Διονύσιος Διονύσιος ΣολωμόςΣολωμός

Ο ΚρητικόςΟ Κρητικός

ΤΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣΤΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ

1.1. Η κύρια αφήγησηΗ κύρια αφήγηση (χρόνος του ναυαγίου: η καταιγίδα, η (χρόνος του ναυαγίου: η καταιγίδα, η πάλη των δύο ναυαγών, το γαλήνεμα της φύσης, η ανάδυση της πάλη των δύο ναυαγών, το γαλήνεμα της φύσης, η ανάδυση της φεγγαροντυμένης, ο ανεκλάλητος ήχος, η έξοδος των ναυαγών φεγγαροντυμένης, ο ανεκλάλητος ήχος, η έξοδος των ναυαγών στη στεριά, ο θάνατος της αγαπημένης): απ. 1, στ. στη στεριά, ο θάνατος της αγαπημένης): απ. 1, στ. 1-6, 1-6, απ. 3, απ. 3, στ. στ. 1-11, 1-11, απ. 4, στ. απ. 4, στ. 1-121-12, 18-28, 37-38, , 18-28, 37-38,

απ. 5, στ. απ. 5, στ. 1-4, 1-4, 10-12, 15-16, 21-58.10-12, 15-16, 21-58.

2.2. Αναδρομές στο παρελθόνΑναδρομές στο παρελθόν (βρεφική ηλικία, εφηβεία, οι αγώνες (βρεφική ηλικία, εφηβεία, οι αγώνες στην Κρήτη, ο αφανισμός της οικογένειας, η φυγή από την στην Κρήτη, ο αφανισμός της οικογένειας, η φυγή από την πατρίδα): απ. 2, στ. πατρίδα): απ. 2, στ. 1-31-3, απ. 4, στ. , απ. 4, στ. 13-1713-17, , 29-3629-36, απ. 5, στ. , απ. 5, στ. 16-2016-20, , 36-4236-42..

3.3. Πρόδρομες αφηγήσειςΠρόδρομες αφηγήσεις (το παρόν του αφηγητή ως πρόσφυγα, (το παρόν του αφηγητή ως πρόσφυγα, μετά το ναυάγιο και το θάνατο της αγαπημένης): απ. 2, στ. μετά το ναυάγιο και το θάνατο της αγαπημένης): απ. 2, στ. 44, , απ. 5, στ. απ. 5, στ. 5-9, 13-145-9, 13-14. .

4.4. Πρόδρομη αφήγηση για την έσχατη κρίσηΠρόδρομη αφήγηση για την έσχατη κρίση (απώτατο μέλλον, (απώτατο μέλλον, Δευτέρα Παρουσία): απ. 2, στ. Δευτέρα Παρουσία): απ. 2, στ. 5-185-18). ).

Α. Το ποίημαΑ. Το ποίημα

1 [18]1 [18]

Έκοίταα, κι ήτανε μακριά ακόμη τ’ ακρογιάλι·Έκοίταα, κι ήτανε μακριά ακόμη τ’ ακρογιάλι·

«Αστροπελέκι μου καλό, για ξαναφέξε πάλι!»«Αστροπελέκι μου καλό, για ξαναφέξε πάλι!»

Τρία αστροπελέκια επέσανε, ένα ξοπισω στ’ άλλο,Τρία αστροπελέκια επέσανε, ένα ξοπισω στ’ άλλο,

Πολύ κοντά στην κορασιά με βρόντημα μεγάλο·Πολύ κοντά στην κορασιά με βρόντημα μεγάλο·

Τα πέλαγα στην αστραπή κι ο ουρανός αντήχαν,Τα πέλαγα στην αστραπή κι ο ουρανός αντήχαν,

Οι ακρογιαλιές και τα βουνά μ’ όσες φωνές κι αν είχαν. Οι ακρογιαλιές και τα βουνά μ’ όσες φωνές κι αν είχαν.

2 [19]Πιστέψετε π’  ό,τι θα πω είν’ ακριβή αλήθεια,Μα τές πολλές λαβωματιές πού μόφαγαν τα στήθια,Μα τους συντρόφους πόπεσαν στην Κρήτη πολεμώντας,Μα την ψυχή πού μ' έκαψε τον κόσμο απαρατώντας.(Λάλησε, Σάλπιγγα! κι' εγώ το σάβανο τινάζω,Και σχίζω δρόμο και τς αχνούς αναστημένους κράζω:«Μην είδετε την ομορφιά που την Κοιλάδα αγιάζει;Πέστε, να ιδήτε το καλό εσείς κι ο,τι σας μοιάζει.Καπνός δε μένει από τη γή' νιος ουρανός εγίνη'Σαν πρώτα εγώ την αγαπώ και θα κριθώ μ’ αυτήνη.—Ψηλά την είδαμε πρωί· της τρέμαν τα λουλούδιαΣτη θύρα της Παράδεισος που εβγήκε με τραγούδιαΈψαλλε την Ανάσταση χαροποιά η φωνή της,Κι έδειχνεν ανυπομονιά για να ‘μπει στο κορμί της·Ο Ουρανός ολόκληρος αγρίκαε σαστισμένος,Το κάψιμο αργοπορούνε ο κόσμος ο αναμμένος"Και τώρα ομπρός την είδαμε· ογλήγορα σαλεύει·Όμως κοιτάζει εδώ κι εκεί και κάποιονε γυρεύει»).

3. [20]

Ακόμη εβάστουνε η βροντή ... ... ...

Κι η θάλασσα, πού σκίρτησε σαν το χοχλό που βράζει,

Ησύχασε και έγινε όλο ησυχία και πάστρα,

Σαν περιβόλι ευώδησε κι εδέχτηκε όλα τ’ αστρα·

Κάτι κρυφό μυστήριο εστένεψε τη φύση

Κάθε ομορφιά να στολιστή και το θυμό ν’ αφήση.

