Η ΕΥΡΩΠΗ… «ΠΟΔΗΛΑΤΗΣ»

Χρυσούλα Β. Πατρικίου

Σελίδα 2

Περιεχόμενα

Εισαγωγή .................................................................................................................. 3

1. Η επώαση ενός μεγαλόπνοου σχεδίου ............................................................... 3

1.1 Η ιστορική εξέλιξη της ευρωπαϊκής ενοποίησης .............................................. 4

1.2 Τα παράδοξα της ευρωπαϊκής ενοποίησης: Η Ευρώπη ‘ποδηλάτης’ που κάνει

διαρκώς πετάλι για να μείνει όρθιος........................................................................... 5

2. Η κατάρρευση της ‘’χρυσής εποχής’’- Ο αγώνας για επιβίωση στην ευρωζώνη . 6

2.1 Μεταβατική περίοδος ανασυγκρότησης ή απομυθοποίησης του ευρωπαϊκού

ιδεώδους ................................................................................................................... 7

3. Η φυγή .................................................................................................................. 7

3.1 Το σχέδιο φυγής .................................................................................................. 7

3.1.1 Η Ευρωπαϊκή Ένωση προς τα κράτη μέλη ....................................................... 7

3.1.2 Τα κράτη - μέλη προς την Ευρωπαϊκή Ένωση.................................................. 8

3.2 Οι επιβάτες, οι (συν)επιβάτες, και οι λαθρεπιβάτες ............................................. 9

4. «Τις πταίει;» ....................................................................................................... 10

4.1 Έλλειψη κοινωνικού κεφαλαίου ........................................................................ 10

4.2 Οι επιρροές των Ευρωπαίων πολιτικών ........................................................... 11

4.3 Το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης ............................................................... 11

4.4 Ο ρόλος των ΜΜΕ ............................................................................................ 11

4.5 Οι αφανείς διαμορφωτές της ιστορίας ............................................................... 12

5. Επίλογος .......................................................................................................... 12

6. Βιβλιογραφία - Ηλεκτρονικές Πηγές ................................................................... 13

Σελίδα 3

Εισαγωγή

«Τίποτα δε μας εξανθρωπίζει όσο η Απορία. Το συναίσθημα που

προκαλεί η κατάρρευση των βεβαιοτήτων μας. Η αίσθηση ότι

βρισκόμαστε παγιδευμένοι σε ένα απρόσμενο αδιέξοδο..Σε αυτές

τις σπάνιες στιγμές,..η Απορία μας ταπεινώνει. Και όταν στα δίχτυα

μιας τέτοιας Απορίας παγιδεύεται ολόκληρη η ανθρωπότητα,

καταλαβαίνουμε ότι βρισκόμαστε σε μια πολύ ιδιαίτερη ιστορική

στιγμή.»1

Είναι αλήθεια, πως γεγονότα που σχετίστηκαν με την πολιτικοοικονομική και

κοινωνική εξέλιξη των λαών αποτέλεσαν ιστορικές στιγμές της ανθρωπότητας.

Η ευρωπαϊκή ενοποίηση αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που

μαρτυρά τις συνεχείς και εθελοντικές προσπάθειες κρατών της ευρωπαϊκής

ηπείρου να συνενωθούν προκειμένου να δημιουργήσουν μια κοινότητα ειρήνης,

προόδου και ευημερίας. Αναφερόμαστε στις προσπάθειες χρησιμοποιώντας όρους

όπως συνεχείς, διότι η ευρωπαϊκή ενοποίηση είναι μια διαδικασία ενεργή που δεν

έχει τελειοποιηθεί και σε εθελοντικές διότι η ένταξη στην ευρωπαϊκή κοινότητα

προϋποθέτει την αυτόβουλη επιθυμία ενός κράτους να συνάψει διακρατικές σχέσεις

σε μια βάση συνεργασίας και αλληλεξάρτησης, που θα οδηγήσει σε περισσότερες

ανταλλαγές και συνδέσεις μεταξύ των κοινωνιών και των οικονομιών, δημιουργώντας

έτσι διάφορα διλήμματα, προβλήματα αλλά και ευκαιρίες2.

Η Απορία που γεννάται είναι αν τα κράτη διαθέτουν την ικανότητα να

ισορροπούν το εθνικό τους εἶναι με το υπερεθνικό ἔσεσθαι προκειμένου οι ευκαιρίες

να ξεπεράσουν τα διλλήματα και τα προβλήματα.

1. Η επώαση ενός μεγαλόπνοου σχεδίου

Ποιος ήταν όμως ο λόγος που οδήγησε τα κράτη να συλλάβουν την ιδέα μιας

οικονομικής συνεργασίας και να εμπνευστούν ένα τόσο μεγαλεπήβολο σχέδιο; Το

ερώτημα αποκτά εντονότερο ενδιαφέρον αν λάβουμε υπόψη το γεγονός πως

συνέπεσε χρονικά με τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (1939-1945), όπου οι

πρωταγωνιστές του αποποιούνται πλέον το ρολό του αντιπάλου και επιθυμούν το

1 Βαρουφάκης Γ. (2011), Παγκόσμιος Μινώταυρος, Αθήνα: Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη, σελ. 23

2 Λάβδας, Κ. (2002). Δημιουργία και Εξέλιξη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Πάτρα: Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο,

σελ 45

Σελίδα 4

ρόλο του συμμάχου. Φαινόμενο οξύμωρο, όμως προς έκαστα δει εχθρόν ή φίλον

μετά καιρού γίγνεσθαι 3.

