ M�υσεί�υ Eρρίκ�υ Σλήμαν, στ� παλαι� πρεσ�υτέρι� τ�υ 18�υ αιώνα, στ� Aνκερσ�άγκεν τ�υ Mέ-κλενμπ�υργκ, με ενθυμήματα και �ωτ�γρα�ίες απ� τις ανασκα�ές τ�υ. Eπίσης, υπάρ�ει και η πρ�σ�ατη πρ�τ�μή τ�υ Eυ-ρωπαί�υ αρ�αι�λ�γ�υ.

T�υ Δρ�ς Bίλ�ριντ Mπέλκε

Διευθυντή τυ Mυσείυ Σλήμαν στ Aνκερσ�άγκεν

ΣTO μικρ �ωρι Aνκερσ�άγκενστην επαρ�ία Bάρεν τ�υ Mεκλεμ-��ύργ�υ, στ� κρατίδι� Mέκλεμπ�υρ-γκ- Φ�ρπμερν, έ�ησε � παγκ�σμίωςγνωστς αρ�αι�λγ�ς Eρρίκ�ς Σλή-μαν (1822-1890), τα πρώτα �κτώ �ρ-νια της �ωής τ�υ.T� �ωρι αυτ είναισυνδεδεμέν� με ιδιαίτερ� τρπ� μετη �ωή τ�υ Σλήμαν. H �ικ�γένεια τ�υμετακμισε στ� Aνκερσ�άγκεν, τανήταν ενάμισι έτ�υς, π�υ � πατέραςτ�υ ανέλα�ε τη θέση τ�υ ε"ημέρι�υ.H γρα"ική περι��ή των πηγών τ�υXά�ελ με τ�ν πλ�ύσι� μυθικ κσμ�στ�ν �π�ί� περιλαμ�άν�νταν τύμ��ιτης επ��ής τ�υ Xαλκ�ύ και � πύργ�ςενς ληστή-ιππτη των μεσαιωνικών�ρνων, «#ύπνησαν» τ� ενδια"έρ�νκαι τη "αντασία αυτ�ύ τ�υ α"υπνι-�μεν�υ παιδι�ύ. «H σκαπάνη και τ�τυάρι για την ανασκα�ή της Tρίαςκαι των �ασιλικών τά�ων των Mυκη-νών σ�υρηλατήθηκαν σ’ αυτ� τ μικρ�γερμανικ� �ωρι�, στα πία εγώ έ�ησατα πρώτα κτώ �ρ�νια της παιδικής μυηλικίας», έγραψε αργ�τερα Σλήμανστην αυτ�ιγρα�ία τυ (1881). Δεν ή-ταν λιπ�ν κτώ �ρ�νων �ταν απ�άσι-σε να ανασκάψει κάπτε την Tρία...

H ανέμελη παιδική ηλικία διακπη-


κε αι"νίδια με τ�ν πρώιμ� θάνατ�της μητέρας τ�υ Λ�υί�ας- Σ�"ίας, τ�1831. O Eρρίκ�ς αναγκάστηκε να ε-γκαταλείψει τ� Aνκερσ�άγκεν για ναγρα"τεί –επειδή � πατέρας τ�υ δενεί�ε �ρήματα για ανώτερες σπ�υ-δές– στην πρακτική σ��λή στ� N�ϋ-στρέλιτς. Oταν συμπλήρωσε τιςσπ�υδές τ�υ εργάστηκε ως μαθη-τευμεν�ς σ’ ένα εμπ�ρικ κατάστη-μα στ� Φύρστενμπεργκ. Yστερα αππ�λλές περιπέτειες � δεκαεννιά�ρ�-ν�ς Eρρίκ�ς έ"τασε στην Oλλανδία,π�υ έ�αλε τις �άσεις για μια επιτυ-�ημένη καριέρα εμπρ�υ στη τσαρι-κή Pωσία. Tην τεράστια περι�υσίαπ�υ απέκτησε � αυτ�δημι�ύργητ�ςΣλήμαν, τη �ρησιμ�π�ίησε για την α-νασκα"ή πρ�κλασικής επ��ής π�λι-τισμών στην T�υρκία (Tρ�ία) καιστην Eλλάδα (Mυκήνες, Tίρυνθα,B�ιωτικς Oρ��μενς), με απ�τέλε-σμα να πρ�σ"έρει μεγάλες υπηρε-σίες στην επιστήμη.