Δεν ειν’ πνοή στον ουρανό, στη θάλασσα, φυσώντας

Ούτε όσο κάνει στον ανθό η μέλισσα περνώντας,

Όμως κοντά στην κορασιά, πού μ’ έσφιξε κι εχάρη,

Εσειότουν τ’ ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι·

Και ξετυλίξει ογλήγορα κάτι που εκείθε βγαίνει,

Κι ομπρός μου ιδού που βρέθηκε μία φεγγαροντυμένη.

Έτρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά της,

Στα μάτια της τα ολόμαυρα και στα χρυσά μαλλιά της.

4. [21]

Εκοίταξε τ’ αστέρια, κι εκείνα αναγάλλιασαν,

Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν·

Κι από το πέλαο, που πατεί χωρίς να το σουφρώνει,

Κυπαρισσένιο ανάερα τ’ ανάστημα σηκώνει,

Κι ανεί τς αγκάλες μ’ έρωτα και με ταπεινοσύνη,

Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη.

Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει,

Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει.

Τέλος σ’ εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα,

Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμήθρα,

Όχι στην κόρη, αλλά σ’ εμέ την κεφαλή της κλίνει·

Την κοίταζα ο βαριόμοιρος, μ’ έκοίταζε κι εκείνη.

Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω,

Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο,

Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου,

Καν τ’ όνειρο, όταν μ’ έθρεφε το γάλα της μητρός μου·

Ήτανε μνήμη παλαιή, γλυκιά κι αστοχισμένη,

Που ομπρός μου τώρα μ’ όλη της τη δύναμη προβαίνει·

Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι ν’ αναβρύζη

Ξάφνου οχ τα βάθη του βουνού, κι ο ήλιος το στολίζει.

Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα,

Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα,

Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου,

Που ετρέμαν και δε μ’ άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου·

Όμως αυτοί είναι θεοί, και κατοικούν απ’ όπου

Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τ’ ανθρώπου,

Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου

Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου:

«Κοίτα με μες στα σωθικά, που φύτρωσαν οι πόνοι………………….………………….

Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου·

Τ’ αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μού τ’ αδράξαν,

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν,

Τον γέροντα τον κύρη μου εκάψανε το βράδυ,

Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι.

Στην Κρήτη ............    

Μακριά ‘πο κειθ’ εγιόμισα τες φούχτες μου και εβγήκα.

Βόηθα, Θεά, το τρυφερό κλωνάρι μόνο να ‘χω·

Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ, κι αυτό βαστώ μονάχο».

5. [22]

Εχαμογέλασε γλυκά στον πόνο της ψυχής μου,

Κι εδάκρυσαν τα μάτια της, κι έμοιαζαν της καλής μου.

Εχάθη, αλιά μου! αλλ’ άκουσα του δακρύου της ραντίδα

Στο χέρι, πού ‘χα σηκωτό μόλις εγώ την είδα.

— Εγώ από κείνη τη στιγμή δεν έχω πλια το χέρι,

Π’ αγνάντευεν Αγαρηνό κι εγύρευε μαχαίρι·

Χαρά δεν του ‘ναι ο πόλεμος· τ’ απλώνω του διαβάτη

Ψωμοζητώντας, κι έρχεται με δακρυσμένο μάτι·

Κι όταν χορτάτα δυστυχιά τα μάτια μου ζαλεύουν

Αργά, κι ονείρατα σκληρά την ξαναζωντανεύουν,

Και μέσα στ’ άγριο πέλαγο τ' αστροπελέκι σκάει,

Κι η θάλασσα να καταπιή την κόρη αναζητάει,

Ξυπνώ φρενίτης, κάθομαι, κι ο νους μου κινδυνεύει,

Και βάνω την παλάμη μου, κι αμέσως γαληνεύει. -     

Τα κύματα έσχιζα μ’ αυτό, τ’ άγρια και μυρωδάτα,

Με δύναμη πού δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάτα,

Μήτε όταν εκροτούσαμε, πετώντας τα θηκάρια,

Μάχη στενή με τους πολλούς ολίγα παλληκάρια,

Μήτε όταν τον μπομπο - Ίσούφ και τς άλλους δύο βαρούσα.

Σύρριζα στη Λαβύρινθο π’ αλαίμαργα πατούσα.

Στο πλέξιμο το δυνατό ο χτύπος της καρδιάς μου

(Κι αυτό μου τ’ αυξαιν’) έκρουζε στην πλεύρα της κυράς μου.

…………..

…………..

Αλλά το πλέξιμ’ άργουνε και μου τ’ αποκοιμούσε

Ηχός, γλυκύτατος ηχός, οπού με προβοδούσε.

Δεν είναι κορασιάς φωνή στα δάση που φουντώνουν,

Και βγαίνει τ’ άστρο του βραδιού και τα νερά θολώνουν,

Και τον κρυφό της έρωτα της φύσης τραγουδάει,

Του δέντρου και του λουλουδιού πού ανοίγει και λυγάει·

Δεν είν’ αηδόνι κρητικό, που παίρνει τη λαλιά του

Σε ψηλούς βράχους κι άγριους όπ’ έχει τη φωλιά του,

Κι αντιβουίζει ολονυχτίς από πολλή γλυκάδα

Η θάλασσα πολύ μακριά, πολύ μακριά η πεδιάδα,

Ώστε που πρόβαλε η αυγή και έλιωσαν τ’ αστέρια,

Κι ακούει κι αυτή και πέφτουν της τα ρόδα από τα χέρια

Δεν είν’ φιαμπόλι το γλυκό, οπού τ’ αγρίκαα μόνος

Στον Ψηλορείτη όπου συχνά μ’ ετράβουνεν ο πόνος

Κι έβλεπα τ’ άστρο τ’ ουρανού μεσουρανίς να λάμπει

Και του γελούσαν τα βουνά, τα πέλαγα κι οι κάμποι·

Κι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθερίας ελπίδα

Κι' έφώναζα: «ώ θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδα!»