1.1 Η ιστορική εξέλιξη της ευρωπαϊκής ενοποίησης

Η μετανεωτερική περίοδος4 βρίσκει την Ευρώπη αποδυναμωμένη, οικονομικά

κατεστραμμένη και πολιτικά διχασμένη. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η ιδέα μιας

‘’Ένωσης’’ ήταν ίσως η μοναδική λύση που θα εξασφάλιζε την ανάκαμψη των

εξασθενημένων κρατών. Οι θεωρητικές προσεγγίσεις ενοποίησης5 στηρίζονταν σε

μια κοινή ανάγκη των κρατών, την οικονομική ανασυγκρότηση. Ως εκ τούτου, οι

πρώτοι οργανισμοί που ιδρύθηκαν αποσκοπούσαν σε οικονομικές συνεργασίες,

όπως ο Οργανισμός Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας (ΟΕΟΣ,1947), η

Ευρωπαϊκή Κοινοπραξία Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ, 1951) και οι Συνθήκες της

Ρώμης (1958) με τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ), η

οποία αναβαθμίζει την οικονομική συνεργασία των κρατών με την Τελωνειακή

Ένωση6 και την Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ)7. Συνοπτικά ακολούθησαν η Ενιαία

Ευρωπαϊκή Πράξη8 (1987), η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (Συνθήκη του

Μάαστριχτ,1993) που περιλαμβάνει την Αρχή της Επικουρικότητας9, την Κοινή

Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΕΠΑ), τη Συνεργασία σε θέματα

Δικαιοσύνης και Εσωτερικών (ΣΔΕ) και τη σταδιακή δημιουργία της Οικονομικής

και Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ). Τέλος, με τη Συνθήκη της Λισαβόνας (2009) η

Ευρωπαϊκή Ένωση αποκτά διεθνή νομική προσωπικότητα, η Χάρτα των

3 ‘’Σε όλα τα πράγματα πρέπει να γίνεται κανείς εχθρός ή φίλος, ανάλογα με τις περιστάσεις’’. Θουκυδίδης (460-394

π.Χ)

4 Καλείται η περίοδος μετά το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Τσινισιζέλης, Μ. (2010), Εξέλιξη και οι Θεσμοί της

Ευρωπαϊκής Ένωσης, Γ’ Τόμος, Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, σελ.34

5 Πλουραλισμός (Διαφύλαξη του εθνικού κράτους), Ομοσπονδισμός & Νεολειτουργισμός (Δημιουργία υπερεθνικού

κράτους) και Λειτουργισμός (Συνδυασμός εθνικού και υπερεθνικού κράτους). Τσινισιζέλης, Μ. (2010), Εξέλιξη και οι

Θεσμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Γ’ Τόμος, Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, σελ 22-27

6 Συντέλεσε στη δημιουργία ζώνης ελεύθερων συναλλαγών στο εσωτερικό της και στην εφαρμογή ενός κοινού

εξωτερικού δασμολογίου (κοινή εμπορική πολιτική). Τσινισιζέλης, Μ. (2010), Εξέλιξη και οι Θεσμοί της Ευρωπαϊκής

Ένωσης, Γ’ Τόμος, Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, σελ 40

7 Συντέλεσε στην απελευθέρωση του εμπορίου για τα αγροτικά προϊόντα. Τσινισιζέλης, Μ. (2010), Εξέλιξη και οι

Θεσμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Γ’ Τόμος, Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, σελ 42

8 Η βασική αιτία πίσω από τη δημιουργία της είναι η αντιμετώπιση του διεθνούς ανταγωνισμού των ΗΠΑ και της

Ιαπωνίας στον χώρο της υψηλής τεχνολογίας. Τσινισιζέλης, Μ. (2010), Εξέλιξη και οι Θεσμοί της Ευρωπαϊκής

Ένωσης, Γ’ Τόμος, Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, σελ 48

9 Αποτελεί απάντηση στο πρόβλημα της κατανομής αρμοδιοτήτων μεταξύ των κρατών- μελών και της Ένωσης.

Τσινισιζέλης, Μ. (2010), Εξέλιξη και οι Θεσμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Γ’ Τόμος, Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό

Πανεπιστήμιο, σελ 52

Σελίδα 5

Θεμελιωδών Δικαιωμάτων10 αποκτά νομική ισχύ και οι αρμοδιότητες της Ευρωπαϊκής

Ένωσης κατανέμονται σε αποκλειστικές, συντρέχουσες και υποστηριχτικές11.

1.2 Τα παράδοξα της ευρωπαϊκής ενοποίησης: Η Ευρώπη ‘ποδηλάτης’

που κάνει διαρκώς πετάλι για να μείνει όρθιος

Από τη Συνθήκη της Λισαβόνας μέχρι και σήμερα το σύστημα διακυβέρνησης

της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενισχύθηκε με πολύπλοκους, αυστηρούς και ιδιαίτερα

δεσμευτικούς μηχανισμούς12 με στόχο την ενίσχυση των κρατών μελών της και δει

τον απεγκλωβισμό από τη χρηματοπιστωτική κρίση που με σφοδρότητα

μετατράπηκε σε μια διαρκή και αισθητή μείωση της οικονομικής τους

δραστηριότητας.

Η Απορία που γεννάται είναι πώς η Ευρωπαϊκή Ένωση με τόσο ισχυρούς

μηχανισμούς και αυστηρή εποπτική δράση δεν κατορθώνει να ορθοποδήσει; Τα

τελευταία 67 χρόνια από την ίδρυση ακόμα του ΟΕΟΣ, η Ευρώπη υπογραφεί

συνθήκες, πραγματοποιεί Διακυβερνητικές Διασκέψεις13, ιδρύει Οργανισμούς και

επενδύει συνεχώς σε μεθόδους διεύρυνσης της οικονομικής πολιτικής, ενώ

παράλληλα επεκτείνεται με τις συνεχείς εντάξεις κρατών.

