25

แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์ : คัมภีร์ฉันทศาสตร์

Embed Size (px)

DESCRIPTION

แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์ : คัมภีร์ฉันทศาสตร์. ตำราแพทย์ศาสตร์สงเคราะห์. - PowerPoint PPT Presentation

Citation preview

Page 1: แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์  : คัมภีร์ฉันทศาสตร์
Page 2: แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์  : คัมภีร์ฉันทศาสตร์

ตำ��ร�แพทย์ศ�สตำรสงเคร�ะห์พระบ�ทสมเด็�จพระจ�ลจอมเกล��

เจ��อย์��ห์�ว ร.๕ (2413)ทรงพระกร�ณ�โปรด็เกล��ฯ ให์�รวบรวมขึ้'(น เน*+องจ�กเห์�นว��แพทย์แผนโบร�ณและตำ��ร�ย์�พ*(นบ��นเป-นสมบ�ตำ.ท�งว�ฒนธรรมท1+ม1ค�� และท1+ส*บทอด็ก�นม�น�(น ม1ผ.ด็บ��ง ส�ญห์�ย์บ��ง จ'งรวบรวมไว�ให์�คนร��นห์ล�งได็�ศ'กษ� โด็ย์เขึ้1ย์นลงสม�ด็ไทย์ด็�วย์อ�กษรไทย์ เส�นห์รด็�ล

ปร�กฏฉบ�บสมบ�รณเม*+อ พระย์�พ.ศณ�ประส�ทเวช (คง ถ�วรเวช) อ�จ�รย์ผ��เช1+ย์วช�ญขึ้องร�ชแพทย์�ล�ย์ได็�เร.+มจ�ด็พ.มพเพ*+ออน�ร�กษตำ��ร�แพทย์แพทย์ไทย์ไว�ให์�คนร��นห์ล�ง

Page 3: แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์  : คัมภีร์ฉันทศาสตร์

ท1+ม�ขึ้องเร*+อง เมื่��อรั�ชกาลที่�� 5 ได้�ที่รังพรัะกรั�ณาโปรัด้เกล�า ฯ ตั้��งโรังเรั�ยนรัาชแพที่ยาล�ยขึ้ �นแล�ว ใน พ.ศ. 2432 ได้�มื่�การัพ$มื่พ%ตั้&ารัาแพที่ย%สำ&าหรั�บโรังเรั�ยนเล*มื่แรักช��อว*า แพที่ย%ศาสำตั้รั%สำงเครัาะห% เมื่��อ พ“ ” .ศ. ๒๔๓๘ พ$มื่พ%เป0นตั้อนๆ แบ*งออกเป0นภาคกล*าวรัวมื่ที่��งว$ชาแพที่ย%ไที่ยโบรัาณและว$ชาแพที่ย%ฝรั��ง โด้ยมื่�ความื่ปรัะสำงค%เพ��อให�เป0นปรัะโยชน%แก*โรังเรั�ยนรัาชแพที่ยาล�ยและมื่หาชนที่��วไป

Page 4: แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์  : คัมภีร์ฉันทศาสตร์

จ�ด็ประสงคขึ้องเร*+อง จุ�ด้มื่�*งหมื่ายขึ้องตั้&ารัา แพที่ยศาสำตั้รั%สำงเครัาะห% เมื่��อพ$จุารัณาจุากพรัะรัาชปรัารัภน��น มื่$ได้�มื่�บที่บาที่เป0นตั้&ารัาแพที่ย% เฉพาะให�แพที่ย%ใช� และก6มื่$ได้�เป0นเพ�ยงตั้&ารัาแพที่ย% ที่��ใช�เรั�ยนในรัาชแพที่ยาล�ยเที่*าน��น หากย�งเป0นตั้&ารัาแพที่ย%ปรัะจุ&าบ�าน สำ&าหรั�บสำามื่�ญชนที่��วไป ไว�ใช�ช*วยตั้นเอง และครัอบครั�วด้�วย

Page 5: แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์  : คัมภีร์ฉันทศาสตร์

ค�มภี1รฉ�นทศ�สตำร : บทน�� ศ�พที่%ภาษาไที่ยว*า "แพที่ย%" มื่าจุากศ�พที่%สำ�นสำกฤตั้ "ไวที่ย" แปลว*า ผู้;�รั; �พรัะเวที่ หมื่ายถึ งผู้;�รั; �ว$ชาการัตั้*างๆ ที่��ปรัะมื่วลอย;*ในค�มื่ภ�รั%พรัะเวที่ (ค�มื่ภ�รั%พรัะเวที่ฉบ�บหน �งค�อ อถึรัรัพณเวที่ เป0นตั้�นก&าเน$ด้ขึ้องตั้&ารัาการัแพที่ย% และการัรั�กษาโรัคด้�วยสำมื่�นไพรั) และผู้;�รั; �ว$ชาการัรั�กษาโรัค เป0นที่��น�บถึ�อยกย*องและมื่�บที่บาที่มื่ากในสำ�งคมื่ ตั้*อมื่าค&าว*า "ไวที่ย" จุ งมื่�ความื่หมื่ายเจุาะจุงหมื่ายถึ งผู้;�รั; �ว$ชาการัรั�กษาโรัค

Page 6: แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์  : คัมภีร์ฉันทศาสตร์

คว�มห์ม�ย์ขึ้องค�มภี1รฉ�นทศ�สตำร ในความื่หมื่ายกว�าง "ฉ�นที่ศาสำตั้รั%" คงจุะหมื่ายถึ งตั้&ารัาแพที่ย%โด้ยรัวมื่ ผู้;�เรั�ยบเรั�ยงให�ความื่สำ&าค�ญแก* "พรัะค�มื่ภ�รั%ปฐมื่จุ$นด้ารั%" ว*ามื่�เน��อหาเป0นหล�กขึ้องตั้&ารัาแพที่ย%ที่��งหมื่ด้ "ฉ�นที่ศาสำตั้รั%" จุ งมื่�ความื่หมื่ายครัอบคล�มื่ตั้&ารัาตั้*างๆ เช*น "ปฐมื่จุ$นด้ารั% โรัคน$ที่าน อภ�ยสำ�นตั้า ตั้�กกะศ$ลา" เป0นตั้�น สำ*วนในความื่หมื่ายแคบ "ฉ�นที่ศาสำตั้รั%" เป0นช��อตั้&ารัาฉบ�บหน �ง เช*นเด้�ยวก�บตั้&ารัาอ��นๆ ที่��กล*าวมื่าแล�ว พ$จุารัณาจุากบที่ไหว�ครั; และเน��อหาที่��สำอนจุรัรัยาแพที่ย% และขึ้�อควรัปฏิ$บ�ตั้$สำ&าหรั�บแพที่ย% น*าจุะน�บได้�ว*าเป0นตั้&ารัาฉบ�บแรักในหน�งสำ�อช�ด้แพที่ย%ศาสำตั้รั%สำงเครัาะห% ในความื่น&าน��จุะกล*าวถึ ง "ฉ�นที่ศาสำตั้รั%" ตั้ามื่ความื่หมื่ายแคบน��

Page 7: แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์  : คัมภีร์ฉันทศาสตร์

คว�มห์ม�ย์ขึ้องฉ�นท ในวรัรัณกรัรัมื่อ$นเด้�ยโบรัาณ ค&าปรัะพ�นธ์%สำ� �นๆ ที่��ผู้;กขึ้ �นมื่าเพ��อใช�ที่*องจุ&า ขึ้�อความื่รั; �ตั้*างๆ ในค�มื่ภ�รั%พรัะเวที่ เรั�ยกว*า "สำ;ตั้รั" เฉพาะ สำ;ตั้รั ในค�มื่ภ�รั%อถึรัรัพเวที่ (ซึ่ �งเป0นแหล*งก&าเน$ด้ขึ้องตั้&ารัาการัแพที่ย%อ$นเด้�ย) เรั�ยกได้�อ�กอย*างว*า "ฉ�นที่%"

ช��อ "ฉ�นที่ศาสำตั้รั%" จุ งน*าจุะมื่�ความื่หมื่ายว*า ตั้&ารัา (ศาสำตั้รั%) ที่��แตั้*งเป0นสำ;ตั้รั (ฉ�นที่%) ตั้ามื่อย*างตั้&ารัาการัแพที่ย%ในค�มื่ภ�รั%อถึรัรัพเวที่ และด้�วยเหตั้�ที่��ค�มื่ภ�รั%อถึรัรัพเวที่ มื่�เรั��องรัาวสำ*วนใหญ*เก��ยวก�บไสำยศาสำตั้รั%ด้�วย จุ งมื่�กเรั�ยกก�นว*า "ค�มื่ภ�รั%ไสำย%" ด้�งปรัากฏิในค�มื่ภ�รั%ฉ�นที่ศาสำตั้รั% ที่��กล*าวถึ งอย;*หลายครั��ง

Page 8: แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์  : คัมภีร์ฉันทศาสตร์

แพทย์ศ�สตำรสงเคร�ะห์ฉบ�บห์ลวง แบ�งเป-นค�มภี1รตำ��งๆ ด็�งน1(๑. ค�มื่ภ�รั%ฉ�นที่ศาสำตั้รั% จุรัรัยาขึ้องแพที่ย%ที่�บ ๘ ปรัะการั

๒. พรัะค�มื่ภ�รั%ปฐมื่จุ$นด้ารั% การัปฏิ$สำนธ์$แห*งที่ารัก ก&าเน$ด้โลห$ตั้รัะด้;สำตั้รั�ครัรัภ%ที่วานก&าเน$ด้โรัคก�มื่ารัและยารั�กษา๓. พรัะค�มื่ภ�รั%ธ์าตั้�ว$ภ�งค% กล*าวถึ งกองธ์าตั้�พ$การัตั้ามื่ฤด้;ฯ๔. พรัะค�มื่ภ�รั%สำรัรัพค�ณ (แลมื่หาพ$ก�ตั้)๕. พรัะค�มื่ภ�รั%สำมื่�ฏิฐานว$น$จุฉ�ย กล*าวถึ งการัค�นหาตั้�นเหตั้�การัเก$ด้ขึ้องโรัคฯ๖. พรัะค�มื่ภ�รั%วรัโยคสำารั กล*าวถึ งน$มื่$ตั้รัรั�ายด้�ฯ๗. พรัะค�มื่ภ�รั%มื่หาโชตั้รั�ตั้ กล*าวถึ งโรัครัะด้;สำตั้รั�ฯ๘. พรัะค�มื่ภ�รั%ชวด้ารั กล*าวถึ งพ$ษอาหารัที่&าให�ลมื่โลห$ตั้ก&าเรั$บฯ๙. พรัะค�มื่ภ�รั%โรัคน$ที่าน กล*าวถึ งกองธ์าตั้�ที่��งสำ��มื่�เก$น-หย*อนหรั�อพ$การัฯ๑๐. พรัะค�มื่ภ�รั%ธ์าตั้�ว$วรัณ% กล*าวถึ งกองธ์าตั้�ที่��งสำ�� โรัคโลห$ตั้รัะด้;สำตั้รั�ฯ๑๑. พรัะภ�มื่ภ�รั%ธ์าตั้�บรัรัจุบ กล*าวถึ งโรัคอ�จุจุารัะธ์าตั้�ฯ๑๒. พรัะค�มื่ภ�รั%มื่�จุฉาปGกขึ้�นที่$กา กล*าวถึ งโรัคปGสำสำาวะมื่�ตั้ก$ตั้มื่�ตั้ฆาตั้ฯ๑๓. พรัะค�มื่ภ�รั%ตั้�กกะศ$ลา กล*าวถึ งบรัรัด้าไขึ้�พ$ษที่��งปวงฯ๑๔. พรัะค�มื่ภ�รั%ไกษย กล*าวถึ งโรัคกรัะษ�ย ๒๖ ปรัะการัฯ

