ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ

ΒΕ09Κ

Χειμερινό Εξάμηνο 2009-2010

Διδάσκων Σ Παπαϊωάννου

Θέμα laquoΤο Μανιφέστο του Κομμουνιστικού

Κόμματοςraquo

Βάγγας Βασίλειος

ΑΜ59 Εξάμηνο Γ΄

Σχολή Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα

Κοινωνιολογίας

Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών

Περιεχόμενα ΣΕΛ

1 Αστοί και προλετάριοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 2

2 Προλετάριοι και κομμουνιστέςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip10

3 Αστοί και κομμουνιστέςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip11

4 Ουτοπικοί και κομμουνιστέςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip14

5 Βιβλιογραφίαhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip16

1

ΑΣΤΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΟΙ

Το μανιφέστο του κομμουνιστικού κόμματος γράφτηκε ώστε να

εκτεθούν με σαφήνεια οι θέσεις και οι στοχεύσεις των κομμουνιστών

Στο μικρό εισαγωγικό μέρος του έργου διακρίνουμε τον ευρωπαϊκό

(διεθνιστικό) χαρακτήρα που λαμβάνει η σύγκρουση για την

οικοδόμηση της νέας κοινωνίας

Οι συγγραφείς συνδέουν την ιστορική εξέλιξη της κοινωνίας με την

πάλη των τάξεων Απόληξη της εν λόγω διεργασίας σε κάθε ιστορικό

στάδιο είναι είτε ο επαναστατικός μετασχηματισμός της κοινωνίας είτε

η καταστροφή των αντιτιθέμενων τάξεων Η αστική κοινωνία κατrsquo

αντιστοιχία των προγενέστερων κοινωνικών μορφών διακρίνεται από

ταξικές αντιθέσεις που προκύπτουν από τους οικονομικούς όρους

ύπαρξης των ανθρώπων εντός της Το νέο στοιχείο που φέρει η αστική

εποχή σε σχέση με το παρελθόν είναι η απλοποίηση των ταξικών

αντιθέσεων Οι κύριοι πρωταγωνιστές του ιστορικού δράματος και στη

σύγχρονη (αστική) εποχή είναι δύο η αστική τάξη και το προλεταριάτο

laquoΛέγοντας laquoαστική τάξηraquo εννοούμε την τάξη των σύγχρονων

καπιταλιστών που κατέχουν τα κοινωνικά μέσα παραγωγής και

εκμεταλλεύονται τη μισθωτή εργασία Ως laquoπρολεταριάτοraquo εννοούμε την

τάξη των σύγχρονων μισθωτών εργαζομένων που επειδή δεν κατέχουν

δικά τους μέσα παραγωγής είναι υποχρεωμένοι να πουλούν την εργατική

τους δύναμη για να ζήσουν [Ένγκελς ndash αγγλική έκδοση 1888]raquo (Στο

Μαρξ- Ένγκελς 200445)

Η κυριαρχία της αστικής τάξης στάθηκε αποτέλεσμα πολύχρονων

οικονομικών διεργασιών με φόντο τις προς κάλυψη ανάγκες των

αμερικάνικων αποικιών και των αγορών των Ανατολικών Ινδιών και της

Κίνας Η άνθηση του εμπορίου της ναυτιλίας των επίγειων μέσων

2

μεταφοράς και η ανάπτυξη της βιομηχανίας δημιούργησαν τους όρους

μιας παγκόσμιας αγοράς Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά τη βιομηχανία

συντελούνται αλματώδεις αλλαγές στον τρόπο οργάνωσης της και

περνάμε διαδοχικά από το θεσμό της συντεχνίας στη μανιφακτούρα και

τέλος στη μεγάλη βιομηχανία Η μεταποιητική δραστηριότητα απέκτησε

τα σύγχρονα χαρακτηριστικά της με την εισαγωγή και επέκταση της

χρήσης μηχανών και την αξιοποίηση ενεργειακών πηγών όπως ο ατμός

Η ιστορική μετάβαση (από ένα ιστορικό στάδιο στο επόμενο)

εξηγείται σύμφωνα με τους συγγραφείς δια του σχήματος αντίθεσης

παραγωγικών δυνάμεων και σχέσεων παραγωγής Η ανάπτυξη των

παραγωγικών δυνάμεων φτάνει σε ένα σημείο στο οποίο έρχονται σε

αντίθεση προς τις υπάρχουσες παραγωγικές σχέσεις Συγχρόνως μέσω

αυτής (ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων) δημιουργούνται οι υλικοί

όροι για το νέο τρόπο παραγωγής και ύπαρξης των ανθρώπων Στην

προκειμένη περίπτωση της γέννησης της αστικής κοινωνίας η ανάπτυξη

της μεγάλης βιομηχανίας και ο ζωτικός της χώρος (παγκόσμια αγορά)

ήρθαν σε σύγκρουση με το φεουδαρχικό τρόπο οργάνωσης της

παραγωγής και της ανταλλαγής

Η σύγκρουση αστών και φεουδαρχών που είχε προφανώς οικονομικό

περιεχόμενο αντανακλάται και στο εποικοδόμημα (περιλαμβάνει το

πεδίο της πολιτικής του δικαίου της θρησκείας γενικά τις

συνειδησιακές μορφές) Σταδιακά η αστική τάξη ασκεί μεγαλύτερο

έλεγχο στις υποθέσεις της κοινότητας εξαργυρώνοντας και με πολιτικό

τρόπο την οικονομική ισχύ που είχε αποκτήσει Η οικονομική και

πολιτική άνοδος των αστών επιφέρει τη διάλυση όλων των

φεουδαρχικών σχέσεων Πρόκειται για μια περίοδο έντονων

ιδεολογικών και πολιτικών συγκρούσεων που βρίσκουν την τελική τους

έκφραση σε μία επανάσταση Οι νέοι τρόποι κατανόησης και

3

αξιοποίησης της ανθρώπινης δραστηριότητας που αναδύθηκαν εκ της

οικονομικής πρακτικής άλλαξαν παρεπόμενα τον τρόπο με τον οποίο η

παλιά κοινωνία κατανοούσε τον εαυτό της και εμπεδώθηκαν

επαναστατικά Μrsquo αυτό τον τρόπο μια νέα εποχή καθορίζει η ίδια το

ιστορικο-πολιτικό σημείο της αυγής της

Κατά τους συγγραφείς ο ρόλος που έπαιξε η αστική τάξη στην

ιστορία είναι εξαιρετικά επαναστατικός Η αστική τάξη σε αντίθεση με

τις κυρίαρχες παραγωγικές τάξεις των προηγούμενων ιστορικών σταδίων

της Δύσης (αρχαίο και φεουδαρχικό στάδιο) διακρίνεται από ένα

καινοτόμο χαρακτηριστικό Διατηρεί και διευρύνει την κυρίαρχη

κοινωνική της θέση δια της διαρκούς ανάπτυξης των παραγωγικών

δυνάμεων και παραγωγικών σχέσεων Παρεπόμενα ανατρέπει συνεχώς

όλες τις κοινωνικές σχέσεις και τους τρόπους με τους οποίους οι

άνθρωποι αναγνωρίζουν εαυτούς και αλλήλους Οι τάξεις που

διαδέχθηκε η αστική τάξη στήριζαν την εξουσία τους στη διατήρηση του

παλιού τρόπου παραγωγής που αποτελούσε την πραγματική βάση της

πολιτικής και ιδεολογικής τους κυριαρχίας Η αστική κυριαρχία έσπασε

όλες τις παλιές σεβάσμιες παραστάσεις κατέστησε ρυθμιστική αρχή της

κοινωνίας την ελευθερία του εμπορίου και ανάγκασε τους ανθρώπους να

δουν καθαρά τους όρους της ύπαρξης τους και τις μεταξύ τους σχέσεις

laquoΜε δύο λόγια στη θέση της καλυμμένης με θρησκευτικές και πολιτικές

αυταπάτες εκμετάλλευσης τοποθέτησε την απροκάλυπτη την ξεδιάντροπη

την άμεση τη σκληρή εκμετάλλευσηraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200449)

Και στο ίδιο πνεύμα αναφερόμενοι στην αστική τάξη παραθέτουν

ότι laquoδεν άφησε κανέναν άλλο δεσμό μεταξύ των ανθρώπων παρά το

γυμνό συμφέρον και την άψυχη laquoπληρωμή της μετρητοίςraquoraquo (Μαρξ-

Ένγκελς 200449)

4

Η ανάπτυξη της βιομηχανίας και η συγκρότηση της παγκόσμιας

αγοράς φέρνουν τα έθνη σε ολόπλευρες εμπορικές σχέσεις με

αντικείμενο εμπορεύματα πρώτες ύλες εργαλεία παραγωγής κλπ Έτσι

ο εθνικός χαρακτήρας της βιομηχανίας που διέκρινε τη μεταποιητική

δραστηριότητα κατά το παρελθόν εξαλείφθηκε καθώς τα έθνη βγήκαν

οριστικά από την αυτάρκεια και την απομόνωση τους Οι συνθήκες

παγκόσμιου οικονομικού ανταγωνισμού μετασχηματίζουν την παραγωγή

και την κατανάλωση προς την ίδια κατεύθυνση σε όλες τις χώρες Στο

εσωτερικό της κάθε χώρας η αστική τάξη laquoκαταργεί όλο και πιο πολύ τον

κατακερματισμό των μέσων παραγωγής της ιδιοκτησίας και του

πληθυσμούraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200452)

Κατrsquo ακολουθία των οικονομικών διεργασιών στο πολιτικό επίπεδο

κυριαρχεί ο πολιτικός συγκεντρωτισμός laquoΕίδαμε λοιπόν τα μέσα

παραγωγής και συναλλαγής που πάνω τους διαμορφώθηκε η αστική τάξη

είχαν δημιουργηθεί στη φεουδαρχική κοινωνία Σε ένα ορισμένο στάδιο

ανάπτυξης αυτών των παραγωγικών και συναλλακτικών μέσων οι σχέσεις

μέσα στις οποίες η φεουδαρχική κοινωνία παρήγαγε και αντάλλασε και η

φεουδαρχική οργάνωση της γεωργίας και της μανιφακτούρας με μια λέξη

οι φεουδαρχικές σχέσεις ιδιοκτησίας δεν αντιστοιχούσαν πια στις ήδη

ανεπτυγμένες παραγωγικές δυνάμεις Εμπόδιζαν την παραγωγή αντί να την

προωθούν Είχαν μεταβληθεί σε ισάριθμα δεσμά Έπρεπε να σπάσουν κι

έσπασαν Τη θέση τους πήρε ο ελεύθερος ανταγωνισμός με το αντίστοιχο

κοινωνικό και πολιτικό καθεστώς με την οικονομική και πολιτική

κυριαρχία της αστικής τάξηςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200452-53)

Στο εν λόγω απόσπασμα οι συγγραφείς διατυπώνουν σαφώς και

περιεκτικά (με οικονομικά έστω κριτήρια) τον τρόπο με τον οποίο

συντελέστηκε η μετάβαση από το φεουδαρχικό στο αστικό ιστορικό

στάδιο Συγκρατούμε ότι οι υλικές προϋποθέσεις της νέας κοινωνίας

5

καλλιεργούνται στα πλαίσια της παλαιάς Επίσης ότι οι παλαιές

παραγωγικές σχέσεις ως ένα δεδομένο σημείο συνιστούν πλαίσιο

προώθησης των παραγωγικών δυνάμεων ενώ από εκεί και πέρα

στέκονται εμπόδιο στην περαιτέρω ανάπτυξή τους Βλέπουμε τέλος ότι

το περιεχόμενο του νέου κοινωνικού και πολιτικού καθεστώτος

καθορίζεται από την υλική βάση και ότι η κυρίαρχη παραγωγική τάξη

προεκτείνει την κυριαρχία της σε όλα τα πεδία της κοινωνικής ζωής Ο

συγκεκριμένος τρόπος κατανόησης της ιστορικής εξέλιξης έχει για τους

συγγραφείς καθολικό χαρακτήρα Δεν περιορίζεται λοιπόν

αποκλειστικά στη μελέτη της υπέρβασης του φεουδαρχικού σταδίου και

της ιστορικής γένεσης του αστικού

Στο ίδιο πνεύμα παρατηρούν ότι στα πλαίσια των αστικών σχέσεων

παραγωγής οι παραγωγικές δυνάμεις έφτασαν σε πρωτόγνωρη ποσοτική

και ποιοτική ανάπτυξη Θεωρούν όμως ότι ήδη από την εποχή που

εκπονούν το σύγγραμμα τους οι εν λόγω μαζικές παραγωγικές δυνάμεις

προσκρούουν στις αστικές σχέσεις παραγωγής και ιδιοποίησης Πιο

συγκεκριμένα laquoΑρκεί να αναφέρουμε τις εμπορικές κρίσεις που με τα

περιοδικά τους ξεσπάσματα αμφισβητούν όλο και πιο απειλητικά την

ύπαρξη ολόκληρης της αστικής κοινωνίας Στις εμπορικές κρίσεις

εκμηδενίζεται κατά κανόνα ένα μεγάλο μέρος όχι μόνο των παραχθέντων

προϊόντων αλλά και των παραγωγικών δυνάμεων που ήδη υπάρχουν Στις

κρίσεις ξεσπά μια κοινωνική επιδημία που σrsquo όλες τις προηγούμενες

εποχές θα φαινόταν παραλογισμός ndash η επιδημία της υπερπαραγωγήςraquo

(Μαρξ- Ένγκελς 200453)

Γενικά η κοινωνική παραγωγή είναι η δραστηριότητα δια της

οποίας οι άνθρωποι παράγουν τα μέσα ικανοποίησης των αναγκών τους

τα μέσα της ύπαρξης τους Σε κάθε επιμέρους στάδιο η κοινωνική

παραγωγή λαμβάνει ένα διαφορετικό συγκεκριμένο χαρακτήρα στη

6

βάση των παραγωγικών δυνάμεων κάθε περιόδου και των αντίστοιχων

σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων που τις αξιοποιούν και τις επεκτείνουν

Η αστική παραγωγή οργανώνεται και διεξάγεται με αποκλειστική

πρόθεση την επιδίωξη και την επίτευξη κερδών για τον ιδιοκτήτη των

μέσων παραγωγής και των παραγόμενων προϊόντων Η ίδια η

παραγωγική διαδικασία αποκτά νόημα μόνο εφrsquo όσον το προϊόντα

διατίθενται απρόσκοπτα στην αγορά ως εμπορεύματα και αποφέρουν

κέρδος Σε περιόδους υπερπαραγωγής λοιπόν που η σχέση προσφοράς

και ζήτησης αγαθών διαταράσσεται οι αστικές σχέσεις παραγωγής και

ανταλλαγής καταδεικνύουν τα όρια της εφαρμογής τους Οι συγγραφείς

αναφέρουν χαρακτηριστικά laquoΟι αστικές σχέσεις έγιναν πολύ στενές για

να περιλάβουν όλο τον πλούτο που οι ίδιες δημιούργησαν Πώς ξεπερνά η

αστική τάξη τις κρίσεις Απrsquo το ένα μέρος με την αναγκαστική καταστροφή

ενός αριθμού παραγωγικών δυνάμεων απrsquo την άλλη με την κατάκτηση

νέων αγορών και με την πληρέστερη εκμετάλλευση των παλιών Δηλαδή

πώς Προετοιμάζοντας πιο ολόπλευρες και πιο ισχυρές κρίσεις και

ελαττώνοντας τα μέσα για την πρόληψη τουςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200454)

Η αστική τάξη με την ανάπτυξη της μεγάλης βιομηχανίας διαπλάθει

τόσο τα μέσα της ανατροπής της (ώριμες παραγωγικές δυνάμεις ενάντιες

πλέον προς την αστική ιδιοκτησία) όσο και τους ανθρώπους

(προλετάριους) που θα στραφούν εναντίον της Τα μέλη της σύγχρονης

εργατικής τάξης πωλούν στην αγορά την εργατική τους δύναμη έναντι

μισθού Δε μπορούν να ζήσουν αν δεν εργαστούν και βρίσκουν δουλεία

μόνο εφrsquo όσον είναι απαραίτητοι για την παραγωγική διαδικασία και

συμβάλλουν στην αύξηση των κεφαλαίων της ιδιοκτήτριας τάξης

Αρχικά υπάρχουν διαφορές στο ύψος του εργατικού μισθού σύμφωνα

με τις ανάγκες της μεταποιητικής δραστηριότητας για εργάτες με

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά Η επέκταση όμως και η βελτιστοποίηση

7

της χρήσης μηχανών καθιστούν αβέβαιες θέσεις εργασίας που ήταν

απαραίτητες προηγουμένως και γενικά απλοποιούν (μετατρέπουν σε

μονότονη και επαναλαμβανόμενη) τη φύση της βιομηχανικής εργασίας

Κατά συνέπεια προσωπικά χαρακτηριστικά όπως δεξιοτεχνία δύναμη

φύλο ηλικία επιδρούν όλο και λιγότερο στο ύψος του μισθού Επιπλέον

ο ανταγωνισμός μεταξύ των προλετάριων (που πλέον καθίστανται λίγο-

πολύ πανομοιότυπα εργαλεία παραγωγής) ρίχνει το μισθό στα όρια της

αυτοσυντήρησης του εργάτη και πιθανώς πιο κάτω Στην αναπτυξιακή

πορεία της βιομηχανίας λοιπόν το βιοτικό επίπεδο των εργατών

εξισώνεται και προσαρμόζεται σε σταδιακά χαμηλότερα επίπεδα Η

πορεία της εκμηχάνισης σε συνδυασμό με τις περιοδικές εμπορικές

κρίσεις που απαξιώνουν το μισθό τους καθιστά ανυπόφορους τους όρους

ύπαρξης των προλετάριων οι οποίοι υποβάλλονται σε εξαθλίωση

Επιπλέον στο διάβα της βιομηχανικής προόδου μεγάλα κομμάτια

των ενδιάμεσων τάξεων (μικροβιομήχανοι μικρέμποροι βιοτέχνες

αγρότες) εκπίπτουν της κοινωνικής τους θέσεως και ενσωματώνονται στο

προλεταριάτο Αυτή η εξέλιξη είναι αποτέλεσμα του ανταγωνιστικού

μειονεκτήματος αυτών των τάξεων προς τους μεγάλους κεφαλαιοκράτες

στη βάση του μικρού τους κεφαλαίου ή της δεξιοτεχνίας τους που

ξεπερνιέται από βιομηχανικές καινοτομίες Η ανάπτυξη της βιομηχανίας

χωρίζει σταδιακά την αστική κοινωνία σε δύο μεγάλα στρατόπεδα την

αστική τάξη και τη μεγάλη πλειοψηφία των εξαθλιωμένων εργατών το

προλεταριάτο Στην πορεία της βιομηχανικής εξέλιξης οι μαζικά

συγκεντρωμένοι εργάτες ( που η συνάθροιση τους ήταν αρχικά ακούσια

αποτέλεσμα της δραστηριότητας των αστών) συνενώνονται για να

υπερασπίσουν τα κοινά τους συμφέροντα ενάντια στους αστούς Το

προλεταριάτο διαθέτει πολιτική εμπειρία από τους αγώνες που έδωσε

στο πλάι της αστικής τάξης εναντίον της φεουδαρχίας και μορφώνεται

8

πολιτικά από μέρη των ενδιάμεσων τάξεων που καταρρέουν και

εντάσσονται σrsquo αυτό Η συνένωση των προλετάριων συνεχώς

διευρύνεται και ισχυροποιείται έτσι οι επιμέρους τοπικοί αγώνες

αποκτούν σταδιακά εθνικό ταξικό χαρακτήρα και ο οικονομικός

ανταγωνισμός μεταξύ των εργατών μετατρέπεται σε συλλογική

πολιτική δράση

Οι συνθήκες ύπαρξης του προλεταριάτου διακρίνονται σε σχέση με

εκείνες των πρότερων καταπιεζόμενων τάξεων Στις προηγούμενες

ιστορικές περιόδους τουλάχιστον αναγνωριζόταν στην κυριαρχούμενη

τάξη το δικαίωμα να διατηρεί τη δουλική της ύπαρξη Στις αστικές

συνθήκες δουλείας αντίθετα η επιβίωση των μελών του προλεταριάτου

αφrsquo ενός έχει αφεθεί στην τύχη της αγοράς εργασίας και αφrsquo ετέρου

αμφισβητείται στην πορεία της βιομηχανικής ανάπτυξης Το

προλεταριάτο είναι λοιπόν υποχρεωμένο στη βάση των συγκεκριμένων

χαρακτηριστικών του να προχωρήσει σε μια ριζική επανάσταση και να

συντρίψει την αστική κοινωνία Κατά το παρελθόν όλες οι τάξεις που

διεξήγαγαν αντίστοιχες επαναστάσεις επιδίωκαν να επιβάλλουν τους

δικούς τους όρους ιδιοποίησης σrsquo όλα τα μέλη της κοινωνίας Το

προλεταριάτο αντίθετα στρέφεται με την επαναστατική του

δραστηριότητα εναντίον των δικών του όρων ιδιοποίησης Μrsquo αυτό τον

τρόπο στρέφεται καθολικά εναντίον της ατομικής ιδιοκτησίας και την

καταργεί στην πράξη

Το ακόλουθο απόσπασμα συνιστά μια ικανοποιητική κωδικοποίηση

σκέψεων που περιγράφηκαν προηγουμένως laquoΟ ουσιαστικός όρος

ύπαρξης και κυριαρχίας της αστικής τάξης είναι η συσσώρευση του

πλούτου σε χέρια ιδιωτών ο σχηματισμός και η αύξηση του κεφαλαίου∙ ο

όρος ύπαρξης του κεφαλαίου είναι η μισθωτή εργασία Η μισθωτή εργασία

βασίζεται αποκλειστικά στον ανταγωνισμό των εργατών μεταξύ τους Η

9

πρόοδος της βιομηχανίας της οποίας άβουλος και παθητικός φορέας είναι

η αστική τάξη προωθεί στη θέση της απομόνωσης των εργατών της

οφειλόμενης στον ανταγωνισμό την επαναστατική τους συνένωση με την

οργάνωση Έτσι με την πρόοδο της μεγάλης βιομηχανίας αποσπάται κάτω

απrsquo τα πόδια της αστικής τάξης η βάση πάνω στην οποία παράγει και

ιδιοποιείται τα προϊόντα Η αστική τάξη παράγει πρώτrsquo απrsquo όλα τους ίδιους

της τους νεκροθάφτες Η πτώση της και η νίκη του προλεταριάτου είναι και

τα δύο αναπόφευκταraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200462-63)

ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Οι κομμουνιστές δεν αποτελούν ξεχωριστό κόμμα έναντι των άλλων

εργατικών κομμάτων Συνιστούν στην πράξη το πιο αποφασιστικό και

στη θεωρία το πιο προωθημένο τμήμα των προλεταριακών κομμάτων

Στην εντεινόμενη και επεκτεινόμενη πάλη προλεταριάτου και αστικής

τάξης εκπροσωπούν και εμπεδώνουν τα συμφέροντα του κινήματος στο

σύνολο του ανεξάρτητα από τα επιμέρους χαρακτηριστικά που

λαμβάνει κάθε φορά αυτή η σύγκρουση (τοπικά εθνικά κτλ) Η θεωρία

τους είναι γενικές διατυπώσεις αναφορικά με τις προϋποθέσεις και την

έκβαση του προλεταριακού αγώνα και μπορεί να συνοψιστεί στο

πρόταγμα για κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας

Άμεσος στόχος τους στο πεδίο της πολιτικής πρακτικής είναι η

συγκρότηση του προλεταριάτου σε τάξη η επαναστατική ανατροπή της

αστικής κυριαρχίας και η απόσπαση της κρατικής εξουσίας Το

προλεταριάτο κάθε χώρας θα πρέπει να συντρίψει πρώτα την εθνική

αστική τάξη να καταργήσει τις αστικές παραγωγικές σχέσεις και τις

παρεπόμενες ταξικές αντιθέσεις laquo Όταν στην πορεία της εξέλιξης θα

έχουν εξαφανιστεί οι ταξικές διακρίσεις και όλη η παραγωγή θα έχει

συγκεντρωθεί στα χέρια των οργανωμένων ατόμων τότε η δημόσια

10

εξουσία θα χάσει τον πολιτικό της χαρακτήρα Η πολιτική εξουσία στην

πραγματική της έννοια είναι η οργανωμένη εξουσία μιας τάξης για την

καταπίεση μιας άλληςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200475) Με την κατάργηση

της ατομικής ιδιοκτησίας το προλεταριάτο καταργεί εν γένει τις τάξεις

άρα και τον εαυτό του ως τάξη και τη δική του ταξική κυριαρχία Στο

τέλος αυτής της πορείας laquoΣτη θέση της παλαιάς αστικής κοινωνίας με τις

τάξεις της και τις ταξικές αντιθέσεις της μπαίνει μια ένωση μέσα στην

οποία η ελεύθερη ανάπτυξη του κάθε ατόμου είναι η προϋπόθεση για την

ελεύθερη ανάπτυξη όλωνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200475)

ΑΣΤΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Στα πλαίσια του κοινού τους συγγράμματος ο Μαρξ και ο Ένγκελς

παραθέτουν αναπτύσσουν και φιλοδοξούν να αντικρούσουν κάποια

κεντρικά αστικά επιχειρήματα εναντίον των κομμουνιστών και των

ανατρεπτικών τους στοχεύσεων Στο κείμενο συναντούμε αρχικά το

ακόλουθο αστικό επιχείρημα laquoΚατηγόρησαν εμάς τους κομμουνιστές

πως θέλουμε τάχα να καταργήσουμε την ιδιοκτησία που αποκτήθηκε με την

ατομική προσωπική εργασία∙ την ιδιοκτησία που είναι η βάση όλης της

προσωπικής ελευθερίας δραστηριότητας και αυτοτέλειαςraquo (Μαρξ-

Ένγκελς 200465) Στην άποψη που θέλει την αστική ιδιοκτησία προϊόν

ατομικής προσωπικής εργασίας απαντούν ότι δεν είναι η σύγχρονη

αστική ιδιοκτησία που μπορεί να περιγραφεί κατrsquo αυτό τον τρόπο αλλά η

μικροαστική μικροαγροτική ιδιοκτησία που προηγήθηκε και της οποίας

η κατάργηση είναι πρακτικό αποτέλεσμα της βιομηχανικής προόδου Η

αστική ιδιοκτησία απεναντίας είναι προϊόν κοινωνικής παραγωγικής

δραστηριότητας που σχηματίζεται και αυξάνεται δια της εκμετάλλευσης

της μισθωτής εργασίας

11

Στην αστική κοινωνία λοιπόν η συγκρότηση και η νομική

κατοχύρωση ατομικής ιδιοκτησίας (κεφάλαιο χρήμα κτλ) στηρίζεται

στην υλική υποχρέωση της αποστερημένης μεγάλης πλειοψηφίας να

εργάζεται συλλογικά και να αυξάνει τον πλούτο της μικρής μειοψηφίας

ιδιοκτητών Με το πέρας της παραγωγικής διαδικασίας το κοινωνικό

προϊόν γίνεται κτήμα του αστού ιδιοκτήτη και οι προλετάριοι

αποκομίζουν τη δυνατότητα να διατηρήσουν την ύπαρξη τους υπό

συνθήκες αθλιότητας Πρόθεση λοιπόν των κομμουνιστών είναι να

προσεταιριστούν τα μέσα παραγωγής και να τα θέσουν στην κυριότητα

όλων των μελών της κοινωνίας

Το κεφάλαιο συνιστά σύμφωνα με τους συγγραφείς κοινωνική

δύναμη και άρα laquoδε μεταβάλλεται μrsquo αυτόν τον τρόπο η προσωπική

ιδιοκτησία σε κοινωνική Μόνον ο κοινωνικός χαρακτήρας της ιδιοκτησίας

μεταβάλλεται Χάνει τα ταξικά της χαρακτηριστικάraquo (Μαρξ- Ένγκελς

200466) Το ζήτημα της κατανομής του κοινωνικού προϊόντος μεταξύ

των συνεταιρισμένων παραγωγών καθίσταται κεντρικής σημασίας και

αναφορικά με αυτό συναντάμε στο κείμενο τις ακόλουθες διατυπώσεις

laquoΟ κομμουνισμός δεν αφαιρεί από κανέναν το δικαίωμα να ιδιοποιείται

κοινωνικά προϊόντα∙ αφαιρεί μόνο τη δυνατότητα να υποτάσσει κανείς

ξένη εργασία μέσω αυτής της ιδιοποίησηςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200468) και

laquo Στην αστική κοινωνία η ζωντανή εργασία είναι μόνον ένα μέσο για να

αυξάνεται η συσσωρευμένη εργασία Στην κομμουνιστική κοινωνία η

συσσωρευμένη εργασία είναι μόνον ένα μέσο για να ευρύνει να πλουτίζει

και να προάγει τη ζωή των εργατώνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200467)

Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η αστική διαπραγμάτευση του όρου

ελευθερία είναι αποκλειστικά μια θεωρητική προσπάθεια υπεράσπισης

των ελεύθερων αγοραπωλησιών Όμως μια θέση υπέρ της ελευθερίας

του εμπορίου μπορεί να έχει νόημα μόνο όταν αντιτίθεται σε συνθήκες

12

όπου το εμπόριο δεσμεύεται Όσον αφορά τον κομμουνιστικό τρόπο

παραγωγής και ιδιοποίησης μια ανάλογη συζήτηση δεν έχει καμία βάση

αναφοράς καθώς προβλέπεται η κατάργηση του εμπορίου εν γένει Κατrsquo

αντιστοιχία τα αστικά επιχειρήματα που προβλέπουν ότι με την

κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας θα σταματήσει κάθε υλική και

πνευματική παραγωγική δραστηριότητα συναντούν παρόμοια εξήγηση

Οι αστοί κατανοούν την παραγωγή μόνο στη βάση της αστικής

ιδιοποίησης Αν η κομμουνιστική πρακτική προβλέπει την κατάργηση

αυτής της ιδιοποίησης είναι λογικό να μη μπορούν να προσυγκροτήσουν

θεωρητικά και να κατανοήσουν την κομμουνιστική παραγωγή και γενικά

κάθε μελλοντική ανθρώπινη δραστηριότητα Οι συγγραφείς

χαρακτηριστικά αναφέρουν laquoΜη λογομαχείτε λοιπόν μαζί μας μετρώντας

την κατάργηση της αστικής ιδιοκτησίας με τις αστικές σας αντιλήψεις για

ελευθερία μόρφωση δίκαιο κλπ Οι ίδιες οι ιδέες σας είναι προϊόντα των

αστικών σχέσεων παραγωγής και ιδιοκτησίας όπως και το δίκαιο σας δεν

είναι παρά η θέληση της τάξης σας που ανυψώθηκε σε νόμο μια θέληση

που το περιεχόμενο της είναι καθορισμένο από τους υλικούς όρους

ύπαρξης της τάξης σαςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200469)

Οι κομμουνιστές προτίθενται να καταργήσουν το θεσμό της

οικογένειας και να φέρουν στη θέση της οικογενειακής την κοινωνική

ανατροφή Διαπιστώνουν ότι στην αστική κοινωνία ο εν λόγω θεσμός

απαντάται στην ανεπτυγμένη του μορφή μόνο στην περίπτωση της

αστικής οικογένειας που βάση της είναι το laquoκεφάλαιοraquo και laquoτο ατομικό

κέρδοςraquo Η ανεπτυγμένη αστική μορφή οικογένειας όμως προϋποθέτει

και συνυπάρχει με την έλλειψη (ή έστω με τη δυσκολία σύστασης και

διατήρησης) οικογένειας για τους αποστερημένους προλετάριους και τη

δημόσια πορνεία Η αστική ρητορική εξιδανικεύει το συγκεκριμένο

13

θεσμό παραγνωρίζοντας συγγενή φαινόμενα που ισχύουν στην

περίπτωση των προλετάριων όπως η παιδική εργασία και η πορνεία

Στα αστικά επιχειρήματα περί κομμουνιστικής κατάργησης της

πατρίδας εθνικότητας συναντούμε αρχικά την εξής απάντηση laquoΟι

εργάτες δεν έχουν πατρίδα Δεν μπορείς να τους πάρεις κάτι που δεν

έχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200471)Άλλωστε η αστική ανάπτυξη

καταργεί συνεχώς τις ιδιομορφίες των εθνών τα βγάζει από την

απομόνωση τους και τα φέρει σε οικονομικές σχέσεις Η εναπομείνασα

αντίθεση μεταξύ των εθνών εξηγείται από την ταξική διαστρωμάτωση

στο εσωτερικό τους Καθώς οι αστικές τάξεις των διαφόρων χωρών

βρίσκονται σε κατάσταση οικονομικής εχθρότητας και η εν λόγω

σύγκρουση προσλαμβάνει εθνικό χαρακτήρα Η ενιαία δράση λοιπόν των

προλετάριων (τουλάχιστον στις πολιτισμένες χώρες) και η επιτυχία του

αγώνα τους καταργεί τις ταξικές και τις παρεπόμενες εθνικές αντιθέσεις

ΟΥΤΟΠΙΚΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Ο Μαρξ και ο Ένγκελς μοιράζονται με τους ουτοπικούς (Σαιν Σιμόν

Φουριέ Όουεν κτλ) το όραμα μιας νέας κοινωνίας τα γενικά

χαρακτηριστικά της οποίας είναι λίγο- πολύ κοινά Σαφώς συμφωνούν

στα κάτωθι laquo πχ κατάργηση της αντίθεσης ανάμεσα στην πόλη και στην

ύπαιθρο κατάργηση της οικογένειας της ατομικής ιδιοκτησίας και της

μισθωτής εργασίας διακήρυξη της κοινωνικής αρμονίας μετατροπή του

κράτους σε απλό διαχειριστή της παραγωγήςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200488)

Στο βαθμό λοιπόν που οι συγγραφείς ασκούσαν απλώς κριτική ηθικού

χαρακτήρα στην αστική κοινωνία και κατόπιν διατύπωναν θετικά τις

απόψεις τους για το τι θα πρέπει να ισχύσει στην νέα κοινωνία δε μπορεί

παρά να ενέπιπταν στην ίδια κατηγορία με τους ουτοπικούς Σύμφωνα

με τους συγγραφείς όμως laquoΟ κομμουνισμός δεν είναι για μας μια

14

κατάσταση πραγμάτων που πρέπει να εγκαθιδρυθεί ένα ιδεώδες που σrsquo

αυτό θα πρέπει να προσαρμοστεί η πραγματικότητα Ονομάζουμε

κομμουνισμό την πραγματική κίνηση που καταργεί τη σημερινή κατάσταση

πραγμάτων Οι όροι αυτής της κίνησης προκύπτουν από τις προϋποθέσεις

που τώρα υπάρχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 1997 81-82) Στην περίπτωση

των πρώτων η μορφή και το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας προκύπτει

από τη μελέτη της ιστορικής κίνησης και συνιστά πραγματικό

αποτέλεσμα αυτής Οι ουτοπικοί από την άλλη πλευρά καταλήγουν με

τη θεωρησιακή τους προσπάθεια σε ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο

χωρίς να εξετάζουν τις πραγματικές προϋποθέσεις οικοδόμησης μιας

νέας κοινωνικής μορφής Οι μεν προχωρούν σε μια αρνητική έκθεση της

θεωρίας τους εστιάζουν περισσότερο την προσοχή τους στην ανάλυση

των νόμων και των αντιφάσεων της αστικής κοινωνίας και συμπεραίνουν

την εξέλιξη της την πρακτική ανατροπή της και το σχηματισμό της

κομμουνιστικής κοινωνίας Αντίθετα οι ουτοπικοί συγκροτούν θετικά

και ίσως εν κενώ τη μελλοντική κοινωνία ή έστω τη δική τους πρόταση

εναλλακτικού συστήματος κοινωνικής οργάνωσης στη βάση των

κατανοήσεων που κριτικά απεκόμισαν από την αστική κοινωνία και των

απόψεων που παρεπόμενα ανέπτυξαν για το πώς η κοινωνία τους θα

γινόταν πιο δίκαιη πιο ελεύθερη πιο ανθρώπινη κλπ Οι συγγραφείς

κατανοούν τη μερικότητα και τους περιορισμούς της θεωρησιακής

προσπάθειας ουτοπικού χαρακτήρα καθώς στηρίζεται κατrsquo ουσίαν σε

ηθική επιλογή και εκφράζεται στην πρακτική με μικρές πειραματικές

απόπειρες εφαρμογής του εκπονημένου κοινωνικού σχεδίου

Προτίθενται λοιπόν με τη θεωρία τους να γονιμοποιήσουν το έδαφος

της πρακτικής και να συμβάλλουν με τη σκέψη τους στην επαναστατική

δράση του προλεταριάτου που αποτελεί πραγματικό ιστορικό

αποτέλεσμα της βιομηχανικής ανάπτυξης και που δύναται να αξιοποιήσει

τις προϋποθέσεις που τέθηκαν εξrsquo αυτής ώστε να μετατραπεί ένα όραμα

15

σε αισθητή πραγματικότητα Εν ολίγοις οι συγγραφείς μοιράζονται με

τους ουτοπικούς το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας και διακρίνονται με

σαφήνεια από αυτούς στη βάση της μεθόδου που επιλέγουν ώστε να

γίνει πράξη Σε κάθε περίπτωση συμφωνούν στην πρακτική

ενεργητικότητα της θεωρίας έστω και αν ο Μαρξ της αποδίδει

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά laquoΤο όπλο της κριτικής δε μπορεί φυσικά

νrsquo αντικαταστήσει την κριτική των όπλων η υλική δύναμη πρέπει νrsquo

ανατραπεί με υλική δύναμη∙ αλλά και η θεωρία επίσης γίνεται υλική

δύναμη μόλις αδράξει τις μάζες Η θεωρία είναι δυνατόν νrsquo αδράξει τις

μάζες μόλις αποδείξει AD HOMINEM 1 και αποδείχνει AD HOMINEM

μόλις γίνει ριζοσπαστικήraquo (Μαρξ Εκδόσεις Αναγνωστίδη 15)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ (2004) Το Μανιφέστο του

Κομμουνιστικού Κόμματος Αθήνα Θεμέλιο

Μαρξ Κ Έγκελς Φ (1997) Η Γερμανική Ιδεολογία

Τόμος Α΄ Αθήνα Gutenberg

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ Συμβολή στη κριτική της

Φιλοσοφίας του Δικαίου του Χέγκελ Αθήνα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΔΗ

1 laquoAD HOMINEM (ενάντια στον άνθρωπο) μrsquo επιχείρημα που μrsquo αυτό ο αντίπαλος

αποκρούεται με τα ίδια του τα λόγια ή τις ίδιες του τις πράξειςraquo (Στο Μαρξ Εκδόσεις

Αναγνωστίδη 15)

16

Περιεχόμενα ΣΕΛ

1 Αστοί και προλετάριοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 2

2 Προλετάριοι και κομμουνιστέςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip10

3 Αστοί και κομμουνιστέςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip11

4 Ουτοπικοί και κομμουνιστέςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip14

5 Βιβλιογραφίαhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip16

1

ΑΣΤΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΟΙ

Το μανιφέστο του κομμουνιστικού κόμματος γράφτηκε ώστε να

εκτεθούν με σαφήνεια οι θέσεις και οι στοχεύσεις των κομμουνιστών

Στο μικρό εισαγωγικό μέρος του έργου διακρίνουμε τον ευρωπαϊκό

(διεθνιστικό) χαρακτήρα που λαμβάνει η σύγκρουση για την

οικοδόμηση της νέας κοινωνίας

Οι συγγραφείς συνδέουν την ιστορική εξέλιξη της κοινωνίας με την

πάλη των τάξεων Απόληξη της εν λόγω διεργασίας σε κάθε ιστορικό

στάδιο είναι είτε ο επαναστατικός μετασχηματισμός της κοινωνίας είτε

η καταστροφή των αντιτιθέμενων τάξεων Η αστική κοινωνία κατrsquo

αντιστοιχία των προγενέστερων κοινωνικών μορφών διακρίνεται από

ταξικές αντιθέσεις που προκύπτουν από τους οικονομικούς όρους

ύπαρξης των ανθρώπων εντός της Το νέο στοιχείο που φέρει η αστική

εποχή σε σχέση με το παρελθόν είναι η απλοποίηση των ταξικών

αντιθέσεων Οι κύριοι πρωταγωνιστές του ιστορικού δράματος και στη

σύγχρονη (αστική) εποχή είναι δύο η αστική τάξη και το προλεταριάτο

laquoΛέγοντας laquoαστική τάξηraquo εννοούμε την τάξη των σύγχρονων

καπιταλιστών που κατέχουν τα κοινωνικά μέσα παραγωγής και

εκμεταλλεύονται τη μισθωτή εργασία Ως laquoπρολεταριάτοraquo εννοούμε την

τάξη των σύγχρονων μισθωτών εργαζομένων που επειδή δεν κατέχουν

δικά τους μέσα παραγωγής είναι υποχρεωμένοι να πουλούν την εργατική

τους δύναμη για να ζήσουν [Ένγκελς ndash αγγλική έκδοση 1888]raquo (Στο

Μαρξ- Ένγκελς 200445)

Η κυριαρχία της αστικής τάξης στάθηκε αποτέλεσμα πολύχρονων

οικονομικών διεργασιών με φόντο τις προς κάλυψη ανάγκες των

αμερικάνικων αποικιών και των αγορών των Ανατολικών Ινδιών και της

Κίνας Η άνθηση του εμπορίου της ναυτιλίας των επίγειων μέσων

2

μεταφοράς και η ανάπτυξη της βιομηχανίας δημιούργησαν τους όρους

μιας παγκόσμιας αγοράς Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά τη βιομηχανία

συντελούνται αλματώδεις αλλαγές στον τρόπο οργάνωσης της και

περνάμε διαδοχικά από το θεσμό της συντεχνίας στη μανιφακτούρα και

τέλος στη μεγάλη βιομηχανία Η μεταποιητική δραστηριότητα απέκτησε

τα σύγχρονα χαρακτηριστικά της με την εισαγωγή και επέκταση της

χρήσης μηχανών και την αξιοποίηση ενεργειακών πηγών όπως ο ατμός

Η ιστορική μετάβαση (από ένα ιστορικό στάδιο στο επόμενο)

εξηγείται σύμφωνα με τους συγγραφείς δια του σχήματος αντίθεσης

παραγωγικών δυνάμεων και σχέσεων παραγωγής Η ανάπτυξη των

παραγωγικών δυνάμεων φτάνει σε ένα σημείο στο οποίο έρχονται σε

αντίθεση προς τις υπάρχουσες παραγωγικές σχέσεις Συγχρόνως μέσω

αυτής (ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων) δημιουργούνται οι υλικοί

όροι για το νέο τρόπο παραγωγής και ύπαρξης των ανθρώπων Στην

προκειμένη περίπτωση της γέννησης της αστικής κοινωνίας η ανάπτυξη

της μεγάλης βιομηχανίας και ο ζωτικός της χώρος (παγκόσμια αγορά)

ήρθαν σε σύγκρουση με το φεουδαρχικό τρόπο οργάνωσης της

παραγωγής και της ανταλλαγής

Η σύγκρουση αστών και φεουδαρχών που είχε προφανώς οικονομικό

περιεχόμενο αντανακλάται και στο εποικοδόμημα (περιλαμβάνει το

πεδίο της πολιτικής του δικαίου της θρησκείας γενικά τις

συνειδησιακές μορφές) Σταδιακά η αστική τάξη ασκεί μεγαλύτερο

έλεγχο στις υποθέσεις της κοινότητας εξαργυρώνοντας και με πολιτικό

τρόπο την οικονομική ισχύ που είχε αποκτήσει Η οικονομική και

πολιτική άνοδος των αστών επιφέρει τη διάλυση όλων των

φεουδαρχικών σχέσεων Πρόκειται για μια περίοδο έντονων

ιδεολογικών και πολιτικών συγκρούσεων που βρίσκουν την τελική τους

έκφραση σε μία επανάσταση Οι νέοι τρόποι κατανόησης και

3

αξιοποίησης της ανθρώπινης δραστηριότητας που αναδύθηκαν εκ της

οικονομικής πρακτικής άλλαξαν παρεπόμενα τον τρόπο με τον οποίο η

παλιά κοινωνία κατανοούσε τον εαυτό της και εμπεδώθηκαν

επαναστατικά Μrsquo αυτό τον τρόπο μια νέα εποχή καθορίζει η ίδια το

ιστορικο-πολιτικό σημείο της αυγής της

Κατά τους συγγραφείς ο ρόλος που έπαιξε η αστική τάξη στην

ιστορία είναι εξαιρετικά επαναστατικός Η αστική τάξη σε αντίθεση με

τις κυρίαρχες παραγωγικές τάξεις των προηγούμενων ιστορικών σταδίων

της Δύσης (αρχαίο και φεουδαρχικό στάδιο) διακρίνεται από ένα

καινοτόμο χαρακτηριστικό Διατηρεί και διευρύνει την κυρίαρχη

κοινωνική της θέση δια της διαρκούς ανάπτυξης των παραγωγικών

δυνάμεων και παραγωγικών σχέσεων Παρεπόμενα ανατρέπει συνεχώς

όλες τις κοινωνικές σχέσεις και τους τρόπους με τους οποίους οι

άνθρωποι αναγνωρίζουν εαυτούς και αλλήλους Οι τάξεις που

διαδέχθηκε η αστική τάξη στήριζαν την εξουσία τους στη διατήρηση του

παλιού τρόπου παραγωγής που αποτελούσε την πραγματική βάση της

πολιτικής και ιδεολογικής τους κυριαρχίας Η αστική κυριαρχία έσπασε

όλες τις παλιές σεβάσμιες παραστάσεις κατέστησε ρυθμιστική αρχή της

κοινωνίας την ελευθερία του εμπορίου και ανάγκασε τους ανθρώπους να

δουν καθαρά τους όρους της ύπαρξης τους και τις μεταξύ τους σχέσεις

laquoΜε δύο λόγια στη θέση της καλυμμένης με θρησκευτικές και πολιτικές

αυταπάτες εκμετάλλευσης τοποθέτησε την απροκάλυπτη την ξεδιάντροπη

την άμεση τη σκληρή εκμετάλλευσηraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200449)

Και στο ίδιο πνεύμα αναφερόμενοι στην αστική τάξη παραθέτουν

ότι laquoδεν άφησε κανέναν άλλο δεσμό μεταξύ των ανθρώπων παρά το

γυμνό συμφέρον και την άψυχη laquoπληρωμή της μετρητοίςraquoraquo (Μαρξ-

Ένγκελς 200449)

