1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΤΡΙΤΟ

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΞΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ

13.1 Εισαγωγή στα Τοξικά Απόβλητα Με τη συνεχή ανάπτυξη νέων τεχνολογιών το μέγεθος και η ένταση της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης αυξήθηκαν σημαντικά. Βέβαια, και στα ιστορικά χρόνια αναφέρονται παραδείγματα τοξικών επιπτώσεων, όπως η χρόνια δηλητηρίαση από μόλυβδο λόγω της εκτενούς χρήσης του στις υδραυλικές εγκαταστάσεις για τη διακίνηση πόσιμου νερού στη Ρώμη. Στη σύγχρονη εποχή, σύμφωνα με το Π.Δ. 329/83 με τίτλο "Ταξινόμηση, Συσκευασία και Επισήμανση των Επικίνδυνων Χημικών Ουσιών", τοξικές και επικίνδυνες είναι ουσίες και παρασκευάσματα τα οποία με εισπνοή, κατάποση ή διείσδυση από το δέρμα μπορούν να δημιουργήσουν σοβαρές επικίνδυνες καταστάσεις οξείες ή χρόνιες, ακόμη και να προκαλέσουν τον θάνατο. Σύμφωνα με την κοινή Υπουργική απόφαση 72751/3054/85 με τίτλο "Τοξικά και επικίνδυνα απόβλητα και εξάλειψη πολυχλωροδιαφαινυλίων και πολυχλωροτριφαινυλίων σε συμμόρφωση προς τις οδηγίες 78/319/ΕΟΚ και 76/403/ΕΟΚ των Συμβουλίων την 20.3.1978 και 6.4.1976" ορίζεται ως "τοξικό και επικίνδυνο απόβλητο κάθε απόβλητο που περιέχει ουσίες ή έχει ρυπανθεί από τις ουσίες ή ύλες σε ποσότητες ή περιεκτικότητες τέτοιες, ώστε να αποτελούν κίνδυνο για την υγεία ή το περιβάλλον". Συνεπώς, ο χαρακτηρισμός των αποβλήτων ως επικίνδυνα ή και τοξικά γίνεται μόνο εφόσον οι τοξικές ουσίες που περιέχονται στα απόβλητα βρίσκονται σε τέτοια μορφή, ώστε να μπορούν να εκδηλώσουν τις ιδιότητές τους. Εάν δηλαδή η δρώσα ουσία είναι εξουδετερωμένη ή εγκλωβισμένη, τότε δεν μπορεί να προσδώσει χαρακτήρα τοξικότητας στα απόβλητα. Θα πρέπει βέβαια να τονιστεί ότι ορισμένα απόβλητα και κυρίως τα στερεά, παρουσιάζουν τις τοξικές τους ιδιότητες, αφού υποστούν ορισμένες διεργασίες (αλλοιώσεις) κατά την τελική διάθεσή τους, π.χ. απόβλητα στερεά, που περιέχουν θειούχες ενώσεις, κατά την ανεξέλεγκτη απόρριψή τους είναι δυνατόν να έρθουν σε επαφή με οξέα, με αποτέλεσμα την ελευθέρωση H2S κ.λπ. Επίσης, η ανεξέλεγκτη καύση είναι συνήθως

2

μια πηγή εκπομπής τοξικών ουσιών (π.χ. καύση υλικών συσκευασίας από PVC ελευθερώνει HCl, Cd, Pb, Sn κ.λπ.). Σημειώνεται ότι, στην έννοια της τοξικότητας και επικινδυνότητας των αποβλήτων δεν περιλαμβάνεται η δυσκολία βιοαποικοδομήσεως οργανικών ουσιών. Τα κριτήρια στα οποία βασίζεται ο χαρακτηρισμός των ουσιών ως επικίνδυνες ή τοξικές είναι τα εξής: 1. Οξειδωτικότητα 2. Τοξικότητα 3. Αναφλεξιμότητα 4. Διαβρωτικότητα 5. Ερεθιστικότητα 6. Γενετικές επιπτώσεις 8. Αντιδραστικότητα 13.2 Ταξινόμηση Τοξικών Αποβλήτων Η κατηγοριοποίηση των τοξικών αποβλήτων γίνεται με βάση:

i. Τα φυσικά τους χαρακτηριστικά και τη φυσική τους κατάσταση (Πίνακας 13.Ι)

ii. Τα χημικά χαρακτηριστικά τους (Πίνακας 13.ΙΙ) iii. Την πηγή προέλευσής τους (Πίνακας 13.ΙΙΙ)

Α. Με βάση τη φυσική τους κατάσταση, αναφέρονται τρεις μεγάλες κατηγορίες επικίνδυνων αποβλήτων, δηλαδή:

τα αέρια τα στερεά και τα υγρά

Τα στερεά (κυρίως υπολείμματα άλλων διεργασιών) μπορούν να διακριθούν επίσης σε οργανικά και ανόργανα. Με βάση τα φυσικά τους χαρακτηριστικά, τα τοξικά απόβλητα διακρίνονται σε:

Οργανικά απόβλητα Υδατικά απόβλητα και Λασπώδη απόβλητα υπονόμων

Πίνακας 13.Ι: Διάκριση τοξικών αποβλήτων με βάση τη φυσική κατάσταση και τα φυσικά τους χαρακτηριστικά

Φυσική Κατάσταση Φυσικά Χαρακτηριστικά

Στερεά Οργανικά Υγρά Υδατικά Αέρια Λασπώδη

3

Β. Οι αντίστοιχες κατηγορίες των τοξικών αποβλήτων με βάση τα χημικά χαρακτηριστικά τους είναι οι ακόλουθες (Πίνακας 13.ΙΙ): α. Εκρηκτικές ύλες (Explosive materials) Εκρηκτικές είναι οι "ουσίες και τα παρασκευάσματα που μπορούν να εκραγούν όταν έλθουν σε επαφή με φλόγα ή που είναι περισσότερο ευαίσθητες στις κρούσεις και τις τριβές από το δινιτροβενζόλιο" (91/689/ΕΟΚ). β. Συμπιεσμένα αέρια (Compressed gases) Αφορά τα αέρια που φυλάσσονται σε ειδικούς κυλίνδρους και βρίσκονται σε σχετικά υψηλή πίεση. γ. Εύφλεκτα υγρά και στερεά (Flammable liquids - Flammable solids) Ως εύφλεκτα υλικά (υγρά και στερεά) χαρακτηρίζονται εκείνα τα οποία μπορούν να καούν εύκολα και διαχωρίζονται από τα καύσιμα υλικά, τα οποία καίγονται σχετικά δυσκολότερα. Τα εύφλεκτα ρευστά έχουν σημείο ανάφλεξης κάτω από 60.5oC, ενώ τα καύσιμα υλικά πάνω από 60.5oC και κάτω από 93.3oC. δ. Οξειδωτικά υλικά (Oxidizing materials) Οξειδωτικές ορίζονται οι ουσίες και τα παρασκευάσματα, τα οποία όταν έλθουν σε επαφή με άλλες ουσίες, ιδίως εύφλεκτες, παρουσιάζουν ισχυρή εξώθερμο αντίδραση (91/689/ΕΟΚ). ε. Διαβρωτικά υλικά (Corrosive materials) Τα διαβρωτικά υλικά είναι χημικές ουσίες που προκαλούν ορατές καταστροφές ή αλλαγές στους ζωντανούς ιστούς από χημική δράση κατά την επαφή με αυτές και προκαλούν φθορές στα υλικά ή ανθρώπινα κύτταρα με τα οποία έρχονται σε επαφή. Διαβρωτικές ουσίες μπορούν να υπάρξουν και στις τρεις φυσικές καταστάσεις. Η δράση των διαβρωτικών ουσιών σε στερεή μορφή οφείλεται κυρίως στη διαλυτότητά τους στο δέρμα. στ. Δηλητηριώδη υλικά (Poisonous materials) Δηλητήριο ορίζεται η ένωση που μπορεί να προκαλέσει θάνατο ή σοβαρή βλάβη στον οργανισμό, έπειτα από κατάποση ή εισαγωγή στον οργανισμό με ένεση ή από δερματική επαφή ή επαφή με τα μάτια. Ο βαθμός κινδύνου από ένα δηλητήριο εξαρτάται από τη φυσιολογική του δράση και τον τρόπο προσβολής από αυτό. Ο βαθμός βλάβης εξαρτάται από τη συγκέντρωση του δηλητηρίου, το χρόνο έκθεσης και την απόσταση από το σημείο εκπομπής του. ζ. Ραδιενεργά υλικά (Radioactive materials) Τα ραδιενεργά υλικά γίνονται επικίνδυνα όταν μεταδίδονται στην ατμόσφαιρα και όταν εισάγονται στον οργανισμό. Ιδιαίτερη αναφορά στις επιπτώσεις των ραδιενεργών ουσιών περιγράφονται στο αντίστοιχο κεφάλαιο της πυρηνικής ενέργειας. η. Καρκινογόνες ουσίες (Carcinogenic substances)

4

Μια χημική ένωση χαρακτηρίζεται ως καρκινογόνος εφόσον σύμφωνα με πειραματικά αποτελέσματα και μελέτες προκύπτει ότι αυξάνει το ρυθμό εμφάνισης του καρκίνου, σύμφωνα με τον αντιστοίχως ελεγχόμενο πληθυσμό έκθεσης σε αυτήν. θ. Τοξικά υλικά (toxic materials) Τοξικές ορίζονται οι ουσίες και παρασκευάσματα των οποίων η εισπνοή, κατάποση ή εισχώρηση στο δέρμα είναι δυνατόν να συνεπάγεται σοβαρούς κινδύνους, παροδικού ή χρόνιου χαρακτήρα ή ακόμη και το θάνατο (91/689/ΕΟΚ). Πίνακας 13.ΙΙ: Διάκριση τοξικών αποβλήτων με βάση τα χημικά τους χαρακτηριστικά

1 Εκρηκτικές ύλες (Explosive materials) 2 Συμπιεσμένα αέρια (Compressed gases) 3 Εύφλεκτα υγρά και στερεά (Flammable liquids-Flammable

solids) 4 Οξειδωτικά υλικά (Oxidizing materials) 5 Διαβρωτικά υλικά (Corrosive materials) 6 Δηλητηριώδη υλικά (Poisonous materials) 7 Ραδιενεργά υλικά (Radioactive materials) 8 Καρκινογόνες ουσίες (Carcinogenic substances) 9 Τοξικά υλικά (Toxic materials)

Γ. Τέλος τα τοξικά απόβλητα κατατάσσονται ανάλογα και με την πηγή προέλευσής τους. Οι κατηγορίες αυτές είναι:

Βιομηχανικά Απόβλητα Γεωργικά Απόβλητα Νοσοκομειακά Απόβλητα Επικίνδυνα Οικιακά Απόβλητα

Πίνακας 13.ΙΙΙ: Διάκριση τοξικών αποβλήτων με βάση την πηγή προέλευσής τους

1 Βιομηχανικά 2 Γεωργικά 3 Νοσοκομειακά 4 Επικίνδυνα Οικιακά Απόβλητα

13.4 Τοξικές Ουσίες-Άνθρωπος και Περιβάλλον 13.4.1 Οι Τοξικές Ουσίες και ο Άνθρωπος

5

Όπως αναλύεται και στις επόμενες παραγράφους, οι επιπτώσεις που προκαλεί η επαφή του ανθρώπου με τοξικές ουσίες, εξαρτώνται σημαντικά από τον τρόπο διείσδυσής τους μέσα στον οργανισμό του. Οι κυριότεροι τρόποι διείσδυσης μιας χημικής ουσίας είναι:

μέσω του δέρματος δια της κατάποσης και δια της εισπνοής

Απορρόφηση δια του δέρματος Η δερματική οδός είναι ένας σημαντικός, από την άποψη της επαγγελματικής υγιεινής, τρόπος εισόδου στον οργανισμό μιας χημικής ουσίας. Όταν μια ουσία έρχεται σε επαφή με το δέρμα, τότε: α) Το δέρμα μπορεί να λειτουργήσει σα φράγμα στην παραπέρα δράση της β) Η ουσία μπορεί να αντιδράσει με το δέρμα και να προκαλέσει τοπικό ερεθισμό γ) Η ουσία μπορεί να προκαλέσει ευαισθητοποίηση του δέρματος δ) Η ουσία μπορεί να διαπεράσει το δέρμα και να εισέλθει στο σύστημα κυκλοφορίας του αίματος. Οι φυσικοχημικές ιδιότητες μιας ουσίας, όπως το μέγεθος του μορίου της, η υδατοδιαλυτότητα ή η λιποδιαλυτότητά της, είναι εκείνες που προσδιορίζουν τη δυνατότητα απορρόφησής της από το δέρμα, το pH του οποίου έχει επίσης μεγάλη σημασία. Η δερματική απορρόφηση οργανικών ενώσεων αυξάνει με την αύξηση της θερμοκρασίας καθώς και την αύξηση της εφίδρωσης. Γίνεται λοιπόν κατανοητό ότι, ιδιαίτερα οι συνθήκες περιβάλλοντος της χώρας μας, ευνοούν τη δια του δέρματος απορρόφηση. Επιπλέον, το δέρμα παύει να λειτουργεί σα φράγμα στην απορρόφηση ουσιών όταν έχει τραυματιστεί, με αποτέλεσμα να χάσει τη συνέχειά του. Στην περίπτωση αυτή οι τοξικές ουσίες εισδύουν στο σώμα ευκολότερα. Εισπνοή Η εισπνοή τοξικών ουσιών είναι ο πιο συνηθισμένος και ο πιο σημαντικός τρόπος εισόδου των ουσιών αυτών στο σώμα του ανθρώπου, αφού τουλάχιστον το 90% των περιπτώσεων τοξικής επιβάρυνσης αποδίδονται στην απορρόφηση από τους πνεύμονες. Κατάποση Το πρόβλημα της τοξικότητας ορισμένων ουσιών σε σχέση με την κατάποση, στην περίπτωση της επαγγελματικής υγιεινής, συνδέεται κυρίως

6

με τη λήψη τροφής σε μολυσμένους χώρους εργασίας. Επίσης συνδέεται είτε με την κατάποση ουσιών, που έχουν εισπνευσθεί και αποτεθεί στις οδούς του αναπνευστικού συστήματος και οι οποίες στη συνέχεια αποβάλλονται απ’ αυτό. Η τοξικότητα ουσιών λόγω κατάποσής τους είναι γενικά μικρότερη από εκείνη λόγω εισπνοής τους. Αυτό είναι λογικό, εφόσον είναι δυνατόν οι τοξικές ουσίες να αναμειχθούν με την τροφή ή τα άλλα υγρά (π.χ. του στομάχου), παρέχοντας έτσι τη δυνατότητα όχι μόνο αραίωσής τους αλλά ακόμη και του σχηματισμού λιγότερο διαλυτών ή τοξικών ουσιών. Τέλος, ακόμα και μετά την απορρόφησή τους από το γαστρεντερικό σύστημα, ορισμένες τοξικές ουσίες υφίστανται επεξεργασία στο συκώτι του οργανισμού, το οποίο έχει την ικανότητα σε ένα βαθμό να τις μετατρέψει, να τις αποικοδομήσει ή ακόμη να τις "αποτοξινώσει". Ορισμένες από τις πλέον τυπικές επιπτώσεις των τοξικών αποβλήτων στον ανθρώπινο οργανισμό είναι οι ακόλουθες: • Νεοπλασίες • Προβλήματα ανάπτυξης σε παιδιά • Εξασθένιση του ανοσοποιητικού συστήματος • Υπογονιμότητα • Καρκινογένεση • Δερματολογικά προβλήματα και • Δυσλειτουργία ορισμένων οργάνων (π.χ. του συκωτιού). 13.3.2 Οι Τοξικές Ουσίες και τα Οικοσυστήματα Οι κυριότερες επιπτώσεις των τοξικών αποβλήτων σε ένα οικοσύστημα είναι: • Η μείωση της φωτοσύνθεσης στο φυτοπλαγκτόν • Η αυξημένη θνησιμότητα σε ανώτερους θαλάσσιους οργανισμούς • Η στειρότητα σε θαλάσσιους και χερσαίους οργανισμούς • Οι δυσλειτουργίες του ανοσοποιητικού τους συστήματος Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εισαγωγή τοξικών ρυπαντών (Πολυκυκλικών Αρωματικών Υδρογονανθράκων, ΠΑΥ) στο θαλάσσιο οικοσύστημα της Μεσογείου. Η διασπορά αυτών των ουσιών στη θάλασσα, μέσω των αερίων κυρίως μαζών, είναι ένα φαινόμενο με μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία και τον κύκλο της ζωής. Από τα διαθέσιμα στοιχεία προκύπτει ότι στη Μεσόγειο εισάγονται συνολικά περίπου δύο χιλιάδες τόνοι ΠΑΥ ετησίως, εκ των οποίων 235 τόνοι φτάνουν στη θάλασσα με τις βροχοπτώσεις, 75 με τη μορφή της ξηρής εναπόθεσης και 1644 τόνοι με τη διαδικασία απορρόφησης αερίων ενώσεων από τη θάλασσα.

7

Αντίστοιχες μελέτες έχουν αναφέρει μεγάλες συγκεντρώσεις των επικίνδυνων αυτών ενώσεων σε ιστούς θαλάσσιων θηλαστικών (δελφίνια, φάλαινες κ.λπ.). Επιπλέον υπάρχουν ενδείξεις ότι, για τους μαζικούς θανάτους αυτών των ζώων, υπεύθυνοι είναι οι προαναφερόμενοι οργανικοί ρυπαντές. Ήδη μελέτη στο θαλάσσιο περιβάλλον του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου καταδεικνύει ότι οι καρκινογόνες αυτές ενώσεις έχουν διεισδύσει σε όλο το θαλάσσιο περιβάλλον. Ποσοστό μεγαλύτερο από το 90% των δύο χιλιάδων τόνων το χρόνο που επιβαρύνουν την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, μετά την απορρόφηση από τη θάλασσα εισέρχεται κατά πάσα πιθανότητα στο πλαγκτόν και μέσω αυτού σε οργανισμούς που στέκονται υψηλά στην τροφική πυραμίδα (φάλαινες, δελφίνια, κ.λπ.). Συνεπώς, τα περισσότερα φυτοφάρμακα, εξαιτίας της σταθερότητάς τους έχουν την τάση να μεταφέρονται με τον άνεμο, το νερό και τη σκόνη σε μεγάλες αποστάσεις. Για παράδειγμα, ίχνη φυτοφαρμάκων (π.χ. DDT) έχουν βρεθεί στις φώκιες και στους πιγκουΐνους της Ανταρκτικής, παρότι είχαν χρησιμοποιηθεί χιλιάδες χιλιόμετρα πιο μακριά. Η αντοχή και η μη διαλυτότητα πολλών τέτοιων ενώσεων οδηγεί στη ρύπανση των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων, με το ξέπλυμα των καλλιεργήσιμων εκτάσεων από τα νερά της βροχής. Επιπλέον, η χρήση φυτοφαρμάκων έχει ως αποτέλεσμα και την ανάπτυξη της βιοτοξικότητας των εδαφών, η οποία εμποδίζει την εναλλαγή των καλλιεργειών για πολλά χρόνια, ενώ οδηγεί στην επιβάρυνση των γεωργικών προϊόντων με υπολείμματα φυτοφαρμάκων. Τα αδιάλυτα στο νερό φυτοφάρμακα είναι σε μεγάλο βαθμό λιποδιαλυτά και, σε συνδυασμό με τη χρονική σταθερότητά τους, συσσωρεύονται στους λιπώδεις ιστούς των ζωντανών οργανισμών. Οι ενώσεις αυτές έχουν συσχετιστεί και με επεισόδια μαζικών θανάτων θαλάσσιων θηλαστικών (δελφίνια της Μεσογείου) και πουλιών (λεπτοραμφόκεπτοι στην Ιρλανδική Θάλασσα, το 1969), εξαφανίσεις ειδών (π.χ. της φάλαινας όρκας από τις ακτές της Πολιτείας Ουάσιγκτον, των δελφινιών από την ολλανδική θάλασσα Wadden κ.ά.). 13.5 Βιομηχανικά Τοξικά Απόβλητα Ακολούθως περιγράφονται οι βασικές κατηγορίες βιομηχανικής δραστηριότητας που παράγουν τοξικά απόβλητα (Πίνακας 13.IV). Πίνακας 13.IV: Βιομηχανικές δραστηριότητες που παράγουν τοξικά απόβλητα Εξόρυξη και Επεξεργασία Μετάλλων

8

Μεταλλεία Αμιάντου Μεταλλεία Αλουμινίου Μεταλλουργία Σιδηρονικελίου Μεταλλουργία Χάλυβα Επιμεταλλωτήρια Βιομηχανίες Πετρελαιοειδών Θερμοηλεκτρικοί Σταθμοί Παραγωγής Ενέργειας Ναυπηγοεπισκευαστικές Μονάδες Κλωστοϋφαντουργία Επεξεργασία Δέρματος Χημική Βιομηχανία

13.4.1 Εξόρυξη και Επεξεργασία Μετάλλων Κατά τα διάφορα στάδια της εξόρυξης και επεξεργασίας των διαφόρων μεταλλευμάτων-ορυκτών απαντώνται επικίνδυνες ουσίες, είτε ως υπολείμματα του μη εμπορεύσιμου μεταλλεύματος, είτε ως υπολείμματα εμπλουτισμού, είτε τέλος ως απόβλητα της παραγωγής του τελικού προϊόντος, όπως για παράδειγμα σκωρίες, σκόνη, λάσπες, υγρά έκπλυσης, κ.λπ. Ακολούθως περιγράφονται οι κυριότερες μεταλλευτικές δραστηριότητες, στην παραγωγική διαδικασία των οποίων χρησιμοποιούνται ή παράγονται επικίνδυνες ουσίες. Μεταλλεία Αμιάντου Η εξόρυξη του αμιάντου γίνεται επιφανειακά και περιέχεται στο σερμπεντίτη σε ίνες λευκού αμιάντου. Ο αμίαντος είναι επικίνδυνος σε μορφή ινών, όμως ιδιαίτερα επικίνδυνος είναι ο λευκός αμίαντος (κροκιδόλιθος) με όριο 0.2 ίνες/cm3 αέρα. Οι ίνες αμιάντου χρησιμοποιούνται κυρίως για παραγωγή σωλήνων ύδρευσης και οικοδομικών υλικών, αναμειγνυόμενες με τσιμέντο. Απόβλητα προκύπτουν κατά την εξόρυξη ως υπολείμματα διαχωρισμού, καθώς και κατά τη βιομηχανική επεξεργασία των ινών αμιάντου. Κατά τη φάση του διαχωρισμού και εμπλουτισμού του μεταλλεύματος χρησιμοποιούνται διάφορες χημικές ουσίες, από τις οποίες στην κατηγορία των επικίνδυνων περιλαμβάνονται το κυανιούχο νάτριο (NaCN), ο θειικός χαλκός και ο θειικός ψευδάργυρος. Μεταλλεία Αλουμινίου Το αλουμίνιο παράγεται με ηλεκτρολυτική αναγωγή της αλουμίνας, η οποία προκύπτει από το βωξίτη με άλεσή του. Η διαδικασία περιλαμβάνει την καυστικοποίηση, την ηλεκτρόλυση (παράγονται φθοριούχες ενώσεις προερχόμενες από την ηλεκτρόλυση), την παραγωγή ανόδων (εκλύεται

9

σκόνη, κωκ, πτητικά οργανικά, φαινόλες, κυάνιο, πίσσα) και την επεξεργασία σε χυτήριο κραμάτων. Τέλος παράγονται στερεά απόβλητα που προέρχονται από τις πυρίμαχες επενδύσεις των λεκανών ηλεκτρολύσεως και περιέχουν φθοριούχες ενώσεις κ.λπ. Μεταλλουργία Σιδηρονικελίου Η παραγωγή του κράματος FeNi (συνήθως 75% Fe, 25% Ni) βασίζεται στην πυρομεταλλουργική επεξεργασία FeNi μεταλλευμάτων με αναγωγή, τήξη σε ηλεκτρική κάμινο FeNi και εμπλουτισμό του κράματος στην επιθυμητή περιεκτικότητα. Μεταλλουργία Χάλυβα Η χαλυβουργία περιλαμβάνει παραγωγικές διαδικασίες όπως την παραγωγή χάλυβα σε ηλεκτρική κάμινο, τη θερμή εξέλαση, την ψυχρή εξέλαση, την αποξείδωση και ενδεχομένως την επικασσιτέρωση και το γαλβάνισμα. Τα απόβλητα που προέρχονται από μία χαλυβουργία είναι αέρια, υγρά και στερεά. Σύμφωνα με την ειδική βιβλιογραφία παράγονται: 1.87 kg λάσπης ανά τόνο χάλυβα από την αρχική εξέλαση 1.74 kg λάσπης ανά τόνο χάλυβα από θερμή εξέλαση 22.8 kg όξινα υγρά ανά τόνο χάλυβα στη μονάδα αποξείδωσης 5.32 kg λάσπης ανά τόνο χάλυβα από επικασσιτέρωση 10.8 kg λάσπης ανά τόνο χάλυβα από γαλβάνισμα 0.16 kg λάσπης ανά τόνο χάλυβα από ψυχρή εξέλαση 12.8 kg σκόνης ανά τόνο χάλυβα από ξηρούς κονιοσυλλέκτες Επιμεταλλωτήρια Στα λουτρά εκπλύσεων που υπάρχουν στα επιμεταλλωτήρια, χρησιμοποιούνται τοξικά μέταλλα και κυανιούχες ενώσεις που είναι πολύ τοξικές. Η επαφή με τα τοξικά μέταλλα και η εισπνοή των ατμών που τα περιέχουν, μπορεί να επιφέρουν οξείες αλλά και χρόνιες επιπτώσεις. Θα πρέπει επομένως να λαμβάνονται όλες οι προφυλάξεις κατά τη διακίνησή τους. Για παράδειγμα, λαμβάνοντας υπόψιν ότι, παράλληλα με τις κυανιούχες ενώσεις, που βρίσκονται σε αλκαλικό περιβάλλον, χρησιμοποιούνται και όξινες ενώσεις, η τυχόν επαφή τους σε κάποιο κοινό σύστημα αποχετεύσεως μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία υδροκυανίου που είναι τοξικότατο. Επιπλέον, τα υγρά απόβλητα των επιμεταλλώσεων είναι εξαιρετικά επικίνδυνα για το περιβάλλον και έμμεσα για τον άνθρωπο, αφού περιέχουν ιδιαίτερα τοξικά κατιόντα, ιόντα "CN" και άλλες χημικές ενώσεις. Για το λόγο αυτό απαιτούν σοβαρή αντιμετώπιση και επεξεργασία. 13.4.2 Βιομηχανίες Παραγωγής Συσσωρευτών

10

Για την παραγωγή των ηλεκτρικών συσσωρευτών χρησιμοποιείται περισσότερη ενέργεια από αυτή που απελευθερώνεται από τη χρήση τους. Από καθαρά περιβαλλοντική άποψη επιβαρύνεται το περιβάλλον από τα τοξικά μέταλλα (μόλυβδος, κάδμιο, υδράργυρος), τα οποία περιέχονται στις μπαταρίες. Τα μέταλλα αυτά διαχέονται συχνά στο περιβάλλον, καθώς οι μπαταρίες καταλήγουν ανεξέλεγκτα στις χωματερές (στην καλύτερη περίπτωση), στη θάλασσα κ.λπ. Ακόμα και στην περίπτωση που οι απαξιωμένες μπαταρίες καούν -κάτι που συμβαίνει συχνά στις περισσότερες ελληνικές χωματερές- ο καπνός που παράγεται περιέχει αρκετές τοξικές ενώσεις και βαρέα μέταλλα. Τα τελευταία χρόνια τέθηκαν στην κυκλοφορία διάφορες φιλικές προς το περιβάλλον μπαταρίες, δηλαδή χωρίς υδράργυρο, όπως για παράδειγμα με τη χρήση ψευδαργύρου και άνθρακα. Πρόσφατα δε κυκλοφόρησαν ανάλογες μπαταρίες με μικρή ποσότητα καδμίου στη θέση του υδράργυρου. Παρόλο που η περιεχόμενη ποσότητα καδμίου είναι μικρή, εντούτοις, παραμένει μια "απειλή" για το περιβάλλον αφού και το κάδμιο είναι τοξικό στοιχείο. 13.4.3 Βιομηχανίες Πετρελαιοειδών

Οι τοξικές ουσίες που παράγονται προκύπτουν κυρίως κατά τη βιομηχανική επεξεργασία του πετρελαίου και λιγότερο στην παραγωγή ή την εξόρυξη. Κατά την εξόρυξη των πετρελαιοειδών, οι τοξικές ουσίες που εκλύονται βρίσκονται κυρίως στα υγρά απόβλητα που προέρχονται από τη μονάδα επεξεργασίας μιγμάτων νερού/πετρελαίου. Τα ρυπαντικά φορτία που προκύπτουν εμφανίζουν υψηλά BOD και COD, καθώς περιέχουν λίπη, έλαια και θειούχες ενώσεις. Κατά τη διύλιση οι τοξικές ουσίες προέρχονται: α) Από βοηθητικά υλικά για την κατεργασία του αργού πετρελαίου ή των προϊόντων διυλίσεως, πχ. καταλύτες και πρόσθετα σε προϊόντα (TEL, TML) β) Από προϊόντα που προκύπτουν από την επεξεργασία του αργού πετρελαίου, τις καύσεις και τις λοιπές διεργασίες (μερκαπτάνες, διθειάνθρακας, μεθυλική αλκοόλη, αμίνες, αμμωνία, υδραζίνη) γ) Από ουσίες που περιέχονται στο αργό πετρέλαιο. 13.4.4 Θερμοηλεκτρικοί Σταθμοί Τα κύρια χημικά συστατικά των υγρών αποβλήτων θερμοηλεκτρικών σταθμών περιλαμβάνονται στις στρατσώνες των λεβήτων, στα απόβλητα χημικού καθαρισμού, στα στραγγίσματα των σωρών άνθρακα (όπου υπάρχουν) και στις στρατσώνες των πύργων ψύξεως. Οι στρατσώνες των λεβήτων συνήθως περιέχουν επικαθίσεις ασβεστίου, μαγνησίου, οξειδίου σιδήρου, χαλκό και οξείδια χαλκού. Επίσης, για την

11

προστασία των λεβήτων έναντι των επικαθίσεων προστίθενται στο νερό τροφοδοσίας φωσφορικά άλατα, ενώ για την προστασία έναντι διάβρωσης προστίθεται σόδα, ποτάσα ή αμμωνία. Τέλος, για την αποξυγόνωση προστίθεται υδραζίνη. Τα απόβλητα χημικών καθαρισμού προκύπτουν από τον περιοδικό καθαρισμό των λεβήτων, που γίνεται κάθε τρία χρόνια περίπου λειτουργίας και περιέχουν όξινα ή και αλκαλικά διαλύματα, παράγωγα αζώτου, φωσφόρου και βαρέα μέταλλα (Cr, Cu, Fe, Pb, Zn). Οι στρατσώνες των πύργων ψύξεως περιέχουν ιόντα αμμωνίας, φωσφορικά και θειικά ανιόντα, βαρέα μέταλλα (Cd, Cr, Cu, Fe, Pb, κ.λπ.). Τα νερά των στραγγισμάτων στερεών καυσίμων προέρχονται από τη διαβροχή του καυσίμου με νερό ή από τη βροχή. Τα νερά αυτά περιέχουν εν αιώρησει στερεά, θειικές ρίζες, Fe, Mn, ίχνη στοιχείων (Al, As, Be, Ni, Se, Zn, κ.λπ.). Τέλος, άλλα απόβλητα (τοξικά) από ένα ΘΗΣ είναι τα ακόλουθα: • PCB’s από τα λάδια των μετασχηματιστών • Clofen (υλικό των πυκνωτών) • Μεταχειρισμένα ορυκτέλαια • Λάσπες δεξαμενών μαζούτ • Λάδια στροβίλων 13.4.5 Ναυπηγοεπισκευαστικές Μονάδες

Ο κλάδος των ναυπηγείων και ναυπηγοεπισκευαστικών μονάδων με τις δραστηριότητές τους δημιουργούν διάφορες κατηγορίες αποβλήτων, όπως:

α. Πετρελαιοειδή κατάλοιπα από χώρους συντήρησης εξοπλισμού, όπου γίνεται καθαρισμός-απορρύπανση διαφόρων μηχανημάτων. Τα απόβλητα αυτά περιέχουν λάδια, γράσα, διαλύτες, απορρυπαντικά κ.λπ.

β. Στερεά απόβλητα, που περιλαμβάνουν λάσπη του διαχωριστή των ερμάτων, υλικό αμμοβολής (άμμος+βαρέα μέταλλα), ξύσματα εξωτερικών επιφανειών πλακών που έχουν χρώματα, σκουριές, όστρακα, αντιαποθετική βαφή (Cu, Sn, κ.λπ.). Τα πιο πάνω απόβλητα (τοξικά) αποτελούν τα υλικά που προκύπτουν από τις βασικές εργασίες συντήρησης - επισκευής των πλοίων. Στην περίπτωση που γίνονται και πρόσθετες εργασίες θα υπάρχουν επιπρόσθετα τοξικά απόβλητα κατά περίπτωση. Ο όγκος των τοξικών επηρεάζεται επίσης από τη φύση των ναυπηγείων και τον αριθμό των πλοίων που επισκευάζονται. 13.4.6 Βιομηχανία Υφάσματος α. Κλωστοϋφαντουργία

12

Η βαφή και το φινίρισμα των πάσης φύσεως ινών ή και υφασμάτων, (βαμβακερών - μάλλινων - συνθετικών) είναι εκείνες οι παραγωγικές διαδικασίες του κλάδου της υφαντουργίας, που κατά κανόνα στα απόβλητά τους εμφανίζονται ουσίες με τοξικές ιδιότητες. Εξυπακούεται ότι κάθε εγκατάσταση βαφής - φινιρίσματος δεν θα παράγει τον ίδιο όγκο αποβλήτων και κατά συνέπεια τον ίδιο όγκο απορριπτόμενης λάσπης, ούτε τις ίδιες ποσότητες τοξικών. Παράγοντες όπως το είδος των βαφομένων υλικών (μαλλί, βαμβάκι, συνθετικά) και το είδος των χρησιμοποιούμενων χρωμάτων-βοηθητικών υλών επηρεάζουν τον όγκο των αποβλήτων, τον όγκο της λάσπης, το είδος και την ποσότητα τοξικών υλών και κυρίως το είδος διαδικασιών που θα υποστεί η πρώτη ύλη. Οι πηγές των τοξικών ουσιών σε μία εγκατάσταση βαφής - φινιρίσματος μπορεί να είναι:

Λάσπες επεξεργασίας αποβλήτων (χρώματα, χλωριωμένα οργανικά, παράγωγα των μετάλλων)

Απόβλητα των επί μέρους επεξεργασιών των υφασμάτων ή των ινών, όπως: Απόβλητα λευκάνσεως (υποχλωριώδες νάτριο, υπεροξείδιο του υδρογόνου, άλατα κ.λπ.)

Απόβλητα οξινίσεως - αλκαλιώσεως (οξικό οξύ, μυρμηκικό οξύ, οξαλικό οξύ, θειικό οξύ, μονο-δι και τρι-αιθανολαμίνες κ.λπ.)

Απόβλητα επεξεργασίας σκλήρυνσης (οξικό πολυβινύλιο, πολυβινυλική αλκοόλη, πολυβινυλοχλωρίδιο, μεθυλακρυλικοί εστέρες, πολυουρεθάνες, ακριλονιτρίλιο, στυρόλιο κ.λπ.)

Απόβλητα έκπλυσης (απορρυπαντικά, σάπωνες, μέσα διασποράς) Βοηθητικά βαφής, επιταχυντές κ.λπ. (τριχλωροβενζόλιο, οξικός

βουτιλεστέρας, διφαινύλια, ο-διαφαινυλοφαινόλη, τολουόλιο, χλωριωμένα αρωματικά κ.λπ.)

Υλικά επιβράδυνσης της καύσης (πολυβινυλοχλωρίδιο, οξείδιο κασσιτέρου, οργανικά παράγωγα φωσφόρου, φαινολικές ενώσεις κ.λπ.)

Μια πρόσθετη πηγή τοξικών είναι τα υλικά συσκευασίας και των χρωμάτων των πάσης φύσεως χημικών βοηθητικών υλών. Τέλος, συχνά εμφανίζεται μια πρόσθετη σειρά χημικών τοξικών ουσιών από συμπληρωματικές διεργασίες, που δίνουν ειδικές ιδιότητες στα παραγόμενα προϊόντα, π.χ. φορμαλδεύδη, πολυμερή ουρίας φορμαλδεύδης, αιθυλενογλυκόλη, γλυκερίνη, καταλύτες κ.λπ. Το κυριότερο υλικό που συγκεντρώνει τη μεγαλύτερη ποσότητα των τοξικών ουσιών μιας αντίστοιχης επεξεργασίας είναι η λάσπη που προκύπτει από την εγκατάσταση επεξεργασίας όλων των αποβλήτων ενός βαφείου-φινιριστηρίου. Κατά μέσο όρο η δραστηριότητα των βαφείων δημιουργεί

13

σημαντικές ποσότητες υγρών αποβλήτων, που πλησιάζουν τα 200m3 υγρών αποβλήτων ανά τόνο προϊόντος. β. Βυρσοδεψεία Στη λειτουργία ενός βυρσοδεψείου συναντάμε πολλές τοξικές και επικίνδυνες ουσίες, ουσίες όπως οι ακόλουθες : 1) Διθυλενογλυκόλη (βαφή δέρματος) 2) Αουραμίνη (βαφή δέρματος) 3) 1,2 Διχλωροβενζόλιο, υπερχλωροαιθυλένιο (απολίπανση) 4) Διμεθυλαμίνη (απομάλλωση) 5) Ναφθαλίνη (δέψη) 6) Οξικός βουτυλεστέρας (διαλύτης βαφών) 7) Χρωμικά άλατα (δέψη) 8) Κυανιούχα άλατα (απομάλλωση) 9) Φαινόλες (δέψη) 10) Χρώματα (διοξείδιο του τιτανίου, χρωμικός μόλυβδος, θειούχο

κάδμιο) Σε ένα ολοκληρωμένο βυρσοδεψείο, μέρος των πιο πάνω υλικών συνήθως διατίθεται ως παραπροϊόν (για παραγωγή συνθετικού δέρματος, κόλλας, κ.λπ.). Από τα διαθέσιμα στοιχεία, τοξικά απόβλητα παράγονται από βυρσοδεψεία, στα οποία τα δεψικά υλικά είναι ενώσεις χρωμίου. Η δέψη με φυσικές τανίνες δεν παράγει τοξικά. Συνεπώς, οι εκτιμήσεις αναφέρονται σε βυρσοδεψεία με χρώμιο. Κατά συνέπεια είναι πρακτικώς αδύνατον να βρεθεί η συγκέντρωση του Cr, το οποίο θεωρείται σαν το κυριότερο τοξικό στοιχείο. Θεωρώντας ότι το δέρμα απορροφά το 60-80% του Cr, μπορεί τελικά να υπολογισθεί έμμεσα το ολικό ποσό χρωμίου που εκλύεται. Συνεπώς, οι ποσότητες αποβλήτων, οι απορριπτόμενες λάσπες, τα στερεά απόβλητα, τα είδη τοξικών υλικών, διαφέρουν ανάλογα με το είδος του δέρματος που επεξεργάζονται (δέρματα βοοειδών - αρνιών - χοιρινών - γουνοδέρματα κ.λπ.), τις συνθήκες επεξεργασίας οι οποίες εξαρτώνται από την προέλευση των δερμάτων, το πάχος, την υφή και τον προορισμό του δέρματος. γ. Παραγωγή Τεχνητών Ινών Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η παραγωγή τεχνητού μεταξιού από κυτταρίνη. Στην εν λόγω παραγωγική διαδικασία, για τη θείωση της κυτταρίνης χρησιμοποιείται διθειάνθρακας. Σχεδόν το σύνολο της χρησιμοποιούμενης ποσότητας διθειάνθρακα εκπέμπεται σαν αέριο ή υγρό απόβλητο. Οι χρησιμοποιούμενες ποσότητες, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, είναι της τάξης των 250 kgr/h για την εγχώρια παραγωγή κατά τη δεκαετία 1985-95.

14

13.4.7 Χημικές Βιομηχανίες α. Παραγωγή ρητινών Το κύριο τοξικό συστατικό της εν λόγω διαδικασίας, η φαινόλη, εμφανίζεται στα υγρά απόβλητα. Εφόσον βέβαια ακολουθεί βιολογική επεξεργασία των υγρών αποβλήτων, αποφεύγεται η διάθεση φαινόλης στο περιβάλλον. Σύνθεση ρητινών γίνεται συχνά και από τις βιομηχανίες τεχνητής ξυλείας (μοριοσανίδες κ.λπ.).

β. Βιομηχανία ειδών πολυστερίνης Από τις πρώτες και βοηθητικές ύλες, που χρησιμοποιούνται στις διάφορες παραγωγικές διαδικασίες του εργοστασίου και που ενδέχεται να εμφανίζονται και στα απόβλητα, τοξικές και επικίνδυνες χαρακτηρίζονται το στυρόλιο, ο οξικός ψευδάργυρος, το μεθυλοχλωρίδιο, κ.α.

γ. Παραγωγή συνθετικών υλών Από τις πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία και που ενδεχομένως θα εμφανίζονται στα απόβλητα, στην κατηγορία των τοξικών ή και επικίνδυνων ουσιών περιλαμβάνονται το οξικό βινύλιο, το στυρένιο, το τολουόλιο, η ξυλόλη, κ.λπ.

δ. PVC-πλαστικά Βάσει της υφιστάμενης τεχνολογίας τα περισσότερα πλαστικά (και το PVC) παράγονται από την ένωση του αιθυλενίου και του χλωρίου, που προέρχονται από την επεξεργασία ορυκτών καυσίμων. Τα ευρωπαϊκά στοιχεία για τις μονάδες διχλωροαιθυλενίου (EDC) και βινυλοχλωριδίου (VCM), που αποτελούν ενδιάμεσες πρώτες ύλες για την παραγωγή πλαστικών PVC, υποστηρίζουν ότι για κάθε 1000 τόνους EDC/VCM που παράγονται, εκλύονται τουλάχιστον 5 έως 10 γραμμάρια διοξίνης. Το EDC είναι ιδιαίτερα τοξικό και απορροφάται εύκολα από το δέρμα. Θεωρείται ότι προκαλεί καρκίνο και γενετικές ανωμαλίες. Είναι επίσης πολύ εύφλεκτο. Οι ατμοί του μπορούν να εκραγούν, παράγοντας υδροχλώριο και φωσγένιο (δύο πολύ τοξικά αέρια που μπορούν να προκαλέσουν ατυχήματα τύπου "Μποπάλ"). Τα ποσοστά διοξινών στο EDC είναι 214 μέρη στο δισεκατομμύριο (ppb). Ως μέτρο σύγκρισης αναφέρουμε ότι, στις πιο ρυπασμένες με διοξίνες περιοχές του Seveso στην Ιταλία, μετά την έκρηξη του 1976, υπήρχαν συγκεντρώσεις της τάξεως των 10 ppb και οι περιοχές αυτές εκκενώθηκαν. Το VCM που παράγεται από το EDC, είναι ένα εξαιρετικά τοξικό, εύφλεκτο, εκρηκτικό και καρκινογόνο αέριο. Το 95% της παραγωγής του προορίζεται αποκλειστικά για την παραγωγή PVC. Τα συμπτώματα δηλητηρίασης από VCM περιλαμβάνουν μαλάκυνση των οστών, παραμόρφωση των δακτύλων, δερματοπάθειες, ανικανότητα, κακή

15

κυκλοφορία και δύσπνοια, βλάβες στο συκώτι και έναν ειδικό τύπο καρκίνου του ύπατος, το αγγειοσάρκωμα. Τέλος, η διοξίνη (TCDD) αποτελεί μία από τις τοξικότερες ουσίες που γνωρίζει ο άνθρωπος. Προκαλεί βλάβες στο αναπαραγωγικό και ανοσοποιητικό σύστημα, διαταραχές του μεταβολισμού, προβλήματα στην ανάπτυξη, διανοητικές παθήσεις, δερματοπάθειες και καρκίνο. Το όριο που αναφέρεται από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ) είναι μόλις 10 τρισεκατομμυριοστά του γραμμαρίου ανά χιλιόγραμμο βάρους την ημέρα. 13.6 Γεωργικά Απόβλητα Τα γεωργικά φάρμακα παράγονται με διεργασίες που είναι κυρίως η ανάμιξη υγρών, η διασπορά νερού σε στερεά, η ανάμιξη στερεών, η υγρή άλεση στερεών και η σβωλοποίηση. Οι βιομηχανίες του κλάδου δεν παράγουν αξιοσημείωτες ποσότητες επικίνδυνων αποβλήτων, λόγω της φύσης των εργασιών που γίνονται. Αντίθετα, αξιοσημείωτη ρύπανση έχουμε κατά την παραγωγή λιπασμάτων. Από τις πρώτες και βοηθητικές ύλες που χρησιμοποιούνται κατά την παραγωγική διαδικασία ή και που εμφανίζονται στα πάσης φύσεως απόβλητα είναι τα οξείδια του θείου, η αμμωνία, το HCl, ο φωσφόρος, το αρσενικό κ.λπ. Αντίστοιχα, σημαντική επιβάρυνση του γεωργικού περιβάλλοντος επιφέρει η χρήση των φυτοφαρμάκων. Οι κυριότερες ομάδες γεωργικών φαρμάκων που κυκλοφορούν στο εμπόριο σε διάφορες μορφές είναι:

Τα εντομοκτόνα: Χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στην καταπολέμηση επιβλαβών για τα φυτά και τα ζώα εντόμων.

Τα ζιζανιοκτόνα: Χημικές ουσίες που μπορούν να διαταράξουν τη φυσιολογία ενός φυτού, με αποτέλεσμα την καταστροφή του. Επιδρούν στην ανάπτυξη και τις λειτουργίες του φυτού. Στον άνθρωπο προκαλούν ανορεξία, διαταραχές στην αναπνοή, δύσπνοια ακόμα και θάνατο.

Τα τρωκτικοκτόνα: Χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για την εξόντωση των τρωκτικών (π.χ. ποντικών και αρουραίων).

Τα μυκητοκτόνα: Ουσίες που χρησιμοποιούνται για τη αναστολή της ανάπτυξης των σπόρων ή των μυκήτων τους.

Οι μεγαλύτερες ποσότητες που διατίθενται ως επικίνδυνα απόβλητα είναι οι πρώτες ύλες και τα φυτοφάρμακα, για τα οποία έχει λήξει η προθεσμία ισχύος τους. Τα κυριότερα τοξικά φυτοφάρμακα είναι τα ακόλουθα:

16

Εξαχλωροβενζόλιο (ΗΟΒ): Χρησιμοποιείται ως μυκητοκτόνο για την προστασία των σπόρων των σιτηρών. Χρησιμοποιείται επίσης στην παραγωγή χλωριωμένων παραγώγων, σε πυροτεχνικές συνθέσεις για στρατιωτικές χρήσεις, ως ενδιάμεση ουσία στις βιομηχανίες χρωστικών και τις οργανικές συνθέσεις και ως συντηρητικό ξυλείας. Προκαλεί βλάβες στο ενδοκρινικό σύστημα και θεωρείται ύποπτο καρκινογένεσης. MIREX: Εντομοκτόνο και επιβραδυντικό καύσης σε πλαστικά, ελαστικά και ηλεκτρονικά προϊόντα. CHLORDANE: Εντομοκτόνο. Προκαλεί βλάβες στο ενδοκρινικό σύστημα και θεωρείται ύποπτο καρκινογένεσης. DDΤ: Το DDΤ είναι ένα χλωριωμένο εντομοκτόνο που χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα κατά το παρελθόν, αλλά έχει απαγορευτεί σε πολλές χώρες (και στην Ελλάδα) λόγω της τοξικότητάς του και των περιβαλλοντικών προβλημάτων που δημιούργησε η χρήση του. Συνεχίζει παρόλα αυτά να χρησιμοποιείται σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες. Προκαλεί βλάβες στο ενδοκρινικό σύστημα και θεωρείται ύποπτο καρκινογένεσης. ENDRIN: Ιδιαίτερα ισχυρό εντομοκτόνο με σοβαρές παρενέργειες στον άνθρωπο. TOXAPHENE: Μίγμα 670 περίπου χημικών ουσιών. Χρησιμοποιείται ως εντομοκτόνο. HEPTACHOR: Εντομοκτόνο. Έχει αναγνωρισθεί ως καρκινογόνο. ALDRIN και DIELDRIN: Εντομοκτόνα. Τα "aldrin" και "dieldrin" χρησιμοποιήθηκαν ευρέως στο παρελθόν, ενώ η χρήση τους έχει απαγορευτεί σε πολλές χώρες (και στην Ελλάδα, αν και τα βρίσκει ακόμη κανείς παράνομα σε μικρές ποσότητες). Προκαλούν βλάβες στο ενδοκρινικό σύστημα και θεωρούνται ύποπτα καρκινογένεσης. 13.7 Νοσοκομειακά Απόβλητα Η κατηγορία αυτή αποτελείται από κλινοσκεπάσματα ασθενών ή χειρουργικών κλινών ή υλικά που περιέχουν αίμα, όπως ληγμένες φιάλες αίματος από τράπεζες αίματος, σωματικά υγρά ή μέλη, εργαλεία χειρουργείου, ληγμένα ή χρησιμοποιημένα φάρμακα και χημικά, τα οποία περιέχουν μολυσματικούς ιούς, πειραματόζωα (αν πρόκειται για Πανεπιστημιακά Νοσοκομεία). Τα απορρίμματα αυτά ονομάζονται απορρίμματα υψηλού παθογόνου παράγοντα ("red-bag waste"-"κόκκινης σακούλας"). Αυτή η κατηγορία των "κόκκινων ή μολυσματικών απορριμμάτων" είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη και επιβλαβής. Αναφέρουμε επίσης ότι, σύμφωνα με την Οδηγία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (91/689/ΕΟΚ), τα επικίνδυνα απόβλητα χαρακτηρίζονται ως

17

"μολυσματικές ύλες", που περιέχουν ανθεκτικούς μικροοργανισμούς ή τις τοξίνες τους, και για τις οποίες είναι γνωστόν ή υπάρχουν σοβαροί λόγοι να πιστεύεται ότι προκαλούν ασθένειες στον άνθρωπο ή σε άλλους ζώντες οργανισμούς. Ειδικότερα μπορούμε να κατηγοριοποιήσουμε τα υψηλού παθογόνου παράγοντα απόβλητα σε επτά υποκατηγορίες: • Αιχμηρά αντικείμενα: Αυτή η κατηγορία περιλαμβάνει υποδερμικές

βελόνες, σύριγγες, κοφτερά λεπτά νυστέρια χειρουργού, φιάλες αίματος και σπασμένα γυάλινα αντικείμενα, τα οποία έχουν χρησιμοποιηθεί από ή σε ασθενείς με μολυσματικές μεταδοτικές ασθένειες. Επίσης, αναφέρουμε σε αυτή την κατηγορία οδοντιατρικούς τροχούς και ιατρικά νυστέρια.

• Καλλιέργειες-δείγματα ανάλυσης από ασθενείς με μεταδοτικές ασθένειες: Σε αυτή την κατηγορία περιλαμβάνονται καλλιέργειες ιών και μικροοργανισμών από εργαστηριακές αναλύσεις ιατρικών και παθολογικών εργαστηρίων, τριβλία καλλιέργειας και επώασης, εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για τη μεταφορά, τον εμβολιασμό, την εξέταση των παθογόνων μικροοργανισμών και άλλα παρόμοιου τύπου μολυσματικά απόβλητα.

• Ανθρώπινο αίμα και προϊόντα αίματος: Υλικά και αντικείμενα τα οποία είναι εμποτισμένα με αίμα και έχουν την ικανότητα να περιστέλλουν την αιμορραγία ανήκουν σε αυτή την κατηγορία μαζί με το ανθρώπινο αίμα ή ουσίες που το αποτελούν, όπως πλάσμα ή ορός αίματος.

• Απόβλητα χειρουργείων: Περιλαμβάνονται κλινοσκεπάσματα, πετσέτες, μέλη σώματος ή σωματικές εκκρίσεις, ζωτικά όργανα, τα οποία απομακρύνονται έπειτα από μια χειρουργική επέμβαση ή από νεκροψία ή νεκροτομή.

• Απόβλητα καραντίνας-απομόνωσης: Απόβλητα που περιέχουν αίμα, απεκκρίσεις, εκκρίσεις και σωματικά υγρά από προσβεβλημένα ζωτικά όργανα από ασθένειες υψηλής επικινδυνότητας, δηλαδή υψηλής ικανότητας μετάδοσης και θνησιμότητας.

• Πειραματόζωα και προσβαλλόμενα ζώα: Ζώα ή ζωτικά όργανα, εκκρίσεις, μέλη ζώων τα οποία έχουν προσβληθεί εκούσια ή ακούσια από μολυσματικές ασθένειες.

• Αχρησιμοποίητα αιχμηρά αντικείμενα–νυστέρια: Αν και η μη χρήση τους σε επεμβάσεις και η μη επαφή τους με παθογόνους παράγοντες τα καθιστά εν μέρει μη επικίνδυνα, η διάθεσή τους μαζί με τα αστικά απόβλητα εγκυμονεί τον κίνδυνο του φυσικού τραυματισμού.

Τέλος, ειδικά επικίνδυνα απορρίμματα παράγονται από νοσηλευτικά ιδρύματα, τα οποία συστεγάζουν ερευνητικά κέντρα. Ενδεικτικά αναφέρονται φωτογραφικά χημικά υλικά, ραδιενεργοί πυρήνες κ.α.

18

Οι κυριότερες πηγές παραγωγής νοσοκομειακών αποβλήτων είναι τα νοσοκομεία, οι υπηρεσίες φροντίδας και περίθαλψης, οι κλινικές και τα ιδιωτικά ιατρεία, τα διαγνωστικά εργαστήρια, τα νεκροτομεία, τα κτηνιατρεία, οι τράπεζες αίματος, οι ιατρικές σχολές και τα κέντρα απεξάρτησης. 13.8 Επικίνδυνα Οικιακά Απόβλητα Τα επικίνδυνα οικιακά απορρίμματα κατατάσσονται σε 4 κατηγορίες: • Υπολείμματα διαβρωτικών ουσιών, όπως τα οξέα μπαταριών, που

μπορούν να προκαλέσουν χημική αντίδραση και να διαβρώσουν διάφορα υλικά.

• Υπολείμματα τοξικών ουσιών, όπως φυτοφάρμακα, είδη καθαρισμού, χρώματα, φωτογραφικά είδη, τα οποία μπορούν να προκαλέσουν διάφορες ενοχλήσεις, βλάβες στην υγεία άμεσα ή μακροχρόνια ή ακόμα και το θάνατο. Η έκθεση ακόμα και σε μικρές ποσότητες μιας πολύ τοξικής ουσίας μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα δηλητηρίασης ή ακόμα και ανεπανόρθωτες βλάβες στην υγεία ή στο περιβάλλον.

• Υπολείμματα εύφλεκτων ουσιών, όπως τα υγρά για αναπτήρες, η βενζίνη, η κηροζίνη, διαλυτικές ουσίες και διάφορα ορυκτέλαια, τα οποία είναι ιδιαίτερα εύφλεκτα.

• Υπολείμματα ουσιών, που όταν έρθουν σε επαφή με τον αέρα, το νερό ή άλλες ουσίες, δημιουργούν αντίδραση και μπορούν να υπερθερμανθούν και να προκαλέσουν έκρηξη.

Πίνακας 13.V: Επικίνδυνα απόβλητα στα οικιακά απορρίμματα

ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΟΙΚΙΑΚΟΥ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΥ

ΕΙΔΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ

Αποφρακτικά Υδροξείδιο του νατρίου & καλίου Καθαριστικά φούρνων Υδροξείδιο του νατρίου & καλίου Καθαριστικά και γυαλιστικά ξύλου

Αποστάγματα πετρελαίου, καθαρό (φωτιστικό) πετρέλαιο, νέφτι, ισοπρο-πυλική αλκοόλη (ισοπροπανόλη)

ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ Πρόσθετα λιπαντικών και καυσίμων

Ξυλένια, αποστάγματα πετρελαίου, καθαρό πετρέλαιο, μεθανόλη

Καθαριστικά Απόσταγμα πετρελαίου, κρεζόλη Καθαριστικά συστήματος τροφοδοσίας καυσίμου

Τολουόλιο, μεθυλαιθυλκετόνη, μεθανό- λη, χλωρομεθάνιο, ξυλένια, ακετόνη, διακετοφαινόλη

Ψυκτικά Φρέον, αιθυλαιθέρας

19

ΕΙΔΗ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ –ΚΑΛΛΩΠΙΣΜΟΥ

Διαλυτικά χρωμάτων Καθαρό πετρέλαιο, ακετόνη, αποστά- γματα πετρελαίου, μεθανόλη, τολουό- λιο, μεθυλαιθυλκετόνη, νέφτι, ισοπρο- πυλική αλκοόλη, μεθυλισοβουτυλαλ- κοόλη

Διαλύτες αφαίρεσης χρωμάτων Ακετόνη, τολουόλιο, αποστάγματα πετρελαίου, μεθανόλη

Κόλλες Μεθυλαιθυλκετόνη, αποστάγματα πετρελαίου, ακετόνη, οξικός βουτυ- λεστέρας, καθαρό πετρέλαιο, ξυλένια, φωτιστικό πετρέλαιο, τετραϋδροφου- ράνιο, οξικός ισοθειοκυανικός αλκυλε- στέρας, 1,2διχλωροαιθάνιο, κυκλοεξά- νιο

ΣΥΣΣΩΡΕΥΤΕΣ & ΜΠΑΤΑΡΙΕΣ

Μόλυβδος Μπαταρίες μολύβδου Κάδμιο Μπαταρίες νικελίου–καδμίου Ηλεκτρολύτες Ηλεκτρολύτες από μπαταρίες και

συσσωρευτές

20

13.8 Σήμανση και Κατάταξη Τοξικών Ουσιών Η παροχή των σχετικών πληροφοριών σχετικά με την επικινδυνότητα των τοξικών ουσιών πρέπει να είναι γρήγορη και να δίνεται στο κοινό με περισσότερους του ενός τρόπους. Συνοπτικά οι πληροφορίες για επικίνδυνες ύλες μπορούν να δοθούν με τους εξής πέντε τρόπους:

• Με μεγάλες πινακίδες και σήματα σε εργασιακούς χώρους, αποθήκες, δοχεία, συσκευές, ώστε η άντληση πληροφοριών να επιτυγχάνεται από μακριά.

• Με πινακίδες που αναφέρουν λεπτομερώς τις απαιτούμενες διαδικασίες ασφαλούς χειρισμού.

• Με πινακίδες επί μεταφορικών μέσων, που συνιστούν οι αρμόδιοι Οργανισμοί ή επιβάλλονται νομοθετικά.

• Με κατάλληλες σημάνσεις επί εμπορευματοκιβωτίων, βυτίων κ.λπ.

• Με στοιχεία από φορτωτικά έγγραφα ή τεχνικά δεδομένα. Σύμφωνα με τη διεθνή εμπειρία, η όλη πληροφόρηση απαιτεί οργάνωση, που μπορεί να υποβοηθηθεί ή και επιτευχθεί με σχηματικές ενδείξεις (καταλλήλου χρώματος ή με χρήση της λέξης "κίνδυνος"), ενδείξεις (π.χ. η χρήση της "νεκροκεφαλής" για δηλητήρια), υποδείξεις (π.χ. αναπνευστική προσωπίδα), συμβολισμούς (π.χ. λουτρό καθαριότητας), ειδικές οδηγίες (π.χ. για ραδιενεργά υλικά), συστάσεις (π.χ. άμμος για εξουδετέρωση κηλίδας, πυρκαγιάς κ.λπ.). Η οργάνωση αυτή αποβλέπει να γίνουν κατανοητοί στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό οι κίνδυνοι των επικίνδυνων υλικών. Στα πλαίσια αυτά είναι κατανοητό ότι ένα αντίστοιχο σύστημα σήμανσης πρέπει να συμβιβάζει δύο βασικές απαιτήσεις, δηλαδή την αμεσότητα της πληροφόρησης και την παροχή επαρκών πληροφοριών. Ακολούθως περιγράφονται δύο συστήματα σήμανσης των επικίνδυνων ουσιών. Το πρώτο σύστημα προέρχεται από το "National Fire Protection Association" των ΗΠΑ και βασίζεται σε πέντε αριθμητικές ενδείξεις (0,1,2,3,4) και δύο σύμβολα που τοποθετούνται σε έναν ρόμβο (το σύστημα αυτό είναι γνωστό και ως "διαμάντι"). Ο ρόμβος παίζει το ρόλο φορέα και χωρίζεται σε τέσσερις (4) ισομεγέθεις επιφάνειες. Με βάση το παραπάνω μοντέλο τα τοξικά απόβλητα χωρίζονται σε εννέα (9) μεγάλες κατηγορίες οι οποίες είναι:

Κατηγορία 1α: Εκρηκτικές ουσίες Κατηγορία 1β: Ύλες με εκρηκτικές ουσίες

21

4. Πάρα πολύ επικίνδυνο να εισέλθετε σε ατμούς ή υγρό

3. Εξαιρετικώς επικίνδυνο-χρησιμοποιήσατε πλήρως προστατευτικό ιματισμό

2. Επικίνδυνο-χρησιμοποιήσατε αναπνευστική συσκευή

1. Ελαφρώς (λίγο) επικίνδυνο 0. Όπως τα συνηθισμένα υλικά

ΥΓΕΙΑ ΕΥΦΛΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ

4. Εξαιρετικά (πάρα πολύ) εύφλεκτο 3. Αναφλέγεται σε συνήθη θερμοκρασία 2. Αναφλέγεται όταν (μετρίως) θερμανθεί 1. Καίγεται όταν είναι θερμό 0. Δεν καίγεται (δεν έχει τάση να καεί)

ΑΝΤΙΔΡΑ- ΣΤΙΚΟΤΗΤΑ

4. Μπορεί να εκραγεί-εάν υλικά εκτεθούν στη φωτιά εκκενώσατε την περιοχή

3. Μπορεί να εκραγεί από ισχυρό κλονισμό (shock) ή φωτιά-οι διεργασίες (παρακολούθηση κ.λπ.) να γίνονται πίσω από φράγματα ανθεκτικά σε έκρηξη

2. Είναι δυνατή βίαιη χημική αλλαγή-χρησιμοποιήσατε αυλούς από μακριά

1. Ασταθές όταν θερμανθεί-να τηρηθούν οι συνήθεις προφυλάξεις

0. Συνήθως σταθερό

- Προπέλα: ραδιενέργεια- W : να μη γίνεται χρήση νερού

ΕΙΔΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ

4

3 3

W

Παρατήρηση: Στο σχήμα δεν υπάρχει ο ακολουθούμενος κώδικας χρωμάτων

Σχήμα 13.1: Ειδική σήμανση επικίνδυνων ουσιών

Κατηγορία 1γ: Εναυστήρες, πυροτεχνήματα και παρεμφερή φορτία Κατηγορία 2: Αέρια συμπιεσμένα, υγροποιημένα ή διαλυμένα με

πίεση Κατηγορία 3: Εύφλεκτα υγρά Κατηγορία 4.1: Εύφλεκτα στερεά Κατηγορία 4.2: Ουσίες υποκείμενες σε αυτόματη καύση Κατηγορία 4.3: Ουσίες που αναδίδουν εύφλεκτα αέρια σε επαφή με

το νερό Κατηγορία 5.1: Οξειδωτικές ουσίες. Κατηγορία 5.2: Οργανικά υπεροξείδια Κατηγορία 6.1: Τοξικές ουσίες Κατηγορία 6.2: Νοσογόνοι και μολυσματικές ουσίες Κατηγορία 7: Ραδιενεργές ουσίες Κατηγορία 8: Διαβρωτικές ουσίες Κατηγορία 9: Διάφορες επικίνδυνες ουσίες

Βάσει των ανωτέρω προκύπτει ότι τα τρία μέρη του ρόμβου τα καταλαμβάνουν ειδικοί αριθμοί, Σχήμα 13.1. Η τέταρτη περιοχή (βλέπε Σχήμα 13.1) χρησιμοποιείται για ειδική πληροφόρηση. Για το σκοπό αυτό έχουν γίνει δεκτά τα εξής δύο σύμβολα: • Το "W" που δείχνει ότι ένα υλικό δεν πρέπει να έρχεται σε επαφή με

νερό, γιατί αντιδρά επικίνδυνα με αυτό. • Το σήμα/σύμβολο της ραδιενέργειας (έλικας), που προειδοποιεί για

ραδιενεργό κίνδυνο.

22

Στο μοντέλο που ήδη αναπτύχθηκε έμφαση δίνεται στον προσδιορισμό του βαθμού του κινδύνου που αναφέρεται: α) στην υγεία β) στην αναφλεξιμότητα των υλικών και γ) στις επικίνδυνες χημικές αντιδράσεις Επιπλέον, υιοθετείται κώδικας χρωμάτων, καθώς οι αριθμοί 0-4 είναι τυπωμένοι σε έγχρωμο φόντο, δηλαδή σε φόντο μπλε αναφορικά με τη διαβάθμιση υγείας, σε κόκκινο αναφορικά με τη διαβάθμιση του κινδύνου φωτιάς και σε φόντο κίτρινο αναφορικά με τη διαβάθμιση του κινδύνου χημικής αντίδρασης. Η δεύτερη κατάταξη των χημικών ουσιών γίνεται σύμφωνα με τους βιολογικούς κινδύνους και είναι η ακόλουθη:

Πολύ τοξικές είναι οι ουσίες, οι οποίες με εισπνοή, κατάποση ή διείσδυση από το δέρμα μπορούν να δημιουργήσουν πολύ σοβαρές επικίνδυνες καταστάσεις, οξείες ή χρόνιες ή να προκαλέσουν ακόμα και το θάνατο. Σύμβολο: νεκροκεφαλή πάνω από διασταυρούμενα οστά Ένδειξη: πολύ τοξική (very toxic)

Τοξικές είναι οι ουσίες, οι οποίες με εισπνοή, κατάποση ή διείσδυση από το δέρμα μπορούν να δημιουργήσουν σοβαρές επικίνδυνες καταστάσεις, οξείες ή χρόνιες ή να προκαλέσουν ακόμα και το θάνατο. Σύμβολο: νεκροκεφαλή πάνω από διασταυρούμενα οστά Ένδειξη: τοξική (toxic)

Επιβλαβείς είναι οι ουσίες, οι οποίες με εισπνοή, κατάποση ή διείσδυση από το δέρμα μπορούν να δημιουργήσουν κινδύνους περιορισμένης σοβαρότητας για την υγεία. Σύμβολο: σταυρός Αγίου Ανδρέα Ένδειξη: επιβλαβής (harmful) Αξίζει να προστεθεί ότι η τοποθέτηση ετικέτας πάνω στα επικίνδυνα προϊόντα έχει θεσμοθετηθεί ειδικά για την προστασία του χρήστη και πρέπει να δίνει κατά το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες για το περιεχόμενο, όπως:

Την ονομασία του προϊόντος Το σήμα του κινδύνου με εικόνα Το σύμβολο του κινδύνου με τη χρήση κατάλληλου γράμματος Τις φράσεις "R" και "S"

23

Την ερμηνεία των φράσεων αυτών Το σύμβολο "R" χρησιμοποιείται για να περιγραφεί ο κίνδυνος (R=risk) και καλύπτει τις βασικές επιπτώσεις ενός προϊόντος. Το σύμβολο "S" χρησιμοποιείται για να εκφράσει τις απαιτήσεις αυξημένης ασφάλειας (S=safety) και ενημερώνει για τις προφυλάξεις που πρέπει να ληφθούν κατά τη διάρκεια χειρισμού ή αποθήκευσης. Βάσει των ανωτέρω έχουν ορισθεί διάφοροι συνδυασμοί γραμμάτων και αριθμών οι οποίοι υποδηλώνουν σαφείς οδηγίες διαχείρισης των περιεχομένων στη συσκευασία ουσιών. Ακολουθούν μερικά παραδείγματα φράσεων R και S πάνω στις τοξικές ουσίες: R22 Επιβλαβές σε περίπτωση κατάποσης S58 Να απορριφθεί σαν επικίνδυνο κατάλοιπο

Συνδυασμός Φράσεων R Οι φράσεις R που χωρίζονται με "παύλα" αποτελούν χωριστή διατύπωση των ειδικών κινδύνων, ενώ οι φράσεις R που χωρίζονται με την "κάθετο" αποτελούν συνδυασμένη διατύπωση ειδικών κινδύνων. Για παράδειγμα η χρήση του συμβολισμού "26/27-40" για τον τετραχλωράνθρακα R υποδηλώνει: 26/27: Πολύ τοξικό μέσω εισπνοής και σε επαφή με το δέρμα 40: Πιθανός κίνδυνος για μόνιμες επιδράσεις Συνδυασμός Φράσεων S Αντίστοιχα οι φράσεις S που χωρίζονται με "παύλα" αποτελούν χωριστή διατύπωση προφύλαξης από τις χημικές ουσίες, ενώ οι φράσεις S που χωρίζονται με την "κάθετο" αποτελούν συνδυασμένη διατύπωση προφύλαξης από τις χημικές ουσίες. Για παράδειγμα η ειδική σήμανση (S: 37/39) υπαγορεύει να χρησιμοποιούνται κατάλληλα γάντια και συσκευή προστασίας ματιών/προσώπου. 13.10 Συσκευασία - Συλλογή - Μεταφορά Τοξικών Ουσιών Η σημαντικότερη ίσως πτυχή του χειρισμού των τοξικών ουσιών είναι η συσκευασία των επικίνδυνων αυτών αγαθών σε ειδικά δοχεία συγκράτησης. Γενικά είναι αποδεκτό ότι εάν η χρησιμοποιούμενη συσκευασία είναι η κατάλληλη, ο κίνδυνος σοβαρού ατυχήματος μειώνεται σημαντικά. Ο γενικός κανόνας μεταφοράς τοξικών ουσιών υπαγορεύει ότι, όταν δεν ορίζεται καμία τυποποιημένη συσκευασία, τα επικίνδυνα αγαθά πρέπει να συσκευαστούν με τέτοιο τρόπο που εξασφαλίζει μηδενικές εκπομπές ή διαρροές επικίνδυνων

24

Σχήμα 13.2: Ετικέτα διακίνησης τυπικού τοξικού προϊόντος

ουσιών, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε κίνδυνο τη ζωή, την υγεία, την ιδιοκτησία ή το περιβάλλον. 13.10.1 Μεταφορά Τοξικών Ουσιών

Τα τοξικά και επικίνδυνα απόβλητα, όταν μεταφέρονται με σκοπό την περαιτέρω διαχείρισή τους, πρέπει να συνοδεύονται με το κατάλληλο έντυπο αναγνώρισής τους, που να περιέχει τις ακόλουθες ενδείξεις:

Τη φυσική κατάσταση των μεταφερόμενων υλικών Τη χημική τους σύνθεση Το σημείο ανάφλεξης, προκειμένου για εύφλεκτα απόβλητα Τον όγκο ή τη μάζα τους Τον κύκλο διεργασιών από όπου προέρχονται Το όνομα και τη διεύθυνση του παραγωγού ή του προηγούμενου κατόχου, καθώς και το όνομα και τη διεύθυνση του επόμενου κατόχου ή αυτού που θα προβεί στην τελική διάθεση

Το pH Τον ειδικό χώρο του τόπου της τελικής διάθεσης, αν αυτός είναι γνωστός.

Επιπλέον, απαιτείται ένα ολοκληρωμένο σχέδιο μεταφοράς το οποίο θα πρέπει να περιλαμβάνει αυστηρό προγραμματισμό διαδρομών. Είναι απαραίτητη η ύπαρξη μιας καλά μελετημένης και προστατευμένης

25

διαδρομής μεταφοράς. Πρέπει να ενημερωθεί ο οδηγός και ο συνοδηγός του μεταφορικού μέσου, όσο σύντομη κι αν είναι η διαδρομή, για τα παρακάτω:

Για τη διαδρομή και τις δυσκολίες της Για το σημείο παράδοσης και τον υπεύθυνο παραλαβής του υλικού Για την αρμόδια υπηρεσία, στην οποία θα απευθυνθούν σε περίπτωση ατυχήματος

Για τις άμεσες ενέργειές τους σε περίπτωση ατυχήματος. Στο Σχήμα 13.2 παρουσιάζεται μια ολοκληρωμένη ετικέτα διακίνησης τυπικού τοξικού προϊόντος. 13.10.2 Τρόποι Μεταφοράς Τοξικών Ουσιών

Κατά τη μεταφορά των τοξικών ουσιών πρέπει να λαμβάνεται μια σειρά από αυστηρά μέτρα προστασίας και να ακολουθείται μια αλληλουχία από προκαθορισμένες διαδικασίες. Οι διαδικασίες αυτές διαφοροποιούνται ανάλογα με το μέσο μεταφοράς (θαλάσσιο, χερσαίο ή εναέριο). Μέχρι σήμερα οι συνηθέστεροι τρόποι μεταφοράς είναι η εναέρια, η χερσαία και η θαλάσσια μεταφορά. Εναέρια Μεταφορά Τοξικών Αποβλήτων Η εναέρια μεταφορά τοξικών αποβλήτων χρησιμοποιείται σε ειδικές περιπτώσεις και πραγματοποιείται με αεροπλάνα ή με ελικόπτερα. Γενικά οι ισχύοντες κανονισμοί προβλέπουν αυστηρό έλεγχο της κατάστασης, της συσκευασίας και της σήμανσης των τοξικών αποβλήτων, που πρόκειται να μεταφερθούν με αεροπλάνα. Σε διεθνή μάλιστα κλίμακα εφαρμόζονται οι σχετικοί Κανονισμοί I.A.T.A., οι οποίοι ρυθμίζουν και τις σχετικές λεπτομέρειες (π.χ. πυρασφάλεια αεροπλάνων), συμπεριλαμβανομένων των υποχρεώσεων ύπαρξης επιγραφών στη συσκευασία των επικίνδυνων και τοξικών αποβλήτων. Χερσαία Μεταφορά Τοξικών Αποβλήτων Οι χερσαίες μεταφορές τοξικών αποβλήτων, από άποψη διακινούμενων ποσοτήτων, κατέχουν τη δεύτερη θέση μεταξύ των χρησιμοποιούμενων τρόπων μεταφοράς και διακρίνονται σε: α) Σιδηροδρομικές: Τα χρησιμοποιούμενα σιδηροδρομικά μέσα είναι οι εμπορικοί συρμοί με φορτηγά βαγόνια ή ειδικά οχήματα. Για την ασφαλή μεταφορά των φορτωμάτων οι διατάξεις στερέωσης των σιδηροδρομικών μέσων ή τα ειδικά διασκευασμένα φορτηγά (βαγόνια) πρέπει να είναι τέτοιας μορφής ώστε να παρέχεται η μεγαλύτερη δυνατή εγγύηση ασφάλειας, όπως ορίζουν οι αντίστοιχοι κανονισμοί "RID" για τις επικίνδυνες ύλες.

26

β) Οδικές: Τη διακίνηση των τοξικών αποβλήτων εξυπηρετούν ειδικά οχήματα (ανατρεπόμενα, βυτιοφόρα, φορτηγά με ή χωρίς ρυμούλκα). Τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι η μεγαλύτερη διακίνηση τοξικών αποβλήτων γίνεται με ειδικά οχήματα "Τ.Ι.R.". Για τις οδικές μεταφορές εφαρμόζεται η σχετική Ευρωπαϊκή Συμφωνία (ADR), που ισχύει από το 1996 (19/12/96). Θαλάσσια Μεταφορά Τοξικών Αποβλήτων Οι θαλάσσιες μεταφορές επικίνδυνων τοξικών αποβλήτων κατέχουν την πρώτη θέση στα συστήματα μεταφορών επικίνδυνων φορτίων που διακινούνται και διενεργούνται με : α) Πλοία, φορτηγά ή ειδικού προορισμού (π.χ. δεξαμενόπλοια) και υποβοηθούνται με άλλα πλωτά σκάφη. Τα φορτηγά πλοία δεν μεταφέρουν επιβάτες, εκτός και αν οι αρχές το επιτρέπουν με βάση πάντα το είδος, τις ποσότητες και τη συσκευασία των επικίνδυνων υλών αλλά και την καταλληλότητα του σκάφους. β) Ποταμόπλοια, τα οποία σε σχέση με τα πλοία ανοικτής θαλάσσης ικανοποιούν μικρό μόνο ποσοστό των αναγκών διακίνησης επικίνδυνων τοξικών αποβλήτων, αφού τα ποτάμια στα οποία χρησιμοποιούνται διασυνδέουν μικρό αριθμό χωρών. Σύμφωνα με τους διεθνείς κανονισμούς πρέπει να τηρούνται τα ακόλουθα:

Ελλιμενισμός των πλοίων που διακινούν επικίνδυνα φορτία με πρώρα στραμμένη προς την έξοδο του λιμένα υποδοχής.

Παρουσία πυροσβεστικού πλοιαρίου κατά τη διάρκεια της φορτοεκφόρτωσης επικίνδυνων υλών.

Ετοιμότητα των πυροσβεστικών μέσων πλοίου, με ευθύνη του πλοιάρχου.

Άμεση απομάκρυνση, με φορτηγίδες ή άλλα μέσα του εκφορτωμένου επικίνδυνου φορτίου σε χώρο κατάλληλο για την υποδοχή του.

Απαγόρευση διενέργειας φορτοεκφορτώσεων επικίνδυνων τοξικών αποβλήτων κατά τη διάρκεια της νύχτας.

Πλοία και πλωτά μέσα που μεταφέρουν επικίνδυνες ύλες οφείλουν να έχουν αναρτημένο την ημέρα το κανονισμένο από το διεθνή κώδικα σήμα Β' (ερυθρά σημαία) και τη νύχτα ερυθρό φανό, ορατό σε όλο τον ορίζοντα στο μεγάλο ιστό τους και σε ύψος ίσο με τα 2/3 αυτού, με φωτιστική ένταση ορατή από δύο (2) τουλάχιστον μίλια.

Κατά τη φορτοεκφόρτωση επικίνδυνων τοξικών αποβλήτων πρέπει να χρησιμοποιείται ο απαραίτητος αριθμός ειδικευμένων εργατών και τα κατάλληλα μέσα φορτοεκφόρτωσης και να καταβάλλεται κάθε επιμέλεια από όλους τους απασχολουμένους στις φορτοεκφορτώσεις για την ασφαλή και ακίνδυνη μετατόπιση των υλών αυτών.

27

Σε περίπτωση που δεν επιτευχθεί κατά τη διάρκεια της ημέρας η μεταφορά των επικίνδυνων φορτίων στον τόπο της τελικής αποθήκευσης και είναι ανάγκη να παραμείνουν σε φορτηγίδες, αυτές πρέπει να δένουν με τη δύση του ηλίου στο πλοίο από το οποίο προέρχεται το εμπόρευμα ή για το οποίο προορίζεται ή να προσαρμόζονται σε κατάλληλο χώρο και να φυλάσσονται πάντοτε από φύλακα.

13.11 Διαχείριση Τοξικών Βιομηχανικών Αποβλήτων Η συγκέντρωση των αποβλήτων παίζει σημαντικό ρόλο στον τρόπο διαχείρισής τους. Απόβλητα τα οποία είναι συγκεντρωμένα διαχειρίζονται πιο εύκολα και πιο οικονομικά από άλλα, τα οποία βρίσκονται διασκορπισμένα μέσα στο νερό ή στο έδαφος. Στα υφιστάμενα συστήματα διαχείρισης των τοξικών και επικίνδυνων αποβλήτων περιλαμβάνεται ένας μεγάλος αριθμός τεχνικών διεργασιών, οι οποίες ταξινομούνται στις παρακάτω εννιά ομάδες: i. Μείωση του όγκου των αποβλήτων ii. Επαναχρησιμοποίηση-Ανακύκλωση iii. Βιολογική επεξεργασία iv. Φυσική - Χημική επεξεργασία v. Θερμικές διεργασίες vi. Στερεοποίηση - Σταθεροποίηση vii. Τελική διάθεση viii. Νέες τεχνολογίες επεξεργασίας και διάθεσης ix. Ελεγχόμενη αποθήκευση Μείωση του Όγκου των Απόβλητων Η μείωση του όγκου των αποβλήτων επιτυγχάνεται με τροποποιήσεις που γίνονται στην εγκατάσταση, προκειμένου τα απόβλητα που θα προκύψουν να είναι υψηλότερων συγκεντρώσεων και μικρότερου όγκου. Με την ανάκτηση των τοξικών υλών από τα απόβλητα μειώνεται δραστικά το ρυπαντικό φορτίο και παράλληλα είναι δυνατόν οι ανακτημένες ύλες, έπειτα από επεξεργασία να ανακυκλωθούν. Επαναχρησιμοποίηση – Ανακύκλωση Η επαναχρησιμοποίηση των στερεών αποβλήτων αφορά: α) Την παραγωγή προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας (π.χ. συνθετικά διακοσμητικά υλικά, κεραμικοί καταλύτες και φίλτρα, δομικά υλικά, συνθετικοί ζεόλιθοι, πληρωτικά υλικά στη βιομηχανία χρωμάτων κ.λπ.)

28

β) Την ανάκτηση πολύτιμων συστατικών (π.χ. μετάλλων από ερυθρά ιλύ κ.λπ.) γ) Το διαχωρισμό χρήσιμων καθαρότερων φάσεων (π.χ. εμπλουτισμός ιπτάμενης τέφρας, εμπλουτισμός μεταλλευτικών απορριμμάτων κ.λπ.) δ) Την υποκατάσταση των πρώτων υλών (π.χ. χρήση ιπτάμενης τέφρας ως υποκατάστατο του τσιμέντου στην κατασκευαστική βιομηχανία και μεταλλουργικών σκωριών ως πρόσθετων στην τσιμεντοβιομηχανία κ.λπ.) ε) Αποκατάσταση εγκαταλελειμμένων μεταλλευτικών χώρων με αδρανή απορρίμματα ή σταθεροποιημένα απόβλητα και αναμόρφωση εκτάσεων γης με δημιουργία φυτοκαλυμμάτων και καλυμμάτων από αδρανή υλικά. Βιολογική Επεξεργασία Στις βιολογικές διεργασίες ένας μεγάλος πληθυσμός διαφόρων μικροοργανισμών προσβάλλει τους οργανικούς ρύπους μετατρέποντάς τους, μέσω μιας σειράς αντιδράσεων σε ουσίες λιγότερο ή μη επικίνδυνες. Το οργανικό φορτίο, εν μέρει, χρησιμοποιείται για την ανάπτυξη του μικροβιακού πληθυσμού και συνεπώς για την αναπαραγωγή των μικροοργανισμών. Η επιλογή της μεθόδου και ο επιτυγχανόμενος βαθμός αποδόμησης του οργανικού φορτίου εξαρτάται κυρίως από τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των αποβλήτων. Με τα συστήματα βιολογικής επεξεργασίας επιδιώκεται η βέλτιστη αποδόμηση του οργανικού φορτίου σε ελεγχόμενες συνθήκες. Φυσική και Χημική Επεξεργασία Οι τεχνικές της φυσικής - χημικής επεξεργασίας στοχεύουν στην αλλοίωση ή μεταβολή των φυσικών ή/και χημικών χαρακτηριστικών των αποβλήτων. Με τις τεχνολογίες φυσικής επεξεργασίας επιδιώκεται ο διαχωρισμός των συστατικών των αποβλήτων, είτε η αλλαγή των φυσικών χαρακτηριστικών τους χωρίς αλλοίωση της χημικής δομής των συστατικών τους. Με τις τεχνολογίες χημικής επεξεργασίας επιδιώκεται η αλλοίωση της χημικής δομής των συστατικών των αποβλήτων με στόχο την παραγωγή λιγότερο επικίνδυνων ουσιών ή ακίνδυνων αποβλήτων. Γενικά οι διεργασίες φυσικής - χημικής επεξεργασίας χωρίζονται στις παρακάτω βασικές κατηγορίες:

Διαχωρισμού φάσεων Διαχωρισμού συστατικών Χημικής μετατροπής

Οι κυριότερες φυσικές διεργασίες περιλαμβάνουν τη φυγοκέντριση, τη διήθηση, τη διύλιση, την υπερδιήθηση, την εκχύλιση, την προσρόφηση (σε άνθρακα, ρητίνες κ.λπ.), την αντίστροφη όσμωση και την ηλεκτροδιάλυση. Αντίστοιχα, οι κυριότερες χημικές διεργασίες περιλαμβάνουν την

29

υδρόλυση, την οξείδωση, την αναγωγή, την καθίζηση, τη χημική καθίζηση, την εξουδετέρωση, την ιοντοεναλλαγή, την ηλεκτρόλυση, την απαλλογόνωση, τη φωτόλυση, την κροκίδωση και τη συσσωμάτωση. Θερμικές Κατεργασίες Οι τεχνολογίες θερμικών διεργασιών αναφέρονται συνήθως στη θερμική οξείδωση, οπότε, λόγω των υψηλών θερμοκρασιών που αναπτύσσονται, επιτυγχάνεται αλλαγή του χημικού, φυσικού ή βιολογικού χαρακτήρα των αποβλήτων. Εν γένει, με την εφαρμογή των θερμικών διεργασιών επιτυγχάνεται μείωση του όγκου και αξιόλογη μείωση της τοξικότητας των αποβλήτων, ενώ σε μερικές περιπτώσεις επιτυγχάνεται ικανοποιητική ανάκτηση ενέργειας και υλικών. Οι κυριότερες θερμικές κατεργασίες περιλαμβάνουν την καύση, την πυρόλυση, την αποτέφρωση και τέλος τη θερμική αποδόμηση. Οι διαφορές ανάμεσα στις μεθόδους θερμικών διεργασιών δεν αφορούν μόνο την αυξανόμενη θερμοκρασία, ξεκινώντας από απλή καύση ή πυρόλυση και μεταβαίνοντας στην αποτέφρωση (900 oC) και αποδόμηση (1200oC), αλλά επίσης σχετίζονται με την παρουσία ή απουσία οξυγόνου, βλέπε και Κεφάλαιο 10. Ως εκ τούτου, στις μεθόδους καύσης ή πυρόλυσης, ακόμα και αποτέφρωσης αποβλήτων υπάρχει οξυγόνο, έστω σε μικρές ποσότητες, ενώ στην πιο δραστική μέθοδο της αποδόμησης αφαιρείται πλήρως το οξυγόνο, οπότε η διεργασία γίνεται πρακτικά υπό χαμηλή πίεση (κενό). Τα καταγεγραμμένα μέχρι σήμερα μειονεκτήματα της καύσης ή πυρόλυσης συνδέονται με την παραγωγή τοξικών αποβλήτων, π.χ. παραγωγή διοξινών από την παράνομη καύση πλαστικών σε χωματερές. Αντιθέτως, στην περίπτωση της θερμικής αποδόμησης, οι διοξίνες όχι μόνον δεν εμφανίζονται στο παραγόμενο αέριο μείγμα αλλά, και όταν υπάρχουν στο αρχικό μείγμα (μαζί με τα PCBs - πολυχλωριωμένα διφαινύλια), εξουδετερώνονται τελικά σε ποσοστό έως και 100%. Στερεοποίηση / Σταθεροποίηση Με τις τεχνικές της στερεοποίησης και σταθεροποίησης επιδιώκεται η μείωση της επιφάνειας επαφής των ρύπων με το περιβάλλον, ο περιορισμός της διαλυτότητας των ρύπων και η δέσμευση των επικίνδυνων συστατικών των αποβλήτων σε μια άλλη μορφή. Έτσι καθίσταται εφικτή η ασφαλής και μακράς διάρκειας απόθεσή τους σε ελεγχόμενους και κατάλληλα σχεδιασμένους χώρους, καθώς επίσης και η χρησιμοποίησή τους ως πρώτες ύλες για την παραγωγή νέων προϊόντων. Με τις τεχνικές ενθυλάκωσης απομονώνονται τα απόβλητα, καθόσον περιβάλλονται με αδιαπέραστα και χημικά αδρανή υλικά. Οι κυριότερες τεχνολογίες επεξεργασίας με στερεοποίηση-σταθεροποίηση και ενθυλάκωση είναι:

Στερεοποίηση με βάση το τσιμέντο τύπου "Portland"

30

Στεροποίηση με βάση την άσβεστο και την ιπτάμενη τέφρα Με θερμοπλαστικά υλικά (μικροέγκλειση) Εισρόφηση σε ενεργό άνθρακα, άνυδρο πυριτικό νάτριο, γύψο, άργιλο

και παρόμοια υλικά Μακροέγκλειση σε ίνες ύαλου ενισχυμένες με εποξειδικές ρητίνες και

πολυουρεθανικές ρητίνες Η επιλογή της κατάλληλης κατά περίπτωση τεχνολογίας εξαρτάται από τα φυσικά και χημικά χαρακτηριστικά των αποβλήτων. Οικονομικοί παράγοντες αιτιολογούν τη σταθεροποίηση μόνον όταν τα επικίνδυνα απόβλητα παράγονται σε μεγάλες ποσότητες. Η αποτελεσματικότητα των μεθόδων στερεοποίησης – σταθεροποίησης κρίνεται από το χρόνο πήξης, τις φυσικές ιδιότητες του προϊόντος (πυκνότητα και αντοχή σε θλίψη) και τη δυνατότητα έκπλυσης των τοξικών συστατικών Τελική Διάθεση Οι τεχνολογίες τελικής διάθεσης έχουν σχεδιαστεί με στόχο την τελική αποθήκευση των αποβλήτων. Με τις τεχνολογίες αυτές δεν περιορίζεται το ρυπαντικό φορτίο, αλλά εξασφαλίζεται ότι οι ρύποι θα συγκρατούνται για ένα αόριστο χρονικό διάστημα. Η τελική διάθεση αντιπροσωπεύει για τη διαχείριση των αποβλήτων λύση που έχει εφαρμογή για απόβλητα, τα οποία δεν μπορούν να υποστούν περαιτέρω επεξεργασία ή ανάκτηση-ανακύκλωση. Επίσης με τις τεχνολογίες αυτές αντιμετωπίζονται τα υπολείμματα της επεξεργασίας των θερμικών κατεργασιών, των φυσικοχημικών διεργασιών και των εργασιών σταθεροποίησης. Η κυριότερη τεχνολογία διάθεσης είναι η υγειονομική ταφή (βλέπε και Κεφάλαιο 10), η οποία παρουσιάζει τα παρακάτω πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα: Πλεονεκτήματα:

Η υγειονομική ταφή των απορριμμάτων είναι συνήθως η πιο οικονομική μέθοδος διάθεσης απορριμμάτων (όσον αφορά το συνολικό κόστος επένδυσης και λειτουργίας), αρκεί να υφίσταται κατάλληλος χώρος διάθεσης

Η υγειονομική ταφή είναι μία πλήρης μέθοδος σε σύγκριση με άλλες μεθόδους επεξεργασίας, που χρειάζονται πρόσθετη επεξεργασία ή τελική απόθεση των καταλοίπων.

Έχει μεγάλη ευελιξία. στις αυξομειώσεις της ποσότητας των απορριμμάτων

Μειονεκτήματα:

31

Στις περισσότερες αστικές (πυκνοκατοικημένες) περιοχές εντοπίζονται δύσκολα κατάλληλοι χώροι για τη διάθεση των απορριμμάτων, σε απόσταση που να είναι οικονομικά αποδεκτό και το κόστος μεταφοράς τους.

Ένας ολοκληρωμένος χώρος υγειονομικής ταφής εμφανίζει συχνά συμπτώματα καθίζησης για αρκετά χρόνια και, ως εκ τούτου, χρειάζεται περιοδική συντήρηση.

Το παραγόμενο μεθάνιο (βιοαέριο), που είναι αέριο εκρηκτικό καθώς και τα άλλα παραγόμενα αέρια από την αποσύνθεση των απορριμμάτων, μπορούν να δημιουργήσουν κινδύνους ή οχλήσεις (ρύπανση αέρα, οσμές κ.λπ.), ενώ οι διαφυγές διασταλάζοντος ύδατος μέσω διήθησης εντός του εδάφους ρυπαίνουν τα υπόγεια υδάτινα αποθέματα.

Ελεγχόμενη Αποθήκευση Η διαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων όταν στηρίζεται κυρίως στην ελεγχόμενη αποθήκευσή τους στους χώρους παραγωγής τους ή σε άλλους χώρους, για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα, μπορεί να θεωρηθεί κατάλληλος τρόπος αντιμετώπισης του συγκεκριμένου προβλήματος. Εντούτοις, είναι τελείως ανεπαρκής για μεγάλα χρονικά διαστήματα και δημιουργεί αρκετά προβλήματα σε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς διαχείρισης των επικίνδυνων αποβλήτων. 13.12 Διαχείριση Γεωργικών Αποβλήτων Το περιβάλλον επιβαρύνεται σημαντικά από τη χρήση των γεωργικών φαρμάκων, ιδιαίτερα όταν αυτά χρησιμοποιούνται σε υπερβολικές ποσότητες. Τα φάρμακα αυτά δεσμεύονται στο έδαφος όπου εφαρμόζονται και, στη συνέχεια, περνούν στα υπόγεια νερά. Ο βαθμός ευκολίας της δέσμευσης εξαρτάται από τη θερμοκρασία, την υγρασία και το είδος του εδάφους. Η παραμονή των γεωργικών φαρμάκων στο έδαφος και η τοξικότητά τους εξαρτάται από το ρυθμό βιοαποικοδόμισής τους, δηλαδή τη μετατροπή τους σε πιο απλές ουσίες. Όσο ευκολότερη είναι η μετατροπή αυτή τόσο λιγότερο παραμένουν στο έδαφος. Από την επιφάνεια του εδάφους τα γεωργικά φάρμακα περνούν στα υπόγεια νερά. Η μεταφορά τους αυτή εξαρτάται από το βαθμό υδατοδιαλυτότητάς τους. Με την κίνηση των υδάτων, οι διαλελυμένες ουσίες μεταφέρονται συχνά σε μεγάλη απόσταση από το σημείο όπου έγινε η αρχική εφαρμογή τους.

32

Η επικινδυνότητα των γεωργικών φαρμάκων Ο άνθρωπος και το περιβάλλον εκτίθενται σε κινδύνους κατά τη μεταφορά, την αποθήκευση, τη χρήση και την τελική διάθεση των φυτοφαρμάκων. Οι γεωργοί πρέπει να ακολουθούν πιστά τις οδηγίες για την εφαρμογή των φυτοφαρμάκων, οι οποίες αναγράφονται στην εμπορική συσκευασία τους, ή να ζητούν πληροφορίες από τα ειδικά καταστήματα πώλησης. Πιο συγκεκριμένα, πρέπει να διατίθενται σωστές πληροφορίες για:

• τις δόσεις εφαρμογής • τον τρόπο διάλυσής τους • τη μέθοδο εφαρμογής • τα μέτρα προφύλαξης για την προσωπική ασφάλεια των χρηστών • τα μέτρα προφύλαξης για την προστασία του περιβάλλοντος

Με ειδικά σύμβολα και εκφράσεις που αναγράφονται στην εμπορική συσκευασία των φαρμάκων καταγράφονται οι κίνδυνοι για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Όταν ακολουθούνται πιστά οι οδηγίες χρήσης, τα γεωργικά φάρμακα είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν με σχετική ασφάλεια τόσο για το χρήστη όσο και για το περιβάλλον. Απαραίτητα Μέτρα Κατά τη χρήση των φυτοφαρμάκων, ο γεωργός θα πρέπει να παίρνει μέτρα προφύλαξης σε όλες τις φάσεις της γεωργικής δραστηριότητας, δηλαδή:

Να αποφεύγει την ανάμιξη των γεωργικών φαρμάκων σε κλειστό χώρο, ιδιαίτερα όταν αυτά βρίσκονται σε μορφή σκόνης

Να χρησιμοποιεί κατάλληλα δοχεία για τη μέτρηση/διακίνηση των υγρών φαρμάκων (γυάλινα ή πλαστικά) και ποτέ τα χέρια του

Να ξεπλένει με προσοχή τα χέρια του μετά την ανάμιξη Να μην ξεπλένει τα δοχεία συσκευασίας κοντά σε ποτάμια ή λίμνες Να ξεπλένει τα μέσα εφαρμογής (δοχεία κ.λπ.) μετά από κάθε χρήση Να μην καπνίζει, τρώει ή πίνει κατά την εφαρμογή του φαρμάκου Να αποφεύγει τους ψεκασμούς όταν φυσάει άνεμος ή σε συνθήκες βροχής

13.13 Διαχείριση Νοσοκομειακών Αποβλήτων 13.13.1 Μείωση Όγκου, Μεταφορά-Αποθήκευση Ιατρικών Αποβλήτων

Τα μολυσματικά απόβλητα πρέπει να διαχωρίζονται στο σημείο παραγωγής τους σε ομάδες διαφορετικού χαρακτήρα, ανάλογα με τα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους και κατ’ επέκταση ανάλογα με τις

33

απαιτήσεις του τρόπου διαχείρισης. Η μείωση του όγκου των παραγομένων αποβλήτων πριν τη μεταφορά τους για περαιτέρω επεξεργασία είναι το επόμενο βήμα μετά από το διαχωρισμό τους από τα μη μολυσματικά. Δύο είναι οι μέθοδοι μείωσης του όγκου τους: Θρυμματισμός και κονιορτοποίηση Αυτή η διαδικασία θρυμματισμού και κονιορτοποίησης νοσοκομειακών αποβλήτων μειώνει το συνολικό όγκο τους, αλλά όχι και το συνολικό τους βάρος. Με αυτή την προεπεξεργασία τα απόβλητα ομογενοποιούνται και η επεξεργασία τους καθίσταται ευκολότερη και αποτελεσματική. Συμπίεση – Συμπύκνωση Γενικά χρησιμοποιείται ένα υδραυλικό έμβολο για να συμπιέσει τα απόβλητα πάνω σε μια στερεή επιφάνεια και έπειτα συλλέγονται σε ένα αδιάτρητο κοντέϊνερ ως μέσο συλλογής. Αυτή η μέθοδος ελαττώνει τον όγκο των αποβλήτων και τα ομογενοποιεί, μετατρέποντάς τα παράλληλα σε μη αναγνωρίσιμη μάζα. Συμπερασματικά, η μέθοδος αυτή δε συστήνεται για ανεπεξέργαστα νοσοκομειακά απόβλητα. Η συλλογή για μεταφορά είναι απαραίτητο να γίνει κατά το δυνατόν πλησιέστερα στον τόπο παραγωγής τους και πρέπει να λαμβάνονται κατάλληλα μέτρα για την αποφυγή δημιουργίας σκόνης, αερίων εκπομπών και τη μετάδοση παθογόνων μικροοργανισμών μέσω της επαφής τους με τους εργαζόμενους στη συλλογή. Τα δοχεία συσκευασίας πρέπει να είναι σκληρά, συμπαγή (κατά το πλείστον μίας χρήσης ) και ανθεκτικά σε τέτοιο βαθμό, ώστε να εξασφαλίζουν την προστασία από παράσιτα ή τρωκτικά και να διατηρούν τη σταθερότητά τους (και το σχήμα τους) κατά τη διάρκεια της αποθήκευσης, της συλλογής και της μεταφοράς. Η δευτεροβάθμια συσκευασία αποτελείται είτε από δοχεία με πτυχώσεις ή από επαναχρησιμοποιημένα κοντέϊνερς. Η συλλογή εύφλεκτων και άλλων τοξικών υγρών νοσοκομειακών αποβλήτων γίνεται κατά προτίμηση σε μικρούς πλαστικούς κάδους χωρητικότητας έως 30 l. Το υλικό των κάδων θα πρέπει να είναι ανθεκτικό στο προς συλλογή και μεταφορά υλικό, ενώ κατά την οδική μεταφορά πρέπει να τηρούνται οι προδιαγραφές της διεθνούς σήμανσης για τη μεταφορά των τοξικών ουσιών. Οι κάδοι και τα δοχεία συσκευασίας πρέπει να φέρουν κατάλληλη σήμανση σε συμφωνία με τις ακόλουθες οδηγίες: i) Οι πληροφορίες για το περιεχόμενο και την επικινδυνότητα του πρέπει να τυπώνονται με ανεξίτηλο μελάνι σε όλες τις πλευρές και να είναι ευδιάκριτες και ευανάγνωστες. ii) Το διεθνές σύμβολο πρέπει να εμφανίζεται σε κόκκινο ή πορτοκαλί χρώμα σε φόντο που παρουσιάζει διαφορά και χρωματική αντίθεση και το

34

μέγεθός του να είναι ανάλογο και κατάλληλο με τις διαστάσεις του δοχείου ή του κοντέϊνερ. iii) Οι λέξεις "Βιοεπικίνδυνα Απόβλητα" ή "Biohazardous Waste" ή παρόμοια φράση, πρέπει να τυπώνονται σε κόκκινο ή πορτοκαλί φόντο, που παρουσιάζει διαφορά και χρωματική αντίθεση με το δοχείο (το οποίο φέρει την επιγραφή και περιέχει τα επικίνδυνα απόβλητα) και να βρίσκεται σε όλες τις πλευρές του δοχείου. iv) Τα δοχεία που περιέχουν μολυσματικά και επικίνδυνα απόβλητα πρέπει να περιέχουν κάτω από την ετικέτα σήμανσης πληροφορίες για άμεση επέμβαση σε περίπτωση ατυχήματος ή διαφυγής, όπως το τηλέφωνο του Κέντρου Άμεσης Επέμβασης, του Κέντρου Πυρόσβεσης και του σχετικού φορέα για τη διαχείριση των συγκεκριμένων επικίνδυνων ουσιών. Οι χώροι αποθήκευσης πρέπει να είναι καθορισμένοι, με εύκολη πρόσβαση από τους ειδικούς και να έχουν σύστημα εξαερισμού και οξυγόνωσης. Για την εύκολη απολύμανση των χώρων αποθήκευσης πρέπει το δάπεδο και οι τοίχοι να φέρουν κατάλληλη επένδυση, να υπάρχει σύστημα αποστράγγισης του δαπέδου και κατάλληλος εξοπλισμός από το νοσηλευτικό ίδρυμα. Προτείνεται ακόμα η ύπαρξη μέτρων πυρασφάλειας και σήμανσης στην είσοδο των χώρων αποθήκευσης για τα περιεχόμενα σε αυτούς απόβλητα. Ο χρόνος αποθήκευσης πρέπει να είναι ελάχιστος και τα απόβλητα πρέπει να διατηρούνται και να φυλάσσονται σε αρκετά χαμηλές θερμοκρασίες, ώστε να επιβραδύνονται οι διεργασίες αποσύνθεσης και σήψης Η μεταφορά τέτοιων αποβλήτων εκτός του νοσοκομείου πρέπει να αντιμετωπίζεται ως πρόβλημα μεταφοράς επικίνδυνων αποβλήτων και πρέπει να πραγματοποιείται με τρόπο σύμφωνο με την ισχύουσα νομοθεσία. 13.13.2 Μέθοδοι Επεξεργασίας Νοσοκομειακών Αποβλήτων Ως επεξεργασία εννοούμε κάθε μέθοδο, τεχνική ή διεργασία σχεδιασμένη ώστε να μεταβάλει το βιολογικό χαρακτήρα ή τη δομή των αποβλήτων και να μειώνει ή να περιορίζει τους παθογόνους παράγοντες έτσι, ώστε τα απόβλητα να μην αποτελούν πλέον κίνδυνο για την υγεία των ατόμων που εκτίθενται σε αυτά. Οι πρωτοβάθμιες μέθοδοι επεξεργασίας είναι η αποτέφρωση, η αποστείρωση, η ακτινοβόληση και η θερμική αδρανοποίηση. Η επιλογή της μεθόδου που θα χρησιμοποιηθεί εξαρτάται από τη φυσική σύνθεση των αποβλήτων και από τους διαφορετικούς τύπους της επιλεγμένης κάθε φορά συσκευασίας. Οι μέθοδοι επεξεργασίας για την καταστροφή των παθογόνων οργανισμών, που ενδέχεται να περιέχονται, διακρίνονται σε δύο κύριες κατηγορίες:

35

Πίνακας 13.VI: Μέθοδοι επεξεργασίας Επικίνδυνων–Μολυσματικών Ιατρικών αποβλήτων

Μέθοδος Διαδικασία Αποτελεσματικότητα Αποτέφρωση (καύση σε περιστρεφόμενο κλίβανο)

Η αποτέφρωση είναι συνήθως εφικτή μόνο σε μεγάλα νοσοκομεία σε θερμοκρασίες 980–1200οC.

Προκαλεί επικίνδυνες αέριες εκπομπές, ενώ η τέφρα από τους θαλάμους αποτέφρωσης είναι επικίνδυνη.

Αποστείρωση α) Σε κλίβανο με ατμό σε υψηλή πίεση και θερμοκρασία για αρκετό χρονικό διάστημα, ώστε να θανατωθούν οι παθογόνοι παράγοντες που περιέχονται σε αυτά. β) Σε κινητές μονάδες, οι οποίες αποστειρώνουν τα μολυσματικά απορρίμματα από τους παθογό-νους μικροοργανισμούς μέσω προκαταρκτικής θέρμανσης και στη συνέχεια με χρήση μικροκυμάτων.

Αυτή η μέθοδος είναι κατάλληλη για μικρές ποσότητες αποβλήτων χαμηλής επικινδυνότητας και μικρού περιεχομένου σε υγρασία. Κατά τον τρόπο αυτό αποφεύγεται η ρύπανση του αέρα, που προκαλείται με την αποτέφρωση, ενώ τα μολυσματικά καθίστανται κατάλληλα για μεταφορά και διάθεση με τα κοινά απορρίμματα.

Ακτινοβόληση Έκθεση σε υπέρυθρη ή ιονίζουσα ακτινοβολία σε έναν εσωτερικό και προστατευμένο θάλαμο.

Για τα απόβλητα που δεν μπορούν να επεξεργαστούν θερμικά.

Θερμική αδρανοποίηση

Τα απόβλητα πρέπει να αναμειγνύονται πριν την επεξεργασία τους με τη μέθοδο αυτή, ώστε να επιτευχθεί η μέγιστη ομοιογένεια κατά τη διάρκεια της εισαγωγής και της θερμικής εφαρμογής στη μονάδα επεξεργασίας.

Μειώνει ή εξαλείφει τους παθογόνους παράγοντες από τα απόβλητα με τη μεταφορά θερμότητας σε διαρκώς τροφοδοτούμενη ποσότητα αποβλήτων υπό επεξεργασία.

Χημική μέθοδος Εξουδετερώνει τα νοσοκομειακά απόβλητα με τη χρήση χημικών, ώστε να αποστειρωθεί το περιεχόμενό τους.

Η μέθοδος αυτή είναι κατάλληλη για την επεξεργασία υλικών εμποτισμένων με αίμα, όπως επίδεσμοι, πετσέτες και μιας χρήσης υποδερμικές βελόνες, αν και δεν τα αποστειρώνει πλήρως.

Μικροκύματα

Με αυτή την τεχνολογία, παράγεται θερμότητα από χαμηλής συχνότητας ραδιοκύματα.

Θανατώνονται παθογόνοι παράγοντες με ηλεκτροθερμική απενεργοποίηση.

36

Α. Εκείνες όπου γίνεται καταστροφή των παθογόνων συστατικών με θερμική ή χημική μέθοδο, προκειμένου ακίνδυνα πλέον να διατεθούν μαζί με τα κοινά αστικά απορρίμματα. Β. Στις μεθόδους θερμικής καταστροφής με καύση, πυρόλυση ή άλλη υψηλής απόδοσης θερμική επεξεργασία, όπου το μόνο κατάλοιπο είναι η τέφρα. Αναλυτικά οι κυριότερες μέθοδοι επεξεργασίας νοσοκομειακών αποβλήτων περιλαμβάνονται στον Πίνακα 13.VI. Τέλος, τα επεξεργασμένα νοσοκομειακά (ιατρικά) απορρίμματα είτε συλλέγονται, συσκευάζονται και αποθηκεύονται ή συλλέγονται, αναμειγνύονται με άλλα απόβλητα και διατίθενται ως συμβατικά απόβλητα. 13.14 Διαχείριση Οικιακών Επικίνδυνων Αποβλήτων Τα οικιακά απόβλητα μετά τη χρήση τους φυλάσσονται ή απορρίπτονται χωρίς προσοχή, με αποτέλεσμα να υπάρχει η πιθανότητα να γίνουν πολύ επικίνδυνα. Αρχικά, η αλόγιστη χρήση τους μπορεί να έχει τοξικά αποτελέσματα στην υγεία των μελών της οικογένειας. Ακολούθως, η αλόγιστη φύλαξή τους μπορεί να βλάψει τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Τέλος, κατά την απόρριψή τους, όταν τα χημικά τους συστατικά απελευθερώνονται στο περιβάλλον, προκαλούν ρύπανση των υδάτων, του εδάφους και του αέρα. 13.14.1 Τρόποι Συλλογής Επικίνδυνων Οικιακών Απορριμμάτων

Ένα πρόγραμμα συλλογής επικίνδυνων οικιακών απορριμμάτων, μπορεί να περιλαμβάνει τρεις τρόπους συλλογής: Συλλογή μιας ημέρας Ο τρόπος αυτός συλλογής παρουσιάζει αρκετές δυσκολίες και είναι αναγκαία η προσεκτική επιλογή της θέσης που θα γίνεται η συλλογή, η οποία θα πρέπει να ικανοποιεί τις ακόλουθες απαιτήσεις:

Να είναι καλά γνωστή στο κοινό Να είναι σε κεντρικό σημείο Να είναι εύκολα προσπελάσιμη Να διαθέτει αρκετό χώρο, για να μην εμποδίζει την κυκλοφορία Να είναι καλυμμένη και ασφαλής Να περιέχει τον αναγκαίο εξοπλισμό Να έχει ασφαλτόστρωση και ευκολίες αποστράγγισης των νερών

37

Να είναι απομακρυσμένη από πάρκα, κατοικίες και περιβαλλοντικά ευπαθείς περιοχές

Επιπλέον, ο χώρος πρέπει να έχει κατάλληλη σήμανση, που θα καθοδηγεί το κοινό για τη χρήση του. Επίσης απαιτείται να είναι καλά σηματοδοτημένες οι περιοχές λειτουργίας και οι περιοχές διαλογής και να υπάρχουν οι αναγκαίες υπηρεσίες υποστήριξης, όπως χώρος για πρώτες βοήθειες κ.λπ. Διαρκής συλλογή –Κέντρα επεξεργασίας Η διαρκής συλλογή χρειάζεται έναν εκτεταμένο σχεδιασμό και την αναγκαία πολιτική και διοικητική βούληση, ώστε να εξασφαλίζεται η απαραίτητη χρηματοδότηση. Σημασία θα πρέπει να δοθεί στους κανονισμούς, που αφορούν τις τοπικές απαιτήσεις, βάσει των οποίων θα προσδιοριστεί η θέση του χώρου, το μέγεθός του, το είδος των υλικών κατασκευής και ο τύπος των λειτουργιών. Εάν γίνουν κτιριακές εγκαταστάσεις, πρέπει να περιλάβουν περιοχές αποθήκευσης, συγκέντρωσης ογκωδών αντικειμένων κ.λπ., καθώς και ευκολίες για περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης για τους εργαζομένους. Τα κτίρια πρέπει να τοποθετηθούν σε κατάλληλη θέση, ώστε να μηδενίζεται ο κίνδυνος πλημμύρας από ισχυρές βροχοπτώσεις. Ο τύπος, οι διαστάσεις και οι λοιπές απαιτήσεις, που θα συμπεριλάβει ο σχεδιασμός των εγκαταστάσεων, εξαρτώνται από τα συλλεγόμενα υλικά, π.χ. αν θα αποθηκευτούν εύφλεκτα υλικά θα απαιτηθεί ανιχνευτής καπνών και σύστημα καταστολής πυρκαγιάς, καθώς και αντιεκρηκτική διάταξη αερισμού. Διαλογή στην Πηγή Τα επικίνδυνα οικιακά απορρίμματα, τα οποία μπορούν να συλλέγονται από ειδικά απορριμματοφόρα στα πλαίσια ενός προγράμματος χωριστής συλλογής τους με διαλογή στην πηγή είναι: Ηλεκτρονικά είδη: ηλεκτρονικοί υπολογιστές, ραδιόφωνα, κασετόφωνα, στερεοφωνικά συγκροτήματα, τηλεοράσεις, τηλέφωνα κ.λπ. Προϊόντα που περιέχουν υδράργυρο: θερμόμετρα, διακόπτες, βαρόμετρα, θερμοστάτες, λαμπτήρες φθορισμού και εξοικονόμησης ενέργειας. Επαναφορτιζόμενες συσκευές: ασύρματα τηλέφωνα, επαναφορτιζόμενα σκουπάκια, τηλεκατευθυνόμενα παιχνίδια, εργαλεία. Προϊόντα αυτοκινήτου: υγρά φρένων και μπαταριών, βενζίνη, βενζίνη ανακατεμένη με ορυκτέλαιο. Είδη χρωματισμού: χρώματα, προϊόντα για την απομάκρυνση χρωμάτων, νέφτι, βερνίκια, προϊόντα για το φινίρισμα, τη συντήρηση και τη βαφή του ξύλου. Προϊόντα καθαρισμού: απολυμαντικά, καθαριστικά αποχετεύσεων, καθαριστικά φούρνων, προϊόντα για δάπεδα με βάση διαλύτες, γυαλιστικά μετάλλων και απορρυπαντικά για "δύσκολους" λεκέδες.

38

Φυτοφάρμακα: "σπρέι" για την καταπολέμηση των εντόμων, δηλητήρια και ζιζανιοκτόνα, εντομοαπωθητικά για κουνούπια, κατσαριδοκτόνα. Διάφορα προϊόντα: αυτοκόλλητα και κόλλες (με βάση διαλύτες), δοχεία αεροζόλ, αλκοόλ, μπαταρίες (όλων των ειδών και μεγεθών αν περιέχουν βαρέα μέταλλα όπως υδράργυρο, κάδμιο, μόλυβδο), κηροζίνη, αλισίβα, υγρά για την εμφάνιση φωτογραφιών. Ειδικές κατηγορίες επικίνδυνων οικιακών απορριμμάτων, οι οποίες πρέπει να υπόκεινται σε άλλες κατάλληλες διαδικασίες χωριστής συλλογής αντιστοιχούν στα παρακάτω προϊόντα:

Φιάλες υγραερίου υπό πίεση Εκρηκτικά Ογκώδεις συσκευές (ηλεκτρικές κουζίνες, ψυγεία, κ.λπ.) Ιατρικά ή μολυσματικά απόβλητα Αμίαντος Λάδια μηχανών και φίλτρα Ραδιενεργά απόβλητα (ανιχνευτές καπνού, ακτινογραφικά μηχανήματα,

ορισμένα αλεξικέραυνα κ.λπ.) Ελαστικά αυτοκινήτου

13.14.2 Επιλεκτικά Κέντρα Ανακύκλωσης

Το μέγεθος ενός ή περισσοτέρων επιλεκτικών κέντρων ανακύκλωσης εξαρτάται από το πλήθος των κατοίκων της αστικής περιοχής που εξυπηρετούν. Ένα επιλεκτικό κέντρο συλλογής, που βρίσκεται σε κεντρικό σημείο, πρέπει να διαθέτει μια ασφαλή αποθήκη με "κοντέινερ" για επικίνδυνα απορρίμματα και μια δεξαμενή με σύστημα αποστράγγισης για τα υγρά απόβλητα. ΄Ένα σύστημα συλλογής μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά με τα επιλεκτικά κέντρα συλλογής. ΄Έτσι, ειδικά σχεδιασμένα οχήματα θα καλύπτουν την περιοχή συγκεντρώνοντας επικίνδυνα απορρίμματα από τα σπίτια σε προκαθορισμένες ημέρες. Η πείρα έχει δείξει ότι οι ποσότητες που συγκεντρώνονται με τον τρόπο αυτό είναι μεγαλύτερες, γιατί η συλλογή γίνεται από τα νοικοκυριά. Τα οχήματα που χρησιμοποιούνται είναι σχεδιασμένα ως κινητά κέντρα συλλογής. Ένα επιλεκτικό κέντρο συλλογής μπορεί να εγκατασταθεί σε ένα ή κοντά σε ένα κέντρο ανακύκλωσης, ένα Χ.Υ.Τ.Α. ή ένα εργοστάσιο καύσης, μια εγκατάσταση καθαρισμού νερού ή κάποια άλλη δημοτική υπηρεσία που διαθέτει έμπειρο προσωπικό. Επιπλέον θα πρέπει να διατίθεται προστατευμένος και ασφαλής χώρος, όπου θα φυλάσσονται τα τοξικά απορρίμματα μέχρι να τοποθετηθούν σε δοχεία που κλείνουν ερμητικά για τη μεταφορά τους.