Κι άπλωνα κλαίοντας κατ’ αυτή τα χέρια με καμάρι·

Καλή ‘ν’ η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι.

Λαλούμενο, πουλί, φωνή, δεν είναι να ταιριάζει,

Ίσως δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζει

Δεν είναι λόγια· ήχος λεπτός ... ...

Δεν ήθελε τον ξαναπεί ο αντίλαλος κοντά του.

Αν είν’ δεν ήξερα κοντά, αν έρχονται από πέρα·

Σαν του Μαϊού τες ευωδιές γιόμιζαν τον αέρα,

Γλυκύτατοι, ανεκδιήγητοι ... ...

Μόλις είν’ έτσι δυνατός ο Έρωτας και ο Χάρος.

Μ’ άδραχνεν όλη την ψυχή, και να ‘μπει δεν ημπόρει

Ο ουρανός, κι η θάλασσα, κι η ακρογιαλιά, κι η κόρη

Με άδραχνε, και μ’ έκανε συχνά ν’ αναζητήσω

Τη σάρκα μου να χωρισθώ για να τον ακλουθήσω.

Έπαψε τέλος, κι άδειασεν η φύσις κι η ψυχή μου·

Που εστέναξε κι εγιόμισεν ευθύς οχ την καλή μου·

Και τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένη,

Την απιθώνω με χαρά, κι ήτανε πεθαμένη.

Β. Ερμηνευτικοί άξονεςΒ. Ερμηνευτικοί άξονες

1.1. Το θέμα του ποιήματοςΤο θέμα του ποιήματος

Οι αγώνες των Κρητικών για την ελευθερία τους (1823-1824) και το κατοπινό δράμα των προσφύγων (ιστορικός χρόνος του ποιήματος). Πρόσφυγας είναι και ο επινοημένος ναυαγός. Ένας Κρητικός που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί, για να διατηρήσει την ελευθερία του έστω και ως πρόσφυγας, και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή.

2. Ο τίτλος του 2. Ο τίτλος του ποιήματος ποιήματος δεν υπάρχει δεν υπάρχει στο χειρόγραφο, αλλά στο χειρόγραφο, αλλά τον τον έδωσε ο πρώτος εκδότης έδωσε ο πρώτος εκδότης του σολωμικού έργου, ο του σολωμικού έργου, ο Πολυλάς, Πολυλάς, ενώ οι πέντε ενώ οι πέντε ενότητες του ποιήματος είναι ενότητες του ποιήματος είναι αριθμημένες από τον ποιητή με αριθμημένες από τον ποιητή με τους αριθμούς τους αριθμούς 18-22.18-22. Στο Στο σχολικό βιβλίο αυτή η σχολικό βιβλίο αυτή η αρίθμηση δίνεται μέσα σε αρίθμηση δίνεται μέσα σε αγκύλες, ενώ προηγείται η αγκύλες, ενώ προηγείται η αρίθμηση από το 1 ως το 5 αρίθμηση από το 1 ως το 5 κατά την εισήγηση Αλεξίου. κατά την εισήγηση Αλεξίου. Εκτός από τους Εκτός από τους 134 στίχους134 στίχους που απαρτίζουν το ποίημα, ο που απαρτίζουν το ποίημα, ο εκδότης παραθέτει στο τέλος εκδότης παραθέτει στο τέλος και ένα πλήθος από και ένα πλήθος από παραλλαγές στίχων. παραλλαγές στίχων.

3. Το είδος του ποιήματος3. Το είδος του ποιήματος Δραματικός μονόλογος:Δραματικός μονόλογος: Πρόκειται για πρωτοπρόσωπη Πρόκειται για πρωτοπρόσωπη

αφήγηση δραματοποιημένη, όπου ο ήρωας πορεύεται αφήγηση δραματοποιημένη, όπου ο ήρωας πορεύεται αγνοώντας τη δραματική απόληξη (που είναι ο θάνατος αγνοώντας τη δραματική απόληξη (που είναι ο θάνατος της κόρης). της κόρης).

Αφηγηματικό ποίημα:Αφηγηματικό ποίημα: Ο ήρωας στον Ο ήρωας στον «Κρητικό»«Κρητικό» δε δε μονολογεί απλώς αλλά αναπολεί και αφηγείται τη μονολογεί απλώς αλλά αναπολεί και αφηγείται τη δραματική του περιπέτεια και όπως την αναπολεί δραματική του περιπέτεια και όπως την αναπολεί «φιλοσοφεί». «φιλοσοφεί».

Λυρικό ποίημα:Λυρικό ποίημα: ο ποιητής μέσω του αφηγητή εξωτερικεύει τον εσωτερικό του κόσμο (τις σκέψεις, τις απόψεις, τα συναισθήματά του κ.α.), με τη χρήση μάλιστα πλούσιων και εντυπωσιακών εκφραστικών μέσων (εικόνων, σχημάτων λόγου, κ.α.), μεταρσιώνοντας συχνά τον αναγνώστη σε σφαίρες ιδεαλιστικές.

Έργο αποσπασματικό ή ολοκληρωμένο;

Πολυλάς:Πολυλάς: θεωρεί ότι δεν είναι ολοκληρωμένο αλλά αποσπασματικό, αφού θεωρεί ότι δεν είναι ολοκληρωμένο αλλά αποσπασματικό, αφού

η αρίθμηση αρχίζει από το 18 (και όχι από το 1).η αρίθμηση αρχίζει από το 18 (και όχι από το 1).

