amethystosbooks.blogspot.gr http://amethystosbooks.blogspot.gr/2014/08/1.html

«ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΑΓΑΘΟΥ» στις μαρτυρίες του Αριστοτέλη (1)

«ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΑΓΑΘΟΥ» στις μαρτυρίες του Αριστοτέλη του Enrico Berti

Η κατάσταση των μελετώνΗ πρωταρχική μαρτυρία που διαθέτουμε για την Πλατωνική θεωρία«γύρω από το Αγαθό», είναι τά απόσπάσματα της χαμένηςπραγματείας του Αριστοτέλη «περί του Αγαθού», η οποία σύμφωνα μετην παράδοση περιέχει τις σημειώσεις από την προφορική διδασκαλίατου Πλάτωνος στο θέμα.Σύμφωνα με τον Αριστόξενο, απ’ ευθείας μαθητή τού Αριστοτέλη καιεπομένως εις θέσιν ν�χει ακούσει την πληροφορία κατ’ ευθείαν απότον δάσκαλο, «ο Αριστοτέλης συνήθιζε να διηγείται ότι το μεγαλύτερομέρος όσων είχαν ακούσει την ακρόαση (την διάλεξη) του Πλάτωνος«περί του Αγαθού» είχαν δοκιμάσει μια τέτοια εντύπωση. [Εκείνηδηλαδή που δοκιμάζει κάποιος ο οποίος έχει διαψευσθεί πάνω στοθέμα]. Καθένας πράγματι είχε προϋποθέσει ότι γνώριζε κάποια απόαυτά που θεωρούνται ανθρώπινα αγαθά, όπως ο πλούτος, η υγεία, ηδύναμις, τέλος πάντων μια κάποια θαυμαστή ευτυχία. Αλλά ότανκατέστη φανερό ότι οι συζητήσεις είχαν σαν κέντρο τους ταμαθηματικά, δηλαδή τους αριθμούς, την γεωμετρία και την αστρονομίακαι κατέληγαν στην δήλωση πως το αγαθό είναι το Ένα, είμαστε πεπεισμένοι πως αυτό φάνηκε σαν κάτι εντελώςπαράλογο και πως μερικοί το απέρριψαν και μερικοί άλλοι κατέκριναν το πράγμα»!Η απογοήτευση την οποία δοκίμασαν οι ακροατές μαρτυρεί πως το επεισόδιο πρέπει να διήρκεσε μια μόνονφορά, ενώ το γεγονός πως ο Αριστοτέλης έγραψε ένα έργο αποτελούμενο από τρία βιβλία, το οποίο έχει τον τίτλο«περί του Αγαθού», όπως προκύπτει από όλους του καταλόγους των έργων του, στο οποίο θα είχε αναφέρει τηνθεωρία του Πλάτωνος γύρω από τους αριθμούς και τις αρχές τους, φανερώνει ότι ο Πλάτων θα πρέπει να είχεαφιερώσει στο θέμα, πάρα πολλές εκθέσεις, διδασκαλίες, φυσικά βεβαίως στο εσωτερικό της Ακαδημίας.Η διάλεξη για την οποία κάνει λόγο ο Αριστόξενος, πρέπει να είχε δοθεί έξω από την σχολή. Υπάρχει μάλιστα μιαμαρτυρία του Θεμίστιου, σύμφωνα με την οποία ο Πλάτων έδωσε την διάλεξη αυτή στον Πειραιά και θα είχεσυγκεντρωθεί για να την ακούσει ένα μεγάλο πλήθος ανθρώπων, όχι μόνο από την Αθήνα, αλλά και από τουςαγρούς, τα αμπέλια, και από τα ορυχεία ασημιού. Αυτό δεν σημαίνει βεβαίως πως δεν διαπραγματεύθηκε τό ίδιοακριβώς θέμα με των μαθημάτων της σχολής: και στις δύο περιπτώσεις μίλησε για αριθμούς και για την αρχήτους, δηλαδή το Ένα.Επειδή όμως για την Πλατωνική θεωρία των αριθμών, των αρχών τους και την ταύτιση μιας εξ αυτών, δηλαδή τουΕνός, με το Αγαθό, ο Αριστοτέλης μιλάει εκτενώς και στα έργα που διασώθηκαν, και ιδιαιτέρως στην Μεταφυσική,στην Ηθική, στα Ηθικά και ίσως και στο περί Ψυχής, είναι αναγκαίο να χρησιμοποιήσουμε όλα αυτά τα στοιχείαστην έκθεσή μας, στην συνέχεια.

Η μείωση των αισθητών στις ιδέες και των ιδεών στους αριθμούς

Η πιο διάσημη έκθεση του Αριστοτέλη της πλατωνικής θεωρίας του αγαθού είναι εκείνη που περιέχεται στο 1 ο

βιβλίο της Μεταφυσικής – που είναι ο κλασσικός τόπος της εκθέσεως των προηγούμενων θεωριών για τις αρχέςκαι τις πρώτες αιτίες, των προηγουμένων Μεταφυσικών θεωριών δηλαδή – όπου αμέσως μετά την έκθεση τηςθεωρίας των Ιδεών και των μαθηματικών οντοτήτων σαν ενδιάμεσες πραγματικότητες ανάμεσα στις Ιδέες και τααισθητά πράγματα, ο Αριστοτέλης δηλώνει: «Επειδή οι μορφές (είδη) είναι αιτίες των άλλων πραγμάτων, οΠλάτων σκέφθηκε πως τα στοιχεία τους ήταν τα στοιχεία όλων των όντων. Σαν ύλη σκέφθηκε πως είναι οι αρχές

το μέγιστο και το ελάχιστο, σαν ουσία όμως το Ένα. Από εκείνα λοιπόν πράγματι, λόγω μετοχής στο Ένα,σκέφθηκε πως είναι οι μορφές και οι αριθμοί (τα είδη είναι τους αριθμούς)».Εδώ ο Αριστοτέλης αναφέρεται ήδη στις δύο φάσεις τής διαδικασίας της μειώσεως: πρώτα απ’ όλα η μείωση τωναισθητών πραγματικοτήτων στις Ιδέες, θεμελιωμένη στην σχέσης τής τυπικής αιτιότητος που θα εξασκούσαναναφορικά με τα πράγματα, και στην συνέχεια στην μείωση των Ιδεών δε δύο στοιχεία ή αρχές, δηλαδή το Ένακαι το μέγιστο και το ελάχιστο, που ονομάστηκε στην συνέχεια αόριστη Δυάς, και θεμελιώνεται στην σχέσηαντιστοίχως της δημιουργικής και της υλικής αιτίας που θα εξασκούσαν απέναντι στις Ιδέες. Επειδή όμως στηνέκθεση της θεωρίας των Ιδεών, των καθαρών και απλών, δηλαδή αυτής που δεν συνδέεται με την Θεωρία τωναριθμών, ο Αριστοτέλης δεν αφήνει κανέναν υπαινιγμό για πιθανά στοιχεία ή αρχές των Ιδεών, ενώ μιλά μόνονόταν συνδέει τις Ιδέες στους αριθμούς, είναι νόμιμο να υποθέσουμε πως αυτές οι αρχές έχουν συλληφθείπρωταρχικώς σαν αρχές των αριθμών και επεκτάθηκαν και στις Ιδέες στην συνέχεια μετά την σύνδεσή τους μετους αριθμούς.Οι τελικές λέξεις του χωρίου στο οποίο αναφερόμαστε έχουν μια γραμματική δυσκολία, διότι το ρήμα είναιφαίνεται να στηρίζεται από το προηγούμενο «εξ εκείνων», και γι’ αυτό πρέπει να υπάρχει κάποια παρεμβολή:σύμφωνα με τον Ross έχουν παρεμβληθεί οι λέξεις «τα είδη», ενώ σύμφωνα με τον Jaeger έχουν παρεμβληθεί οιλέξεις «τους αριθμούς». Και στις δύο περιπτώσεις η παρεμβολή φανερώνει την θέληση να συνδεθούν δύοθεωρίες πρωταρχικώς ξεχωριστές μεταξύ τους, εκείνη των Ιδεών, και εκείνη των αριθμών, τις οποίες ο ίδιος οΑριστοτέλης σε άλλο σημείο θεωρεί σαν δύο διακεκριμένες θεωρίες. (Μετ. Μ 4, 1078 b 9-11). Το γεγονός όμωςείναι πως η επιχειρηματολογία που διεξάγεται από τον φιλόσοφο σε ολόκληρο το χωρίο απαιτεί τον σύνδεσμοτων δύο θεωριών: το ένα και η Δυάς, είναι πράγματι οι αρχές των αριθμών και μπορούν να υπολογισθούν αρχέςτων Ιδεών μόνον εάν αυτές συνδεθούν κατά κάποιο τρόπο με τους αριθμούς.