39

13.14.3 Συσκευασία Επικίνδυνων Οικιακών Απορριμμάτων

Η συσκευασία των επικίνδυνων οικιακών απορριμμάτων θα πρέπει να αποτρέπει να χυθεί το περιεχόμενό της στο περιβάλλον κατά τη μεταφορά τους. Για το σκοπό αυτό προτείνεται να χρησιμοποιούνται ειδικοί κάδοι ή "κοντέινερς" που κλείνουν ερμητικά, ή άλλη ασφαλής συσκευασία. Επίσης, η χρησιμοποιούμενη συσκευασία θα πρέπει να είναι μικρής χωρητικότητας (δεν πρέπει να ξεπερνά τα 20-22 λίτρα), ενώ τα δοχεία συσκευασίας θα πρέπει να περιγράφουν το περιεχόμενό τους (με σύμβολα και παραστάσεις) εάν τα επικίνδυνα οικιακά απορρίμματα δεν είναι στην αρχική τους συσκευασία. Τέλος, δεν πρέπει να τοποθετούνται μαζί διαφορετικά είδη επικίνδυνων οικιακών απορριμμάτων. 13.14.4 Μείωση-Αντιμετώπιση Κινδύνου από τα Οικιακά Απόβλητα

Απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή κατά τη διάρκεια της φύλαξης αλλά και της χρήσης των επικίνδυνων χημικών σε μια κατοικία, ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος από την εκούσια ή την ακούσια έκθεση σε αυτά. Συγκεκριμένα προτείνεται:

Ασφαλής φύλαξη σε απρόσιτα στέρεα ράφια (ή σε κάποιο ντουλάπι) απρόσιτα σε παιδιά, μικρά ζώα και κατοικίδια

Τοποθέτηση και φύλαξη με την ετικέτα αναγραφής του περιεχομένου στην ευδιάκριτη όψη, ώστε να αποφευχθεί ο κίνδυνος χρήσης τους έπειτα από την ημερομηνία λήξης τους

Αεροστεγές κλείσιμο των δοχείων συσκευασίας ώστε να αποφευχθούν πιθανές διαρροές ή έκλυση ατμών από πτητικά υγρά ή διαλύματα

Αποφυγή επαναχρησιμοποίησης δοχείων που περιέχουν επικίνδυνες χημικές ουσίες για άλλη χρήση

Απαγόρευση τοποθέτησης των χημικών προϊόντων σε δοχεία τροφίμων ή σε δοχεία που θα χρησιμοποιηθούν μετέπειτα για φύλαξη τροφίμων

Αγορά προϊόντων που θα χρησιμοποιηθούν άμεσα, μόνο στις απαραίτητες ποσότητες, μειώνοντας έτσι την πιθανότητα έκθεσης σε χημικά που φυλάσσονται μέχρι την επόμενη χρήση τους

Χρήση ασφαλέστερων εναλλακτικών προϊόντων και μεθόδων καθαρισμού

Κατά την απόρριψή τους, όταν δεν υπάρχει κάδος για επικίνδυνα συστατικά ή κατάλληλη διαχείριση, πρέπει τα εκάστοτε επικίνδυνα απόβλητα να τοποθετούνται στην αρχική τους συσκευασία και έπειτα να διατίθενται μαζί με τα συμβατικά οικιακά απορρίμματα

Χρήση προστατευτικών γαντιών ή άλλων μέτρων προστασίας κατά τη χρήση ή αποθήκευση χημικών, ακόμα και εάν δεν αναγράφεται στις οδηγίες χρήσεις.

40

13.14.5 Επαναχρησιμοποίηση Οικιακών Αποβλήτων Για τα επώνυμα προϊόντα π.χ. χλωρίνη, αποφρακτικά, αποσμητικά, εντομοκτόνα κ.λπ. υπάρχει η πιθανότητα να προκύψει οικονομικό ενδιαφέρον και για τους οίκους παραγωγής και εμπορίας των προϊόντων αυτών για την επαναχρησιμοποίηση της συσκευασίας τους. Επίσης, για λόγους πολιτικής πωλήσεων θα πρέπει να ενθαρρυνθεί η αντικατάσταση των σημερινών συσκευασιών επικίνδυνων προϊόντων με νέες, οι οποίες επιτρέπουν την πλήρη εκκένωση του περιεχομένου και τη μικρότερη δυνατή κατακράτηση υπολειμμάτων στα τοιχώματα. Οι συσκευασίες χρωμάτων, βερνικιών, στιλβωτικών κ.λπ., που χρησιμοποιούνται για οικιακή κατανάλωση (έως 15 κιλά) μπορούν να αντικατασταθούν με δοχεία, η εσωτερική επιφάνεια των οποίων έχει υποστεί ειδική επεξεργασία (π.χ. επίστρωση με τεφλόν), ώστε να μην συγκρατούν περιεχόμενο. Σχετικά με τα βαρέα μέταλλα, τα οποία περιέχονται κυρίως στις μπαταρίες, τα προβλήματα που δημιουργούνται αφορούν στους χώρους διάθεσης των απορριμμάτων και δεν επιδέχονται άλλης αντιμετώπισης παρά μόνον την αντικατάστασή τους με μπαταρίες άλλου τύπου, περιβαλλοντικά συμβατού ή τη συλλογή και εν συνεχεία επεξεργασία τους. 13.15 Διαχείριση Τοξικών Βιομηχανικών Αποβλήτων στην Ε.Ε. 13.15.1 Υφιστάμενη Κατάσταση

Εδώ και περισσότερα από είκοσι χρόνια η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί να μειώσει την παραγωγή των επικίνδυνων και μη απορριμμάτων της και να βελτιώσει τις μεθόδους διαχείρισής τους. Στη "μετά-Ρίο" περίοδο υπογράφηκαν σημαντικές συμφωνίες για τον περιορισμό της χημικής (τοξικής) ρύπανσης. Ακολούθως, το 1993, η Σύμβαση του Λονδίνου απαγόρευσε την απόρριψη βιομηχανικών αποβλήτων στους ωκεανούς. Στα επόμενα χρόνια (1994-95) η Σύμβαση της Βασιλείας απαγόρευσε την εξαγωγή επικίνδυνων αποβλήτων από τις αναπτυγμένες στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση υπέγραψε με τριετή καθυστέρηση τη Σύμβαση της Βασιλείας, που απαγορεύει από 1/1/1998 την εξαγωγή τοξικών και επικίνδυνων αποβλήτων από τις χώρες του ΟΟΣΑ προς τρίτες χώρες. Οι παραγόμενες ποσότητες τοξικών αποβλήτων στην Ε.Ε υπολογίζονται στα 2.2 δισεκατομμύρια τόνους τον χρόνο, ενώ κάθε χρόνο τουλάχιστον 2 εκατομμύρια τόνοι τοξικών και επικίνδυνων αποβλήτων, που παράγει η βιομηχανία και η γεωργία στην Ευρώπη, εξακολουθούν να περνούν τα ενδοευρωπαϊκά σύνορα. Στην εσωτερική αγορά ωστόσο τα απόβλητα, τοξικά

41

ή μη, που εξάγονται "προς επανεπεξεργασία" δεν είναι παρά εμπορεύματα που, σύμφωνα με τις αρχές που διέπουν τις ενδοκοινοτικές συναλλαγές, θα εξακολουθήσουν να διακινούνται ελεύθερα.

Αντίστοιχα, μόνο η πλήρης εναρμόνιση της νομοθεσίας και του αντίστοιχου κόστους θα αναχαίτιζε αποτελεσματικά τις ροές των τοξικών από χώρα σε χώρα της Ε.Ε. Το οικονομικό δέλεαρ για την παράνομη εξαγωγή προς τις φτωχότερες τρίτες χώρες παραμένει ισχυρό. Νομότυπες εταιρείες με έδρα στην Ιταλία, την Ελβετία, τη Γαλλία, τη Γερμανία διακινούν παράνομα τοξικά και ραδιενεργά απόβλητα προς τις φτωχές χώρες ή απλώς τα ρίχνουν στη θάλασσα Οι μεγαλύτεροι εισαγωγείς τοξικών αποβλήτων είναι το Βέλγιο,

Σχήμα 13.3: Κυριότεροι δρόμοι μεταφοράς τοξικών αποβλήτων στην Ε.Ε.

ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΞΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΤΗΝ Ε.Ε. (1996)

ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΤΑΦΗΚΑΥΣΗ

Σχήμα 13.4: Μέθοδοι διαχείρισης Τ.Α. στην Ε.Ε. (1990-2000)

42

ακολουθούμενο από τη Γαλλία και τη Βρετανία. Στο Σχήμα 13.3 παρουσιάζονται οι κυριότερες μεταφορές τοξικών αποβλήτων εντός της Ε.Ε. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί η απροθυμία ή ακόμα και η άρνηση των αρμόδιων αρχών άλλων κρατών της Ε.Ε. να δεχθούν τέτοιας μορφής απόβλητα για οριστική διάθεση Τέλος, στο Σχήμα 13.4 παρουσιάζονται οι κυριότερες μέθοδοι επεξεργασίας των τοξικών αποβλήτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, από όπου προκύπτει ότι κυριαρχεί η ταφή και ακολουθεί η καύση. 13.15.2 Επικίνδυνα Οικιακά Απορρίμματα (EOA)

Ως μια μέση τιμή παραγωγής ΕΟΑ αναφέρεται στην Ε.Ε το 1 kg ανά κάτοικο και έτος, ενώ το ποσοστό σε επικίνδυνα απορρίμματα των αστικών απορριμμάτων κυμαίνεται διεθνώς από 0.01-1.0% κατά βάρος, ποσοστό που αντιστοιχεί σε 0.2-1.4 kg/έτος ανά κάτοικο. Οι διαφοροποιήσεις στα ποσοστά αποδίδονται κατά κύριο λόγο στις διαφορετικές καταναλωτικές συνήθειες των κατοίκων, καθώς και στους ορισμούς για ΕΟΑ που χρησιμοποιούνται σε κάθε κράτος. Κοινό στοιχείο των παραγόμενων ΕΟΑ αποτελεί η μεγάλη περιεκτικότητα σε χρώματα, βερνίκια κ.λπ., η οποία ανέρχεται στο 40% του συνόλου. Σε μικρότερο ποσοστό απαντώνται μπαταρίες (10-15%), χρησιμοποιημένα ορυκτέλαια (10%), καθαριστικά σπιτιού (11%), φάρμακα (3–5%). Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες οι μέθοδοι που ακολουθούνται για τη συλλογή των ΕΟΑ είναι οι εξής: α) Κέντρα ανακύκλωσης, όπου συλλέγονται σε σημεία συνήθως εκτός των αστικών κέντρων τα ΕΟΑ, τα οποία βρίσκονται στα νοικοκυριά. Β) Ειδικοί κάδοι σε κεντρικά σημεία στις πόλεις για συγκεκριμένα υλικά όπως μπαταρίες και χρησιμοποιημένα ορυκτέλαια. Γ) Κινητοί σταθμοί για τη συλλογή σε ορισμένες ημερομηνίες (2- 4 φορές το χρόνο). Προγράμματα για "πόρτα–πόρτα" συλλογή των ΕΟΑ δεν έχουν υλοποιηθεί σε μεγάλη κλίμακα μέχρις στιγμής εξαιτίας του μεγάλου κόστους (ενδεικτικά αναφέρουμε την τιμή των $43 ανά εξυπηρετούμενο κάτοικο ανά έτος) και των μικρών συνολικών ποσοτήτων για επεξεργασία. 13.15.3 Στρατηγική και Βασικές Αρχές Διαχείρισης (EOA)

Η Ευρωπαϊκή Ένωση υποστηρίζει και προωθεί τη βιώσιμη και φιλική προς το περιβάλλον διαχείριση των απορριμμάτων, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η προστασία της υγείας και του περιβάλλοντος. Βασικά εργαλεία για την επίτευξη του σκοπού αυτού είναι τα παρακάτω:

43

1. Πρόληψη-μείωση της ποσότητας αλλά και των χαρακτηριστικών επικινδυνότητας των επικίνδυνων αποβλήτων που παράγονται.

2. Εισαγωγή καθαρών τεχνολογιών, περισσότερο φιλικών προς το περιβάλλον, οι οποίες να είναι οικονομικά εφικτές.

3. Επανασχεδιασμός των προϊόντων, με την προσθήκη νέων φιλοπεριβαλλοντικών κριτηρίων, αλλά κατά τρόπο ώστε να μην θίγεται η ανταγωνιστικότητα των προϊόντων.

4. Αλλαγή των προτύπων παραγωγής προϊόντων και κατανάλωσης, όταν αυτό είναι εφικτό κατά τρόπο ώστε το τελικό προϊόν να μην αποκλίνει από τις προδιαγραφές παραγωγής του και τις απαιτήσεις της αγοράς.

5. Απονομή οικολογικών σημάτων και δυνατότητα χρήσης των σημάτων αυτών για διαφημιστικούς σκοπούς.

6. Προώθηση στο μέγιστο βαθμό των μεθόδων διαχείρισης, όπως επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση ή/και ανάκτηση χρήσιμων υλικών ή/και ενέργειας από τα απόβλητα.

7. Ασφαλής επεξεργασία και περιβαλλοντικά ορθή τελική διάθεση των αποβλήτων, που παραμένουν μετά την εφαρμογή των διαδικασιών ανάκτησης-αξιοποίησης, μέσω εφαρμογής βέλτιστων διαθέσιμων τεχνικών.

8. Εφαρμογή της αρχής "Ο ρυπαίνων πληρώνει", δηλαδή ανάληψη της ευθύνης, αλλά και του συνεπαγόμενου οικονομικού κόστους αποκατάστασης από τον υπεύθυνο για τη δημιουργία ρύπανσης κατά τη διάρκεια εργασιών διαχείρισης επικίνδυνων αποβλήτων.

9. Ανάπτυξη ενός ορθολογικού και οικονομικά βιώσιμου δικτύου εγκαταστάσεων ή χώρων διαχείρισης ή/και διάθεσης επικίνδυνων αποβλήτων, για την κάλυψη των αναγκών της Ένωσης.

10. Εγγύτητα των χώρων ή/και των εγκαταστάσεων που προαναφέρθηκαν στις πηγές παραγωγής τους (αρχή της αμεσότητας).

11. Αποκατάσταση-εξυγίανση χώρων που έχουν ρυπανθεί από την ανεξέλεγκτη διάθεση ή και επ' αόριστον ανεξέλεγκτη αποθήκευση επικίνδυνων αποβλήτων, ώστε να είναι δυνατό να επανενταχθούν στο ευρύτερο γειτονικό τους περιβάλλον.

12. Χρησιμοποίηση τεχνολογιών διαχείρισης επικίνδυνων αποβλήτων, που να είναι όχι μόνον οικονομικά και τεχνικά βιώσιμες, αλλά και περισσότερο αποτελεσματικές όσον αφορά στην επίτευξη υψηλού επιπέδου προστασίας του περιβάλλοντος (Βέλτιστες Διαθέσιμες Τεχνικές).

13. Η εφαρμογή της πολιτικής διαχείρισης των επικίνδυνων αποβλήτων να στηρίζεται επίσης σε μεγάλο ποσοστό και στην υιοθέτηση-εφαρμογή κατάλληλων οικονομικών εργαλείων, τα οποία κατά κύριο λόγο απευθύνονται στους παραγωγούς των αποβλήτων.

44

14. Κάθε χώρα πρέπει να επινοήσει ένα σύστημα ελέγχου, σύμφωνα με το οποίο οι υπεύθυνοι είναι υπόλογοι απέναντι στις κρατικές αρχές ή τις αρχές της περιοχής.

15. Τα απόβλητα να καθορίζονται από τον τύπο και την προέλευση και όχι από τη σύνθεσή τους. Επίσης είναι απαραίτητο να δηλωθεί η ύπαρξή τους πριν ο κάτοχός τους απαλλαγεί από αυτά.

16. Όλα τα τοξικά και επικίνδυνα απόβλητα, αφού προσδιοριστεί η κατηγορία και η προέλευσή τους, να διατίθενται για επεξεργασία μόνο σε εξουσιοδοτημένα εργοστάσια.

17. Οι κάτοχοι τοξικών και επικίνδυνων αποβλήτων πρέπει να κρατούν πλήρη αρχεία για τα απόβλητά τους καθώς και να διαθέτουν τα κατάλληλα πιστοποιητικά, που πρέπει να τα συνοδεύουν από τη στιγμή της δημιουργίας τους έως τη στιγμή της καταστροφής τους.

Αντίστοιχα, οι στρατηγικές για τα επικίνδυνα απόβλητα των νοικοκυριών εστιάζονται στις ακόλουθες αρχές: α. Να συσταθούν υπηρεσίες συλλογής και μεταφοράς από τις τοπικές αρχές. β. Οι παραγωγοί αποβλήτων να ενημερώνουν τις αρχές για τα επικίνδυνα απόβλητα που δημιουργούν. γ. Οι βιομηχανίες, οι εργολάβοι ή όσοι έχουν στην κατοχή τους προβληματικά απορρίμματα καλούνται να τα παραδίδουν απευθείας σε καθορισμένες εγκαταστάσεις κατεργασίας, μέσω σταθμών συλλογής (μικροί παραγωγοί) ή σημείων συγκεντρώσεως και μεταφοράς (μεγάλοι παραγωγοί), στο κεντρικό εργοστάσιο επεξεργασίας. δ. Σε διαφορετικούς τύπους απορριμμάτων εφαρμόζονται διαφορετικές τεχνολογίες κατεργασίας και τοπικά διαχειριστικά συστήματα. Η απαραίτητη σχετική πληροφόρηση υπάρχει σε ορισμένα από τα τεχνικά εγχειρίδια που κυκλοφορούν.