Λίνος Πολίτης:Λίνος Πολίτης: θεωρεί ότι το ποίημα είναι ολοκληρωμένο γιατί …θεωρεί ότι το ποίημα είναι ολοκληρωμένο γιατί … « «Η λυρική του ουσία ολοκληρώνεται και δεν έχει την εντύπωση ότι Η λυρική του ουσία ολοκληρώνεται και δεν έχει την εντύπωση ότι λείπει τίποτα».λείπει τίποτα». Επιπλέον, θεωρεί τον αριθμό 18 απλώς μια ένδειξη, μια Επιπλέον, θεωρεί τον αριθμό 18 απλώς μια ένδειξη, μια δήλωση πως από αυτή την ενότητα θα πρόσθετε άλλες, όπου θα δήλωση πως από αυτή την ενότητα θα πρόσθετε άλλες, όπου θα διηγούνταν όλες τις περιπέτειες του ήρωα έως το κεντρικό επεισόδιο του διηγούνταν όλες τις περιπέτειες του ήρωα έως το κεντρικό επεισόδιο του ναυαγίου, κάτι που όμως δεν έγινε ποτέ.ναυαγίου, κάτι που όμως δεν έγινε ποτέ.

Δ. Ν. Μαρωνίτης:Δ. Ν. Μαρωνίτης: Συμφωνεί με τον Λ. Πολίτη. Συμφωνεί με τον Λ. Πολίτη.

Π. Μάκριτζ:Π. Μάκριτζ: θεωρεί ότι ο αριθμός [18.] που ο Σολωμός είχε βάλει θεωρεί ότι ο αριθμός [18.] που ο Σολωμός είχε βάλει στην κορυφή του ποιήματος αναφέρεται σε δεκαεπτά μέρη στην κορυφή του ποιήματος αναφέρεται σε δεκαεπτά μέρη άλλων ποιημάτων (π.χ., «Η φαρμακωμένη στον Άδη) που μαζί με άλλων ποιημάτων (π.χ., «Η φαρμακωμένη στον Άδη) που μαζί με τον «Κρητικό» επρόκειτο να αποτελέσουν ένα φιλόδοξο τον «Κρητικό» επρόκειτο να αποτελέσουν ένα φιλόδοξο συνθετικό ποίημα, κάτι όμως που δεν έγινε ποτέ.συνθετικό ποίημα, κάτι όμως που δεν έγινε ποτέ.

Τα χρονικά επίπεδα• Ο χρόνος του ναυαγίου• Η προϊστορία του ήρωα στην Κρήτη (αναδρομικές

αφηγήσεις)• Η ζωή του Κρητικού μετά το ναυάγιο και το θάνατο της

αγαπημένης του (προδρομές). • Ο οραματισμός της έσχατης κρίσης (χρόνος άχρονος και

χώρος εξαγιασμένος, Μαρωνίτης).

Η αφήγηση αρχίζει in media res, δηλαδή όχι από την αρχή της ιστορίας αλλά από ένα κατοπινό σημείο –από τα «μισά» της (η αρχή βρίσκεται στους αγώνες του αφηγητή με τους Τούρκους, όπως φαίνεται από τις αναδρομές που γίνονται στο ποίημα).

Τα πρόσωπα του ποιήματοςΤα πρόσωπα του ποιήματος είναι είναι ο αφηγητής-Κρητικός, η ο αφηγητής-Κρητικός, η

αγαπημένη του Κρητικού,αγαπημένη του Κρητικού, η οποία έχει περιορισμένη η οποία έχει περιορισμένη

δράση αλλά κεντρική θέση στα εξιστορούμενα γεγονότα, δράση αλλά κεντρική θέση στα εξιστορούμενα γεγονότα, η η

Φεγγαροντυμένη,Φεγγαροντυμένη, συμβολικό αλλά καθοριστικό για την συμβολικό αλλά καθοριστικό για την

εξέλιξη της δράσης πρόσωπο, εξέλιξη της δράσης πρόσωπο, οι Τούρκοι και τα μέλη οι Τούρκοι και τα μέλη

της οικογένειας του αφηγητή, της οικογένειας του αφηγητή, που αναφέρονται στην που αναφέρονται στην

αφήγηση, χωρίς να συμμετέχουν άμεσα στην εξέλιξη του αφήγηση, χωρίς να συμμετέχουν άμεσα στην εξέλιξη του

ποιητικού μύθου. ποιητικού μύθου.

Η γλώσσα και το ύφοςΟ λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά Διαθήκη, Όμηρο,

δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο. Ο στίχος είναι κυρίως

δεκαπεντασύλλαβος και η ομοιοκαταληξία ζευγαρωτή. Όπως σε

όλα τα έργα του, ο Σολωμός αναδεικνύει και στον Κρητικό την

εκφραστική και ποιητική δύναμη της δημοτικής γλώσσας, που

τη βλέπει ως όργανο πνευματικής απελευθέρωσης και ως αξία

ισοδύναμη με τις αξίες της ελευθερίας και της πατρίδας.

Ο εκφραστικός πλούτος του ποιήματος, το έντονο λυρικό

στοιχείο, η αποθέωση της φύσης και του έρωτα, ο

υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουν τις επιδράσεις που

δέχτηκε ο Σολωμός από το Ρομαντισμό.

Τα κυρίαρχα μοτίβαΤα κυρίαρχα μοτίβα

Θεματικά μοτίβα: έρωτας, θάνατος, φύση,

πίστη, αγωνιστικότητα, ελευθερία,

πατρίδα, κ.ά.