Αυτός ο σύνδεσμος εξ άλλου πιστοποιείται αμέσως μετά από τον ίδιο τον Αριστοτέλη, εκεί όπου δηλώνει πως οΠλάτων έλεγε: «ότι οι αριθμού είναι οι αιτίες της Ουσίας για τα άλλα πράγματα, με τον ίδιο τρόπο εκείνων (τωνΠυθαγορείων)» (Μετ. 987 b 24-25). Αποδίδει δηλαδή στους αριθμούς τον ίδιο τύπο δημιουργικής αιτίας απέναντιστις αισθητές πραγματικότητες, που είχε αποδώσει λίγο πριν στις Ιδέες. Η ίδια πιστοποίηση υπάρχει στηνσυνέχεια, στην διαβεβαίωση πως ο Πλάτων είχε θέσει τους αριθμούς, διαφορετικά από τους Πυθαγόρειους, εκτόςτων πραγμάτων, «παρά τα πράγματα», και είχε εισάγει τις μορφές, τα είδη, «λόγω της μελέτης στους λόγους»,δηλαδή λόγω της διαλεκτικής, στην οποία δεν συμμετείχαν οι Πυθαγόρειοι (Μετ. 987 b 29-33).Τόσο οι αριθμοί, όσο και τα είδη, λοιπόν, έχουν συλληφθεί από τον Πλάτωνα σαν δημιουργικές αιτίες τωναισθητών και έχουν τοποθετηθεί επέκεινα ή έξω από αυτά, υπέρ αυτών, για λόγους διαλεκτικής τάξεως, δηλαδήυπολογίσθηκαν σαν καθόλου (σύμφωνα με την διδασκαλία του Σωκράτη): αυτή είναι η αιτία για την οποία οιαρχές των αριθμών κατέληξαν και αρχές των Ιδεών, δηλαδή των μορφών.Όσον αφορά τον λόγο για τον οποίο ο Πλάτων θεώρησε τους αριθμούς σαν αιτίες των αισθητών, ο Αριστοτέληςφαίνεται αναποφάσιστος. Σε δύο χωρία, αρκετά όμοια μεταξύ τους, παρουσιάζει σε ερωτηματική μορφή δύοπιθανές αλλά διαφορετικές εξηγήσεις. Στην πρώτη αναρωτιέται: «Εάν οι μορφές είναι αριθμοί, με ποιόν τρόπο θαείναι αιτίες; Ίσως επειδή τα όντα είναι διαφορετικοί αριθμοί; Όπως για παράδειγμα, αυτός ο αριθμόςείναι άνθρωπος, αυτός ο άλλος είναι ο Σωκράτης, αυτός ο άλλος ακόμη είναι ο Κρίτων; Γιατί λοιπόν εκείνοι είναιαιτίες αυτών; Δεν υπολογίζεται καθόλου, ότι οι μεν είναι αιώνιοι και οι άλλοι όχι; Εάν αντιθέτως ο λόγος είναι διότιτα πράγματα εδώ κάτω είναι σχέσεις αριθμών, όπως λ.χ. η αρμονία, είναι ξεκάθαρο πως υπάρχει κάτι από τοΈνα ανάμεσα στα πράγματα του οποίου αυτά είναι σχέσεις. Και εάν υπάρχει αυτό το κάτι, δηλαδή η ύλη, γίνεταιφανερό πως και οι ίδιοι οι αριθμοί θα είναι κάποιες σχέσεις ενός πράγματος αναφορικά με ένα άλλο. Εννοώ γιαπαράδειγμα, εάν οι Κρίτων είναι μια αριθμητική σχέση φωτιάς, γης, νερού και αέρος, και η Ιδέα τότε θα είναι έναςαριθμός κάποιων άλλων υποκείμενων πραγματικοτήτων. Ακόμη δε και ο ίδιος ο άνθρωπος (αυτοάνθρωπος),τόσο σαν κάποιος αριθμός, όσο και σαν μη-αριθμός, θα είναι παρ’ όλα αυτά μια αριθμητική σχέση κάποιωνπραγμάτων και όχι ένας αριθμός, ούτε κάποια Ιδέα για αυτούς τους λόγους, μπορεί να είναι ένας αριθμός» (Μετ.991b 9-21).Εδώ ο Αριστοτέλης αποδίδει στην Πλατωνική θεωρία σύμφωνα με την οποία οι Ιδέες είναι αριθμοί, ή μειώνονταισε αριθμούς, κάποιες δικαιολογίες πυθαγορείου τύπου, ότι δηλαδή τα ίδια αισθητά πράγματα είναι αριθμοί ήαντιθέτως έχουν σαν ουσιώδη χαρακτήρα, δηλαδή σαν είδος (μορφή),κάποιες αριθμητικές σχέσεις. Αςπροσέξουμε πώς αυτή η τελευταία υπόθεση, πειστική όσον αφορά την περίπτωση της αρμονίας, εφαρμόζεταιαπό τον Αριστοτέλη, για πολεμικούς λόγους, στην τελείως απίθανη περίπτωση του ανθρώπου, λόγω του ότι οΠλάτων αποδεχόταν ότι υπάρχει μια Ιδέα του ανθρώπου, «ο αυτοάνθρωπος», (μια παραδοχή που χρησίμευε σανβάση στην διάσημη αντίρρηση του «τρίτου ανθρώπου»).

Συνεχίζεται

Αμέθυστος