ΕΑΠ 2013/14

ΕΠΟ20

Καθηγήτρια- Σύμβουλος Θ.Ε: κα Μάλαμα Αναστασία

Θέμα 3ης Γραπτής Εργασίας

Κατά τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα, σε μια εποχή τεχνολογικών εξελίξεων και

μετασχηματισμών των πόλεων, παρατηρείται μια στροφή στην τέχνη προς τη φύση.

Αφού εξετάσετε και αναπτύξετε το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο των τελευταίων

δεκαετιών του 19ου αιώνα στις χώρες της κεντρικής Ευρώπης, εντοπίστε και σχολιάστε τη

χρήση των φλοραλιστικών στοιχείων στη δομικοαισθητική προσέγγιση των

αρχιτεκτονημάτων σε αντίθεση προς την τεχνολογική / μηχανική έξαρση της εποχής.

Παράλληλα, αναφερθείτε στην «απόδραση» των Γάλλων ζωγράφων του δεύτερου μισού του

19ου αιώνα από τον «τεχνητό χώρο» των εργαστηρίων τους και σχολιάστε την δια ζώσης

σχέση που ανέπτυξαν με τη φύση και την ανθρώπινη μορφή μέσα σ’ αυτήν. Υποστηρίξτε τις

θέσεις σας με τουλάχιστον ένα παράδειγμα για κάθε περίπτωση.

Προαιρετικά, στη μουσική εξηγήστε την πρωταρχική σημασία της φύσης στο έργο

του Ντεμπισί, έχοντας ως αφετηρία το ίδιο το πιστεύω του συνθέτη διατυπωμένο ως εξής: «[η

μουσική] είναι μια τέχνη ελεύθερη που τραβά μπροστά με ορμή, μια τέχνη ανοικτών

οριζόντων δίχως όρια, όπως τα στοιχεία της φύσης, ο άνεμος, ο ουρανός, η θάλασσα»

(Machlis, 357). Εξερευνήστε αυτή την ιδέα στη μουσική, τη θεματολογία, αλλά και τη

συμβολική απόδοση της φύσης σε έργα του.

Καλλιόπη Τρεμπέλα

23.02.14

ΕΙΣΑΓΩΓΗ........................................................................................................................................................ 1

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 19ΟΥ ΑΙΩΝΑ............................................1

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ - ART NOUVEAU......................................................................................................3

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ - ΙΜPRESSIONISME..........................................................................................................6

ΜΟΥΣΙΚΗ - DEBUSSY................................................................................................................................. 8

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...................................................................................................................................... 10

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ............................................................................................................................................ 11

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ........................................................................................................................................... 13

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο 19ος αιώνας στην Ευρώπη χαρακτηρίζεται τόσο από τον απόηχο της Γαλλικής

Επανάστασης (1789), οι αρχές της οποίας σημάδεψαν τις κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές,

όσο και από τη Βιομηχανική Επανάσταση που επέδρασε καταλυτικά σε όλους τους τομείς της

ζωής και άλλαξε ριζικά τη πορεία του πολιτισμού. Συντελείται επίσης, την ίδια περίοδο,

διανοητική επανάσταση, η οποία σήμανε την αναβίωση της αισθητικής του Μεσαίωνα και της

κλασικής αρχαιότητας, και έφερε σε επαφή τον ευρωπαϊκό πολιτισμό με τον κινέζικο και τον

αιγυπτιακό.1

Στο δεύτερο μισό του 19ου, η εκβιομηχάνιση των πόλεων κορυφώνεται και κυριαρχεί

η επιστήμη. Οι νέες εφευρέσεις και τα τεχνολογικά επιτεύγματα, όπως ο σιδηρόδρομος, το

αυτοκίνητο, το τηλέφωνο, ο τηλέγραφος, η φωτογραφία κ.ά. επηρεάζουν άμεσα τη ζωή των

ανθρώπων και τη συγκρότηση της κοινωνίας εν γένει, διαμορφώνοντας νέα είδη εργασίας και

νέες σχέσεις στην παραγωγή και την κατανάλωση.2 Tαυτόχρονα με την επικράτηση των

υλικών αξιών δημιουργούνται κοινωνικές ανισότητες και αδιέξοδα που χαρακτηρίζουν τον

σύγχρονο τρόπο ζωής. Το ενδιαφέρον για πολιτισμικά πρότυπα εκτός Δύσης, όπως και για τη

χειροτεχνία, σε αντίθεση με τα προϊόντα της μηχανής, σχετίζεται με μια διάθεση κριτική που

αναζητά εναλλακτικές καθώς και διεξόδους κοντά στη φύση.3

Η σχέση της φύσης με την τέχνη κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα

αποτελεί το αντικείμενο διερεύνησης της παρούσας εργασίας. Αρχικά, θα εξεταστεί το

κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο της συγκεκριμένης περιόδου. Στη συνέχεια, θα μελετηθεί η

επίδραση που άσκησε ο παράγοντας της φύσης στην αναζήτηση νέων προτύπων και νέων

τρόπων έκφρασης στα κινήματα της Art Nouveau στην αρχιτεκτονική και του Ιμπρεσιονισμού

στη ζωγραφική σε σχέση με το τεχνολογικό και μηχανικό περιβάλλον της περιόδου.

Κλείνοντας, θα αναλυθεί ο ρόλος της φύσης στο έργο του Γάλλου ιμπρεσιονιστή συνθέτη

Debussy.