Οι ανάγκες και οι απαιτήσεις αυξάνουν, οι πολιτικοοικονομικές και κοινωνικές

συνθήκες συνεχώς μεταβάλλονται, ενώ παραδόξως οι στόχοι δεν ικανοποιούνται, η

διακυβέρνηση εξακολουθεί να μην είναι αποτελεσματική, ο συντονισμός παραμένει

10

Η Χάρτα αποτελείται από 6 ενότητες: Αξιοπρέπεια, Ελευθερία, Ισότητα, Αλληλεγγύη, Δικαιώματα Πολιτών,

Δικαιοσύνη που απορρέουν από τις κοινές συνταγματικές παραδόσεις των κρατών μελών. Τσινισιζέλης, Μ. (2010),

Εξέλιξη και οι Θεσμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Γ’ Τόμος, Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, σελ.67

11 Ο μηχανισμός κατανομής των αρμοδιοτήτων βασίστηκε στην Αρχή της Επικουρικότητας. Αποκλειστικές είναι οι

αρμοδιότητες που νομοθετεί μόνο η ΕΕ, οι συντρέχουσες νομοθετούνται και από την ΕΕ αλλά και από τα κράτη μέλη

και οι υποστηριχτικές αφορούν σε χώρους πολιτικής που ανήκουν στην αρμοδιότητα των κρατών μελών και η ΕΕ

συντονίζει και υποστηρίζει τη δράση τους. Τσινισιζέλης, Μ. (2010), Εξέλιξη και οι Θεσμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Γ’

Τόμος, Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, σελ.68-70

12 Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν τα ακόλουθα: ’Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ESM):

Ευρωπαϊκός θεσμός που ιδρύθηκε ως ένα μόνιμο τείχος προστασίας για την Ευρωζώνη προκειμένου να διασώσει

και να δανειοδοτεί κράτη μέλη της Ευρωζώνης όπου αντιμετωπίζουν δυσκολίες με μέγιστη δανειοδοτική ικανότητα

ύψους € 500 δισεκατομμυρίων. Δημοσιονομικό Σύμφωνο (Fiscal Compact): Διακυβερνητική Συνθήκη για τη

σταθερότητα, το συντονισμό στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση. Ευρώ- Σύμφωνο (Euro – Plus Pact): Σχέδιο

στο οποίο ορισμένα κράτη μέλη της Ευρωζώνης δεσμεύονται να εφαρμόσουν μεταρρυθμίσεις που αποσκοπούν στη

βελτίωση της δημοσιονομικής κατάστασης και της ανταγωνιστικότητας της κάθε χώρας. ’’Βουλή των Ελλήνων-

Γραφείο Προϋπολογισμού του Κράτους (2014), «Η ΝΕΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΣΤΗ ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ

ΚΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ. Οι μηχανισμοί εποπτείας και αλληλεγγύης υπό όρους μετά το Μνημόνιο»,

http://www.pbo.gr/Portals/3/Νέα%20δημοσ%20διακυβ%20ΓΠΒ%203%20Λιαργκ%2017_1_14.pdf, σελ 20-21

13 Αποτελεί μια διαπραγμάτευση μεταξύ κυβερνήσεων έξω από το πλαίσιο των διαδικασιών της Ένωσης και των

θεσμικών οργάνων της. Τσινισιζέλης, Μ. (2010), Εξέλιξη και οι Θεσμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Γ’ Τόμος, Πάτρα:

Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, σελ.54

Σελίδα 6

ελλιπής, το επισφαλές μίγμα ευρωπαϊκής πολιτικής προκαλεί δυσμενείς επιπτώσεις

στην εθνική διακυβέρνηση των κρατών μελών και η εφαρμογή παραμένει η μεγάλη

πρόκληση. Η Ευρώπη πειραματίζεται και αδυνατεί να διαχειριστεί το μεγαλόπνοο

όραμα που εμπνεύστηκε και ενώ κατά την αρχική περίοδο της ίδρυσής της,

αποτελούσε απάντηση σε μια κρίση εμπιστοσύνης, πενήντα χρόνια αργότερα

κατέληξε να είναι ένα από τα αίτια της κρίσης αυτής.14

Απόρροια των φαινομένων αυτών είναι η εικόνα μιας Ευρώπης ‘ποδηλάτη’

που προσπαθεί να σταθεί όρθιος (και να παραμείνει στο ποδήλατο) κάνοντας

συνεχώς πετάλι.

2. Η κατάρρευση της ‘’χρυσής εποχής’’- Ο αγώνας για επιβίωση στην

ευρωζώνη

Η Οικονομική και Νομισματική Ένωση δημιούργησε μια (ακόμα) ισχυρή

οργάνωση -την Ευρωζώνη- και μαζί την ελπίδα μιας ‘’χρυσής εποχής’’. Ένα κοινό

νόμισμα θα αποτελούσε το θεμέλιο λίθο για τη διαμόρφωση μιας ενιαίας αγοράς

όπου αγαθά, υπηρεσίες, άτομα θα ‘’κινούνται’’ πλέον ελεύθερα. Σε θεωρητικό

επίπεδο η ευρωζώνη αφενός εξασφαλίζει πολλά οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά

οφέλη στα κράτη που θα προσχωρήσουν σε αυτή καταργώντας το εθνικό τους

νόμισμα και αφετέρου δίνει μία αίσθηση ανεξαρτησίας και τόνωσης του παγκόσμιου

ανταγωνισμού.