Page 9: แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์  : คัมภีร์ฉันทศาสตร์

ค�มภี1รฉ�นทศ�สตำรเป-นส�วนห์น'+งขึ้อง ตำ��ร�แพทย์ศ�สตำร

สงเคร�ะห์บทไห์ว�คร�

ไห์ว�พระร�ตำนตำร�ย์ ไห์ว�เทพเจ��ขึ้องพร�ห์มณ ไห์ว�ห์มอช1วกโกม�รภี�จจ (แพทย์ห์ลวงขึ้องพระเจ��พ.มพ.ส�ร) ไห์ว�คร�แพทย์โด็ย์ท�+วไป คว�มส��ค�ญขึ้อง

แพทย์ค�ณสมบ�ตำ.ท1+แพทย์พ'งม1

คว�มร��แพทย์ จรรย์�บรรณแพทย์

โรคและก�รร�กษ�

ว.ธ1ส�งเกตำไขึ้�และย์�ร�กษ� ก��เน.ด็โรคภี�ย์ค��เตำ*อนแพทย์ให์�ศ'กษ�ค�มภี1ร

ฉ�นทศ�สตำรล�กษณะแพทย์ท1+ด็1

ค��อวย์พรขึ้องคนแตำ�ง

Page 10: แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์  : คัมภีร์ฉันทศาสตร์

คว�มส��ค�ญขึ้องค�มภี1รฉ�นทศ�สตำร

 จะกล��วค�มภี1รฉ�น         ทศ�สตำรบรรพท1+คร�สอนเสมอด็วงท.นกร            แลด็วงจ�นทรกระจ��งตำ� ส�องส�ตำวให์�สว��ง กระจ��งแจ�งในมรรค�

 เปร1ย์บค�มภี1รฉ�นทศ�สตำรโบร�ณท1+คร�พร�+�สอนก�นม�ก�บด็วงอ�ท.ตำย์และด็วงจ�นทรท1+ช�วย์น��ท�งแก�ส�ตำวโลก

Page 11: แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์  : คัมภีร์ฉันทศาสตร์

คว�มส��ค�ญขึ้องแพทย์อน �งจุะกล*าวสำอน      ก�ย์นครมื่�

มื่ากหลายปรัะเที่�ยบเปรั�ยบในกาย   ที่�กหญ$งชาย

ในโลกา ร��งก�ย์ = เม*อง

ด้วงจุ$ตั้ค�อกระษ�ตำร.ย์    ผู้*านสำมื่บ�ตั้$อ�นโอฬารั%

ขึ้��ศ'กค�อโรัคา           เก$ด้เขึ้*นฆ*าในกายเรัา  

ห์�วใจ = พระมห์�กษ�ตำร.ย์, โรคภี�ย์ = ขึ้��ศ'ก

เปรั�ยบแพที่ย%ค�อทห์�ร   อ�นช&านาญรั; �ล&าเนา

ขึ้�าศ กมื่าอย*าใจุเบา     ห�อมื่ล�อมื่รัอบที่�กที่$ศา

แพทย์ = ทห์�รให�ด้&ารังกรัะษ�ตั้รั$ย%ไว�       ค�อด้วงใจุ

ให�เรั*งยาอน �งห�ามื่อย*าโกรัธ์า      ขึ้�าศ กมื่าจุะ

อ�นตั้รัาย

ปKตั้ตั้& ค�อ ว�งห์น��    เรั*งรั�กษาเขึ้มื่�นหมื่าย

อาหารัอย;*ในกาย    ค�อเสบ1ย์งเล��ยงโยธ์า

น�(�ด็1 = ว�งห์น��, อ�ห์�ร = เสบ1ย์ง

Page 12: แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์  : คัมภีร์ฉันทศาสตร์

ค�ณสมบ�ตำ.ขึ้องแพทย์แพทย์ตำ�องม1คว�มร��และจรรณย์�แพทย์

   เป-นแพทย์ไม�ร��ใน           ค�มภี1รไสย์ท��นบรรจงร��แตำ�ย์�ม�อ��องค              ร�กษ�ไขึ้�ไม�เขึ้�ด็ขึ้�ม

ไม�ร��ค�มภี1รเวช        ห์�อนเห์�นเห์ตำ�ซึ่'+งโรคท��แพทย์เอ=ย์อย์��งมคล��          จ�กขึ้�ม*ด็  บ  เห์�นห์น

แพทย์ใด็จะห์น1ท�กขึ้ไปส��ส�ขึ้น.พพ�นด็ลพ.ร.ย์สตำ.ตำน                          ประพฤตำ.ได็�จ'+งเป-นก�ร

ศ1ลแปด็แลศ1ลห์��           เร�งร�กษ�สม�ท�นทรงไว�เป-นน.จก�ล            ท�(งไตำรร�ตำนสรณ�แพทย์ตำ�องม1คว�มร��ท�งธรรมโด็ย์ร�กษ�ศ1ลแปด็และศ1ล