1 Χαραλαμπίδης Α., Η τέχνη του 20ου αιώνα, Ζωγραφική-Πλαστική-Αρχιτεκτονική 1880-1920,τόμος 1ος,εκδ. University Studio Press,

Θεσσαλονίκη, 1990, σ. 11.2 Χαραλαμπίδης Α., ό.π., σ. 11.3 Εμμανουήλ Μ.,"Η ιστορία των εικαστικών τεχνών στην Ευρώπη κατά τον 19ο και τον 20ό αιώνα"σε Εμμανουήλ Μ., Πετρίδου Β. και

Τουρνικιώτης Π., Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη, Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον 18οως τον 20ό αιώνα τόμος Β΄, ΕΑΠ, Πάτρα, 2008, σ. 36.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ

Στα μέσα του 19ου αιώνα οι συνθήκες της ανθρώπινης ζωής παρουσιάζουν βελτίωση, ο

ευρωπαϊκός πληθυσμός αυξάνεται σημαντικά και κινείται προς τα αστικά κέντρα.4Ο

βιομηχανικός καπιταλισμός στη βορειοδυτική Ευρώπη φτάνει στο απόγειό του, με αποτέλεσμα

οι βιομηχανικές χώρες να καταστούν κέντρο της οικονομίας της γηραιάς ηπείρου που με τη

σειρά της καθίσταται κέντρο του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος. Για πρώτη φορά στην

ιστορία του ανθρώπου η οικονομική ανάπτυξη σε συνδυασμό με τις επιστήμες δημιουργούν τις

προϋποθέσεις για νέα τεχνολογικά επιτεύγματα και νέους ρυθμούς παραγωγής και

ανάπτυξης.5Το οικονομικό σύστημα της περιόδου στηριζόταν στη διαρκή αύξηση του

πληθυσμού, στην ελεύθερη μετανάστευση ανθρώπων και κεφαλαίων, στην εξάπλωση των

συγκοινωνιών και των επικοινωνιών, του ασφαλιστικού και του τραπεζικού συστήματος και

στην αύξηση του διεθνούς εμπορίου.6

Η εποχή σφραγίστηκε ακόμα από αλλαγές και διαφοροποιήσεις που προκλήθηκαν από

τον συσχετισμό δυνάμεων μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών, καθώς και των σχέσεων μεταξύ

των διαφόρων κοινωνικών τάξεων σε κάθε χώρα.7 Με τον μεγάλο Γαλλογερμανικό πόλεμο

(1870-71) και την ήττα της Γαλλίας έκλεισε μια περίοδος αγώνων για εθνική ανεξαρτησία. 8 Η

αστική τάξη κυριαρχεί στις περισσότερες χώρες οπου θριάμβευσε η βιομηχανική επανάσταση,

και εγκαθιδρύει φιλελεύθερα καθεστώτα, στα οποία οι ουσιώδεις εξουσίες ανήκουν σε

εκλεγμένα κοινοβούλια που εγγυώνται με νόμο τις ελευθερίες των πολιτών.9 Ο τρόπος

διαβίωσης της αστικής τάξης διαφέρει ελάχιστα από την εύπορη αριστοκρατία με την οποία

συχνά συνδέεται με τα δεσμά του γάμου.10

Η μεσαία τάξη σημειώνει επίσης, γρήγορη ανάπτυξη, απαρτίζεται από ετερόκλητο

πληθυσμό με διακριτικό στοιχείο κυρίως το είδος του επαγγέλματος των εκπροσώπων της,

παρά το εισόδημά τους. Ο τρόπος της ζωής της διακατέχεται από την εμμονή να μην ταυτιστεί

4 Κολιόπουλος Ι.Σ., Νεότερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789 - 1945, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2001, σ. 86 & Χαραλαμπίδης Α., ό.π., σ. 11.

5Berstein S., Milza P., Ιστορία της Ευρώπης, Η Ευρωπαϊκή συμφωνία και η Ευρώπη των εθνών 1815-1919, (μτφρ και σημ.) Δημητρακόπουλος

Α., τόμος 2ος, εκδ. Αλεξάνδρεια, 1997, σ. 165, &Κολιόπουλος Ι.Σ., ό.π., σ.86, & Πετρίδου Β.,"Η αρχιτεκτονική στην Ευρώπη κατά τον 19ο αιώνα"σε Εμμανουήλ Μ., Πετρίδου Β. και Τουρνικιώτης Π., Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη, Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον 18οως τον 20ό αιώνα, τόμος Β΄, ΕΑΠ, Πάτρα, 2008, σ. 277.6Κολιόπουλος Ι.Σ., ό.π., σ.247.7Κολιόπουλος Ι.Σ., ό.π., σ. 86.8 Χαραλαμπίδης Α., ό.π., σ. 11.9Berstein S., Milza P., ό.π., σσ. 202,208.10 Berstein S., Milza P., ό.π., σ. 202.

2

με εκείνον της εργατικής τάξης.11 Στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, οι εκπρόσωποι

της μεσαίας τάξης συμμετέχουν στην πολιτική ζωή καθώς στην δυτική Ευρώπη

εγκαθιδρύονται κοινοβουλευτικές δημοκρατίες.

Η εργατική τάξη ομοίως, χάρη στην αστικοποίηση και την εκβιομηχάνιση, παρουσιάζει

γρήγορη ανάπτυξη. Η ζωή της αναβαθμίζεται λόγω του γενικού πλουτισμού και των εργατικών

αγώνων. Οι εργατικοί αγώνες είναι απόρροια του συνδικαλισμού και του σοσιαλισμού, που

στο τέλος του αιώνα έρχεται σε επαφή με τις μαρξιστικές αντιλήψεις. Η μακρά οικονομική

ύφεση της περιόδου 1873-1895 και ο εκδημοκρατισμός των κρατών συνετέλεσαν στην

αναγνώριση των συνδικάτων, καθώς και στη δημιουργία εργατικών κομμάτων, δημιουργώντας

ευνοϊκές συνθήκες για το σοσιαλιστικό κίνημα.12 Στο σοσιαλισμό από ανασφάλεια και

δυσαρέσκεια οδηγήθηκαν και πολλοί αστοί, κυρίως επαγγελματίες και λόγιοι. Ωστόσο, οι