Δομικά μοτίβα: ιδιαίτερα η

φεγγαροντυμένη, ο μαγευτικός ήχος, η

Έσχατη Κρίση, το μοτίβο των τριών κ.ά.

Ο «Κρητικός» και η Επτανησιακή σχολή:Ο «Κρητικός» και η Επτανησιακή σχολή: Ο Κρητικός είναι

αντιπροσωπευτικό ποίημα της Επτανησιακής Σχολής με δεδομένο

ότι τα κύρια θέματα αυτής της σχολής, η θρησκεία, η φύση, η

εξιδανικευμένη μορφή της γυναίκας και η πατρίδα,

αποτελούν κεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης.

Ο «Κρητικός» και το Δημοτικό τραγούδι: Η επιλογή του μέτρου

(ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος), η σύνθεση στοιχείων ανά τρία (το

μοτίβο των τριών), η ομοιότητα του κάτω κόσμου με αυτόν των

ζωντανών, η συνομιλία με τους ζωντανούς στο 2ο απόσπασμα, το

αδιανόητο καθ΄υπερβολή του στ. 7 του αποσπάσματος 4 (σελ. 21

του βιβλίου) δείχνουν την επίδραση του ποιητή από το δημοτικό

τραγούδι.

Σημαντικός επίσης είναι ο διακειμενικός πλούτος του

ποιήματος (Αγία Γραφή, Όμηρος, Κρητική Λογοτεχνία, ποίηση

του Δάντη και του Πετράρχη, Αγγλική και Γερμανική

προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ.).

Η ΣΧΕΣΗ ΑΝΘΡΩΠΟΥ-ΦΥΣΗΣ ΣΤΟΝ ΚΡΗΤΙΚΟΗ ΣΧΕΣΗ ΑΝΘΡΩΠΟΥ-ΦΥΣΗΣ ΣΤΟΝ ΚΡΗΤΙΚΟΣτον Κρητικό φύση και ήρωας είναι σε μια δυναμική αντιπαράθεση. Η φύση Στον Κρητικό φύση και ήρωας είναι σε μια δυναμική αντιπαράθεση. Η φύση

πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μια δύναμη αντινομική, που αφενός πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μια δύναμη αντινομική, που αφενός μεταμορφώνεται σε μαγική και αφετέρου παρασύρει κι έτσι μηδενίζει και μεταμορφώνεται σε μαγική και αφετέρου παρασύρει κι έτσι μηδενίζει και ακυρώνει, ως αποτέλεσμα, την προσήλωση του ήρωα στο χρέος (του έρωτά ακυρώνει, ως αποτέλεσμα, την προσήλωση του ήρωα στο χρέος (του έρωτά του). Οι δυνάμεις που ενεργούν στη φύση είναι δύο ειδών: του). Οι δυνάμεις που ενεργούν στη φύση είναι δύο ειδών: 1) 1) Στοιχεία αρνητικά:Στοιχεία αρνητικά: η άλογη βία μέσα στη φύση (η θάλασσα, η τρικυμία). η άλογη βία μέσα στη φύση (η θάλασσα, η τρικυμία). 2) 2) Στοιχεία θετικά:Στοιχεία θετικά: η ίδια η φύση ως αρχέτυπο του κάλλους και του η ίδια η φύση ως αρχέτυπο του κάλλους και του αγαθού. αγαθού. Ανάμεσα στα δύο σαφώς σημαντικότερο είναι το δεύτερο.Ανάμεσα στα δύο σαφώς σημαντικότερο είναι το δεύτερο.

Η τρικυμία και το ναυάγιο αποτελούν μονάχα το αφηγηματικό πλαίσιο του Η τρικυμία και το ναυάγιο αποτελούν μονάχα το αφηγηματικό πλαίσιο του έργου. Το κέντρο κατέχει η επικοινωνία του ήρωα με τη φύση: εμφάνιση έργου. Το κέντρο κατέχει η επικοινωνία του ήρωα με τη φύση: εμφάνιση Φεγγαροντυμένης, «γλυκύτατος ήχος».Φεγγαροντυμένης, «γλυκύτατος ήχος».Ο γλυκύτατος ήχος ακολουθεί τη θεία εμφάνιση και συνοψίζει σ΄ ένα Ο γλυκύτατος ήχος ακολουθεί τη θεία εμφάνιση και συνοψίζει σ΄ ένα σύμβολο «μουσικό» τον παναρμόνιο ρυθμό της φύσης. Η Φεγγαροντυμένη σύμβολο «μουσικό» τον παναρμόνιο ρυθμό της φύσης. Η Φεγγαροντυμένη μας τον έδωσε σ΄ ένα σύμβολο πλαστικό και μυστηριακό συγχρόνως. μας τον έδωσε σ΄ ένα σύμβολο πλαστικό και μυστηριακό συγχρόνως. Πλαστικό (Φεγγαροντυμένη) και μουσικό σύμβολο (ήχος) αντιπροσωπεύουν Πλαστικό (Φεγγαροντυμένη) και μουσικό σύμβολο (ήχος) αντιπροσωπεύουν δύο διαδοχικές συγκρούσεις. Η επικοινωνία του ήρωα με αυτά ορθώνει δύο διαδοχικές συγκρούσεις. Η επικοινωνία του ήρωα με αυτά ορθώνει εμπόδια στη βούλησή του (θέλει να σώσει την κορασιά) και τελικά τη εμπόδια στη βούλησή του (θέλει να σώσει την κορασιά) και τελικά τη ματαιώνει. Από την άλλη πλευρά, ο χαρακτήρας του μεταμορφώνεται και ματαιώνει. Από την άλλη πλευρά, ο χαρακτήρας του μεταμορφώνεται και φτάνει σε μια σχέση ενότητας με τον κόσμο (απ. 5 [22], στ. 7) φτάνει σε μια σχέση ενότητας με τον κόσμο (απ. 5 [22], στ. 7) αποβάλλοντας σταδιακά το ανταγωνιστικό του πνεύμα.αποβάλλοντας σταδιακά το ανταγωνιστικό του πνεύμα.