Η Απορία που γεννάται είναι κατά πόσο η νομισματική αυτή ένωση τόσο

άνισων οικονομιών θα μπορούσε ποτέ να παραμείνει σταθερή όταν χωρίς

σταθερότητα δεν υπάρχει εμπιστοσύνη. Και χωρίς εμπιστοσύνη δεν μπορεί να

επιτευχθεί ανάπτυξη.15 Το αποτέλεσμα ήταν η κατάρρευση της ‘’χρυσής εποχής’’ και

των προσδοκιών των λαών. Ο αγώνας για ανάπτυξη μετατράπηκε σε αγώνα για

επιβίωση. Ένας φαύλος κύκλος συμφερόντων που δεν επέφερε ισορροπία ούτε

εξέλιξη και βρίσκει την Ευρώπη ποδηλάτη -με επιπλέον βάρος- να συνεχίζει το

πετάλι για να μην πέσει.

14

Απόσπασμα των Weiler J., Haltern G. & Mayer P. ‘European Democracy and its critique’, West European Politics,

4, 1995, που αναφέρεται στον τόμο: Τσινισιζέλης, Μ. (2010), Εξέλιξη και οι Θεσμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Γ’

Τόμος, Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, σελ.63.

15Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2012), Η οικονομική και νομισματική ένωση και το ευρώ,

http://europa.eu/pol/emu/flipbook/el/files/na7012001elc_002.pdf, σελ 13

Σελίδα 7

2.1 Μεταβατική περίοδος ανασυγκρότησης ή απομυθοποίησης του

ευρωπαϊκού ιδεώδους

Η τρέχουσα κρίση της ευρωζώνης γεννά και άλλες Απορίες. Μπορεί η

Ευρώπη ως ομοσπονδία υπερεθνικών δυνάμεων και με ευρωπαϊκή πλέον συνείδηση

να μεταβεί σε μια περίοδο ανασυγκρότησης προκειμένου να επιβιώσει; Μήπως η

παραίτηση από το ευρωπαϊκό ιδεώδες και η διαφύλαξη πρωτίστως του εθνικού

κράτους απαλλαγμένο από την επιρροή των κοινοτικών θεσμών αποφέρει τελικά τη

λύτρωση; Ήρθε η στιγμή της αυτοκριτικής. Ο κάθε πολίτης, η κάθε χώρα και όλοι μαζί

ως σύνολο αναλάβαμε τις ευθύνες που μας αντιστοιχούν ή απλά παρασυρθήκαμε

από μεγαλεπήβολα σχέδια που μας βόλεψαν;

3. Η φυγή

Η παραίτηση από την προσπάθεια θα ήταν άδικη αν αναλογιστεί κανείς τα

στάδια εξέλιξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης τα τελευταία χρόνια αναφορικά στο

κοινωνικοπολιτικό της σύστημα16, τομέα που υστερούσε τις περασμένες δεκαετίες.

Η Ευρώπη δεν είναι αδρανής. Οι θεσμοί της βρίσκονται σε μια συνεχή

ζύμωση και οι μηχανισμοί της διαρκώς αναμορφώνονται προς μια βέλτιστη, και

ποιοτικά βιώσιμη Ένωση. Συνεπώς, η εξέλιξη της ευρωζώνης και της ενωσιακής

διαδικασίας προϋποθέτει την επιθυμία να (δια)φύγουμε, να γίνουμε μέρος της λύσης

και όχι να παραμείνουμε μέρος του προβλήματος ανακυκλώνοντας συνεχώς τις

όποιες αδυναμίες, παραλείψεις και λάθη του παρελθόντος.

3.1 Το σχέδιο φυγής

Η φυγή είναι μια κίνηση ορμητική και τολμηρή, πάντα προς τα εμπρός.

Απαιτούνται αμφίδρομα, σταθερά και αποφασιστικά βήματα των δύο πλευρών που

θα οδηγήσουν σταδιακά στο επιθυμητό αποτέλεσμα.

3.1.1 Η Ευρωπαϊκή Ένωση προς τα κράτη μέλη

Οι μηχανισμοί και οι πολιτικές που ενεργοποιήθηκαν για την εξασφάλιση της

ανάπτυξης και της σταθερότητας, ενώ είναι άρτια σχεδιασμένοι υστερούν στην

εφαρμογή. Οι υπεύθυνοι χειρισμού τους αδυνατούν να συντονιστούν και συνεπώς να

16

Το 2012 η ΕΕ τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης για τον ρόλο της στην προώθηση της ειρήνης, της συμφιλίωσης, της

δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ευρώπη: Διαθέσιμο στην επίσημη ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής

Ένωσης http://europa.eu/about-eu/basic-information/eu-nobel/index_el.htm. Η συγκεκριμένη ιστοσελίδα έχει

εμπλουτιστεί με χρήσιμο υλικό για εκπαιδευτικούς αλλά και για παιδιά που επιθυμούν να γνωρίσουν και να μάθουν

για την ΕΕ. Επίσης, ένα σημαντικό βήμα αποτελεί και η ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας Πολιτών, μια

πρόσκληση προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να προτείνει νομοθεσία σε τομείς όπου η ΕΕ έχει αρμοδιότητα να

νομοθετεί: http://ec.europa.eu/citizens-initiative/public/basic-facts

Σελίδα 8

ρυθμίσουν τις ενέργειες των αντίστοιχων εμπλεκόμενων φορέων προκειμένου να

ικανοποιηθούν οι στόχοι που έχουν τεθεί. Ακολούθως, η αυστηρή εποπτεία και η

αντικειμενική αξιολόγηση της εφαρμογής είναι ελλιπής με αποτέλεσμα να

εμφανίζονται σοβαρές οικονομικές αποκλίσεις μεταξύ των κρατών. Τα ‘’εργαλεία’’

υπάρχουν, απομένει να μάθουμε να τα χρησιμοποιούμε.

Το ευρώ είναι σήμερα το ενιαίο νόμισμα ‘’σύμβολο’’ 17 κρατών μελών της ΕΕ

που χρησιμοποιείται από 330 εκατομμύρια ανθρώπους και αποτελεί το δεύτερο

σημαντικότερο διεθνές νόμισμα μετά το δολάριο17. Στον αντίποδα, η οικονομική

ένωση καθυστερεί να αποδώσει καρπούς ευημερίας. Απαιτούνται συντονισμένες

πολιτικές δράσεις -που προϋποθέτουν όμως και ανάλογες αυστηρές κυρώσεις σε

περιπτώσεις παραβάσεων των κανόνων- προκειμένου να φέρουν την ισορροπία και

την παράλληλη εξέλιξη της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης.

Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να επενδύσει σε περισσότερα

αναπτυξιακά προγράμματα και επιχορηγήσεις -σε συνεργασία με τα κράτη μέλη-

προκειμένου να τονωθούν αναπτυξιακοί κλάδοι (εμπόριο, επιχειρήσεις, γεωργία κλπ)

που θα δώσουν την ευκαιρία απασχόλησης σε ευρωπαίους πολίτες (ειδικά

ανέργους)18.

3.1.2 Τα κράτη - μέλη προς την Ευρωπαϊκή Ένωση

Το Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Δίκαιο είναι δημόσιο δίκαιο σε υπερεθνικό επίπεδο.

Οι κανονισμοί, οι οδηγίες και οι αποφάσεις που εκδίδονται από τα αρμόδια όργανα

της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν άμεση ισχύ και είναι δεσμευτικά για κάθε κράτος

μέλος στο οποίο απευθύνονται19. Συνεπώς η μη τήρηση τους συνεπάγεται κυρώσεις.

Τα κράτη υποχρεούνται να δεσμεύονται και να επιβάλλουν την εφαρμογή των

εκάστοτε μέτρων και οι πολίτες αντιστοίχως να πειθαρχούν.

Προκειμένου να συνεισφέρουν στην εξέλιξη της ευρωζώνης τα κράτη μέλη

οφείλουν να εστιάσουν πρωτίστως στις αδυναμίες της εθνικής τους δημοσιονομικής

πολιτικής. Ακόμα και μια θεσμική επανάσταση προς χάριν της ευημερίας θα

οδηγούσε σε ευοίωνα αποτελέσματα. Οφείλουν να λάβουν σοβαρά υπόψιν πως ένα

κράτος που δεν εκπληρώνει τις εθνικές υποχρεώσεις του δεν εκλαμβάνεται ως

17

Επίσημη ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Οικονομικές και Χρηματοδοτικές Υποθέσεις,

http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/index_el.htm

18Το Σύμφωνο για την Ανάπτυξη και την Απασχόληση αποτέλεσε ένα πολύ καλό βήμα προς αυτή την

κατεύθυνση. Βουλή των Ελλήνων-Γραφείο Προϋπολογισμού του Κράτους (2014), «Η ΝΕΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΣΤΗ ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΚΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ. Οι μηχανισμοί εποπτείας και αλληλεγγύης υπό όρους

μετά το Μνημόνιο»,

http://www.pbo.gr/Portals/3/Νέα%20δημοσ%20διακυβ%20ΓΠΒ%203%20Λιαργκ%2017_1_14.pdf, σελ 18

19 Αγαλλοπούλου Π. (2003), Βασικές Έννοιες Αστικού Δικαίου, Αθήνα: Εκδόσεις ΣΑΚΚΟΥΛΑ, σελ.11-17

Σελίδα 9

κυρίαρχο- ως πλήρες και ισότιμο μέλος μιας οργανωμένης κοινωνίας κρατών, στην

οποία καθίσταται υπόλογο20.

‘’Η ισχύς εν τη ενώσει’’. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των κρατών είναι στοιχείο

ευγενούς άμιλλας σε περιόδους ανάπτυξης και ευημερίας. Ωστόσο, σε περιόδους

κρίσεων ενδείκνυται η δημιουργία συνθηκών συνεργασίας. Η τρέχουσα κρίση στην

ευρωζώνη δεν προκλήθηκε από ένα μεμονωμένο πρόβλημα ενός κράτους.

Αντιθέτως όλα τα κράτη μέλη συνέδραμαν στην εξέλιξη αυτή. Το πρόβλημα είναι

κοινό και ως εκ τούτου η λύση θα πρέπει να επιτευχθεί από κοινού.

3.2 Οι επιβάτες, οι (συν)επιβάτες, και οι λαθρεπιβάτες

Η πολιτική κουλτούρα των κρατών επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τη στάση και

το ρόλος τους απέναντι στις εξελίξεις της ευρωζώνης και της Ευρώπης γενικότερα.

Ως εκ τούτου, ο τρόπος φυγής από την τρέχουσα κρίση είναι μια υπόθεση μεν

συλλογική αλλά και υποκειμενική. Αν παρομοιάζαμε την Ευρώπη με ένα όχημα που

οδεύει στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση θα διακρίναμε τα κράτη μέλη σε τρεις

κατηγορίες επιβατών. Αναλυτικά:

Οι επιβάτες. Κυρίαρχα κράτη με έντονη παρουσία που

αντιλαμβάνονται την Ευρώπη ως ένα ομοσπονδιακό σύστημα

διακυβέρνησης. Οδεύουν στη φυγή προσανατολιζόμενοι στην

υπέρβαση των εθνικών τους ορίων πολιτικής. Ο ρόλος τους

επικεντρώνεται στη συνεχή ενδυνάμωση της κοινότητας, στην

καθοδήγηση των υπολοίπων, στις ηγετικές παρεμβάσεις και στην

επιβολή όρων συμμόρφωσης προκειμένου η Ευρώπη να διατηρήσει

μια ισχυρή θέση στην παγκόσμια οικονομία.

Οι (συν)επιβάτες. Ορθολογικά σκεπτόμενα κράτη που επιθυμούν να

συνεργαστούν με τους επιβάτες προκειμένου να συνεχίσουν να

απολαμβάνουν τα πλεονεκτήματα μιας ισχυρής Ευρώπης. Μέσω

αυτής της αντίληψης διαφαίνεται μια συνεργατική πολιτική που

επιτρέπει στα μέλη να αναγνωρίσουν, να οριοθετήσουν και να

συνδιαχειριστούν την κοινή κυριαρχία μέσα από αμοιβαίες

συνεννοήσεις, φιλικές συμφωνίες και συναινετικές διευθετήσεις21.

20

Τσινισιζέλης, Μ. και Χρυσοχόου Δ., (2010). Κυριαρχία και μετακυριαρχία: διακρίσεις και διατομές. Στον τόμο Κ.

Λάβδα, Δ. Ξενάκη και Δ. Χρυσοχόου, επιμ., Κατευθύνσεις στην Μελέτη των Διεθνών Σχέσεων. Αθήνα ¨Εκδόσεις

Σιδέρη

21 Τσινισιζέλης, Μ. και Χρυσοχόου Δ., (2010). Κυριαρχία και μετακυριαρχία: διακρίσεις και διατομές. Στον τόμο Κ.

Λάβδα, Δ. Ξενάκη και Δ. Χρυσοχόου, επιμ., Κατευθύνσεις στην Μελέτη των Διεθνών Σχέσεων. Αθήνα ¨Εκδόσεις

Σιδέρη

Σελίδα 10

Οι λαθρεπιβάτες. Ο ρόλος τους είναι αφενός να διατηρήσουν τα

εθνικά τους συμφέροντα και την εθνική τους ταυτότητα στη διαδικασία

φυγής, κάτι που πιθανότατα δεν μπορούν να επιτύχουν με αυτόνομες

ενέργειες, και αφετέρου -δρώντας σφετεριστικά- να απολαμβάνουν

την αίσθηση ασφάλειας που τους παρέχει η Ευρώπη χωρίς ωστόσο

να συνεισφέρουν ουσιαστικά στην εξελικτική διαδικασία της

ενοποίησης. Συνεπώς η επιβίβασή τους είναι αποτέλεσμα

πελατειακών σχέσεων και δράσεων ομάδων συμφερόντων που

συμμετέχουν (λαθραία) στο όχημα φυγής.

4. «Τις πταίει;»

Πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι η ιδέα της ευρωπαϊκής ενοποίησης

καλλιεργήθηκε από τις ΗΠΑ λίγο μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (1939-

1945) προκειμένου να ‘’αναθρέψουν’’ συμμάχους22 για τον επερχόμενο Ψυχρό

πόλεμο με την πρώην Σοβιετική Ένωση ΕΣΣΔ (1947-1989). Εντούτοις, και πολύ πριν

το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο καταγράφηκαν ιδέες και πρώιμες κινήσεις για την ίδρυση

μιας Πανευρωπαϊκής Ομοσπονδίας23. Ο σκοπός ωστόσο -φτάνοντας στο σήμερα-

είναι να απομονώσουμε τους λόγους ίδρυσης της Ευρώπης και να εστιάσουμε στους

λόγους που αδυνατεί να διαφύγει από το στρόβιλο προβλημάτων.

4.1 Έλλειψη κοινωνικού κεφαλαίου24

Οι θεμελιώδεις κοινωνικές αρετές που χαρακτηρίζουν ένα κράτος πρόνοιας,

όπως παιδεία, ωριμότητα σκέψης, εμπιστοσύνη, πολιτικό ενδιαφέρον και συλλογική

δράση αποτελούν απαραίτητα εργαλεία αυτοδυναμίας και ανθεκτικότητας των λαών

προκειμένου να εξελίσσονται και κυρίως να ελέγχουν τις αλλεπάλληλες εξωτερικές

επιδράσεις. Στην περίπτωση όμως έλλειψης αυτών, υπερισχύει η διαφθορά, η

προσοδοθηρία και η ικανοποίηση των ιδιωτικών συμφερόντων ολίγων, που

εμποδίζουν την αποτελεσματικότητα της κοινωνίας, του κράτους και της Ευρώπης

γενικότερα.

22

Στο διάστημα 1948-1952 δεκαέξι ευρωπαϊκά κράτη λαμβάνουν μέσω του σχεδίου Marshall 17 δις. Δολάρια.

Επιπλέον το 1949 ιδρύεται το Βόρειο Ατλαντικό Σύμφωνο (ΝΑΤΟ) ως αντιστάθμισμα στην αυξανόμενη στρατιωτική

ισχύ της ΕΣΣΔ. Τσινισιζέλης, Μ. (2010), Εξέλιξη και οι Θεσμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Γ’ Τόμος, Πάτρα: Ελληνικό

Ανοικτό Πανεπιστήμιο, σελ 35-37

23 Το 1946 ο Ουίνστον Τσόρτσιλ σε μια ομιλία του στη Ζυρίχη μίλησε για τις «Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης»

Τσινισιζέλης, Μ. (2010), Εξέλιξη και οι Θεσμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Γ’ Τόμος, Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό

Πανεπιστήμιο, σελ 37

24 Όρος που αναλύεται διεξοδικά στο άρθρο: Παρασκευόπουλος, Χρήστος Ι. (2006) ‘Κοινωνικό Κεφάλαιο και Δημόσια