σοσιαλιστές αστοί συμμαχούσαν συχνά σε ζητήματα οικονομικών και κοινωνικών

μεταρρυθμίσεων με τους φιλελεύθερους αστούς.13

Τέλος, η αγροτική τάξη αποκτά πρόσβαση στη βασική γνώση και στην ενημέρωση,

λόγω της διάδοσης του τύπου, μετακινείται ελεύθερα χάρη στο σιδηρόδρομο και η προσωρινή

μετανάστευση για εργασία την φέρνουν αντιμέτωπη με νέες επιδράσεις. Παρουσιάζει αργή

βελτίωση της κατοικίας της, της διατροφής της, της τεχνικής και του τρόπου της ζωής της και

αρχίζει να ενστερνίζεται τα αστικά πρότυπα. Οι αγροτικές πολιτιστικές παραδόσεις χοροί,

τραγούδια, ενδυμασίες, εορταστικές συμπεριφορές υποχωρούν προς όφελος των τρόπων ζωής

και σκέψης της πόλης.14

Την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα κλονίζεται η κυρίαρχη ιδεολογία που

επικρατούσε από τα μέσα του αιώνα και στηριζόταν στον ορθολογισμό, την πίστη, την

επιστήμη, την ιδέα της αέναης προόδου των ανθρωπίνων κοινωνιών και τη θέληση να

οργανωθούν οι κοινωνίες με βάση τους "φυσικούς νόμους". Ο ορθολογισμός τώρα

αμφισβητείται και πλήττεται το αλάθητο της επιστήμης χωρίς όμως να χρεοκοπεί.15

11Berstein S., Milza P., ό.π., σ. 204.

12Berstein S., Milza P., ό.π., σσ. 163, 164,199.13Κολιόπουλος Ι.Σ., ό.π., σ. 269.14Berstein S., Milza P., ό.π., σσ. 163, 190.15Berstein S., Milza P., ό.π., σ. 226.

3

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ - ART NOUVEAU

Τα φλοραλιστικά στοιχεία εντάσσονται στο κίνημα της Art Nouveau, κίνημα τυπικά

αστικό που άρχισε στις πρωτεύουσες των βιομηχανικών χωρών της Ευρώπης στα τέλη του

19ου αιώνα και εξαπλώθηκε σε μέρη που ήρθαν σε επαφή με τη βιομηχανική επανάσταση. Το

πνευματικό κλίμα διακατέχεται από ένα δυϊσμό: Από τη μια υπάρχει η δυνατή πίεση του

υλισμού και της τεχνολογικής προόδου και από την άλλη η προσέγγιση ή η φυγή του

καλλιτέχνη σε πεδία που τίθενται μόνο θέματα επιλογής.16

Η βιομηχανοποίηση της παραγωγής των μετάλλων -χυτοσίδερου και ατσαλιού-, καθώς

και του γυαλιού και του ενισχυμένου σκυροδέματος έριξε το κόστος της παραγωγής και

μείωσε το χρόνο κατασκευής των κτιρίων.17 Ο Πύργος του Άιφελ (Παρίσι,1889), το

πρωτοποριακό μεταλλικό κτίριο κατασκευάστηκε σε διάστημα 21 μηνών και το ύψος του

έφτασε στα 300 μέτρα.18 Ο συνδυασμός επίσης, του μετάλλου και του γυαλιού επέτρεψε την

κατασκευή μεγάλων ευήλιων εσωτερικών χώρων. Οι σιδηροδρομικοί σταθμοί, οι γέφυρες, οι

σκεπαστές στοές, τα εμπορικά καταστήματα αποτελούν έργα της αρχιτεκτονικής του

"βιομηχανικού στιλ" και συνταίριαζαν τον εκλεκτισμό της εξωτερικής μορφής με τις

δυνατότητες των νέων τεχνολογιών.19

Οι καλλιτέχνες της Art Nouveau θεώρησαν καθήκον της τέχνης τους να ανατρέψουν το

καταθλιπτικό τοπίο της μολυσμένης και ασχημισμένης από την πρώτη εκβιομηχάνιση πόλης

και να καταστήσουν τη ζωή σ΄αυτή κόμψη, μοντέρνα, χαρούμενη και ευχάριστη.20 Επιδιώκουν

να δημιουργήσουν ένα νέο στιλ προβάλλοντας την αισθητική και τη καλλιτεχνική ποιότητα

απέναντι στη μαζική βιομηχανική παραγωγή. Τα φλοραλιστικά στοιχεία ως εκ τούτου

χρησιμοποιήθηκαν για να επικαλύψουν σαν αναρριχητικά και ανυπότακτα φυτά τη

διακόσμηση της βιομηχανοποιημένης πόλης και να μετατρέψουν την τέχνη σε δεύτερη φύση,

δηλώνοντας ταυτόχρονα την άρνησή τους να υποταχθούν στην κυριαρχία της μηχανής. 21 Η

τεχνολογία και η επιστήμη στάθηκαν αρωγοί των καλλιτεχνών στην ανανέωση της τέχνης

16Χαραλαμπίδης Α., ό.π., σ. 26.17Πετρίδου Β., ό.π., σσ. 227,229,230.18Πετρίδου Β., ό.π., σ. 22819Πετρίδου Β., ό.π., σ. 22920

Αργκάν Τ. Κ., Η μοντέρνα τέχνη, (μτφρ) Παπαδημήτρη Λ., εκδ. Πανεπ. Εκδ. Κρήτης - Α.Σ.Κ.Τ.Α Ηράκλειο, 1999, σ. 217, & Τσούμας Ι., Η

Ιστορία των Διακοσμητικών Τεχνών και της Αρχιτεκτονικής στην Ευρώπη και την Αμερική (1760-1914), εκδ. Ίων, 2005, σ. 292.21Αργκάν Τ. Κ., ό.π., σ.216.