Έτσι, η φύση ασκεί μια διπλή επίδραση, θετική και αρνητική, και δίνει στο Έτσι, η φύση ασκεί μια διπλή επίδραση, θετική και αρνητική, και δίνει στο μύθο τραγική διάσταση. Βέβαια, στα αρνητικά στοιχεία πρέπει να μύθο τραγική διάσταση. Βέβαια, στα αρνητικά στοιχεία πρέπει να συμπεριληφθεί και η άλογη βία (η αγριεμένη θάλασσα, η τρικυμία). συμπεριληφθεί και η άλογη βία (η αγριεμένη θάλασσα, η τρικυμία).

Το μοτίβο της δοκιμασίαςΤο μοτίβο της δοκιμασίας (Κρητικός, Ελεύθεροι (Κρητικός, Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Πορφύρας): Στα ποιήματα αυτά της ώριμης Πολιορκημένοι, Πορφύρας): Στα ποιήματα αυτά της ώριμης περιόδου του Σολωμού κυριαρχεί το μοτίβο της δοκιμασίας. Στον περιόδου του Σολωμού κυριαρχεί το μοτίβο της δοκιμασίας. Στον Κρητικό, οι δοκιμασίες αρχίζουν με τους αγώνες του στην Κρήτη Κρητικό, οι δοκιμασίες αρχίζουν με τους αγώνες του στην Κρήτη (ηρωική δοκιμασία), συνεχίζονται με την τρικυμία, κορυφώνονται (ηρωική δοκιμασία), συνεχίζονται με την τρικυμία, κορυφώνονται με το όραμα της φεγγαροντυμένης και τον «ήχο» για να με το όραμα της φεγγαροντυμένης και τον «ήχο» για να καταλήξουν στο χαμό της κόρης. Η κλιμάκωση όμως των καταλήξουν στο χαμό της κόρης. Η κλιμάκωση όμως των δοκιμασιών συμπορεύεται με τη σταδιακή ηθική ολοκλήρωση του δοκιμασιών συμπορεύεται με τη σταδιακή ηθική ολοκλήρωση του ήρωα . Το γεγονός αυτό εκφράζεται αρνητικά («χαρά δεν τούναι ο ήρωα . Το γεγονός αυτό εκφράζεται αρνητικά («χαρά δεν τούναι ο πόλεμος») και θετικά («τ’ απλώνω του διαβάτη», απ. 5 [22], στ. πόλεμος») και θετικά («τ’ απλώνω του διαβάτη», απ. 5 [22], στ. 7)7)

Για τη Φεγγαροντυμένη…Για τη Φεγγαροντυμένη…

Παρά τις επιδράσεις που δέχθηκε ο Σολωμός από τον ευρωπαϊκό Παρά τις επιδράσεις που δέχθηκε ο Σολωμός από τον ευρωπαϊκό

ρομαντισμόρομαντισμό,, που θεωρεί ότι η Ιδέα ενυπάρχει στη Φύση και, ακόμη που θεωρεί ότι η Ιδέα ενυπάρχει στη Φύση και, ακόμη

περισσότερο, Θεός και Φύση ταυτίζονταιπερισσότερο, Θεός και Φύση ταυτίζονται,, και τον ιταλικό κλασικισμό και τον ιταλικό κλασικισμό

με τις εικόνες νυμφών και άλλων φυσικών δαιμόνων μέσα στη φύση, σε με τις εικόνες νυμφών και άλλων φυσικών δαιμόνων μέσα στη φύση, σε

θάλασσα, λίμνη, ποτάμι ή πηγή (συχνά κάτω από το φώς του θάλασσα, λίμνη, ποτάμι ή πηγή (συχνά κάτω από το φώς του

φεγγαριού), φεγγαριού), η Φεγγαροντυμένηη Φεγγαροντυμένη παραμένει καθαρά σολωμική παραμένει καθαρά σολωμική

σύλληψη και συμπυκνώνει τη μοναδικά σολωμική διαλεκτική σύνθεση σύλληψη και συμπυκνώνει τη μοναδικά σολωμική διαλεκτική σύνθεση

του ελληνικού αισθητικού ανθρωπισμού, που συλλαμβάνει τη φύση ως του ελληνικού αισθητικού ανθρωπισμού, που συλλαμβάνει τη φύση ως

χώρο του κάλλους και της αρμονίας, με τη χριστιανική αντίληψη της χώρο του κάλλους και της αρμονίας, με τη χριστιανική αντίληψη της

ζωής που αντιμετωπίζει το κάλλος ως ηθικό μέγεθος (Ερ. Καψωμένος). ζωής που αντιμετωπίζει το κάλλος ως ηθικό μέγεθος (Ερ. Καψωμένος).