Eνθυμήματα �ωής

Oι πρ�σπάθειες για τη δια"ύλα#ηκαι την α#ι�π�ίηση της κληρ�ν�μιάςτ�υ Σλήμαν στη γενέτειρά τ�υ, πρ�-σέκρ�υσαν στις αντιδράσεις τηςΓερμανικής Λα�κρατικής Δημ�κρα-τίας κατά τη διάρκεια της δεκαετίαςτ�υ 1970 και στην έλλειψη ενδια"έ-ρ�ντ�ς εκ μέρ�υς των αρμ�δίων επίπ�λιτιστικών θεμάτων, επειδή � διά-σημ�ς αρ�αι�λγ�ς εί�ε συσσωρεύ-σει ένα τεράστι� κε"άλαι� ως μεγα-λέμπ�ρ�ς στη διάρκεια τ�υ Kριμαϊ-κ�ύ π�λέμ�υ και εί�ε εκτιμηθεί ωςαντιδραστικς κε"αλαι�κράτης.

T�ν Δεκέμ�ρι� τ�υ 1980 με πρω-τ��υλία ενδια"ερ�μένων π�λιτώνδημι�υργήθηκε ένα μικρ μ�υσεί�με αναμνηστικά αντικείμενα τ�υEρρίκ�υ Σλήμαν, στ� πρεσ�υτέρι�τ�υ Aνκερσ�άγκεν, δηλαδή στ� πα-τρικ τ�υ σπίτι. Στα τρία μικρά δω-μάτια τ�υ, π�υ άν�ι#αν για τ� κ�ιντ� 1986, � επισκέπτης μπ�ρεί ναγνωρίσει, στ�ι�εία απ τη �ωή τ�υαλλά και δείγματα της συμ��λήςτ�υ Σλήμαν στην επιστήμη της αρ-�αι�λ�γίας. Mετα#ύ των άλλων εκ-θεμάτων παρ�υσιά��νται περίπ�υσαράντα πρωττυπα ευρήματα απτην Tρ�ία, αγγεία και �άλκινα αντι-κείμενα, αντίγρα"α �ρισμένων �ρυ-σών ευρημάτων απ την Tρ�ία καιτις Mυκήνες. Eπίσης, υπάρ�ει και ε-π�πτικ – εικ�ν�γρα"ημέν� υλικ,με διά"�ρα ντ�κ�υμέντα και ενθυ-μήματα απ την παιδική και νεανικήηλικία τ�υ Σλήμαν στ� Mέκλεμπ�υρ-γκ, για την �ικ�γένεια και τ�υς "ί-λ�υς τ�υ. Eπίσης στ� Nϋμπ�ύκω υ-πάρ�ει ακμη ένα μικρ M�υσεί� μεενθυμήματά τ�υ.

Oι επισκέπτες τ�υ Aνκερσ�άγκενμπ�ρ�ύν μέσα απ τα τ�πία τ�υ �ω-ρι�ύ ν’ αναγνωρίσ�υν στ�ι�εία τα �-π�ία μνημ�νεύει � Σλήμαν στην αυ-τ��ι�γρα"ία τ�υ, π�υ διαδραμάτι-σαν σημαντικ ρλ� στη διαμρ"ω-ση της πρ�σωπικτητάς τ�υ.

T� πατρικ σπίτι τ�υ Σλήμαν είναιένα τυπικ �ικ�δμημα τ�υ 18�υ αι-ώνα, με τ� �αρακτηριστικ παιδικδωμάτι� στ�ν πίσω αετωματικ �ώ-ρ� της στέγης, ενώ τα υπ�στατικάτ�υ παλι�ύ πρεσ�υτερί�υ, έ��υνδιατηρηθεί θαυμάσια. Aπέναντι απτ� πρεσ�υτέρι� υπάρ�ει μια λιθκτι-στη εκκλησία τ�υ 13�υ αιώνα, π�υ

ιερ�υργ�ύσε για εννέα �ρνια � πα-τέρας τ�υ Σλήμαν. Στ� παρακείμεν�νεκρ�τα"εί� �ρίσκεται � τά"�ς τηςμητέρας τ�υ, με ένα �υτ σιδερένι�σταυρ.

Eπιστημ�νική �μάδα

Σταδιακά δημι�υργείται μια επι-στημ�νική �μάδα απ ερευνητές τ�υέργ�υ τ�υ Σλήμαν, η �π�ία πρ��λέ-πεται να συγκεντρώσει μελλ�ντικάλα τα δημ�σιεύματα και τ� εικ�ν�-γρα"ικ υλικ π�υ τ�ν α"�ρά.

Για π�λλά �ρνια άλλωστε, συνερ-γα�μαστε με τ�ν αρ�αι�λγ� και ε-ρευνητή τ�υ έργ�υ τ�υ Σλήμαν, τ�νκαθηγητή τ�υ Πανεπιστημί�υ Aθη-νών Γεώργι� K�ρρέ. T� M�υσεί�Aνκερσ�άγκεν αλλά και η EταιρίαEρρίκ�υ Σλήμαν, υπ�στηρί��υν τιςμακρ�ρ�νες πρ�σπάθειές τ�υ γιατη δημι�υργία ενς μ�υσεί�υ Σλή-μαν στην παλαιά τ�υ κατ�ικία, τ�γνωστ Iλί�υ Mέλαθρ�ν στην Aθήνα.

Eνα μελλ�ντικ� μ�υσεί�

Tα περι�ρισμένα �ικ�ν�μικά τ�υμ�υσεί�υ Aνκερσ�άγκεν δεν επιτρέ-π�υν τ�ν εμπλ�υτισμ τ�υ μ�υσεί-�υ. Γι’ αυτ, άλλωστε, ανα�ητ�ύνται

��ρηγ�ί, με την υπ�στήρι#η "ίλωντ�υ Σλήμαν απ λ� τ�ν κσμ�. Γιατην επιτυ�ία αυτής της πρ�σπάθει-ας, ιδρύθηκε τ� 1991 η «EταιρίαEρρίκ�υ Σλήμαν στ� Aνκερσ�ά-γκεν», στην �π�ία ανήκ�υν 165 μέληαπ δέκα �ώρες τ�υ κσμ�υ. Στα ά-μεσα ενδια"έρ�ντα αυτής της εται-ρίας είναι η εκλαΐκευση και η αντικει-μενική θεώρηση τ�υ Σλήμαν και τ�υέργ�υ τ�υ. Eπίσης, μέσα απ δημ�-σιεύματα θα γίνει σα"ές πσ� � ί-δι�ς αισθανταν απλυτα συνδεδε-μέν�ς με την Eλλάδα, π�υ επέλε#ε,μετά τ� γάμ� τ�υ με τη Σ�"ία Eγκα-στρωμέν�υ, ως δεύτερη πατρίδατ�υ. T� 1881 εγκαταστάθηκε στην α-νακτ�ρική τ�υ κατ�ικία, τ� Iλί�υ Mέ-λαθρ�ν, π�υ τ� έκτισε στ� κέντρ�των Aθηνών. Mετά τ�ν αι"νίδι� θά-νατ τ�υ, τ� 1890, σύμ"ωνα με τηθέλησή τ�υ τά"ηκε στην ελληνικήγη, στ� A΄ Nεκρ�τα"εί� Aθηνών.

Tη στενή σ�έση τ�υ Σλήμαν με τηνδεύτερη πατρίδα τ�υ, π�υ � ίδι�ς ε-πέλε#ε, σκ�πεύει να παρ�υσιάσειμελλ�ντικά τ� M�υσεί� Σλήμαν στ�Aνκερσ�άγκεν στ�υς Γερμαν�ύς ε-πισκέπτες τ�υ, με εκθέσεις, διαλέ-#εις και συναντήσεις με Eλληνες "ί-λ�υς και ερευνητές.

T� μαυσωλεί� τ�υ Eρρίκ�υ Σλήμαν στ� A΄ Nεκρ�τα�εί� Aθηνών. Aνηγέρθη τ� 1892 σε σ�έδι� τ�υ Tσίλερ. H ν�τια και δυτικήπλευρά τ�υ μαυσωλεί�υ. (Aρ�εί� Γ.Σ.K. Φωτ�: H. Hλιάδης).

Eυ�αριστύμε τν καθηγητή Γεώργι�Στυλ. K�ρρέ για την πλύτιμη �ήθειάτυ στην λκλήρωση τυ α�ιερώματς.Eπίσης, την Eταιρεία Φίλων τ�υ Λα�ύπυ μας παρα�ώρησε �ωτγρα�ικ� υλι-κ� απ� τν «Aτλαντα» (1874) τυ Eρρί-κυ Σλήμαν.

Bι�λι�γραία

Eργα Eρρίκ�υ Σλήμαν περί Tρ�ίαςIthaque, le Peloponnèse et la Troie,

Paris 1869 (και γερμανική έκδ�-ση, Λειψία 1869).

Trojanische Alterthuemer, Leipzig1874 (και γαλλική έκδ�ση, Παρίσι1874).

Atlas trojanischer Alterthuemer,Leipzig 1874 (και γαλλική έκδ�ση,Παρίσι 1874).

Troy and lts Remains, London 1875.Ilios, the City and Country of the

Trojans, London 1880, New York1881 (1880), και γερμανική έκδ�-ση, Λειψία 1881.

Troja, Ergebnisse meiner neuestenAusgrabungen, Leipzig 1884 (καιΛ�νδίν�, Nέα Yρκη 1884).

Ilios, Ville et pays des Troyens, Paris1885,

Bericht ueber die Ausgrabungen inTroja im Jahre 1890, Leipzig 1891.


O πρωτ�π�ρ�ς της αρ�αι�λ�γικής έρευναςO Eρρίκ�ς Σλήμαν ανακάλυψε δυ� σπ�υδαί�υς π�λιτισμ�ύς, τ�ν τρωικ�

και τ�ν μυκηναϊκ� και πρ�γραμμάτι�ε να ανασκάψει και την Kνωσ�


Aρ�αι�λ�γ�υ, Kαθηγητή τ�υ Πανεπιστημί�υ Aθηνών

O EPPIKOΣ Σλήμαν (1822–1890) α-π�τελεί μία απ τις ηγετικές πρ�σω-πικ τητες τ�υ 19�υ αιώνα, στ�ν τ�-μέα της ανασκα�ικής έρευνας, τηςεπιστήμης, της κ�ινωνικής επικ�ι-νωνίας πως και της εμπ�ρικής–κερδ�σκ�πικής επικράτησης.

Mπ�ρεί, στην πρώτη περίπτωσηνα συγκριθεί μ ν� με τ�ν W.E.Gladstone, τ� Bρεταν π�λιτικ καιελληνιστή, ενώ στ�ν τ�μέα της αρ-�αι�λ�γικής έρευνας με τ�ν Rud.Virchow, τ�ν Oscar Montelius καιτ�ν Wilhelm Doerpfeld, πυλώνες τηςAνθρωπ�λ�γίας και της Aρ�αι�λ�-γίας τ�υ πρ�ϊστ�ρικ�ύ και πρωτ�ϊ-στ�ρικ�ύ κ σμ�υ, αντιστ�ί�ως...

Δεν υπάρ�ει άλλ�ς επιστήμων καιμάλιστα αρ�αι�λ γ�ς, � �π�ί�ς να ά-�ησε πίσω τ�υ τ σ� τεράστι� έργ�,τ� �π�ί� !ρίσκεται διάσπαρτ� σεδιά��ρα αρ�εία στην Eυρώπη καιτην Aμερική· επίσης, δεν υπάρ�ει άλ-λ�ς, τ�υ �π�ί�υ ανασκα�ικά ευρή-ματα να !ρίσκ�νται σε τ�υλά�ιστ�νπενήντα μεγάλα μ�υσεία ανά τ�ν κ -σμ�ν, ενώ �ι δημ�σιεύσεις για τις α-νασκα�ές τ�υ και τις θεωρίες τ�υ να!ρίσκ�νται σε τ σα π�λλά αρ�είαμ�υσείων και !ι!λι�θήκες.

Eιδικά, σ�ν α��ρά στα αρ�είατ�υ, με τ� εν π�λλ�ίς ανέκδ�τ� υλι-κ , είναι τρ�μακτικ ς � γκ�ς τηςαλληλ�γρα�ίας τ�υ, της εμπ�ρικής,της κ�ινωνικής, της επιστημ�νικής.Iσως "ενί#�υν τα κριτήρια π�υ �ρησι-μ�π�ιώ, αλλά πρέπει να τ�νισθ�ύνκαι να θυμηθ�ύμε τι υπήρ"ε έμπ�-ρ�ς και μάλιστα ε"αιρετικά επιτυ�η-μέν�ς, μέ�ρι των δυσμών τ�υ !ί�υτ�υ, επω�εληθείς και των τυ�ών τ�υKριμαϊκ�ύ π�λέμ�υ και τ�υ πυρετ�ύτ�υ ανακαλυπτ�μέν�υ στην Kαλι-� ρνια �ρυσ�ύ και δημι�υργήσαςτεράστια περι�υσία, απ την �π�ίαε�ρηματ�δ τησε τις ανασκα�ές τ�υ.

Yπέρ και κατά

Ως έμπ�ρ�ς εγνώρι#ε να ε"ασ�α-λί#ει την άριστη π�ι τητα τ�υ εμπ�-ρεύματ ς τ�υ, με τ� να τ� περιπ�ι-είται και να τ� πρ�!άλλει επικερδέ-στατα, ενώ γνωρί#�υμε τι με τηδεύτερη, την αρ�αι�λ�γική δραστη-ρι τητά τ�υ, τα !ι!λία για τις ανα-σκα�ές τ�υ γίν�νταν μπεστ σέλερ,στη Λειψία, στ� Bερ�λίν� και τ� Πα-ρίσι, αλλά και στ� Λ�νδίν� και τηNέα Y ρκη, π�υλώντας μέ�ρι και600 αντίτυπα την πρώτη ημέρα τηςκυκλ��ρίας τ�υς.

O Σλήμαν υπήρ"ε πρωτ�π ρ�ςστην αρ�αι�λ�γική έρευνα τ�υπρ�ϊ0στ�ρικ�ύ και πρωτ�ϊστ�ρικ�ύAιγαί�υ. Ων�μάσθη, δικαίως, «πα-τήρ της Mυκηναϊκής Aρ�αι�λ�γίας»και θεωρείται επα"ίως ιδρυτής τηςNεωτέρας Aρ�αι�λ�γίας, �άριςστην υπ�δειγματική διάρθρωση των

συγγραμμάτων τ�υ περί Tρ�ίας,Mυκηνών, B�ιωτικ�ύ Oρ��μεν�ύκαι Tύρινθ�ς, π�υ πρ�σέτρε"ε,πρώτ�ς αυτ ς με τη συνεργασίαπλειάδ�ς ειδικών επιστημ νων στησ�αιρικά τεκμηριωμένη και διε"�δι-κή ε"έταση, παράθεση και ανάλυσητων ευρημάτων τ�υ, σε διεπιστημ�-νικ πλαίσι�.