4

τους.22 Τοιουτοτρόπως, οι αρχιτέκτονες Η. Guimard (1876-1942) και O. Wagner (1841-1918)

διακοσμούν τις εισόδους των σταθμών των υπογείων σιδηροδρόμων Παρισιού και Βιέννης

αντίστοιχα με καμπυλωτά περίτεχνα χυτοσιδερένια κιγκλιδώματα που αναπαριστούν μίσχους

και λουλουδένια στεφάνια προκειμένου να προσδώσουν χαρούμενη όψη στους σκοτεινούς

υπόγειους χώρους και να βοηθήσουν παράλληλα στην εξοικείωση του κόσμου με το νέο αυτό

μέσο μαζικής κυκλοφορίας.23 Επιπροσθέτως, καθώς κανένα σχήμα άνθους, στις σιδερένιες

αυτές συνθέσεις, δεν επαναλαμβάνεται δηλώνεται η διττή έννοια του πετυχημένου αυτού

αστικού συμβόλου, ως φύση και ως τεχνική 24

Τα φλοραλιστικά στοιχεία συναντώνται επίσης, στην αρχιτεκτονική των αστικών

οικιών. Οι σύγχρονοι αστοί μεγαλοκεφαλαιούχοι, μηχανικοί, επιχειρηματίες με προοδευτικές

πολιτικές ιδέες ήθελαν να εκφράσουν διαφορετικά από την παλιά αριστοκρατία τη δυναμική

δημιουργικότητά τους και μέσα από τις οικίες τους.25 Το νέο στυλ ανέλαβε το στόχο να βγάλει

την αρχιτεκτονική από το τεχνοτροπικό αδιέξοδο του εκλεκτικισμού των διαφόρων "ιστορικών

στιλ" που βρισκόταν.26 Ο Βέλγος αρχιτέκτονας V. Horta (1861-1947) ήταν από τους πρώτους

που συνειδητοποίησε τις αισθητικό-διακοσμητικές δυνατότητες του σιδήρου, εκτός από τις

γνωστές τεχνικο-οικονομικές του.27 Εμπνευσμένος τόσο από τα σύγχρονα κτίρια στο Παρίσι

από σίδερο και γυαλί όσο, όσο και από την γιαπωνέζικη τέχνη των υδατογραφιών, ο Horta

αδιαφορεί για τη συμμετρία, στρέφεται στις πλούσιες καμπύλες και στην έλλειψη

μεταμορφώνοντάς τις σε σιδερένιες δομές που ανταποκρίνονταν στις σύγχρονες ανάγκες.28 Η

οικία του καθηγητή Τάσσελ (1892-1893) στις Βρυξέλλες απεικονίζει αυτή την τεχνοτροπία. Η

εξωτερική όψη του αστικού σπιτιού διακριτικά διακοσμημένη χαρακτηρίζεται από μια ελαφριά

καμπυλότητα. Την αυστηρή συμμετρία της όψης διασπά η μεγάλη και διακοσμημένη κεντρική

είσοδο της οικίας, κατασκευασμένη από μέταλλο και γυαλί.29 Ο εσωτερικός χώρος αντιθέτως,

είναι πλούσια διακοσμημένος με το σκεπτικό της ρυθμικά κινούμενης γραμμής.30

Σημαντικό δομικό και αισθητικό στοιχείο αποτελεί η εξαιρετικά ρευστή σιδερένια

σκάλα που αντανακλά την ελεύθερη κίνηση των φυτών και περιέχει πλήθος άνθινων

στολιδιών, τα οποία θυμίζουν τη δύναμη αναρριχώμενων φυτών καθώς απλώνονται στους

22Τσούμας Ι.,ό.π., σ.292.23Πετρίδου Β., ό.π., σ. 233.24 Αργκάν Τ. Κ., ό.π., σ.218.25

Watkin D., Ιστορία της δυτικής αρχιτεκτονικής, (μτφρ) Κώστας Κουρεμένος, εκδ.Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 2007, σσ. 539, 541.26 Τσούμας Ι.,ό.π., σ.300, &Watkin D., ό.π., σ. 539.27

Αργκάν Τ. Κ., ό.π., σ.219, &Πετρίδου Β., ό.π., σ. 233, & GombrichE.H., Το Χρονικό της Τέχνης, (μτφρ.) Κασδαγλή Λ., εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ.,

Αθήνα, 1998, σ. 536.28 Gombrich E.H., ό.π., σ. 536, &Watkin D., ό.π., σ. 539.29 Τσούμας Ι.,ό.π., σ.343.30 Τσούμας Ι.,ό.π., σ.341.

5

τοίχους με τη μορφή διακοσμητικών γραμμικών σχεδίων και συνδέονται αρμονικά με τα

πολύσχημα όλο κίνηση σχήματα των ψηφιδωτών δαπέδων.31 Με το φως να εισέρχεται από την

είσοδο και τα παράθυρα δημιουργείται η εντύπωση ενός χώρου δονούμενου, "ζωντανού" όπως

η φύση. Τα μεταλλικά λεπτά κιγκλιδώματα των κλιμάκων συνταιριάζουν μοναδικά με τα

προσεγμένα φωτιστικά και τις πολύχρωμες πόρτες.32 Ο σκοπός της διακόσμησης είναι να

προσδώσει στην οικία χαρά, ηρεμία και προστασία.33

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ - ΙΜPRESSIONISME

Με το κίνημα του Ιμπρεσιονισμού που παρουσιάζεται στο Παρίσι το 1874, η τέχνη της

ζωγραφικής εγκαταλείπει την ασφάλεια του χρυσού κλουβιού του ατελιέ και το τεχνητό φως

και μετέχει ενεργά στη ζωή δημιουργώντας κάτω από το φυσικό φως της υπαίθρου.34 Καίριο

θέμα της ιμπρεσιονιστικής εικόνας αποτελεί η απόδοση του φωτός πάνω στα αντικείμενα μια

συγκεκριμένη στιγμή στην αέναη κίνηση του κόσμου.35 Ο χρόνος και ο χώρος ως εκ τούτου