Στη μορφή της φεγγαροντυμένης ενσαρκώνονται Στη μορφή της φεγγαροντυμένης ενσαρκώνονται οι πλατωνικές ιδέες οι πλατωνικές ιδέες

της ομορφιάς, της καλοσύνης και της δικαιοσύνης, μαζί με την της ομορφιάς, της καλοσύνης και της δικαιοσύνης, μαζί με την

αρμονία.αρμονία. Η φεγγαροντυμένη είναι η εξιδανικευμένη ομορφιά της ζωής Η φεγγαροντυμένη είναι η εξιδανικευμένη ομορφιά της ζωής

με όλες τις χαρές της, αλλά και η ομορφιά της φύσης (με όλες τις χαρές της, αλλά και η ομορφιά της φύσης (φιλοσοφική φιλοσοφική

ερμηνεία). ερμηνεία). Είναι ίσως η παρουσία της θεϊκής πρόνοιας που θα Είναι ίσως η παρουσία της θεϊκής πρόνοιας που θα

μπορούσε να εκπροσωπεί ακόμα και μπορούσε να εκπροσωπεί ακόμα και την Παρθένο ή και γενικότερα την Παρθένο ή και γενικότερα

τη θρησκεία.τη θρησκεία.

Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική ερμηνεία, πίσω από τη φεγγαροντυμένη κρύβεται «μια αρχετυπική γυναικεία μορφή (ένα anima κατά τον Jung), που διαμορφώθηκε στη διάρκεια των αιώνων, ή είναι μια προβολή αλλά και ένα ζητούμενο αξιών που υπάρχει στην αντρική ψυχή ως μια αρχέγονη μορφή ενός συλλογικού ασυνείδητου». Η μορφή αυτή θα μπορούσε να είναι παράλληλα μια μητέρα, μια αγαπημένη αρραβωνιαστικιά, μια Αφροδίτη και μια Παναγιά. Σύμφωνα με την εθνοκεντρική θεωρία, η φεγγαροντυμένη δεν είναι η αρραβωνιαστικιά του Κρητικού. Με τη συνάντηση των δυο τους στους ουρανούς, μεταμορφώνεται ποιητικά σε Ελλάδα-Ελευθερία. Γίνεται μια μορφή που θυμίζει το θεϊκό πρόσωπο που στους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» με μια διπλή υπόσταση, θεϊκή κι ανθρώπινη μαζί, ξαγρυπνά αόρατη δίπλα στους πολεμιστές, ξέρει όσα τους ταλανίζουν και, ακλόνητη, τους εμψυχώνει.

Για τον ήχο…Για τον ήχο…

• Ο ήχος αυτός «συνοψίζει σ’ ένα σύμβολο ‘μουσικό’ τον Ο ήχος αυτός «συνοψίζει σ’ ένα σύμβολο ‘μουσικό’ τον παναρμόνιο ρυθμό παναρμόνιο ρυθμό

της φύσης,της φύσης, που η παρουσία της Φεγγαροντυμένης μας τον έδωσε σ’ ένα που η παρουσία της Φεγγαροντυμένης μας τον έδωσε σ’ ένα

σύμβολο πλαστικό και μυστηριακό συγχρόνως» (Ε. Γ. Καψωμένος). σύμβολο πλαστικό και μυστηριακό συγχρόνως» (Ε. Γ. Καψωμένος).

• Πρόκειται για έναν «Πρόκειται για έναν «αγγελικό ψαλμόαγγελικό ψαλμό, που συνοδεύει την ψυχή της [κόρης] , που συνοδεύει την ψυχή της [κόρης]

στα ουράνια και το ακούει ο Κρητικός καταγοητευμένος» (Βασ. Δεδόυσης).στα ουράνια και το ακούει ο Κρητικός καταγοητευμένος» (Βασ. Δεδόυσης).

• «Ο γλυκός ήχος, που ακούγεται σα να βγαίνει απ’ όλη τη γήινη και την «Ο γλυκός ήχος, που ακούγεται σα να βγαίνει απ’ όλη τη γήινη και την

ουράνια φύση, είναι σα μια ουράνια φύση, είναι σα μια μουσική φωνή του Σύμπαντοςμουσική φωνή του Σύμπαντος, σαν η , σαν η

μυστική αρμονίαμυστική αρμονία που αναδίνεται από την ανταπόκριση των στοιχείων του που αναδίνεται από την ανταπόκριση των στοιχείων του

Παντός. Αυτή η χωρίς όρια αρμονία, που συνέχει τους κόσμους, δεν μπορεί Παντός. Αυτή η χωρίς όρια αρμονία, που συνέχει τους κόσμους, δεν μπορεί

παρά να είναι η Αγάπη, η Ουράνια Αγάπη, της οποίας το μυστικό τραγούδι παρά να είναι η Αγάπη, η Ουράνια Αγάπη, της οποίας το μυστικό τραγούδι

μόνο ο ποιητής μπορεί ν’ ακούσει. Αυτή μας φέρνει μήνυμα από το μόνο ο ποιητής μπορεί ν’ ακούσει. Αυτή μας φέρνει μήνυμα από το

Υπερπέραν» (Π. Σπανδωνίδης). Υπερπέραν» (Π. Σπανδωνίδης).

• «Οι θείοι αυτοί ήχοι δεν είναι τίποτε άλλο παρά «Οι θείοι αυτοί ήχοι δεν είναι τίποτε άλλο παρά η ενίσχυση που [η η ενίσχυση που [η

Φεγγαροντυμένη] του ‘δωσεΦεγγαροντυμένη] του ‘δωσε [του Κρητικού], για να συνεχίσει τη ζωή του [του Κρητικού], για να συνεχίσει τη ζωή του

[…] (Φ. Μιχαλόπουλος). […] (Φ. Μιχαλόπουλος).

• «Είναι «Είναι η φωνή της καταματωμένης πατρίδος τουη φωνή της καταματωμένης πατρίδος του» η οποία «Τον έχει » η οποία «Τον έχει

συγκλονίσει τόσο βαθιά, που ποθεί να ξαναγυρίσει σ’ αυτή κι ας είναι συγκλονίσει τόσο βαθιά, που ποθεί να ξαναγυρίσει σ’ αυτή κι ας είναι

ρημαγμένη» (Γ. Ν. Παπανικοάου). ρημαγμένη» (Γ. Ν. Παπανικοάου).

Μόλις είν’ έτσι δυνατός ο Έρωτας και Μόλις είν’ έτσι δυνατός ο Έρωτας και ο Χάροςο Χάρος

Έρωτας και Χάρος στον στίχο αυτό εξισώνονται για να φανεί ότι η Έρωτας και Χάρος στον στίχο αυτό εξισώνονται για να φανεί ότι η

ομορφιά του ήχου ξεπερνάει αυτά τα δύο. Αρχικά είχε γίνει ομορφιά του ήχου ξεπερνάει αυτά τα δύο. Αρχικά είχε γίνει

προσπάθεια από το Σολωμό να συγκριθεί ο ήχος με τη γλύκα που προσπάθεια από το Σολωμό να συγκριθεί ο ήχος με τη γλύκα που

μεθά το νου όπως ο παράδεισος (Θέμα του Αδάμ), ώστε να μεθά το νου όπως ο παράδεισος (Θέμα του Αδάμ), ώστε να

καταδείξει το πνευματικό εύρος του θέματός του «ο Έρωτας καταδείξει το πνευματικό εύρος του θέματός του «ο Έρωτας

θεοποιημένος» (η αιώνια αγάπη) σε συνάρτηση με τον άξονα του θεοποιημένος» (η αιώνια αγάπη) σε συνάρτηση με τον άξονα του

χρόνου. Επίσης, η εικόνα των Πρωτόπλαστων στον Παράδεισο χρόνου. Επίσης, η εικόνα των Πρωτόπλαστων στον Παράδεισο

λειτουργεί ποιητικά σε συσχετισμό με την αντιστροφή της λειτουργεί ποιητικά σε συσχετισμό με την αντιστροφή της

εικόνας στο τέλος του ποιήματος: η παραδείσια μαγεία διαλύεται εικόνας στο τέλος του ποιήματος: η παραδείσια μαγεία διαλύεται

και ο Κρητικός ανακτά τις φυσικές του αισθήσεις για να και ο Κρητικός ανακτά τις φυσικές του αισθήσεις για να

αποθέσει στο ακρογιάλι νεκρό «το άλλο μισό του». αποθέσει στο ακρογιάλι νεκρό «το άλλο μισό του».

Μετακινώντας όμως το θέμα του Αδάμ ο Σολωμός στη συνέχεια, Μετακινώντας όμως το θέμα του Αδάμ ο Σολωμός στη συνέχεια,

χρησιμοποίησε τον παραλληλισμό του ήχου με τον Έρωτα και το χρησιμοποίησε τον παραλληλισμό του ήχου με τον Έρωτα και το

Θάνατο. Θάνατο.

Ουσιαστικά έρωτας και θάνατος είναι δύο ομοειδείς εκδηλώσεις Ουσιαστικά έρωτας και θάνατος είναι δύο ομοειδείς εκδηλώσεις

του ίδιου καταλυτικού ενστίκτου που ερεθίζει στην ψυχή του του ίδιου καταλυτικού ενστίκτου που ερεθίζει στην ψυχή του

Κρητικού ο «γλυκύτατος ήχος»: κατάργηση ατομικότητας Κρητικού ο «γλυκύτατος ήχος»: κατάργηση ατομικότητας

(έρωτας) και ενστίκτου αυτοσυντήρησης και επιβολής (θάνατος). (έρωτας) και ενστίκτου αυτοσυντήρησης και επιβολής (θάνατος).

Χάρη στη συνεργασία αυτών των δύο (έρωτα και θανάτου), που Χάρη στη συνεργασία αυτών των δύο (έρωτα και θανάτου), που

κατέληξε στον θάνατο της αγαπημένης του, μπόρεσε αυτός να κατέληξε στον θάνατο της αγαπημένης του, μπόρεσε αυτός να

υπερβεί το Χρόνο (την άλλη δύναμη που διαφεντεύει τη ζωή στη υπερβεί το Χρόνο (την άλλη δύναμη που διαφεντεύει τη ζωή στη

γη). Παρά τη βαθιά πληγή που του άνοιξε ο θάνατος του γη). Παρά τη βαθιά πληγή που του άνοιξε ο θάνατος του

κοριτσιού, μπορεί τώρα να προσμένει με χαρά μια αιώνια κοριτσιού, μπορεί τώρα να προσμένει με χαρά μια αιώνια

ευδαίμονα ύπαρξη στον Παράδεισο με την αγαπημένη του. Έτσι, ευδαίμονα ύπαρξη στον Παράδεισο με την αγαπημένη του. Έτσι,

συνδυασμένο με το «Θέμα του Αδάμ» το έργο καλύπτει όλο το συνδυασμένο με το «Θέμα του Αδάμ» το έργο καλύπτει όλο το

μήκος του χρόνου: από τη Γένεση (δημιουργία του κόσμου και μήκος του χρόνου: από τη Γένεση (δημιουργία του κόσμου και

του ανθρώπου) ως τη Δευτέρα Παρουσία (έσχατη κρίση). του ανθρώπου) ως τη Δευτέρα Παρουσία (έσχατη κρίση).

ΕρμηνείεςΕρμηνείες

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί στο ποίημα: πολλοί

μελετητές το βλέπουν ως μια αλληγορική

παρουσίαση των αγώνων των Κρητικών για

ελευθερία αλλά και της Δοκιμασίας του ανθρώπου

γενικότερα, ως την αλληγορική υπέρβαση του

αισθητού, την τραγική σύγκρουση φύσης και ζωής,

την αρμονική συνύπαρξη του Έρωτα και του

Θανάτου, την ηθική δύναμη που παραλύει από τις

αντίμαχες δυνάμεις της Φύσης κ.ά.