Πολιτική στην Ελλάδα’, Επιστήμη και Κοινωνία, Vol. 16,

Σελίδα 11

4.2 Οι επιρροές των Ευρωπαίων πολιτικών

Οι βλέψεις και οι ιδεολογίες των πολιτικά ιστάμενων στην ιεραρχία της

Ευρώπης επιδρούν άμεσα στη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού γίγνεσθαι. Πόσο δε

μάλλον όταν κάποιοι αδυνατούν ακόμα και να διευθύνουν ή να συντονίσουν τον

τομέα πολιτικής που έχουν αναλάβει, καθυστερώντας τη διαδικασία αποφάσεων ή

προτρέχοντας σε «συνολικά σχέδια» και λύσεις ‘’big bang’’ για την επίλυση της

κρίσεως, όπως παρουσιάσθηκαν σε μια σειρά αποφάσεων του Ευρωπαϊκού

Συμβουλίου μέχρι σήμερα, που δεν είχαν παρά περιορισμένες επιπτώσεις για τη

βιωσιμότητα της Ευρωζώνης25. Συνεπώς, τα συμφέροντα πολιτικών υπερτερούν του

καθήκοντος που εκλέχτηκαν (ή επιλέχτηκαν) να επιτελέσουν και επιδιώκουν σκόπιμα

να δημιουργούν κλίμα διχασμού και απελπισίας στους πολίτες.

4.3 Το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης

Η παγκοσμιοποίηση που στηρίζεται στη σύναψη διεθνών σχέσεων -επί ίσοις

όροις- μπορεί να αναζωογονήσει το οικονομικό και κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι σε

εθνική και παγκόσμια κλίμακα. Οι εντεινόμενες όμως ανισότητες -εθνικές και

υπερεθνικές- οδηγούν σε μια παρεκκλίνουσα κατάσταση όπου οι πολίτες

επηρεασμένοι από εξωτερικούς παράγοντες (πχ ΜΜΕ, πολιτικοί) επιδιώκουν την

ένταξή τους στην ‘παγκόσμια κοινωνία’ -υποτιμώντας ακόμα και την κοινωνία της

Ευρώπης- τη στιγμή που αδυνατούν να επιβιώσουν στις εγχώριες κοινωνίες. Η

επιμελώς ‘’καλλιεργημένη’’ ανάγκη παγκοσμιοποίησης οδηγεί σε κρίση των εθνικών

ταυτοτήτων και αδυναμία προσαρμογής σε ένα ξένο περιβάλλον. Έτσι

αντιλαμβανόμαστε πως η ανθρώπινη γνώση για τον εξωτερικό κόσμο έχει καλπάσει

πολύ πιο μπροστά από τη φυσική ικανότητα της συμπεριφοράς να προσαρμοστεί σε

νέες καταστάσεις26.

4.4 Ο ρόλος των ΜΜΕ

Σήμερα όλοι αποδέχονται τον καθοριστικό ρόλο των ΜΜΕ στη διαμόρφωση

των διεθνών σχέσεων. Τα ΜΜΕ δεν καταγράφουν απλώς γεγονότα˙ διαμορφώνουν

με επιπόλαιο τρόπο τη συλλογική εθνική και υπερεθνική συνείδηση γεννώντας συχνά

‘’κατασκευασμένες’’ πραγματικότητες, παραπληροφόρηση, αποπροσανατολισμό και

υποκινούμενες αντιλήψεις. Δημιουργείται έτσι ένα τάγμα ‘’λοβοτομημένων’’ πολιτών

που αδυνατούν να σκεφτούν και να κρίνουν αμερόληπτα.

25

Οικονομικό Δελτίο Άλφα Τράπεζας (2012), «Η διαχείριση κρίσεων στην ευρωζώνη: η ελληνική περίπτωση»,

σελ.67, http://www.alpha.gr/files/infoanalyses/oikon_deltio_117.pdf

26 Κονραντ Λ. (1979), Τα 8 θανάσιμα αμαρτήματα του πολιτισμού μας, Αθήνα , Εκδόσεις Θυμάρι

Σελίδα 12

4.5 Οι αφανείς διαμορφωτές της ιστορίας

Ανεξάρτητα από τις αποφάσεις που θα ληφθούν για τις εξελίξεις σε εθνικά ή

υπερεθνικά ζητήματα, υπάρχουν πάντα αυτοί27 που διαθέτουν οικονομική δύναμη,

διασυνδέσεις και συνεργάτες σε κάθε εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο θεσμό

προκειμένου να κινούν τα πιόνια της παγκόσμιας σκακιέρας και συνεπώς να

διαμορφώνουν την ιστορία. Αυτοί είναι οι δρώντες της ιστορίας και οι υπόλοιποι απλά

φαίνεται να περιοριζόμαστε στη μελέτη των πεπραγμένων.

5. Επίλογος

Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί ένα παράδειγμα συλλογικής δράσης, στην

οποία επένδυσε ένα ολόκληρο σύστημα ανομοιόμορφων κρατών. Όλα τα στοιχεία

ενός μύθου ήταν εδώ: η γέννηση μιας μεγάλης ιδέας, οι ήρωες και ο σκοπός. Θα

πίστευε άραγε κανείς -πριν το ξέσπασμα της κρίσης- πως θα φτάναμε σε ένα σημείο

που θα απομυθοποιούσαμε το όλο αυτό εγχείρημα της ενοποίησης;