ห์�� และย์'ด็ไตำรร�ตำน

Page 13: แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์  : คัมภีร์ฉันทศาสตร์

โลภีะ (เห์�นล�ภีอย์��โลภีน�ก)ม�รย์� (อย์��ห์�ญห์�กด็�วย์ม�รย์�)โทสะ (โทโสจงอด็ใจ ส�ขึ้�มไว�อย์��ในตำ�ว) โมห์ะ (โมโห์อย์��ห์ลงเล�ห์)

คว�มใคร� (ด็�วย์ก�เมม.จฉ�ใน)พย์�บ�ท (พย์�บ�ทแก�คนไขึ้� ท�(งผ��อ*+นอ�นกล��วกล)คว�มคล�งแคลงใจ (ว.จ.ก.จฉ�เล�� จงถ*อเอ�ซึ่'+งคร�ตำน)คว�มประห์ม�� (อ�ทธ�จจ�งอย์��อ�ทธ�จ เห์�นถน�ด็ในโรค�)

คว�มง�วงเห์ง� (อน'+งโสด็อย์��ซึ่บเซึ่� อย์��ง�วงเห์ง�น�(นม.ด็1 คว�มถ*อด็1 (ท.ฏฐิ.ม�โนเล�� อย์��ถ*อเอ�ซึ่'+งโรคเก.น) คว�มล�งเลใจ (ว.ตำ�กโกน�(นบทห์น'+ง ให์�ตำ�ด็ซึ่'+งว.ตำ�กก�)

คว�มค.ด็เบ1ย์ด็เบ1ย์น(พย์�บ�ทว.ห์.งส� ก�มร�คในส�นด็�น คว�มไม�กล�วบ�ป (กล�วบ�ปแล�วจงจ�� ท�(งท1+แจ�งจงเว�นว�ง) คว�มร�งเก1ย์จ (อย์��เก1ย์จแก�คนไขึ้� คนเขึ้�ญใจขึ้�ด็ในท�ง)

Page 14: แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์  : คัมภีร์ฉันทศาสตร์

ไปห์�คนไขึ้�เอง ไปบอกว��ม1

ย์�ด็1

พ�ด็ให์�คนไขึ้�ตำ�องเส1ย์เง.น ตำ�องก�รล�ภี

ไม�ร�กษ�คนไขึ้�อน�ถ� ถ*อว��

ไม�ได็�เง.น

ห์ลงเล�ห์ ก�ม ร�กษ� “ ”

ด็�วย์เจตำน�โลภี

ประม�ท ถ*อว��อ�ย์�ม�ก

ช��น�ญกว��

บ�งห์มอก�กล��วค��ม�ส�ซึ่�(�กระห์น�+�คว�ม

พ�ด็ไม�จร.ง ย์กตำ�วเองว��เก�ง

บ�งห์มอก�เก1ย์จก�น ท1+พวกอ�นแพทย์ร�กษ�

บ��งกล��วอ�บ�ย์ให์�

แก�คนไขึ้�น�(นห์ล�ย์พ�น

บ�งท1ไปเย์1ย์นไขึ้� บ ม1ใครจะเช.ญห์�

บ�งแพทย์ก�ห์ลงเล�ห์ด็�วย์ก�เมเขึ้��ป@ด็บ�ง

บ�งพวกก�ถ*อตำน

ว��ไขึ้�คนอน�ถ�

บ��งถ*อว��ตำนเฒ��เป-นห์มอเก��ช��น�ญด็1

อ��ไว�จนแก�กล��แพทย์อ*+นม�ก�ขึ้�ด็ขึ้ว�ง

ล�กษณะแพทย์ท1+ไม�ด็1

ร�กษ�คนไขึ้�ไมได็� แตำ�ท��เป-นร�กษ�

ได็�

ร�งเก1ย์จโรค พ�ด็ว��ห์น�กแตำ�เบ�

แพทย์ท1+ย์'ด็ห์ล�กจรรย์�แพทย์จะไปจ�ตำ.

บนสวรรค

ห์.นช�ตำ.แพทย์เห์ล��น1(      เวร�ม1ม.ได็�กล�ว

 ท��กรรมน��ใส�ตำ�ว             จะตำกไปในอบ�ย์

แพทย์ท1+ขึ้�ด็จรรย์�แพทย์ จะแพทย์ท1+ขึ้�ด็จรรย์�แพทย์ จะไปอย์��ในนรกไปอย์��ในนรก

Page 15: แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์  : คัมภีร์ฉันทศาสตร์

ผ��ใด็จะเร1ย์นร�� พ.เคร�ะห์ด็�ผ��อ�จ�รย์ เท1+ย์งแท�ว��พ.ศด็�ร ท�(งพ�ทธไสย์จ'+งควรเร1ย์น

คร�พ�กแลคร�เร1ย์น    อ�กษรเขึ้1ย์นไว�ตำ�มม1จงถ*อว��คร�ด็1          เพร�ะได็�เร1ย์นจ'+งร��ม�

อย์��ห์ม.+นว��ร��ง��ย์     ตำ��ร�บร�ย์อย์��ถมไปร1บด็�วนประม�ทใจ      ด็�งน�(นแท�ม.เป-นก�ร

บ�งท1ก�ย์�ชอบ       แตำ�เคร�ะห์ครอบจ'+งห์�นห์วนห์�ย์คล�ย์แล�วทบทวน   จะโทษย์�ก�ผ.ด็ท1

ใช�โรคส.+งเด็1ย์วด็�ย์    จะพล�นห์�ย์ในโรค�ตำ��งเน*(อก�ตำ��งย์�          จะชอบโรคอ�นแปรปรวน

ว.จ�โรให์�พ.น.จ        จะท��ผ.ด็ฤ�ชอบก�ลด็�โรคก�บย์�ญ�ณ        ให์�ตำ�องก�นจะพล�นห์�ย์

เร1ย์นร��ค�มภี1รไสย์      ส�ขึ้�มไว�อย์��แพร�งพร�ย์ควรกล��วจ'+งขึ้ย์�ย์        อย์��ย์*+นแก�วแก�ว�นร

ค��เตำ*อนแพทย์บ�งประก�ร ก�รพ.จ�รณ�คร�แพทย์

ให์�เค�รพคร�บ�อ�จ�รย์

อย์��ประม�ทในก�รศ'กษ�

เช*+อม�+นในตำ�ว ทบทวนก�รร�กษ�

อย์��ประม�ทในก�รร�กษ�โรค

ให์�ว.น.จฉ�ย์โรคให์�ถ�กตำ�อง

อย์��แพร�งพร�ย์ตำ��ร�ก�บคนท1+ไม�สมควร

Page 16: แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์  : คัมภีร์ฉันทศาสตร์

ค�ณค��ด็��นวรรณศ.ลปA

การัเล*นเสำ�ยงสำ�มื่ผู้�สำ ผู้;�ใด็ใครที่&าชอบ ตั้ามื่ระบอบพระบ�ล�

ก�ศลผู้ลจุะมื่�           อเนกน�บเบ��องห์น��ไป  การัซึ่&�าค&า กายไมื่*แก*รั; �        ประม�ทผู้;�อ�ด้มื่

ญาณแมื่�เด็�กเป0นเด็�กชาญ   ไมื่*ควรัหมื่$�นประม�ท

ใจุ     การัเพ$�มื่เสำ�ยง  “รั”    ให�ด้&ารังกระษ�ตำร.ย์ไว�ค�อด้วงใจุให�เรั*งยา

                       อน �งห�ามื่อย*าโกรัธ์า       ขึ้�าศ กมื่าจุะอ�นตั้รัาย

ก�รสรรค��

Page 17: แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์  : คัมภีร์ฉันทศาสตร์

อ�ปมื่า จุะกล*าวค�มื่ภ�รั%ฉ�น      ที่ศาสำตั้รับรัรัพ%ที่��ครั;สำอน                    เสมอด้วงที่$นกรั                แลด้วงจุ�นที่รั%กรัะจุ*างตั้า

บ�คคลว�ตั้ จุบเรั��องที่��ตั้นรั; �               โรคน�(นส��ว*าแรังกรัรัมื่                                  ไมื่*สำ$�นสำงสำ�ยที่&า                 สำ�ด้มื่�อมื่�วยน*าเสำ�ยด้าย

อ�ปล�กษณ%     ด้วงจุ$ตั้ค*อกรัะษ�ตั้รั$ย%          ผู้*านสำมื่บ�ตั้$อ�นโอฬารั%                        ขึ้�าศ กค*อโรัคา                   เก$ด้เขึ้*นฆ*าในกายเรัา 

ภี�พพจน

Page 18: แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์  : คัมภีร์ฉันทศาสตร์

เสำาวรัจุน�  ขึ้�าขึ้อปรัะนมื่ห�ตั้ถึ%              พรัะไตั้รัรั�ตั้นนาถึา                       ตั้รั�โลกอมื่รัมื่า                           อภ$วาที่นาการั

พ$โรัธ์วาที่�ง ไมื่*รั�กจุะที่&าย�บ                  พาตั้&ารั�บเที่��ยวขึ้จุรั                         เสำ�ยแรังเป0นครั;สำอน                      ที่��งบ�ญค�ณก6เสำ��อมื่สำ;ญ

สำ�สำลาปGงคพ$สำ�ย ไมื่*รั; �ค�มื่ภ�รั%เวช                  ห*อนเห6นเหตั้�ซึ่ �งโรัคที่&า                      แพที่ย%เอLยอย*างมื่คล&า                     จุ�กขึ้�มื่�ด้  บ  เห6นหน

รสท�งวรรณคด็1

Page 19: แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์  : คัมภีร์ฉันทศาสตร์

ค�ณค��ด็��นส�งคมด็��นว.ช�ก�รห์ร*อด็��นก�รแพทย์ • ให์�คว�มร��ด็��นเวชศ�สตำรและสม�นไพร

ไทย์ • ค�ณค��ท�งด็��นก�รแพทย์แผนโบร�ณ • เน�นคว�มเป-นว.ทย์�ศ�สตำร • ให์�คว�มร��ถ'งค�ณสมบ�ตำ.ขึ้องแพทย์• ทร�บถ'งคว�มส��ค�ญขึ้องแพทย์• ทร�บถ'งค��เตำ*อนส��ห์ร�บแพทย์บ�ง

ประก�ร

ให์�ค�ณค��ท�งด็��นค�ณธรรม ขึ้�อบกพร�องขึ้องแพทย์ ด็��นจรรย์�บรรณแพทย์คว�มผ.ด็พล�ด็จ�กก�รร�กษ�

Page 20: แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์  : คัมภีร์ฉันทศาสตร์

ค�ณค��ด็��นเน*(อห์�

จุ งถึ�อได้�ว*า ค�มื่ภ�รั%ฉ�นที่ศาสำตั้รั% แพที่ยศาสำตั้รั%สำงเครัาะห% เป0นวรัรัณคด้�ที่��รัวบรัวมื่พ��นฐานที่�กสำ$�งอย*างขึ้องอาช�พแพที่ย%อย*างครับถึ�วนสำมื่บ;รัณ% และมื่�ค�ณค*าที่��งที่างด้�านองค%ความื่รั; �และที่างด้�านจุ$ตั้ใจุตั้*อแพที่ย% ผู้;�ปรัะกอบว$ชาช�พ และผู้;�ที่��สำนใจุอาช�พแพที่ย%อย*างย$�ง

เน��อหาขึ้องค�มื่ภ�รั%ฉ�นที่ศาสำตั้รั%และแพที่ยศาสำตั้รั%สำงเครัาะห%จุะเน�นใจุความื่หล�กสำองสำ*วน น��นค�อ เน�นค�ณค*า จุรัรัยาบรัรัณขึ้องแพที่ย% สำ$�งที่��แพที่ย%ที่��ด้�พ งปฏิ$บ�ตั้$และไมื่*พ งปฏิ$บ�ตั้$ อ�นเป0นการัรัวบรัวมื่จุรัรัยาบรัรัณขึ้องแพที่ย%ในด้�านตั้*างๆ มื่าปรัะมื่วลรัวมื่ไว�ในตั้&ารัาเด้�ยวอย*างเป0นรัะบบ ที่&าให�ค�ณค*าขึ้องแพที่ย%ด้;เป0นรั;ปธ์รัรัมื่และเขึ้�าใจุได้�ง*ายมื่ากย$�งขึ้ �น และก*อให�เก$ด้อ$ที่ธ์$พลและเป0นตั้�นแบบขึ้องจุรัรัยาบรัรัณแพที่ย%แขึ้นงตั้*างๆ จุนกรัะที่��งปGจุจุ�บ�น

สำ*วนที่��สำองค�อตั้&ารัาแพที่ย%แผู้นโบรัาณ ซึ่ �งเป0นการัรัวบรัวมื่ตั้&ารัาแพที่ย%แผู้นโบรัาณฉบ�บหลวง ก*อให�เก$ด้การัปรัะมื่วลความื่รั; �ที่างด้�านการัแพที่ย%แผู้นโบรัาณเป0นหน �งเด้�ยว ง*ายตั้*อการัน&ามื่าจุ�ด้รัะบบให�การัศ กษาเช*นเด้�ยวก�น ที่��งย�งเป0นการัรัวบรัวมื่ความื่รั; �ที่างการัแพที่ย%เอาไว�มื่$ให�สำ;ญหายไปตั้ามื่กาลเวลาและผู้$ด้เพ��ยนไปจุากเด้$มื่

Page 21: แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์  : คัมภีร์ฉันทศาสตร์

คว�มร��เพ.+มเตำ.ม

ถึ�อก&าเน$ด้จุากนางนครัโสำเภณ� แคว�นมื่คธ์ ถึ;กน&ามื่าที่$�งในกองขึ้ยะ เจุ�าชายอภ�ยรัาชก�มื่ารั โอรัสำพรัะเจุ�าพ$มื่พ$สำารัเป0นผู้;�ที่รังเก6บมื่าเล��ยงที่��ว�ง เป0นหมื่อหลวงในรัาชสำ&าน�กขึ้องพรัะ

เจุ�าพ$มื่พ$สำารั ได้�ถึวายการัรั�กษาโรัค ภค�นที่ลาพาธ์ “ ” (รั$ด้สำ�ด้วงที่วารั) ขึ้อง

พรัะเจุ�าพ$มื่พ$สำารัแห*งเมื่�องรัาชคฤห%

ห์มอช1วก โกม�รภี�จจ

ค�ณธรรมท1+เป-นแบบอย์��ง

- เป0นอ�บาสำกที่��ด้� เล��อมื่ใสำในพรัะรั�ตั้นตั้รั�ย เคารัพพรัะพ�ที่ธ์เจุ�าอย*างสำ;ง - ใฝMเรั�ยนรั; �และมื่�ความื่พยายามื่ ตั้��งใจุเล*าเรั�ยนอย*างมื่านะ - มื่�จุ$ตั้ใจุเสำ�ยสำละ ด้;แลผู้;�ปMวยอย*างเตั้6มื่ความื่สำามื่ารัถึ ไมื่*เล�อกอยากด้�มื่�จุน

Page 22: แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์  : คัมภีร์ฉันทศาสตร์

ล�กษณะท�บ ๘ ประก�ร๑. เด็�กเป-นไขึ้� เน*+องจ�กแม�ทร�ง ๒ ชน.ด็ให์�

โทษ ค*ออ�ก�รตำ�อไปให์�ลงท�อง กระห์�ย์น�(� เช*+อมม�ว ตำ�วร�อน ปล�ย์ม*อปล�ย์เท��เย์�น ถ��เด็�กม1อ�ก�รเป-นด็�งน1(ก. ตำอนเช��ให์�ก.นย์�ตำร1ขึ้. ตำอนเท1+ย์งให์�ก.นย์�ห์อมผ�กห์นอกค. ตำอนเย์�นให์�ก.นประสะน.ลน�อย์๒. เด็�กเป-นไขึ้�ให์�ส��รอก เสมห์ะเป-นส1เห์ล*องส1

เขึ้1ย์ว เป-นเม�ด็มะเขึ้*อ ให์�ไอนอนผว� เบ*+อขึ้��วเบ*+อนม ตำ�วร�อนบ��งเย์�นบ��งเป-นคร�วๆ ตำ�มองช�อนไปขึ้��งบน

๓. เป-นไขึ้�แล�วให์�อ�จจ�ระพ.ก�ร ลงท�องเป-นม�กเห์ม�นเปร1(ย์วเห์ม�นค�ว ละอองทร�งขึ้'(นในคอ ให์�ไอ ม1น�(�ม�ก ปวด็ศ1รษะ ตำ�วร�อนจ�ด็ เช*+อมม�ว

Page 23: แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์  : คัมภีร์ฉันทศาสตร์

๓. เป-นไขึ้�แล�วให์�อ�จจ�ระพ.ก�ร ลงท�องเป-นม�กเห์ม�นเปร1(ย์วเห์ม�นค�ว ละอองทร�งขึ้'(นในคอ ให์�ไอ ม1น�(�ม�ก ปวด็ศ1รษะ ตำ�วร�อนจ�ด็ เช*+อมม�ว ๔. ไขึ้�เน*+องจ�กห์ว�ด็ก��เด็� ให์�ไอ ตำ�วร�อนจ�ด็ ห์�ย์ใจถ1+

ป�กคอแห์�ง นอนผว� เม�ด็ทร�งเก.ด็ในคอ ขึ้��วนมไม�ก.น ท�องขึ้'(นห์ล�งแขึ้�ง ให์�ใช�ย์�เย์�นและส�ขึ้�ม ๕. เด็�กไขึ้�ตำกอ�จจ�ระเป-นม�กด็��สด็ๆ เป-นห์ว�ด็ม1ก��เด็�

แทรก ตำ�วร�อนจ�ด็ เช*+อมม�ว อย์�กน�(�เป-นก��ล�ง ตำอนเช��ให์�ก.นน�(�สมอไท เท1+ย์งย์�ห์อมผ�กห์นอก ๖. ก��ล�งเด็�กเป-นไขึ้�ห์ว�ด็ ม1อ�ก�รซึ่'มเซึ่�เช*+อมม�ว ปวด็ห์�ว

ตำ�วร�อนตำ�(งแตำ�เท��ตำลอด็เบ*(องบน บ�งท1ท�องขึ้'(น ห์อบไอแห์�ง ลงเป-นม�กเล*อด็ไม�เป-นเวล� พอแก�ได็� ๗. เด็�กให์�ลงออกม�เป-นส��เห์ล�� เห์ม�นค�ว เห์ม�นขึ้*+น

ตำ�อม�เป-นม�กเล*อด็สด็ๆ ปวด็เบ�งตำ�บทร�ด็ลงม�ตำ�วร�อน ท�องขึ้'(น ปล�ย์เท��ปล�ย์ม*อเย์�น ห์�ย์ใจขึ้�ด็ อ�ก�รน1(อ�ก�รตำ�ย์ แก�ไม�ได็� ๘. เด็�กใด็ๆก�ด็1 ห์กล�ม ชอกช�(� ตำ�อม�จ�บไขึ้�ตำ�วร�อน

เป-นเวล� ห์น��ตำ�ไม�ม1ส1เล*อด็ ท�องร�วงเป-นส��เห์ล��ห์ร*อไขึ้�เน�� ส�ด็ท��ย์ลงเป-นม�กเล*อด็ ตำ�วร�อนห์�ย์ใจขึ้�ด็สะอ*(น ปล�ย์เท��เย์�น ม*อเย์�น อ�ก�รน1(เป-นอ�ก�รตำ�ย์แก�ไม�ได็�

Page 24: แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์  : คัมภีร์ฉันทศาสตร์

จ�ร'กตำ��ร�ย์�ท1+ว�ด็พระเชตำ�พนว.มงม�งคล�ร�ม

จุารั กตั้&ารัายาที่��ว�ด้พรัะเชตั้�พนว$มื่ลมื่�งคลารัามื่ แบ*งเป0น ๔ ปรัะเภที่ (หรั�อว$ชา) ด้�งน��๑. ว$ชากายภาพบ&าบ�ด้ (ฤาษ�ด้�ด้ตั้น) ที่&าเป0นรั;ปฤาษ� หล*อด้�วยด้�บ�กผู้สำมื่สำ�งกะสำ� จุ&านวน ๘๐ ที่*า มื่�โคลงสำ��สำ�ภาพอธ์$บายปรัะกอบที่�กที่*า๒. ว$ชาเวชศาสำตั้รั% ว*าด้�วยการัศ กษาโรัคภ�ยไขึ้�เจุ6บตั้ามื่ที่ฤษฎี�การัแพที่ย%แผู้นไที่ย มื่�การัแยกสำมื่�ฏิฐานขึ้องโรัค การัว$น$จุฉ�ยโรัค การัใช�ยาบ&าบ�ด้รั�กษาโรัค รัวมื่จุ&านวนยา ๑,๑๒๘ ขึ้นาน๓. ว$ชาแผู้นนวด้ หรั�อว$ชาห�ตั้ถึศาสำตั้รั% มื่�ภาพโครังสำรั�างขึ้องรั*างกายมื่น�ษย% แสำด้งที่��ตั้��งขึ้องเสำ�นปรัะสำาที่การันวด้ ๑๔ ภาพ และภาพเก��ยวก�บการันวด้แก�ขึ้�ด้ยอกแก�เมื่��อยและโรัคตั้*างๆ อ�ก ๖๐ ภาพ๔. ว$ชาเภสำ�ช ว*าด้�วยสำรัรัพค�ณขึ้องเครั��องสำมื่�นไพรั ที่��เรั�ยกว*า ตั้&ารัาสำรัรัพค�ณยาปรัากฏิสำรัรัพค�ณในการับ&าบ�ด้รั�กษา จุ&านวน ๑๑๓ ชน$ด้