4

Η ανάπτυξη της βιομηχανίας και η συγκρότηση της παγκόσμιας

αγοράς φέρνουν τα έθνη σε ολόπλευρες εμπορικές σχέσεις με

αντικείμενο εμπορεύματα πρώτες ύλες εργαλεία παραγωγής κλπ Έτσι

ο εθνικός χαρακτήρας της βιομηχανίας που διέκρινε τη μεταποιητική

δραστηριότητα κατά το παρελθόν εξαλείφθηκε καθώς τα έθνη βγήκαν

οριστικά από την αυτάρκεια και την απομόνωση τους Οι συνθήκες

παγκόσμιου οικονομικού ανταγωνισμού μετασχηματίζουν την παραγωγή

και την κατανάλωση προς την ίδια κατεύθυνση σε όλες τις χώρες Στο

εσωτερικό της κάθε χώρας η αστική τάξη laquoκαταργεί όλο και πιο πολύ τον

κατακερματισμό των μέσων παραγωγής της ιδιοκτησίας και του

πληθυσμούraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200452)

Κατrsquo ακολουθία των οικονομικών διεργασιών στο πολιτικό επίπεδο

κυριαρχεί ο πολιτικός συγκεντρωτισμός laquoΕίδαμε λοιπόν τα μέσα

παραγωγής και συναλλαγής που πάνω τους διαμορφώθηκε η αστική τάξη

είχαν δημιουργηθεί στη φεουδαρχική κοινωνία Σε ένα ορισμένο στάδιο

ανάπτυξης αυτών των παραγωγικών και συναλλακτικών μέσων οι σχέσεις

μέσα στις οποίες η φεουδαρχική κοινωνία παρήγαγε και αντάλλασε και η

φεουδαρχική οργάνωση της γεωργίας και της μανιφακτούρας με μια λέξη

οι φεουδαρχικές σχέσεις ιδιοκτησίας δεν αντιστοιχούσαν πια στις ήδη

ανεπτυγμένες παραγωγικές δυνάμεις Εμπόδιζαν την παραγωγή αντί να την

προωθούν Είχαν μεταβληθεί σε ισάριθμα δεσμά Έπρεπε να σπάσουν κι

έσπασαν Τη θέση τους πήρε ο ελεύθερος ανταγωνισμός με το αντίστοιχο

κοινωνικό και πολιτικό καθεστώς με την οικονομική και πολιτική

κυριαρχία της αστικής τάξηςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200452-53)

Στο εν λόγω απόσπασμα οι συγγραφείς διατυπώνουν σαφώς και

περιεκτικά (με οικονομικά έστω κριτήρια) τον τρόπο με τον οποίο

συντελέστηκε η μετάβαση από το φεουδαρχικό στο αστικό ιστορικό

στάδιο Συγκρατούμε ότι οι υλικές προϋποθέσεις της νέας κοινωνίας

5

καλλιεργούνται στα πλαίσια της παλαιάς Επίσης ότι οι παλαιές

παραγωγικές σχέσεις ως ένα δεδομένο σημείο συνιστούν πλαίσιο

προώθησης των παραγωγικών δυνάμεων ενώ από εκεί και πέρα

στέκονται εμπόδιο στην περαιτέρω ανάπτυξή τους Βλέπουμε τέλος ότι

το περιεχόμενο του νέου κοινωνικού και πολιτικού καθεστώτος

καθορίζεται από την υλική βάση και ότι η κυρίαρχη παραγωγική τάξη

προεκτείνει την κυριαρχία της σε όλα τα πεδία της κοινωνικής ζωής Ο

συγκεκριμένος τρόπος κατανόησης της ιστορικής εξέλιξης έχει για τους

συγγραφείς καθολικό χαρακτήρα Δεν περιορίζεται λοιπόν

αποκλειστικά στη μελέτη της υπέρβασης του φεουδαρχικού σταδίου και

της ιστορικής γένεσης του αστικού

Στο ίδιο πνεύμα παρατηρούν ότι στα πλαίσια των αστικών σχέσεων

παραγωγής οι παραγωγικές δυνάμεις έφτασαν σε πρωτόγνωρη ποσοτική

και ποιοτική ανάπτυξη Θεωρούν όμως ότι ήδη από την εποχή που

εκπονούν το σύγγραμμα τους οι εν λόγω μαζικές παραγωγικές δυνάμεις

προσκρούουν στις αστικές σχέσεις παραγωγής και ιδιοποίησης Πιο

συγκεκριμένα laquoΑρκεί να αναφέρουμε τις εμπορικές κρίσεις που με τα

περιοδικά τους ξεσπάσματα αμφισβητούν όλο και πιο απειλητικά την

ύπαρξη ολόκληρης της αστικής κοινωνίας Στις εμπορικές κρίσεις

εκμηδενίζεται κατά κανόνα ένα μεγάλο μέρος όχι μόνο των παραχθέντων

προϊόντων αλλά και των παραγωγικών δυνάμεων που ήδη υπάρχουν Στις

κρίσεις ξεσπά μια κοινωνική επιδημία που σrsquo όλες τις προηγούμενες

εποχές θα φαινόταν παραλογισμός ndash η επιδημία της υπερπαραγωγήςraquo

(Μαρξ- Ένγκελς 200453)

Γενικά η κοινωνική παραγωγή είναι η δραστηριότητα δια της

οποίας οι άνθρωποι παράγουν τα μέσα ικανοποίησης των αναγκών τους

τα μέσα της ύπαρξης τους Σε κάθε επιμέρους στάδιο η κοινωνική

παραγωγή λαμβάνει ένα διαφορετικό συγκεκριμένο χαρακτήρα στη

6

βάση των παραγωγικών δυνάμεων κάθε περιόδου και των αντίστοιχων

σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων που τις αξιοποιούν και τις επεκτείνουν

Η αστική παραγωγή οργανώνεται και διεξάγεται με αποκλειστική

πρόθεση την επιδίωξη και την επίτευξη κερδών για τον ιδιοκτήτη των

μέσων παραγωγής και των παραγόμενων προϊόντων Η ίδια η

παραγωγική διαδικασία αποκτά νόημα μόνο εφrsquo όσον το προϊόντα

διατίθενται απρόσκοπτα στην αγορά ως εμπορεύματα και αποφέρουν

κέρδος Σε περιόδους υπερπαραγωγής λοιπόν που η σχέση προσφοράς

και ζήτησης αγαθών διαταράσσεται οι αστικές σχέσεις παραγωγής και

ανταλλαγής καταδεικνύουν τα όρια της εφαρμογής τους Οι συγγραφείς

αναφέρουν χαρακτηριστικά laquoΟι αστικές σχέσεις έγιναν πολύ στενές για

να περιλάβουν όλο τον πλούτο που οι ίδιες δημιούργησαν Πώς ξεπερνά η

αστική τάξη τις κρίσεις Απrsquo το ένα μέρος με την αναγκαστική καταστροφή

ενός αριθμού παραγωγικών δυνάμεων απrsquo την άλλη με την κατάκτηση

νέων αγορών και με την πληρέστερη εκμετάλλευση των παλιών Δηλαδή

πώς Προετοιμάζοντας πιο ολόπλευρες και πιο ισχυρές κρίσεις και

ελαττώνοντας τα μέσα για την πρόληψη τουςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200454)

Η αστική τάξη με την ανάπτυξη της μεγάλης βιομηχανίας διαπλάθει

τόσο τα μέσα της ανατροπής της (ώριμες παραγωγικές δυνάμεις ενάντιες

πλέον προς την αστική ιδιοκτησία) όσο και τους ανθρώπους

(προλετάριους) που θα στραφούν εναντίον της Τα μέλη της σύγχρονης

εργατικής τάξης πωλούν στην αγορά την εργατική τους δύναμη έναντι

μισθού Δε μπορούν να ζήσουν αν δεν εργαστούν και βρίσκουν δουλεία

μόνο εφrsquo όσον είναι απαραίτητοι για την παραγωγική διαδικασία και

συμβάλλουν στην αύξηση των κεφαλαίων της ιδιοκτήτριας τάξης

Αρχικά υπάρχουν διαφορές στο ύψος του εργατικού μισθού σύμφωνα

με τις ανάγκες της μεταποιητικής δραστηριότητας για εργάτες με

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά Η επέκταση όμως και η βελτιστοποίηση

7

της χρήσης μηχανών καθιστούν αβέβαιες θέσεις εργασίας που ήταν

απαραίτητες προηγουμένως και γενικά απλοποιούν (μετατρέπουν σε

μονότονη και επαναλαμβανόμενη) τη φύση της βιομηχανικής εργασίας

Κατά συνέπεια προσωπικά χαρακτηριστικά όπως δεξιοτεχνία δύναμη

φύλο ηλικία επιδρούν όλο και λιγότερο στο ύψος του μισθού Επιπλέον

ο ανταγωνισμός μεταξύ των προλετάριων (που πλέον καθίστανται λίγο-

πολύ πανομοιότυπα εργαλεία παραγωγής) ρίχνει το μισθό στα όρια της

αυτοσυντήρησης του εργάτη και πιθανώς πιο κάτω Στην αναπτυξιακή

πορεία της βιομηχανίας λοιπόν το βιοτικό επίπεδο των εργατών

εξισώνεται και προσαρμόζεται σε σταδιακά χαμηλότερα επίπεδα Η

πορεία της εκμηχάνισης σε συνδυασμό με τις περιοδικές εμπορικές

κρίσεις που απαξιώνουν το μισθό τους καθιστά ανυπόφορους τους όρους

ύπαρξης των προλετάριων οι οποίοι υποβάλλονται σε εξαθλίωση

Επιπλέον στο διάβα της βιομηχανικής προόδου μεγάλα κομμάτια

των ενδιάμεσων τάξεων (μικροβιομήχανοι μικρέμποροι βιοτέχνες

αγρότες) εκπίπτουν της κοινωνικής τους θέσεως και ενσωματώνονται στο

προλεταριάτο Αυτή η εξέλιξη είναι αποτέλεσμα του ανταγωνιστικού

μειονεκτήματος αυτών των τάξεων προς τους μεγάλους κεφαλαιοκράτες

στη βάση του μικρού τους κεφαλαίου ή της δεξιοτεχνίας τους που

ξεπερνιέται από βιομηχανικές καινοτομίες Η ανάπτυξη της βιομηχανίας

χωρίζει σταδιακά την αστική κοινωνία σε δύο μεγάλα στρατόπεδα την

αστική τάξη και τη μεγάλη πλειοψηφία των εξαθλιωμένων εργατών το

προλεταριάτο Στην πορεία της βιομηχανικής εξέλιξης οι μαζικά

συγκεντρωμένοι εργάτες ( που η συνάθροιση τους ήταν αρχικά ακούσια

αποτέλεσμα της δραστηριότητας των αστών) συνενώνονται για να

υπερασπίσουν τα κοινά τους συμφέροντα ενάντια στους αστούς Το

προλεταριάτο διαθέτει πολιτική εμπειρία από τους αγώνες που έδωσε

στο πλάι της αστικής τάξης εναντίον της φεουδαρχίας και μορφώνεται

8

πολιτικά από μέρη των ενδιάμεσων τάξεων που καταρρέουν και

εντάσσονται σrsquo αυτό Η συνένωση των προλετάριων συνεχώς

διευρύνεται και ισχυροποιείται έτσι οι επιμέρους τοπικοί αγώνες

αποκτούν σταδιακά εθνικό ταξικό χαρακτήρα και ο οικονομικός

ανταγωνισμός μεταξύ των εργατών μετατρέπεται σε συλλογική

πολιτική δράση

Οι συνθήκες ύπαρξης του προλεταριάτου διακρίνονται σε σχέση με

εκείνες των πρότερων καταπιεζόμενων τάξεων Στις προηγούμενες

ιστορικές περιόδους τουλάχιστον αναγνωριζόταν στην κυριαρχούμενη

τάξη το δικαίωμα να διατηρεί τη δουλική της ύπαρξη Στις αστικές

συνθήκες δουλείας αντίθετα η επιβίωση των μελών του προλεταριάτου

αφrsquo ενός έχει αφεθεί στην τύχη της αγοράς εργασίας και αφrsquo ετέρου

αμφισβητείται στην πορεία της βιομηχανικής ανάπτυξης Το

προλεταριάτο είναι λοιπόν υποχρεωμένο στη βάση των συγκεκριμένων

χαρακτηριστικών του να προχωρήσει σε μια ριζική επανάσταση και να

συντρίψει την αστική κοινωνία Κατά το παρελθόν όλες οι τάξεις που

διεξήγαγαν αντίστοιχες επαναστάσεις επιδίωκαν να επιβάλλουν τους

δικούς τους όρους ιδιοποίησης σrsquo όλα τα μέλη της κοινωνίας Το

προλεταριάτο αντίθετα στρέφεται με την επαναστατική του

δραστηριότητα εναντίον των δικών του όρων ιδιοποίησης Μrsquo αυτό τον

τρόπο στρέφεται καθολικά εναντίον της ατομικής ιδιοκτησίας και την

καταργεί στην πράξη

Το ακόλουθο απόσπασμα συνιστά μια ικανοποιητική κωδικοποίηση

σκέψεων που περιγράφηκαν προηγουμένως laquoΟ ουσιαστικός όρος

ύπαρξης και κυριαρχίας της αστικής τάξης είναι η συσσώρευση του

πλούτου σε χέρια ιδιωτών ο σχηματισμός και η αύξηση του κεφαλαίου∙ ο

όρος ύπαρξης του κεφαλαίου είναι η μισθωτή εργασία Η μισθωτή εργασία

βασίζεται αποκλειστικά στον ανταγωνισμό των εργατών μεταξύ τους Η

9

πρόοδος της βιομηχανίας της οποίας άβουλος και παθητικός φορέας είναι

η αστική τάξη προωθεί στη θέση της απομόνωσης των εργατών της

οφειλόμενης στον ανταγωνισμό την επαναστατική τους συνένωση με την

οργάνωση Έτσι με την πρόοδο της μεγάλης βιομηχανίας αποσπάται κάτω

απrsquo τα πόδια της αστικής τάξης η βάση πάνω στην οποία παράγει και

ιδιοποιείται τα προϊόντα Η αστική τάξη παράγει πρώτrsquo απrsquo όλα τους ίδιους

της τους νεκροθάφτες Η πτώση της και η νίκη του προλεταριάτου είναι και

τα δύο αναπόφευκταraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200462-63)

ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Οι κομμουνιστές δεν αποτελούν ξεχωριστό κόμμα έναντι των άλλων

εργατικών κομμάτων Συνιστούν στην πράξη το πιο αποφασιστικό και

στη θεωρία το πιο προωθημένο τμήμα των προλεταριακών κομμάτων

Στην εντεινόμενη και επεκτεινόμενη πάλη προλεταριάτου και αστικής

τάξης εκπροσωπούν και εμπεδώνουν τα συμφέροντα του κινήματος στο

σύνολο του ανεξάρτητα από τα επιμέρους χαρακτηριστικά που

λαμβάνει κάθε φορά αυτή η σύγκρουση (τοπικά εθνικά κτλ) Η θεωρία

τους είναι γενικές διατυπώσεις αναφορικά με τις προϋποθέσεις και την

έκβαση του προλεταριακού αγώνα και μπορεί να συνοψιστεί στο

πρόταγμα για κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας

Άμεσος στόχος τους στο πεδίο της πολιτικής πρακτικής είναι η

συγκρότηση του προλεταριάτου σε τάξη η επαναστατική ανατροπή της

αστικής κυριαρχίας και η απόσπαση της κρατικής εξουσίας Το

προλεταριάτο κάθε χώρας θα πρέπει να συντρίψει πρώτα την εθνική

αστική τάξη να καταργήσει τις αστικές παραγωγικές σχέσεις και τις

παρεπόμενες ταξικές αντιθέσεις laquo Όταν στην πορεία της εξέλιξης θα

έχουν εξαφανιστεί οι ταξικές διακρίσεις και όλη η παραγωγή θα έχει

συγκεντρωθεί στα χέρια των οργανωμένων ατόμων τότε η δημόσια

10

εξουσία θα χάσει τον πολιτικό της χαρακτήρα Η πολιτική εξουσία στην

πραγματική της έννοια είναι η οργανωμένη εξουσία μιας τάξης για την

καταπίεση μιας άλληςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200475) Με την κατάργηση

της ατομικής ιδιοκτησίας το προλεταριάτο καταργεί εν γένει τις τάξεις

άρα και τον εαυτό του ως τάξη και τη δική του ταξική κυριαρχία Στο

τέλος αυτής της πορείας laquoΣτη θέση της παλαιάς αστικής κοινωνίας με τις

τάξεις της και τις ταξικές αντιθέσεις της μπαίνει μια ένωση μέσα στην

οποία η ελεύθερη ανάπτυξη του κάθε ατόμου είναι η προϋπόθεση για την

ελεύθερη ανάπτυξη όλωνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200475)

ΑΣΤΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Στα πλαίσια του κοινού τους συγγράμματος ο Μαρξ και ο Ένγκελς

παραθέτουν αναπτύσσουν και φιλοδοξούν να αντικρούσουν κάποια

κεντρικά αστικά επιχειρήματα εναντίον των κομμουνιστών και των

ανατρεπτικών τους στοχεύσεων Στο κείμενο συναντούμε αρχικά το

ακόλουθο αστικό επιχείρημα laquoΚατηγόρησαν εμάς τους κομμουνιστές

πως θέλουμε τάχα να καταργήσουμε την ιδιοκτησία που αποκτήθηκε με την

ατομική προσωπική εργασία∙ την ιδιοκτησία που είναι η βάση όλης της

προσωπικής ελευθερίας δραστηριότητας και αυτοτέλειαςraquo (Μαρξ-

Ένγκελς 200465) Στην άποψη που θέλει την αστική ιδιοκτησία προϊόν

ατομικής προσωπικής εργασίας απαντούν ότι δεν είναι η σύγχρονη

αστική ιδιοκτησία που μπορεί να περιγραφεί κατrsquo αυτό τον τρόπο αλλά η

μικροαστική μικροαγροτική ιδιοκτησία που προηγήθηκε και της οποίας

η κατάργηση είναι πρακτικό αποτέλεσμα της βιομηχανικής προόδου Η

αστική ιδιοκτησία απεναντίας είναι προϊόν κοινωνικής παραγωγικής

δραστηριότητας που σχηματίζεται και αυξάνεται δια της εκμετάλλευσης

της μισθωτής εργασίας

11

Στην αστική κοινωνία λοιπόν η συγκρότηση και η νομική

κατοχύρωση ατομικής ιδιοκτησίας (κεφάλαιο χρήμα κτλ) στηρίζεται

στην υλική υποχρέωση της αποστερημένης μεγάλης πλειοψηφίας να

εργάζεται συλλογικά και να αυξάνει τον πλούτο της μικρής μειοψηφίας

ιδιοκτητών Με το πέρας της παραγωγικής διαδικασίας το κοινωνικό

προϊόν γίνεται κτήμα του αστού ιδιοκτήτη και οι προλετάριοι

αποκομίζουν τη δυνατότητα να διατηρήσουν την ύπαρξη τους υπό

συνθήκες αθλιότητας Πρόθεση λοιπόν των κομμουνιστών είναι να

προσεταιριστούν τα μέσα παραγωγής και να τα θέσουν στην κυριότητα

όλων των μελών της κοινωνίας

Το κεφάλαιο συνιστά σύμφωνα με τους συγγραφείς κοινωνική

δύναμη και άρα laquoδε μεταβάλλεται μrsquo αυτόν τον τρόπο η προσωπική

ιδιοκτησία σε κοινωνική Μόνον ο κοινωνικός χαρακτήρας της ιδιοκτησίας

μεταβάλλεται Χάνει τα ταξικά της χαρακτηριστικάraquo (Μαρξ- Ένγκελς

200466) Το ζήτημα της κατανομής του κοινωνικού προϊόντος μεταξύ

των συνεταιρισμένων παραγωγών καθίσταται κεντρικής σημασίας και

αναφορικά με αυτό συναντάμε στο κείμενο τις ακόλουθες διατυπώσεις

laquoΟ κομμουνισμός δεν αφαιρεί από κανέναν το δικαίωμα να ιδιοποιείται

κοινωνικά προϊόντα∙ αφαιρεί μόνο τη δυνατότητα να υποτάσσει κανείς

ξένη εργασία μέσω αυτής της ιδιοποίησηςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200468) και

laquo Στην αστική κοινωνία η ζωντανή εργασία είναι μόνον ένα μέσο για να

αυξάνεται η συσσωρευμένη εργασία Στην κομμουνιστική κοινωνία η

συσσωρευμένη εργασία είναι μόνον ένα μέσο για να ευρύνει να πλουτίζει

και να προάγει τη ζωή των εργατώνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200467)

Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η αστική διαπραγμάτευση του όρου

ελευθερία είναι αποκλειστικά μια θεωρητική προσπάθεια υπεράσπισης

των ελεύθερων αγοραπωλησιών Όμως μια θέση υπέρ της ελευθερίας

του εμπορίου μπορεί να έχει νόημα μόνο όταν αντιτίθεται σε συνθήκες

12

όπου το εμπόριο δεσμεύεται Όσον αφορά τον κομμουνιστικό τρόπο

παραγωγής και ιδιοποίησης μια ανάλογη συζήτηση δεν έχει καμία βάση

αναφοράς καθώς προβλέπεται η κατάργηση του εμπορίου εν γένει Κατrsquo

αντιστοιχία τα αστικά επιχειρήματα που προβλέπουν ότι με την

κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας θα σταματήσει κάθε υλική και

πνευματική παραγωγική δραστηριότητα συναντούν παρόμοια εξήγηση

Οι αστοί κατανοούν την παραγωγή μόνο στη βάση της αστικής

ιδιοποίησης Αν η κομμουνιστική πρακτική προβλέπει την κατάργηση

αυτής της ιδιοποίησης είναι λογικό να μη μπορούν να προσυγκροτήσουν

θεωρητικά και να κατανοήσουν την κομμουνιστική παραγωγή και γενικά

κάθε μελλοντική ανθρώπινη δραστηριότητα Οι συγγραφείς

χαρακτηριστικά αναφέρουν laquoΜη λογομαχείτε λοιπόν μαζί μας μετρώντας

την κατάργηση της αστικής ιδιοκτησίας με τις αστικές σας αντιλήψεις για

ελευθερία μόρφωση δίκαιο κλπ Οι ίδιες οι ιδέες σας είναι προϊόντα των

αστικών σχέσεων παραγωγής και ιδιοκτησίας όπως και το δίκαιο σας δεν

είναι παρά η θέληση της τάξης σας που ανυψώθηκε σε νόμο μια θέληση

που το περιεχόμενο της είναι καθορισμένο από τους υλικούς όρους

ύπαρξης της τάξης σαςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200469)

Οι κομμουνιστές προτίθενται να καταργήσουν το θεσμό της

οικογένειας και να φέρουν στη θέση της οικογενειακής την κοινωνική

ανατροφή Διαπιστώνουν ότι στην αστική κοινωνία ο εν λόγω θεσμός

απαντάται στην ανεπτυγμένη του μορφή μόνο στην περίπτωση της

αστικής οικογένειας που βάση της είναι το laquoκεφάλαιοraquo και laquoτο ατομικό

κέρδοςraquo Η ανεπτυγμένη αστική μορφή οικογένειας όμως προϋποθέτει

και συνυπάρχει με την έλλειψη (ή έστω με τη δυσκολία σύστασης και

διατήρησης) οικογένειας για τους αποστερημένους προλετάριους και τη

δημόσια πορνεία Η αστική ρητορική εξιδανικεύει το συγκεκριμένο

13

θεσμό παραγνωρίζοντας συγγενή φαινόμενα που ισχύουν στην

περίπτωση των προλετάριων όπως η παιδική εργασία και η πορνεία

Στα αστικά επιχειρήματα περί κομμουνιστικής κατάργησης της

πατρίδας εθνικότητας συναντούμε αρχικά την εξής απάντηση laquoΟι

εργάτες δεν έχουν πατρίδα Δεν μπορείς να τους πάρεις κάτι που δεν

έχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200471)Άλλωστε η αστική ανάπτυξη

καταργεί συνεχώς τις ιδιομορφίες των εθνών τα βγάζει από την

απομόνωση τους και τα φέρει σε οικονομικές σχέσεις Η εναπομείνασα

αντίθεση μεταξύ των εθνών εξηγείται από την ταξική διαστρωμάτωση

στο εσωτερικό τους Καθώς οι αστικές τάξεις των διαφόρων χωρών

βρίσκονται σε κατάσταση οικονομικής εχθρότητας και η εν λόγω

σύγκρουση προσλαμβάνει εθνικό χαρακτήρα Η ενιαία δράση λοιπόν των

προλετάριων (τουλάχιστον στις πολιτισμένες χώρες) και η επιτυχία του

αγώνα τους καταργεί τις ταξικές και τις παρεπόμενες εθνικές αντιθέσεις

ΟΥΤΟΠΙΚΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Ο Μαρξ και ο Ένγκελς μοιράζονται με τους ουτοπικούς (Σαιν Σιμόν

Φουριέ Όουεν κτλ) το όραμα μιας νέας κοινωνίας τα γενικά

χαρακτηριστικά της οποίας είναι λίγο- πολύ κοινά Σαφώς συμφωνούν

στα κάτωθι laquo πχ κατάργηση της αντίθεσης ανάμεσα στην πόλη και στην

ύπαιθρο κατάργηση της οικογένειας της ατομικής ιδιοκτησίας και της

μισθωτής εργασίας διακήρυξη της κοινωνικής αρμονίας μετατροπή του

κράτους σε απλό διαχειριστή της παραγωγήςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200488)

Στο βαθμό λοιπόν που οι συγγραφείς ασκούσαν απλώς κριτική ηθικού

χαρακτήρα στην αστική κοινωνία και κατόπιν διατύπωναν θετικά τις

απόψεις τους για το τι θα πρέπει να ισχύσει στην νέα κοινωνία δε μπορεί

παρά να ενέπιπταν στην ίδια κατηγορία με τους ουτοπικούς Σύμφωνα

με τους συγγραφείς όμως laquoΟ κομμουνισμός δεν είναι για μας μια

14

κατάσταση πραγμάτων που πρέπει να εγκαθιδρυθεί ένα ιδεώδες που σrsquo

αυτό θα πρέπει να προσαρμοστεί η πραγματικότητα Ονομάζουμε

κομμουνισμό την πραγματική κίνηση που καταργεί τη σημερινή κατάσταση

πραγμάτων Οι όροι αυτής της κίνησης προκύπτουν από τις προϋποθέσεις

που τώρα υπάρχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 1997 81-82) Στην περίπτωση

των πρώτων η μορφή και το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας προκύπτει

από τη μελέτη της ιστορικής κίνησης και συνιστά πραγματικό

αποτέλεσμα αυτής Οι ουτοπικοί από την άλλη πλευρά καταλήγουν με

τη θεωρησιακή τους προσπάθεια σε ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο

χωρίς να εξετάζουν τις πραγματικές προϋποθέσεις οικοδόμησης μιας

νέας κοινωνικής μορφής Οι μεν προχωρούν σε μια αρνητική έκθεση της

θεωρίας τους εστιάζουν περισσότερο την προσοχή τους στην ανάλυση

των νόμων και των αντιφάσεων της αστικής κοινωνίας και συμπεραίνουν

την εξέλιξη της την πρακτική ανατροπή της και το σχηματισμό της

κομμουνιστικής κοινωνίας Αντίθετα οι ουτοπικοί συγκροτούν θετικά

και ίσως εν κενώ τη μελλοντική κοινωνία ή έστω τη δική τους πρόταση

εναλλακτικού συστήματος κοινωνικής οργάνωσης στη βάση των

κατανοήσεων που κριτικά απεκόμισαν από την αστική κοινωνία και των

απόψεων που παρεπόμενα ανέπτυξαν για το πώς η κοινωνία τους θα

γινόταν πιο δίκαιη πιο ελεύθερη πιο ανθρώπινη κλπ Οι συγγραφείς

κατανοούν τη μερικότητα και τους περιορισμούς της θεωρησιακής

προσπάθειας ουτοπικού χαρακτήρα καθώς στηρίζεται κατrsquo ουσίαν σε

ηθική επιλογή και εκφράζεται στην πρακτική με μικρές πειραματικές

απόπειρες εφαρμογής του εκπονημένου κοινωνικού σχεδίου

Προτίθενται λοιπόν με τη θεωρία τους να γονιμοποιήσουν το έδαφος

της πρακτικής και να συμβάλλουν με τη σκέψη τους στην επαναστατική

δράση του προλεταριάτου που αποτελεί πραγματικό ιστορικό

αποτέλεσμα της βιομηχανικής ανάπτυξης και που δύναται να αξιοποιήσει

τις προϋποθέσεις που τέθηκαν εξrsquo αυτής ώστε να μετατραπεί ένα όραμα

15

σε αισθητή πραγματικότητα Εν ολίγοις οι συγγραφείς μοιράζονται με

τους ουτοπικούς το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας και διακρίνονται με

σαφήνεια από αυτούς στη βάση της μεθόδου που επιλέγουν ώστε να

γίνει πράξη Σε κάθε περίπτωση συμφωνούν στην πρακτική

ενεργητικότητα της θεωρίας έστω και αν ο Μαρξ της αποδίδει

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά laquoΤο όπλο της κριτικής δε μπορεί φυσικά

νrsquo αντικαταστήσει την κριτική των όπλων η υλική δύναμη πρέπει νrsquo

ανατραπεί με υλική δύναμη∙ αλλά και η θεωρία επίσης γίνεται υλική

δύναμη μόλις αδράξει τις μάζες Η θεωρία είναι δυνατόν νrsquo αδράξει τις

μάζες μόλις αποδείξει AD HOMINEM 1 και αποδείχνει AD HOMINEM

μόλις γίνει ριζοσπαστικήraquo (Μαρξ Εκδόσεις Αναγνωστίδη 15)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ (2004) Το Μανιφέστο του

Κομμουνιστικού Κόμματος Αθήνα Θεμέλιο

Μαρξ Κ Έγκελς Φ (1997) Η Γερμανική Ιδεολογία

Τόμος Α΄ Αθήνα Gutenberg

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ Συμβολή στη κριτική της

Φιλοσοφίας του Δικαίου του Χέγκελ Αθήνα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΔΗ

1 laquoAD HOMINEM (ενάντια στον άνθρωπο) μrsquo επιχείρημα που μrsquo αυτό ο αντίπαλος

αποκρούεται με τα ίδια του τα λόγια ή τις ίδιες του τις πράξειςraquo (Στο Μαρξ Εκδόσεις

Αναγνωστίδη 15)

16

ΑΣΤΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΟΙ

Το μανιφέστο του κομμουνιστικού κόμματος γράφτηκε ώστε να

εκτεθούν με σαφήνεια οι θέσεις και οι στοχεύσεις των κομμουνιστών

Στο μικρό εισαγωγικό μέρος του έργου διακρίνουμε τον ευρωπαϊκό

(διεθνιστικό) χαρακτήρα που λαμβάνει η σύγκρουση για την

οικοδόμηση της νέας κοινωνίας

Οι συγγραφείς συνδέουν την ιστορική εξέλιξη της κοινωνίας με την

πάλη των τάξεων Απόληξη της εν λόγω διεργασίας σε κάθε ιστορικό

στάδιο είναι είτε ο επαναστατικός μετασχηματισμός της κοινωνίας είτε

η καταστροφή των αντιτιθέμενων τάξεων Η αστική κοινωνία κατrsquo

αντιστοιχία των προγενέστερων κοινωνικών μορφών διακρίνεται από

ταξικές αντιθέσεις που προκύπτουν από τους οικονομικούς όρους

ύπαρξης των ανθρώπων εντός της Το νέο στοιχείο που φέρει η αστική

εποχή σε σχέση με το παρελθόν είναι η απλοποίηση των ταξικών

αντιθέσεων Οι κύριοι πρωταγωνιστές του ιστορικού δράματος και στη

σύγχρονη (αστική) εποχή είναι δύο η αστική τάξη και το προλεταριάτο

laquoΛέγοντας laquoαστική τάξηraquo εννοούμε την τάξη των σύγχρονων

καπιταλιστών που κατέχουν τα κοινωνικά μέσα παραγωγής και

εκμεταλλεύονται τη μισθωτή εργασία Ως laquoπρολεταριάτοraquo εννοούμε την

τάξη των σύγχρονων μισθωτών εργαζομένων που επειδή δεν κατέχουν

δικά τους μέσα παραγωγής είναι υποχρεωμένοι να πουλούν την εργατική

τους δύναμη για να ζήσουν [Ένγκελς ndash αγγλική έκδοση 1888]raquo (Στο

Μαρξ- Ένγκελς 200445)

Η κυριαρχία της αστικής τάξης στάθηκε αποτέλεσμα πολύχρονων

οικονομικών διεργασιών με φόντο τις προς κάλυψη ανάγκες των

αμερικάνικων αποικιών και των αγορών των Ανατολικών Ινδιών και της

Κίνας Η άνθηση του εμπορίου της ναυτιλίας των επίγειων μέσων

2

μεταφοράς και η ανάπτυξη της βιομηχανίας δημιούργησαν τους όρους

μιας παγκόσμιας αγοράς Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά τη βιομηχανία

συντελούνται αλματώδεις αλλαγές στον τρόπο οργάνωσης της και

περνάμε διαδοχικά από το θεσμό της συντεχνίας στη μανιφακτούρα και

τέλος στη μεγάλη βιομηχανία Η μεταποιητική δραστηριότητα απέκτησε

τα σύγχρονα χαρακτηριστικά της με την εισαγωγή και επέκταση της

χρήσης μηχανών και την αξιοποίηση ενεργειακών πηγών όπως ο ατμός

Η ιστορική μετάβαση (από ένα ιστορικό στάδιο στο επόμενο)

εξηγείται σύμφωνα με τους συγγραφείς δια του σχήματος αντίθεσης

παραγωγικών δυνάμεων και σχέσεων παραγωγής Η ανάπτυξη των

παραγωγικών δυνάμεων φτάνει σε ένα σημείο στο οποίο έρχονται σε

αντίθεση προς τις υπάρχουσες παραγωγικές σχέσεις Συγχρόνως μέσω

αυτής (ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων) δημιουργούνται οι υλικοί

όροι για το νέο τρόπο παραγωγής και ύπαρξης των ανθρώπων Στην

προκειμένη περίπτωση της γέννησης της αστικής κοινωνίας η ανάπτυξη

της μεγάλης βιομηχανίας και ο ζωτικός της χώρος (παγκόσμια αγορά)

ήρθαν σε σύγκρουση με το φεουδαρχικό τρόπο οργάνωσης της

παραγωγής και της ανταλλαγής

Η σύγκρουση αστών και φεουδαρχών που είχε προφανώς οικονομικό

περιεχόμενο αντανακλάται και στο εποικοδόμημα (περιλαμβάνει το

πεδίο της πολιτικής του δικαίου της θρησκείας γενικά τις

συνειδησιακές μορφές) Σταδιακά η αστική τάξη ασκεί μεγαλύτερο

έλεγχο στις υποθέσεις της κοινότητας εξαργυρώνοντας και με πολιτικό

τρόπο την οικονομική ισχύ που είχε αποκτήσει Η οικονομική και

πολιτική άνοδος των αστών επιφέρει τη διάλυση όλων των

φεουδαρχικών σχέσεων Πρόκειται για μια περίοδο έντονων

ιδεολογικών και πολιτικών συγκρούσεων που βρίσκουν την τελική τους

έκφραση σε μία επανάσταση Οι νέοι τρόποι κατανόησης και

3

αξιοποίησης της ανθρώπινης δραστηριότητας που αναδύθηκαν εκ της

οικονομικής πρακτικής άλλαξαν παρεπόμενα τον τρόπο με τον οποίο η

παλιά κοινωνία κατανοούσε τον εαυτό της και εμπεδώθηκαν

επαναστατικά Μrsquo αυτό τον τρόπο μια νέα εποχή καθορίζει η ίδια το

ιστορικο-πολιτικό σημείο της αυγής της

Κατά τους συγγραφείς ο ρόλος που έπαιξε η αστική τάξη στην

ιστορία είναι εξαιρετικά επαναστατικός Η αστική τάξη σε αντίθεση με

τις κυρίαρχες παραγωγικές τάξεις των προηγούμενων ιστορικών σταδίων

της Δύσης (αρχαίο και φεουδαρχικό στάδιο) διακρίνεται από ένα

καινοτόμο χαρακτηριστικό Διατηρεί και διευρύνει την κυρίαρχη

κοινωνική της θέση δια της διαρκούς ανάπτυξης των παραγωγικών

δυνάμεων και παραγωγικών σχέσεων Παρεπόμενα ανατρέπει συνεχώς

όλες τις κοινωνικές σχέσεις και τους τρόπους με τους οποίους οι

άνθρωποι αναγνωρίζουν εαυτούς και αλλήλους Οι τάξεις που

διαδέχθηκε η αστική τάξη στήριζαν την εξουσία τους στη διατήρηση του

παλιού τρόπου παραγωγής που αποτελούσε την πραγματική βάση της

πολιτικής και ιδεολογικής τους κυριαρχίας Η αστική κυριαρχία έσπασε

όλες τις παλιές σεβάσμιες παραστάσεις κατέστησε ρυθμιστική αρχή της

κοινωνίας την ελευθερία του εμπορίου και ανάγκασε τους ανθρώπους να

δουν καθαρά τους όρους της ύπαρξης τους και τις μεταξύ τους σχέσεις

laquoΜε δύο λόγια στη θέση της καλυμμένης με θρησκευτικές και πολιτικές

αυταπάτες εκμετάλλευσης τοποθέτησε την απροκάλυπτη την ξεδιάντροπη

την άμεση τη σκληρή εκμετάλλευσηraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200449)

Και στο ίδιο πνεύμα αναφερόμενοι στην αστική τάξη παραθέτουν

ότι laquoδεν άφησε κανέναν άλλο δεσμό μεταξύ των ανθρώπων παρά το

γυμνό συμφέρον και την άψυχη laquoπληρωμή της μετρητοίςraquoraquo (Μαρξ-

Ένγκελς 200449)

4

Η ανάπτυξη της βιομηχανίας και η συγκρότηση της παγκόσμιας

αγοράς φέρνουν τα έθνη σε ολόπλευρες εμπορικές σχέσεις με

αντικείμενο εμπορεύματα πρώτες ύλες εργαλεία παραγωγής κλπ Έτσι

ο εθνικός χαρακτήρας της βιομηχανίας που διέκρινε τη μεταποιητική

δραστηριότητα κατά το παρελθόν εξαλείφθηκε καθώς τα έθνη βγήκαν

οριστικά από την αυτάρκεια και την απομόνωση τους Οι συνθήκες

παγκόσμιου οικονομικού ανταγωνισμού μετασχηματίζουν την παραγωγή

και την κατανάλωση προς την ίδια κατεύθυνση σε όλες τις χώρες Στο

εσωτερικό της κάθε χώρας η αστική τάξη laquoκαταργεί όλο και πιο πολύ τον

κατακερματισμό των μέσων παραγωγής της ιδιοκτησίας και του

πληθυσμούraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200452)

Κατrsquo ακολουθία των οικονομικών διεργασιών στο πολιτικό επίπεδο

κυριαρχεί ο πολιτικός συγκεντρωτισμός laquoΕίδαμε λοιπόν τα μέσα

παραγωγής και συναλλαγής που πάνω τους διαμορφώθηκε η αστική τάξη

είχαν δημιουργηθεί στη φεουδαρχική κοινωνία Σε ένα ορισμένο στάδιο

ανάπτυξης αυτών των παραγωγικών και συναλλακτικών μέσων οι σχέσεις

μέσα στις οποίες η φεουδαρχική κοινωνία παρήγαγε και αντάλλασε και η

φεουδαρχική οργάνωση της γεωργίας και της μανιφακτούρας με μια λέξη

οι φεουδαρχικές σχέσεις ιδιοκτησίας δεν αντιστοιχούσαν πια στις ήδη

ανεπτυγμένες παραγωγικές δυνάμεις Εμπόδιζαν την παραγωγή αντί να την

προωθούν Είχαν μεταβληθεί σε ισάριθμα δεσμά Έπρεπε να σπάσουν κι

έσπασαν Τη θέση τους πήρε ο ελεύθερος ανταγωνισμός με το αντίστοιχο

κοινωνικό και πολιτικό καθεστώς με την οικονομική και πολιτική

κυριαρχία της αστικής τάξηςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200452-53)

Στο εν λόγω απόσπασμα οι συγγραφείς διατυπώνουν σαφώς και

περιεκτικά (με οικονομικά έστω κριτήρια) τον τρόπο με τον οποίο

συντελέστηκε η μετάβαση από το φεουδαρχικό στο αστικό ιστορικό

στάδιο Συγκρατούμε ότι οι υλικές προϋποθέσεις της νέας κοινωνίας

5

καλλιεργούνται στα πλαίσια της παλαιάς Επίσης ότι οι παλαιές

παραγωγικές σχέσεις ως ένα δεδομένο σημείο συνιστούν πλαίσιο

προώθησης των παραγωγικών δυνάμεων ενώ από εκεί και πέρα

στέκονται εμπόδιο στην περαιτέρω ανάπτυξή τους Βλέπουμε τέλος ότι

το περιεχόμενο του νέου κοινωνικού και πολιτικού καθεστώτος

καθορίζεται από την υλική βάση και ότι η κυρίαρχη παραγωγική τάξη

προεκτείνει την κυριαρχία της σε όλα τα πεδία της κοινωνικής ζωής Ο

συγκεκριμένος τρόπος κατανόησης της ιστορικής εξέλιξης έχει για τους

συγγραφείς καθολικό χαρακτήρα Δεν περιορίζεται λοιπόν

αποκλειστικά στη μελέτη της υπέρβασης του φεουδαρχικού σταδίου και

της ιστορικής γένεσης του αστικού

Στο ίδιο πνεύμα παρατηρούν ότι στα πλαίσια των αστικών σχέσεων

παραγωγής οι παραγωγικές δυνάμεις έφτασαν σε πρωτόγνωρη ποσοτική

και ποιοτική ανάπτυξη Θεωρούν όμως ότι ήδη από την εποχή που

εκπονούν το σύγγραμμα τους οι εν λόγω μαζικές παραγωγικές δυνάμεις

προσκρούουν στις αστικές σχέσεις παραγωγής και ιδιοποίησης Πιο

συγκεκριμένα laquoΑρκεί να αναφέρουμε τις εμπορικές κρίσεις που με τα

περιοδικά τους ξεσπάσματα αμφισβητούν όλο και πιο απειλητικά την

ύπαρξη ολόκληρης της αστικής κοινωνίας Στις εμπορικές κρίσεις

εκμηδενίζεται κατά κανόνα ένα μεγάλο μέρος όχι μόνο των παραχθέντων

προϊόντων αλλά και των παραγωγικών δυνάμεων που ήδη υπάρχουν Στις

κρίσεις ξεσπά μια κοινωνική επιδημία που σrsquo όλες τις προηγούμενες

εποχές θα φαινόταν παραλογισμός ndash η επιδημία της υπερπαραγωγήςraquo

(Μαρξ- Ένγκελς 200453)

Γενικά η κοινωνική παραγωγή είναι η δραστηριότητα δια της

οποίας οι άνθρωποι παράγουν τα μέσα ικανοποίησης των αναγκών τους

τα μέσα της ύπαρξης τους Σε κάθε επιμέρους στάδιο η κοινωνική

παραγωγή λαμβάνει ένα διαφορετικό συγκεκριμένο χαρακτήρα στη

6

βάση των παραγωγικών δυνάμεων κάθε περιόδου και των αντίστοιχων

σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων που τις αξιοποιούν και τις επεκτείνουν

Η αστική παραγωγή οργανώνεται και διεξάγεται με αποκλειστική

πρόθεση την επιδίωξη και την επίτευξη κερδών για τον ιδιοκτήτη των

μέσων παραγωγής και των παραγόμενων προϊόντων Η ίδια η

παραγωγική διαδικασία αποκτά νόημα μόνο εφrsquo όσον το προϊόντα

διατίθενται απρόσκοπτα στην αγορά ως εμπορεύματα και αποφέρουν

κέρδος Σε περιόδους υπερπαραγωγής λοιπόν που η σχέση προσφοράς

και ζήτησης αγαθών διαταράσσεται οι αστικές σχέσεις παραγωγής και

ανταλλαγής καταδεικνύουν τα όρια της εφαρμογής τους Οι συγγραφείς

αναφέρουν χαρακτηριστικά laquoΟι αστικές σχέσεις έγιναν πολύ στενές για

να περιλάβουν όλο τον πλούτο που οι ίδιες δημιούργησαν Πώς ξεπερνά η

αστική τάξη τις κρίσεις Απrsquo το ένα μέρος με την αναγκαστική καταστροφή

ενός αριθμού παραγωγικών δυνάμεων απrsquo την άλλη με την κατάκτηση

νέων αγορών και με την πληρέστερη εκμετάλλευση των παλιών Δηλαδή

πώς Προετοιμάζοντας πιο ολόπλευρες και πιο ισχυρές κρίσεις και

ελαττώνοντας τα μέσα για την πρόληψη τουςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200454)

Η αστική τάξη με την ανάπτυξη της μεγάλης βιομηχανίας διαπλάθει

τόσο τα μέσα της ανατροπής της (ώριμες παραγωγικές δυνάμεις ενάντιες

πλέον προς την αστική ιδιοκτησία) όσο και τους ανθρώπους

(προλετάριους) που θα στραφούν εναντίον της Τα μέλη της σύγχρονης

εργατικής τάξης πωλούν στην αγορά την εργατική τους δύναμη έναντι

μισθού Δε μπορούν να ζήσουν αν δεν εργαστούν και βρίσκουν δουλεία

μόνο εφrsquo όσον είναι απαραίτητοι για την παραγωγική διαδικασία και

συμβάλλουν στην αύξηση των κεφαλαίων της ιδιοκτήτριας τάξης

Αρχικά υπάρχουν διαφορές στο ύψος του εργατικού μισθού σύμφωνα

με τις ανάγκες της μεταποιητικής δραστηριότητας για εργάτες με

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά Η επέκταση όμως και η βελτιστοποίηση