Kατηγ�ρήθηκε για π�λλά· αρκείνα περι�ρισθ�ύμε στ�ν επιστημ�νι-κ τ�μέα και να μνημ�νεύσ�υμε:την έναρ"η των ερευνών τ�υ, τ σ�στην Tρ�ία σ� και στις Mυκήνες�ωρίς καν�νική άδεια· τις κατα-στρ��ές π�υ πρ�κάλεσε στηνTρ�ία, ταν επεδίω"ε να �τάσει στα!αθύτερα �ικιστικά στρώματα· τηναπώλεια π�λύτιμων στ�ι�είων απ

την ανασκα�ή των Mυκηνών ελλεί-ψει σ�εδιαστ�ύ και �ωτ�γρά��υ·την παράν�μη ε"αγωγή δια� ρωναρ�αι�τήτων (απ την Tρ�ία στηνEλλάδα, αλλά και απ την Aθήνα σεIταλία, Oλλανδία, Γερμανία, Δανία,Pωσία, M. Bρετανία κ.ά.).

Aνακάλυψη π�λιτισμών

O�είλ�υμε σ’ αυτ ν: την ανακάλυ-ψη δύ� εκ των σπ�υδαι�τέρων π�λι-τισμών τ�υ πρ�ϊστ�ρικ�ύ και πρω-τ�ϊστ�ρικ�ύ Aιγαί�υ (τρωικ ς καιμυκηναϊκ ς)· τη δημ�σίευση σημα-ντικών αρ�αι�λ�γικών συγγραμμά-των· την επέκταση κατά 1.000 έτητ�υ ιστ�ρικ�ύ μας παρελθ ντ�ς·την πρώτη ε�αρμ�γή της διεπιστη-

μ�νικής ερευνητικής συνεργασίαςστην αρ�αι�λ�γική επιστήμη· τηνπρώτη ε�αρμ�γή της συγκριτικήςμεθ δ�υ· την αύ"ηση τ�υ τ�υριστι-κ�ύ συναλλάγματ�ς στη �ώρα μας.

O Σλήμαν εί�ε απ λυτη επίγνω-ση της σημασίας των ανασκα�ώντ�υ και εγκαίρως διέγνωσε τι εί�εανακαλύψει δύ� άγνωστ�υς π�λι-τισμ�ύς. Aνέμενε τι με την ανα-σκα�ή π�υ εί�ε πρ�γραμματίσειστην Kνωσ θα απ�κάλυπτε κι έ-ναν τρίτ�...

H #ωή τ�υ υπήρ"ε ένας θρύλ�ς.Παραμένει ακ μη και σήμερα � μύ-θ�ς της αρ�αι�λ�γίας. E"ακ�λ�υθείνα απασ��λεί καθημερινά τ�ν πα-γκ σμι� Tύπ�, 105 �ρ νια μετά τ�θάνατ τ�υ...

O Eρρίκ�ς Σλήμαν (1822-1890) υπήρ�ε πρωτ�π�ρ�ς στην αρ�αι�λ�γική έρευνα τ�υ πρ�ϊστ�ρικ�ύ και πρωτ�ϊστ�ρικ�ύ Aιγαί-�υ. Aκ�μη, τ�ν εί�αν απ�καλέσει «Πατέρα της Mυκηναϊκής Aρ�αι�λ�γίας», ενώ γενικ�τερα θεωρείται ιδρυτής της νεώτερηςαρ�αι�λ�γίας.

Documents

Αφιέρωμα - ΤΡΟΙΑ