στον ιμπρεσιονισμό είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι.36 Ο πίνακας του Claude Monet "Coquelicots,

La promenade", (0,5x 0,653m) ζωγραφισμένος το 1873, στη γαλλική εξοχή στο Argenteuil,

αποτυπώνει τη δονούμενη ατμόσφαιρα μιας καλοκαιρινής βόλτας δύο ζευγαριών στην εξοχή.37

O Monet αιχμαλωτίζει, όπως ο φωτογραφικός φακός, την ανεπαίσθητη εντύπωση, τη στιγμιαία

ρέουσα διάσταση της πραγματικότητας. Η οπτική του ζωγράφου απεικονίζει τη διάθεσή του να

αποτυπωθεί η εντύπωση της στιγμής, όσο πειστικότερα γίνεται, υπερβαίνοντας τις μέχρι τότε

κυρίαρχες συμβάσεις της ακαδημαϊκής ζωγραφικής.38

Οι μεταβολές του ηλιακού φωτός προκαλούν εντυπώσεις που αλλάζουν διαρκώς

σχήματα, γραμμές, όγκους, χρώματα, μορφές μεταβάλλοντας τα μεγέθη του φυσικού κόσμου

31 Λάββας, Γ.,Επίτομη ιστορία της αρχιτεκτονικής, Με έμφαση στον 19ο και 20ό αιώνα, Θεσσαλονίκη,University Studio Press, 2002, σ. 243,

&Τσούμας Ι., ό.π., σ.341, &Watkin D., ό.π., σ. 540.32 Τσούμας Ι., ό.π., σ.341.33 Furneau-Jordan R., Ιστορία της Αρχιτεκτονικής, (μτφρ) Ηλίας Δ., εκδ.Υποδομή, Αθήνα,1981, σ. 418.34

Πεγέ Ζ., Η ζωγραφική στο 19ο αι., (μτφρ.) Χαραλαμπίδης Ά., εκδ Νεφέλη, 1984, σ. 71.

35 Hauser Α., Κοινωνική ιστορία της τέχνης, Νατουραλισμός, Ιμπρεσιονισμός, Κινηματογράφος (μτφρ) Κονδύλη Τ., τόμος 4ος, εκδ. Κάλβος,

Αθήνα, 1988, σ. 220.36

Κολοκοτρώνης Γ., Ιστορία της τέχνης. Καλλιτεχνικά κινήματα κατά τον 19ο αιώνα, Πανεπιστημικές παραδόσεις Γ΄εξάμηνο, Ξάνθη, 2007, σ.

10737 http://www.musee-orsay.fr/fr/collections/oeuvres-commentees/peinture/commentaire_id/coquelicots-8836.html?

tx_commentaire_pi1[pidLi]=509&tx_commentaire_pi1[from]=841&cHash=2a678dd81738

Gavioli V., Μονέ - Οι μεγάλοι ζωγράφοι, εκδ. Καθημερινή, Αθήνα, 2006, σ. 82., & Krausse A., Ιστορία της ζωγραφικής, Από την

Αναγέννηση έως σήμερα, (μτφρ) Παππάς Φ., εκδ. Ελευθερουδάκης , 2006, σ. 75.

6

σε κινούμενες ολότητες με άπειρες συνδεόμενες διαβαθμίσεις.39 Το σταθερό και το συμπαγές

κάτω από το ηλιακό φως διαλύονται, δίνοντας τη θέση τους στο ασυμπλήρωτο και στο

αποσπασματικό. Οι ιμπρεσιονιστές ζωγράφοι, προκειμένου να εκφράσουν το αίσθημα της

ρευστής πραγματικότητας που καθώς κινείται μεταβάλλεται δυναμικά, διαλύουν την

ομοιόμορφα χρωματισμένη επιφάνεια σε χρωματικά σημεία, αποσυνθέτουν το τοπικό χρώμα

σε αξίες άποψης και προοπτικής, παίζουν με τις αντανακλάσεις του φωτός, τις παραλλαγές της

σκιάς, τα τρεμουλιαστά στίγματα και τις βιαστικές απότομες και ασύνδετες πινελιές μαζί με τη

γρήγορη και αδούλευτη ιχνογράφηση.40 Αυτή η τεχνοτροπία συναντάται στον πίνακα του

Monet. Ο βασικός άξονας του πίνακα είναι ο ορίζοντας που τον χωρίζει σε δύο σχεδόν ίσια σε

έκταση τμήματα: στον ουρανό και στο αγρό. Ο ουρανός συγκεντρώνει όλο το φως, ενώ τα

χρώματα γίνονται πιο έντονα στον αγρό που είναι διάστικτος από τις κόκκινες πινελιές των

παπαρούνων και είναι χωρισμένος σε δύο χρωματικές περιοχές: πρασινοκόκκινη και

πρασινομπλέ. Η αντιπαράθεση των χρωματικών περιοχών που διατηρούν την αυτονομία τους,

όσον αφορά στο βαθμό φωτεινότητάς τους, δημιουργεί την αίσθηση του βάθους, της φόρμας,

της απόστασης, διατηρώντας την επιπεδότητα των στοιχείων του πίνακα.41 Τα περιγράμματα

των ανθρώπινων μορφών κάτω από την επίδραση του ηλιακού φωτός διαλύονται, εντάσσονται

στο τοπίο σαν μια "εντύπωση" και συγχωνεύονται στην αντίληψη του θεατή με τη συνολική

εικόνα. Το ζευγάρι του πρώτου πλάνου είναι πιο ευδιάκριτο, σε σχέση με το άλλο που

διακρίνεται αχνά στο βάθος αριστερά. Οι διαφορετικές τους θέσεις υπαινίσσονται το μονοπάτι

που υπάρχει ανάμεσά τους, δηλώνοντας τοιουτοτρόπως την κίνηση. Το φως του ήλιου ενώνει