7

της χρήσης μηχανών καθιστούν αβέβαιες θέσεις εργασίας που ήταν

απαραίτητες προηγουμένως και γενικά απλοποιούν (μετατρέπουν σε

μονότονη και επαναλαμβανόμενη) τη φύση της βιομηχανικής εργασίας

Κατά συνέπεια προσωπικά χαρακτηριστικά όπως δεξιοτεχνία δύναμη

φύλο ηλικία επιδρούν όλο και λιγότερο στο ύψος του μισθού Επιπλέον

ο ανταγωνισμός μεταξύ των προλετάριων (που πλέον καθίστανται λίγο-

πολύ πανομοιότυπα εργαλεία παραγωγής) ρίχνει το μισθό στα όρια της

αυτοσυντήρησης του εργάτη και πιθανώς πιο κάτω Στην αναπτυξιακή

πορεία της βιομηχανίας λοιπόν το βιοτικό επίπεδο των εργατών

εξισώνεται και προσαρμόζεται σε σταδιακά χαμηλότερα επίπεδα Η

πορεία της εκμηχάνισης σε συνδυασμό με τις περιοδικές εμπορικές

κρίσεις που απαξιώνουν το μισθό τους καθιστά ανυπόφορους τους όρους

ύπαρξης των προλετάριων οι οποίοι υποβάλλονται σε εξαθλίωση

Επιπλέον στο διάβα της βιομηχανικής προόδου μεγάλα κομμάτια

των ενδιάμεσων τάξεων (μικροβιομήχανοι μικρέμποροι βιοτέχνες

αγρότες) εκπίπτουν της κοινωνικής τους θέσεως και ενσωματώνονται στο

προλεταριάτο Αυτή η εξέλιξη είναι αποτέλεσμα του ανταγωνιστικού

μειονεκτήματος αυτών των τάξεων προς τους μεγάλους κεφαλαιοκράτες

στη βάση του μικρού τους κεφαλαίου ή της δεξιοτεχνίας τους που

ξεπερνιέται από βιομηχανικές καινοτομίες Η ανάπτυξη της βιομηχανίας

χωρίζει σταδιακά την αστική κοινωνία σε δύο μεγάλα στρατόπεδα την

αστική τάξη και τη μεγάλη πλειοψηφία των εξαθλιωμένων εργατών το

προλεταριάτο Στην πορεία της βιομηχανικής εξέλιξης οι μαζικά

συγκεντρωμένοι εργάτες ( που η συνάθροιση τους ήταν αρχικά ακούσια

αποτέλεσμα της δραστηριότητας των αστών) συνενώνονται για να

υπερασπίσουν τα κοινά τους συμφέροντα ενάντια στους αστούς Το

προλεταριάτο διαθέτει πολιτική εμπειρία από τους αγώνες που έδωσε

στο πλάι της αστικής τάξης εναντίον της φεουδαρχίας και μορφώνεται

8

πολιτικά από μέρη των ενδιάμεσων τάξεων που καταρρέουν και

εντάσσονται σrsquo αυτό Η συνένωση των προλετάριων συνεχώς

διευρύνεται και ισχυροποιείται έτσι οι επιμέρους τοπικοί αγώνες

αποκτούν σταδιακά εθνικό ταξικό χαρακτήρα και ο οικονομικός

ανταγωνισμός μεταξύ των εργατών μετατρέπεται σε συλλογική

πολιτική δράση

Οι συνθήκες ύπαρξης του προλεταριάτου διακρίνονται σε σχέση με

εκείνες των πρότερων καταπιεζόμενων τάξεων Στις προηγούμενες

ιστορικές περιόδους τουλάχιστον αναγνωριζόταν στην κυριαρχούμενη

τάξη το δικαίωμα να διατηρεί τη δουλική της ύπαρξη Στις αστικές

συνθήκες δουλείας αντίθετα η επιβίωση των μελών του προλεταριάτου

αφrsquo ενός έχει αφεθεί στην τύχη της αγοράς εργασίας και αφrsquo ετέρου

αμφισβητείται στην πορεία της βιομηχανικής ανάπτυξης Το

προλεταριάτο είναι λοιπόν υποχρεωμένο στη βάση των συγκεκριμένων

χαρακτηριστικών του να προχωρήσει σε μια ριζική επανάσταση και να

συντρίψει την αστική κοινωνία Κατά το παρελθόν όλες οι τάξεις που

διεξήγαγαν αντίστοιχες επαναστάσεις επιδίωκαν να επιβάλλουν τους

δικούς τους όρους ιδιοποίησης σrsquo όλα τα μέλη της κοινωνίας Το

προλεταριάτο αντίθετα στρέφεται με την επαναστατική του

δραστηριότητα εναντίον των δικών του όρων ιδιοποίησης Μrsquo αυτό τον

τρόπο στρέφεται καθολικά εναντίον της ατομικής ιδιοκτησίας και την

καταργεί στην πράξη

Το ακόλουθο απόσπασμα συνιστά μια ικανοποιητική κωδικοποίηση

σκέψεων που περιγράφηκαν προηγουμένως laquoΟ ουσιαστικός όρος

ύπαρξης και κυριαρχίας της αστικής τάξης είναι η συσσώρευση του

πλούτου σε χέρια ιδιωτών ο σχηματισμός και η αύξηση του κεφαλαίου∙ ο

όρος ύπαρξης του κεφαλαίου είναι η μισθωτή εργασία Η μισθωτή εργασία

βασίζεται αποκλειστικά στον ανταγωνισμό των εργατών μεταξύ τους Η

9

πρόοδος της βιομηχανίας της οποίας άβουλος και παθητικός φορέας είναι

η αστική τάξη προωθεί στη θέση της απομόνωσης των εργατών της

οφειλόμενης στον ανταγωνισμό την επαναστατική τους συνένωση με την

οργάνωση Έτσι με την πρόοδο της μεγάλης βιομηχανίας αποσπάται κάτω

απrsquo τα πόδια της αστικής τάξης η βάση πάνω στην οποία παράγει και

ιδιοποιείται τα προϊόντα Η αστική τάξη παράγει πρώτrsquo απrsquo όλα τους ίδιους

της τους νεκροθάφτες Η πτώση της και η νίκη του προλεταριάτου είναι και

τα δύο αναπόφευκταraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200462-63)

ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Οι κομμουνιστές δεν αποτελούν ξεχωριστό κόμμα έναντι των άλλων

εργατικών κομμάτων Συνιστούν στην πράξη το πιο αποφασιστικό και

στη θεωρία το πιο προωθημένο τμήμα των προλεταριακών κομμάτων

Στην εντεινόμενη και επεκτεινόμενη πάλη προλεταριάτου και αστικής

τάξης εκπροσωπούν και εμπεδώνουν τα συμφέροντα του κινήματος στο

σύνολο του ανεξάρτητα από τα επιμέρους χαρακτηριστικά που

λαμβάνει κάθε φορά αυτή η σύγκρουση (τοπικά εθνικά κτλ) Η θεωρία

τους είναι γενικές διατυπώσεις αναφορικά με τις προϋποθέσεις και την

έκβαση του προλεταριακού αγώνα και μπορεί να συνοψιστεί στο

πρόταγμα για κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας

Άμεσος στόχος τους στο πεδίο της πολιτικής πρακτικής είναι η

συγκρότηση του προλεταριάτου σε τάξη η επαναστατική ανατροπή της

αστικής κυριαρχίας και η απόσπαση της κρατικής εξουσίας Το

προλεταριάτο κάθε χώρας θα πρέπει να συντρίψει πρώτα την εθνική

αστική τάξη να καταργήσει τις αστικές παραγωγικές σχέσεις και τις

παρεπόμενες ταξικές αντιθέσεις laquo Όταν στην πορεία της εξέλιξης θα

έχουν εξαφανιστεί οι ταξικές διακρίσεις και όλη η παραγωγή θα έχει

συγκεντρωθεί στα χέρια των οργανωμένων ατόμων τότε η δημόσια

10

εξουσία θα χάσει τον πολιτικό της χαρακτήρα Η πολιτική εξουσία στην

πραγματική της έννοια είναι η οργανωμένη εξουσία μιας τάξης για την

καταπίεση μιας άλληςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200475) Με την κατάργηση

της ατομικής ιδιοκτησίας το προλεταριάτο καταργεί εν γένει τις τάξεις

άρα και τον εαυτό του ως τάξη και τη δική του ταξική κυριαρχία Στο

τέλος αυτής της πορείας laquoΣτη θέση της παλαιάς αστικής κοινωνίας με τις

τάξεις της και τις ταξικές αντιθέσεις της μπαίνει μια ένωση μέσα στην

οποία η ελεύθερη ανάπτυξη του κάθε ατόμου είναι η προϋπόθεση για την

ελεύθερη ανάπτυξη όλωνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200475)

ΑΣΤΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Στα πλαίσια του κοινού τους συγγράμματος ο Μαρξ και ο Ένγκελς

παραθέτουν αναπτύσσουν και φιλοδοξούν να αντικρούσουν κάποια

κεντρικά αστικά επιχειρήματα εναντίον των κομμουνιστών και των

ανατρεπτικών τους στοχεύσεων Στο κείμενο συναντούμε αρχικά το

ακόλουθο αστικό επιχείρημα laquoΚατηγόρησαν εμάς τους κομμουνιστές

πως θέλουμε τάχα να καταργήσουμε την ιδιοκτησία που αποκτήθηκε με την

ατομική προσωπική εργασία∙ την ιδιοκτησία που είναι η βάση όλης της

προσωπικής ελευθερίας δραστηριότητας και αυτοτέλειαςraquo (Μαρξ-

Ένγκελς 200465) Στην άποψη που θέλει την αστική ιδιοκτησία προϊόν

ατομικής προσωπικής εργασίας απαντούν ότι δεν είναι η σύγχρονη

αστική ιδιοκτησία που μπορεί να περιγραφεί κατrsquo αυτό τον τρόπο αλλά η

μικροαστική μικροαγροτική ιδιοκτησία που προηγήθηκε και της οποίας

η κατάργηση είναι πρακτικό αποτέλεσμα της βιομηχανικής προόδου Η

αστική ιδιοκτησία απεναντίας είναι προϊόν κοινωνικής παραγωγικής

δραστηριότητας που σχηματίζεται και αυξάνεται δια της εκμετάλλευσης

της μισθωτής εργασίας

11

Στην αστική κοινωνία λοιπόν η συγκρότηση και η νομική

κατοχύρωση ατομικής ιδιοκτησίας (κεφάλαιο χρήμα κτλ) στηρίζεται

στην υλική υποχρέωση της αποστερημένης μεγάλης πλειοψηφίας να

εργάζεται συλλογικά και να αυξάνει τον πλούτο της μικρής μειοψηφίας

ιδιοκτητών Με το πέρας της παραγωγικής διαδικασίας το κοινωνικό

προϊόν γίνεται κτήμα του αστού ιδιοκτήτη και οι προλετάριοι

αποκομίζουν τη δυνατότητα να διατηρήσουν την ύπαρξη τους υπό

συνθήκες αθλιότητας Πρόθεση λοιπόν των κομμουνιστών είναι να

προσεταιριστούν τα μέσα παραγωγής και να τα θέσουν στην κυριότητα

όλων των μελών της κοινωνίας

Το κεφάλαιο συνιστά σύμφωνα με τους συγγραφείς κοινωνική

δύναμη και άρα laquoδε μεταβάλλεται μrsquo αυτόν τον τρόπο η προσωπική

ιδιοκτησία σε κοινωνική Μόνον ο κοινωνικός χαρακτήρας της ιδιοκτησίας

μεταβάλλεται Χάνει τα ταξικά της χαρακτηριστικάraquo (Μαρξ- Ένγκελς

200466) Το ζήτημα της κατανομής του κοινωνικού προϊόντος μεταξύ

των συνεταιρισμένων παραγωγών καθίσταται κεντρικής σημασίας και

αναφορικά με αυτό συναντάμε στο κείμενο τις ακόλουθες διατυπώσεις

laquoΟ κομμουνισμός δεν αφαιρεί από κανέναν το δικαίωμα να ιδιοποιείται

κοινωνικά προϊόντα∙ αφαιρεί μόνο τη δυνατότητα να υποτάσσει κανείς

ξένη εργασία μέσω αυτής της ιδιοποίησηςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200468) και

laquo Στην αστική κοινωνία η ζωντανή εργασία είναι μόνον ένα μέσο για να

αυξάνεται η συσσωρευμένη εργασία Στην κομμουνιστική κοινωνία η

συσσωρευμένη εργασία είναι μόνον ένα μέσο για να ευρύνει να πλουτίζει

και να προάγει τη ζωή των εργατώνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200467)

Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η αστική διαπραγμάτευση του όρου

ελευθερία είναι αποκλειστικά μια θεωρητική προσπάθεια υπεράσπισης

των ελεύθερων αγοραπωλησιών Όμως μια θέση υπέρ της ελευθερίας

του εμπορίου μπορεί να έχει νόημα μόνο όταν αντιτίθεται σε συνθήκες

12

όπου το εμπόριο δεσμεύεται Όσον αφορά τον κομμουνιστικό τρόπο

παραγωγής και ιδιοποίησης μια ανάλογη συζήτηση δεν έχει καμία βάση

αναφοράς καθώς προβλέπεται η κατάργηση του εμπορίου εν γένει Κατrsquo

αντιστοιχία τα αστικά επιχειρήματα που προβλέπουν ότι με την

κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας θα σταματήσει κάθε υλική και

πνευματική παραγωγική δραστηριότητα συναντούν παρόμοια εξήγηση

Οι αστοί κατανοούν την παραγωγή μόνο στη βάση της αστικής

ιδιοποίησης Αν η κομμουνιστική πρακτική προβλέπει την κατάργηση

αυτής της ιδιοποίησης είναι λογικό να μη μπορούν να προσυγκροτήσουν

θεωρητικά και να κατανοήσουν την κομμουνιστική παραγωγή και γενικά

κάθε μελλοντική ανθρώπινη δραστηριότητα Οι συγγραφείς

χαρακτηριστικά αναφέρουν laquoΜη λογομαχείτε λοιπόν μαζί μας μετρώντας

την κατάργηση της αστικής ιδιοκτησίας με τις αστικές σας αντιλήψεις για

ελευθερία μόρφωση δίκαιο κλπ Οι ίδιες οι ιδέες σας είναι προϊόντα των

αστικών σχέσεων παραγωγής και ιδιοκτησίας όπως και το δίκαιο σας δεν

είναι παρά η θέληση της τάξης σας που ανυψώθηκε σε νόμο μια θέληση

που το περιεχόμενο της είναι καθορισμένο από τους υλικούς όρους

ύπαρξης της τάξης σαςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200469)

Οι κομμουνιστές προτίθενται να καταργήσουν το θεσμό της

οικογένειας και να φέρουν στη θέση της οικογενειακής την κοινωνική

ανατροφή Διαπιστώνουν ότι στην αστική κοινωνία ο εν λόγω θεσμός

απαντάται στην ανεπτυγμένη του μορφή μόνο στην περίπτωση της

αστικής οικογένειας που βάση της είναι το laquoκεφάλαιοraquo και laquoτο ατομικό

κέρδοςraquo Η ανεπτυγμένη αστική μορφή οικογένειας όμως προϋποθέτει

και συνυπάρχει με την έλλειψη (ή έστω με τη δυσκολία σύστασης και

διατήρησης) οικογένειας για τους αποστερημένους προλετάριους και τη

δημόσια πορνεία Η αστική ρητορική εξιδανικεύει το συγκεκριμένο

13

θεσμό παραγνωρίζοντας συγγενή φαινόμενα που ισχύουν στην

περίπτωση των προλετάριων όπως η παιδική εργασία και η πορνεία

Στα αστικά επιχειρήματα περί κομμουνιστικής κατάργησης της

πατρίδας εθνικότητας συναντούμε αρχικά την εξής απάντηση laquoΟι

εργάτες δεν έχουν πατρίδα Δεν μπορείς να τους πάρεις κάτι που δεν

έχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200471)Άλλωστε η αστική ανάπτυξη

καταργεί συνεχώς τις ιδιομορφίες των εθνών τα βγάζει από την

απομόνωση τους και τα φέρει σε οικονομικές σχέσεις Η εναπομείνασα

αντίθεση μεταξύ των εθνών εξηγείται από την ταξική διαστρωμάτωση

στο εσωτερικό τους Καθώς οι αστικές τάξεις των διαφόρων χωρών

βρίσκονται σε κατάσταση οικονομικής εχθρότητας και η εν λόγω

σύγκρουση προσλαμβάνει εθνικό χαρακτήρα Η ενιαία δράση λοιπόν των

προλετάριων (τουλάχιστον στις πολιτισμένες χώρες) και η επιτυχία του

αγώνα τους καταργεί τις ταξικές και τις παρεπόμενες εθνικές αντιθέσεις

ΟΥΤΟΠΙΚΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Ο Μαρξ και ο Ένγκελς μοιράζονται με τους ουτοπικούς (Σαιν Σιμόν

Φουριέ Όουεν κτλ) το όραμα μιας νέας κοινωνίας τα γενικά

χαρακτηριστικά της οποίας είναι λίγο- πολύ κοινά Σαφώς συμφωνούν

στα κάτωθι laquo πχ κατάργηση της αντίθεσης ανάμεσα στην πόλη και στην

ύπαιθρο κατάργηση της οικογένειας της ατομικής ιδιοκτησίας και της

μισθωτής εργασίας διακήρυξη της κοινωνικής αρμονίας μετατροπή του

κράτους σε απλό διαχειριστή της παραγωγήςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200488)

Στο βαθμό λοιπόν που οι συγγραφείς ασκούσαν απλώς κριτική ηθικού

χαρακτήρα στην αστική κοινωνία και κατόπιν διατύπωναν θετικά τις

απόψεις τους για το τι θα πρέπει να ισχύσει στην νέα κοινωνία δε μπορεί

παρά να ενέπιπταν στην ίδια κατηγορία με τους ουτοπικούς Σύμφωνα

με τους συγγραφείς όμως laquoΟ κομμουνισμός δεν είναι για μας μια

14

κατάσταση πραγμάτων που πρέπει να εγκαθιδρυθεί ένα ιδεώδες που σrsquo

αυτό θα πρέπει να προσαρμοστεί η πραγματικότητα Ονομάζουμε

κομμουνισμό την πραγματική κίνηση που καταργεί τη σημερινή κατάσταση

πραγμάτων Οι όροι αυτής της κίνησης προκύπτουν από τις προϋποθέσεις

που τώρα υπάρχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 1997 81-82) Στην περίπτωση

των πρώτων η μορφή και το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας προκύπτει

από τη μελέτη της ιστορικής κίνησης και συνιστά πραγματικό

αποτέλεσμα αυτής Οι ουτοπικοί από την άλλη πλευρά καταλήγουν με

τη θεωρησιακή τους προσπάθεια σε ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο

χωρίς να εξετάζουν τις πραγματικές προϋποθέσεις οικοδόμησης μιας

νέας κοινωνικής μορφής Οι μεν προχωρούν σε μια αρνητική έκθεση της

θεωρίας τους εστιάζουν περισσότερο την προσοχή τους στην ανάλυση

των νόμων και των αντιφάσεων της αστικής κοινωνίας και συμπεραίνουν

την εξέλιξη της την πρακτική ανατροπή της και το σχηματισμό της

κομμουνιστικής κοινωνίας Αντίθετα οι ουτοπικοί συγκροτούν θετικά

και ίσως εν κενώ τη μελλοντική κοινωνία ή έστω τη δική τους πρόταση

εναλλακτικού συστήματος κοινωνικής οργάνωσης στη βάση των

κατανοήσεων που κριτικά απεκόμισαν από την αστική κοινωνία και των

απόψεων που παρεπόμενα ανέπτυξαν για το πώς η κοινωνία τους θα

γινόταν πιο δίκαιη πιο ελεύθερη πιο ανθρώπινη κλπ Οι συγγραφείς

κατανοούν τη μερικότητα και τους περιορισμούς της θεωρησιακής

προσπάθειας ουτοπικού χαρακτήρα καθώς στηρίζεται κατrsquo ουσίαν σε

ηθική επιλογή και εκφράζεται στην πρακτική με μικρές πειραματικές

απόπειρες εφαρμογής του εκπονημένου κοινωνικού σχεδίου

Προτίθενται λοιπόν με τη θεωρία τους να γονιμοποιήσουν το έδαφος

της πρακτικής και να συμβάλλουν με τη σκέψη τους στην επαναστατική

δράση του προλεταριάτου που αποτελεί πραγματικό ιστορικό

αποτέλεσμα της βιομηχανικής ανάπτυξης και που δύναται να αξιοποιήσει

τις προϋποθέσεις που τέθηκαν εξrsquo αυτής ώστε να μετατραπεί ένα όραμα

15

σε αισθητή πραγματικότητα Εν ολίγοις οι συγγραφείς μοιράζονται με

τους ουτοπικούς το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας και διακρίνονται με

σαφήνεια από αυτούς στη βάση της μεθόδου που επιλέγουν ώστε να

γίνει πράξη Σε κάθε περίπτωση συμφωνούν στην πρακτική

ενεργητικότητα της θεωρίας έστω και αν ο Μαρξ της αποδίδει

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά laquoΤο όπλο της κριτικής δε μπορεί φυσικά

νrsquo αντικαταστήσει την κριτική των όπλων η υλική δύναμη πρέπει νrsquo

ανατραπεί με υλική δύναμη∙ αλλά και η θεωρία επίσης γίνεται υλική

δύναμη μόλις αδράξει τις μάζες Η θεωρία είναι δυνατόν νrsquo αδράξει τις

μάζες μόλις αποδείξει AD HOMINEM 1 και αποδείχνει AD HOMINEM

μόλις γίνει ριζοσπαστικήraquo (Μαρξ Εκδόσεις Αναγνωστίδη 15)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ (2004) Το Μανιφέστο του

Κομμουνιστικού Κόμματος Αθήνα Θεμέλιο

Μαρξ Κ Έγκελς Φ (1997) Η Γερμανική Ιδεολογία

Τόμος Α΄ Αθήνα Gutenberg

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ Συμβολή στη κριτική της

Φιλοσοφίας του Δικαίου του Χέγκελ Αθήνα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΔΗ

1 laquoAD HOMINEM (ενάντια στον άνθρωπο) μrsquo επιχείρημα που μrsquo αυτό ο αντίπαλος

αποκρούεται με τα ίδια του τα λόγια ή τις ίδιες του τις πράξειςraquo (Στο Μαρξ Εκδόσεις

Αναγνωστίδη 15)

16

μεταφοράς και η ανάπτυξη της βιομηχανίας δημιούργησαν τους όρους

μιας παγκόσμιας αγοράς Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά τη βιομηχανία

συντελούνται αλματώδεις αλλαγές στον τρόπο οργάνωσης της και

περνάμε διαδοχικά από το θεσμό της συντεχνίας στη μανιφακτούρα και

τέλος στη μεγάλη βιομηχανία Η μεταποιητική δραστηριότητα απέκτησε

τα σύγχρονα χαρακτηριστικά της με την εισαγωγή και επέκταση της

χρήσης μηχανών και την αξιοποίηση ενεργειακών πηγών όπως ο ατμός

Η ιστορική μετάβαση (από ένα ιστορικό στάδιο στο επόμενο)

εξηγείται σύμφωνα με τους συγγραφείς δια του σχήματος αντίθεσης

παραγωγικών δυνάμεων και σχέσεων παραγωγής Η ανάπτυξη των

παραγωγικών δυνάμεων φτάνει σε ένα σημείο στο οποίο έρχονται σε

αντίθεση προς τις υπάρχουσες παραγωγικές σχέσεις Συγχρόνως μέσω

αυτής (ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων) δημιουργούνται οι υλικοί

όροι για το νέο τρόπο παραγωγής και ύπαρξης των ανθρώπων Στην

προκειμένη περίπτωση της γέννησης της αστικής κοινωνίας η ανάπτυξη

της μεγάλης βιομηχανίας και ο ζωτικός της χώρος (παγκόσμια αγορά)

ήρθαν σε σύγκρουση με το φεουδαρχικό τρόπο οργάνωσης της

παραγωγής και της ανταλλαγής

Η σύγκρουση αστών και φεουδαρχών που είχε προφανώς οικονομικό

περιεχόμενο αντανακλάται και στο εποικοδόμημα (περιλαμβάνει το

πεδίο της πολιτικής του δικαίου της θρησκείας γενικά τις

συνειδησιακές μορφές) Σταδιακά η αστική τάξη ασκεί μεγαλύτερο

έλεγχο στις υποθέσεις της κοινότητας εξαργυρώνοντας και με πολιτικό

τρόπο την οικονομική ισχύ που είχε αποκτήσει Η οικονομική και

πολιτική άνοδος των αστών επιφέρει τη διάλυση όλων των

φεουδαρχικών σχέσεων Πρόκειται για μια περίοδο έντονων

ιδεολογικών και πολιτικών συγκρούσεων που βρίσκουν την τελική τους

έκφραση σε μία επανάσταση Οι νέοι τρόποι κατανόησης και

3

αξιοποίησης της ανθρώπινης δραστηριότητας που αναδύθηκαν εκ της

οικονομικής πρακτικής άλλαξαν παρεπόμενα τον τρόπο με τον οποίο η

παλιά κοινωνία κατανοούσε τον εαυτό της και εμπεδώθηκαν

επαναστατικά Μrsquo αυτό τον τρόπο μια νέα εποχή καθορίζει η ίδια το

ιστορικο-πολιτικό σημείο της αυγής της

Κατά τους συγγραφείς ο ρόλος που έπαιξε η αστική τάξη στην

ιστορία είναι εξαιρετικά επαναστατικός Η αστική τάξη σε αντίθεση με

τις κυρίαρχες παραγωγικές τάξεις των προηγούμενων ιστορικών σταδίων

της Δύσης (αρχαίο και φεουδαρχικό στάδιο) διακρίνεται από ένα

καινοτόμο χαρακτηριστικό Διατηρεί και διευρύνει την κυρίαρχη

κοινωνική της θέση δια της διαρκούς ανάπτυξης των παραγωγικών

δυνάμεων και παραγωγικών σχέσεων Παρεπόμενα ανατρέπει συνεχώς

όλες τις κοινωνικές σχέσεις και τους τρόπους με τους οποίους οι

άνθρωποι αναγνωρίζουν εαυτούς και αλλήλους Οι τάξεις που

διαδέχθηκε η αστική τάξη στήριζαν την εξουσία τους στη διατήρηση του

παλιού τρόπου παραγωγής που αποτελούσε την πραγματική βάση της

πολιτικής και ιδεολογικής τους κυριαρχίας Η αστική κυριαρχία έσπασε

όλες τις παλιές σεβάσμιες παραστάσεις κατέστησε ρυθμιστική αρχή της

κοινωνίας την ελευθερία του εμπορίου και ανάγκασε τους ανθρώπους να

δουν καθαρά τους όρους της ύπαρξης τους και τις μεταξύ τους σχέσεις

laquoΜε δύο λόγια στη θέση της καλυμμένης με θρησκευτικές και πολιτικές

αυταπάτες εκμετάλλευσης τοποθέτησε την απροκάλυπτη την ξεδιάντροπη

την άμεση τη σκληρή εκμετάλλευσηraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200449)

Και στο ίδιο πνεύμα αναφερόμενοι στην αστική τάξη παραθέτουν

ότι laquoδεν άφησε κανέναν άλλο δεσμό μεταξύ των ανθρώπων παρά το

γυμνό συμφέρον και την άψυχη laquoπληρωμή της μετρητοίςraquoraquo (Μαρξ-

Ένγκελς 200449)

4

Η ανάπτυξη της βιομηχανίας και η συγκρότηση της παγκόσμιας

αγοράς φέρνουν τα έθνη σε ολόπλευρες εμπορικές σχέσεις με

αντικείμενο εμπορεύματα πρώτες ύλες εργαλεία παραγωγής κλπ Έτσι

ο εθνικός χαρακτήρας της βιομηχανίας που διέκρινε τη μεταποιητική

δραστηριότητα κατά το παρελθόν εξαλείφθηκε καθώς τα έθνη βγήκαν

οριστικά από την αυτάρκεια και την απομόνωση τους Οι συνθήκες

παγκόσμιου οικονομικού ανταγωνισμού μετασχηματίζουν την παραγωγή

και την κατανάλωση προς την ίδια κατεύθυνση σε όλες τις χώρες Στο

εσωτερικό της κάθε χώρας η αστική τάξη laquoκαταργεί όλο και πιο πολύ τον

κατακερματισμό των μέσων παραγωγής της ιδιοκτησίας και του

πληθυσμούraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200452)

Κατrsquo ακολουθία των οικονομικών διεργασιών στο πολιτικό επίπεδο

κυριαρχεί ο πολιτικός συγκεντρωτισμός laquoΕίδαμε λοιπόν τα μέσα

παραγωγής και συναλλαγής που πάνω τους διαμορφώθηκε η αστική τάξη

είχαν δημιουργηθεί στη φεουδαρχική κοινωνία Σε ένα ορισμένο στάδιο

ανάπτυξης αυτών των παραγωγικών και συναλλακτικών μέσων οι σχέσεις

μέσα στις οποίες η φεουδαρχική κοινωνία παρήγαγε και αντάλλασε και η

φεουδαρχική οργάνωση της γεωργίας και της μανιφακτούρας με μια λέξη

οι φεουδαρχικές σχέσεις ιδιοκτησίας δεν αντιστοιχούσαν πια στις ήδη

ανεπτυγμένες παραγωγικές δυνάμεις Εμπόδιζαν την παραγωγή αντί να την

προωθούν Είχαν μεταβληθεί σε ισάριθμα δεσμά Έπρεπε να σπάσουν κι

έσπασαν Τη θέση τους πήρε ο ελεύθερος ανταγωνισμός με το αντίστοιχο

κοινωνικό και πολιτικό καθεστώς με την οικονομική και πολιτική

κυριαρχία της αστικής τάξηςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200452-53)

Στο εν λόγω απόσπασμα οι συγγραφείς διατυπώνουν σαφώς και

περιεκτικά (με οικονομικά έστω κριτήρια) τον τρόπο με τον οποίο

συντελέστηκε η μετάβαση από το φεουδαρχικό στο αστικό ιστορικό

στάδιο Συγκρατούμε ότι οι υλικές προϋποθέσεις της νέας κοινωνίας

5

καλλιεργούνται στα πλαίσια της παλαιάς Επίσης ότι οι παλαιές

παραγωγικές σχέσεις ως ένα δεδομένο σημείο συνιστούν πλαίσιο

προώθησης των παραγωγικών δυνάμεων ενώ από εκεί και πέρα

στέκονται εμπόδιο στην περαιτέρω ανάπτυξή τους Βλέπουμε τέλος ότι

το περιεχόμενο του νέου κοινωνικού και πολιτικού καθεστώτος

καθορίζεται από την υλική βάση και ότι η κυρίαρχη παραγωγική τάξη

προεκτείνει την κυριαρχία της σε όλα τα πεδία της κοινωνικής ζωής Ο

συγκεκριμένος τρόπος κατανόησης της ιστορικής εξέλιξης έχει για τους

συγγραφείς καθολικό χαρακτήρα Δεν περιορίζεται λοιπόν

αποκλειστικά στη μελέτη της υπέρβασης του φεουδαρχικού σταδίου και

της ιστορικής γένεσης του αστικού

Στο ίδιο πνεύμα παρατηρούν ότι στα πλαίσια των αστικών σχέσεων

παραγωγής οι παραγωγικές δυνάμεις έφτασαν σε πρωτόγνωρη ποσοτική

και ποιοτική ανάπτυξη Θεωρούν όμως ότι ήδη από την εποχή που

εκπονούν το σύγγραμμα τους οι εν λόγω μαζικές παραγωγικές δυνάμεις

προσκρούουν στις αστικές σχέσεις παραγωγής και ιδιοποίησης Πιο

συγκεκριμένα laquoΑρκεί να αναφέρουμε τις εμπορικές κρίσεις που με τα

περιοδικά τους ξεσπάσματα αμφισβητούν όλο και πιο απειλητικά την

ύπαρξη ολόκληρης της αστικής κοινωνίας Στις εμπορικές κρίσεις

εκμηδενίζεται κατά κανόνα ένα μεγάλο μέρος όχι μόνο των παραχθέντων

προϊόντων αλλά και των παραγωγικών δυνάμεων που ήδη υπάρχουν Στις

κρίσεις ξεσπά μια κοινωνική επιδημία που σrsquo όλες τις προηγούμενες

εποχές θα φαινόταν παραλογισμός ndash η επιδημία της υπερπαραγωγήςraquo

(Μαρξ- Ένγκελς 200453)

Γενικά η κοινωνική παραγωγή είναι η δραστηριότητα δια της

οποίας οι άνθρωποι παράγουν τα μέσα ικανοποίησης των αναγκών τους

τα μέσα της ύπαρξης τους Σε κάθε επιμέρους στάδιο η κοινωνική

παραγωγή λαμβάνει ένα διαφορετικό συγκεκριμένο χαρακτήρα στη

6

βάση των παραγωγικών δυνάμεων κάθε περιόδου και των αντίστοιχων

σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων που τις αξιοποιούν και τις επεκτείνουν

Η αστική παραγωγή οργανώνεται και διεξάγεται με αποκλειστική

πρόθεση την επιδίωξη και την επίτευξη κερδών για τον ιδιοκτήτη των

μέσων παραγωγής και των παραγόμενων προϊόντων Η ίδια η

παραγωγική διαδικασία αποκτά νόημα μόνο εφrsquo όσον το προϊόντα

διατίθενται απρόσκοπτα στην αγορά ως εμπορεύματα και αποφέρουν

κέρδος Σε περιόδους υπερπαραγωγής λοιπόν που η σχέση προσφοράς

και ζήτησης αγαθών διαταράσσεται οι αστικές σχέσεις παραγωγής και

ανταλλαγής καταδεικνύουν τα όρια της εφαρμογής τους Οι συγγραφείς

αναφέρουν χαρακτηριστικά laquoΟι αστικές σχέσεις έγιναν πολύ στενές για

να περιλάβουν όλο τον πλούτο που οι ίδιες δημιούργησαν Πώς ξεπερνά η

αστική τάξη τις κρίσεις Απrsquo το ένα μέρος με την αναγκαστική καταστροφή

ενός αριθμού παραγωγικών δυνάμεων απrsquo την άλλη με την κατάκτηση

νέων αγορών και με την πληρέστερη εκμετάλλευση των παλιών Δηλαδή

πώς Προετοιμάζοντας πιο ολόπλευρες και πιο ισχυρές κρίσεις και

ελαττώνοντας τα μέσα για την πρόληψη τουςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200454)

Η αστική τάξη με την ανάπτυξη της μεγάλης βιομηχανίας διαπλάθει

τόσο τα μέσα της ανατροπής της (ώριμες παραγωγικές δυνάμεις ενάντιες

πλέον προς την αστική ιδιοκτησία) όσο και τους ανθρώπους

(προλετάριους) που θα στραφούν εναντίον της Τα μέλη της σύγχρονης

εργατικής τάξης πωλούν στην αγορά την εργατική τους δύναμη έναντι

μισθού Δε μπορούν να ζήσουν αν δεν εργαστούν και βρίσκουν δουλεία

μόνο εφrsquo όσον είναι απαραίτητοι για την παραγωγική διαδικασία και

συμβάλλουν στην αύξηση των κεφαλαίων της ιδιοκτήτριας τάξης

Αρχικά υπάρχουν διαφορές στο ύψος του εργατικού μισθού σύμφωνα

με τις ανάγκες της μεταποιητικής δραστηριότητας για εργάτες με

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά Η επέκταση όμως και η βελτιστοποίηση

7

της χρήσης μηχανών καθιστούν αβέβαιες θέσεις εργασίας που ήταν

απαραίτητες προηγουμένως και γενικά απλοποιούν (μετατρέπουν σε

μονότονη και επαναλαμβανόμενη) τη φύση της βιομηχανικής εργασίας

Κατά συνέπεια προσωπικά χαρακτηριστικά όπως δεξιοτεχνία δύναμη

φύλο ηλικία επιδρούν όλο και λιγότερο στο ύψος του μισθού Επιπλέον

ο ανταγωνισμός μεταξύ των προλετάριων (που πλέον καθίστανται λίγο-

πολύ πανομοιότυπα εργαλεία παραγωγής) ρίχνει το μισθό στα όρια της

αυτοσυντήρησης του εργάτη και πιθανώς πιο κάτω Στην αναπτυξιακή

πορεία της βιομηχανίας λοιπόν το βιοτικό επίπεδο των εργατών

εξισώνεται και προσαρμόζεται σε σταδιακά χαμηλότερα επίπεδα Η

πορεία της εκμηχάνισης σε συνδυασμό με τις περιοδικές εμπορικές

κρίσεις που απαξιώνουν το μισθό τους καθιστά ανυπόφορους τους όρους

ύπαρξης των προλετάριων οι οποίοι υποβάλλονται σε εξαθλίωση

Επιπλέον στο διάβα της βιομηχανικής προόδου μεγάλα κομμάτια

των ενδιάμεσων τάξεων (μικροβιομήχανοι μικρέμποροι βιοτέχνες

αγρότες) εκπίπτουν της κοινωνικής τους θέσεως και ενσωματώνονται στο

προλεταριάτο Αυτή η εξέλιξη είναι αποτέλεσμα του ανταγωνιστικού

μειονεκτήματος αυτών των τάξεων προς τους μεγάλους κεφαλαιοκράτες

στη βάση του μικρού τους κεφαλαίου ή της δεξιοτεχνίας τους που

ξεπερνιέται από βιομηχανικές καινοτομίες Η ανάπτυξη της βιομηχανίας

χωρίζει σταδιακά την αστική κοινωνία σε δύο μεγάλα στρατόπεδα την

αστική τάξη και τη μεγάλη πλειοψηφία των εξαθλιωμένων εργατών το

προλεταριάτο Στην πορεία της βιομηχανικής εξέλιξης οι μαζικά

συγκεντρωμένοι εργάτες ( που η συνάθροιση τους ήταν αρχικά ακούσια

αποτέλεσμα της δραστηριότητας των αστών) συνενώνονται για να

υπερασπίσουν τα κοινά τους συμφέροντα ενάντια στους αστούς Το

προλεταριάτο διαθέτει πολιτική εμπειρία από τους αγώνες που έδωσε

στο πλάι της αστικής τάξης εναντίον της φεουδαρχίας και μορφώνεται

8

πολιτικά από μέρη των ενδιάμεσων τάξεων που καταρρέουν και

εντάσσονται σrsquo αυτό Η συνένωση των προλετάριων συνεχώς

διευρύνεται και ισχυροποιείται έτσι οι επιμέρους τοπικοί αγώνες

αποκτούν σταδιακά εθνικό ταξικό χαρακτήρα και ο οικονομικός

ανταγωνισμός μεταξύ των εργατών μετατρέπεται σε συλλογική

πολιτική δράση

Οι συνθήκες ύπαρξης του προλεταριάτου διακρίνονται σε σχέση με

εκείνες των πρότερων καταπιεζόμενων τάξεων Στις προηγούμενες

ιστορικές περιόδους τουλάχιστον αναγνωριζόταν στην κυριαρχούμενη

τάξη το δικαίωμα να διατηρεί τη δουλική της ύπαρξη Στις αστικές

συνθήκες δουλείας αντίθετα η επιβίωση των μελών του προλεταριάτου

αφrsquo ενός έχει αφεθεί στην τύχη της αγοράς εργασίας και αφrsquo ετέρου

αμφισβητείται στην πορεία της βιομηχανικής ανάπτυξης Το

προλεταριάτο είναι λοιπόν υποχρεωμένο στη βάση των συγκεκριμένων

χαρακτηριστικών του να προχωρήσει σε μια ριζική επανάσταση και να

συντρίψει την αστική κοινωνία Κατά το παρελθόν όλες οι τάξεις που

διεξήγαγαν αντίστοιχες επαναστάσεις επιδίωκαν να επιβάλλουν τους

δικούς τους όρους ιδιοποίησης σrsquo όλα τα μέλη της κοινωνίας Το

προλεταριάτο αντίθετα στρέφεται με την επαναστατική του

δραστηριότητα εναντίον των δικών του όρων ιδιοποίησης Μrsquo αυτό τον

τρόπο στρέφεται καθολικά εναντίον της ατομικής ιδιοκτησίας και την

καταργεί στην πράξη

Το ακόλουθο απόσπασμα συνιστά μια ικανοποιητική κωδικοποίηση

σκέψεων που περιγράφηκαν προηγουμένως laquoΟ ουσιαστικός όρος

ύπαρξης και κυριαρχίας της αστικής τάξης είναι η συσσώρευση του

πλούτου σε χέρια ιδιωτών ο σχηματισμός και η αύξηση του κεφαλαίου∙ ο

όρος ύπαρξης του κεφαλαίου είναι η μισθωτή εργασία Η μισθωτή εργασία

βασίζεται αποκλειστικά στον ανταγωνισμό των εργατών μεταξύ τους Η

9

πρόοδος της βιομηχανίας της οποίας άβουλος και παθητικός φορέας είναι

η αστική τάξη προωθεί στη θέση της απομόνωσης των εργατών της

οφειλόμενης στον ανταγωνισμό την επαναστατική τους συνένωση με την

οργάνωση Έτσι με την πρόοδο της μεγάλης βιομηχανίας αποσπάται κάτω

απrsquo τα πόδια της αστικής τάξης η βάση πάνω στην οποία παράγει και

ιδιοποιείται τα προϊόντα Η αστική τάξη παράγει πρώτrsquo απrsquo όλα τους ίδιους

της τους νεκροθάφτες Η πτώση της και η νίκη του προλεταριάτου είναι και

τα δύο αναπόφευκταraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200462-63)

ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Οι κομμουνιστές δεν αποτελούν ξεχωριστό κόμμα έναντι των άλλων

εργατικών κομμάτων Συνιστούν στην πράξη το πιο αποφασιστικό και

στη θεωρία το πιο προωθημένο τμήμα των προλεταριακών κομμάτων

Στην εντεινόμενη και επεκτεινόμενη πάλη προλεταριάτου και αστικής

τάξης εκπροσωπούν και εμπεδώνουν τα συμφέροντα του κινήματος στο

σύνολο του ανεξάρτητα από τα επιμέρους χαρακτηριστικά που

λαμβάνει κάθε φορά αυτή η σύγκρουση (τοπικά εθνικά κτλ) Η θεωρία

τους είναι γενικές διατυπώσεις αναφορικά με τις προϋποθέσεις και την

έκβαση του προλεταριακού αγώνα και μπορεί να συνοψιστεί στο

πρόταγμα για κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας

Άμεσος στόχος τους στο πεδίο της πολιτικής πρακτικής είναι η

συγκρότηση του προλεταριάτου σε τάξη η επαναστατική ανατροπή της

αστικής κυριαρχίας και η απόσπαση της κρατικής εξουσίας Το

προλεταριάτο κάθε χώρας θα πρέπει να συντρίψει πρώτα την εθνική

αστική τάξη να καταργήσει τις αστικές παραγωγικές σχέσεις και τις

παρεπόμενες ταξικές αντιθέσεις laquo Όταν στην πορεία της εξέλιξης θα

έχουν εξαφανιστεί οι ταξικές διακρίσεις και όλη η παραγωγή θα έχει

συγκεντρωθεί στα χέρια των οργανωμένων ατόμων τότε η δημόσια

10

εξουσία θα χάσει τον πολιτικό της χαρακτήρα Η πολιτική εξουσία στην

πραγματική της έννοια είναι η οργανωμένη εξουσία μιας τάξης για την

καταπίεση μιας άλληςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200475) Με την κατάργηση

της ατομικής ιδιοκτησίας το προλεταριάτο καταργεί εν γένει τις τάξεις

άρα και τον εαυτό του ως τάξη και τη δική του ταξική κυριαρχία Στο

τέλος αυτής της πορείας laquoΣτη θέση της παλαιάς αστικής κοινωνίας με τις

τάξεις της και τις ταξικές αντιθέσεις της μπαίνει μια ένωση μέσα στην

οποία η ελεύθερη ανάπτυξη του κάθε ατόμου είναι η προϋπόθεση για την

ελεύθερη ανάπτυξη όλωνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200475)

ΑΣΤΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Στα πλαίσια του κοινού τους συγγράμματος ο Μαρξ και ο Ένγκελς

παραθέτουν αναπτύσσουν και φιλοδοξούν να αντικρούσουν κάποια

κεντρικά αστικά επιχειρήματα εναντίον των κομμουνιστών και των

ανατρεπτικών τους στοχεύσεων Στο κείμενο συναντούμε αρχικά το

ακόλουθο αστικό επιχείρημα laquoΚατηγόρησαν εμάς τους κομμουνιστές

πως θέλουμε τάχα να καταργήσουμε την ιδιοκτησία που αποκτήθηκε με την

ατομική προσωπική εργασία∙ την ιδιοκτησία που είναι η βάση όλης της

προσωπικής ελευθερίας δραστηριότητας και αυτοτέλειαςraquo (Μαρξ-

Ένγκελς 200465) Στην άποψη που θέλει την αστική ιδιοκτησία προϊόν

ατομικής προσωπικής εργασίας απαντούν ότι δεν είναι η σύγχρονη

αστική ιδιοκτησία που μπορεί να περιγραφεί κατrsquo αυτό τον τρόπο αλλά η

μικροαστική μικροαγροτική ιδιοκτησία που προηγήθηκε και της οποίας

η κατάργηση είναι πρακτικό αποτέλεσμα της βιομηχανικής προόδου Η

αστική ιδιοκτησία απεναντίας είναι προϊόν κοινωνικής παραγωγικής

δραστηριότητας που σχηματίζεται και αυξάνεται δια της εκμετάλλευσης

της μισθωτής εργασίας

11

Στην αστική κοινωνία λοιπόν η συγκρότηση και η νομική

κατοχύρωση ατομικής ιδιοκτησίας (κεφάλαιο χρήμα κτλ) στηρίζεται

στην υλική υποχρέωση της αποστερημένης μεγάλης πλειοψηφίας να

εργάζεται συλλογικά και να αυξάνει τον πλούτο της μικρής μειοψηφίας

ιδιοκτητών Με το πέρας της παραγωγικής διαδικασίας το κοινωνικό

προϊόν γίνεται κτήμα του αστού ιδιοκτήτη και οι προλετάριοι

αποκομίζουν τη δυνατότητα να διατηρήσουν την ύπαρξη τους υπό

συνθήκες αθλιότητας Πρόθεση λοιπόν των κομμουνιστών είναι να

προσεταιριστούν τα μέσα παραγωγής και να τα θέσουν στην κυριότητα

όλων των μελών της κοινωνίας

Το κεφάλαιο συνιστά σύμφωνα με τους συγγραφείς κοινωνική

δύναμη και άρα laquoδε μεταβάλλεται μrsquo αυτόν τον τρόπο η προσωπική

ιδιοκτησία σε κοινωνική Μόνον ο κοινωνικός χαρακτήρας της ιδιοκτησίας

μεταβάλλεται Χάνει τα ταξικά της χαρακτηριστικάraquo (Μαρξ- Ένγκελς

200466) Το ζήτημα της κατανομής του κοινωνικού προϊόντος μεταξύ

των συνεταιρισμένων παραγωγών καθίσταται κεντρικής σημασίας και

αναφορικά με αυτό συναντάμε στο κείμενο τις ακόλουθες διατυπώσεις

laquoΟ κομμουνισμός δεν αφαιρεί από κανέναν το δικαίωμα να ιδιοποιείται

κοινωνικά προϊόντα∙ αφαιρεί μόνο τη δυνατότητα να υποτάσσει κανείς

ξένη εργασία μέσω αυτής της ιδιοποίησηςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200468) και

laquo Στην αστική κοινωνία η ζωντανή εργασία είναι μόνον ένα μέσο για να

αυξάνεται η συσσωρευμένη εργασία Στην κομμουνιστική κοινωνία η

συσσωρευμένη εργασία είναι μόνον ένα μέσο για να ευρύνει να πλουτίζει

και να προάγει τη ζωή των εργατώνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200467)

Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η αστική διαπραγμάτευση του όρου

ελευθερία είναι αποκλειστικά μια θεωρητική προσπάθεια υπεράσπισης

των ελεύθερων αγοραπωλησιών Όμως μια θέση υπέρ της ελευθερίας

του εμπορίου μπορεί να έχει νόημα μόνο όταν αντιτίθεται σε συνθήκες

12

όπου το εμπόριο δεσμεύεται Όσον αφορά τον κομμουνιστικό τρόπο

παραγωγής και ιδιοποίησης μια ανάλογη συζήτηση δεν έχει καμία βάση

αναφοράς καθώς προβλέπεται η κατάργηση του εμπορίου εν γένει Κατrsquo

αντιστοιχία τα αστικά επιχειρήματα που προβλέπουν ότι με την

κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας θα σταματήσει κάθε υλική και

πνευματική παραγωγική δραστηριότητα συναντούν παρόμοια εξήγηση

Οι αστοί κατανοούν την παραγωγή μόνο στη βάση της αστικής

ιδιοποίησης Αν η κομμουνιστική πρακτική προβλέπει την κατάργηση

αυτής της ιδιοποίησης είναι λογικό να μη μπορούν να προσυγκροτήσουν

θεωρητικά και να κατανοήσουν την κομμουνιστική παραγωγή και γενικά

κάθε μελλοντική ανθρώπινη δραστηριότητα Οι συγγραφείς

χαρακτηριστικά αναφέρουν laquoΜη λογομαχείτε λοιπόν μαζί μας μετρώντας

την κατάργηση της αστικής ιδιοκτησίας με τις αστικές σας αντιλήψεις για

ελευθερία μόρφωση δίκαιο κλπ Οι ίδιες οι ιδέες σας είναι προϊόντα των

αστικών σχέσεων παραγωγής και ιδιοκτησίας όπως και το δίκαιο σας δεν

είναι παρά η θέληση της τάξης σας που ανυψώθηκε σε νόμο μια θέληση

που το περιεχόμενο της είναι καθορισμένο από τους υλικούς όρους

ύπαρξης της τάξης σαςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200469)

Οι κομμουνιστές προτίθενται να καταργήσουν το θεσμό της

οικογένειας και να φέρουν στη θέση της οικογενειακής την κοινωνική

ανατροφή Διαπιστώνουν ότι στην αστική κοινωνία ο εν λόγω θεσμός

απαντάται στην ανεπτυγμένη του μορφή μόνο στην περίπτωση της

αστικής οικογένειας που βάση της είναι το laquoκεφάλαιοraquo και laquoτο ατομικό

κέρδοςraquo Η ανεπτυγμένη αστική μορφή οικογένειας όμως προϋποθέτει

και συνυπάρχει με την έλλειψη (ή έστω με τη δυσκολία σύστασης και

διατήρησης) οικογένειας για τους αποστερημένους προλετάριους και τη

δημόσια πορνεία Η αστική ρητορική εξιδανικεύει το συγκεκριμένο

13

θεσμό παραγνωρίζοντας συγγενή φαινόμενα που ισχύουν στην

περίπτωση των προλετάριων όπως η παιδική εργασία και η πορνεία

Στα αστικά επιχειρήματα περί κομμουνιστικής κατάργησης της

πατρίδας εθνικότητας συναντούμε αρχικά την εξής απάντηση laquoΟι

εργάτες δεν έχουν πατρίδα Δεν μπορείς να τους πάρεις κάτι που δεν

έχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200471)Άλλωστε η αστική ανάπτυξη

καταργεί συνεχώς τις ιδιομορφίες των εθνών τα βγάζει από την

απομόνωση τους και τα φέρει σε οικονομικές σχέσεις Η εναπομείνασα

αντίθεση μεταξύ των εθνών εξηγείται από την ταξική διαστρωμάτωση

στο εσωτερικό τους Καθώς οι αστικές τάξεις των διαφόρων χωρών

βρίσκονται σε κατάσταση οικονομικής εχθρότητας και η εν λόγω

σύγκρουση προσλαμβάνει εθνικό χαρακτήρα Η ενιαία δράση λοιπόν των

προλετάριων (τουλάχιστον στις πολιτισμένες χώρες) και η επιτυχία του

αγώνα τους καταργεί τις ταξικές και τις παρεπόμενες εθνικές αντιθέσεις

ΟΥΤΟΠΙΚΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Ο Μαρξ και ο Ένγκελς μοιράζονται με τους ουτοπικούς (Σαιν Σιμόν

Φουριέ Όουεν κτλ) το όραμα μιας νέας κοινωνίας τα γενικά

χαρακτηριστικά της οποίας είναι λίγο- πολύ κοινά Σαφώς συμφωνούν

στα κάτωθι laquo πχ κατάργηση της αντίθεσης ανάμεσα στην πόλη και στην

ύπαιθρο κατάργηση της οικογένειας της ατομικής ιδιοκτησίας και της

μισθωτής εργασίας διακήρυξη της κοινωνικής αρμονίας μετατροπή του

κράτους σε απλό διαχειριστή της παραγωγήςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200488)

Στο βαθμό λοιπόν που οι συγγραφείς ασκούσαν απλώς κριτική ηθικού

χαρακτήρα στην αστική κοινωνία και κατόπιν διατύπωναν θετικά τις

απόψεις τους για το τι θα πρέπει να ισχύσει στην νέα κοινωνία δε μπορεί

παρά να ενέπιπταν στην ίδια κατηγορία με τους ουτοπικούς Σύμφωνα

με τους συγγραφείς όμως laquoΟ κομμουνισμός δεν είναι για μας μια

14

κατάσταση πραγμάτων που πρέπει να εγκαθιδρυθεί ένα ιδεώδες που σrsquo

αυτό θα πρέπει να προσαρμοστεί η πραγματικότητα Ονομάζουμε

κομμουνισμό την πραγματική κίνηση που καταργεί τη σημερινή κατάσταση

πραγμάτων Οι όροι αυτής της κίνησης προκύπτουν από τις προϋποθέσεις

που τώρα υπάρχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 1997 81-82) Στην περίπτωση

των πρώτων η μορφή και το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας προκύπτει

από τη μελέτη της ιστορικής κίνησης και συνιστά πραγματικό

αποτέλεσμα αυτής Οι ουτοπικοί από την άλλη πλευρά καταλήγουν με

τη θεωρησιακή τους προσπάθεια σε ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο

χωρίς να εξετάζουν τις πραγματικές προϋποθέσεις οικοδόμησης μιας

νέας κοινωνικής μορφής Οι μεν προχωρούν σε μια αρνητική έκθεση της

θεωρίας τους εστιάζουν περισσότερο την προσοχή τους στην ανάλυση

των νόμων και των αντιφάσεων της αστικής κοινωνίας και συμπεραίνουν

την εξέλιξη της την πρακτική ανατροπή της και το σχηματισμό της

κομμουνιστικής κοινωνίας Αντίθετα οι ουτοπικοί συγκροτούν θετικά

και ίσως εν κενώ τη μελλοντική κοινωνία ή έστω τη δική τους πρόταση

εναλλακτικού συστήματος κοινωνικής οργάνωσης στη βάση των

κατανοήσεων που κριτικά απεκόμισαν από την αστική κοινωνία και των

απόψεων που παρεπόμενα ανέπτυξαν για το πώς η κοινωνία τους θα

γινόταν πιο δίκαιη πιο ελεύθερη πιο ανθρώπινη κλπ Οι συγγραφείς

κατανοούν τη μερικότητα και τους περιορισμούς της θεωρησιακής

προσπάθειας ουτοπικού χαρακτήρα καθώς στηρίζεται κατrsquo ουσίαν σε

ηθική επιλογή και εκφράζεται στην πρακτική με μικρές πειραματικές

απόπειρες εφαρμογής του εκπονημένου κοινωνικού σχεδίου

Προτίθενται λοιπόν με τη θεωρία τους να γονιμοποιήσουν το έδαφος

της πρακτικής και να συμβάλλουν με τη σκέψη τους στην επαναστατική

δράση του προλεταριάτου που αποτελεί πραγματικό ιστορικό

αποτέλεσμα της βιομηχανικής ανάπτυξης και που δύναται να αξιοποιήσει

τις προϋποθέσεις που τέθηκαν εξrsquo αυτής ώστε να μετατραπεί ένα όραμα

15

σε αισθητή πραγματικότητα Εν ολίγοις οι συγγραφείς μοιράζονται με

τους ουτοπικούς το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας και διακρίνονται με

σαφήνεια από αυτούς στη βάση της μεθόδου που επιλέγουν ώστε να

γίνει πράξη Σε κάθε περίπτωση συμφωνούν στην πρακτική

ενεργητικότητα της θεωρίας έστω και αν ο Μαρξ της αποδίδει

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά laquoΤο όπλο της κριτικής δε μπορεί φυσικά

νrsquo αντικαταστήσει την κριτική των όπλων η υλική δύναμη πρέπει νrsquo

ανατραπεί με υλική δύναμη∙ αλλά και η θεωρία επίσης γίνεται υλική

δύναμη μόλις αδράξει τις μάζες Η θεωρία είναι δυνατόν νrsquo αδράξει τις

μάζες μόλις αποδείξει AD HOMINEM 1 και αποδείχνει AD HOMINEM

μόλις γίνει ριζοσπαστικήraquo (Μαρξ Εκδόσεις Αναγνωστίδη 15)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ (2004) Το Μανιφέστο του

Κομμουνιστικού Κόμματος Αθήνα Θεμέλιο

Μαρξ Κ Έγκελς Φ (1997) Η Γερμανική Ιδεολογία

Τόμος Α΄ Αθήνα Gutenberg

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ Συμβολή στη κριτική της

Φιλοσοφίας του Δικαίου του Χέγκελ Αθήνα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΔΗ

1 laquoAD HOMINEM (ενάντια στον άνθρωπο) μrsquo επιχείρημα που μrsquo αυτό ο αντίπαλος

αποκρούεται με τα ίδια του τα λόγια ή τις ίδιες του τις πράξειςraquo (Στο Μαρξ Εκδόσεις

Αναγνωστίδη 15)

16

αξιοποίησης της ανθρώπινης δραστηριότητας που αναδύθηκαν εκ της

οικονομικής πρακτικής άλλαξαν παρεπόμενα τον τρόπο με τον οποίο η

παλιά κοινωνία κατανοούσε τον εαυτό της και εμπεδώθηκαν

επαναστατικά Μrsquo αυτό τον τρόπο μια νέα εποχή καθορίζει η ίδια το

ιστορικο-πολιτικό σημείο της αυγής της

Κατά τους συγγραφείς ο ρόλος που έπαιξε η αστική τάξη στην

ιστορία είναι εξαιρετικά επαναστατικός Η αστική τάξη σε αντίθεση με

τις κυρίαρχες παραγωγικές τάξεις των προηγούμενων ιστορικών σταδίων

της Δύσης (αρχαίο και φεουδαρχικό στάδιο) διακρίνεται από ένα

καινοτόμο χαρακτηριστικό Διατηρεί και διευρύνει την κυρίαρχη

κοινωνική της θέση δια της διαρκούς ανάπτυξης των παραγωγικών

δυνάμεων και παραγωγικών σχέσεων Παρεπόμενα ανατρέπει συνεχώς

όλες τις κοινωνικές σχέσεις και τους τρόπους με τους οποίους οι

άνθρωποι αναγνωρίζουν εαυτούς και αλλήλους Οι τάξεις που

διαδέχθηκε η αστική τάξη στήριζαν την εξουσία τους στη διατήρηση του

παλιού τρόπου παραγωγής που αποτελούσε την πραγματική βάση της

πολιτικής και ιδεολογικής τους κυριαρχίας Η αστική κυριαρχία έσπασε

όλες τις παλιές σεβάσμιες παραστάσεις κατέστησε ρυθμιστική αρχή της

κοινωνίας την ελευθερία του εμπορίου και ανάγκασε τους ανθρώπους να

δουν καθαρά τους όρους της ύπαρξης τους και τις μεταξύ τους σχέσεις

laquoΜε δύο λόγια στη θέση της καλυμμένης με θρησκευτικές και πολιτικές

αυταπάτες εκμετάλλευσης τοποθέτησε την απροκάλυπτη την ξεδιάντροπη

την άμεση τη σκληρή εκμετάλλευσηraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200449)

Και στο ίδιο πνεύμα αναφερόμενοι στην αστική τάξη παραθέτουν

ότι laquoδεν άφησε κανέναν άλλο δεσμό μεταξύ των ανθρώπων παρά το

γυμνό συμφέρον και την άψυχη laquoπληρωμή της μετρητοίςraquoraquo (Μαρξ-

Ένγκελς 200449)

4

Η ανάπτυξη της βιομηχανίας και η συγκρότηση της παγκόσμιας

αγοράς φέρνουν τα έθνη σε ολόπλευρες εμπορικές σχέσεις με

αντικείμενο εμπορεύματα πρώτες ύλες εργαλεία παραγωγής κλπ Έτσι

ο εθνικός χαρακτήρας της βιομηχανίας που διέκρινε τη μεταποιητική

δραστηριότητα κατά το παρελθόν εξαλείφθηκε καθώς τα έθνη βγήκαν

οριστικά από την αυτάρκεια και την απομόνωση τους Οι συνθήκες

παγκόσμιου οικονομικού ανταγωνισμού μετασχηματίζουν την παραγωγή

και την κατανάλωση προς την ίδια κατεύθυνση σε όλες τις χώρες Στο

εσωτερικό της κάθε χώρας η αστική τάξη laquoκαταργεί όλο και πιο πολύ τον

κατακερματισμό των μέσων παραγωγής της ιδιοκτησίας και του

πληθυσμούraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200452)

Κατrsquo ακολουθία των οικονομικών διεργασιών στο πολιτικό επίπεδο

κυριαρχεί ο πολιτικός συγκεντρωτισμός laquoΕίδαμε λοιπόν τα μέσα

παραγωγής και συναλλαγής που πάνω τους διαμορφώθηκε η αστική τάξη

είχαν δημιουργηθεί στη φεουδαρχική κοινωνία Σε ένα ορισμένο στάδιο

ανάπτυξης αυτών των παραγωγικών και συναλλακτικών μέσων οι σχέσεις

μέσα στις οποίες η φεουδαρχική κοινωνία παρήγαγε και αντάλλασε και η

φεουδαρχική οργάνωση της γεωργίας και της μανιφακτούρας με μια λέξη

οι φεουδαρχικές σχέσεις ιδιοκτησίας δεν αντιστοιχούσαν πια στις ήδη

ανεπτυγμένες παραγωγικές δυνάμεις Εμπόδιζαν την παραγωγή αντί να την

προωθούν Είχαν μεταβληθεί σε ισάριθμα δεσμά Έπρεπε να σπάσουν κι

έσπασαν Τη θέση τους πήρε ο ελεύθερος ανταγωνισμός με το αντίστοιχο

κοινωνικό και πολιτικό καθεστώς με την οικονομική και πολιτική

κυριαρχία της αστικής τάξηςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200452-53)

Στο εν λόγω απόσπασμα οι συγγραφείς διατυπώνουν σαφώς και

περιεκτικά (με οικονομικά έστω κριτήρια) τον τρόπο με τον οποίο

συντελέστηκε η μετάβαση από το φεουδαρχικό στο αστικό ιστορικό

στάδιο Συγκρατούμε ότι οι υλικές προϋποθέσεις της νέας κοινωνίας

5

καλλιεργούνται στα πλαίσια της παλαιάς Επίσης ότι οι παλαιές

παραγωγικές σχέσεις ως ένα δεδομένο σημείο συνιστούν πλαίσιο

προώθησης των παραγωγικών δυνάμεων ενώ από εκεί και πέρα

στέκονται εμπόδιο στην περαιτέρω ανάπτυξή τους Βλέπουμε τέλος ότι

το περιεχόμενο του νέου κοινωνικού και πολιτικού καθεστώτος

καθορίζεται από την υλική βάση και ότι η κυρίαρχη παραγωγική τάξη

προεκτείνει την κυριαρχία της σε όλα τα πεδία της κοινωνικής ζωής Ο

συγκεκριμένος τρόπος κατανόησης της ιστορικής εξέλιξης έχει για τους

συγγραφείς καθολικό χαρακτήρα Δεν περιορίζεται λοιπόν

αποκλειστικά στη μελέτη της υπέρβασης του φεουδαρχικού σταδίου και

της ιστορικής γένεσης του αστικού

Στο ίδιο πνεύμα παρατηρούν ότι στα πλαίσια των αστικών σχέσεων

παραγωγής οι παραγωγικές δυνάμεις έφτασαν σε πρωτόγνωρη ποσοτική

και ποιοτική ανάπτυξη Θεωρούν όμως ότι ήδη από την εποχή που

εκπονούν το σύγγραμμα τους οι εν λόγω μαζικές παραγωγικές δυνάμεις

προσκρούουν στις αστικές σχέσεις παραγωγής και ιδιοποίησης Πιο

συγκεκριμένα laquoΑρκεί να αναφέρουμε τις εμπορικές κρίσεις που με τα

περιοδικά τους ξεσπάσματα αμφισβητούν όλο και πιο απειλητικά την

ύπαρξη ολόκληρης της αστικής κοινωνίας Στις εμπορικές κρίσεις

εκμηδενίζεται κατά κανόνα ένα μεγάλο μέρος όχι μόνο των παραχθέντων

προϊόντων αλλά και των παραγωγικών δυνάμεων που ήδη υπάρχουν Στις

κρίσεις ξεσπά μια κοινωνική επιδημία που σrsquo όλες τις προηγούμενες

εποχές θα φαινόταν παραλογισμός ndash η επιδημία της υπερπαραγωγήςraquo

(Μαρξ- Ένγκελς 200453)

Γενικά η κοινωνική παραγωγή είναι η δραστηριότητα δια της

οποίας οι άνθρωποι παράγουν τα μέσα ικανοποίησης των αναγκών τους

τα μέσα της ύπαρξης τους Σε κάθε επιμέρους στάδιο η κοινωνική

παραγωγή λαμβάνει ένα διαφορετικό συγκεκριμένο χαρακτήρα στη

6

βάση των παραγωγικών δυνάμεων κάθε περιόδου και των αντίστοιχων

σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων που τις αξιοποιούν και τις επεκτείνουν

Η αστική παραγωγή οργανώνεται και διεξάγεται με αποκλειστική

πρόθεση την επιδίωξη και την επίτευξη κερδών για τον ιδιοκτήτη των

μέσων παραγωγής και των παραγόμενων προϊόντων Η ίδια η

παραγωγική διαδικασία αποκτά νόημα μόνο εφrsquo όσον το προϊόντα

διατίθενται απρόσκοπτα στην αγορά ως εμπορεύματα και αποφέρουν

κέρδος Σε περιόδους υπερπαραγωγής λοιπόν που η σχέση προσφοράς

και ζήτησης αγαθών διαταράσσεται οι αστικές σχέσεις παραγωγής και

ανταλλαγής καταδεικνύουν τα όρια της εφαρμογής τους Οι συγγραφείς

αναφέρουν χαρακτηριστικά laquoΟι αστικές σχέσεις έγιναν πολύ στενές για

να περιλάβουν όλο τον πλούτο που οι ίδιες δημιούργησαν Πώς ξεπερνά η

αστική τάξη τις κρίσεις Απrsquo το ένα μέρος με την αναγκαστική καταστροφή

ενός αριθμού παραγωγικών δυνάμεων απrsquo την άλλη με την κατάκτηση

νέων αγορών και με την πληρέστερη εκμετάλλευση των παλιών Δηλαδή

πώς Προετοιμάζοντας πιο ολόπλευρες και πιο ισχυρές κρίσεις και

ελαττώνοντας τα μέσα για την πρόληψη τουςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200454)

Η αστική τάξη με την ανάπτυξη της μεγάλης βιομηχανίας διαπλάθει

τόσο τα μέσα της ανατροπής της (ώριμες παραγωγικές δυνάμεις ενάντιες

πλέον προς την αστική ιδιοκτησία) όσο και τους ανθρώπους

(προλετάριους) που θα στραφούν εναντίον της Τα μέλη της σύγχρονης

εργατικής τάξης πωλούν στην αγορά την εργατική τους δύναμη έναντι

μισθού Δε μπορούν να ζήσουν αν δεν εργαστούν και βρίσκουν δουλεία

μόνο εφrsquo όσον είναι απαραίτητοι για την παραγωγική διαδικασία και

συμβάλλουν στην αύξηση των κεφαλαίων της ιδιοκτήτριας τάξης

Αρχικά υπάρχουν διαφορές στο ύψος του εργατικού μισθού σύμφωνα

με τις ανάγκες της μεταποιητικής δραστηριότητας για εργάτες με

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά Η επέκταση όμως και η βελτιστοποίηση

7

της χρήσης μηχανών καθιστούν αβέβαιες θέσεις εργασίας που ήταν

απαραίτητες προηγουμένως και γενικά απλοποιούν (μετατρέπουν σε

μονότονη και επαναλαμβανόμενη) τη φύση της βιομηχανικής εργασίας

Κατά συνέπεια προσωπικά χαρακτηριστικά όπως δεξιοτεχνία δύναμη

φύλο ηλικία επιδρούν όλο και λιγότερο στο ύψος του μισθού Επιπλέον

ο ανταγωνισμός μεταξύ των προλετάριων (που πλέον καθίστανται λίγο-

πολύ πανομοιότυπα εργαλεία παραγωγής) ρίχνει το μισθό στα όρια της

αυτοσυντήρησης του εργάτη και πιθανώς πιο κάτω Στην αναπτυξιακή

πορεία της βιομηχανίας λοιπόν το βιοτικό επίπεδο των εργατών

εξισώνεται και προσαρμόζεται σε σταδιακά χαμηλότερα επίπεδα Η

πορεία της εκμηχάνισης σε συνδυασμό με τις περιοδικές εμπορικές

κρίσεις που απαξιώνουν το μισθό τους καθιστά ανυπόφορους τους όρους

ύπαρξης των προλετάριων οι οποίοι υποβάλλονται σε εξαθλίωση

Επιπλέον στο διάβα της βιομηχανικής προόδου μεγάλα κομμάτια

των ενδιάμεσων τάξεων (μικροβιομήχανοι μικρέμποροι βιοτέχνες

αγρότες) εκπίπτουν της κοινωνικής τους θέσεως και ενσωματώνονται στο

προλεταριάτο Αυτή η εξέλιξη είναι αποτέλεσμα του ανταγωνιστικού

μειονεκτήματος αυτών των τάξεων προς τους μεγάλους κεφαλαιοκράτες

στη βάση του μικρού τους κεφαλαίου ή της δεξιοτεχνίας τους που

ξεπερνιέται από βιομηχανικές καινοτομίες Η ανάπτυξη της βιομηχανίας

χωρίζει σταδιακά την αστική κοινωνία σε δύο μεγάλα στρατόπεδα την

αστική τάξη και τη μεγάλη πλειοψηφία των εξαθλιωμένων εργατών το

προλεταριάτο Στην πορεία της βιομηχανικής εξέλιξης οι μαζικά

συγκεντρωμένοι εργάτες ( που η συνάθροιση τους ήταν αρχικά ακούσια

αποτέλεσμα της δραστηριότητας των αστών) συνενώνονται για να

υπερασπίσουν τα κοινά τους συμφέροντα ενάντια στους αστούς Το

προλεταριάτο διαθέτει πολιτική εμπειρία από τους αγώνες που έδωσε

στο πλάι της αστικής τάξης εναντίον της φεουδαρχίας και μορφώνεται

8

πολιτικά από μέρη των ενδιάμεσων τάξεων που καταρρέουν και

εντάσσονται σrsquo αυτό Η συνένωση των προλετάριων συνεχώς

διευρύνεται και ισχυροποιείται έτσι οι επιμέρους τοπικοί αγώνες

αποκτούν σταδιακά εθνικό ταξικό χαρακτήρα και ο οικονομικός

ανταγωνισμός μεταξύ των εργατών μετατρέπεται σε συλλογική

πολιτική δράση

Οι συνθήκες ύπαρξης του προλεταριάτου διακρίνονται σε σχέση με

εκείνες των πρότερων καταπιεζόμενων τάξεων Στις προηγούμενες

ιστορικές περιόδους τουλάχιστον αναγνωριζόταν στην κυριαρχούμενη

τάξη το δικαίωμα να διατηρεί τη δουλική της ύπαρξη Στις αστικές

συνθήκες δουλείας αντίθετα η επιβίωση των μελών του προλεταριάτου

αφrsquo ενός έχει αφεθεί στην τύχη της αγοράς εργασίας και αφrsquo ετέρου

αμφισβητείται στην πορεία της βιομηχανικής ανάπτυξης Το

προλεταριάτο είναι λοιπόν υποχρεωμένο στη βάση των συγκεκριμένων

χαρακτηριστικών του να προχωρήσει σε μια ριζική επανάσταση και να

συντρίψει την αστική κοινωνία Κατά το παρελθόν όλες οι τάξεις που

διεξήγαγαν αντίστοιχες επαναστάσεις επιδίωκαν να επιβάλλουν τους

δικούς τους όρους ιδιοποίησης σrsquo όλα τα μέλη της κοινωνίας Το

προλεταριάτο αντίθετα στρέφεται με την επαναστατική του

δραστηριότητα εναντίον των δικών του όρων ιδιοποίησης Μrsquo αυτό τον

τρόπο στρέφεται καθολικά εναντίον της ατομικής ιδιοκτησίας και την

καταργεί στην πράξη

Το ακόλουθο απόσπασμα συνιστά μια ικανοποιητική κωδικοποίηση

σκέψεων που περιγράφηκαν προηγουμένως laquoΟ ουσιαστικός όρος

ύπαρξης και κυριαρχίας της αστικής τάξης είναι η συσσώρευση του

πλούτου σε χέρια ιδιωτών ο σχηματισμός και η αύξηση του κεφαλαίου∙ ο

όρος ύπαρξης του κεφαλαίου είναι η μισθωτή εργασία Η μισθωτή εργασία

βασίζεται αποκλειστικά στον ανταγωνισμό των εργατών μεταξύ τους Η

9

πρόοδος της βιομηχανίας της οποίας άβουλος και παθητικός φορέας είναι

η αστική τάξη προωθεί στη θέση της απομόνωσης των εργατών της

οφειλόμενης στον ανταγωνισμό την επαναστατική τους συνένωση με την

οργάνωση Έτσι με την πρόοδο της μεγάλης βιομηχανίας αποσπάται κάτω

απrsquo τα πόδια της αστικής τάξης η βάση πάνω στην οποία παράγει και

ιδιοποιείται τα προϊόντα Η αστική τάξη παράγει πρώτrsquo απrsquo όλα τους ίδιους

της τους νεκροθάφτες Η πτώση της και η νίκη του προλεταριάτου είναι και

τα δύο αναπόφευκταraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200462-63)

ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Οι κομμουνιστές δεν αποτελούν ξεχωριστό κόμμα έναντι των άλλων

εργατικών κομμάτων Συνιστούν στην πράξη το πιο αποφασιστικό και

στη θεωρία το πιο προωθημένο τμήμα των προλεταριακών κομμάτων

Στην εντεινόμενη και επεκτεινόμενη πάλη προλεταριάτου και αστικής

τάξης εκπροσωπούν και εμπεδώνουν τα συμφέροντα του κινήματος στο

σύνολο του ανεξάρτητα από τα επιμέρους χαρακτηριστικά που

λαμβάνει κάθε φορά αυτή η σύγκρουση (τοπικά εθνικά κτλ) Η θεωρία

τους είναι γενικές διατυπώσεις αναφορικά με τις προϋποθέσεις και την

έκβαση του προλεταριακού αγώνα και μπορεί να συνοψιστεί στο

πρόταγμα για κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας

Άμεσος στόχος τους στο πεδίο της πολιτικής πρακτικής είναι η

συγκρότηση του προλεταριάτου σε τάξη η επαναστατική ανατροπή της

αστικής κυριαρχίας και η απόσπαση της κρατικής εξουσίας Το

προλεταριάτο κάθε χώρας θα πρέπει να συντρίψει πρώτα την εθνική

αστική τάξη να καταργήσει τις αστικές παραγωγικές σχέσεις και τις

παρεπόμενες ταξικές αντιθέσεις laquo Όταν στην πορεία της εξέλιξης θα

έχουν εξαφανιστεί οι ταξικές διακρίσεις και όλη η παραγωγή θα έχει

συγκεντρωθεί στα χέρια των οργανωμένων ατόμων τότε η δημόσια

10

εξουσία θα χάσει τον πολιτικό της χαρακτήρα Η πολιτική εξουσία στην

πραγματική της έννοια είναι η οργανωμένη εξουσία μιας τάξης για την

καταπίεση μιας άλληςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200475) Με την κατάργηση

της ατομικής ιδιοκτησίας το προλεταριάτο καταργεί εν γένει τις τάξεις

άρα και τον εαυτό του ως τάξη και τη δική του ταξική κυριαρχία Στο

τέλος αυτής της πορείας laquoΣτη θέση της παλαιάς αστικής κοινωνίας με τις

τάξεις της και τις ταξικές αντιθέσεις της μπαίνει μια ένωση μέσα στην

οποία η ελεύθερη ανάπτυξη του κάθε ατόμου είναι η προϋπόθεση για την

ελεύθερη ανάπτυξη όλωνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200475)

ΑΣΤΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Στα πλαίσια του κοινού τους συγγράμματος ο Μαρξ και ο Ένγκελς

παραθέτουν αναπτύσσουν και φιλοδοξούν να αντικρούσουν κάποια

κεντρικά αστικά επιχειρήματα εναντίον των κομμουνιστών και των

ανατρεπτικών τους στοχεύσεων Στο κείμενο συναντούμε αρχικά το

ακόλουθο αστικό επιχείρημα laquoΚατηγόρησαν εμάς τους κομμουνιστές

πως θέλουμε τάχα να καταργήσουμε την ιδιοκτησία που αποκτήθηκε με την

ατομική προσωπική εργασία∙ την ιδιοκτησία που είναι η βάση όλης της

προσωπικής ελευθερίας δραστηριότητας και αυτοτέλειαςraquo (Μαρξ-

Ένγκελς 200465) Στην άποψη που θέλει την αστική ιδιοκτησία προϊόν

ατομικής προσωπικής εργασίας απαντούν ότι δεν είναι η σύγχρονη

αστική ιδιοκτησία που μπορεί να περιγραφεί κατrsquo αυτό τον τρόπο αλλά η

μικροαστική μικροαγροτική ιδιοκτησία που προηγήθηκε και της οποίας

η κατάργηση είναι πρακτικό αποτέλεσμα της βιομηχανικής προόδου Η

αστική ιδιοκτησία απεναντίας είναι προϊόν κοινωνικής παραγωγικής

δραστηριότητας που σχηματίζεται και αυξάνεται δια της εκμετάλλευσης

της μισθωτής εργασίας

11

Στην αστική κοινωνία λοιπόν η συγκρότηση και η νομική

κατοχύρωση ατομικής ιδιοκτησίας (κεφάλαιο χρήμα κτλ) στηρίζεται

στην υλική υποχρέωση της αποστερημένης μεγάλης πλειοψηφίας να

εργάζεται συλλογικά και να αυξάνει τον πλούτο της μικρής μειοψηφίας

ιδιοκτητών Με το πέρας της παραγωγικής διαδικασίας το κοινωνικό

προϊόν γίνεται κτήμα του αστού ιδιοκτήτη και οι προλετάριοι

αποκομίζουν τη δυνατότητα να διατηρήσουν την ύπαρξη τους υπό

συνθήκες αθλιότητας Πρόθεση λοιπόν των κομμουνιστών είναι να

προσεταιριστούν τα μέσα παραγωγής και να τα θέσουν στην κυριότητα

όλων των μελών της κοινωνίας

Το κεφάλαιο συνιστά σύμφωνα με τους συγγραφείς κοινωνική

δύναμη και άρα laquoδε μεταβάλλεται μrsquo αυτόν τον τρόπο η προσωπική

ιδιοκτησία σε κοινωνική Μόνον ο κοινωνικός χαρακτήρας της ιδιοκτησίας

μεταβάλλεται Χάνει τα ταξικά της χαρακτηριστικάraquo (Μαρξ- Ένγκελς

200466) Το ζήτημα της κατανομής του κοινωνικού προϊόντος μεταξύ

των συνεταιρισμένων παραγωγών καθίσταται κεντρικής σημασίας και

αναφορικά με αυτό συναντάμε στο κείμενο τις ακόλουθες διατυπώσεις

laquoΟ κομμουνισμός δεν αφαιρεί από κανέναν το δικαίωμα να ιδιοποιείται

κοινωνικά προϊόντα∙ αφαιρεί μόνο τη δυνατότητα να υποτάσσει κανείς

ξένη εργασία μέσω αυτής της ιδιοποίησηςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200468) και

laquo Στην αστική κοινωνία η ζωντανή εργασία είναι μόνον ένα μέσο για να

αυξάνεται η συσσωρευμένη εργασία Στην κομμουνιστική κοινωνία η

συσσωρευμένη εργασία είναι μόνον ένα μέσο για να ευρύνει να πλουτίζει

και να προάγει τη ζωή των εργατώνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200467)

Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η αστική διαπραγμάτευση του όρου

ελευθερία είναι αποκλειστικά μια θεωρητική προσπάθεια υπεράσπισης

των ελεύθερων αγοραπωλησιών Όμως μια θέση υπέρ της ελευθερίας

του εμπορίου μπορεί να έχει νόημα μόνο όταν αντιτίθεται σε συνθήκες

12

όπου το εμπόριο δεσμεύεται Όσον αφορά τον κομμουνιστικό τρόπο

παραγωγής και ιδιοποίησης μια ανάλογη συζήτηση δεν έχει καμία βάση

αναφοράς καθώς προβλέπεται η κατάργηση του εμπορίου εν γένει Κατrsquo

αντιστοιχία τα αστικά επιχειρήματα που προβλέπουν ότι με την

κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας θα σταματήσει κάθε υλική και

πνευματική παραγωγική δραστηριότητα συναντούν παρόμοια εξήγηση

Οι αστοί κατανοούν την παραγωγή μόνο στη βάση της αστικής

ιδιοποίησης Αν η κομμουνιστική πρακτική προβλέπει την κατάργηση

αυτής της ιδιοποίησης είναι λογικό να μη μπορούν να προσυγκροτήσουν

θεωρητικά και να κατανοήσουν την κομμουνιστική παραγωγή και γενικά

κάθε μελλοντική ανθρώπινη δραστηριότητα Οι συγγραφείς

χαρακτηριστικά αναφέρουν laquoΜη λογομαχείτε λοιπόν μαζί μας μετρώντας

την κατάργηση της αστικής ιδιοκτησίας με τις αστικές σας αντιλήψεις για

ελευθερία μόρφωση δίκαιο κλπ Οι ίδιες οι ιδέες σας είναι προϊόντα των

αστικών σχέσεων παραγωγής και ιδιοκτησίας όπως και το δίκαιο σας δεν

είναι παρά η θέληση της τάξης σας που ανυψώθηκε σε νόμο μια θέληση

που το περιεχόμενο της είναι καθορισμένο από τους υλικούς όρους

ύπαρξης της τάξης σαςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200469)

Οι κομμουνιστές προτίθενται να καταργήσουν το θεσμό της

οικογένειας και να φέρουν στη θέση της οικογενειακής την κοινωνική

ανατροφή Διαπιστώνουν ότι στην αστική κοινωνία ο εν λόγω θεσμός

απαντάται στην ανεπτυγμένη του μορφή μόνο στην περίπτωση της

αστικής οικογένειας που βάση της είναι το laquoκεφάλαιοraquo και laquoτο ατομικό

κέρδοςraquo Η ανεπτυγμένη αστική μορφή οικογένειας όμως προϋποθέτει

και συνυπάρχει με την έλλειψη (ή έστω με τη δυσκολία σύστασης και

διατήρησης) οικογένειας για τους αποστερημένους προλετάριους και τη

δημόσια πορνεία Η αστική ρητορική εξιδανικεύει το συγκεκριμένο

13

θεσμό παραγνωρίζοντας συγγενή φαινόμενα που ισχύουν στην

περίπτωση των προλετάριων όπως η παιδική εργασία και η πορνεία

Στα αστικά επιχειρήματα περί κομμουνιστικής κατάργησης της

πατρίδας εθνικότητας συναντούμε αρχικά την εξής απάντηση laquoΟι

εργάτες δεν έχουν πατρίδα Δεν μπορείς να τους πάρεις κάτι που δεν

έχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200471)Άλλωστε η αστική ανάπτυξη

καταργεί συνεχώς τις ιδιομορφίες των εθνών τα βγάζει από την

απομόνωση τους και τα φέρει σε οικονομικές σχέσεις Η εναπομείνασα

αντίθεση μεταξύ των εθνών εξηγείται από την ταξική διαστρωμάτωση

στο εσωτερικό τους Καθώς οι αστικές τάξεις των διαφόρων χωρών

βρίσκονται σε κατάσταση οικονομικής εχθρότητας και η εν λόγω

σύγκρουση προσλαμβάνει εθνικό χαρακτήρα Η ενιαία δράση λοιπόν των

προλετάριων (τουλάχιστον στις πολιτισμένες χώρες) και η επιτυχία του

αγώνα τους καταργεί τις ταξικές και τις παρεπόμενες εθνικές αντιθέσεις

ΟΥΤΟΠΙΚΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Ο Μαρξ και ο Ένγκελς μοιράζονται με τους ουτοπικούς (Σαιν Σιμόν

Φουριέ Όουεν κτλ) το όραμα μιας νέας κοινωνίας τα γενικά

χαρακτηριστικά της οποίας είναι λίγο- πολύ κοινά Σαφώς συμφωνούν

στα κάτωθι laquo πχ κατάργηση της αντίθεσης ανάμεσα στην πόλη και στην

ύπαιθρο κατάργηση της οικογένειας της ατομικής ιδιοκτησίας και της

μισθωτής εργασίας διακήρυξη της κοινωνικής αρμονίας μετατροπή του

κράτους σε απλό διαχειριστή της παραγωγήςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200488)

Στο βαθμό λοιπόν που οι συγγραφείς ασκούσαν απλώς κριτική ηθικού

χαρακτήρα στην αστική κοινωνία και κατόπιν διατύπωναν θετικά τις

απόψεις τους για το τι θα πρέπει να ισχύσει στην νέα κοινωνία δε μπορεί

παρά να ενέπιπταν στην ίδια κατηγορία με τους ουτοπικούς Σύμφωνα

με τους συγγραφείς όμως laquoΟ κομμουνισμός δεν είναι για μας μια

14

κατάσταση πραγμάτων που πρέπει να εγκαθιδρυθεί ένα ιδεώδες που σrsquo

αυτό θα πρέπει να προσαρμοστεί η πραγματικότητα Ονομάζουμε

κομμουνισμό την πραγματική κίνηση που καταργεί τη σημερινή κατάσταση

πραγμάτων Οι όροι αυτής της κίνησης προκύπτουν από τις προϋποθέσεις

που τώρα υπάρχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 1997 81-82) Στην περίπτωση

των πρώτων η μορφή και το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας προκύπτει

από τη μελέτη της ιστορικής κίνησης και συνιστά πραγματικό

αποτέλεσμα αυτής Οι ουτοπικοί από την άλλη πλευρά καταλήγουν με

τη θεωρησιακή τους προσπάθεια σε ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο

χωρίς να εξετάζουν τις πραγματικές προϋποθέσεις οικοδόμησης μιας

νέας κοινωνικής μορφής Οι μεν προχωρούν σε μια αρνητική έκθεση της

θεωρίας τους εστιάζουν περισσότερο την προσοχή τους στην ανάλυση

των νόμων και των αντιφάσεων της αστικής κοινωνίας και συμπεραίνουν

την εξέλιξη της την πρακτική ανατροπή της και το σχηματισμό της

κομμουνιστικής κοινωνίας Αντίθετα οι ουτοπικοί συγκροτούν θετικά

και ίσως εν κενώ τη μελλοντική κοινωνία ή έστω τη δική τους πρόταση

εναλλακτικού συστήματος κοινωνικής οργάνωσης στη βάση των

κατανοήσεων που κριτικά απεκόμισαν από την αστική κοινωνία και των

απόψεων που παρεπόμενα ανέπτυξαν για το πώς η κοινωνία τους θα

γινόταν πιο δίκαιη πιο ελεύθερη πιο ανθρώπινη κλπ Οι συγγραφείς

κατανοούν τη μερικότητα και τους περιορισμούς της θεωρησιακής

προσπάθειας ουτοπικού χαρακτήρα καθώς στηρίζεται κατrsquo ουσίαν σε

ηθική επιλογή και εκφράζεται στην πρακτική με μικρές πειραματικές

απόπειρες εφαρμογής του εκπονημένου κοινωνικού σχεδίου

Προτίθενται λοιπόν με τη θεωρία τους να γονιμοποιήσουν το έδαφος

της πρακτικής και να συμβάλλουν με τη σκέψη τους στην επαναστατική

δράση του προλεταριάτου που αποτελεί πραγματικό ιστορικό

αποτέλεσμα της βιομηχανικής ανάπτυξης και που δύναται να αξιοποιήσει

τις προϋποθέσεις που τέθηκαν εξrsquo αυτής ώστε να μετατραπεί ένα όραμα

15

σε αισθητή πραγματικότητα Εν ολίγοις οι συγγραφείς μοιράζονται με

τους ουτοπικούς το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας και διακρίνονται με

σαφήνεια από αυτούς στη βάση της μεθόδου που επιλέγουν ώστε να

γίνει πράξη Σε κάθε περίπτωση συμφωνούν στην πρακτική

ενεργητικότητα της θεωρίας έστω και αν ο Μαρξ της αποδίδει

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά laquoΤο όπλο της κριτικής δε μπορεί φυσικά

νrsquo αντικαταστήσει την κριτική των όπλων η υλική δύναμη πρέπει νrsquo

ανατραπεί με υλική δύναμη∙ αλλά και η θεωρία επίσης γίνεται υλική

δύναμη μόλις αδράξει τις μάζες Η θεωρία είναι δυνατόν νrsquo αδράξει τις

μάζες μόλις αποδείξει AD HOMINEM 1 και αποδείχνει AD HOMINEM

μόλις γίνει ριζοσπαστικήraquo (Μαρξ Εκδόσεις Αναγνωστίδη 15)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ (2004) Το Μανιφέστο του

Κομμουνιστικού Κόμματος Αθήνα Θεμέλιο

Μαρξ Κ Έγκελς Φ (1997) Η Γερμανική Ιδεολογία

Τόμος Α΄ Αθήνα Gutenberg

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ Συμβολή στη κριτική της

Φιλοσοφίας του Δικαίου του Χέγκελ Αθήνα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΔΗ

1 laquoAD HOMINEM (ενάντια στον άνθρωπο) μrsquo επιχείρημα που μrsquo αυτό ο αντίπαλος

αποκρούεται με τα ίδια του τα λόγια ή τις ίδιες του τις πράξειςraquo (Στο Μαρξ Εκδόσεις

Αναγνωστίδη 15)

16

Η ανάπτυξη της βιομηχανίας και η συγκρότηση της παγκόσμιας

αγοράς φέρνουν τα έθνη σε ολόπλευρες εμπορικές σχέσεις με

αντικείμενο εμπορεύματα πρώτες ύλες εργαλεία παραγωγής κλπ Έτσι

ο εθνικός χαρακτήρας της βιομηχανίας που διέκρινε τη μεταποιητική

δραστηριότητα κατά το παρελθόν εξαλείφθηκε καθώς τα έθνη βγήκαν

οριστικά από την αυτάρκεια και την απομόνωση τους Οι συνθήκες

παγκόσμιου οικονομικού ανταγωνισμού μετασχηματίζουν την παραγωγή

και την κατανάλωση προς την ίδια κατεύθυνση σε όλες τις χώρες Στο

εσωτερικό της κάθε χώρας η αστική τάξη laquoκαταργεί όλο και πιο πολύ τον

κατακερματισμό των μέσων παραγωγής της ιδιοκτησίας και του

πληθυσμούraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200452)

Κατrsquo ακολουθία των οικονομικών διεργασιών στο πολιτικό επίπεδο

κυριαρχεί ο πολιτικός συγκεντρωτισμός laquoΕίδαμε λοιπόν τα μέσα

παραγωγής και συναλλαγής που πάνω τους διαμορφώθηκε η αστική τάξη

είχαν δημιουργηθεί στη φεουδαρχική κοινωνία Σε ένα ορισμένο στάδιο

ανάπτυξης αυτών των παραγωγικών και συναλλακτικών μέσων οι σχέσεις

μέσα στις οποίες η φεουδαρχική κοινωνία παρήγαγε και αντάλλασε και η

φεουδαρχική οργάνωση της γεωργίας και της μανιφακτούρας με μια λέξη

οι φεουδαρχικές σχέσεις ιδιοκτησίας δεν αντιστοιχούσαν πια στις ήδη

ανεπτυγμένες παραγωγικές δυνάμεις Εμπόδιζαν την παραγωγή αντί να την

προωθούν Είχαν μεταβληθεί σε ισάριθμα δεσμά Έπρεπε να σπάσουν κι

έσπασαν Τη θέση τους πήρε ο ελεύθερος ανταγωνισμός με το αντίστοιχο

κοινωνικό και πολιτικό καθεστώς με την οικονομική και πολιτική

κυριαρχία της αστικής τάξηςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200452-53)

Στο εν λόγω απόσπασμα οι συγγραφείς διατυπώνουν σαφώς και

περιεκτικά (με οικονομικά έστω κριτήρια) τον τρόπο με τον οποίο

συντελέστηκε η μετάβαση από το φεουδαρχικό στο αστικό ιστορικό

στάδιο Συγκρατούμε ότι οι υλικές προϋποθέσεις της νέας κοινωνίας

5

καλλιεργούνται στα πλαίσια της παλαιάς Επίσης ότι οι παλαιές

παραγωγικές σχέσεις ως ένα δεδομένο σημείο συνιστούν πλαίσιο

προώθησης των παραγωγικών δυνάμεων ενώ από εκεί και πέρα

στέκονται εμπόδιο στην περαιτέρω ανάπτυξή τους Βλέπουμε τέλος ότι

το περιεχόμενο του νέου κοινωνικού και πολιτικού καθεστώτος

καθορίζεται από την υλική βάση και ότι η κυρίαρχη παραγωγική τάξη

προεκτείνει την κυριαρχία της σε όλα τα πεδία της κοινωνικής ζωής Ο

συγκεκριμένος τρόπος κατανόησης της ιστορικής εξέλιξης έχει για τους

συγγραφείς καθολικό χαρακτήρα Δεν περιορίζεται λοιπόν

αποκλειστικά στη μελέτη της υπέρβασης του φεουδαρχικού σταδίου και

της ιστορικής γένεσης του αστικού

Στο ίδιο πνεύμα παρατηρούν ότι στα πλαίσια των αστικών σχέσεων

παραγωγής οι παραγωγικές δυνάμεις έφτασαν σε πρωτόγνωρη ποσοτική

και ποιοτική ανάπτυξη Θεωρούν όμως ότι ήδη από την εποχή που

εκπονούν το σύγγραμμα τους οι εν λόγω μαζικές παραγωγικές δυνάμεις

προσκρούουν στις αστικές σχέσεις παραγωγής και ιδιοποίησης Πιο

συγκεκριμένα laquoΑρκεί να αναφέρουμε τις εμπορικές κρίσεις που με τα

περιοδικά τους ξεσπάσματα αμφισβητούν όλο και πιο απειλητικά την

ύπαρξη ολόκληρης της αστικής κοινωνίας Στις εμπορικές κρίσεις

εκμηδενίζεται κατά κανόνα ένα μεγάλο μέρος όχι μόνο των παραχθέντων

προϊόντων αλλά και των παραγωγικών δυνάμεων που ήδη υπάρχουν Στις

κρίσεις ξεσπά μια κοινωνική επιδημία που σrsquo όλες τις προηγούμενες

εποχές θα φαινόταν παραλογισμός ndash η επιδημία της υπερπαραγωγήςraquo

(Μαρξ- Ένγκελς 200453)

Γενικά η κοινωνική παραγωγή είναι η δραστηριότητα δια της

οποίας οι άνθρωποι παράγουν τα μέσα ικανοποίησης των αναγκών τους

τα μέσα της ύπαρξης τους Σε κάθε επιμέρους στάδιο η κοινωνική

παραγωγή λαμβάνει ένα διαφορετικό συγκεκριμένο χαρακτήρα στη

6

βάση των παραγωγικών δυνάμεων κάθε περιόδου και των αντίστοιχων

σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων που τις αξιοποιούν και τις επεκτείνουν

Η αστική παραγωγή οργανώνεται και διεξάγεται με αποκλειστική

πρόθεση την επιδίωξη και την επίτευξη κερδών για τον ιδιοκτήτη των

μέσων παραγωγής και των παραγόμενων προϊόντων Η ίδια η

παραγωγική διαδικασία αποκτά νόημα μόνο εφrsquo όσον το προϊόντα

διατίθενται απρόσκοπτα στην αγορά ως εμπορεύματα και αποφέρουν

κέρδος Σε περιόδους υπερπαραγωγής λοιπόν που η σχέση προσφοράς

και ζήτησης αγαθών διαταράσσεται οι αστικές σχέσεις παραγωγής και

ανταλλαγής καταδεικνύουν τα όρια της εφαρμογής τους Οι συγγραφείς

αναφέρουν χαρακτηριστικά laquoΟι αστικές σχέσεις έγιναν πολύ στενές για

να περιλάβουν όλο τον πλούτο που οι ίδιες δημιούργησαν Πώς ξεπερνά η

αστική τάξη τις κρίσεις Απrsquo το ένα μέρος με την αναγκαστική καταστροφή

ενός αριθμού παραγωγικών δυνάμεων απrsquo την άλλη με την κατάκτηση

νέων αγορών και με την πληρέστερη εκμετάλλευση των παλιών Δηλαδή

πώς Προετοιμάζοντας πιο ολόπλευρες και πιο ισχυρές κρίσεις και

ελαττώνοντας τα μέσα για την πρόληψη τουςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200454)

Η αστική τάξη με την ανάπτυξη της μεγάλης βιομηχανίας διαπλάθει

τόσο τα μέσα της ανατροπής της (ώριμες παραγωγικές δυνάμεις ενάντιες

πλέον προς την αστική ιδιοκτησία) όσο και τους ανθρώπους

(προλετάριους) που θα στραφούν εναντίον της Τα μέλη της σύγχρονης

εργατικής τάξης πωλούν στην αγορά την εργατική τους δύναμη έναντι

μισθού Δε μπορούν να ζήσουν αν δεν εργαστούν και βρίσκουν δουλεία

μόνο εφrsquo όσον είναι απαραίτητοι για την παραγωγική διαδικασία και

συμβάλλουν στην αύξηση των κεφαλαίων της ιδιοκτήτριας τάξης

Αρχικά υπάρχουν διαφορές στο ύψος του εργατικού μισθού σύμφωνα

με τις ανάγκες της μεταποιητικής δραστηριότητας για εργάτες με

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά Η επέκταση όμως και η βελτιστοποίηση

7

της χρήσης μηχανών καθιστούν αβέβαιες θέσεις εργασίας που ήταν

απαραίτητες προηγουμένως και γενικά απλοποιούν (μετατρέπουν σε

μονότονη και επαναλαμβανόμενη) τη φύση της βιομηχανικής εργασίας

Κατά συνέπεια προσωπικά χαρακτηριστικά όπως δεξιοτεχνία δύναμη

φύλο ηλικία επιδρούν όλο και λιγότερο στο ύψος του μισθού Επιπλέον

ο ανταγωνισμός μεταξύ των προλετάριων (που πλέον καθίστανται λίγο-

πολύ πανομοιότυπα εργαλεία παραγωγής) ρίχνει το μισθό στα όρια της

αυτοσυντήρησης του εργάτη και πιθανώς πιο κάτω Στην αναπτυξιακή

πορεία της βιομηχανίας λοιπόν το βιοτικό επίπεδο των εργατών

εξισώνεται και προσαρμόζεται σε σταδιακά χαμηλότερα επίπεδα Η

πορεία της εκμηχάνισης σε συνδυασμό με τις περιοδικές εμπορικές

κρίσεις που απαξιώνουν το μισθό τους καθιστά ανυπόφορους τους όρους

ύπαρξης των προλετάριων οι οποίοι υποβάλλονται σε εξαθλίωση

Επιπλέον στο διάβα της βιομηχανικής προόδου μεγάλα κομμάτια

των ενδιάμεσων τάξεων (μικροβιομήχανοι μικρέμποροι βιοτέχνες

αγρότες) εκπίπτουν της κοινωνικής τους θέσεως και ενσωματώνονται στο

προλεταριάτο Αυτή η εξέλιξη είναι αποτέλεσμα του ανταγωνιστικού

μειονεκτήματος αυτών των τάξεων προς τους μεγάλους κεφαλαιοκράτες

στη βάση του μικρού τους κεφαλαίου ή της δεξιοτεχνίας τους που

ξεπερνιέται από βιομηχανικές καινοτομίες Η ανάπτυξη της βιομηχανίας

χωρίζει σταδιακά την αστική κοινωνία σε δύο μεγάλα στρατόπεδα την

αστική τάξη και τη μεγάλη πλειοψηφία των εξαθλιωμένων εργατών το

προλεταριάτο Στην πορεία της βιομηχανικής εξέλιξης οι μαζικά

συγκεντρωμένοι εργάτες ( που η συνάθροιση τους ήταν αρχικά ακούσια

αποτέλεσμα της δραστηριότητας των αστών) συνενώνονται για να

υπερασπίσουν τα κοινά τους συμφέροντα ενάντια στους αστούς Το

προλεταριάτο διαθέτει πολιτική εμπειρία από τους αγώνες που έδωσε

στο πλάι της αστικής τάξης εναντίον της φεουδαρχίας και μορφώνεται

8

πολιτικά από μέρη των ενδιάμεσων τάξεων που καταρρέουν και

εντάσσονται σrsquo αυτό Η συνένωση των προλετάριων συνεχώς

διευρύνεται και ισχυροποιείται έτσι οι επιμέρους τοπικοί αγώνες

αποκτούν σταδιακά εθνικό ταξικό χαρακτήρα και ο οικονομικός

ανταγωνισμός μεταξύ των εργατών μετατρέπεται σε συλλογική

πολιτική δράση

Οι συνθήκες ύπαρξης του προλεταριάτου διακρίνονται σε σχέση με

εκείνες των πρότερων καταπιεζόμενων τάξεων Στις προηγούμενες

ιστορικές περιόδους τουλάχιστον αναγνωριζόταν στην κυριαρχούμενη

τάξη το δικαίωμα να διατηρεί τη δουλική της ύπαρξη Στις αστικές

συνθήκες δουλείας αντίθετα η επιβίωση των μελών του προλεταριάτου

αφrsquo ενός έχει αφεθεί στην τύχη της αγοράς εργασίας και αφrsquo ετέρου

αμφισβητείται στην πορεία της βιομηχανικής ανάπτυξης Το

προλεταριάτο είναι λοιπόν υποχρεωμένο στη βάση των συγκεκριμένων

χαρακτηριστικών του να προχωρήσει σε μια ριζική επανάσταση και να

συντρίψει την αστική κοινωνία Κατά το παρελθόν όλες οι τάξεις που

διεξήγαγαν αντίστοιχες επαναστάσεις επιδίωκαν να επιβάλλουν τους

δικούς τους όρους ιδιοποίησης σrsquo όλα τα μέλη της κοινωνίας Το

προλεταριάτο αντίθετα στρέφεται με την επαναστατική του

δραστηριότητα εναντίον των δικών του όρων ιδιοποίησης Μrsquo αυτό τον

τρόπο στρέφεται καθολικά εναντίον της ατομικής ιδιοκτησίας και την

καταργεί στην πράξη

Το ακόλουθο απόσπασμα συνιστά μια ικανοποιητική κωδικοποίηση

σκέψεων που περιγράφηκαν προηγουμένως laquoΟ ουσιαστικός όρος

ύπαρξης και κυριαρχίας της αστικής τάξης είναι η συσσώρευση του

πλούτου σε χέρια ιδιωτών ο σχηματισμός και η αύξηση του κεφαλαίου∙ ο

όρος ύπαρξης του κεφαλαίου είναι η μισθωτή εργασία Η μισθωτή εργασία

βασίζεται αποκλειστικά στον ανταγωνισμό των εργατών μεταξύ τους Η

9

πρόοδος της βιομηχανίας της οποίας άβουλος και παθητικός φορέας είναι

η αστική τάξη προωθεί στη θέση της απομόνωσης των εργατών της

οφειλόμενης στον ανταγωνισμό την επαναστατική τους συνένωση με την

οργάνωση Έτσι με την πρόοδο της μεγάλης βιομηχανίας αποσπάται κάτω

απrsquo τα πόδια της αστικής τάξης η βάση πάνω στην οποία παράγει και

ιδιοποιείται τα προϊόντα Η αστική τάξη παράγει πρώτrsquo απrsquo όλα τους ίδιους

της τους νεκροθάφτες Η πτώση της και η νίκη του προλεταριάτου είναι και

τα δύο αναπόφευκταraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200462-63)

ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Οι κομμουνιστές δεν αποτελούν ξεχωριστό κόμμα έναντι των άλλων

εργατικών κομμάτων Συνιστούν στην πράξη το πιο αποφασιστικό και

στη θεωρία το πιο προωθημένο τμήμα των προλεταριακών κομμάτων

Στην εντεινόμενη και επεκτεινόμενη πάλη προλεταριάτου και αστικής

τάξης εκπροσωπούν και εμπεδώνουν τα συμφέροντα του κινήματος στο

σύνολο του ανεξάρτητα από τα επιμέρους χαρακτηριστικά που

λαμβάνει κάθε φορά αυτή η σύγκρουση (τοπικά εθνικά κτλ) Η θεωρία

τους είναι γενικές διατυπώσεις αναφορικά με τις προϋποθέσεις και την

έκβαση του προλεταριακού αγώνα και μπορεί να συνοψιστεί στο

πρόταγμα για κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας

Άμεσος στόχος τους στο πεδίο της πολιτικής πρακτικής είναι η

συγκρότηση του προλεταριάτου σε τάξη η επαναστατική ανατροπή της

αστικής κυριαρχίας και η απόσπαση της κρατικής εξουσίας Το

προλεταριάτο κάθε χώρας θα πρέπει να συντρίψει πρώτα την εθνική

αστική τάξη να καταργήσει τις αστικές παραγωγικές σχέσεις και τις

παρεπόμενες ταξικές αντιθέσεις laquo Όταν στην πορεία της εξέλιξης θα

έχουν εξαφανιστεί οι ταξικές διακρίσεις και όλη η παραγωγή θα έχει

συγκεντρωθεί στα χέρια των οργανωμένων ατόμων τότε η δημόσια

10

εξουσία θα χάσει τον πολιτικό της χαρακτήρα Η πολιτική εξουσία στην

πραγματική της έννοια είναι η οργανωμένη εξουσία μιας τάξης για την

καταπίεση μιας άλληςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200475) Με την κατάργηση

της ατομικής ιδιοκτησίας το προλεταριάτο καταργεί εν γένει τις τάξεις

άρα και τον εαυτό του ως τάξη και τη δική του ταξική κυριαρχία Στο

τέλος αυτής της πορείας laquoΣτη θέση της παλαιάς αστικής κοινωνίας με τις

τάξεις της και τις ταξικές αντιθέσεις της μπαίνει μια ένωση μέσα στην

οποία η ελεύθερη ανάπτυξη του κάθε ατόμου είναι η προϋπόθεση για την

ελεύθερη ανάπτυξη όλωνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200475)

ΑΣΤΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Στα πλαίσια του κοινού τους συγγράμματος ο Μαρξ και ο Ένγκελς

παραθέτουν αναπτύσσουν και φιλοδοξούν να αντικρούσουν κάποια

κεντρικά αστικά επιχειρήματα εναντίον των κομμουνιστών και των

ανατρεπτικών τους στοχεύσεων Στο κείμενο συναντούμε αρχικά το

ακόλουθο αστικό επιχείρημα laquoΚατηγόρησαν εμάς τους κομμουνιστές

πως θέλουμε τάχα να καταργήσουμε την ιδιοκτησία που αποκτήθηκε με την

ατομική προσωπική εργασία∙ την ιδιοκτησία που είναι η βάση όλης της

προσωπικής ελευθερίας δραστηριότητας και αυτοτέλειαςraquo (Μαρξ-

Ένγκελς 200465) Στην άποψη που θέλει την αστική ιδιοκτησία προϊόν

ατομικής προσωπικής εργασίας απαντούν ότι δεν είναι η σύγχρονη

αστική ιδιοκτησία που μπορεί να περιγραφεί κατrsquo αυτό τον τρόπο αλλά η

μικροαστική μικροαγροτική ιδιοκτησία που προηγήθηκε και της οποίας

η κατάργηση είναι πρακτικό αποτέλεσμα της βιομηχανικής προόδου Η

αστική ιδιοκτησία απεναντίας είναι προϊόν κοινωνικής παραγωγικής

δραστηριότητας που σχηματίζεται και αυξάνεται δια της εκμετάλλευσης

της μισθωτής εργασίας

11

Στην αστική κοινωνία λοιπόν η συγκρότηση και η νομική

κατοχύρωση ατομικής ιδιοκτησίας (κεφάλαιο χρήμα κτλ) στηρίζεται

στην υλική υποχρέωση της αποστερημένης μεγάλης πλειοψηφίας να

εργάζεται συλλογικά και να αυξάνει τον πλούτο της μικρής μειοψηφίας

ιδιοκτητών Με το πέρας της παραγωγικής διαδικασίας το κοινωνικό

προϊόν γίνεται κτήμα του αστού ιδιοκτήτη και οι προλετάριοι

αποκομίζουν τη δυνατότητα να διατηρήσουν την ύπαρξη τους υπό

συνθήκες αθλιότητας Πρόθεση λοιπόν των κομμουνιστών είναι να

προσεταιριστούν τα μέσα παραγωγής και να τα θέσουν στην κυριότητα

όλων των μελών της κοινωνίας

Το κεφάλαιο συνιστά σύμφωνα με τους συγγραφείς κοινωνική

δύναμη και άρα laquoδε μεταβάλλεται μrsquo αυτόν τον τρόπο η προσωπική

ιδιοκτησία σε κοινωνική Μόνον ο κοινωνικός χαρακτήρας της ιδιοκτησίας

μεταβάλλεται Χάνει τα ταξικά της χαρακτηριστικάraquo (Μαρξ- Ένγκελς

200466) Το ζήτημα της κατανομής του κοινωνικού προϊόντος μεταξύ

των συνεταιρισμένων παραγωγών καθίσταται κεντρικής σημασίας και

αναφορικά με αυτό συναντάμε στο κείμενο τις ακόλουθες διατυπώσεις

laquoΟ κομμουνισμός δεν αφαιρεί από κανέναν το δικαίωμα να ιδιοποιείται

κοινωνικά προϊόντα∙ αφαιρεί μόνο τη δυνατότητα να υποτάσσει κανείς

ξένη εργασία μέσω αυτής της ιδιοποίησηςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200468) και

laquo Στην αστική κοινωνία η ζωντανή εργασία είναι μόνον ένα μέσο για να

αυξάνεται η συσσωρευμένη εργασία Στην κομμουνιστική κοινωνία η

συσσωρευμένη εργασία είναι μόνον ένα μέσο για να ευρύνει να πλουτίζει

και να προάγει τη ζωή των εργατώνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200467)

Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η αστική διαπραγμάτευση του όρου

ελευθερία είναι αποκλειστικά μια θεωρητική προσπάθεια υπεράσπισης

των ελεύθερων αγοραπωλησιών Όμως μια θέση υπέρ της ελευθερίας

του εμπορίου μπορεί να έχει νόημα μόνο όταν αντιτίθεται σε συνθήκες

12

όπου το εμπόριο δεσμεύεται Όσον αφορά τον κομμουνιστικό τρόπο

παραγωγής και ιδιοποίησης μια ανάλογη συζήτηση δεν έχει καμία βάση

αναφοράς καθώς προβλέπεται η κατάργηση του εμπορίου εν γένει Κατrsquo

αντιστοιχία τα αστικά επιχειρήματα που προβλέπουν ότι με την

κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας θα σταματήσει κάθε υλική και

πνευματική παραγωγική δραστηριότητα συναντούν παρόμοια εξήγηση

Οι αστοί κατανοούν την παραγωγή μόνο στη βάση της αστικής

ιδιοποίησης Αν η κομμουνιστική πρακτική προβλέπει την κατάργηση

αυτής της ιδιοποίησης είναι λογικό να μη μπορούν να προσυγκροτήσουν

θεωρητικά και να κατανοήσουν την κομμουνιστική παραγωγή και γενικά

κάθε μελλοντική ανθρώπινη δραστηριότητα Οι συγγραφείς

χαρακτηριστικά αναφέρουν laquoΜη λογομαχείτε λοιπόν μαζί μας μετρώντας

την κατάργηση της αστικής ιδιοκτησίας με τις αστικές σας αντιλήψεις για

ελευθερία μόρφωση δίκαιο κλπ Οι ίδιες οι ιδέες σας είναι προϊόντα των

αστικών σχέσεων παραγωγής και ιδιοκτησίας όπως και το δίκαιο σας δεν

είναι παρά η θέληση της τάξης σας που ανυψώθηκε σε νόμο μια θέληση

που το περιεχόμενο της είναι καθορισμένο από τους υλικούς όρους

ύπαρξης της τάξης σαςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200469)

Οι κομμουνιστές προτίθενται να καταργήσουν το θεσμό της

οικογένειας και να φέρουν στη θέση της οικογενειακής την κοινωνική

ανατροφή Διαπιστώνουν ότι στην αστική κοινωνία ο εν λόγω θεσμός

απαντάται στην ανεπτυγμένη του μορφή μόνο στην περίπτωση της

αστικής οικογένειας που βάση της είναι το laquoκεφάλαιοraquo και laquoτο ατομικό

κέρδοςraquo Η ανεπτυγμένη αστική μορφή οικογένειας όμως προϋποθέτει

και συνυπάρχει με την έλλειψη (ή έστω με τη δυσκολία σύστασης και

διατήρησης) οικογένειας για τους αποστερημένους προλετάριους και τη

δημόσια πορνεία Η αστική ρητορική εξιδανικεύει το συγκεκριμένο

13

θεσμό παραγνωρίζοντας συγγενή φαινόμενα που ισχύουν στην

περίπτωση των προλετάριων όπως η παιδική εργασία και η πορνεία

Στα αστικά επιχειρήματα περί κομμουνιστικής κατάργησης της

πατρίδας εθνικότητας συναντούμε αρχικά την εξής απάντηση laquoΟι

εργάτες δεν έχουν πατρίδα Δεν μπορείς να τους πάρεις κάτι που δεν

έχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200471)Άλλωστε η αστική ανάπτυξη

καταργεί συνεχώς τις ιδιομορφίες των εθνών τα βγάζει από την

απομόνωση τους και τα φέρει σε οικονομικές σχέσεις Η εναπομείνασα

αντίθεση μεταξύ των εθνών εξηγείται από την ταξική διαστρωμάτωση

στο εσωτερικό τους Καθώς οι αστικές τάξεις των διαφόρων χωρών

βρίσκονται σε κατάσταση οικονομικής εχθρότητας και η εν λόγω

σύγκρουση προσλαμβάνει εθνικό χαρακτήρα Η ενιαία δράση λοιπόν των

προλετάριων (τουλάχιστον στις πολιτισμένες χώρες) και η επιτυχία του

αγώνα τους καταργεί τις ταξικές και τις παρεπόμενες εθνικές αντιθέσεις

ΟΥΤΟΠΙΚΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Ο Μαρξ και ο Ένγκελς μοιράζονται με τους ουτοπικούς (Σαιν Σιμόν

Φουριέ Όουεν κτλ) το όραμα μιας νέας κοινωνίας τα γενικά

χαρακτηριστικά της οποίας είναι λίγο- πολύ κοινά Σαφώς συμφωνούν

στα κάτωθι laquo πχ κατάργηση της αντίθεσης ανάμεσα στην πόλη και στην

ύπαιθρο κατάργηση της οικογένειας της ατομικής ιδιοκτησίας και της

μισθωτής εργασίας διακήρυξη της κοινωνικής αρμονίας μετατροπή του

κράτους σε απλό διαχειριστή της παραγωγήςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200488)

Στο βαθμό λοιπόν που οι συγγραφείς ασκούσαν απλώς κριτική ηθικού

χαρακτήρα στην αστική κοινωνία και κατόπιν διατύπωναν θετικά τις

απόψεις τους για το τι θα πρέπει να ισχύσει στην νέα κοινωνία δε μπορεί

παρά να ενέπιπταν στην ίδια κατηγορία με τους ουτοπικούς Σύμφωνα

με τους συγγραφείς όμως laquoΟ κομμουνισμός δεν είναι για μας μια

14

κατάσταση πραγμάτων που πρέπει να εγκαθιδρυθεί ένα ιδεώδες που σrsquo

αυτό θα πρέπει να προσαρμοστεί η πραγματικότητα Ονομάζουμε

κομμουνισμό την πραγματική κίνηση που καταργεί τη σημερινή κατάσταση

πραγμάτων Οι όροι αυτής της κίνησης προκύπτουν από τις προϋποθέσεις

που τώρα υπάρχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 1997 81-82) Στην περίπτωση

των πρώτων η μορφή και το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας προκύπτει

από τη μελέτη της ιστορικής κίνησης και συνιστά πραγματικό

αποτέλεσμα αυτής Οι ουτοπικοί από την άλλη πλευρά καταλήγουν με

τη θεωρησιακή τους προσπάθεια σε ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο

χωρίς να εξετάζουν τις πραγματικές προϋποθέσεις οικοδόμησης μιας

νέας κοινωνικής μορφής Οι μεν προχωρούν σε μια αρνητική έκθεση της

θεωρίας τους εστιάζουν περισσότερο την προσοχή τους στην ανάλυση

των νόμων και των αντιφάσεων της αστικής κοινωνίας και συμπεραίνουν

την εξέλιξη της την πρακτική ανατροπή της και το σχηματισμό της

κομμουνιστικής κοινωνίας Αντίθετα οι ουτοπικοί συγκροτούν θετικά

και ίσως εν κενώ τη μελλοντική κοινωνία ή έστω τη δική τους πρόταση

εναλλακτικού συστήματος κοινωνικής οργάνωσης στη βάση των

κατανοήσεων που κριτικά απεκόμισαν από την αστική κοινωνία και των

απόψεων που παρεπόμενα ανέπτυξαν για το πώς η κοινωνία τους θα

γινόταν πιο δίκαιη πιο ελεύθερη πιο ανθρώπινη κλπ Οι συγγραφείς

κατανοούν τη μερικότητα και τους περιορισμούς της θεωρησιακής

προσπάθειας ουτοπικού χαρακτήρα καθώς στηρίζεται κατrsquo ουσίαν σε

ηθική επιλογή και εκφράζεται στην πρακτική με μικρές πειραματικές

απόπειρες εφαρμογής του εκπονημένου κοινωνικού σχεδίου

Προτίθενται λοιπόν με τη θεωρία τους να γονιμοποιήσουν το έδαφος

της πρακτικής και να συμβάλλουν με τη σκέψη τους στην επαναστατική

δράση του προλεταριάτου που αποτελεί πραγματικό ιστορικό

αποτέλεσμα της βιομηχανικής ανάπτυξης και που δύναται να αξιοποιήσει

τις προϋποθέσεις που τέθηκαν εξrsquo αυτής ώστε να μετατραπεί ένα όραμα

15

σε αισθητή πραγματικότητα Εν ολίγοις οι συγγραφείς μοιράζονται με

τους ουτοπικούς το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας και διακρίνονται με

σαφήνεια από αυτούς στη βάση της μεθόδου που επιλέγουν ώστε να

γίνει πράξη Σε κάθε περίπτωση συμφωνούν στην πρακτική

ενεργητικότητα της θεωρίας έστω και αν ο Μαρξ της αποδίδει

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά laquoΤο όπλο της κριτικής δε μπορεί φυσικά

νrsquo αντικαταστήσει την κριτική των όπλων η υλική δύναμη πρέπει νrsquo

ανατραπεί με υλική δύναμη∙ αλλά και η θεωρία επίσης γίνεται υλική

δύναμη μόλις αδράξει τις μάζες Η θεωρία είναι δυνατόν νrsquo αδράξει τις

μάζες μόλις αποδείξει AD HOMINEM 1 και αποδείχνει AD HOMINEM

μόλις γίνει ριζοσπαστικήraquo (Μαρξ Εκδόσεις Αναγνωστίδη 15)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ (2004) Το Μανιφέστο του

Κομμουνιστικού Κόμματος Αθήνα Θεμέλιο

Μαρξ Κ Έγκελς Φ (1997) Η Γερμανική Ιδεολογία

Τόμος Α΄ Αθήνα Gutenberg

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ Συμβολή στη κριτική της

Φιλοσοφίας του Δικαίου του Χέγκελ Αθήνα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΔΗ

1 laquoAD HOMINEM (ενάντια στον άνθρωπο) μrsquo επιχείρημα που μrsquo αυτό ο αντίπαλος

αποκρούεται με τα ίδια του τα λόγια ή τις ίδιες του τις πράξειςraquo (Στο Μαρξ Εκδόσεις

Αναγνωστίδη 15)

16

καλλιεργούνται στα πλαίσια της παλαιάς Επίσης ότι οι παλαιές

παραγωγικές σχέσεις ως ένα δεδομένο σημείο συνιστούν πλαίσιο

προώθησης των παραγωγικών δυνάμεων ενώ από εκεί και πέρα

στέκονται εμπόδιο στην περαιτέρω ανάπτυξή τους Βλέπουμε τέλος ότι

το περιεχόμενο του νέου κοινωνικού και πολιτικού καθεστώτος

καθορίζεται από την υλική βάση και ότι η κυρίαρχη παραγωγική τάξη

προεκτείνει την κυριαρχία της σε όλα τα πεδία της κοινωνικής ζωής Ο

συγκεκριμένος τρόπος κατανόησης της ιστορικής εξέλιξης έχει για τους

συγγραφείς καθολικό χαρακτήρα Δεν περιορίζεται λοιπόν

αποκλειστικά στη μελέτη της υπέρβασης του φεουδαρχικού σταδίου και

της ιστορικής γένεσης του αστικού

Στο ίδιο πνεύμα παρατηρούν ότι στα πλαίσια των αστικών σχέσεων

παραγωγής οι παραγωγικές δυνάμεις έφτασαν σε πρωτόγνωρη ποσοτική

και ποιοτική ανάπτυξη Θεωρούν όμως ότι ήδη από την εποχή που

εκπονούν το σύγγραμμα τους οι εν λόγω μαζικές παραγωγικές δυνάμεις

προσκρούουν στις αστικές σχέσεις παραγωγής και ιδιοποίησης Πιο

συγκεκριμένα laquoΑρκεί να αναφέρουμε τις εμπορικές κρίσεις που με τα

περιοδικά τους ξεσπάσματα αμφισβητούν όλο και πιο απειλητικά την

ύπαρξη ολόκληρης της αστικής κοινωνίας Στις εμπορικές κρίσεις

εκμηδενίζεται κατά κανόνα ένα μεγάλο μέρος όχι μόνο των παραχθέντων

προϊόντων αλλά και των παραγωγικών δυνάμεων που ήδη υπάρχουν Στις

κρίσεις ξεσπά μια κοινωνική επιδημία που σrsquo όλες τις προηγούμενες

εποχές θα φαινόταν παραλογισμός ndash η επιδημία της υπερπαραγωγήςraquo

(Μαρξ- Ένγκελς 200453)

Γενικά η κοινωνική παραγωγή είναι η δραστηριότητα δια της

οποίας οι άνθρωποι παράγουν τα μέσα ικανοποίησης των αναγκών τους

τα μέσα της ύπαρξης τους Σε κάθε επιμέρους στάδιο η κοινωνική

παραγωγή λαμβάνει ένα διαφορετικό συγκεκριμένο χαρακτήρα στη

6

βάση των παραγωγικών δυνάμεων κάθε περιόδου και των αντίστοιχων

σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων που τις αξιοποιούν και τις επεκτείνουν

Η αστική παραγωγή οργανώνεται και διεξάγεται με αποκλειστική

πρόθεση την επιδίωξη και την επίτευξη κερδών για τον ιδιοκτήτη των

μέσων παραγωγής και των παραγόμενων προϊόντων Η ίδια η

παραγωγική διαδικασία αποκτά νόημα μόνο εφrsquo όσον το προϊόντα

διατίθενται απρόσκοπτα στην αγορά ως εμπορεύματα και αποφέρουν

κέρδος Σε περιόδους υπερπαραγωγής λοιπόν που η σχέση προσφοράς

και ζήτησης αγαθών διαταράσσεται οι αστικές σχέσεις παραγωγής και

ανταλλαγής καταδεικνύουν τα όρια της εφαρμογής τους Οι συγγραφείς

αναφέρουν χαρακτηριστικά laquoΟι αστικές σχέσεις έγιναν πολύ στενές για

να περιλάβουν όλο τον πλούτο που οι ίδιες δημιούργησαν Πώς ξεπερνά η

αστική τάξη τις κρίσεις Απrsquo το ένα μέρος με την αναγκαστική καταστροφή

ενός αριθμού παραγωγικών δυνάμεων απrsquo την άλλη με την κατάκτηση

νέων αγορών και με την πληρέστερη εκμετάλλευση των παλιών Δηλαδή

πώς Προετοιμάζοντας πιο ολόπλευρες και πιο ισχυρές κρίσεις και

ελαττώνοντας τα μέσα για την πρόληψη τουςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200454)

Η αστική τάξη με την ανάπτυξη της μεγάλης βιομηχανίας διαπλάθει

τόσο τα μέσα της ανατροπής της (ώριμες παραγωγικές δυνάμεις ενάντιες

πλέον προς την αστική ιδιοκτησία) όσο και τους ανθρώπους

(προλετάριους) που θα στραφούν εναντίον της Τα μέλη της σύγχρονης

εργατικής τάξης πωλούν στην αγορά την εργατική τους δύναμη έναντι

μισθού Δε μπορούν να ζήσουν αν δεν εργαστούν και βρίσκουν δουλεία

μόνο εφrsquo όσον είναι απαραίτητοι για την παραγωγική διαδικασία και

συμβάλλουν στην αύξηση των κεφαλαίων της ιδιοκτήτριας τάξης

Αρχικά υπάρχουν διαφορές στο ύψος του εργατικού μισθού σύμφωνα

με τις ανάγκες της μεταποιητικής δραστηριότητας για εργάτες με

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά Η επέκταση όμως και η βελτιστοποίηση

7

της χρήσης μηχανών καθιστούν αβέβαιες θέσεις εργασίας που ήταν

απαραίτητες προηγουμένως και γενικά απλοποιούν (μετατρέπουν σε

μονότονη και επαναλαμβανόμενη) τη φύση της βιομηχανικής εργασίας

Κατά συνέπεια προσωπικά χαρακτηριστικά όπως δεξιοτεχνία δύναμη

φύλο ηλικία επιδρούν όλο και λιγότερο στο ύψος του μισθού Επιπλέον

ο ανταγωνισμός μεταξύ των προλετάριων (που πλέον καθίστανται λίγο-

πολύ πανομοιότυπα εργαλεία παραγωγής) ρίχνει το μισθό στα όρια της

αυτοσυντήρησης του εργάτη και πιθανώς πιο κάτω Στην αναπτυξιακή

πορεία της βιομηχανίας λοιπόν το βιοτικό επίπεδο των εργατών

εξισώνεται και προσαρμόζεται σε σταδιακά χαμηλότερα επίπεδα Η

πορεία της εκμηχάνισης σε συνδυασμό με τις περιοδικές εμπορικές

κρίσεις που απαξιώνουν το μισθό τους καθιστά ανυπόφορους τους όρους

ύπαρξης των προλετάριων οι οποίοι υποβάλλονται σε εξαθλίωση

Επιπλέον στο διάβα της βιομηχανικής προόδου μεγάλα κομμάτια

των ενδιάμεσων τάξεων (μικροβιομήχανοι μικρέμποροι βιοτέχνες

αγρότες) εκπίπτουν της κοινωνικής τους θέσεως και ενσωματώνονται στο

προλεταριάτο Αυτή η εξέλιξη είναι αποτέλεσμα του ανταγωνιστικού

μειονεκτήματος αυτών των τάξεων προς τους μεγάλους κεφαλαιοκράτες

στη βάση του μικρού τους κεφαλαίου ή της δεξιοτεχνίας τους που

ξεπερνιέται από βιομηχανικές καινοτομίες Η ανάπτυξη της βιομηχανίας

χωρίζει σταδιακά την αστική κοινωνία σε δύο μεγάλα στρατόπεδα την

αστική τάξη και τη μεγάλη πλειοψηφία των εξαθλιωμένων εργατών το

προλεταριάτο Στην πορεία της βιομηχανικής εξέλιξης οι μαζικά

συγκεντρωμένοι εργάτες ( που η συνάθροιση τους ήταν αρχικά ακούσια

αποτέλεσμα της δραστηριότητας των αστών) συνενώνονται για να

υπερασπίσουν τα κοινά τους συμφέροντα ενάντια στους αστούς Το

προλεταριάτο διαθέτει πολιτική εμπειρία από τους αγώνες που έδωσε

στο πλάι της αστικής τάξης εναντίον της φεουδαρχίας και μορφώνεται

8

πολιτικά από μέρη των ενδιάμεσων τάξεων που καταρρέουν και

εντάσσονται σrsquo αυτό Η συνένωση των προλετάριων συνεχώς

διευρύνεται και ισχυροποιείται έτσι οι επιμέρους τοπικοί αγώνες

αποκτούν σταδιακά εθνικό ταξικό χαρακτήρα και ο οικονομικός

ανταγωνισμός μεταξύ των εργατών μετατρέπεται σε συλλογική

πολιτική δράση

Οι συνθήκες ύπαρξης του προλεταριάτου διακρίνονται σε σχέση με

εκείνες των πρότερων καταπιεζόμενων τάξεων Στις προηγούμενες

ιστορικές περιόδους τουλάχιστον αναγνωριζόταν στην κυριαρχούμενη

τάξη το δικαίωμα να διατηρεί τη δουλική της ύπαρξη Στις αστικές

συνθήκες δουλείας αντίθετα η επιβίωση των μελών του προλεταριάτου

αφrsquo ενός έχει αφεθεί στην τύχη της αγοράς εργασίας και αφrsquo ετέρου

αμφισβητείται στην πορεία της βιομηχανικής ανάπτυξης Το

προλεταριάτο είναι λοιπόν υποχρεωμένο στη βάση των συγκεκριμένων

χαρακτηριστικών του να προχωρήσει σε μια ριζική επανάσταση και να

συντρίψει την αστική κοινωνία Κατά το παρελθόν όλες οι τάξεις που

διεξήγαγαν αντίστοιχες επαναστάσεις επιδίωκαν να επιβάλλουν τους

δικούς τους όρους ιδιοποίησης σrsquo όλα τα μέλη της κοινωνίας Το

προλεταριάτο αντίθετα στρέφεται με την επαναστατική του

δραστηριότητα εναντίον των δικών του όρων ιδιοποίησης Μrsquo αυτό τον

τρόπο στρέφεται καθολικά εναντίον της ατομικής ιδιοκτησίας και την

καταργεί στην πράξη

Το ακόλουθο απόσπασμα συνιστά μια ικανοποιητική κωδικοποίηση

σκέψεων που περιγράφηκαν προηγουμένως laquoΟ ουσιαστικός όρος

ύπαρξης και κυριαρχίας της αστικής τάξης είναι η συσσώρευση του

πλούτου σε χέρια ιδιωτών ο σχηματισμός και η αύξηση του κεφαλαίου∙ ο

όρος ύπαρξης του κεφαλαίου είναι η μισθωτή εργασία Η μισθωτή εργασία

βασίζεται αποκλειστικά στον ανταγωνισμό των εργατών μεταξύ τους Η

9

πρόοδος της βιομηχανίας της οποίας άβουλος και παθητικός φορέας είναι

η αστική τάξη προωθεί στη θέση της απομόνωσης των εργατών της

οφειλόμενης στον ανταγωνισμό την επαναστατική τους συνένωση με την

οργάνωση Έτσι με την πρόοδο της μεγάλης βιομηχανίας αποσπάται κάτω

απrsquo τα πόδια της αστικής τάξης η βάση πάνω στην οποία παράγει και

ιδιοποιείται τα προϊόντα Η αστική τάξη παράγει πρώτrsquo απrsquo όλα τους ίδιους

της τους νεκροθάφτες Η πτώση της και η νίκη του προλεταριάτου είναι και

τα δύο αναπόφευκταraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200462-63)

ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Οι κομμουνιστές δεν αποτελούν ξεχωριστό κόμμα έναντι των άλλων

εργατικών κομμάτων Συνιστούν στην πράξη το πιο αποφασιστικό και

στη θεωρία το πιο προωθημένο τμήμα των προλεταριακών κομμάτων

Στην εντεινόμενη και επεκτεινόμενη πάλη προλεταριάτου και αστικής

τάξης εκπροσωπούν και εμπεδώνουν τα συμφέροντα του κινήματος στο

σύνολο του ανεξάρτητα από τα επιμέρους χαρακτηριστικά που

λαμβάνει κάθε φορά αυτή η σύγκρουση (τοπικά εθνικά κτλ) Η θεωρία

τους είναι γενικές διατυπώσεις αναφορικά με τις προϋποθέσεις και την

έκβαση του προλεταριακού αγώνα και μπορεί να συνοψιστεί στο

πρόταγμα για κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας

Άμεσος στόχος τους στο πεδίο της πολιτικής πρακτικής είναι η

συγκρότηση του προλεταριάτου σε τάξη η επαναστατική ανατροπή της

αστικής κυριαρχίας και η απόσπαση της κρατικής εξουσίας Το

προλεταριάτο κάθε χώρας θα πρέπει να συντρίψει πρώτα την εθνική

αστική τάξη να καταργήσει τις αστικές παραγωγικές σχέσεις και τις

παρεπόμενες ταξικές αντιθέσεις laquo Όταν στην πορεία της εξέλιξης θα

έχουν εξαφανιστεί οι ταξικές διακρίσεις και όλη η παραγωγή θα έχει

συγκεντρωθεί στα χέρια των οργανωμένων ατόμων τότε η δημόσια

10

εξουσία θα χάσει τον πολιτικό της χαρακτήρα Η πολιτική εξουσία στην

πραγματική της έννοια είναι η οργανωμένη εξουσία μιας τάξης για την

καταπίεση μιας άλληςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200475) Με την κατάργηση

της ατομικής ιδιοκτησίας το προλεταριάτο καταργεί εν γένει τις τάξεις

άρα και τον εαυτό του ως τάξη και τη δική του ταξική κυριαρχία Στο

τέλος αυτής της πορείας laquoΣτη θέση της παλαιάς αστικής κοινωνίας με τις

τάξεις της και τις ταξικές αντιθέσεις της μπαίνει μια ένωση μέσα στην

οποία η ελεύθερη ανάπτυξη του κάθε ατόμου είναι η προϋπόθεση για την

ελεύθερη ανάπτυξη όλωνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200475)

ΑΣΤΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Στα πλαίσια του κοινού τους συγγράμματος ο Μαρξ και ο Ένγκελς

παραθέτουν αναπτύσσουν και φιλοδοξούν να αντικρούσουν κάποια

κεντρικά αστικά επιχειρήματα εναντίον των κομμουνιστών και των

ανατρεπτικών τους στοχεύσεων Στο κείμενο συναντούμε αρχικά το

ακόλουθο αστικό επιχείρημα laquoΚατηγόρησαν εμάς τους κομμουνιστές

πως θέλουμε τάχα να καταργήσουμε την ιδιοκτησία που αποκτήθηκε με την

ατομική προσωπική εργασία∙ την ιδιοκτησία που είναι η βάση όλης της

προσωπικής ελευθερίας δραστηριότητας και αυτοτέλειαςraquo (Μαρξ-

Ένγκελς 200465) Στην άποψη που θέλει την αστική ιδιοκτησία προϊόν

ατομικής προσωπικής εργασίας απαντούν ότι δεν είναι η σύγχρονη

αστική ιδιοκτησία που μπορεί να περιγραφεί κατrsquo αυτό τον τρόπο αλλά η

μικροαστική μικροαγροτική ιδιοκτησία που προηγήθηκε και της οποίας

η κατάργηση είναι πρακτικό αποτέλεσμα της βιομηχανικής προόδου Η

αστική ιδιοκτησία απεναντίας είναι προϊόν κοινωνικής παραγωγικής

δραστηριότητας που σχηματίζεται και αυξάνεται δια της εκμετάλλευσης

της μισθωτής εργασίας

11

Στην αστική κοινωνία λοιπόν η συγκρότηση και η νομική

κατοχύρωση ατομικής ιδιοκτησίας (κεφάλαιο χρήμα κτλ) στηρίζεται

στην υλική υποχρέωση της αποστερημένης μεγάλης πλειοψηφίας να

εργάζεται συλλογικά και να αυξάνει τον πλούτο της μικρής μειοψηφίας

ιδιοκτητών Με το πέρας της παραγωγικής διαδικασίας το κοινωνικό

προϊόν γίνεται κτήμα του αστού ιδιοκτήτη και οι προλετάριοι

αποκομίζουν τη δυνατότητα να διατηρήσουν την ύπαρξη τους υπό

συνθήκες αθλιότητας Πρόθεση λοιπόν των κομμουνιστών είναι να

προσεταιριστούν τα μέσα παραγωγής και να τα θέσουν στην κυριότητα

όλων των μελών της κοινωνίας

Το κεφάλαιο συνιστά σύμφωνα με τους συγγραφείς κοινωνική

δύναμη και άρα laquoδε μεταβάλλεται μrsquo αυτόν τον τρόπο η προσωπική

ιδιοκτησία σε κοινωνική Μόνον ο κοινωνικός χαρακτήρας της ιδιοκτησίας

μεταβάλλεται Χάνει τα ταξικά της χαρακτηριστικάraquo (Μαρξ- Ένγκελς

200466) Το ζήτημα της κατανομής του κοινωνικού προϊόντος μεταξύ

των συνεταιρισμένων παραγωγών καθίσταται κεντρικής σημασίας και

αναφορικά με αυτό συναντάμε στο κείμενο τις ακόλουθες διατυπώσεις

laquoΟ κομμουνισμός δεν αφαιρεί από κανέναν το δικαίωμα να ιδιοποιείται

κοινωνικά προϊόντα∙ αφαιρεί μόνο τη δυνατότητα να υποτάσσει κανείς

ξένη εργασία μέσω αυτής της ιδιοποίησηςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200468) και

laquo Στην αστική κοινωνία η ζωντανή εργασία είναι μόνον ένα μέσο για να

αυξάνεται η συσσωρευμένη εργασία Στην κομμουνιστική κοινωνία η

συσσωρευμένη εργασία είναι μόνον ένα μέσο για να ευρύνει να πλουτίζει

και να προάγει τη ζωή των εργατώνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200467)

Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η αστική διαπραγμάτευση του όρου

ελευθερία είναι αποκλειστικά μια θεωρητική προσπάθεια υπεράσπισης

των ελεύθερων αγοραπωλησιών Όμως μια θέση υπέρ της ελευθερίας

του εμπορίου μπορεί να έχει νόημα μόνο όταν αντιτίθεται σε συνθήκες

12

όπου το εμπόριο δεσμεύεται Όσον αφορά τον κομμουνιστικό τρόπο

παραγωγής και ιδιοποίησης μια ανάλογη συζήτηση δεν έχει καμία βάση

αναφοράς καθώς προβλέπεται η κατάργηση του εμπορίου εν γένει Κατrsquo

αντιστοιχία τα αστικά επιχειρήματα που προβλέπουν ότι με την

κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας θα σταματήσει κάθε υλική και

πνευματική παραγωγική δραστηριότητα συναντούν παρόμοια εξήγηση

Οι αστοί κατανοούν την παραγωγή μόνο στη βάση της αστικής

ιδιοποίησης Αν η κομμουνιστική πρακτική προβλέπει την κατάργηση

αυτής της ιδιοποίησης είναι λογικό να μη μπορούν να προσυγκροτήσουν

θεωρητικά και να κατανοήσουν την κομμουνιστική παραγωγή και γενικά

κάθε μελλοντική ανθρώπινη δραστηριότητα Οι συγγραφείς

χαρακτηριστικά αναφέρουν laquoΜη λογομαχείτε λοιπόν μαζί μας μετρώντας

την κατάργηση της αστικής ιδιοκτησίας με τις αστικές σας αντιλήψεις για

ελευθερία μόρφωση δίκαιο κλπ Οι ίδιες οι ιδέες σας είναι προϊόντα των

αστικών σχέσεων παραγωγής και ιδιοκτησίας όπως και το δίκαιο σας δεν

είναι παρά η θέληση της τάξης σας που ανυψώθηκε σε νόμο μια θέληση

που το περιεχόμενο της είναι καθορισμένο από τους υλικούς όρους

ύπαρξης της τάξης σαςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200469)

Οι κομμουνιστές προτίθενται να καταργήσουν το θεσμό της

οικογένειας και να φέρουν στη θέση της οικογενειακής την κοινωνική

ανατροφή Διαπιστώνουν ότι στην αστική κοινωνία ο εν λόγω θεσμός

απαντάται στην ανεπτυγμένη του μορφή μόνο στην περίπτωση της

αστικής οικογένειας που βάση της είναι το laquoκεφάλαιοraquo και laquoτο ατομικό

κέρδοςraquo Η ανεπτυγμένη αστική μορφή οικογένειας όμως προϋποθέτει

και συνυπάρχει με την έλλειψη (ή έστω με τη δυσκολία σύστασης και

διατήρησης) οικογένειας για τους αποστερημένους προλετάριους και τη

δημόσια πορνεία Η αστική ρητορική εξιδανικεύει το συγκεκριμένο

13

θεσμό παραγνωρίζοντας συγγενή φαινόμενα που ισχύουν στην

περίπτωση των προλετάριων όπως η παιδική εργασία και η πορνεία

Στα αστικά επιχειρήματα περί κομμουνιστικής κατάργησης της

πατρίδας εθνικότητας συναντούμε αρχικά την εξής απάντηση laquoΟι

εργάτες δεν έχουν πατρίδα Δεν μπορείς να τους πάρεις κάτι που δεν

έχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200471)Άλλωστε η αστική ανάπτυξη