Η υπερβολική ανάλυση όμως πολλές φορές χωλαίνει και είναι σκόπιμο σε

δύσκολες περιόδους να εστιάζουμε στα ουσιώδη, όχι τα παρεπόμενα. Η πιο

ουσιώδης Απορία στο σημείο αυτό είναι αν ο καθένας από εμάς έχει

συνειδητοποιήσει τι έχει συμβεί, αν είχαμε ποτέ αποκτήσει ευρωπαϊκή συνείδηση

(πολλοί δε διαθέτουμε εθνική συνείδηση) και φτάνουμε δικαίως στο σημείο να

λυπούμαστε ότι τη χάνουμε. Πώς χάνεις (ή φοβάσαι ότι χάνεις) κάτι που δεν είχες

ποτέ; Αγαθά κόποις κτώνται. Πώς πιστεύεις σε κάτι, όταν απλά απολαμβάνεις οφέλη

χωρίς να ανταποδίδεις εκτελώντας το χρέος σου ως πολίτης;

Η σημερινή κρίση που πλήττει κάθε γωνιά της Ευρώπης είναι δυσβάσταχτη

όμως και λυτρωτική. Καιρός να αναλογιστούμε τι ακριβώς επιθυμούμε να πιστέψουμε

για την Ευρώπη˙ είναι ένα παιχνίδι κυριαρχίας ή ένα ιδεώδες που γεννήθηκε από

στάχτες και αναμένει την πίστη μας και την αφοσίωση μας για να αναζωπυρωθεί;

27

Χαρακτηριστικό παράδειγμα το απόσπασμα του ηλεκτρονικού άρθρου: ‘’..πολλές αποφάσεις που αφορούν όλους

του πολίτες της Ε.Ε γίνονται πίσω από κλειστά γραφεία ή σε πολύπλοκους θεσμούς όπου λίγοι έχουν πρόσβαση. Για

παράδειγμα, το Corporate Europe Observatory (http://www.corporateeurope.org/) έχει ασχοληθεί εκτενώς με το θέμα

του Lobbying των εταιρειών στα Ευρωπαϊκά όργανα. Το επάγγελμα του Lobbyist είναι ένα αποδεκτό επάγγελμα (σε

Ευρώπη και Αμερική), με το οποίο εταιρείες μπορούν να επηρεάζουν νομοθετήματα που τις αφορούν. Μάλιστα

υπάρχουν και λίστες με τα άτομα που ασχολούνται με αυτό, ενώ επιπλέον, αρκετοί επίτροποι έχει αποδειχθεί ότι

μετακινούνται από ευρωπαϊκούς θώκους σε εταιρικούς, με μια πρακτική που ονομάζεται revolving doors..’’

CONSENSUS (2012), Ευρωπαϊκή Ένωση των λαών: θέμα ελπίδας ή ανάλυσης,

http://www.consensus.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=104:2012-06-16-11-43-14&catid=37:2012-

05-12-18-10-58&Itemid=62

Σελίδα 13

6. Βιβλιογραφία - Ηλεκτρονικές Πηγές

Αγαλλοπούλου Π. (2003), Βασικές Έννοιες Αστικού Δικαίου, Αθήνα: Εκδόσεις ΣΑΚΚΟΥΛΑ

Βαρουφάκης Γ. (2011), Παγκόσμιος Μινώταυρος, Αθήνα: Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη

Κοϊμτζόγλου Ι.- Τσιμάρα Κ. (2011), Σημειώσεις Συνταγματικού Δικαίου, Αθήνα: Ελληνικό Ανοιχτό

Πανεπιστήμιο.

Κονραντ Λ. (1979), Τα 8 θανάσιμα αμαρτήματα του πολιτισμού μας, Αθήνα , Εκδόσεις Θυμάρι

Λάβδας, Κ. (2002). Δημιουργία και Εξέλιξη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Πάτρα: Ελληνικό Ανοιχτό

Πανεπιστήμιο

Παρασκευόπουλος, Χρήστος Ι. (2006) ‘Κοινωνικό Κεφάλαιο και Δημόσια Πολιτική στην Ελλάδα’, Επιστήμη

και Κοινωνία, Vol. 16,

Τσινισιζέλης, Μ. (2010), Εξέλιξη και οι Θεσμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Γ’ Τόμος, Πάτρα: Ελληνικό

Ανοικτό Πανεπιστήμιο

Τσινισιζέλης, Μ. και Χρυσοχόου Δ., (2010). Κυριαρχία και μετακυριαρχία: διακρίσεις και διατομές. Στον

τόμο Κ. Λάβδα, Δ. Ξενάκη και Δ. Χρυσοχόου, επιμ., Κατευθύνσεις στην Μελέτη των Διεθνών Σχέσεων.

Αθήνα¨Εκδόσεις Σιδέρη

Ευρωπαϊκή Ένωση, europa eu: http://europa.eu/index_el.htm

Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2012), Η οικονομική και νομισματική ένωση και το ευρώ,

http://europa.eu/pol/emu/flipbook/el/files/na7012001elc_002.pdf

Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών http://ec.europa.eu/citizens-initiative/public/basic-facts

Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, http://www.european-council.europa.eu/home-page?lang=el

Βουλή των Ελλήνων-Γραφείο Προϋπολογισμού του Κράτους (2014), «Η ΝΕΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΣΤΗ ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΚΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ. Οι μηχανισμοί εποπτείας και αλληλεγγύης

υπό όρους μετά το Μνημόνιο»,

http://www.pbo.gr/Portals/3/Νέα%20δημοσ%20διακυβ%20ΓΠΒ%203%20Λιαργκ%2017_1_14.pdf

Οικονομικό Δελτίο Άλφα Τράπεζας (2012), «Η διαχείριση κρίσεων στην ευρωζώνη: η ελληνική

περίπτωση», σελ.45-70,

http://www.alpha.gr/files/infoanalyses/oikon_deltio_117.pdf

CONSENSUS (2012), Ευρωπαϊκή Ένωση των λαών: θέμα ελπίδας ή ανάλυσης,

http://www.consensus.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=104:2012-06-16-11-43-

14&catid=37:2012-05-12-18-10-58&Itemid=62