แมื่�ว*าพรัะค�มื่ภ�รั%สำรัรัพค�ณ (แลมื่หาพ$ก�ตั้) ในหน�งสำ�อ "แพที่ย%ศาสำตั้รั%สำงเครัาะห%" น��น น*าจุะเป0นคนละสำ&านวนก�นก�บตั้&ารัาสำรัรัพค�ณยาฉบ�บว�ด้พรัะเชตั้�พนฯ และฉบ�บกรัมื่หลวงวงษาธ์$รัาชสำน$ที่ เพรัาะมื่�รัายละเอ�ยด้ตั้*างก�น แตั้*ก6มื่�เน��อหาใกล�เค�ยงก�นมื่าก เห6นได้�ว*ามื่�พ��นฐานมื่าจุากตั้�นฉบ�บเด้�ยวก�น โด้ยได้�มื่�การัปรั�บปรั�งแก�ไขึ้และเพ$�มื่เตั้$มื่ในช��นหล�ง

Page 25: แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์  : คัมภีร์ฉันทศาสตร์

การัปG� นเป0นรั;ปฤาษ�น��นไมื่*มื่�หล�กฐานว*า พรัะมื่หากษ�ตั้รั$ย%ไที่ยลอกแบบมื่าจุากที่��ใด้ แตั้*เป0นที่��ยอมื่รั�บก�นโด้ยที่��วไปที่��วไปว*าคนไที่ยเคารัพน�บถึ�อฤาษ�เป0นครั;บาอาจุารัย% การัปG� นเป0นรั;ปฤาษ�และรัะบ�ช��อฤาษ�เป0นผู้;�ค$ด้ค�นที่*าเหล*าน��น อาจุเป0นกลว$ธ์�ให�เก$ด้ความื่ขึ้ล�ง เพรัาะผู้;�ฝOกตั้�องมื่าฝOกที่*าที่างตั้*างๆ ก�บรั;ปปG� นฤาษ�เปรั�ยบเสำมื่�อนได้�ฝOกก�บครั; เพรัาะฤาษ�เป0นครั;ขึ้องศ$ลปะว$ที่ยาการัตั้*างๆ  สำ*วนใหญ*เป0นที่*าด้�ด้ตั้ามื่อ$รั$ยาบถึขึ้องคนไที่ย มื่�ความื่สำ�ภาพและที่��วไปสำามื่ารัถึที่&าได้� แตั้*อย*างไรัก�ตั้ามื่ในจุ&านวนที่*า ฤาษ�ด้�ด้ตั้น 80 ที่*า มื่�ที่*าแบบจุ�น 1 ที่*า ที่*าแบบแขึ้ก 1 ที่*า ที่*าด้�ด้ค;� 2 ที่*า แสำด้งถึ งการัแลกเปล��ยน ความื่รั; �ก�น และมื่�การัรัะบ�ไว�ช�ด้เจุนว*าเป0นขึ้องตั้*างชาตั้$ เพ��อให�รั*างกายแขึ้6งแรังและอาย�ย�นยาว  เช*น อ$นเด้�ยมื่�การับรั$การัรั*างกาย ที่��เรั�ยกว*า โยคะ จุ�นมื่�การัรั&ามื่วยจุ�นที่��เรั�ยกว*า ไที่เกPก ไที่ยมื่�การับรั$การัรั*างกายด้�วยที่*าฤาษ�ด้�ด้ตั้น เป0นตั้�น

ประโย์ชน การับรั$หารัรั*างกายด้�วยที่*าฤาษ�ด้�ด้ตั้น นอกจุากใช�เป0นที่*าในการับรั$หารัรั*างกายแล�ว ที่&าให�รั*างกายตั้��นตั้�ว แขึ้6งแรัง และเป0นการัพ�กผู้*อน ที่*าตั้*างๆ ที่��ใช�ย�งมื่�สำรัรัพค�ณในการัรั�กษาโรัคเบ��องตั้�น ได้�อ�กด้�วย น�บว*ามื่�ปรัะโยชน%เป0นอ�นมื่าก ได้�แก* 1.ช*วยให�เก$ด้การัเคล��อนไหวตั้ามื่ธ์รัรัมื่ชาตั้$ขึ้องแขึ้นขึ้าและขึ้�อตั้*างๆ เป0นไปอย*าง คล*องแคล*ว มื่�การัเน�นการันวด้โด้ยบางที่*าจุะมื่�การักด้หรั�อบ�บนวด้รั*วมื่ไปด้�วย 2.ที่&าให�โลห$ตั้หมื่�นเว�ยน เล�อด้ลมื่เด้$นได้�สำะด้วก น�บเป0นการัออกก&าล�งกายที่��สำามื่ารัถึที่&าได้�ที่�กอ$รั$ยาบถึขึ้องคนไที่ย 3.เป0นการัตั้*อตั้�านโรัคภ�ย บ&ารั�งรั�กษาสำ�ขึ้ภาพให�มื่�อาย�ย�นยาว 4.มื่�การัใช�สำมื่าธ์$รั*วมื่ด้�วยจุะช*วยยกรัะด้�บจุ$ตั้ใจุให�พ�นอารัมื่ณ%ขึ้�*นมื่�ว หง�ด้หง$ด้ ความื่ง*วง ความื่ที่�อแที่� ความื่เครั�ยด้ และช*วยเพ$�มื่ปรัะสำ$ที่ธ์$ภาพขึ้องการัหาใจุหากมื่�การัฝOกการัหายใจุให�ถึ;กตั้�อง

สำถึาบ�นการัแพที่ย%แผู้นไที่ย ได้�ด้&าเน$นการัค�ด้เล�อกที่*าฤาษ�ด้�ด้ตั้นพ��นฐาน 15 ที่*า จุากที่*าฤาษ�ด้�ด้ตั้นที่��รัวบรัวมื่ไว�ที่��งหมื่ด้ 127 ที่*า

ท��ฤๅษ1ด็�ด็ตำน