ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ – Θεματική προσέγγιση «Πορτραίτο – από τα Φαγιούμ στη Γενιά του ‘30»

Το ταξίδι και η γνωριμία με τα πορτραίτα ξεκινάει από την Αίγυπτο και την κοιλάδα του Φαγιούμ. Σημαίνει «μεγάλη υδάτινη έκταση». Τα πρώτα πορτραίτα Φαγιούμ βρέθηκαν το 1615 σε πολλές νεκροπόλεις. Είναι νεκρικά πορτραίτα για ταφική χρήση, δείγματα ελληνιστικής και ρωμαϊκής περιόδου της Αιγύπτου. Προσωπογραφίες σε ξύλο ή λινό ύφασμα (σάβανο). Τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν είναι:

- Η «Εγκαυστική» - Η Τέμπερα

Εγκαυστική Μέθοδος: Η εγκαυστική τεχνική εμφανίζεται ως η πιο γνωστή για τη ρεαλιστική απεικόνιση. Βασικό χαρακτηριστικό της εγκαυστικής είναι η χρήση του κεριού το οποίο έπρεπε να είναι θερμό κατά την επεξεργασία του και η διαδικασία έπρεπε να γίνει σε σύντομο χρονικό διάστημα αλλά και με ακρίβεια. Τέμπερα: Όσον αφορά την τέμπερα, στην ανάμειξη των χρωμάτων χρησιμοποιούνταν και διάφορα συνδετικά υλικά, όπως ζωικές κόλλες, αραβική γόμμα, ρητίνες όπως μαστίχα Χίου και ασπράδι ή κρόκος αυγού.

Τσαρούχης: έργο με αυγό και τέμπερα σε χαρτί για να δείξει πως ζωγραφίζεται μία βυζαντινή εικόνα.

Τα έργα Φαγιούμ, διακρίνονται από ιδιαίτερο Νατουραλισμό, λεπτομέρεια και απεικονίζουν πιστά την

πραγματικότητα. Θεωρούνται πρόδρομος των Βυζαντινών εικόνων.

Παντοκράτωρ: Χριστός Παντοκράτορας, πρώτο μισό του 6ου αιώνα. Βυζαντινή ζωγραφική παράσταση με προτομή, χειρονομία

ευλογίας, Ευαγγέλιο στο αριστερό χέρι.

Αργότερα θα αποτελέσουν πηγή έμπνευσης, τόσο για τους Έλληνες εικαστικούς της γενιάς του ’30

(Τσαρούχης, Εγγονόπουλος, Χατζηκυριάκος – Γκίκας, Μαυροΐδης, Μόραλης, Παππάς κ.λ.π.) και

σύγχρονους Έλληνες και Ευρωπαίους εικαστικούς.

Εικαστική Γενιά του ’30. Η Μικρασιατική καταστροφή το 1922 και η έναρξη της περιόδου του Μεσοπολέμου, με ολόκληρο το κοινωνικό - πολιτικό φάσμα που δημιουργείται, καθορίζει ουσιαστικά την πορεία της τέχνης. Οι συνθήκες που επικράτησαν έπειτα από την Μικρασιατική καταστροφή, η ηττοπάθεια και το ναυάγιο της Μεγάλης Ιδέας, η οικονομική επίδραση αλλά και η πολιτική αστάθεια που οδήγησε στην δικτατορία του Ι. Μεταξά, σε συνάρτηση με το ευρωπαϊκό κλίμα του Μεσοπολέμου και την τελική ευθεία προς τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο , άφησαν ανεξίτηλο το στίγμα τους στην πορεία της τέχνης και των γραμμάτων της εποχής. Μέσα σε αυτό το κλίμα, παρατηρείται η επιστροφή των καλλιτεχνών στις ρίζες και την παράδοση, στο Βυζάντιο και στην παράδοση της Ανατολής. Οι Έλληνες δημιουργοί αυτής της περιόδου, παρά τους προσωπικούς προσανατολισμούς τους, έχουν κοινά στοιχεία, παρακολουθούν στενά τα δυναμικά κινήματα της εποχής ενώ στρέφουν παράλληλα το βλέμμα τους στην ελληνική παράδοση, την αρχαία, τη βυζαντινή και τη λαϊκή. Τα πορτραίτα τους έχουν στην έκφρασή τους αρχαϊκή λιτότητα. Χαρακτηριστικά στοιχεία έκφρασης, τα ερμητικά κλειστά και σφιγμένα χείλη, το έντονο βλέμμα και η ακαθόριστη έκφραση στο πρόσωπο. Χρησιμοποιούν χρώματα γήινα, τα χρώματα των Φαγιούμ, που συχνά χρησιμοποιούν στις προσωπογραφίες τους. Οι Έλληνες ήταν αυτοί που εισήγαγαν την μετωπικότητα των μορφών και την στάση των τριών τετάρτων, στην Αίγυπτο, όπου κυριαρχούσε η απεικόνιση προφίλ. Έργα των Ελλήνων εικαστικών του ’30:

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1. Ποια είναι κατά τη γνώμη σου τα κοινά χαρακτηριστικά των προηγούμενων ζωγραφικών έργων;

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2. Πως αποδίδεται το κάθε έργο;

- Απόδοση των μορφών με γραμμές και περιγράμματα; □

- Απόδοση των μορφών με σχήματα διαφορετικών τόνων και χρωμάτων; □

Επίλεξε μία από τις δύο περιπτώσεις και δικαιολόγησε την επιλογή σου.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3. Αποδίδεται στα έργα η αίσθηση του χώρου, του όγκου και των μορφών ή όχι; Αιτιολόγησε την

απάντησή σου.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

4. Ξεχωρίζουν τα σχήματα των μορφών ή ενοποιούνται μεταξύ τους;

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

5. Ποιες σκέψεις σου έρχονται στο νου παρατηρώντας τα έργα; Ποια συναισθήματα γεννιούνται μέσα

σου;

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

6. Κατά τη γνώμη σου, η επιστροφή στην κλασική παράδοση μετά από μία παγκόσμια κοινωνικό –

πολιτική καταστροφή, αποτελεί ασφαλές «σημείο αναφοράς» για τον πολιτισμό; Δικαιολόγησε την

απάντησή σου.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

7. Στη Σχολική Βιβλιοθήκη υπάρχουν πληροφορίες που μπορείς να αντλήσεις από έντυπο και ψηφιακό

υλικό σχετικά με τις τεχνικές της Τέμπερας και της Εγκαυστικής μεθόδου. Σύλλεξε τις πληροφορίες και

ετοίμασε μία σχετική παρουσίαση των δύο αυτών τεχνικών σε ψηφιακή μορφή (PowerPoint) ή σε

αφίσα – πόστερ, τοποθετώντας σχετικό φωτογραφικό και έντυπο υλικό.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………