καταργεί συνεχώς τις ιδιομορφίες των εθνών τα βγάζει από την

απομόνωση τους και τα φέρει σε οικονομικές σχέσεις Η εναπομείνασα

αντίθεση μεταξύ των εθνών εξηγείται από την ταξική διαστρωμάτωση

στο εσωτερικό τους Καθώς οι αστικές τάξεις των διαφόρων χωρών

βρίσκονται σε κατάσταση οικονομικής εχθρότητας και η εν λόγω

σύγκρουση προσλαμβάνει εθνικό χαρακτήρα Η ενιαία δράση λοιπόν των

προλετάριων (τουλάχιστον στις πολιτισμένες χώρες) και η επιτυχία του

αγώνα τους καταργεί τις ταξικές και τις παρεπόμενες εθνικές αντιθέσεις

ΟΥΤΟΠΙΚΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Ο Μαρξ και ο Ένγκελς μοιράζονται με τους ουτοπικούς (Σαιν Σιμόν

Φουριέ Όουεν κτλ) το όραμα μιας νέας κοινωνίας τα γενικά

χαρακτηριστικά της οποίας είναι λίγο- πολύ κοινά Σαφώς συμφωνούν

στα κάτωθι laquo πχ κατάργηση της αντίθεσης ανάμεσα στην πόλη και στην

ύπαιθρο κατάργηση της οικογένειας της ατομικής ιδιοκτησίας και της

μισθωτής εργασίας διακήρυξη της κοινωνικής αρμονίας μετατροπή του

κράτους σε απλό διαχειριστή της παραγωγήςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200488)

Στο βαθμό λοιπόν που οι συγγραφείς ασκούσαν απλώς κριτική ηθικού

χαρακτήρα στην αστική κοινωνία και κατόπιν διατύπωναν θετικά τις

απόψεις τους για το τι θα πρέπει να ισχύσει στην νέα κοινωνία δε μπορεί

παρά να ενέπιπταν στην ίδια κατηγορία με τους ουτοπικούς Σύμφωνα

με τους συγγραφείς όμως laquoΟ κομμουνισμός δεν είναι για μας μια

14

κατάσταση πραγμάτων που πρέπει να εγκαθιδρυθεί ένα ιδεώδες που σrsquo

αυτό θα πρέπει να προσαρμοστεί η πραγματικότητα Ονομάζουμε

κομμουνισμό την πραγματική κίνηση που καταργεί τη σημερινή κατάσταση

πραγμάτων Οι όροι αυτής της κίνησης προκύπτουν από τις προϋποθέσεις

που τώρα υπάρχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 1997 81-82) Στην περίπτωση

των πρώτων η μορφή και το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας προκύπτει

από τη μελέτη της ιστορικής κίνησης και συνιστά πραγματικό

αποτέλεσμα αυτής Οι ουτοπικοί από την άλλη πλευρά καταλήγουν με

τη θεωρησιακή τους προσπάθεια σε ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο

χωρίς να εξετάζουν τις πραγματικές προϋποθέσεις οικοδόμησης μιας

νέας κοινωνικής μορφής Οι μεν προχωρούν σε μια αρνητική έκθεση της

θεωρίας τους εστιάζουν περισσότερο την προσοχή τους στην ανάλυση

των νόμων και των αντιφάσεων της αστικής κοινωνίας και συμπεραίνουν

την εξέλιξη της την πρακτική ανατροπή της και το σχηματισμό της

κομμουνιστικής κοινωνίας Αντίθετα οι ουτοπικοί συγκροτούν θετικά

και ίσως εν κενώ τη μελλοντική κοινωνία ή έστω τη δική τους πρόταση

εναλλακτικού συστήματος κοινωνικής οργάνωσης στη βάση των

κατανοήσεων που κριτικά απεκόμισαν από την αστική κοινωνία και των

απόψεων που παρεπόμενα ανέπτυξαν για το πώς η κοινωνία τους θα

γινόταν πιο δίκαιη πιο ελεύθερη πιο ανθρώπινη κλπ Οι συγγραφείς

κατανοούν τη μερικότητα και τους περιορισμούς της θεωρησιακής

προσπάθειας ουτοπικού χαρακτήρα καθώς στηρίζεται κατrsquo ουσίαν σε

ηθική επιλογή και εκφράζεται στην πρακτική με μικρές πειραματικές

απόπειρες εφαρμογής του εκπονημένου κοινωνικού σχεδίου

Προτίθενται λοιπόν με τη θεωρία τους να γονιμοποιήσουν το έδαφος

της πρακτικής και να συμβάλλουν με τη σκέψη τους στην επαναστατική

δράση του προλεταριάτου που αποτελεί πραγματικό ιστορικό

αποτέλεσμα της βιομηχανικής ανάπτυξης και που δύναται να αξιοποιήσει

τις προϋποθέσεις που τέθηκαν εξrsquo αυτής ώστε να μετατραπεί ένα όραμα

15

σε αισθητή πραγματικότητα Εν ολίγοις οι συγγραφείς μοιράζονται με

τους ουτοπικούς το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας και διακρίνονται με

σαφήνεια από αυτούς στη βάση της μεθόδου που επιλέγουν ώστε να

γίνει πράξη Σε κάθε περίπτωση συμφωνούν στην πρακτική

ενεργητικότητα της θεωρίας έστω και αν ο Μαρξ της αποδίδει

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά laquoΤο όπλο της κριτικής δε μπορεί φυσικά

νrsquo αντικαταστήσει την κριτική των όπλων η υλική δύναμη πρέπει νrsquo

ανατραπεί με υλική δύναμη∙ αλλά και η θεωρία επίσης γίνεται υλική

δύναμη μόλις αδράξει τις μάζες Η θεωρία είναι δυνατόν νrsquo αδράξει τις

μάζες μόλις αποδείξει AD HOMINEM 1 και αποδείχνει AD HOMINEM

μόλις γίνει ριζοσπαστικήraquo (Μαρξ Εκδόσεις Αναγνωστίδη 15)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ (2004) Το Μανιφέστο του

Κομμουνιστικού Κόμματος Αθήνα Θεμέλιο

Μαρξ Κ Έγκελς Φ (1997) Η Γερμανική Ιδεολογία

Τόμος Α΄ Αθήνα Gutenberg

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ Συμβολή στη κριτική της

Φιλοσοφίας του Δικαίου του Χέγκελ Αθήνα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΔΗ

1 laquoAD HOMINEM (ενάντια στον άνθρωπο) μrsquo επιχείρημα που μrsquo αυτό ο αντίπαλος

αποκρούεται με τα ίδια του τα λόγια ή τις ίδιες του τις πράξειςraquo (Στο Μαρξ Εκδόσεις

Αναγνωστίδη 15)

16

βάση των παραγωγικών δυνάμεων κάθε περιόδου και των αντίστοιχων

σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων που τις αξιοποιούν και τις επεκτείνουν

Η αστική παραγωγή οργανώνεται και διεξάγεται με αποκλειστική

πρόθεση την επιδίωξη και την επίτευξη κερδών για τον ιδιοκτήτη των

μέσων παραγωγής και των παραγόμενων προϊόντων Η ίδια η

παραγωγική διαδικασία αποκτά νόημα μόνο εφrsquo όσον το προϊόντα

διατίθενται απρόσκοπτα στην αγορά ως εμπορεύματα και αποφέρουν

κέρδος Σε περιόδους υπερπαραγωγής λοιπόν που η σχέση προσφοράς

και ζήτησης αγαθών διαταράσσεται οι αστικές σχέσεις παραγωγής και

ανταλλαγής καταδεικνύουν τα όρια της εφαρμογής τους Οι συγγραφείς

αναφέρουν χαρακτηριστικά laquoΟι αστικές σχέσεις έγιναν πολύ στενές για

να περιλάβουν όλο τον πλούτο που οι ίδιες δημιούργησαν Πώς ξεπερνά η

αστική τάξη τις κρίσεις Απrsquo το ένα μέρος με την αναγκαστική καταστροφή

ενός αριθμού παραγωγικών δυνάμεων απrsquo την άλλη με την κατάκτηση

νέων αγορών και με την πληρέστερη εκμετάλλευση των παλιών Δηλαδή

πώς Προετοιμάζοντας πιο ολόπλευρες και πιο ισχυρές κρίσεις και

ελαττώνοντας τα μέσα για την πρόληψη τουςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200454)

Η αστική τάξη με την ανάπτυξη της μεγάλης βιομηχανίας διαπλάθει

τόσο τα μέσα της ανατροπής της (ώριμες παραγωγικές δυνάμεις ενάντιες

πλέον προς την αστική ιδιοκτησία) όσο και τους ανθρώπους

(προλετάριους) που θα στραφούν εναντίον της Τα μέλη της σύγχρονης

εργατικής τάξης πωλούν στην αγορά την εργατική τους δύναμη έναντι

μισθού Δε μπορούν να ζήσουν αν δεν εργαστούν και βρίσκουν δουλεία

μόνο εφrsquo όσον είναι απαραίτητοι για την παραγωγική διαδικασία και

συμβάλλουν στην αύξηση των κεφαλαίων της ιδιοκτήτριας τάξης

Αρχικά υπάρχουν διαφορές στο ύψος του εργατικού μισθού σύμφωνα

με τις ανάγκες της μεταποιητικής δραστηριότητας για εργάτες με

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά Η επέκταση όμως και η βελτιστοποίηση

7

της χρήσης μηχανών καθιστούν αβέβαιες θέσεις εργασίας που ήταν

απαραίτητες προηγουμένως και γενικά απλοποιούν (μετατρέπουν σε

μονότονη και επαναλαμβανόμενη) τη φύση της βιομηχανικής εργασίας

Κατά συνέπεια προσωπικά χαρακτηριστικά όπως δεξιοτεχνία δύναμη

φύλο ηλικία επιδρούν όλο και λιγότερο στο ύψος του μισθού Επιπλέον

ο ανταγωνισμός μεταξύ των προλετάριων (που πλέον καθίστανται λίγο-

πολύ πανομοιότυπα εργαλεία παραγωγής) ρίχνει το μισθό στα όρια της

αυτοσυντήρησης του εργάτη και πιθανώς πιο κάτω Στην αναπτυξιακή

πορεία της βιομηχανίας λοιπόν το βιοτικό επίπεδο των εργατών

εξισώνεται και προσαρμόζεται σε σταδιακά χαμηλότερα επίπεδα Η

πορεία της εκμηχάνισης σε συνδυασμό με τις περιοδικές εμπορικές

κρίσεις που απαξιώνουν το μισθό τους καθιστά ανυπόφορους τους όρους

ύπαρξης των προλετάριων οι οποίοι υποβάλλονται σε εξαθλίωση

Επιπλέον στο διάβα της βιομηχανικής προόδου μεγάλα κομμάτια

των ενδιάμεσων τάξεων (μικροβιομήχανοι μικρέμποροι βιοτέχνες

αγρότες) εκπίπτουν της κοινωνικής τους θέσεως και ενσωματώνονται στο

προλεταριάτο Αυτή η εξέλιξη είναι αποτέλεσμα του ανταγωνιστικού

μειονεκτήματος αυτών των τάξεων προς τους μεγάλους κεφαλαιοκράτες

στη βάση του μικρού τους κεφαλαίου ή της δεξιοτεχνίας τους που

ξεπερνιέται από βιομηχανικές καινοτομίες Η ανάπτυξη της βιομηχανίας

χωρίζει σταδιακά την αστική κοινωνία σε δύο μεγάλα στρατόπεδα την

αστική τάξη και τη μεγάλη πλειοψηφία των εξαθλιωμένων εργατών το

προλεταριάτο Στην πορεία της βιομηχανικής εξέλιξης οι μαζικά

συγκεντρωμένοι εργάτες ( που η συνάθροιση τους ήταν αρχικά ακούσια

αποτέλεσμα της δραστηριότητας των αστών) συνενώνονται για να

υπερασπίσουν τα κοινά τους συμφέροντα ενάντια στους αστούς Το

προλεταριάτο διαθέτει πολιτική εμπειρία από τους αγώνες που έδωσε

στο πλάι της αστικής τάξης εναντίον της φεουδαρχίας και μορφώνεται

8

πολιτικά από μέρη των ενδιάμεσων τάξεων που καταρρέουν και

εντάσσονται σrsquo αυτό Η συνένωση των προλετάριων συνεχώς

διευρύνεται και ισχυροποιείται έτσι οι επιμέρους τοπικοί αγώνες

αποκτούν σταδιακά εθνικό ταξικό χαρακτήρα και ο οικονομικός

ανταγωνισμός μεταξύ των εργατών μετατρέπεται σε συλλογική

πολιτική δράση

Οι συνθήκες ύπαρξης του προλεταριάτου διακρίνονται σε σχέση με

εκείνες των πρότερων καταπιεζόμενων τάξεων Στις προηγούμενες

ιστορικές περιόδους τουλάχιστον αναγνωριζόταν στην κυριαρχούμενη

τάξη το δικαίωμα να διατηρεί τη δουλική της ύπαρξη Στις αστικές

συνθήκες δουλείας αντίθετα η επιβίωση των μελών του προλεταριάτου

αφrsquo ενός έχει αφεθεί στην τύχη της αγοράς εργασίας και αφrsquo ετέρου

αμφισβητείται στην πορεία της βιομηχανικής ανάπτυξης Το

προλεταριάτο είναι λοιπόν υποχρεωμένο στη βάση των συγκεκριμένων

χαρακτηριστικών του να προχωρήσει σε μια ριζική επανάσταση και να

συντρίψει την αστική κοινωνία Κατά το παρελθόν όλες οι τάξεις που

διεξήγαγαν αντίστοιχες επαναστάσεις επιδίωκαν να επιβάλλουν τους

δικούς τους όρους ιδιοποίησης σrsquo όλα τα μέλη της κοινωνίας Το

προλεταριάτο αντίθετα στρέφεται με την επαναστατική του

δραστηριότητα εναντίον των δικών του όρων ιδιοποίησης Μrsquo αυτό τον

τρόπο στρέφεται καθολικά εναντίον της ατομικής ιδιοκτησίας και την

καταργεί στην πράξη

Το ακόλουθο απόσπασμα συνιστά μια ικανοποιητική κωδικοποίηση

σκέψεων που περιγράφηκαν προηγουμένως laquoΟ ουσιαστικός όρος

ύπαρξης και κυριαρχίας της αστικής τάξης είναι η συσσώρευση του

πλούτου σε χέρια ιδιωτών ο σχηματισμός και η αύξηση του κεφαλαίου∙ ο

όρος ύπαρξης του κεφαλαίου είναι η μισθωτή εργασία Η μισθωτή εργασία

βασίζεται αποκλειστικά στον ανταγωνισμό των εργατών μεταξύ τους Η

9

πρόοδος της βιομηχανίας της οποίας άβουλος και παθητικός φορέας είναι

η αστική τάξη προωθεί στη θέση της απομόνωσης των εργατών της

οφειλόμενης στον ανταγωνισμό την επαναστατική τους συνένωση με την

οργάνωση Έτσι με την πρόοδο της μεγάλης βιομηχανίας αποσπάται κάτω

απrsquo τα πόδια της αστικής τάξης η βάση πάνω στην οποία παράγει και

ιδιοποιείται τα προϊόντα Η αστική τάξη παράγει πρώτrsquo απrsquo όλα τους ίδιους

της τους νεκροθάφτες Η πτώση της και η νίκη του προλεταριάτου είναι και

τα δύο αναπόφευκταraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200462-63)

ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Οι κομμουνιστές δεν αποτελούν ξεχωριστό κόμμα έναντι των άλλων

εργατικών κομμάτων Συνιστούν στην πράξη το πιο αποφασιστικό και

στη θεωρία το πιο προωθημένο τμήμα των προλεταριακών κομμάτων

Στην εντεινόμενη και επεκτεινόμενη πάλη προλεταριάτου και αστικής

τάξης εκπροσωπούν και εμπεδώνουν τα συμφέροντα του κινήματος στο

σύνολο του ανεξάρτητα από τα επιμέρους χαρακτηριστικά που

λαμβάνει κάθε φορά αυτή η σύγκρουση (τοπικά εθνικά κτλ) Η θεωρία

τους είναι γενικές διατυπώσεις αναφορικά με τις προϋποθέσεις και την

έκβαση του προλεταριακού αγώνα και μπορεί να συνοψιστεί στο

πρόταγμα για κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας

Άμεσος στόχος τους στο πεδίο της πολιτικής πρακτικής είναι η

συγκρότηση του προλεταριάτου σε τάξη η επαναστατική ανατροπή της

αστικής κυριαρχίας και η απόσπαση της κρατικής εξουσίας Το

προλεταριάτο κάθε χώρας θα πρέπει να συντρίψει πρώτα την εθνική

αστική τάξη να καταργήσει τις αστικές παραγωγικές σχέσεις και τις

παρεπόμενες ταξικές αντιθέσεις laquo Όταν στην πορεία της εξέλιξης θα

έχουν εξαφανιστεί οι ταξικές διακρίσεις και όλη η παραγωγή θα έχει

συγκεντρωθεί στα χέρια των οργανωμένων ατόμων τότε η δημόσια

10

εξουσία θα χάσει τον πολιτικό της χαρακτήρα Η πολιτική εξουσία στην

πραγματική της έννοια είναι η οργανωμένη εξουσία μιας τάξης για την

καταπίεση μιας άλληςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200475) Με την κατάργηση

της ατομικής ιδιοκτησίας το προλεταριάτο καταργεί εν γένει τις τάξεις

άρα και τον εαυτό του ως τάξη και τη δική του ταξική κυριαρχία Στο

τέλος αυτής της πορείας laquoΣτη θέση της παλαιάς αστικής κοινωνίας με τις

τάξεις της και τις ταξικές αντιθέσεις της μπαίνει μια ένωση μέσα στην

οποία η ελεύθερη ανάπτυξη του κάθε ατόμου είναι η προϋπόθεση για την

ελεύθερη ανάπτυξη όλωνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200475)

ΑΣΤΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Στα πλαίσια του κοινού τους συγγράμματος ο Μαρξ και ο Ένγκελς

παραθέτουν αναπτύσσουν και φιλοδοξούν να αντικρούσουν κάποια

κεντρικά αστικά επιχειρήματα εναντίον των κομμουνιστών και των

ανατρεπτικών τους στοχεύσεων Στο κείμενο συναντούμε αρχικά το

ακόλουθο αστικό επιχείρημα laquoΚατηγόρησαν εμάς τους κομμουνιστές

πως θέλουμε τάχα να καταργήσουμε την ιδιοκτησία που αποκτήθηκε με την

ατομική προσωπική εργασία∙ την ιδιοκτησία που είναι η βάση όλης της

προσωπικής ελευθερίας δραστηριότητας και αυτοτέλειαςraquo (Μαρξ-

Ένγκελς 200465) Στην άποψη που θέλει την αστική ιδιοκτησία προϊόν

ατομικής προσωπικής εργασίας απαντούν ότι δεν είναι η σύγχρονη

αστική ιδιοκτησία που μπορεί να περιγραφεί κατrsquo αυτό τον τρόπο αλλά η

μικροαστική μικροαγροτική ιδιοκτησία που προηγήθηκε και της οποίας

η κατάργηση είναι πρακτικό αποτέλεσμα της βιομηχανικής προόδου Η

αστική ιδιοκτησία απεναντίας είναι προϊόν κοινωνικής παραγωγικής

δραστηριότητας που σχηματίζεται και αυξάνεται δια της εκμετάλλευσης

της μισθωτής εργασίας

11

Στην αστική κοινωνία λοιπόν η συγκρότηση και η νομική

κατοχύρωση ατομικής ιδιοκτησίας (κεφάλαιο χρήμα κτλ) στηρίζεται

στην υλική υποχρέωση της αποστερημένης μεγάλης πλειοψηφίας να

εργάζεται συλλογικά και να αυξάνει τον πλούτο της μικρής μειοψηφίας

ιδιοκτητών Με το πέρας της παραγωγικής διαδικασίας το κοινωνικό

προϊόν γίνεται κτήμα του αστού ιδιοκτήτη και οι προλετάριοι

αποκομίζουν τη δυνατότητα να διατηρήσουν την ύπαρξη τους υπό

συνθήκες αθλιότητας Πρόθεση λοιπόν των κομμουνιστών είναι να

προσεταιριστούν τα μέσα παραγωγής και να τα θέσουν στην κυριότητα

όλων των μελών της κοινωνίας

Το κεφάλαιο συνιστά σύμφωνα με τους συγγραφείς κοινωνική

δύναμη και άρα laquoδε μεταβάλλεται μrsquo αυτόν τον τρόπο η προσωπική

ιδιοκτησία σε κοινωνική Μόνον ο κοινωνικός χαρακτήρας της ιδιοκτησίας

μεταβάλλεται Χάνει τα ταξικά της χαρακτηριστικάraquo (Μαρξ- Ένγκελς

200466) Το ζήτημα της κατανομής του κοινωνικού προϊόντος μεταξύ

των συνεταιρισμένων παραγωγών καθίσταται κεντρικής σημασίας και

αναφορικά με αυτό συναντάμε στο κείμενο τις ακόλουθες διατυπώσεις

laquoΟ κομμουνισμός δεν αφαιρεί από κανέναν το δικαίωμα να ιδιοποιείται

κοινωνικά προϊόντα∙ αφαιρεί μόνο τη δυνατότητα να υποτάσσει κανείς

ξένη εργασία μέσω αυτής της ιδιοποίησηςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200468) και

laquo Στην αστική κοινωνία η ζωντανή εργασία είναι μόνον ένα μέσο για να

αυξάνεται η συσσωρευμένη εργασία Στην κομμουνιστική κοινωνία η

συσσωρευμένη εργασία είναι μόνον ένα μέσο για να ευρύνει να πλουτίζει

και να προάγει τη ζωή των εργατώνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200467)

Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η αστική διαπραγμάτευση του όρου

ελευθερία είναι αποκλειστικά μια θεωρητική προσπάθεια υπεράσπισης

των ελεύθερων αγοραπωλησιών Όμως μια θέση υπέρ της ελευθερίας

του εμπορίου μπορεί να έχει νόημα μόνο όταν αντιτίθεται σε συνθήκες

12

όπου το εμπόριο δεσμεύεται Όσον αφορά τον κομμουνιστικό τρόπο

παραγωγής και ιδιοποίησης μια ανάλογη συζήτηση δεν έχει καμία βάση

αναφοράς καθώς προβλέπεται η κατάργηση του εμπορίου εν γένει Κατrsquo

αντιστοιχία τα αστικά επιχειρήματα που προβλέπουν ότι με την

κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας θα σταματήσει κάθε υλική και

πνευματική παραγωγική δραστηριότητα συναντούν παρόμοια εξήγηση

Οι αστοί κατανοούν την παραγωγή μόνο στη βάση της αστικής

ιδιοποίησης Αν η κομμουνιστική πρακτική προβλέπει την κατάργηση

αυτής της ιδιοποίησης είναι λογικό να μη μπορούν να προσυγκροτήσουν

θεωρητικά και να κατανοήσουν την κομμουνιστική παραγωγή και γενικά

κάθε μελλοντική ανθρώπινη δραστηριότητα Οι συγγραφείς

χαρακτηριστικά αναφέρουν laquoΜη λογομαχείτε λοιπόν μαζί μας μετρώντας

την κατάργηση της αστικής ιδιοκτησίας με τις αστικές σας αντιλήψεις για

ελευθερία μόρφωση δίκαιο κλπ Οι ίδιες οι ιδέες σας είναι προϊόντα των

αστικών σχέσεων παραγωγής και ιδιοκτησίας όπως και το δίκαιο σας δεν

είναι παρά η θέληση της τάξης σας που ανυψώθηκε σε νόμο μια θέληση

που το περιεχόμενο της είναι καθορισμένο από τους υλικούς όρους

ύπαρξης της τάξης σαςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200469)

Οι κομμουνιστές προτίθενται να καταργήσουν το θεσμό της

οικογένειας και να φέρουν στη θέση της οικογενειακής την κοινωνική

ανατροφή Διαπιστώνουν ότι στην αστική κοινωνία ο εν λόγω θεσμός

απαντάται στην ανεπτυγμένη του μορφή μόνο στην περίπτωση της

αστικής οικογένειας που βάση της είναι το laquoκεφάλαιοraquo και laquoτο ατομικό

κέρδοςraquo Η ανεπτυγμένη αστική μορφή οικογένειας όμως προϋποθέτει

και συνυπάρχει με την έλλειψη (ή έστω με τη δυσκολία σύστασης και

διατήρησης) οικογένειας για τους αποστερημένους προλετάριους και τη

δημόσια πορνεία Η αστική ρητορική εξιδανικεύει το συγκεκριμένο

13

θεσμό παραγνωρίζοντας συγγενή φαινόμενα που ισχύουν στην

περίπτωση των προλετάριων όπως η παιδική εργασία και η πορνεία

Στα αστικά επιχειρήματα περί κομμουνιστικής κατάργησης της

πατρίδας εθνικότητας συναντούμε αρχικά την εξής απάντηση laquoΟι

εργάτες δεν έχουν πατρίδα Δεν μπορείς να τους πάρεις κάτι που δεν

έχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200471)Άλλωστε η αστική ανάπτυξη

καταργεί συνεχώς τις ιδιομορφίες των εθνών τα βγάζει από την

απομόνωση τους και τα φέρει σε οικονομικές σχέσεις Η εναπομείνασα

αντίθεση μεταξύ των εθνών εξηγείται από την ταξική διαστρωμάτωση

στο εσωτερικό τους Καθώς οι αστικές τάξεις των διαφόρων χωρών

βρίσκονται σε κατάσταση οικονομικής εχθρότητας και η εν λόγω

σύγκρουση προσλαμβάνει εθνικό χαρακτήρα Η ενιαία δράση λοιπόν των

προλετάριων (τουλάχιστον στις πολιτισμένες χώρες) και η επιτυχία του

αγώνα τους καταργεί τις ταξικές και τις παρεπόμενες εθνικές αντιθέσεις

ΟΥΤΟΠΙΚΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Ο Μαρξ και ο Ένγκελς μοιράζονται με τους ουτοπικούς (Σαιν Σιμόν

Φουριέ Όουεν κτλ) το όραμα μιας νέας κοινωνίας τα γενικά

χαρακτηριστικά της οποίας είναι λίγο- πολύ κοινά Σαφώς συμφωνούν

στα κάτωθι laquo πχ κατάργηση της αντίθεσης ανάμεσα στην πόλη και στην

ύπαιθρο κατάργηση της οικογένειας της ατομικής ιδιοκτησίας και της

μισθωτής εργασίας διακήρυξη της κοινωνικής αρμονίας μετατροπή του

κράτους σε απλό διαχειριστή της παραγωγήςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200488)

Στο βαθμό λοιπόν που οι συγγραφείς ασκούσαν απλώς κριτική ηθικού

χαρακτήρα στην αστική κοινωνία και κατόπιν διατύπωναν θετικά τις

απόψεις τους για το τι θα πρέπει να ισχύσει στην νέα κοινωνία δε μπορεί

παρά να ενέπιπταν στην ίδια κατηγορία με τους ουτοπικούς Σύμφωνα

με τους συγγραφείς όμως laquoΟ κομμουνισμός δεν είναι για μας μια

14

κατάσταση πραγμάτων που πρέπει να εγκαθιδρυθεί ένα ιδεώδες που σrsquo

αυτό θα πρέπει να προσαρμοστεί η πραγματικότητα Ονομάζουμε

κομμουνισμό την πραγματική κίνηση που καταργεί τη σημερινή κατάσταση

πραγμάτων Οι όροι αυτής της κίνησης προκύπτουν από τις προϋποθέσεις

που τώρα υπάρχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 1997 81-82) Στην περίπτωση

των πρώτων η μορφή και το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας προκύπτει

από τη μελέτη της ιστορικής κίνησης και συνιστά πραγματικό

αποτέλεσμα αυτής Οι ουτοπικοί από την άλλη πλευρά καταλήγουν με

τη θεωρησιακή τους προσπάθεια σε ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο

χωρίς να εξετάζουν τις πραγματικές προϋποθέσεις οικοδόμησης μιας

νέας κοινωνικής μορφής Οι μεν προχωρούν σε μια αρνητική έκθεση της

θεωρίας τους εστιάζουν περισσότερο την προσοχή τους στην ανάλυση

των νόμων και των αντιφάσεων της αστικής κοινωνίας και συμπεραίνουν

την εξέλιξη της την πρακτική ανατροπή της και το σχηματισμό της

κομμουνιστικής κοινωνίας Αντίθετα οι ουτοπικοί συγκροτούν θετικά

και ίσως εν κενώ τη μελλοντική κοινωνία ή έστω τη δική τους πρόταση

εναλλακτικού συστήματος κοινωνικής οργάνωσης στη βάση των

κατανοήσεων που κριτικά απεκόμισαν από την αστική κοινωνία και των

απόψεων που παρεπόμενα ανέπτυξαν για το πώς η κοινωνία τους θα

γινόταν πιο δίκαιη πιο ελεύθερη πιο ανθρώπινη κλπ Οι συγγραφείς

κατανοούν τη μερικότητα και τους περιορισμούς της θεωρησιακής

προσπάθειας ουτοπικού χαρακτήρα καθώς στηρίζεται κατrsquo ουσίαν σε

ηθική επιλογή και εκφράζεται στην πρακτική με μικρές πειραματικές

απόπειρες εφαρμογής του εκπονημένου κοινωνικού σχεδίου

Προτίθενται λοιπόν με τη θεωρία τους να γονιμοποιήσουν το έδαφος

της πρακτικής και να συμβάλλουν με τη σκέψη τους στην επαναστατική

δράση του προλεταριάτου που αποτελεί πραγματικό ιστορικό

αποτέλεσμα της βιομηχανικής ανάπτυξης και που δύναται να αξιοποιήσει

τις προϋποθέσεις που τέθηκαν εξrsquo αυτής ώστε να μετατραπεί ένα όραμα

15

σε αισθητή πραγματικότητα Εν ολίγοις οι συγγραφείς μοιράζονται με

τους ουτοπικούς το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας και διακρίνονται με

σαφήνεια από αυτούς στη βάση της μεθόδου που επιλέγουν ώστε να

γίνει πράξη Σε κάθε περίπτωση συμφωνούν στην πρακτική

ενεργητικότητα της θεωρίας έστω και αν ο Μαρξ της αποδίδει

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά laquoΤο όπλο της κριτικής δε μπορεί φυσικά

νrsquo αντικαταστήσει την κριτική των όπλων η υλική δύναμη πρέπει νrsquo

ανατραπεί με υλική δύναμη∙ αλλά και η θεωρία επίσης γίνεται υλική

δύναμη μόλις αδράξει τις μάζες Η θεωρία είναι δυνατόν νrsquo αδράξει τις

μάζες μόλις αποδείξει AD HOMINEM 1 και αποδείχνει AD HOMINEM

μόλις γίνει ριζοσπαστικήraquo (Μαρξ Εκδόσεις Αναγνωστίδη 15)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ (2004) Το Μανιφέστο του

Κομμουνιστικού Κόμματος Αθήνα Θεμέλιο

Μαρξ Κ Έγκελς Φ (1997) Η Γερμανική Ιδεολογία

Τόμος Α΄ Αθήνα Gutenberg

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ Συμβολή στη κριτική της

Φιλοσοφίας του Δικαίου του Χέγκελ Αθήνα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΔΗ

1 laquoAD HOMINEM (ενάντια στον άνθρωπο) μrsquo επιχείρημα που μrsquo αυτό ο αντίπαλος

αποκρούεται με τα ίδια του τα λόγια ή τις ίδιες του τις πράξειςraquo (Στο Μαρξ Εκδόσεις

Αναγνωστίδη 15)

16

της χρήσης μηχανών καθιστούν αβέβαιες θέσεις εργασίας που ήταν

απαραίτητες προηγουμένως και γενικά απλοποιούν (μετατρέπουν σε

μονότονη και επαναλαμβανόμενη) τη φύση της βιομηχανικής εργασίας

Κατά συνέπεια προσωπικά χαρακτηριστικά όπως δεξιοτεχνία δύναμη

φύλο ηλικία επιδρούν όλο και λιγότερο στο ύψος του μισθού Επιπλέον

ο ανταγωνισμός μεταξύ των προλετάριων (που πλέον καθίστανται λίγο-

πολύ πανομοιότυπα εργαλεία παραγωγής) ρίχνει το μισθό στα όρια της

αυτοσυντήρησης του εργάτη και πιθανώς πιο κάτω Στην αναπτυξιακή

πορεία της βιομηχανίας λοιπόν το βιοτικό επίπεδο των εργατών

εξισώνεται και προσαρμόζεται σε σταδιακά χαμηλότερα επίπεδα Η

πορεία της εκμηχάνισης σε συνδυασμό με τις περιοδικές εμπορικές

κρίσεις που απαξιώνουν το μισθό τους καθιστά ανυπόφορους τους όρους

ύπαρξης των προλετάριων οι οποίοι υποβάλλονται σε εξαθλίωση

Επιπλέον στο διάβα της βιομηχανικής προόδου μεγάλα κομμάτια

των ενδιάμεσων τάξεων (μικροβιομήχανοι μικρέμποροι βιοτέχνες

αγρότες) εκπίπτουν της κοινωνικής τους θέσεως και ενσωματώνονται στο

προλεταριάτο Αυτή η εξέλιξη είναι αποτέλεσμα του ανταγωνιστικού

μειονεκτήματος αυτών των τάξεων προς τους μεγάλους κεφαλαιοκράτες

στη βάση του μικρού τους κεφαλαίου ή της δεξιοτεχνίας τους που

ξεπερνιέται από βιομηχανικές καινοτομίες Η ανάπτυξη της βιομηχανίας

χωρίζει σταδιακά την αστική κοινωνία σε δύο μεγάλα στρατόπεδα την

αστική τάξη και τη μεγάλη πλειοψηφία των εξαθλιωμένων εργατών το

προλεταριάτο Στην πορεία της βιομηχανικής εξέλιξης οι μαζικά

συγκεντρωμένοι εργάτες ( που η συνάθροιση τους ήταν αρχικά ακούσια

αποτέλεσμα της δραστηριότητας των αστών) συνενώνονται για να

υπερασπίσουν τα κοινά τους συμφέροντα ενάντια στους αστούς Το

προλεταριάτο διαθέτει πολιτική εμπειρία από τους αγώνες που έδωσε

στο πλάι της αστικής τάξης εναντίον της φεουδαρχίας και μορφώνεται

8

πολιτικά από μέρη των ενδιάμεσων τάξεων που καταρρέουν και

εντάσσονται σrsquo αυτό Η συνένωση των προλετάριων συνεχώς

διευρύνεται και ισχυροποιείται έτσι οι επιμέρους τοπικοί αγώνες

αποκτούν σταδιακά εθνικό ταξικό χαρακτήρα και ο οικονομικός

ανταγωνισμός μεταξύ των εργατών μετατρέπεται σε συλλογική

πολιτική δράση

Οι συνθήκες ύπαρξης του προλεταριάτου διακρίνονται σε σχέση με

εκείνες των πρότερων καταπιεζόμενων τάξεων Στις προηγούμενες

ιστορικές περιόδους τουλάχιστον αναγνωριζόταν στην κυριαρχούμενη

τάξη το δικαίωμα να διατηρεί τη δουλική της ύπαρξη Στις αστικές

συνθήκες δουλείας αντίθετα η επιβίωση των μελών του προλεταριάτου

αφrsquo ενός έχει αφεθεί στην τύχη της αγοράς εργασίας και αφrsquo ετέρου

αμφισβητείται στην πορεία της βιομηχανικής ανάπτυξης Το

προλεταριάτο είναι λοιπόν υποχρεωμένο στη βάση των συγκεκριμένων

χαρακτηριστικών του να προχωρήσει σε μια ριζική επανάσταση και να

συντρίψει την αστική κοινωνία Κατά το παρελθόν όλες οι τάξεις που

διεξήγαγαν αντίστοιχες επαναστάσεις επιδίωκαν να επιβάλλουν τους

δικούς τους όρους ιδιοποίησης σrsquo όλα τα μέλη της κοινωνίας Το

προλεταριάτο αντίθετα στρέφεται με την επαναστατική του

δραστηριότητα εναντίον των δικών του όρων ιδιοποίησης Μrsquo αυτό τον

τρόπο στρέφεται καθολικά εναντίον της ατομικής ιδιοκτησίας και την

καταργεί στην πράξη

Το ακόλουθο απόσπασμα συνιστά μια ικανοποιητική κωδικοποίηση

σκέψεων που περιγράφηκαν προηγουμένως laquoΟ ουσιαστικός όρος

ύπαρξης και κυριαρχίας της αστικής τάξης είναι η συσσώρευση του

πλούτου σε χέρια ιδιωτών ο σχηματισμός και η αύξηση του κεφαλαίου∙ ο

όρος ύπαρξης του κεφαλαίου είναι η μισθωτή εργασία Η μισθωτή εργασία

βασίζεται αποκλειστικά στον ανταγωνισμό των εργατών μεταξύ τους Η

9

πρόοδος της βιομηχανίας της οποίας άβουλος και παθητικός φορέας είναι

η αστική τάξη προωθεί στη θέση της απομόνωσης των εργατών της

οφειλόμενης στον ανταγωνισμό την επαναστατική τους συνένωση με την

οργάνωση Έτσι με την πρόοδο της μεγάλης βιομηχανίας αποσπάται κάτω

απrsquo τα πόδια της αστικής τάξης η βάση πάνω στην οποία παράγει και

ιδιοποιείται τα προϊόντα Η αστική τάξη παράγει πρώτrsquo απrsquo όλα τους ίδιους

της τους νεκροθάφτες Η πτώση της και η νίκη του προλεταριάτου είναι και

τα δύο αναπόφευκταraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200462-63)

ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Οι κομμουνιστές δεν αποτελούν ξεχωριστό κόμμα έναντι των άλλων

εργατικών κομμάτων Συνιστούν στην πράξη το πιο αποφασιστικό και

στη θεωρία το πιο προωθημένο τμήμα των προλεταριακών κομμάτων

Στην εντεινόμενη και επεκτεινόμενη πάλη προλεταριάτου και αστικής

τάξης εκπροσωπούν και εμπεδώνουν τα συμφέροντα του κινήματος στο

σύνολο του ανεξάρτητα από τα επιμέρους χαρακτηριστικά που

λαμβάνει κάθε φορά αυτή η σύγκρουση (τοπικά εθνικά κτλ) Η θεωρία

τους είναι γενικές διατυπώσεις αναφορικά με τις προϋποθέσεις και την

έκβαση του προλεταριακού αγώνα και μπορεί να συνοψιστεί στο

πρόταγμα για κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας

Άμεσος στόχος τους στο πεδίο της πολιτικής πρακτικής είναι η

συγκρότηση του προλεταριάτου σε τάξη η επαναστατική ανατροπή της

αστικής κυριαρχίας και η απόσπαση της κρατικής εξουσίας Το

προλεταριάτο κάθε χώρας θα πρέπει να συντρίψει πρώτα την εθνική

αστική τάξη να καταργήσει τις αστικές παραγωγικές σχέσεις και τις

παρεπόμενες ταξικές αντιθέσεις laquo Όταν στην πορεία της εξέλιξης θα

έχουν εξαφανιστεί οι ταξικές διακρίσεις και όλη η παραγωγή θα έχει

συγκεντρωθεί στα χέρια των οργανωμένων ατόμων τότε η δημόσια

10

εξουσία θα χάσει τον πολιτικό της χαρακτήρα Η πολιτική εξουσία στην

πραγματική της έννοια είναι η οργανωμένη εξουσία μιας τάξης για την

καταπίεση μιας άλληςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200475) Με την κατάργηση

της ατομικής ιδιοκτησίας το προλεταριάτο καταργεί εν γένει τις τάξεις

άρα και τον εαυτό του ως τάξη και τη δική του ταξική κυριαρχία Στο

τέλος αυτής της πορείας laquoΣτη θέση της παλαιάς αστικής κοινωνίας με τις

τάξεις της και τις ταξικές αντιθέσεις της μπαίνει μια ένωση μέσα στην

οποία η ελεύθερη ανάπτυξη του κάθε ατόμου είναι η προϋπόθεση για την

ελεύθερη ανάπτυξη όλωνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200475)

ΑΣΤΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Στα πλαίσια του κοινού τους συγγράμματος ο Μαρξ και ο Ένγκελς

παραθέτουν αναπτύσσουν και φιλοδοξούν να αντικρούσουν κάποια

κεντρικά αστικά επιχειρήματα εναντίον των κομμουνιστών και των

ανατρεπτικών τους στοχεύσεων Στο κείμενο συναντούμε αρχικά το

ακόλουθο αστικό επιχείρημα laquoΚατηγόρησαν εμάς τους κομμουνιστές

πως θέλουμε τάχα να καταργήσουμε την ιδιοκτησία που αποκτήθηκε με την

ατομική προσωπική εργασία∙ την ιδιοκτησία που είναι η βάση όλης της

προσωπικής ελευθερίας δραστηριότητας και αυτοτέλειαςraquo (Μαρξ-

Ένγκελς 200465) Στην άποψη που θέλει την αστική ιδιοκτησία προϊόν

ατομικής προσωπικής εργασίας απαντούν ότι δεν είναι η σύγχρονη

αστική ιδιοκτησία που μπορεί να περιγραφεί κατrsquo αυτό τον τρόπο αλλά η

μικροαστική μικροαγροτική ιδιοκτησία που προηγήθηκε και της οποίας

η κατάργηση είναι πρακτικό αποτέλεσμα της βιομηχανικής προόδου Η

αστική ιδιοκτησία απεναντίας είναι προϊόν κοινωνικής παραγωγικής

δραστηριότητας που σχηματίζεται και αυξάνεται δια της εκμετάλλευσης

της μισθωτής εργασίας

11

Στην αστική κοινωνία λοιπόν η συγκρότηση και η νομική

κατοχύρωση ατομικής ιδιοκτησίας (κεφάλαιο χρήμα κτλ) στηρίζεται

στην υλική υποχρέωση της αποστερημένης μεγάλης πλειοψηφίας να

εργάζεται συλλογικά και να αυξάνει τον πλούτο της μικρής μειοψηφίας

ιδιοκτητών Με το πέρας της παραγωγικής διαδικασίας το κοινωνικό

προϊόν γίνεται κτήμα του αστού ιδιοκτήτη και οι προλετάριοι

αποκομίζουν τη δυνατότητα να διατηρήσουν την ύπαρξη τους υπό

συνθήκες αθλιότητας Πρόθεση λοιπόν των κομμουνιστών είναι να

προσεταιριστούν τα μέσα παραγωγής και να τα θέσουν στην κυριότητα

όλων των μελών της κοινωνίας

Το κεφάλαιο συνιστά σύμφωνα με τους συγγραφείς κοινωνική

δύναμη και άρα laquoδε μεταβάλλεται μrsquo αυτόν τον τρόπο η προσωπική

ιδιοκτησία σε κοινωνική Μόνον ο κοινωνικός χαρακτήρας της ιδιοκτησίας

μεταβάλλεται Χάνει τα ταξικά της χαρακτηριστικάraquo (Μαρξ- Ένγκελς

200466) Το ζήτημα της κατανομής του κοινωνικού προϊόντος μεταξύ

των συνεταιρισμένων παραγωγών καθίσταται κεντρικής σημασίας και

αναφορικά με αυτό συναντάμε στο κείμενο τις ακόλουθες διατυπώσεις

laquoΟ κομμουνισμός δεν αφαιρεί από κανέναν το δικαίωμα να ιδιοποιείται

κοινωνικά προϊόντα∙ αφαιρεί μόνο τη δυνατότητα να υποτάσσει κανείς

ξένη εργασία μέσω αυτής της ιδιοποίησηςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200468) και

laquo Στην αστική κοινωνία η ζωντανή εργασία είναι μόνον ένα μέσο για να

αυξάνεται η συσσωρευμένη εργασία Στην κομμουνιστική κοινωνία η

συσσωρευμένη εργασία είναι μόνον ένα μέσο για να ευρύνει να πλουτίζει

και να προάγει τη ζωή των εργατώνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200467)

Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η αστική διαπραγμάτευση του όρου

ελευθερία είναι αποκλειστικά μια θεωρητική προσπάθεια υπεράσπισης

των ελεύθερων αγοραπωλησιών Όμως μια θέση υπέρ της ελευθερίας

του εμπορίου μπορεί να έχει νόημα μόνο όταν αντιτίθεται σε συνθήκες

12

όπου το εμπόριο δεσμεύεται Όσον αφορά τον κομμουνιστικό τρόπο

παραγωγής και ιδιοποίησης μια ανάλογη συζήτηση δεν έχει καμία βάση

αναφοράς καθώς προβλέπεται η κατάργηση του εμπορίου εν γένει Κατrsquo

αντιστοιχία τα αστικά επιχειρήματα που προβλέπουν ότι με την

κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας θα σταματήσει κάθε υλική και

πνευματική παραγωγική δραστηριότητα συναντούν παρόμοια εξήγηση

Οι αστοί κατανοούν την παραγωγή μόνο στη βάση της αστικής

ιδιοποίησης Αν η κομμουνιστική πρακτική προβλέπει την κατάργηση

αυτής της ιδιοποίησης είναι λογικό να μη μπορούν να προσυγκροτήσουν

θεωρητικά και να κατανοήσουν την κομμουνιστική παραγωγή και γενικά

κάθε μελλοντική ανθρώπινη δραστηριότητα Οι συγγραφείς

χαρακτηριστικά αναφέρουν laquoΜη λογομαχείτε λοιπόν μαζί μας μετρώντας

την κατάργηση της αστικής ιδιοκτησίας με τις αστικές σας αντιλήψεις για

ελευθερία μόρφωση δίκαιο κλπ Οι ίδιες οι ιδέες σας είναι προϊόντα των

αστικών σχέσεων παραγωγής και ιδιοκτησίας όπως και το δίκαιο σας δεν

είναι παρά η θέληση της τάξης σας που ανυψώθηκε σε νόμο μια θέληση

που το περιεχόμενο της είναι καθορισμένο από τους υλικούς όρους

ύπαρξης της τάξης σαςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200469)

Οι κομμουνιστές προτίθενται να καταργήσουν το θεσμό της

οικογένειας και να φέρουν στη θέση της οικογενειακής την κοινωνική

ανατροφή Διαπιστώνουν ότι στην αστική κοινωνία ο εν λόγω θεσμός

απαντάται στην ανεπτυγμένη του μορφή μόνο στην περίπτωση της

αστικής οικογένειας που βάση της είναι το laquoκεφάλαιοraquo και laquoτο ατομικό

κέρδοςraquo Η ανεπτυγμένη αστική μορφή οικογένειας όμως προϋποθέτει

και συνυπάρχει με την έλλειψη (ή έστω με τη δυσκολία σύστασης και

διατήρησης) οικογένειας για τους αποστερημένους προλετάριους και τη

δημόσια πορνεία Η αστική ρητορική εξιδανικεύει το συγκεκριμένο

13

θεσμό παραγνωρίζοντας συγγενή φαινόμενα που ισχύουν στην

περίπτωση των προλετάριων όπως η παιδική εργασία και η πορνεία

Στα αστικά επιχειρήματα περί κομμουνιστικής κατάργησης της

πατρίδας εθνικότητας συναντούμε αρχικά την εξής απάντηση laquoΟι

εργάτες δεν έχουν πατρίδα Δεν μπορείς να τους πάρεις κάτι που δεν

έχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200471)Άλλωστε η αστική ανάπτυξη

καταργεί συνεχώς τις ιδιομορφίες των εθνών τα βγάζει από την

απομόνωση τους και τα φέρει σε οικονομικές σχέσεις Η εναπομείνασα

αντίθεση μεταξύ των εθνών εξηγείται από την ταξική διαστρωμάτωση

στο εσωτερικό τους Καθώς οι αστικές τάξεις των διαφόρων χωρών

βρίσκονται σε κατάσταση οικονομικής εχθρότητας και η εν λόγω

σύγκρουση προσλαμβάνει εθνικό χαρακτήρα Η ενιαία δράση λοιπόν των

προλετάριων (τουλάχιστον στις πολιτισμένες χώρες) και η επιτυχία του

αγώνα τους καταργεί τις ταξικές και τις παρεπόμενες εθνικές αντιθέσεις

ΟΥΤΟΠΙΚΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Ο Μαρξ και ο Ένγκελς μοιράζονται με τους ουτοπικούς (Σαιν Σιμόν

Φουριέ Όουεν κτλ) το όραμα μιας νέας κοινωνίας τα γενικά

χαρακτηριστικά της οποίας είναι λίγο- πολύ κοινά Σαφώς συμφωνούν

στα κάτωθι laquo πχ κατάργηση της αντίθεσης ανάμεσα στην πόλη και στην

ύπαιθρο κατάργηση της οικογένειας της ατομικής ιδιοκτησίας και της

μισθωτής εργασίας διακήρυξη της κοινωνικής αρμονίας μετατροπή του

κράτους σε απλό διαχειριστή της παραγωγήςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200488)

Στο βαθμό λοιπόν που οι συγγραφείς ασκούσαν απλώς κριτική ηθικού

χαρακτήρα στην αστική κοινωνία και κατόπιν διατύπωναν θετικά τις

απόψεις τους για το τι θα πρέπει να ισχύσει στην νέα κοινωνία δε μπορεί

παρά να ενέπιπταν στην ίδια κατηγορία με τους ουτοπικούς Σύμφωνα

με τους συγγραφείς όμως laquoΟ κομμουνισμός δεν είναι για μας μια

14

κατάσταση πραγμάτων που πρέπει να εγκαθιδρυθεί ένα ιδεώδες που σrsquo

αυτό θα πρέπει να προσαρμοστεί η πραγματικότητα Ονομάζουμε

κομμουνισμό την πραγματική κίνηση που καταργεί τη σημερινή κατάσταση

πραγμάτων Οι όροι αυτής της κίνησης προκύπτουν από τις προϋποθέσεις

που τώρα υπάρχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 1997 81-82) Στην περίπτωση

των πρώτων η μορφή και το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας προκύπτει

από τη μελέτη της ιστορικής κίνησης και συνιστά πραγματικό

αποτέλεσμα αυτής Οι ουτοπικοί από την άλλη πλευρά καταλήγουν με

τη θεωρησιακή τους προσπάθεια σε ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο

χωρίς να εξετάζουν τις πραγματικές προϋποθέσεις οικοδόμησης μιας

νέας κοινωνικής μορφής Οι μεν προχωρούν σε μια αρνητική έκθεση της

θεωρίας τους εστιάζουν περισσότερο την προσοχή τους στην ανάλυση

των νόμων και των αντιφάσεων της αστικής κοινωνίας και συμπεραίνουν

την εξέλιξη της την πρακτική ανατροπή της και το σχηματισμό της

κομμουνιστικής κοινωνίας Αντίθετα οι ουτοπικοί συγκροτούν θετικά

και ίσως εν κενώ τη μελλοντική κοινωνία ή έστω τη δική τους πρόταση

εναλλακτικού συστήματος κοινωνικής οργάνωσης στη βάση των

κατανοήσεων που κριτικά απεκόμισαν από την αστική κοινωνία και των

απόψεων που παρεπόμενα ανέπτυξαν για το πώς η κοινωνία τους θα

γινόταν πιο δίκαιη πιο ελεύθερη πιο ανθρώπινη κλπ Οι συγγραφείς

κατανοούν τη μερικότητα και τους περιορισμούς της θεωρησιακής

προσπάθειας ουτοπικού χαρακτήρα καθώς στηρίζεται κατrsquo ουσίαν σε

ηθική επιλογή και εκφράζεται στην πρακτική με μικρές πειραματικές

απόπειρες εφαρμογής του εκπονημένου κοινωνικού σχεδίου

Προτίθενται λοιπόν με τη θεωρία τους να γονιμοποιήσουν το έδαφος

της πρακτικής και να συμβάλλουν με τη σκέψη τους στην επαναστατική

δράση του προλεταριάτου που αποτελεί πραγματικό ιστορικό

αποτέλεσμα της βιομηχανικής ανάπτυξης και που δύναται να αξιοποιήσει

τις προϋποθέσεις που τέθηκαν εξrsquo αυτής ώστε να μετατραπεί ένα όραμα

15

σε αισθητή πραγματικότητα Εν ολίγοις οι συγγραφείς μοιράζονται με

τους ουτοπικούς το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας και διακρίνονται με

σαφήνεια από αυτούς στη βάση της μεθόδου που επιλέγουν ώστε να

γίνει πράξη Σε κάθε περίπτωση συμφωνούν στην πρακτική

ενεργητικότητα της θεωρίας έστω και αν ο Μαρξ της αποδίδει

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά laquoΤο όπλο της κριτικής δε μπορεί φυσικά

νrsquo αντικαταστήσει την κριτική των όπλων η υλική δύναμη πρέπει νrsquo

ανατραπεί με υλική δύναμη∙ αλλά και η θεωρία επίσης γίνεται υλική

δύναμη μόλις αδράξει τις μάζες Η θεωρία είναι δυνατόν νrsquo αδράξει τις

μάζες μόλις αποδείξει AD HOMINEM 1 και αποδείχνει AD HOMINEM

μόλις γίνει ριζοσπαστικήraquo (Μαρξ Εκδόσεις Αναγνωστίδη 15)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ (2004) Το Μανιφέστο του

Κομμουνιστικού Κόμματος Αθήνα Θεμέλιο

Μαρξ Κ Έγκελς Φ (1997) Η Γερμανική Ιδεολογία

Τόμος Α΄ Αθήνα Gutenberg

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ Συμβολή στη κριτική της

Φιλοσοφίας του Δικαίου του Χέγκελ Αθήνα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΔΗ

1 laquoAD HOMINEM (ενάντια στον άνθρωπο) μrsquo επιχείρημα που μrsquo αυτό ο αντίπαλος

αποκρούεται με τα ίδια του τα λόγια ή τις ίδιες του τις πράξειςraquo (Στο Μαρξ Εκδόσεις

Αναγνωστίδη 15)

16

πολιτικά από μέρη των ενδιάμεσων τάξεων που καταρρέουν και

εντάσσονται σrsquo αυτό Η συνένωση των προλετάριων συνεχώς

διευρύνεται και ισχυροποιείται έτσι οι επιμέρους τοπικοί αγώνες

αποκτούν σταδιακά εθνικό ταξικό χαρακτήρα και ο οικονομικός

ανταγωνισμός μεταξύ των εργατών μετατρέπεται σε συλλογική

πολιτική δράση

Οι συνθήκες ύπαρξης του προλεταριάτου διακρίνονται σε σχέση με

εκείνες των πρότερων καταπιεζόμενων τάξεων Στις προηγούμενες

ιστορικές περιόδους τουλάχιστον αναγνωριζόταν στην κυριαρχούμενη

τάξη το δικαίωμα να διατηρεί τη δουλική της ύπαρξη Στις αστικές

συνθήκες δουλείας αντίθετα η επιβίωση των μελών του προλεταριάτου

αφrsquo ενός έχει αφεθεί στην τύχη της αγοράς εργασίας και αφrsquo ετέρου

αμφισβητείται στην πορεία της βιομηχανικής ανάπτυξης Το

προλεταριάτο είναι λοιπόν υποχρεωμένο στη βάση των συγκεκριμένων

χαρακτηριστικών του να προχωρήσει σε μια ριζική επανάσταση και να

συντρίψει την αστική κοινωνία Κατά το παρελθόν όλες οι τάξεις που

διεξήγαγαν αντίστοιχες επαναστάσεις επιδίωκαν να επιβάλλουν τους

δικούς τους όρους ιδιοποίησης σrsquo όλα τα μέλη της κοινωνίας Το

προλεταριάτο αντίθετα στρέφεται με την επαναστατική του

δραστηριότητα εναντίον των δικών του όρων ιδιοποίησης Μrsquo αυτό τον

τρόπο στρέφεται καθολικά εναντίον της ατομικής ιδιοκτησίας και την

καταργεί στην πράξη

Το ακόλουθο απόσπασμα συνιστά μια ικανοποιητική κωδικοποίηση

σκέψεων που περιγράφηκαν προηγουμένως laquoΟ ουσιαστικός όρος

ύπαρξης και κυριαρχίας της αστικής τάξης είναι η συσσώρευση του

πλούτου σε χέρια ιδιωτών ο σχηματισμός και η αύξηση του κεφαλαίου∙ ο

όρος ύπαρξης του κεφαλαίου είναι η μισθωτή εργασία Η μισθωτή εργασία

βασίζεται αποκλειστικά στον ανταγωνισμό των εργατών μεταξύ τους Η

9

πρόοδος της βιομηχανίας της οποίας άβουλος και παθητικός φορέας είναι

η αστική τάξη προωθεί στη θέση της απομόνωσης των εργατών της

οφειλόμενης στον ανταγωνισμό την επαναστατική τους συνένωση με την

οργάνωση Έτσι με την πρόοδο της μεγάλης βιομηχανίας αποσπάται κάτω

απrsquo τα πόδια της αστικής τάξης η βάση πάνω στην οποία παράγει και

ιδιοποιείται τα προϊόντα Η αστική τάξη παράγει πρώτrsquo απrsquo όλα τους ίδιους

της τους νεκροθάφτες Η πτώση της και η νίκη του προλεταριάτου είναι και

τα δύο αναπόφευκταraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200462-63)

ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Οι κομμουνιστές δεν αποτελούν ξεχωριστό κόμμα έναντι των άλλων

εργατικών κομμάτων Συνιστούν στην πράξη το πιο αποφασιστικό και

στη θεωρία το πιο προωθημένο τμήμα των προλεταριακών κομμάτων

Στην εντεινόμενη και επεκτεινόμενη πάλη προλεταριάτου και αστικής

τάξης εκπροσωπούν και εμπεδώνουν τα συμφέροντα του κινήματος στο

σύνολο του ανεξάρτητα από τα επιμέρους χαρακτηριστικά που

λαμβάνει κάθε φορά αυτή η σύγκρουση (τοπικά εθνικά κτλ) Η θεωρία

τους είναι γενικές διατυπώσεις αναφορικά με τις προϋποθέσεις και την

έκβαση του προλεταριακού αγώνα και μπορεί να συνοψιστεί στο

πρόταγμα για κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας

Άμεσος στόχος τους στο πεδίο της πολιτικής πρακτικής είναι η

συγκρότηση του προλεταριάτου σε τάξη η επαναστατική ανατροπή της

αστικής κυριαρχίας και η απόσπαση της κρατικής εξουσίας Το

προλεταριάτο κάθε χώρας θα πρέπει να συντρίψει πρώτα την εθνική

αστική τάξη να καταργήσει τις αστικές παραγωγικές σχέσεις και τις

παρεπόμενες ταξικές αντιθέσεις laquo Όταν στην πορεία της εξέλιξης θα

έχουν εξαφανιστεί οι ταξικές διακρίσεις και όλη η παραγωγή θα έχει

συγκεντρωθεί στα χέρια των οργανωμένων ατόμων τότε η δημόσια

10

εξουσία θα χάσει τον πολιτικό της χαρακτήρα Η πολιτική εξουσία στην

πραγματική της έννοια είναι η οργανωμένη εξουσία μιας τάξης για την

καταπίεση μιας άλληςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200475) Με την κατάργηση

της ατομικής ιδιοκτησίας το προλεταριάτο καταργεί εν γένει τις τάξεις

άρα και τον εαυτό του ως τάξη και τη δική του ταξική κυριαρχία Στο

τέλος αυτής της πορείας laquoΣτη θέση της παλαιάς αστικής κοινωνίας με τις

τάξεις της και τις ταξικές αντιθέσεις της μπαίνει μια ένωση μέσα στην

οποία η ελεύθερη ανάπτυξη του κάθε ατόμου είναι η προϋπόθεση για την

ελεύθερη ανάπτυξη όλωνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200475)

ΑΣΤΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Στα πλαίσια του κοινού τους συγγράμματος ο Μαρξ και ο Ένγκελς

παραθέτουν αναπτύσσουν και φιλοδοξούν να αντικρούσουν κάποια

κεντρικά αστικά επιχειρήματα εναντίον των κομμουνιστών και των

ανατρεπτικών τους στοχεύσεων Στο κείμενο συναντούμε αρχικά το

ακόλουθο αστικό επιχείρημα laquoΚατηγόρησαν εμάς τους κομμουνιστές

πως θέλουμε τάχα να καταργήσουμε την ιδιοκτησία που αποκτήθηκε με την

ατομική προσωπική εργασία∙ την ιδιοκτησία που είναι η βάση όλης της

προσωπικής ελευθερίας δραστηριότητας και αυτοτέλειαςraquo (Μαρξ-

Ένγκελς 200465) Στην άποψη που θέλει την αστική ιδιοκτησία προϊόν

ατομικής προσωπικής εργασίας απαντούν ότι δεν είναι η σύγχρονη

αστική ιδιοκτησία που μπορεί να περιγραφεί κατrsquo αυτό τον τρόπο αλλά η

μικροαστική μικροαγροτική ιδιοκτησία που προηγήθηκε και της οποίας

η κατάργηση είναι πρακτικό αποτέλεσμα της βιομηχανικής προόδου Η

αστική ιδιοκτησία απεναντίας είναι προϊόν κοινωνικής παραγωγικής

δραστηριότητας που σχηματίζεται και αυξάνεται δια της εκμετάλλευσης

της μισθωτής εργασίας

11

Στην αστική κοινωνία λοιπόν η συγκρότηση και η νομική

κατοχύρωση ατομικής ιδιοκτησίας (κεφάλαιο χρήμα κτλ) στηρίζεται

στην υλική υποχρέωση της αποστερημένης μεγάλης πλειοψηφίας να

εργάζεται συλλογικά και να αυξάνει τον πλούτο της μικρής μειοψηφίας

ιδιοκτητών Με το πέρας της παραγωγικής διαδικασίας το κοινωνικό

προϊόν γίνεται κτήμα του αστού ιδιοκτήτη και οι προλετάριοι

αποκομίζουν τη δυνατότητα να διατηρήσουν την ύπαρξη τους υπό

συνθήκες αθλιότητας Πρόθεση λοιπόν των κομμουνιστών είναι να

προσεταιριστούν τα μέσα παραγωγής και να τα θέσουν στην κυριότητα

όλων των μελών της κοινωνίας

Το κεφάλαιο συνιστά σύμφωνα με τους συγγραφείς κοινωνική

δύναμη και άρα laquoδε μεταβάλλεται μrsquo αυτόν τον τρόπο η προσωπική

ιδιοκτησία σε κοινωνική Μόνον ο κοινωνικός χαρακτήρας της ιδιοκτησίας

μεταβάλλεται Χάνει τα ταξικά της χαρακτηριστικάraquo (Μαρξ- Ένγκελς

200466) Το ζήτημα της κατανομής του κοινωνικού προϊόντος μεταξύ

των συνεταιρισμένων παραγωγών καθίσταται κεντρικής σημασίας και

αναφορικά με αυτό συναντάμε στο κείμενο τις ακόλουθες διατυπώσεις

laquoΟ κομμουνισμός δεν αφαιρεί από κανέναν το δικαίωμα να ιδιοποιείται

κοινωνικά προϊόντα∙ αφαιρεί μόνο τη δυνατότητα να υποτάσσει κανείς

ξένη εργασία μέσω αυτής της ιδιοποίησηςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200468) και

laquo Στην αστική κοινωνία η ζωντανή εργασία είναι μόνον ένα μέσο για να

αυξάνεται η συσσωρευμένη εργασία Στην κομμουνιστική κοινωνία η

συσσωρευμένη εργασία είναι μόνον ένα μέσο για να ευρύνει να πλουτίζει

και να προάγει τη ζωή των εργατώνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200467)

Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η αστική διαπραγμάτευση του όρου

ελευθερία είναι αποκλειστικά μια θεωρητική προσπάθεια υπεράσπισης

των ελεύθερων αγοραπωλησιών Όμως μια θέση υπέρ της ελευθερίας

του εμπορίου μπορεί να έχει νόημα μόνο όταν αντιτίθεται σε συνθήκες

12

όπου το εμπόριο δεσμεύεται Όσον αφορά τον κομμουνιστικό τρόπο

παραγωγής και ιδιοποίησης μια ανάλογη συζήτηση δεν έχει καμία βάση

αναφοράς καθώς προβλέπεται η κατάργηση του εμπορίου εν γένει Κατrsquo

αντιστοιχία τα αστικά επιχειρήματα που προβλέπουν ότι με την

κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας θα σταματήσει κάθε υλική και

πνευματική παραγωγική δραστηριότητα συναντούν παρόμοια εξήγηση

Οι αστοί κατανοούν την παραγωγή μόνο στη βάση της αστικής

ιδιοποίησης Αν η κομμουνιστική πρακτική προβλέπει την κατάργηση

αυτής της ιδιοποίησης είναι λογικό να μη μπορούν να προσυγκροτήσουν

θεωρητικά και να κατανοήσουν την κομμουνιστική παραγωγή και γενικά

κάθε μελλοντική ανθρώπινη δραστηριότητα Οι συγγραφείς

χαρακτηριστικά αναφέρουν laquoΜη λογομαχείτε λοιπόν μαζί μας μετρώντας

την κατάργηση της αστικής ιδιοκτησίας με τις αστικές σας αντιλήψεις για

ελευθερία μόρφωση δίκαιο κλπ Οι ίδιες οι ιδέες σας είναι προϊόντα των

αστικών σχέσεων παραγωγής και ιδιοκτησίας όπως και το δίκαιο σας δεν

είναι παρά η θέληση της τάξης σας που ανυψώθηκε σε νόμο μια θέληση

που το περιεχόμενο της είναι καθορισμένο από τους υλικούς όρους

ύπαρξης της τάξης σαςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200469)

Οι κομμουνιστές προτίθενται να καταργήσουν το θεσμό της

οικογένειας και να φέρουν στη θέση της οικογενειακής την κοινωνική

ανατροφή Διαπιστώνουν ότι στην αστική κοινωνία ο εν λόγω θεσμός

απαντάται στην ανεπτυγμένη του μορφή μόνο στην περίπτωση της

αστικής οικογένειας που βάση της είναι το laquoκεφάλαιοraquo και laquoτο ατομικό

κέρδοςraquo Η ανεπτυγμένη αστική μορφή οικογένειας όμως προϋποθέτει

και συνυπάρχει με την έλλειψη (ή έστω με τη δυσκολία σύστασης και

διατήρησης) οικογένειας για τους αποστερημένους προλετάριους και τη

δημόσια πορνεία Η αστική ρητορική εξιδανικεύει το συγκεκριμένο

13

θεσμό παραγνωρίζοντας συγγενή φαινόμενα που ισχύουν στην

περίπτωση των προλετάριων όπως η παιδική εργασία και η πορνεία

Στα αστικά επιχειρήματα περί κομμουνιστικής κατάργησης της

πατρίδας εθνικότητας συναντούμε αρχικά την εξής απάντηση laquoΟι

εργάτες δεν έχουν πατρίδα Δεν μπορείς να τους πάρεις κάτι που δεν

έχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200471)Άλλωστε η αστική ανάπτυξη

καταργεί συνεχώς τις ιδιομορφίες των εθνών τα βγάζει από την

απομόνωση τους και τα φέρει σε οικονομικές σχέσεις Η εναπομείνασα

αντίθεση μεταξύ των εθνών εξηγείται από την ταξική διαστρωμάτωση

στο εσωτερικό τους Καθώς οι αστικές τάξεις των διαφόρων χωρών

βρίσκονται σε κατάσταση οικονομικής εχθρότητας και η εν λόγω

σύγκρουση προσλαμβάνει εθνικό χαρακτήρα Η ενιαία δράση λοιπόν των

προλετάριων (τουλάχιστον στις πολιτισμένες χώρες) και η επιτυχία του

αγώνα τους καταργεί τις ταξικές και τις παρεπόμενες εθνικές αντιθέσεις

ΟΥΤΟΠΙΚΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Ο Μαρξ και ο Ένγκελς μοιράζονται με τους ουτοπικούς (Σαιν Σιμόν

Φουριέ Όουεν κτλ) το όραμα μιας νέας κοινωνίας τα γενικά

χαρακτηριστικά της οποίας είναι λίγο- πολύ κοινά Σαφώς συμφωνούν

στα κάτωθι laquo πχ κατάργηση της αντίθεσης ανάμεσα στην πόλη και στην

ύπαιθρο κατάργηση της οικογένειας της ατομικής ιδιοκτησίας και της

μισθωτής εργασίας διακήρυξη της κοινωνικής αρμονίας μετατροπή του

κράτους σε απλό διαχειριστή της παραγωγήςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200488)

Στο βαθμό λοιπόν που οι συγγραφείς ασκούσαν απλώς κριτική ηθικού

χαρακτήρα στην αστική κοινωνία και κατόπιν διατύπωναν θετικά τις

απόψεις τους για το τι θα πρέπει να ισχύσει στην νέα κοινωνία δε μπορεί

παρά να ενέπιπταν στην ίδια κατηγορία με τους ουτοπικούς Σύμφωνα

με τους συγγραφείς όμως laquoΟ κομμουνισμός δεν είναι για μας μια

14

κατάσταση πραγμάτων που πρέπει να εγκαθιδρυθεί ένα ιδεώδες που σrsquo

αυτό θα πρέπει να προσαρμοστεί η πραγματικότητα Ονομάζουμε

κομμουνισμό την πραγματική κίνηση που καταργεί τη σημερινή κατάσταση

πραγμάτων Οι όροι αυτής της κίνησης προκύπτουν από τις προϋποθέσεις

που τώρα υπάρχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 1997 81-82) Στην περίπτωση

των πρώτων η μορφή και το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας προκύπτει

από τη μελέτη της ιστορικής κίνησης και συνιστά πραγματικό

αποτέλεσμα αυτής Οι ουτοπικοί από την άλλη πλευρά καταλήγουν με

τη θεωρησιακή τους προσπάθεια σε ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο

χωρίς να εξετάζουν τις πραγματικές προϋποθέσεις οικοδόμησης μιας

νέας κοινωνικής μορφής Οι μεν προχωρούν σε μια αρνητική έκθεση της

θεωρίας τους εστιάζουν περισσότερο την προσοχή τους στην ανάλυση

των νόμων και των αντιφάσεων της αστικής κοινωνίας και συμπεραίνουν

την εξέλιξη της την πρακτική ανατροπή της και το σχηματισμό της

κομμουνιστικής κοινωνίας Αντίθετα οι ουτοπικοί συγκροτούν θετικά

και ίσως εν κενώ τη μελλοντική κοινωνία ή έστω τη δική τους πρόταση

εναλλακτικού συστήματος κοινωνικής οργάνωσης στη βάση των

κατανοήσεων που κριτικά απεκόμισαν από την αστική κοινωνία και των

απόψεων που παρεπόμενα ανέπτυξαν για το πώς η κοινωνία τους θα

γινόταν πιο δίκαιη πιο ελεύθερη πιο ανθρώπινη κλπ Οι συγγραφείς

κατανοούν τη μερικότητα και τους περιορισμούς της θεωρησιακής

προσπάθειας ουτοπικού χαρακτήρα καθώς στηρίζεται κατrsquo ουσίαν σε

ηθική επιλογή και εκφράζεται στην πρακτική με μικρές πειραματικές

απόπειρες εφαρμογής του εκπονημένου κοινωνικού σχεδίου

Προτίθενται λοιπόν με τη θεωρία τους να γονιμοποιήσουν το έδαφος

της πρακτικής και να συμβάλλουν με τη σκέψη τους στην επαναστατική

δράση του προλεταριάτου που αποτελεί πραγματικό ιστορικό

αποτέλεσμα της βιομηχανικής ανάπτυξης και που δύναται να αξιοποιήσει

τις προϋποθέσεις που τέθηκαν εξrsquo αυτής ώστε να μετατραπεί ένα όραμα

15

σε αισθητή πραγματικότητα Εν ολίγοις οι συγγραφείς μοιράζονται με

τους ουτοπικούς το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας και διακρίνονται με

σαφήνεια από αυτούς στη βάση της μεθόδου που επιλέγουν ώστε να

γίνει πράξη Σε κάθε περίπτωση συμφωνούν στην πρακτική

ενεργητικότητα της θεωρίας έστω και αν ο Μαρξ της αποδίδει

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά laquoΤο όπλο της κριτικής δε μπορεί φυσικά

νrsquo αντικαταστήσει την κριτική των όπλων η υλική δύναμη πρέπει νrsquo

ανατραπεί με υλική δύναμη∙ αλλά και η θεωρία επίσης γίνεται υλική

δύναμη μόλις αδράξει τις μάζες Η θεωρία είναι δυνατόν νrsquo αδράξει τις

μάζες μόλις αποδείξει AD HOMINEM 1 και αποδείχνει AD HOMINEM

μόλις γίνει ριζοσπαστικήraquo (Μαρξ Εκδόσεις Αναγνωστίδη 15)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ (2004) Το Μανιφέστο του

Κομμουνιστικού Κόμματος Αθήνα Θεμέλιο

Μαρξ Κ Έγκελς Φ (1997) Η Γερμανική Ιδεολογία

Τόμος Α΄ Αθήνα Gutenberg

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ Συμβολή στη κριτική της

Φιλοσοφίας του Δικαίου του Χέγκελ Αθήνα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΔΗ

1 laquoAD HOMINEM (ενάντια στον άνθρωπο) μrsquo επιχείρημα που μrsquo αυτό ο αντίπαλος

αποκρούεται με τα ίδια του τα λόγια ή τις ίδιες του τις πράξειςraquo (Στο Μαρξ Εκδόσεις

Αναγνωστίδη 15)

16

πρόοδος της βιομηχανίας της οποίας άβουλος και παθητικός φορέας είναι

η αστική τάξη προωθεί στη θέση της απομόνωσης των εργατών της

οφειλόμενης στον ανταγωνισμό την επαναστατική τους συνένωση με την

οργάνωση Έτσι με την πρόοδο της μεγάλης βιομηχανίας αποσπάται κάτω

απrsquo τα πόδια της αστικής τάξης η βάση πάνω στην οποία παράγει και

ιδιοποιείται τα προϊόντα Η αστική τάξη παράγει πρώτrsquo απrsquo όλα τους ίδιους

της τους νεκροθάφτες Η πτώση της και η νίκη του προλεταριάτου είναι και

τα δύο αναπόφευκταraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200462-63)

ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Οι κομμουνιστές δεν αποτελούν ξεχωριστό κόμμα έναντι των άλλων

εργατικών κομμάτων Συνιστούν στην πράξη το πιο αποφασιστικό και

στη θεωρία το πιο προωθημένο τμήμα των προλεταριακών κομμάτων

Στην εντεινόμενη και επεκτεινόμενη πάλη προλεταριάτου και αστικής

τάξης εκπροσωπούν και εμπεδώνουν τα συμφέροντα του κινήματος στο

σύνολο του ανεξάρτητα από τα επιμέρους χαρακτηριστικά που

λαμβάνει κάθε φορά αυτή η σύγκρουση (τοπικά εθνικά κτλ) Η θεωρία

τους είναι γενικές διατυπώσεις αναφορικά με τις προϋποθέσεις και την

έκβαση του προλεταριακού αγώνα και μπορεί να συνοψιστεί στο

πρόταγμα για κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας

Άμεσος στόχος τους στο πεδίο της πολιτικής πρακτικής είναι η

συγκρότηση του προλεταριάτου σε τάξη η επαναστατική ανατροπή της

αστικής κυριαρχίας και η απόσπαση της κρατικής εξουσίας Το

προλεταριάτο κάθε χώρας θα πρέπει να συντρίψει πρώτα την εθνική

αστική τάξη να καταργήσει τις αστικές παραγωγικές σχέσεις και τις

παρεπόμενες ταξικές αντιθέσεις laquo Όταν στην πορεία της εξέλιξης θα

έχουν εξαφανιστεί οι ταξικές διακρίσεις και όλη η παραγωγή θα έχει

συγκεντρωθεί στα χέρια των οργανωμένων ατόμων τότε η δημόσια

10

εξουσία θα χάσει τον πολιτικό της χαρακτήρα Η πολιτική εξουσία στην

πραγματική της έννοια είναι η οργανωμένη εξουσία μιας τάξης για την

καταπίεση μιας άλληςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200475) Με την κατάργηση

της ατομικής ιδιοκτησίας το προλεταριάτο καταργεί εν γένει τις τάξεις

άρα και τον εαυτό του ως τάξη και τη δική του ταξική κυριαρχία Στο

τέλος αυτής της πορείας laquoΣτη θέση της παλαιάς αστικής κοινωνίας με τις

τάξεις της και τις ταξικές αντιθέσεις της μπαίνει μια ένωση μέσα στην

οποία η ελεύθερη ανάπτυξη του κάθε ατόμου είναι η προϋπόθεση για την

ελεύθερη ανάπτυξη όλωνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200475)

ΑΣΤΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Στα πλαίσια του κοινού τους συγγράμματος ο Μαρξ και ο Ένγκελς

παραθέτουν αναπτύσσουν και φιλοδοξούν να αντικρούσουν κάποια

κεντρικά αστικά επιχειρήματα εναντίον των κομμουνιστών και των

ανατρεπτικών τους στοχεύσεων Στο κείμενο συναντούμε αρχικά το

ακόλουθο αστικό επιχείρημα laquoΚατηγόρησαν εμάς τους κομμουνιστές

πως θέλουμε τάχα να καταργήσουμε την ιδιοκτησία που αποκτήθηκε με την

ατομική προσωπική εργασία∙ την ιδιοκτησία που είναι η βάση όλης της

προσωπικής ελευθερίας δραστηριότητας και αυτοτέλειαςraquo (Μαρξ-

Ένγκελς 200465) Στην άποψη που θέλει την αστική ιδιοκτησία προϊόν

ατομικής προσωπικής εργασίας απαντούν ότι δεν είναι η σύγχρονη

αστική ιδιοκτησία που μπορεί να περιγραφεί κατrsquo αυτό τον τρόπο αλλά η

μικροαστική μικροαγροτική ιδιοκτησία που προηγήθηκε και της οποίας

η κατάργηση είναι πρακτικό αποτέλεσμα της βιομηχανικής προόδου Η

αστική ιδιοκτησία απεναντίας είναι προϊόν κοινωνικής παραγωγικής

δραστηριότητας που σχηματίζεται και αυξάνεται δια της εκμετάλλευσης

της μισθωτής εργασίας

11

Στην αστική κοινωνία λοιπόν η συγκρότηση και η νομική

κατοχύρωση ατομικής ιδιοκτησίας (κεφάλαιο χρήμα κτλ) στηρίζεται

στην υλική υποχρέωση της αποστερημένης μεγάλης πλειοψηφίας να

εργάζεται συλλογικά και να αυξάνει τον πλούτο της μικρής μειοψηφίας

ιδιοκτητών Με το πέρας της παραγωγικής διαδικασίας το κοινωνικό

προϊόν γίνεται κτήμα του αστού ιδιοκτήτη και οι προλετάριοι

αποκομίζουν τη δυνατότητα να διατηρήσουν την ύπαρξη τους υπό

συνθήκες αθλιότητας Πρόθεση λοιπόν των κομμουνιστών είναι να

προσεταιριστούν τα μέσα παραγωγής και να τα θέσουν στην κυριότητα

όλων των μελών της κοινωνίας

Το κεφάλαιο συνιστά σύμφωνα με τους συγγραφείς κοινωνική

δύναμη και άρα laquoδε μεταβάλλεται μrsquo αυτόν τον τρόπο η προσωπική

ιδιοκτησία σε κοινωνική Μόνον ο κοινωνικός χαρακτήρας της ιδιοκτησίας

μεταβάλλεται Χάνει τα ταξικά της χαρακτηριστικάraquo (Μαρξ- Ένγκελς

200466) Το ζήτημα της κατανομής του κοινωνικού προϊόντος μεταξύ

των συνεταιρισμένων παραγωγών καθίσταται κεντρικής σημασίας και

αναφορικά με αυτό συναντάμε στο κείμενο τις ακόλουθες διατυπώσεις

laquoΟ κομμουνισμός δεν αφαιρεί από κανέναν το δικαίωμα να ιδιοποιείται

κοινωνικά προϊόντα∙ αφαιρεί μόνο τη δυνατότητα να υποτάσσει κανείς

ξένη εργασία μέσω αυτής της ιδιοποίησηςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200468) και

laquo Στην αστική κοινωνία η ζωντανή εργασία είναι μόνον ένα μέσο για να

αυξάνεται η συσσωρευμένη εργασία Στην κομμουνιστική κοινωνία η

συσσωρευμένη εργασία είναι μόνον ένα μέσο για να ευρύνει να πλουτίζει

και να προάγει τη ζωή των εργατώνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200467)

Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η αστική διαπραγμάτευση του όρου

ελευθερία είναι αποκλειστικά μια θεωρητική προσπάθεια υπεράσπισης

των ελεύθερων αγοραπωλησιών Όμως μια θέση υπέρ της ελευθερίας

του εμπορίου μπορεί να έχει νόημα μόνο όταν αντιτίθεται σε συνθήκες

12

όπου το εμπόριο δεσμεύεται Όσον αφορά τον κομμουνιστικό τρόπο

παραγωγής και ιδιοποίησης μια ανάλογη συζήτηση δεν έχει καμία βάση

αναφοράς καθώς προβλέπεται η κατάργηση του εμπορίου εν γένει Κατrsquo

αντιστοιχία τα αστικά επιχειρήματα που προβλέπουν ότι με την

κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας θα σταματήσει κάθε υλική και

πνευματική παραγωγική δραστηριότητα συναντούν παρόμοια εξήγηση

Οι αστοί κατανοούν την παραγωγή μόνο στη βάση της αστικής

ιδιοποίησης Αν η κομμουνιστική πρακτική προβλέπει την κατάργηση

αυτής της ιδιοποίησης είναι λογικό να μη μπορούν να προσυγκροτήσουν

θεωρητικά και να κατανοήσουν την κομμουνιστική παραγωγή και γενικά

κάθε μελλοντική ανθρώπινη δραστηριότητα Οι συγγραφείς

χαρακτηριστικά αναφέρουν laquoΜη λογομαχείτε λοιπόν μαζί μας μετρώντας

την κατάργηση της αστικής ιδιοκτησίας με τις αστικές σας αντιλήψεις για

ελευθερία μόρφωση δίκαιο κλπ Οι ίδιες οι ιδέες σας είναι προϊόντα των

αστικών σχέσεων παραγωγής και ιδιοκτησίας όπως και το δίκαιο σας δεν

είναι παρά η θέληση της τάξης σας που ανυψώθηκε σε νόμο μια θέληση

που το περιεχόμενο της είναι καθορισμένο από τους υλικούς όρους

ύπαρξης της τάξης σαςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200469)

Οι κομμουνιστές προτίθενται να καταργήσουν το θεσμό της

οικογένειας και να φέρουν στη θέση της οικογενειακής την κοινωνική

ανατροφή Διαπιστώνουν ότι στην αστική κοινωνία ο εν λόγω θεσμός

απαντάται στην ανεπτυγμένη του μορφή μόνο στην περίπτωση της

αστικής οικογένειας που βάση της είναι το laquoκεφάλαιοraquo και laquoτο ατομικό

κέρδοςraquo Η ανεπτυγμένη αστική μορφή οικογένειας όμως προϋποθέτει

και συνυπάρχει με την έλλειψη (ή έστω με τη δυσκολία σύστασης και

διατήρησης) οικογένειας για τους αποστερημένους προλετάριους και τη

δημόσια πορνεία Η αστική ρητορική εξιδανικεύει το συγκεκριμένο

13

θεσμό παραγνωρίζοντας συγγενή φαινόμενα που ισχύουν στην

περίπτωση των προλετάριων όπως η παιδική εργασία και η πορνεία

Στα αστικά επιχειρήματα περί κομμουνιστικής κατάργησης της

πατρίδας εθνικότητας συναντούμε αρχικά την εξής απάντηση laquoΟι

εργάτες δεν έχουν πατρίδα Δεν μπορείς να τους πάρεις κάτι που δεν

έχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200471)Άλλωστε η αστική ανάπτυξη

καταργεί συνεχώς τις ιδιομορφίες των εθνών τα βγάζει από την

απομόνωση τους και τα φέρει σε οικονομικές σχέσεις Η εναπομείνασα

αντίθεση μεταξύ των εθνών εξηγείται από την ταξική διαστρωμάτωση

στο εσωτερικό τους Καθώς οι αστικές τάξεις των διαφόρων χωρών

βρίσκονται σε κατάσταση οικονομικής εχθρότητας και η εν λόγω

σύγκρουση προσλαμβάνει εθνικό χαρακτήρα Η ενιαία δράση λοιπόν των

προλετάριων (τουλάχιστον στις πολιτισμένες χώρες) και η επιτυχία του

αγώνα τους καταργεί τις ταξικές και τις παρεπόμενες εθνικές αντιθέσεις

ΟΥΤΟΠΙΚΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Ο Μαρξ και ο Ένγκελς μοιράζονται με τους ουτοπικούς (Σαιν Σιμόν

Φουριέ Όουεν κτλ) το όραμα μιας νέας κοινωνίας τα γενικά

χαρακτηριστικά της οποίας είναι λίγο- πολύ κοινά Σαφώς συμφωνούν

στα κάτωθι laquo πχ κατάργηση της αντίθεσης ανάμεσα στην πόλη και στην

ύπαιθρο κατάργηση της οικογένειας της ατομικής ιδιοκτησίας και της

μισθωτής εργασίας διακήρυξη της κοινωνικής αρμονίας μετατροπή του

κράτους σε απλό διαχειριστή της παραγωγήςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200488)

Στο βαθμό λοιπόν που οι συγγραφείς ασκούσαν απλώς κριτική ηθικού

χαρακτήρα στην αστική κοινωνία και κατόπιν διατύπωναν θετικά τις

απόψεις τους για το τι θα πρέπει να ισχύσει στην νέα κοινωνία δε μπορεί

παρά να ενέπιπταν στην ίδια κατηγορία με τους ουτοπικούς Σύμφωνα

με τους συγγραφείς όμως laquoΟ κομμουνισμός δεν είναι για μας μια

14

κατάσταση πραγμάτων που πρέπει να εγκαθιδρυθεί ένα ιδεώδες που σrsquo

αυτό θα πρέπει να προσαρμοστεί η πραγματικότητα Ονομάζουμε

κομμουνισμό την πραγματική κίνηση που καταργεί τη σημερινή κατάσταση

πραγμάτων Οι όροι αυτής της κίνησης προκύπτουν από τις προϋποθέσεις

που τώρα υπάρχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 1997 81-82) Στην περίπτωση

των πρώτων η μορφή και το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας προκύπτει

από τη μελέτη της ιστορικής κίνησης και συνιστά πραγματικό

αποτέλεσμα αυτής Οι ουτοπικοί από την άλλη πλευρά καταλήγουν με

τη θεωρησιακή τους προσπάθεια σε ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο

χωρίς να εξετάζουν τις πραγματικές προϋποθέσεις οικοδόμησης μιας

νέας κοινωνικής μορφής Οι μεν προχωρούν σε μια αρνητική έκθεση της

θεωρίας τους εστιάζουν περισσότερο την προσοχή τους στην ανάλυση

των νόμων και των αντιφάσεων της αστικής κοινωνίας και συμπεραίνουν

την εξέλιξη της την πρακτική ανατροπή της και το σχηματισμό της

κομμουνιστικής κοινωνίας Αντίθετα οι ουτοπικοί συγκροτούν θετικά

και ίσως εν κενώ τη μελλοντική κοινωνία ή έστω τη δική τους πρόταση

εναλλακτικού συστήματος κοινωνικής οργάνωσης στη βάση των

κατανοήσεων που κριτικά απεκόμισαν από την αστική κοινωνία και των

απόψεων που παρεπόμενα ανέπτυξαν για το πώς η κοινωνία τους θα

γινόταν πιο δίκαιη πιο ελεύθερη πιο ανθρώπινη κλπ Οι συγγραφείς

κατανοούν τη μερικότητα και τους περιορισμούς της θεωρησιακής

προσπάθειας ουτοπικού χαρακτήρα καθώς στηρίζεται κατrsquo ουσίαν σε

ηθική επιλογή και εκφράζεται στην πρακτική με μικρές πειραματικές

απόπειρες εφαρμογής του εκπονημένου κοινωνικού σχεδίου

Προτίθενται λοιπόν με τη θεωρία τους να γονιμοποιήσουν το έδαφος

της πρακτικής και να συμβάλλουν με τη σκέψη τους στην επαναστατική

δράση του προλεταριάτου που αποτελεί πραγματικό ιστορικό

αποτέλεσμα της βιομηχανικής ανάπτυξης και που δύναται να αξιοποιήσει

τις προϋποθέσεις που τέθηκαν εξrsquo αυτής ώστε να μετατραπεί ένα όραμα

15

σε αισθητή πραγματικότητα Εν ολίγοις οι συγγραφείς μοιράζονται με

τους ουτοπικούς το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας και διακρίνονται με

σαφήνεια από αυτούς στη βάση της μεθόδου που επιλέγουν ώστε να

γίνει πράξη Σε κάθε περίπτωση συμφωνούν στην πρακτική

ενεργητικότητα της θεωρίας έστω και αν ο Μαρξ της αποδίδει

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά laquoΤο όπλο της κριτικής δε μπορεί φυσικά

νrsquo αντικαταστήσει την κριτική των όπλων η υλική δύναμη πρέπει νrsquo

ανατραπεί με υλική δύναμη∙ αλλά και η θεωρία επίσης γίνεται υλική

δύναμη μόλις αδράξει τις μάζες Η θεωρία είναι δυνατόν νrsquo αδράξει τις

μάζες μόλις αποδείξει AD HOMINEM 1 και αποδείχνει AD HOMINEM

μόλις γίνει ριζοσπαστικήraquo (Μαρξ Εκδόσεις Αναγνωστίδη 15)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ (2004) Το Μανιφέστο του

Κομμουνιστικού Κόμματος Αθήνα Θεμέλιο

Μαρξ Κ Έγκελς Φ (1997) Η Γερμανική Ιδεολογία

Τόμος Α΄ Αθήνα Gutenberg

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ Συμβολή στη κριτική της

Φιλοσοφίας του Δικαίου του Χέγκελ Αθήνα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΔΗ

1 laquoAD HOMINEM (ενάντια στον άνθρωπο) μrsquo επιχείρημα που μrsquo αυτό ο αντίπαλος

αποκρούεται με τα ίδια του τα λόγια ή τις ίδιες του τις πράξειςraquo (Στο Μαρξ Εκδόσεις

Αναγνωστίδη 15)

16

εξουσία θα χάσει τον πολιτικό της χαρακτήρα Η πολιτική εξουσία στην

πραγματική της έννοια είναι η οργανωμένη εξουσία μιας τάξης για την

καταπίεση μιας άλληςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200475) Με την κατάργηση

της ατομικής ιδιοκτησίας το προλεταριάτο καταργεί εν γένει τις τάξεις

άρα και τον εαυτό του ως τάξη και τη δική του ταξική κυριαρχία Στο

τέλος αυτής της πορείας laquoΣτη θέση της παλαιάς αστικής κοινωνίας με τις

τάξεις της και τις ταξικές αντιθέσεις της μπαίνει μια ένωση μέσα στην

οποία η ελεύθερη ανάπτυξη του κάθε ατόμου είναι η προϋπόθεση για την

ελεύθερη ανάπτυξη όλωνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200475)

ΑΣΤΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Στα πλαίσια του κοινού τους συγγράμματος ο Μαρξ και ο Ένγκελς

παραθέτουν αναπτύσσουν και φιλοδοξούν να αντικρούσουν κάποια

κεντρικά αστικά επιχειρήματα εναντίον των κομμουνιστών και των

ανατρεπτικών τους στοχεύσεων Στο κείμενο συναντούμε αρχικά το

ακόλουθο αστικό επιχείρημα laquoΚατηγόρησαν εμάς τους κομμουνιστές

πως θέλουμε τάχα να καταργήσουμε την ιδιοκτησία που αποκτήθηκε με την

ατομική προσωπική εργασία∙ την ιδιοκτησία που είναι η βάση όλης της

προσωπικής ελευθερίας δραστηριότητας και αυτοτέλειαςraquo (Μαρξ-

Ένγκελς 200465) Στην άποψη που θέλει την αστική ιδιοκτησία προϊόν

ατομικής προσωπικής εργασίας απαντούν ότι δεν είναι η σύγχρονη

αστική ιδιοκτησία που μπορεί να περιγραφεί κατrsquo αυτό τον τρόπο αλλά η

μικροαστική μικροαγροτική ιδιοκτησία που προηγήθηκε και της οποίας

η κατάργηση είναι πρακτικό αποτέλεσμα της βιομηχανικής προόδου Η

αστική ιδιοκτησία απεναντίας είναι προϊόν κοινωνικής παραγωγικής

δραστηριότητας που σχηματίζεται και αυξάνεται δια της εκμετάλλευσης

της μισθωτής εργασίας

11

Στην αστική κοινωνία λοιπόν η συγκρότηση και η νομική

κατοχύρωση ατομικής ιδιοκτησίας (κεφάλαιο χρήμα κτλ) στηρίζεται

στην υλική υποχρέωση της αποστερημένης μεγάλης πλειοψηφίας να

εργάζεται συλλογικά και να αυξάνει τον πλούτο της μικρής μειοψηφίας

ιδιοκτητών Με το πέρας της παραγωγικής διαδικασίας το κοινωνικό

προϊόν γίνεται κτήμα του αστού ιδιοκτήτη και οι προλετάριοι

αποκομίζουν τη δυνατότητα να διατηρήσουν την ύπαρξη τους υπό

συνθήκες αθλιότητας Πρόθεση λοιπόν των κομμουνιστών είναι να

προσεταιριστούν τα μέσα παραγωγής και να τα θέσουν στην κυριότητα

όλων των μελών της κοινωνίας

Το κεφάλαιο συνιστά σύμφωνα με τους συγγραφείς κοινωνική

δύναμη και άρα laquoδε μεταβάλλεται μrsquo αυτόν τον τρόπο η προσωπική

ιδιοκτησία σε κοινωνική Μόνον ο κοινωνικός χαρακτήρας της ιδιοκτησίας

μεταβάλλεται Χάνει τα ταξικά της χαρακτηριστικάraquo (Μαρξ- Ένγκελς

200466) Το ζήτημα της κατανομής του κοινωνικού προϊόντος μεταξύ

των συνεταιρισμένων παραγωγών καθίσταται κεντρικής σημασίας και

αναφορικά με αυτό συναντάμε στο κείμενο τις ακόλουθες διατυπώσεις

laquoΟ κομμουνισμός δεν αφαιρεί από κανέναν το δικαίωμα να ιδιοποιείται

κοινωνικά προϊόντα∙ αφαιρεί μόνο τη δυνατότητα να υποτάσσει κανείς

ξένη εργασία μέσω αυτής της ιδιοποίησηςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200468) και

laquo Στην αστική κοινωνία η ζωντανή εργασία είναι μόνον ένα μέσο για να

αυξάνεται η συσσωρευμένη εργασία Στην κομμουνιστική κοινωνία η

συσσωρευμένη εργασία είναι μόνον ένα μέσο για να ευρύνει να πλουτίζει

και να προάγει τη ζωή των εργατώνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200467)

Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η αστική διαπραγμάτευση του όρου

ελευθερία είναι αποκλειστικά μια θεωρητική προσπάθεια υπεράσπισης

των ελεύθερων αγοραπωλησιών Όμως μια θέση υπέρ της ελευθερίας

του εμπορίου μπορεί να έχει νόημα μόνο όταν αντιτίθεται σε συνθήκες

12

όπου το εμπόριο δεσμεύεται Όσον αφορά τον κομμουνιστικό τρόπο

παραγωγής και ιδιοποίησης μια ανάλογη συζήτηση δεν έχει καμία βάση

αναφοράς καθώς προβλέπεται η κατάργηση του εμπορίου εν γένει Κατrsquo

αντιστοιχία τα αστικά επιχειρήματα που προβλέπουν ότι με την

κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας θα σταματήσει κάθε υλική και

πνευματική παραγωγική δραστηριότητα συναντούν παρόμοια εξήγηση

Οι αστοί κατανοούν την παραγωγή μόνο στη βάση της αστικής

ιδιοποίησης Αν η κομμουνιστική πρακτική προβλέπει την κατάργηση

αυτής της ιδιοποίησης είναι λογικό να μη μπορούν να προσυγκροτήσουν

θεωρητικά και να κατανοήσουν την κομμουνιστική παραγωγή και γενικά

κάθε μελλοντική ανθρώπινη δραστηριότητα Οι συγγραφείς

χαρακτηριστικά αναφέρουν laquoΜη λογομαχείτε λοιπόν μαζί μας μετρώντας

την κατάργηση της αστικής ιδιοκτησίας με τις αστικές σας αντιλήψεις για

ελευθερία μόρφωση δίκαιο κλπ Οι ίδιες οι ιδέες σας είναι προϊόντα των

αστικών σχέσεων παραγωγής και ιδιοκτησίας όπως και το δίκαιο σας δεν

είναι παρά η θέληση της τάξης σας που ανυψώθηκε σε νόμο μια θέληση

που το περιεχόμενο της είναι καθορισμένο από τους υλικούς όρους

ύπαρξης της τάξης σαςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200469)

Οι κομμουνιστές προτίθενται να καταργήσουν το θεσμό της

οικογένειας και να φέρουν στη θέση της οικογενειακής την κοινωνική

ανατροφή Διαπιστώνουν ότι στην αστική κοινωνία ο εν λόγω θεσμός

απαντάται στην ανεπτυγμένη του μορφή μόνο στην περίπτωση της

αστικής οικογένειας που βάση της είναι το laquoκεφάλαιοraquo και laquoτο ατομικό

κέρδοςraquo Η ανεπτυγμένη αστική μορφή οικογένειας όμως προϋποθέτει

και συνυπάρχει με την έλλειψη (ή έστω με τη δυσκολία σύστασης και

διατήρησης) οικογένειας για τους αποστερημένους προλετάριους και τη

δημόσια πορνεία Η αστική ρητορική εξιδανικεύει το συγκεκριμένο

13

θεσμό παραγνωρίζοντας συγγενή φαινόμενα που ισχύουν στην

περίπτωση των προλετάριων όπως η παιδική εργασία και η πορνεία

Στα αστικά επιχειρήματα περί κομμουνιστικής κατάργησης της

πατρίδας εθνικότητας συναντούμε αρχικά την εξής απάντηση laquoΟι

εργάτες δεν έχουν πατρίδα Δεν μπορείς να τους πάρεις κάτι που δεν

έχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200471)Άλλωστε η αστική ανάπτυξη

καταργεί συνεχώς τις ιδιομορφίες των εθνών τα βγάζει από την

απομόνωση τους και τα φέρει σε οικονομικές σχέσεις Η εναπομείνασα

αντίθεση μεταξύ των εθνών εξηγείται από την ταξική διαστρωμάτωση

στο εσωτερικό τους Καθώς οι αστικές τάξεις των διαφόρων χωρών

βρίσκονται σε κατάσταση οικονομικής εχθρότητας και η εν λόγω

σύγκρουση προσλαμβάνει εθνικό χαρακτήρα Η ενιαία δράση λοιπόν των

προλετάριων (τουλάχιστον στις πολιτισμένες χώρες) και η επιτυχία του

αγώνα τους καταργεί τις ταξικές και τις παρεπόμενες εθνικές αντιθέσεις

ΟΥΤΟΠΙΚΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Ο Μαρξ και ο Ένγκελς μοιράζονται με τους ουτοπικούς (Σαιν Σιμόν

Φουριέ Όουεν κτλ) το όραμα μιας νέας κοινωνίας τα γενικά

χαρακτηριστικά της οποίας είναι λίγο- πολύ κοινά Σαφώς συμφωνούν

στα κάτωθι laquo πχ κατάργηση της αντίθεσης ανάμεσα στην πόλη και στην

ύπαιθρο κατάργηση της οικογένειας της ατομικής ιδιοκτησίας και της

μισθωτής εργασίας διακήρυξη της κοινωνικής αρμονίας μετατροπή του

κράτους σε απλό διαχειριστή της παραγωγήςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200488)

Στο βαθμό λοιπόν που οι συγγραφείς ασκούσαν απλώς κριτική ηθικού

χαρακτήρα στην αστική κοινωνία και κατόπιν διατύπωναν θετικά τις

απόψεις τους για το τι θα πρέπει να ισχύσει στην νέα κοινωνία δε μπορεί

παρά να ενέπιπταν στην ίδια κατηγορία με τους ουτοπικούς Σύμφωνα

με τους συγγραφείς όμως laquoΟ κομμουνισμός δεν είναι για μας μια

14

κατάσταση πραγμάτων που πρέπει να εγκαθιδρυθεί ένα ιδεώδες που σrsquo

αυτό θα πρέπει να προσαρμοστεί η πραγματικότητα Ονομάζουμε

κομμουνισμό την πραγματική κίνηση που καταργεί τη σημερινή κατάσταση

πραγμάτων Οι όροι αυτής της κίνησης προκύπτουν από τις προϋποθέσεις

που τώρα υπάρχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 1997 81-82) Στην περίπτωση

των πρώτων η μορφή και το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας προκύπτει

από τη μελέτη της ιστορικής κίνησης και συνιστά πραγματικό

αποτέλεσμα αυτής Οι ουτοπικοί από την άλλη πλευρά καταλήγουν με

τη θεωρησιακή τους προσπάθεια σε ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο

χωρίς να εξετάζουν τις πραγματικές προϋποθέσεις οικοδόμησης μιας

νέας κοινωνικής μορφής Οι μεν προχωρούν σε μια αρνητική έκθεση της

θεωρίας τους εστιάζουν περισσότερο την προσοχή τους στην ανάλυση

των νόμων και των αντιφάσεων της αστικής κοινωνίας και συμπεραίνουν

την εξέλιξη της την πρακτική ανατροπή της και το σχηματισμό της

κομμουνιστικής κοινωνίας Αντίθετα οι ουτοπικοί συγκροτούν θετικά

και ίσως εν κενώ τη μελλοντική κοινωνία ή έστω τη δική τους πρόταση

εναλλακτικού συστήματος κοινωνικής οργάνωσης στη βάση των

κατανοήσεων που κριτικά απεκόμισαν από την αστική κοινωνία και των

απόψεων που παρεπόμενα ανέπτυξαν για το πώς η κοινωνία τους θα

γινόταν πιο δίκαιη πιο ελεύθερη πιο ανθρώπινη κλπ Οι συγγραφείς

κατανοούν τη μερικότητα και τους περιορισμούς της θεωρησιακής

προσπάθειας ουτοπικού χαρακτήρα καθώς στηρίζεται κατrsquo ουσίαν σε

ηθική επιλογή και εκφράζεται στην πρακτική με μικρές πειραματικές

απόπειρες εφαρμογής του εκπονημένου κοινωνικού σχεδίου

Προτίθενται λοιπόν με τη θεωρία τους να γονιμοποιήσουν το έδαφος

της πρακτικής και να συμβάλλουν με τη σκέψη τους στην επαναστατική

δράση του προλεταριάτου που αποτελεί πραγματικό ιστορικό

αποτέλεσμα της βιομηχανικής ανάπτυξης και που δύναται να αξιοποιήσει

τις προϋποθέσεις που τέθηκαν εξrsquo αυτής ώστε να μετατραπεί ένα όραμα

15

σε αισθητή πραγματικότητα Εν ολίγοις οι συγγραφείς μοιράζονται με

τους ουτοπικούς το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας και διακρίνονται με

σαφήνεια από αυτούς στη βάση της μεθόδου που επιλέγουν ώστε να

γίνει πράξη Σε κάθε περίπτωση συμφωνούν στην πρακτική

ενεργητικότητα της θεωρίας έστω και αν ο Μαρξ της αποδίδει

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά laquoΤο όπλο της κριτικής δε μπορεί φυσικά

νrsquo αντικαταστήσει την κριτική των όπλων η υλική δύναμη πρέπει νrsquo

ανατραπεί με υλική δύναμη∙ αλλά και η θεωρία επίσης γίνεται υλική

δύναμη μόλις αδράξει τις μάζες Η θεωρία είναι δυνατόν νrsquo αδράξει τις

μάζες μόλις αποδείξει AD HOMINEM 1 και αποδείχνει AD HOMINEM

μόλις γίνει ριζοσπαστικήraquo (Μαρξ Εκδόσεις Αναγνωστίδη 15)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ (2004) Το Μανιφέστο του

Κομμουνιστικού Κόμματος Αθήνα Θεμέλιο

Μαρξ Κ Έγκελς Φ (1997) Η Γερμανική Ιδεολογία

Τόμος Α΄ Αθήνα Gutenberg

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ Συμβολή στη κριτική της

Φιλοσοφίας του Δικαίου του Χέγκελ Αθήνα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΔΗ

1 laquoAD HOMINEM (ενάντια στον άνθρωπο) μrsquo επιχείρημα που μrsquo αυτό ο αντίπαλος

αποκρούεται με τα ίδια του τα λόγια ή τις ίδιες του τις πράξειςraquo (Στο Μαρξ Εκδόσεις

Αναγνωστίδη 15)

16

Στην αστική κοινωνία λοιπόν η συγκρότηση και η νομική

κατοχύρωση ατομικής ιδιοκτησίας (κεφάλαιο χρήμα κτλ) στηρίζεται

στην υλική υποχρέωση της αποστερημένης μεγάλης πλειοψηφίας να

εργάζεται συλλογικά και να αυξάνει τον πλούτο της μικρής μειοψηφίας

ιδιοκτητών Με το πέρας της παραγωγικής διαδικασίας το κοινωνικό

προϊόν γίνεται κτήμα του αστού ιδιοκτήτη και οι προλετάριοι

αποκομίζουν τη δυνατότητα να διατηρήσουν την ύπαρξη τους υπό

συνθήκες αθλιότητας Πρόθεση λοιπόν των κομμουνιστών είναι να

προσεταιριστούν τα μέσα παραγωγής και να τα θέσουν στην κυριότητα

όλων των μελών της κοινωνίας

Το κεφάλαιο συνιστά σύμφωνα με τους συγγραφείς κοινωνική

δύναμη και άρα laquoδε μεταβάλλεται μrsquo αυτόν τον τρόπο η προσωπική

ιδιοκτησία σε κοινωνική Μόνον ο κοινωνικός χαρακτήρας της ιδιοκτησίας

μεταβάλλεται Χάνει τα ταξικά της χαρακτηριστικάraquo (Μαρξ- Ένγκελς

200466) Το ζήτημα της κατανομής του κοινωνικού προϊόντος μεταξύ

των συνεταιρισμένων παραγωγών καθίσταται κεντρικής σημασίας και

αναφορικά με αυτό συναντάμε στο κείμενο τις ακόλουθες διατυπώσεις

laquoΟ κομμουνισμός δεν αφαιρεί από κανέναν το δικαίωμα να ιδιοποιείται

κοινωνικά προϊόντα∙ αφαιρεί μόνο τη δυνατότητα να υποτάσσει κανείς

ξένη εργασία μέσω αυτής της ιδιοποίησηςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200468) και

laquo Στην αστική κοινωνία η ζωντανή εργασία είναι μόνον ένα μέσο για να

αυξάνεται η συσσωρευμένη εργασία Στην κομμουνιστική κοινωνία η

συσσωρευμένη εργασία είναι μόνον ένα μέσο για να ευρύνει να πλουτίζει

και να προάγει τη ζωή των εργατώνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200467)

Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η αστική διαπραγμάτευση του όρου

ελευθερία είναι αποκλειστικά μια θεωρητική προσπάθεια υπεράσπισης

των ελεύθερων αγοραπωλησιών Όμως μια θέση υπέρ της ελευθερίας

του εμπορίου μπορεί να έχει νόημα μόνο όταν αντιτίθεται σε συνθήκες

12

όπου το εμπόριο δεσμεύεται Όσον αφορά τον κομμουνιστικό τρόπο

παραγωγής και ιδιοποίησης μια ανάλογη συζήτηση δεν έχει καμία βάση

αναφοράς καθώς προβλέπεται η κατάργηση του εμπορίου εν γένει Κατrsquo

αντιστοιχία τα αστικά επιχειρήματα που προβλέπουν ότι με την

κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας θα σταματήσει κάθε υλική και

πνευματική παραγωγική δραστηριότητα συναντούν παρόμοια εξήγηση

Οι αστοί κατανοούν την παραγωγή μόνο στη βάση της αστικής

ιδιοποίησης Αν η κομμουνιστική πρακτική προβλέπει την κατάργηση

αυτής της ιδιοποίησης είναι λογικό να μη μπορούν να προσυγκροτήσουν

θεωρητικά και να κατανοήσουν την κομμουνιστική παραγωγή και γενικά

κάθε μελλοντική ανθρώπινη δραστηριότητα Οι συγγραφείς

χαρακτηριστικά αναφέρουν laquoΜη λογομαχείτε λοιπόν μαζί μας μετρώντας

την κατάργηση της αστικής ιδιοκτησίας με τις αστικές σας αντιλήψεις για

ελευθερία μόρφωση δίκαιο κλπ Οι ίδιες οι ιδέες σας είναι προϊόντα των

αστικών σχέσεων παραγωγής και ιδιοκτησίας όπως και το δίκαιο σας δεν

είναι παρά η θέληση της τάξης σας που ανυψώθηκε σε νόμο μια θέληση

που το περιεχόμενο της είναι καθορισμένο από τους υλικούς όρους

ύπαρξης της τάξης σαςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200469)

Οι κομμουνιστές προτίθενται να καταργήσουν το θεσμό της

οικογένειας και να φέρουν στη θέση της οικογενειακής την κοινωνική

ανατροφή Διαπιστώνουν ότι στην αστική κοινωνία ο εν λόγω θεσμός

απαντάται στην ανεπτυγμένη του μορφή μόνο στην περίπτωση της

αστικής οικογένειας που βάση της είναι το laquoκεφάλαιοraquo και laquoτο ατομικό

κέρδοςraquo Η ανεπτυγμένη αστική μορφή οικογένειας όμως προϋποθέτει

και συνυπάρχει με την έλλειψη (ή έστω με τη δυσκολία σύστασης και

διατήρησης) οικογένειας για τους αποστερημένους προλετάριους και τη

δημόσια πορνεία Η αστική ρητορική εξιδανικεύει το συγκεκριμένο

13

θεσμό παραγνωρίζοντας συγγενή φαινόμενα που ισχύουν στην

περίπτωση των προλετάριων όπως η παιδική εργασία και η πορνεία

Στα αστικά επιχειρήματα περί κομμουνιστικής κατάργησης της

πατρίδας εθνικότητας συναντούμε αρχικά την εξής απάντηση laquoΟι

εργάτες δεν έχουν πατρίδα Δεν μπορείς να τους πάρεις κάτι που δεν

έχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200471)Άλλωστε η αστική ανάπτυξη

καταργεί συνεχώς τις ιδιομορφίες των εθνών τα βγάζει από την

απομόνωση τους και τα φέρει σε οικονομικές σχέσεις Η εναπομείνασα

αντίθεση μεταξύ των εθνών εξηγείται από την ταξική διαστρωμάτωση

στο εσωτερικό τους Καθώς οι αστικές τάξεις των διαφόρων χωρών

βρίσκονται σε κατάσταση οικονομικής εχθρότητας και η εν λόγω

σύγκρουση προσλαμβάνει εθνικό χαρακτήρα Η ενιαία δράση λοιπόν των

προλετάριων (τουλάχιστον στις πολιτισμένες χώρες) και η επιτυχία του

αγώνα τους καταργεί τις ταξικές και τις παρεπόμενες εθνικές αντιθέσεις

ΟΥΤΟΠΙΚΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Ο Μαρξ και ο Ένγκελς μοιράζονται με τους ουτοπικούς (Σαιν Σιμόν

Φουριέ Όουεν κτλ) το όραμα μιας νέας κοινωνίας τα γενικά

χαρακτηριστικά της οποίας είναι λίγο- πολύ κοινά Σαφώς συμφωνούν

στα κάτωθι laquo πχ κατάργηση της αντίθεσης ανάμεσα στην πόλη και στην

ύπαιθρο κατάργηση της οικογένειας της ατομικής ιδιοκτησίας και της

μισθωτής εργασίας διακήρυξη της κοινωνικής αρμονίας μετατροπή του

κράτους σε απλό διαχειριστή της παραγωγήςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200488)

Στο βαθμό λοιπόν που οι συγγραφείς ασκούσαν απλώς κριτική ηθικού

χαρακτήρα στην αστική κοινωνία και κατόπιν διατύπωναν θετικά τις

απόψεις τους για το τι θα πρέπει να ισχύσει στην νέα κοινωνία δε μπορεί

παρά να ενέπιπταν στην ίδια κατηγορία με τους ουτοπικούς Σύμφωνα

με τους συγγραφείς όμως laquoΟ κομμουνισμός δεν είναι για μας μια

14

κατάσταση πραγμάτων που πρέπει να εγκαθιδρυθεί ένα ιδεώδες που σrsquo

αυτό θα πρέπει να προσαρμοστεί η πραγματικότητα Ονομάζουμε

κομμουνισμό την πραγματική κίνηση που καταργεί τη σημερινή κατάσταση

πραγμάτων Οι όροι αυτής της κίνησης προκύπτουν από τις προϋποθέσεις

που τώρα υπάρχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 1997 81-82) Στην περίπτωση

των πρώτων η μορφή και το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας προκύπτει

από τη μελέτη της ιστορικής κίνησης και συνιστά πραγματικό

αποτέλεσμα αυτής Οι ουτοπικοί από την άλλη πλευρά καταλήγουν με

τη θεωρησιακή τους προσπάθεια σε ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο

χωρίς να εξετάζουν τις πραγματικές προϋποθέσεις οικοδόμησης μιας

νέας κοινωνικής μορφής Οι μεν προχωρούν σε μια αρνητική έκθεση της

θεωρίας τους εστιάζουν περισσότερο την προσοχή τους στην ανάλυση

των νόμων και των αντιφάσεων της αστικής κοινωνίας και συμπεραίνουν

την εξέλιξη της την πρακτική ανατροπή της και το σχηματισμό της

κομμουνιστικής κοινωνίας Αντίθετα οι ουτοπικοί συγκροτούν θετικά

και ίσως εν κενώ τη μελλοντική κοινωνία ή έστω τη δική τους πρόταση

εναλλακτικού συστήματος κοινωνικής οργάνωσης στη βάση των

κατανοήσεων που κριτικά απεκόμισαν από την αστική κοινωνία και των

απόψεων που παρεπόμενα ανέπτυξαν για το πώς η κοινωνία τους θα

γινόταν πιο δίκαιη πιο ελεύθερη πιο ανθρώπινη κλπ Οι συγγραφείς

κατανοούν τη μερικότητα και τους περιορισμούς της θεωρησιακής

προσπάθειας ουτοπικού χαρακτήρα καθώς στηρίζεται κατrsquo ουσίαν σε

ηθική επιλογή και εκφράζεται στην πρακτική με μικρές πειραματικές

απόπειρες εφαρμογής του εκπονημένου κοινωνικού σχεδίου

Προτίθενται λοιπόν με τη θεωρία τους να γονιμοποιήσουν το έδαφος

της πρακτικής και να συμβάλλουν με τη σκέψη τους στην επαναστατική

δράση του προλεταριάτου που αποτελεί πραγματικό ιστορικό

αποτέλεσμα της βιομηχανικής ανάπτυξης και που δύναται να αξιοποιήσει

τις προϋποθέσεις που τέθηκαν εξrsquo αυτής ώστε να μετατραπεί ένα όραμα

15

σε αισθητή πραγματικότητα Εν ολίγοις οι συγγραφείς μοιράζονται με

τους ουτοπικούς το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας και διακρίνονται με

σαφήνεια από αυτούς στη βάση της μεθόδου που επιλέγουν ώστε να

γίνει πράξη Σε κάθε περίπτωση συμφωνούν στην πρακτική

ενεργητικότητα της θεωρίας έστω και αν ο Μαρξ της αποδίδει

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά laquoΤο όπλο της κριτικής δε μπορεί φυσικά

νrsquo αντικαταστήσει την κριτική των όπλων η υλική δύναμη πρέπει νrsquo

ανατραπεί με υλική δύναμη∙ αλλά και η θεωρία επίσης γίνεται υλική

δύναμη μόλις αδράξει τις μάζες Η θεωρία είναι δυνατόν νrsquo αδράξει τις

μάζες μόλις αποδείξει AD HOMINEM 1 και αποδείχνει AD HOMINEM

μόλις γίνει ριζοσπαστικήraquo (Μαρξ Εκδόσεις Αναγνωστίδη 15)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ (2004) Το Μανιφέστο του

Κομμουνιστικού Κόμματος Αθήνα Θεμέλιο

Μαρξ Κ Έγκελς Φ (1997) Η Γερμανική Ιδεολογία

Τόμος Α΄ Αθήνα Gutenberg

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ Συμβολή στη κριτική της

Φιλοσοφίας του Δικαίου του Χέγκελ Αθήνα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΔΗ

1 laquoAD HOMINEM (ενάντια στον άνθρωπο) μrsquo επιχείρημα που μrsquo αυτό ο αντίπαλος

αποκρούεται με τα ίδια του τα λόγια ή τις ίδιες του τις πράξειςraquo (Στο Μαρξ Εκδόσεις

Αναγνωστίδη 15)

16

όπου το εμπόριο δεσμεύεται Όσον αφορά τον κομμουνιστικό τρόπο

παραγωγής και ιδιοποίησης μια ανάλογη συζήτηση δεν έχει καμία βάση

αναφοράς καθώς προβλέπεται η κατάργηση του εμπορίου εν γένει Κατrsquo

αντιστοιχία τα αστικά επιχειρήματα που προβλέπουν ότι με την

κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας θα σταματήσει κάθε υλική και

πνευματική παραγωγική δραστηριότητα συναντούν παρόμοια εξήγηση

Οι αστοί κατανοούν την παραγωγή μόνο στη βάση της αστικής

ιδιοποίησης Αν η κομμουνιστική πρακτική προβλέπει την κατάργηση

αυτής της ιδιοποίησης είναι λογικό να μη μπορούν να προσυγκροτήσουν

θεωρητικά και να κατανοήσουν την κομμουνιστική παραγωγή και γενικά

κάθε μελλοντική ανθρώπινη δραστηριότητα Οι συγγραφείς

χαρακτηριστικά αναφέρουν laquoΜη λογομαχείτε λοιπόν μαζί μας μετρώντας

την κατάργηση της αστικής ιδιοκτησίας με τις αστικές σας αντιλήψεις για

ελευθερία μόρφωση δίκαιο κλπ Οι ίδιες οι ιδέες σας είναι προϊόντα των

αστικών σχέσεων παραγωγής και ιδιοκτησίας όπως και το δίκαιο σας δεν

είναι παρά η θέληση της τάξης σας που ανυψώθηκε σε νόμο μια θέληση

που το περιεχόμενο της είναι καθορισμένο από τους υλικούς όρους

ύπαρξης της τάξης σαςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200469)

Οι κομμουνιστές προτίθενται να καταργήσουν το θεσμό της

οικογένειας και να φέρουν στη θέση της οικογενειακής την κοινωνική

ανατροφή Διαπιστώνουν ότι στην αστική κοινωνία ο εν λόγω θεσμός

απαντάται στην ανεπτυγμένη του μορφή μόνο στην περίπτωση της

αστικής οικογένειας που βάση της είναι το laquoκεφάλαιοraquo και laquoτο ατομικό

κέρδοςraquo Η ανεπτυγμένη αστική μορφή οικογένειας όμως προϋποθέτει

και συνυπάρχει με την έλλειψη (ή έστω με τη δυσκολία σύστασης και

διατήρησης) οικογένειας για τους αποστερημένους προλετάριους και τη

δημόσια πορνεία Η αστική ρητορική εξιδανικεύει το συγκεκριμένο

13

θεσμό παραγνωρίζοντας συγγενή φαινόμενα που ισχύουν στην

περίπτωση των προλετάριων όπως η παιδική εργασία και η πορνεία

Στα αστικά επιχειρήματα περί κομμουνιστικής κατάργησης της

πατρίδας εθνικότητας συναντούμε αρχικά την εξής απάντηση laquoΟι

εργάτες δεν έχουν πατρίδα Δεν μπορείς να τους πάρεις κάτι που δεν

έχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200471)Άλλωστε η αστική ανάπτυξη

καταργεί συνεχώς τις ιδιομορφίες των εθνών τα βγάζει από την

απομόνωση τους και τα φέρει σε οικονομικές σχέσεις Η εναπομείνασα

αντίθεση μεταξύ των εθνών εξηγείται από την ταξική διαστρωμάτωση

στο εσωτερικό τους Καθώς οι αστικές τάξεις των διαφόρων χωρών

βρίσκονται σε κατάσταση οικονομικής εχθρότητας και η εν λόγω

σύγκρουση προσλαμβάνει εθνικό χαρακτήρα Η ενιαία δράση λοιπόν των

προλετάριων (τουλάχιστον στις πολιτισμένες χώρες) και η επιτυχία του

αγώνα τους καταργεί τις ταξικές και τις παρεπόμενες εθνικές αντιθέσεις

ΟΥΤΟΠΙΚΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Ο Μαρξ και ο Ένγκελς μοιράζονται με τους ουτοπικούς (Σαιν Σιμόν

Φουριέ Όουεν κτλ) το όραμα μιας νέας κοινωνίας τα γενικά

χαρακτηριστικά της οποίας είναι λίγο- πολύ κοινά Σαφώς συμφωνούν

στα κάτωθι laquo πχ κατάργηση της αντίθεσης ανάμεσα στην πόλη και στην

ύπαιθρο κατάργηση της οικογένειας της ατομικής ιδιοκτησίας και της

μισθωτής εργασίας διακήρυξη της κοινωνικής αρμονίας μετατροπή του

κράτους σε απλό διαχειριστή της παραγωγήςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200488)

Στο βαθμό λοιπόν που οι συγγραφείς ασκούσαν απλώς κριτική ηθικού

χαρακτήρα στην αστική κοινωνία και κατόπιν διατύπωναν θετικά τις

απόψεις τους για το τι θα πρέπει να ισχύσει στην νέα κοινωνία δε μπορεί

παρά να ενέπιπταν στην ίδια κατηγορία με τους ουτοπικούς Σύμφωνα

με τους συγγραφείς όμως laquoΟ κομμουνισμός δεν είναι για μας μια

14

κατάσταση πραγμάτων που πρέπει να εγκαθιδρυθεί ένα ιδεώδες που σrsquo

αυτό θα πρέπει να προσαρμοστεί η πραγματικότητα Ονομάζουμε

κομμουνισμό την πραγματική κίνηση που καταργεί τη σημερινή κατάσταση

πραγμάτων Οι όροι αυτής της κίνησης προκύπτουν από τις προϋποθέσεις

που τώρα υπάρχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 1997 81-82) Στην περίπτωση

των πρώτων η μορφή και το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας προκύπτει

από τη μελέτη της ιστορικής κίνησης και συνιστά πραγματικό

αποτέλεσμα αυτής Οι ουτοπικοί από την άλλη πλευρά καταλήγουν με

τη θεωρησιακή τους προσπάθεια σε ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο

χωρίς να εξετάζουν τις πραγματικές προϋποθέσεις οικοδόμησης μιας

νέας κοινωνικής μορφής Οι μεν προχωρούν σε μια αρνητική έκθεση της

θεωρίας τους εστιάζουν περισσότερο την προσοχή τους στην ανάλυση

των νόμων και των αντιφάσεων της αστικής κοινωνίας και συμπεραίνουν

την εξέλιξη της την πρακτική ανατροπή της και το σχηματισμό της

κομμουνιστικής κοινωνίας Αντίθετα οι ουτοπικοί συγκροτούν θετικά

και ίσως εν κενώ τη μελλοντική κοινωνία ή έστω τη δική τους πρόταση

εναλλακτικού συστήματος κοινωνικής οργάνωσης στη βάση των

κατανοήσεων που κριτικά απεκόμισαν από την αστική κοινωνία και των

απόψεων που παρεπόμενα ανέπτυξαν για το πώς η κοινωνία τους θα

γινόταν πιο δίκαιη πιο ελεύθερη πιο ανθρώπινη κλπ Οι συγγραφείς

κατανοούν τη μερικότητα και τους περιορισμούς της θεωρησιακής

προσπάθειας ουτοπικού χαρακτήρα καθώς στηρίζεται κατrsquo ουσίαν σε

ηθική επιλογή και εκφράζεται στην πρακτική με μικρές πειραματικές

απόπειρες εφαρμογής του εκπονημένου κοινωνικού σχεδίου

Προτίθενται λοιπόν με τη θεωρία τους να γονιμοποιήσουν το έδαφος

της πρακτικής και να συμβάλλουν με τη σκέψη τους στην επαναστατική

δράση του προλεταριάτου που αποτελεί πραγματικό ιστορικό

αποτέλεσμα της βιομηχανικής ανάπτυξης και που δύναται να αξιοποιήσει

τις προϋποθέσεις που τέθηκαν εξrsquo αυτής ώστε να μετατραπεί ένα όραμα

15

σε αισθητή πραγματικότητα Εν ολίγοις οι συγγραφείς μοιράζονται με

τους ουτοπικούς το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας και διακρίνονται με

σαφήνεια από αυτούς στη βάση της μεθόδου που επιλέγουν ώστε να

γίνει πράξη Σε κάθε περίπτωση συμφωνούν στην πρακτική

ενεργητικότητα της θεωρίας έστω και αν ο Μαρξ της αποδίδει

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά laquoΤο όπλο της κριτικής δε μπορεί φυσικά

νrsquo αντικαταστήσει την κριτική των όπλων η υλική δύναμη πρέπει νrsquo

ανατραπεί με υλική δύναμη∙ αλλά και η θεωρία επίσης γίνεται υλική

δύναμη μόλις αδράξει τις μάζες Η θεωρία είναι δυνατόν νrsquo αδράξει τις

μάζες μόλις αποδείξει AD HOMINEM 1 και αποδείχνει AD HOMINEM

μόλις γίνει ριζοσπαστικήraquo (Μαρξ Εκδόσεις Αναγνωστίδη 15)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ (2004) Το Μανιφέστο του

Κομμουνιστικού Κόμματος Αθήνα Θεμέλιο

Μαρξ Κ Έγκελς Φ (1997) Η Γερμανική Ιδεολογία

Τόμος Α΄ Αθήνα Gutenberg

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ Συμβολή στη κριτική της

Φιλοσοφίας του Δικαίου του Χέγκελ Αθήνα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΔΗ

1 laquoAD HOMINEM (ενάντια στον άνθρωπο) μrsquo επιχείρημα που μrsquo αυτό ο αντίπαλος

αποκρούεται με τα ίδια του τα λόγια ή τις ίδιες του τις πράξειςraquo (Στο Μαρξ Εκδόσεις

Αναγνωστίδη 15)

16

θεσμό παραγνωρίζοντας συγγενή φαινόμενα που ισχύουν στην

περίπτωση των προλετάριων όπως η παιδική εργασία και η πορνεία

Στα αστικά επιχειρήματα περί κομμουνιστικής κατάργησης της

πατρίδας εθνικότητας συναντούμε αρχικά την εξής απάντηση laquoΟι

εργάτες δεν έχουν πατρίδα Δεν μπορείς να τους πάρεις κάτι που δεν

έχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200471)Άλλωστε η αστική ανάπτυξη

καταργεί συνεχώς τις ιδιομορφίες των εθνών τα βγάζει από την

απομόνωση τους και τα φέρει σε οικονομικές σχέσεις Η εναπομείνασα

αντίθεση μεταξύ των εθνών εξηγείται από την ταξική διαστρωμάτωση

στο εσωτερικό τους Καθώς οι αστικές τάξεις των διαφόρων χωρών

βρίσκονται σε κατάσταση οικονομικής εχθρότητας και η εν λόγω

σύγκρουση προσλαμβάνει εθνικό χαρακτήρα Η ενιαία δράση λοιπόν των

προλετάριων (τουλάχιστον στις πολιτισμένες χώρες) και η επιτυχία του

αγώνα τους καταργεί τις ταξικές και τις παρεπόμενες εθνικές αντιθέσεις

ΟΥΤΟΠΙΚΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ

Ο Μαρξ και ο Ένγκελς μοιράζονται με τους ουτοπικούς (Σαιν Σιμόν

Φουριέ Όουεν κτλ) το όραμα μιας νέας κοινωνίας τα γενικά

χαρακτηριστικά της οποίας είναι λίγο- πολύ κοινά Σαφώς συμφωνούν

στα κάτωθι laquo πχ κατάργηση της αντίθεσης ανάμεσα στην πόλη και στην

ύπαιθρο κατάργηση της οικογένειας της ατομικής ιδιοκτησίας και της

μισθωτής εργασίας διακήρυξη της κοινωνικής αρμονίας μετατροπή του

κράτους σε απλό διαχειριστή της παραγωγήςraquo (Μαρξ- Ένγκελς 200488)

Στο βαθμό λοιπόν που οι συγγραφείς ασκούσαν απλώς κριτική ηθικού

χαρακτήρα στην αστική κοινωνία και κατόπιν διατύπωναν θετικά τις

απόψεις τους για το τι θα πρέπει να ισχύσει στην νέα κοινωνία δε μπορεί

παρά να ενέπιπταν στην ίδια κατηγορία με τους ουτοπικούς Σύμφωνα

με τους συγγραφείς όμως laquoΟ κομμουνισμός δεν είναι για μας μια

14

κατάσταση πραγμάτων που πρέπει να εγκαθιδρυθεί ένα ιδεώδες που σrsquo

αυτό θα πρέπει να προσαρμοστεί η πραγματικότητα Ονομάζουμε

κομμουνισμό την πραγματική κίνηση που καταργεί τη σημερινή κατάσταση

πραγμάτων Οι όροι αυτής της κίνησης προκύπτουν από τις προϋποθέσεις

που τώρα υπάρχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 1997 81-82) Στην περίπτωση

των πρώτων η μορφή και το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας προκύπτει

από τη μελέτη της ιστορικής κίνησης και συνιστά πραγματικό

αποτέλεσμα αυτής Οι ουτοπικοί από την άλλη πλευρά καταλήγουν με

τη θεωρησιακή τους προσπάθεια σε ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο

χωρίς να εξετάζουν τις πραγματικές προϋποθέσεις οικοδόμησης μιας

νέας κοινωνικής μορφής Οι μεν προχωρούν σε μια αρνητική έκθεση της

θεωρίας τους εστιάζουν περισσότερο την προσοχή τους στην ανάλυση

των νόμων και των αντιφάσεων της αστικής κοινωνίας και συμπεραίνουν

την εξέλιξη της την πρακτική ανατροπή της και το σχηματισμό της

κομμουνιστικής κοινωνίας Αντίθετα οι ουτοπικοί συγκροτούν θετικά

και ίσως εν κενώ τη μελλοντική κοινωνία ή έστω τη δική τους πρόταση

εναλλακτικού συστήματος κοινωνικής οργάνωσης στη βάση των

κατανοήσεων που κριτικά απεκόμισαν από την αστική κοινωνία και των

απόψεων που παρεπόμενα ανέπτυξαν για το πώς η κοινωνία τους θα

γινόταν πιο δίκαιη πιο ελεύθερη πιο ανθρώπινη κλπ Οι συγγραφείς

κατανοούν τη μερικότητα και τους περιορισμούς της θεωρησιακής

προσπάθειας ουτοπικού χαρακτήρα καθώς στηρίζεται κατrsquo ουσίαν σε

ηθική επιλογή και εκφράζεται στην πρακτική με μικρές πειραματικές

απόπειρες εφαρμογής του εκπονημένου κοινωνικού σχεδίου

Προτίθενται λοιπόν με τη θεωρία τους να γονιμοποιήσουν το έδαφος

της πρακτικής και να συμβάλλουν με τη σκέψη τους στην επαναστατική

δράση του προλεταριάτου που αποτελεί πραγματικό ιστορικό

αποτέλεσμα της βιομηχανικής ανάπτυξης και που δύναται να αξιοποιήσει

τις προϋποθέσεις που τέθηκαν εξrsquo αυτής ώστε να μετατραπεί ένα όραμα

15

σε αισθητή πραγματικότητα Εν ολίγοις οι συγγραφείς μοιράζονται με

τους ουτοπικούς το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας και διακρίνονται με

σαφήνεια από αυτούς στη βάση της μεθόδου που επιλέγουν ώστε να

γίνει πράξη Σε κάθε περίπτωση συμφωνούν στην πρακτική

ενεργητικότητα της θεωρίας έστω και αν ο Μαρξ της αποδίδει

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά laquoΤο όπλο της κριτικής δε μπορεί φυσικά

νrsquo αντικαταστήσει την κριτική των όπλων η υλική δύναμη πρέπει νrsquo

ανατραπεί με υλική δύναμη∙ αλλά και η θεωρία επίσης γίνεται υλική

δύναμη μόλις αδράξει τις μάζες Η θεωρία είναι δυνατόν νrsquo αδράξει τις

μάζες μόλις αποδείξει AD HOMINEM 1 και αποδείχνει AD HOMINEM

μόλις γίνει ριζοσπαστικήraquo (Μαρξ Εκδόσεις Αναγνωστίδη 15)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ (2004) Το Μανιφέστο του

Κομμουνιστικού Κόμματος Αθήνα Θεμέλιο

Μαρξ Κ Έγκελς Φ (1997) Η Γερμανική Ιδεολογία

Τόμος Α΄ Αθήνα Gutenberg

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ Συμβολή στη κριτική της

Φιλοσοφίας του Δικαίου του Χέγκελ Αθήνα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΔΗ

1 laquoAD HOMINEM (ενάντια στον άνθρωπο) μrsquo επιχείρημα που μrsquo αυτό ο αντίπαλος

αποκρούεται με τα ίδια του τα λόγια ή τις ίδιες του τις πράξειςraquo (Στο Μαρξ Εκδόσεις

Αναγνωστίδη 15)

16

κατάσταση πραγμάτων που πρέπει να εγκαθιδρυθεί ένα ιδεώδες που σrsquo

αυτό θα πρέπει να προσαρμοστεί η πραγματικότητα Ονομάζουμε

κομμουνισμό την πραγματική κίνηση που καταργεί τη σημερινή κατάσταση

πραγμάτων Οι όροι αυτής της κίνησης προκύπτουν από τις προϋποθέσεις

που τώρα υπάρχουνraquo (Μαρξ- Ένγκελς 1997 81-82) Στην περίπτωση

των πρώτων η μορφή και το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας προκύπτει

από τη μελέτη της ιστορικής κίνησης και συνιστά πραγματικό

αποτέλεσμα αυτής Οι ουτοπικοί από την άλλη πλευρά καταλήγουν με

τη θεωρησιακή τους προσπάθεια σε ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο

χωρίς να εξετάζουν τις πραγματικές προϋποθέσεις οικοδόμησης μιας

νέας κοινωνικής μορφής Οι μεν προχωρούν σε μια αρνητική έκθεση της

θεωρίας τους εστιάζουν περισσότερο την προσοχή τους στην ανάλυση

των νόμων και των αντιφάσεων της αστικής κοινωνίας και συμπεραίνουν

την εξέλιξη της την πρακτική ανατροπή της και το σχηματισμό της

κομμουνιστικής κοινωνίας Αντίθετα οι ουτοπικοί συγκροτούν θετικά

και ίσως εν κενώ τη μελλοντική κοινωνία ή έστω τη δική τους πρόταση

εναλλακτικού συστήματος κοινωνικής οργάνωσης στη βάση των

κατανοήσεων που κριτικά απεκόμισαν από την αστική κοινωνία και των

απόψεων που παρεπόμενα ανέπτυξαν για το πώς η κοινωνία τους θα

γινόταν πιο δίκαιη πιο ελεύθερη πιο ανθρώπινη κλπ Οι συγγραφείς

κατανοούν τη μερικότητα και τους περιορισμούς της θεωρησιακής

προσπάθειας ουτοπικού χαρακτήρα καθώς στηρίζεται κατrsquo ουσίαν σε

ηθική επιλογή και εκφράζεται στην πρακτική με μικρές πειραματικές

απόπειρες εφαρμογής του εκπονημένου κοινωνικού σχεδίου

Προτίθενται λοιπόν με τη θεωρία τους να γονιμοποιήσουν το έδαφος

της πρακτικής και να συμβάλλουν με τη σκέψη τους στην επαναστατική

δράση του προλεταριάτου που αποτελεί πραγματικό ιστορικό

αποτέλεσμα της βιομηχανικής ανάπτυξης και που δύναται να αξιοποιήσει

τις προϋποθέσεις που τέθηκαν εξrsquo αυτής ώστε να μετατραπεί ένα όραμα

15

σε αισθητή πραγματικότητα Εν ολίγοις οι συγγραφείς μοιράζονται με

τους ουτοπικούς το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας και διακρίνονται με

σαφήνεια από αυτούς στη βάση της μεθόδου που επιλέγουν ώστε να

γίνει πράξη Σε κάθε περίπτωση συμφωνούν στην πρακτική

ενεργητικότητα της θεωρίας έστω και αν ο Μαρξ της αποδίδει

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά laquoΤο όπλο της κριτικής δε μπορεί φυσικά

νrsquo αντικαταστήσει την κριτική των όπλων η υλική δύναμη πρέπει νrsquo

ανατραπεί με υλική δύναμη∙ αλλά και η θεωρία επίσης γίνεται υλική

δύναμη μόλις αδράξει τις μάζες Η θεωρία είναι δυνατόν νrsquo αδράξει τις

μάζες μόλις αποδείξει AD HOMINEM 1 και αποδείχνει AD HOMINEM

μόλις γίνει ριζοσπαστικήraquo (Μαρξ Εκδόσεις Αναγνωστίδη 15)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ (2004) Το Μανιφέστο του

Κομμουνιστικού Κόμματος Αθήνα Θεμέλιο

Μαρξ Κ Έγκελς Φ (1997) Η Γερμανική Ιδεολογία

Τόμος Α΄ Αθήνα Gutenberg

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ Συμβολή στη κριτική της

Φιλοσοφίας του Δικαίου του Χέγκελ Αθήνα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΔΗ

1 laquoAD HOMINEM (ενάντια στον άνθρωπο) μrsquo επιχείρημα που μrsquo αυτό ο αντίπαλος

αποκρούεται με τα ίδια του τα λόγια ή τις ίδιες του τις πράξειςraquo (Στο Μαρξ Εκδόσεις

Αναγνωστίδη 15)

16

σε αισθητή πραγματικότητα Εν ολίγοις οι συγγραφείς μοιράζονται με

τους ουτοπικούς το περιεχόμενο της νέας κοινωνίας και διακρίνονται με

σαφήνεια από αυτούς στη βάση της μεθόδου που επιλέγουν ώστε να

γίνει πράξη Σε κάθε περίπτωση συμφωνούν στην πρακτική

ενεργητικότητα της θεωρίας έστω και αν ο Μαρξ της αποδίδει

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά laquoΤο όπλο της κριτικής δε μπορεί φυσικά

νrsquo αντικαταστήσει την κριτική των όπλων η υλική δύναμη πρέπει νrsquo

ανατραπεί με υλική δύναμη∙ αλλά και η θεωρία επίσης γίνεται υλική

δύναμη μόλις αδράξει τις μάζες Η θεωρία είναι δυνατόν νrsquo αδράξει τις

μάζες μόλις αποδείξει AD HOMINEM 1 και αποδείχνει AD HOMINEM

μόλις γίνει ριζοσπαστικήraquo (Μαρξ Εκδόσεις Αναγνωστίδη 15)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ (2004) Το Μανιφέστο του

Κομμουνιστικού Κόμματος Αθήνα Θεμέλιο

Μαρξ Κ Έγκελς Φ (1997) Η Γερμανική Ιδεολογία

Τόμος Α΄ Αθήνα Gutenberg

Μαρξ Κ Ένγκελς Φ Συμβολή στη κριτική της

Φιλοσοφίας του Δικαίου του Χέγκελ Αθήνα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΔΗ

1 laquoAD HOMINEM (ενάντια στον άνθρωπο) μrsquo επιχείρημα που μrsquo αυτό ο αντίπαλος

αποκρούεται με τα ίδια του τα λόγια ή τις ίδιες του τις πράξειςraquo (Στο Μαρξ Εκδόσεις

Αναγνωστίδη 15)

16