بسم الله الرحمن الرحیم

سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

معاونت اسناد ملی

اداره کل اطالع رسانی و ارتباطات گروه ارتباطات آرشیوی

1387 شهريور

تاريخچة سينما در ايران از پيدايش تا پايان دورة پهلوي

طي دي!داري ك!ه مظفرال!دين ش!اه از فرانس!ه در جري!ان س!فر اول ش.! داش!ت، ب!ا دي!دن! دس!ت!گاه نم!ايش 1279ب!ه !فرن!گ! در !س!ال

في!لم ش!ي!فته و م!ج!ذوب آن گر!دي!د. ي!ك د!س!تگاه آن را خري!د ت!ا د!ر ك!ه ع!ك!اس !با!ش!ي خ!ان! اب!ر!اهي!م م!يرزا! بي!ا!ورد!. ا!ي!ران! ب!ه! س!!فر از !!اين ب!!و!د، م!ظ!فرال!!د!ين !!ش!!اه! ش!!مار !!همر!اه!!ان

ب!رداري ك!ر!د و! ا!ز اي!ن! رو ب!ه عن!و!ا!ن نخس!ت!ين فيل!م ب!ردار ‌فيلمآمد.‌ايراني! به شما!ر

باش!ي در خياب!ان »چ!راغ گ!از« ‌ اب!راهيم صحاف1286در س!ال ته!ران )!اميركب!ير فعلي( او!لين س!الن س!ينما ر!ا تأس!يس ك!رد. ا!م!ا فعاليته!ا!ي او! بع!د ا!ز ح!دود ي!ك! م!اه متو!ق!ف ش!د.! ص!حاف ب!ه هندوس!تان ب!ه !دلي!ل مش!كالت م!ا!لي، دس!تگير !و ب!اش!ي! را

فيلم و! س!ين!ماداري آن، !ك!ار از پس! كر!دن!د. در ‌تب!عي!د س!ازي چ!ون اف!ر!ادي دنب!ال !كردن!د اي!راني اف!راد !غ!ير را اي!ران

خا!ن، اي!وانف، اس!ماعيلوف!، لو!ين و ي!اكوبسن.‌رو!سي

سالن نمايشي در خيابان 1286خان در سال ‌روسيعالءالدوله )فردوسي( تاسيس كرد. همزمان با او،

خانة ‌شخصي به نام آقايوف در خيابان چراغ گاز، در قهوهچند فعاليت آنها زرگرآباد اقدام به نمايش فيلم كرد. هر

اما نخستين كسي كه‌‌،،پاي مردم را به سينما باز كردبرداري همگاني از سينما را رواج داد شخصي به نام ‌بهره

آراداشس باتماگرايان، معروف به اردشير خان ارمني بود سالن نمايشي در خيابان عالءالدوله باز 1291كه در سال

هاي ديگري نيز در تهران تاسيس ‌كرد و در پي آن سالنشد.

، به دستور رضاشاه سينماها تعطيل 1299پس از كودتاي شدند ولي بعد از مدت كوتاهي به دستور سيد ضياء اجازة

بازگشايي يافتند. خان بابا معتضدي به عنوان اولين 1304در سال

اي ايران كار خود را آغاز كرد و تا سال ‌بردار حرفه‌‌فيلم به فعاليت پرداخت. وي از مجلس مؤسسان و 1310

گذاري رضاشاه فيلم گرفت كه اين فيلم ها ‌مراسم تاجشوند.‌هاي خبري ايران محسوب مي‌نخستين فيلم

علي وكيلي، گراند سينما را نمايش مي داد 1305در سال تأسيس كرد. اين سينما به صورت منظم و در روزهاي مشخصي از هفته فيلم. رونق سينماداري باعث شد كه وكيلي به فكر تأسيس سينماي ديگري بيفتد و به همين

دليل سينما سپه را در خيابان سپه بنا نهاد.

كردة رشتة ‌ اوانس اوگانياس، روسي تبار تحصيل1309در سال سينما در مسكو كه به ايران مهاجرت كرده بود، »مدرسة

آرتيستي سينما« را در ايران تاسيس كرد. همچنين اولين فيلم صامت ايراني در تهران به نام »آبي و رابي« را ساخت و به

، 1309نمايش درآورد. از ديگر فعاليتهاي سينمايي در سال افتتاح سينما پالس در محل سابق سينما تهران بود با افتتاح اين

نخستين بار سينماي مجلل و بزرگي را ‌‌سينما مردم تهران برايديدند. ‌

مخارج اين سينما كه توسط مرتضي قلي خان بختياري باكرد كه ‌هاي ناطق پخش مي‌هنگفت ساخته شده بود، فيلم

باعث جذب بيشتر مردم به سينما شد.ابراهيم مرادي از ديگر كارگردانان پيشگام سينماي ايران در

بندرانزلي »استديو جهان نما« را تأسيس كرد. وي به آثار 1310رمانتيك اروپايي و امريكايي عالقه داشت و در سال

فيلمي با نام »انتقام برادر« يا »روح و جسم« ساخت. عبدالحسين سپنتا سومين فيلم ساز ايراني، بيشتر عالقمند

اولين فيلم ناطق 1311مضامين حماسي بود. وي در سال ايراني را با نام »دختر لر« در بمبئي ساخت. استقبال از اين فيلم موجب فراهم آمدن مقدمات ساخت چند فيلم ديگر شد.