όλα τα στοιχεία του πίνακα καθώς τα φωτίζει.42 Οι πινελιές είναι μικρές και εμφανείς,

δημιουργώντας ένα παχύ στρώμα χρώματος στον καμβά. Με την τεχνική αυτή δεν

αποτυπώνονται λεπτομέρειες του θέματος, αλλά τα γενικά χαρακτηριστικά του. Χρήση των

βασικών χρωμάτων γίνεται με μικρή μεταξύ τους ανάμειξη. Η διαδικασία της ανάμειξης

γίνεται από το θεατή. Ο καλλιτέχνης διαπραγματεύεται το θέμα για χάρη των τόνων και όχι για

χάρη του ίδιου του θέματος.43 Ως υλικό του έχει την οπτική εμπειρία του, η οποία βρίσκεται

μακριά από τη συνηθισμένη αντίληψη της πραγματικότητας. Στη θέση της ψευδαίσθησης

παρουσιάζει στοιχεία του αντικειμένου και μέρη της συνολικής εικόνας που συνθέτουν την

39 Κολοκοτρώνης Γ., ό.π., σ. 107.40 Hauser Α., ό.π., σ. 220.41

Χαραλαμπίδης Α., ό.π., σ. 18, & Krausse A., Ιστορία της ζωγραφικής, Από την Αναγέννηση έως σήμερα, (μτφρ) Παππάς Φ., εκδ.

Ελευθερουδάκης , 2006, σ. 74.42Krausse A., ό.π., σ. 74.43Hauser Α., ό.π., σ. 223.

7

εμπειρία του. Το έργο του χρειάζεται να ιθωδεί από απόσταση, προκειμένου το μάτι του θεατή

να συνθέσει την όλη εικόνα.44

Οι ιμπρεσιονιστές στηριζόμενοι στους νόμους της φυσικής και της χημείας, σχετικά με

το χρώμα και το φως, είχαν στόχο να συλλάβουν τον πρισματικό χαρακτήρα του φυσικού

φωτός μέσα από τη χρησιμοποίηση όλων των χρωμάτων του ηλιακού φάσματος και της

οπτικής τους ανάμειξης όταν τα παρατηρεί κάποιος από απόσταση.45

Στην απελευθέρωσή τους από τις συμβατικότητες της ακαδημαϊκής ζωγραφικής

συνετέλεσαν τόσο η εφεύρεση και η ταχεία εξέλιξη της φωτογραφικής μηχανής46 όσο και το

διακοσμητικό χρώμα, η επιπεδότητα και το εκφραστικό σχέδιο των γιαπωνέζικων

χαρακτικών.47

Ο τόνος της ζωγραφικής του πίνακα του Monet αλλά και των Ιμπρεσιονιστών εν γένει,

καθώς το φως αποτελεί καθοριστικό στοιχείο για ό, τι έβλεπαν, αποπνέει αισιοδοξία, όπως και

η στάση τους αποτελούσε κατάφαση στη χαρά της ζωής και στα επιτεύγματα της

Βιομηχανικής Επανάστασης.48

ΜΟΥΣΙΚΗ - DEBUSSY

H φύση και οι "θόρυβοί" της αποτελούν, σύμφωνα με τον Debussy, όχι μόνο πλούσια

πηγή μουσικών ήχων αλλά και τη μοναδική πηγή έμπνευσης για τη μουσική δημιουργία,

καθώς ισχυρίζετο ότι είναι χρησιμότερο για έναν συνθέτη να δει την ανατολή του ήλιου παρά

να ακούσει την Ποιμενική Συμφωνία του Μπετόβεν.49

Στο ορχηστρικό του μουσικό ποιήμα Πρελούδιο: "Απόγευμα ενός Φαύνου", (1894) που

είναι βασισμένο στο βουκολικό ποίημα του Στέφαν Μαλαρμέ, φανερώνεται ο πανθεϊσμός του

συνθέτη. Υποβάλλει με έντονο τρόπο την εντύπωση του χώρου του δάσους στη ράθυμη ώρα

ενός θερμού απομεσήμερου και διαμέσου των σκέψεων του φαύνου αποκαλύπτει τον σεβασμό

προς τις δυνάμεις και τους ρυθμούς της φύσης, καθώς και την ανάγκη να χαθεί όπως ο φαύνος

μέσα στον ηδονικό παλμό της καρδιάς του σύμπαντος.50

44Hauser Α., ό.π., σ. 223.45

HonourH.-FlemingJ., Ιστορία της Τέχνης, (μτφρ. Ανδρέας Παππάς), εκδ. Υποδομή, Αθήνα 1998, σσ. 608, 609.46Κολοκοτρώνης Γ., ό.π., σ. 107.47 Εμμανουήλ Μ., ό.π., σ. 40, & Χαραλαμπίδης Α., ό.π., σ. 17.48 Χαραλαμπίδης Α., ό.π., σ. 19.49

Βυλερμόζ Ε., Η ιστορία της μουσικής, (μτφρ.) Λεωτσάκος Γ., τόμος 2ος, εκδ. Υποδομή, Αθήνα 1980, σσ. 67,68.

50Βυλερμόζ Ε., ό.π., σ. 68, &Γκρίφιθς, Π., Μοντέρνα Μουσική, (μτφρ.) Μ. Κώστιου, εκδ. Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος, 1993, σ. 27, & Machlis J. -

Forney K., Η Απόλαυση της Μουσικής, Εισαγωγή στην Ιστορία - Μορφολογία της Δυτικής Μουσικής, (μτφρ.) Πυργιώτης Δ., εκδόσεις FagottoBooks, Αθήνα, 1996, σ. 360.

8

Το θρόισμα των φύλλων, ο ήχος της βροχής και των κυμάτων, το κελάηδημα των

πουλιών, αποτελούν ερεθίσματα για τη δημιουργία εντυπώσεων και συγκινήσεων στον ψυχικό

και σωματικό κόσμο του ανθρώπου. Την ένωση αυτή, της εντύπωσης με το συναίσθημα θέλει

να αποδώσει στη μουσική γραφή του ο Debussy.51 Όπως οι ιμπρεσιονιστές ζωγράφοι

αιχμαλωτίζουν την οπτική στιγμιαία εμπειρίας τους, ανάλογα και ο Debussy προκαλεί

περισσότερο συνειρμούς εντυπώσεις του φυσικού φαινομένου παρά το περιγράφει. Αυτός είναι

και ο λόγος που οι τίτλοι των έργων του καθώς δεν επέχουν θέση επεξηγηματική ήταν

τοποθετημένοι στο τέλος υπονοώντας μια εντύπωση.52

Η μουσική του θυμίζει ιμπρεσιονιστικούς πίνακες: κήποι με βροχή, ηλιοβασιλέματα

μέσα στις φυλλωσιές, φεγγαρόφως, θάλασσα, σύννεφα, ομίχλη.53Ανακαλεί τους φυσικούς

ήχους και προξενεί φευγαλέα συναισθήματα δημιουργώντας μια ελκυστική ατμόσφαιρα. Η

φύση αντικατοπτρίζεται μέσα από την αίσθηση της ρευστότητας και της ευκινησίας της

μουσικής του. Η ελευθερία στην ανάπτυξη της τεχνικής και των συναισθημάτων δίνει

μεγαλύτερες δυνατότητες στη μουσική του να αναπαραστήσει τις υπαινικτικές και

λανθάνουσες εσωτερικές νοητικές διεργασίες.54 Η μουσική του φόρμα κινείται ανάμεσα στο

μείζονα και τον ελάσσονα τρόπο, χωρίς να εμμένει σε κάποιον προτιμά να υποδηλώνει παρά

να επαναφέρει ολόκληρο το θέμα, χρησιμοποιεί νέα ηχοχρώματα και αρμονικούς

συνδυασμούς.55 Η αναλογία επί της ουσίας αφορά στην υπέρβαση καθιερωμένων,

τυποποιημένων συνθετικών λύσεων και στην επιδίωξη της άμεσης επαφής με τη φύση.

Η ενορχήστρωση καθίσταται σημαντικό στοιχείο της σύνθεσης καθώς τα διακριτικά

ηχοχρώματα των σύντομων αρμονιών διαχέονται μεταξύ των οργάνων με αριστοτεχνικές

λεπτές ορχηστρικές αποχρώσεις τονίζοντας την αίσθηση της ρευστότητας όπως στο έργο του :

"Αντανακλάσεις στο νερό" (1905) που θα ταίριαζε σε πολλούς πίνακες του Monet.56 Η

αίσθηση της κίνησης στα "Σύννεφα", πρώτο έργο από τα Νυχτερινά (1897-99) δημιουργείται

επίσης με την έλλειψη συγκεκριμένης αρμονικής κατεύθυνσης. Στο ορχηστρικό έργο

"Θάλασσα" (1903-1905) μετατρέπει σε ηχητική πραγματικότητα την τρικυμία, τη συνεχή

κίνηση των κυμάτων και το ξέσπασμά τους μέσα από μουσική φόρμα αυθεντική. Στο

51 Γκρίφιθς, Π., ό.π., σ. 28.52

Γκρίφιθς, Π., ό.π., σσ. 26,27, &Μάμαλης Νικ., "Η Μουσική στην Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα-Από τη μονωδία στην πολυφωνία" στο Η

ιστορία των τεχνών στην Ευρώπη, Η μουσική στην Ευρώπη τόμος Γ’, ΕΑΠ, Πάτρα, 2008, σ. 244.53 Machlis J. - Forney K., ό.π., σ. 359.54 Γκρίφιθς, Π., ό.π., σσ. 26, 28.55 Machlis J. - Forney K., ό.π., σ. 357.56 Γκρίφιθς, Π., ό.π., σσ. 24, 26. & Machlis J. - Forney K., ό.π., σ. 357.

9

τελευταίο από τα κομμάτια του ορχηστρικού έργου "Εικόνες" (1911), με τίτλο "Χρυσόψαρα",

ακούγονται οι φανταστικές βουτιές και οι απότομες κινήσεις δύο μεγάλων κυπρίνων.57

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Συμπερασματικά διαπιστώνεται ότι η φύση άσκησε έντονη επίδραση, τόσο στα κινήματα της

Art Nouveau στην αρχιτεκτονική και του Ιμπρεσιονισμού στη Ζωγραφική, όσο και στο

μουσικό έργο του Dedussy.

Στην Art Nouveau η ενσωμάτωση των μοτίβων των λουλουδιών διακόσμησε, ομόρφηνε

τόσο τους δημόσιους όσο και τους ιδιωτικούς χώρους. Το κίνημα της Αρ Νουβό στάθηκε το

μεταίχμιο μεταξύ χειροτεχνίας και βιομηχανικής παραγωγής.58 Οι καλλιτέχνες με τα έργα τους

επιζητούν να επαναφέρουν τις δεξιότητες των παλιών μαστόρων, έχοντας στόχο να

δημιουργήσουν έργα αισθητικής και καλλιτεχνικής ποιότητας, σε αντιδιαστολή με τα προϊόντα

της μαζικής βιομηχανικής παραγωγής που είχαν γεμίσει την αγορά.59

Στον ιμπρεσιονισμό η φύση και το φυσικό φως έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη

διαμόρφωση του κινήματος και ελευθέρωσαν τον καλλιτέχνη από τις συμβατικότητες της

ακαδημαϊκής ζωγραφικής, βάζοντας τα θεμέλια της μοντέρνας τέχνης.60 Η φύση κατακτήθηκε

από το ζωγράφο καθώς ο πραγματικός κόσμος, έτσι όπως εκείνος τον έβλεπε, αποτυπώθηκε

στον πίνακα.61

Εν κατακλείδι στη μουσική του Debussy, η φύση αποτελούσε για τον συνθέτη τη

μοναδική πηγή έμπνευσης για δημιουργία. Η μουσική του απελευθερωμένη από την κλασική

57Μάμαλης Νικ., ό.π., σ. 246.58 Τσούμας Ι., ό.π., σ.300.59 Πετρίδου Β., ό.π., σ. 232.60 Πεγέ Ζ., ό.π., σσ. 7, 8.61 Gombrich E.H., ό.π., σ. 536.

10

αρμονία αντικατοπτρίζει μέσα από νέους ρυθμούς, κλίμακες και χρώματα τη ρευστότητα του

φυσικού κόσμου.62

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αργκάν Τ. Κ., Η μοντέρνα τέχνη, (μτφρ) Παπαδημήτρη Λ., εκδ. Πανεπ. Εκδ. Κρήτης - Α.Σ.Κ.Τ.Α Ηράκλειο, 1999.

Βυλερμόζ Ε., Η ιστορία της μουσικής, (μτφρ.) Λεωτσάκος Γ., τόμος 2ος, εκδ. Υποδομή, Αθήνα 1980.

Γκρίφιθς, Π., Μοντέρνα Μουσική, (μτφρ.) Μ. Κώστιου, εκδ. Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος, 1993.

Εμμανουήλ Μ.,"Η ιστορία των εικαστικών τεχνών στην Ευρώπη κατά τον 19ο και τον 20ό αιώνα"σε Εμμανουήλ Μ., Πετρίδου Β. και Τουρνικιώτης Π., Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη, Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον 18οως τον 20ό αιώνα τόμος Β΄, ΕΑΠ, Πάτρα, 2008.

Κολιόπουλος Ι.Σ., Νεότερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789 - 1945, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2001.

Κολοκοτρώνης Γ., Ιστορία της τέχνης. Καλλιτεχνικά κινήματα κατά τον 19ο αιώνα, Πανεπιστημικές παραδόσεις Γ΄εξάμηνο, Ξάνθη, 2007.

Λάββας, Γ.,Επίτομη ιστορία της αρχιτεκτονικής, Με έμφαση στον 19ο και 20ό αιώνα,Θεσσαλονίκη,UniversityStudioPress, 2002.

Μάμαλης Νικ., "Η Μουσική στην Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα-Από τη μονωδία στην πολυφωνία" στο Η ιστορία των τεχνών στην Ευρώπη, Η μουσική στην Ευρώπη τόμος Γ’, ΕΑΠ, Πάτρα, 2008.

62 Machlis J. - Forney K., ό.π., σσ. 354, 355.

11

Πεγέ Ζ., Η ζωγραφική στο 19ο αι., (μτφρ.) Χαραλαμπίδης Ά., εκδ Νεφέλη, 1984.

Πετρίδου Β.,"Η αρχιτεκτονική στην Ευρώπη κατά τον 19ο αιώνα"σε Εμμανουήλ Μ., Πετρίδου Β. και Τουρνικιώτης Π., Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη, Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον 18οως τον 20ό αιώνα, τόμος Β΄, ΕΑΠ, Πάτρα, 2008.

Τσούμας Ι., Η Ιστορία των Διακοσμητικών Τεχνών και της Αρχιτεκτονικής στην Ευρώπη και την Αμερική (1760-1914), εκδ. Ίων, 2005.

Χαραλαμπίδης Α., Η τέχνη του 20ου αιώνα, Ζωγραφική-Πλαστική-Αρχιτεκτονική 1880-1920,τόμος 1ος,εκδ. University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 1990.

Berstein S., Milza P., Ιστορία της Ευρώπης, Η Ευρωπαϊκή συμφωνία και η Ευρώπη των εθνών 1815-1919, (μτφρ και σημ.) Δημητρακόπουλος Α., τόμος 2ος, εκδ. Αλεξάνδρεια, 1997.

Furneau-Jordan R., Ιστορία της Αρχιτεκτονικής, (μτφρ) Ηλίας Δ., εκδ.Υποδομή, Αθήνα,1981.

Gavioli V., Μονέ - Οι μεγάλοι ζωγράφοι, εκδ. Καθημερινή, Αθήνα, 2006.

GombrichE.H., Το Χρονικό της Τέχνης, (μτφρ.) Κασδαγλή Λ., εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 1998.

Hauser Α., Κοινωνική ιστορία της τέχνης, Νατουραλισμός, Ιμπρεσιονισμός, Κινηματογράφος (μτφρ) Κονδύλη Τ., τόμος 4ος, εκδ. Κάλβος, Αθήνα, 1988.

Honour H.-Fleming J., Ιστορία της Τέχνης, (μτφρ. Ανδρέας Παππάς), εκδ. Υποδομή, Αθήνα 1998.

Krausse A., Ιστορία της ζωγραφικής, Από την Αναγέννηση έως σήμερα, (μτφρ) Παππάς Φ., εκδ. Ελευθερουδάκης , 2006.

Machlis J. - Forney K., Η Απόλαυση της Μουσικής, Εισαγωγή στην Ιστορία - Μορφολογία της Δυτικής Μουσικής, (μτφρ.) Πυργιώτης Δ., εκδόσεις FagottoBooks, Αθήνα, 1996.

Watkin D., Ιστορία της δυτικής αρχιτεκτονικής, (μτφρ) Κώστας Κουρεμένος, εκδ.Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 2007.

http://www.musee-orsay.fr/fr/accueil.htm.

12

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

Tour Eiffel , Παρίσι, 1889.

13

Η. Guimard, Παρίσι, είσοδος μετρό.

V. Horta, Οικία Τάσσελ (1892-1893), Βρυξέλλες -λεπτ. εισόδου.

14

V. Horta, Οικία Τάσσελ (1892-1893), Βρυξέλλες -λεπτ. σκάλας.

Claude Monet, "Coquelicots, La promenade", 1873.

15

16