عالوه بر فعاليت افراد مذكور در رواج صنعت سينما در ايران، هاي ‌ها و كنسرسيوم‌گري ها، كمپاني‌بايد به نقش كنسول

خارجي در ورود و نمايش فيلم براي نيروهاي شاغل خود و مردمان بعضي شهرستانهاي كشور در دوران مورد نظر اشاره

كرد.

شمسي، سينما در ايران به 14با پايان گرفتن دهة اول قرن عنوان يك هنر پذيرفته شد. يعني عالوه بر سينما، فيلم و

تماشاگر، منتقد و مقامهاي مسئول ناظر بر فيلم نيز جاي هاي سينما، ‌خود را پيدا كرده بودند. با باال رفتن تعداد سالن

قانون »نمايش و سينماها« را 1309هيأت دولت در سال تصويب كرد. اين قانون سينماداران را موظف به دريافت

‌‌اجازة كتبي براي افتتاح سينما و نمايش فيلم كرد.براي دريافت مجوز نمايش فيلم، بايد مسئوالن فيلم را پيش

ديدند. در اين زمان امور سينماداري در اختيار ‌از نمايش ميوزارت معارف بود و نمايندگان اداره كل شهرباني و وزارت

كردند.‌ها را بازبيني و سانسور مي‌معارف فيلم سينماي علمي براي محصلين مدرسة 1313در سال

گيري از ‌ه‌دارالفنون تاسيس شد كه يكي اقدامات براي بهرآيد.‌سينما در خدمت آموزش به شمار مي

به دليل تغيير فضاي سياسي ‌1315سينماي ايران از سالكشور و اعمال سانسور شديد توسط شهرباني و مواجهه با جنگ جهاني دوم، دچار بحران شد. اين وضعيت تا چند سال

پس از سقوط رضا شاه نيز ادامه داشت.

فهرست اسنادفهرست اسناددر 1 فيلم نم!ايش جهت ش!رق كمپ!اني س!تد و داد -

ها. ‌سينماهاي ايران و لزوم نظارت نظميه بر فيلمدر هم!دان 2 ماي!اك ب!ه فع!اليت س!ينما گ!زارش ش!روع -

توسط حكومت همدان. مع!افيت 3 ب!راي مجلس از مالي!ه وزي!ر درخواس!ت -

هاي تربيتي و تعليمي. ‌گمركي فيلم- اعالم افتت!اح س!ينماي علمي ب!راي محص!لين دارالفن!ون 4

توسط وزارت معارف. فيلم 5 نم!!ايش ب!!ا ش!!هرباني ك!!ل اداره م!!وافقت -

در س!الن س!ينماي آلم!اني« زب!ان ب!ه اي!ران »م!ادموازل ايران.

- دع!وت از رئيس اداره انطباع!ات ب!ه منظ!ور دي!دن فيلم 6در سينماي علمي و صنعتي و تربيتي تهران.

- ص!دور ج!واز تران!زيت ي!ك دس!تگاه آپ!ارات س!ينما جهت 7كنسرسيوم كامپساكس.

داد و ستد كمپاني شرق جهت نمايش فيلم در ها ‌سينماهاي ايران و لزوم نظارت نظميه بر فيلم

291003507 -1شماره سند: ش1309تاريخ :

291003507 -2شماره سند:

گزارش شروع به فعاليت سينما ماياك در همدان توسط حكومت همدان

290002547شمارة سند:ش1311تاريخ :

درخواست وزير ماليه از مجلس براي معافيت هاي تربيتي و تعليمي‌گمركي فيلم

240016017شمارة سند: ش1311تاريخ سند:

اعالم افتتاح سينماي علمي براي محصلين دارالفنون توسط وزارت معارف

297031150شمارةسند: ش1313تاريخ:

موافقت اداره كل شهرباني با نمايش فيلم »مادموازل ايران به زبان آلماني « در سالن

سينماي ايران 297003531شمارةسند:

ش1316 تاريخ:

دعوت از رئيس اداره انطباعات به منظور ديدن فيلم در سينماي علمي و صنعتي و تربيتي تهران

297003509شمارة سند: ش1318 تاريخ:

صدور جواز ترانزيت يك دستگاه آپارات سينما جهت كنسرسيوم كامپساكس

240004484 شمارةسند: ش1318 تاريخ: