Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

öñïíôßäáPrimary Health Care

ISSN 1105-7432

Ôñéìçíéáßá ̧ êäïóç ôçò ÅëëçíéêÞò Åôáéñåßáò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞòQuarterly edited by the Greek Association of General PractitionersÔüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, ÉáíïõÜñéïò - ÌÜñôéïò 2003, Volume 15, Number 1, January - March 2003

ðñùôïâÜèìéáðñùôïâÜèìéáöñïíôßäáõãåßáòõãåßáò

ÅËËÇÍÉÊÇ ÅÔÁÉÑÅÉÁ ÃÅÍÉÊÇÓ ÉÁÔÑÉÊÇÓÐáðáäéáìáíôïðïýëïõ 4, 115 28 ÁÈÇÍÁ

ÅÍÔÕÐÏ ÊËÅÉÓÔÏÁÑÉÈ. ÁÄÅÉÁÓ451/91 ÊÄÁ

ÐÑÙÔÏÂÁÈÌ

ÉÁ Ö

ÑÏÍÔÉÄ

Á Õ

ÃÅÉÁ

Ó –

Prim

ary

Heal

th C

are

Ôüìïò

15, Ôå

ý÷ïò

1, Iá

íïõÜñéï

ò - Ì

Üñôéïò

2003

Ôçò Óýíôáîçò

5 A. ÖéëáëÞèçò: Ç éáôñéêÞ åêðáßäåõóç êáé ç åêðáßäåõóç óôï ÊÝíôñï Õãåßáò

8 ×. ËéïíÞò: Êñßóç óôçí ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò - Ñçôïñåßá Þ ðñáãìáôéêüôçôá;

ÅñåõíçôéêÝò Åñãáóßåò

10 A. Áíáóôáóßïõ, Ê-Ð. ÊáôóéáñäÜíç, Á. ÌðáñìðÜôóáëïõ, Ä. ÊáøÜëá–Ãïýñíáñç:ÁñôçñéáêÞ Ðßåóç ðáéäéþí ðñïó÷ïëéêÞò çëéêßáò ÄÞìïõ ÊÜñëáò êáé óõó÷ÝôéóÞ ôçò ìåðïéïôéêÜ/ðïóïôéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ

16 Ä.Â. ÐáíáãéùôÜêïò, Á. ÆåúìðÝêçò, ×. ×ñõóï÷üïõ, ×. Ðßôóáâïò, ×. ÓôåöáíÜäçò,Ð. Ôïýôïõæáò: Ç ó÷Ýóç ìåôáîý ðáèçôéêïý êáðíßóìáôïò êáé ôïõ êéíäýíïõ åìöÜíéóçòïîÝïò óôåöáíéáßïõ óõíäñüìïõ: ìåëÝôç CARDIO2000

ÁíáóêïðÞóåéò

26 Á. ÌðáëôÜò, Á. Åõóôñáôüðïõëïò: Ç óçìáóßá ôïõ öáéíïìÝíïõ ôçò "õðÝñôáóçò ôçòëåõêÞò ìðëïýæáò" êáé ôçò "åðßäñáóçò ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò"óôç äéá÷åßñéóç ôçò áñôçñéáêÞò õðÝñôáóçò

30 Ó.N. ÌÞôñïõ, Å.Á. Óêëçñüò: Óýã÷ñïíåò áðüøåéò óôçí áíôéìåôþðéóç ôçò êëéìáêôçñßïõ

ÅðéôñïðÞ Åêðáßäåõóçò ÅËÅÃÅÉÁ

36 Ó. Óõìåùíßäçò: 2ï ÓåìéíÜñéï Åêðáßäåõóçò Åêðáéäåõôþí, 7-10 Íïåìâñßïõ 2002,Áñüëéèïò, Çñáêëåßïõ

Áíôáðüêñéóç áðü ôá ÉùÜííéíá

38 Ó. ÌðÝëëïò, Í. ÃåùñãéÜííïò: Ç ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò óôï åíäéáöÝñïíôùí öïéôçôþí éáôñéêÞò

40 Áíáóêüðçóç ôçò Âéâëéïãñáößáò

45 Ðñïóå÷Þ ÓõíÝäñéá

öñïíôßäáðñùôïâÜèìéáðñùôïâÜèìéá

õãåßáòõãåßáòISSN 1105-7432

ÅÊÄÏÔÇÓ:ÌðïäïóÜêçò-Ðñüäñïìïò ÌåñêïýñçòÌ. ×ïõñìïýæç 28 Ê. Ôïýìðá544 53 ÈåóóáëïíßêçÔçë. (2310) 910342

Äéïéêçôéêü Óõìâïýëéïôçò ÅëëçíéêÞò Åôáéñåßáò

ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò

ÐñüåäñïòÌðïäïóÜêçò-ÐñüäñïìïòÌåñêïýñçò

Áíôéðñüåäñïò ÁÊþóôáò ÌùñáÀôçò

Áíôéðñüåäñïò ÂÁíôþíçò Êáñüôóçò

Ãåíéêüò ÃñáììáôÝáò-ÔáìßáòÁèáíÜóéïò Óõìåùíßäçò

ÌÝëçÐçãÞ ÐåñäéêÜêçÌÜñéïò ×áôæçáñóÝíçò

Executive Boardof the Greek Associationof General Practitioners

PresidentBodosakis-ProdromosMerkouris

Vice-President AKostas Moraitis

Vice-President BAntonis Karotsis

General SecretaryTreasurerAthanasios Symeonidis

MembersMarios ChatziarsenisPigi Perdikaki

Primary Health Care

öñïíôßäá

ÄéåõèõíôÞò Óýíôáîçò×ñÞóôïò ËéïíÞò

AíáðëçñùôÞò ÊáèçãçôÞòÔìÞìá ÉáôñéêÞò

ÐáíåðéóôÞìéï ÊñÞôçòÔ.È. 1393, ÇñÜêëåéï

Ôçë. +32 810 39 46 21Fax. +32 810 39 46 06E-mail: [email protected]

ÁíáðëçñùôÝò Ä/íôÝò ÓýíôáîçòÍßêïò ÁíôùíÜêçò

E-mail: [email protected]ÓôÜèçò Óêëçñüò

E-mail: [email protected]

Åðßêïõñïé Ä/íôÝò ÓýíôáîçòÈùìÜò Áããåëüðïõëïò (Èåóóáëïíßêç)

Ðáýëïò ÈåïäùñÜêçò (ÉùÜííéíá)ÅëåõèÝñéïò Èçñáßïò (ÁèÞíá)Êïñíçëßá ÌáêñÞ (ÇñÜêëåéï)

ÌÝëç ÓõíôáêôéêÞò ÅðéôñïðÞòÓôÝëéïò ÅõáããÝëïõ

ÁíÜñãõñoò ÌáñéüëçòÃéÜííçò ÌïíÝäáòÐçãÞ ÐåñäéêÜêç¸öç Öñáãêïýëç

ÁíôáðïêñéôÝò ÓýíôáîçòÊýðñïò

¸ëåíá ÅõáããåëÜêçÈåïäþñá Æá÷áñéÜäïõ

ÁëâáíßáLlukan Rrumbullaku

ÓõìâïõëåõôéêÞ ÅðéôñïðÞÐ. ÂÜñäáò,

ÊáèçãçôÞò Êáñäéïëïãßáò Ðáí/ìßïõ ÊñÞôçò

É. Âëá÷ïíéêïëÞò,Áíáðë. ÊáèçãçôÞò ÂéïóôáôéóôéêÞò Ðáí/ìßïõ ÊñÞôçò

Ä. ÃëÜñïò,ÊáèçãçôÞò ÉáôñéêÞò ÖõóéêÞò Ðáí/ìßïõ Éùáííßíùí

Á. Êñáíßäçò �,ÊáèçãçôÞò Ïõñïëïãßáò Ðáí/ìßïõ ÊñÞôçò

É. Êõñéüðïõëïò,ÊáèçãçôÞò ÅèíéêÞò Ó÷ïëÞò Äçìüóéáò Õãåßáò

Â. ÌáõñÝáò,ÊáèçãçôÞò Øõ÷éáôñéêÞò Ðáí/ìßïõ Éùáííßíùí

M. ÓãÜíôæïò,ËÝêôïñáò Áíáôïìßáò Ðáí/ìßïõ Èåó/ëßáò

Í. ÓéáöÜêáò,ÊáèçãçôÞò Ðíåõìïíïëïãßáò Ðáí/ìßïõ ÊñÞôçò

Ó. ÓìðõñÜêéò,ÊáèçãçôÞò ÐáéäéáôñéêÞò Ðáí/ìßïõ ÊñÞôçò

Ë. ÓðÜñïò,ÊáèçãçôÞò ÊïéíùíéêÞò ÉáôñéêÞò Ðáí/ìßïõ Áèçíþí

Á. ÖéëáëÞèçò,Áíáðë. ÊáèçãçôÞò ÊïéíùíéêÞò ÉáôñéêÞò Ðáí/ìßïõ ÊñÞôçò

Ã. ×ñéóôïäïýëïõ,ÊáèçãçôÞò Øõ÷éáôñéêÞò Ðáí/ìßïõ Áèçíþí

Editor-in-Chief:Christos Lionis

Ássociate ProfessorFaculty of MedicineUniversity of Crete

P.O. Box 1393, HeraklionTel: +32 810 39 46 21Fax: +32 810 39 46 06E-mail: [email protected]

Associate EditorsNick Antonakis

E-mail: [email protected] Skliros

E-mail: [email protected]

Assistant EditorsThomas Aggelopoulos (Thessaloniki)

Pavlos Theodorakis (Ioannina)Åleftherios Thireos (Athens)Kornilia Makri (Heraklion)

Members of Editorial BoardStelios EuaggelouÁnargiros MariolisIoannis MonedasPigi PerdikakiEfi Fragouli

Corresponding EditorsCyprus

Elena EuaggelakiTheodora Zaxariadou

AlbaniaLlukan Rrumbullaku

Advisory BoardP. Vardas,

Professor of University of Crete

J. Vlachonikolis,Associate Professor of University of Crete

D. Glaros,Professor of University of Ioannina

A. Cranidis �,Professor of University of Crete

J. Kyriopoulos,Professor of National School of Public Health

V. Mavreas,Professor of University of Ioannina

M. Syantzos,Lector of Anatomy in University of Thessalia

N. Siafakas,Professor of University of Crete

S. Smpyrakis,Professor of University of Crete

L. Sparos,Professor of University of Athens

A. Philalithis,Associate Professor of University of Crete

G. Christodoulou,Professor of University of Athens

Ãñáììáôåßá Óýíôáîçò:Áíáóôáóßá ÑùìáíßäïõÔçë.: (28310) 394615, (28310) 25833e-mail: [email protected]

Åêôýðùóç:ÔÅ×ÍÏÃÑÁÌÌÁÌ. ÁõãÝñç 12, 15343 Áã. ÐáñáóêåõÞÔçë.: 210.60.00.643, Fax: 210.6002295E-mail: [email protected]

öñïíôßäáPrimary Health Care

Ôñéìçíéáßá ̧ êäïóç ôçò ÅëëçíéêÞò Åôáéñåßáò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞòQuarterly edited by the Greek Association of General PractitionersÔüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, IáíïõÜñéïò - ÌÜñôéïò 2003, Volume 15, Number 1, January - Murch 2003

ðñùôïâÜèìéáðñùôïâÜèìéáöñïíôßäáõãåßáòõãåßáò

ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÁ

Ôçò ÓýíôáîçòA. ÖéëáëÞèçò: Ç éáôñéêÞ åêðáßäåõóç êáé ç åêðáßäåõóç óôï ÊÝíôñï Õãåßáò ........................................................................................................ 5

×. ËéïíÞò: Êñßóç óôçí ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò - Ñçôïñåßá Þ ðñáãìáôéêüôçôá; ............................................................................... 8

ÅñåõíçôéêÝò ÅñãáóßåòA. Áíáóôáóßïõ, Ê.-Ð. ÊáôóéáñäÜíç, Á. ÌðáñìðÜôóáëïõ, Ä. ÊáøÜëá–Ãïýñíáñç: ÁñôçñéáêÞ Ðßåóç ðáéäéþíðñïó÷ïëéêÞò çëéêßáò ÄÞìïõ ÊÜñëáò êáé óõó÷ÝôéóÞ ôçò ìå ðïéïôéêÜ/ðïóïôéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ......................................................... 10

Ä.Â. ÐáíáãéùôÜêïò, Á. ÆåúìðÝêçò, ×. ×ñõóï÷üïõ, ×. Ðßôóáâïò, ×. ÓôåöáíÜäçò, Ð. Ôïýôïõæáò: Ç ó÷Ýóç ìåôáîýðáèçôéêïý êáðíßóìáôïò êáé ôïõ êéíäýíïõ åìöÜíéóçò ïîÝïò óôåöáíéáßïõ óõíäñüìïõ: ìåëÝôç CARDIO2000 ............................ 16

ÁíáóêïðÞóåéòÁ. ÌðáëôÜò, Á. Åõóôñáôüðïõëïò: Ç óçìáóßá ôïõ öáéíïìÝíïõ ôçò "õðÝñôáóçò ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò"êáé ôçò "åðßäñáóçò ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò" óôç äéá÷åßñéóç ôçò áñôçñéáêÞò õðÝñôáóçò ......................................................................... 26

Ó.N. ÌÞôñïõ, Å.Á. Óêëçñüò: Óýã÷ñïíåò áðüøåéò óôçí áíôéìåôþðéóç ôçò êëéìáêôçñßïõ .......................................................................... 30

ÅðéôñïðÞ Åêðáßäåõóçò ÅËÅÃÅÉÁÓ. Óõìåùíßäçò: 2ï ÓåìéíÜñéï Åêðáßäåõóçò Åêðáéäåõôþí, 7-10 Íïåìâñßïõ 2002, Áñüëéèïò, Çñáêëåßïõ ....................................... 36

Áíôáðüêñéóç áðü ôá ÉùÜííéíáÓ. ÌðÝëëïò, Í. ÃåùñãéÜííïò: Ç ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò óôï åíäéáöÝñïí ôùí öïéôçôþí éáôñéêÞò .................................. 38

Áíáóêüðçóç ôçò Âéâëéïãñáößáò .......................................................................................................................................................................... 40

Ðñïóå÷Þ ÓõíÝäñéá ........................................................................................................................................................................................................ 45

CONTENTS

EditorialsA. Philalithis: Medical education and education within the Health Centre .............................................................................................................. 5

C. Lionis: Crisis in Primary Health Care - Rhetoric or trouth ........................................................................................................................................ 8

Original PapersK.P. Katsiardani, A. Anastasiou, A. Barbatsalou, D. Kapsala–Gournari: Levels of blood pressure among childrenof pre-nursery age in Carla Municipality. How they associate with quantitative and qualitative variables ................................... 10

D.B. Panagiotakos, A. Zeimbekis, Ch. Chrysohoou, Ch. Pitsavos, Ch. Stefanadis, P. Toutouzas:The Association between exposure to environmental tobacco smoke and the development of acutecoronary syndromes: The CARDIO2000 Study ..................................................................................................................................................................... 16

ReviewsA. Baltas, A. Efstratopoulos: Ôhe significance of white-coat hypertension phenomenon and the white-coat effecton the diagnosis and management of hypertension ........................................................................................................................................................... 26

S.N. Mitrou, E. Askliros: Current aspects on the management of the climacteric ......................................................................................... 30

The ELEGEIA Committee of EducationS. Symeonidis: "Teaching the Teachers" 2nd Seminar of the Greek Association of General Practitioners.

Arolithos, 7-10 November, 2002 ...................................................................................................................................................................................................... 36

Report from IoanninaS. Bellos, N. Georgiannos: Primary care at the focus of the medical students' interest .......................................................................... 38

Literature's Review ...................................................................................................................................................................................................... 40

Forthcoming Congresses-Seminars ................................................................................................................................................................ 45

5

A. ÖéëáëÞèçò Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

ÔÇÓ ÓÕÍÔÁÎÇÓ

EDITORIALPrimary Heatlh Care, Volume 15, Number 1, 5-7, 2003ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 5-7, 2003

Ç éáôñéêÞ åêðáßäåõóç êáé ç åêðáßäåõóç óôï ÊÝíôñï Õãåßáò

"Ç ìåëÝôç ôùí öáéíïìÝíùí ôçò íüóïõ ÷ùñßòâéâëßá åßíáé óáí íá ôáîéäåýåéò óå ìßá ìç-÷áñôï-ãñáöçìÝíç èÜëáóóá, åíþ ç ìåëÝôç ôùí âéâëßùí÷ùñßò áóèåíåßò åßíáé óáí íá ìç ôáîéäåýåéò êáèü-ëïõ"1.

Sir William Osler, 1849-1919

Ç åêðáßäåõóç ãéá ôçí åéäéêüôçôá ôçò Ãåíé-êÞò ÉáôñéêÞò ïöåßëåé íá óõíäõÜæåé äýï ìåßæïíåòóõíéóôþóåò: ôçí Üóêçóç óôï íïóïêïìåßï êáé ôçíÜóêçóç óôï ÊÝíôñï Õãåßáò. Ç Üóêçóç óôï íïóï-êïìåßï äßíåé óôïí åéäéêåõüìåíï ôçò ÃåíéêÞò Éáôñé-êÞò ôéò ãíþóåéò êáé ôéò äåîéüôçôåò ðïõ èá ÷ñçóé-ìïðïéÞóåé óôçí êáèçìåñéíÞ ðñÜîç. Åêåß áðïêôÜåìðåéñßá óôéò äéáãíùóôéêÝò êáé èåñáðåõôéêÝò ôå-÷íéêÝò ôùí äéáöüñùí åéäéêïôÞôùí ðïõ ôïõ åßíáéáðáñáßôçôåò ãéá ôçí Üóêçóç ôçò äéêÞò ôïõ åéäé-êüôçôáò. ¼ìùò, ç åêðáßäåõóç óôï ÊÝíôñï Õãåßáòåßíáé áõôÞ ðïõ ôïõ äßíåé ôéò ãíþóåéò êáé ôéò äå-îéüôçôåò ãéá ôç äéá÷åßñéóç ôùí ðåñéðôþóåùí ðïõðñïóÝñ÷ïíôáé óôçí ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò.Åêåß, áðïêôÜ ôçí åìðåéñßá ãéá ôçí ðñüëçøç, ôçèåñáðåßá êáé ôçí áðïêáôÜóôáóç, êáèþò êáé ãéáôç öñïíôßäá ôïõ áóèåíïýò (Þ õãéïýò ðïëßôç) ùòóýíïëï, ëáìâÜíïíôáò õðüøéí ôçí øõ÷ïëïãéêÞ êáéïéêïãåíåéáêÞ ôïõ êáôÜóôáóç. Åêåß, åîïéêåéþíåôáéìå ôçí öñïíôßäá ôçò ïéêïãÝíåéáò êáé ìå ôçí Ýí-íïéá ôçò åõèýíçò ãéá ôçí õãåßá ôïõ óõíüëïõ ôïõðëçèõóìïý ðïõ êáôïéêåß óôç æþíç ôïõ ÊÝíôñïõÕãåßáò. Ìå Üëëá ëüãéá, óôï ÊÝíôñï Õãåßáò åê-ðáéäåýåôáé óôï áíôéêåßìåíï ôçò ßäéáò ôçò Ãåíé-êÞò/ÏéêïãåíåéáêÞò ÉáôñéêÞò.

Óôçí ÅëëÜäá, ç åêðáßäåõóç óôï ÊÝíôñïÕãåßáò áðåôÝëåóå ìéá óçìáíôéêÞ óõíéóôþóá ôçòåêðáßäåõóçò óôç ÃåíéêÞ ÉáôñéêÞ, áðü ôï 1985,üôáí ôï Ð.Ä.80/1985 åðáíáðñïóäéüñéóå ôç äéÜñ-êåéá êáé ôï ðåñéå÷üìåíï ôçò åêðáßäåõóçò, óçìá-ôïäïôþíôáò ôçí ïõóéáóôéêÞ Ýíáñîç ôçò åéäéêüôç-

ôáò. Äåí Þôáí ìßá åýêïëç áðüöáóç, êáè' üôé ôáÊÝíôñá Õãåßáò äåí åß÷áí ëåéôïõñãÞóåé ïýôå êáéõðÞñ÷å Ýíá Ýóôù ïëéãïìåëÝò óþìá éáôñþí ìå áõôÞíôçí åéäéêüôçôá ðïõ èá áíáëÜìâáíå íá åêðáéäåý-óåé ôïõò åéäéêåõüìåíïõò. ÐáñÜ ôéò äõóêïëßåò áõ-ôÝò, üóïé óõììåôåß÷áìå óôéò ó÷åôéêÝò óõæçôÞóåéòêáé õðïóôçñßæáìå áõôÞ ôçí Üðïøç, ðåßóáìå ôïÊåíôñéêü Óõìâïýëéï Õãåßáò (ÊÅ.Ó.Õ.) êáé óôçóõíÝ÷åéá ôï Õðïõñãåßï Õãåßáò ðùò ç Üóêçóç óôïÊÝíôñï Õãåßáò åßíáé áðáñáßôçôç ãéá íá åîïéêåéù-èïýí ïé åéäéêåõüìåíïé ìå ôï ãíùóôéêü áíôéêåßìåíïôçò åéäéêüôçôÜò ôïõò, üôé äåí íïåßôáé åéäéêüôçôáÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò ÷ùñßò Üóêçóç óôï ÊÝíôñï Õãåßáò,êé'áò õðÞñîå áñ÷éêÜ áôåëÞò. Óôç ðñÜîç áðåäåß-÷èç üôé ç ôïðïèÝôçóç ôùí åéäéêåõïìÝíùí, áñ÷éêÜåðß 6 ìÞíåò óå óýíïëï 36 (ìå ôï Ð.Ä.80/1985)êáé óôç óõíÝ÷åéá åðß 10 ìÞíåò óå óýíïëï 48 (ìåôï Ð.Ä.415/1994), üíôùò ðñïóäßäåé óôçí åêðáß-äåõóÞ ôïõò ìßá ïõóéáóôéêÞ äéÜóôáóç ðïõ äåí ôçíáðïêôïýí óôç äéÜñêåéá ôùí ìåôáêéíÞóåùí (rota-tion) áðü ôç ìßá êëéíéêÞ óôçí Üëëç, óôï íïóïêï-ìåßï2,3.

¸íá áðü ôá êáßñéá åñùôÞìáôá ðïõ ôÝèçêå,ôüôå, Þôáí ðïéïò èá åêðáéäåýóåé ôïõò åéäéêåõüìå-íïõò óôï ÊÝíôñï Õãåßáò. Óôï íïóïêïìåßï, èåùñåß-ôáé áõôïíüçôï ðùò ï ÄéåõèõíôÞò ôçò ÊëéíéêÞò Þôïõ Åñãáóôçñßïõ Ý÷åé, ìáæß ìå ôïõò ÅðéìåëçôÝòðïõ õðçñåôïýí óôï ÔìÞìá ôïõ, ôçí áðáéôïýìåíçåìðåéñßá. Óôéò ÐáíåðéóôçìéáêÝò ÊëéíéêÝò åßíáé ôáìÝëç ÄÅÐ. Óôï ÊÝíôñï Õãåßáò; Áíáãíùñßæïíôáòôï ðñüâëçìá, ôï ÊÅ.Ó.Õ. Ýèåóå åî' áñ÷Þò ïñéóìÝ-íåò ðñïûðïèÝóåéò ãéá ôïí ïñéóìü ôùí ÊÝíôñùíÕãåßáò ùò åêðáéäåõôéêÝò ìïíÜäåò, Üöçóå üìùòôçí ðñùôïâïõëßá óôïõò ÓõíôïíéóôÝò Åêðáßäåõ-óçò ãéá íá êñßíïõí êáé íá áðïöáóßóïõí óå ðïéïÊÝíôñï Õãåßáò èá ôïðïèåôïýí ôïõò åéäéêåõüìå-íïõò2-4.

ÐáñÜëëçëá, ïé éáôñïß ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò Ýèå-

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

6

A. ÖéëáëÞèçò

óáí ôï áßôçìá ôçò åêðáßäåõóçò ôùí åêðáéäåõ-ôþí, äçëáäÞ ôçò ïñãÜíùóçò óåìéíáñßùí üðïõ üóïéèá áíáëáìâÜíïõí áõôü ôï Ýñãï èá åêðáéäåýï-íôáí óôéò ôå÷íéêÝò ôçò åêðáßäåõóçò ôùí åéäéêåõï-ìÝíùí áëëÜ êáé èá ôïõò åäßäïíôï ïäçãßåò êáéäéáóáöçíßóåéò ãéá ôï áíôéêåßìåíï êáé ôï ðåñéå÷ü-ìåíï ôçò åêðáßäåõóçò óôï ÊÝíôñï Õãåßáò. ÃéáìåãÜëï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá äåí õðÞñ÷å êáìßá áíôá-ðüêñéóç ó' áõôü ôï áßôçìá êáé ç åêðáßäåõóçðñï÷ùñïýóå êáôÜ ôñüðï åìðåéñéêü.

ÔåëéêÜ, ðñéí ðÝíôå ðåñßðïõ ÷ñüíéá ç Åëëçíé-êÞ Åôáéñåßá ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò (ÅËÅÃÅÉÁ) ðñï-÷þñçóå óôçí ïñãÜíùóç äýï äéåèíþí ÓåìéíáñßùíÅêðáßäåõóçò Åêðáéäåõôþí óå óõíåñãáóßá ìå ôçíEURACT, äçëáäÞ ìå ôçí ÅõñùðáúêÞ ÁêáäçìßáÅêðáéäåõôþí ôçò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò. Áêïëïýèçóáíäýï ÅèíéêÜ óåìéíÜñéá, åê ôùí ïðïßùí ôï ôåëåõ-ôáßï ïñãáíþèçêå óå óõíåñãáóßá ìå ôï Ðáíåðé-óôÞìéï ÊñÞôçò, ìå ôçí óõììåôï÷Þ ìåëþí ÄÅÐáðü ôçí ÐáéäáãùãéêÞ ÅðéóôÞìç êáé áðü ôçíÊïéíùíéêÞ ÉáôñéêÞ5, ëåðôïìÝñåéåò ôïõ ïðïßïõ áíá-öÝñïíôáé óôï åíçìåñùôéêü óçìåßùìá ôçò Åðéôñï-ðÞò Åêðáßäåõóçò ôçò ÅËÅÃÅÉÁ ðïõ äçìïóéåýå-ôáé óå Üëëç óåëßäá áõôïý ôïõ ôåý÷ïõò. Ç ïñãÜ-íùóç ôùí óåìéíáñßùí áõôþí, áðü ôï ßäéï ôï óþìáôùí éáôñþí ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò, ïñéïèåôåß ìßá íÝáðñáãìáôéêüôçôá óôï ÷þñï ôçò åéäéêüôçôáò, ìßáðñáãìáôéêüôçôá üðïõ ç ÃåíéêÞ ÉáôñéêÞ óôçíÅëëÜäá áñ÷ßæåé íá åäñáéþíåé ôçí åðéóôçìïíéêÞêáé åêðáéäåõôéêÞ ôçò áõôïôÝëåéá êáé íá ãåìßæåé,Ýóôù óôáäéáêÜ, ôçí åêðáéäåõôéêÞ ôçò öáñÝôñá.

Áò êáôáãñÜøïõìå, óýíôïìá ÷ùñßò ùñáéïðïéÞ-óåéò áëëÜ êáé ÷ùñßò ìåãåèýíóåéò ôùí ðñïâëçìÜ-ôùí ðïõ õðÜñ÷ïõí, ðïéá åßíáé ç ôùñéíÞ êáôÜ-óôáóç óôá ôñßá óôÜäéá ôçò åêðáßäåõóçò: ðñïðôõ-÷éáêÞò, ìåôáðôõ÷éáêÞò êáé óõíå÷éæüìåíçò.

Óôçí ðñïðôõ÷éáêÞ åêðáßäåõóç, ôï ÔìÞìáÉáôñéêÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò ðáñáìÝíåéôï ìüíï ðïõ Ý÷åé ðåñéëÜâåé ôçí åêðáßäåõóç óôçÃåíéêÞ/ÏéêïãåíåéáêÞ ÉáôñéêÞ óôï ðñïðôõ÷éáêüðñüãñáììá óðïõäþí ôïõ. ¼ìùò, ðñüóöáôá åê-äÞëùóáí ó÷åôéêü åíäéáöÝñïí êáé Üëëá Ðáíåðé-óôÞìéá ôçò ÷þñáò êáé åßíáé ðéèáíüí óýíôïìá íáãßíïõí ãíùóôÝò ïé ðñùôïâïõëßåò ôïõò.

Óôçí åêðáßäåõóç ôùí åéäéêåõïìÝíùí, ç êá-ôÜóôáóç åßíáé áíôßóôïé÷ç ìå üóá éó÷ýïõí ãéá ôéòõðüëïéðåò 38 åéäéêüôçôåò: õðÜñ÷ïõí íïóïêïìåßáüðïõ ç åêðáßäåõóç åßíáé êáëÞ êáé Üëëá üðïõ çåêðáßäåõóç ðáñïõóéÜæåé ðñïâëÞìáôá. Ôï ßäéï éó÷ýåéêáé ãéá ôá ÊÝíôñá Õãåßáò. ¢ëëïé ÓõíôïíéóôÝò

Åêðáßäåõóçò äåß÷íïõí ðñáãìáôéêü åíäéáöÝñïí êáéÜëëïé ü÷é. Áîßæåé íá óçìåéùèåß ðùò ï ðñüóöáôïòïñéóìüò íÝùí óõíôïíéóôþí, ðïõ óôçí ðëåéïøçößáôïõò åßíáé ÄéåõèõíôÝò óå ÊÝíôñá Õãåßáò, èá åßíáéÝíá áêüìá âÞìá ãéá ôç íÝá ðñáãìáôéêüôçôá ðïõðñïáíÝöåñá. ÅðéðëÝïí, ðñüóöáôá ïëïêëçñþèçêåáðü ôçí ÅËÅÃÅÉÁ (êáé ðñüêåéôáé íá äçìïóéåõ-èåß) ç ðñþôç êáôáãñáöÞ ôùí éáôñéêþí ðñÜîåùíóôéò ïðïßåò èá ðñÝðåé íá áóêçèåß ï åéäéêåõüìåíïòôçò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò óôç äéÜñêåéá ôçò åêðáßäåõ-óçò ôïõ óôï íïóïêïìåßï.

Óôç óõíå÷éæüìåíç éáôñéêÞ åêðáßäåõóç, ç ðñáã-ìáôïðïßçóç ôùí åôÞóéùí Óõíåäñßùí ôçò ÅËÅ-ÃÅÉÁ åðß 15 óõíáðôÜ Ýôç êáé ç óôáäéáêÞ åîÝëé-îç ôçò èåìáôïëïãßáò ôïõò, áðïäåéêíýïõí üôé çÃåíéêÞ/ ÏéêïãåíåéáêÞ ÉáôñéêÞ êáé óôçí ÅëëÜäá,ìðïñåß íá äéáìïñöþóåé ôï äéêü ôçò åêðáéäåõôéêüáíôéêåßìåíï, ìðïñåß íá ïñßóåé ãéá ôéò Üëëåò åéäé-êüôçôåò ôï ðåäßï êïéíïý åíäéáöÝñïíôïò êáé äñÜ-óçò êáé íá ìç ðåñéìÝíåé áðü ôïõò Üëëïõò íá ôïêÜíïõí ãé’ áõôÞí. ÐáñÜëëçëá, ç ïñãáíùìÝíçóõììåôï÷Þ ôçò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò óå Üëëá óõíÝ-äñéá êáé ç ïñãÜíùóç ôïðéêþí óõíáíôÞóåùí êáéåêäçëþóåùí ïëïêëçñþíïõí ôçí åéêüíá ìéáò åéäé-êüôçôáò ðïõ åßíáé ðëÝïí óå èÝóç íá ðñïóäéïñßóåéôïí åáõôü ôçò.

Ç éáôñéêÞ åêðáßäåõóç åßíáé ìßá óýíèåôç äéá-äéêáóßá. Áðáéôåß ôï óõíäõáóìü ôçò ãíþóçò ôùíôåëåõôáßùí åðéôåõãìÜôùí ôçò éáôñéêÞò åðéóôÞìçòìå ôéò ðñáêôéêÝò êáé õëïðïéÞóéìåò åöáñìïãÝò ôçòóýã÷ñïíçò âéïúáôñéêÞò ôå÷íïëïãßáò. Áðáéôåß ôïóõíäõáóìü ôùí ôå÷íéêþí ãíþóåùí êáé äåîéïôÞ-ôùí ìå ôéò éêáíüôçôåò ðñïóÝããéóçò ôïõ áíèñþ-ðïõ, ôùí áíáãêþí ôïõ êáé ôùí ðñïóäïêéþí ôïõ.Áõôü åßíáé éäéáßôåñá óçìáíôéêü óôç ÃåíéêÞ/Ïéêï-ãåíåéáêÞ ÉáôñéêÞ üðïõ ç ó÷Ýóç éáôñïý - áóèå-íïýò åßíáé êáèïñéóôéêÞò óçìáóßáò ãéá ôçí åðßôåõ-îç ôïõ âÝëôéóôïõ áðïôåëÝóìáôïò ôçò öñïíôßäáò.ÔÝëïò, áõôü ãßíåôáé éäéáßôåñá äýóêïëï óå ìßá åðï÷Þñáãäáßùí åîåëßîåùí, üðïõ ç Êïéíùíßá ôçò Ãíþ-óçò (The Knowledge Society) áíïßãåé íÝïõò ïñß-æïíôåò áëëÜ êáé ðñïêëÞóåéò ãéá ôïõò éáôñïýò üëùíôùí åéäéêïôÞôùí, ãéá ôá åðáããÝëìáôá õãåßáò ìåôá ïðïßá óõíåñãÜæïíôáé êáé ãéá ôïí ðïëßôç ðïõêÜíåé ÷ñÞóç ôùí õðçñåóéþí õãåßáò.

Óôï ðåñéâÜëëïí áõôü äéáôçñåß ôç äéá÷ñïíéêÞôçò áîßá ç ñÞóç ðïõ ðáñáôßèåôáé óôç áñ÷Þ ôïõêåéìÝíïõ. Ï Sir William Osler6, Ýíáò áðü ôïõòèåìåëéùôÝò ôçò óýã÷ñïíçò éáôñéêÞò, óõíüøéóå ôçíïõóßá ôçò éáôñéêÞò åêðáßäåõóçò ìå ôñüðï ìïíá-

7

A. ÖéëáëÞèçò Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

äéêü, ðåñéãñÜöïíôáò ôéò áíÜãêåò ôùí åêðáéäåõü-ìåíùí áëëÜ êáé ôùí åêðáéäåõôþí óå üëåò ôéòåéäéêüôçôåò ôçò éáôñéêÞò.

Á. ÖéëáëÞèçòÁíáðëçñùôÞò ÊáèçãçôÞò

ÊïéíùíéêÞò ÉáôñéêÞòÔìÞìáôïò ÉáôñéêÞò

Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò

Âéâëéïãñáößá

1. Osler W. Aequanimitas: With Other Addressesto Medical Students, Nurses and Practitionersof Medicine. Philadelphia, P. Blakiston's Son &CO. 1925: Ch. XII, "Books and Men" availableat http://medicalarchives.jhmi.edu/osler/aeqtable.htm (April 2003).

2. Êåíôñéêü Óõìâïýëéï Õãåßáò: Áðüöáóç ïëïìÝëåéáò- Ðñüãñáììá Åêðáßäåõóçò óôç ÃåíéêÞ ÉáôñéêÞ:ÃíùóôéêÜ Áíôéêåßìåíá, ÁèÞíá 1985.

3. Êåíôñéêü Óõìâïýëéï Õãåßáò Áðüöáóç ïëïìÝëåéáò4/127/9.1.1997. ÐñïôÜóåéò ãéá ôçí åêðáßäåõóçóôç åéäéêüôçôá ôçò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò ìå âÜóç ôïÐ.Ä. 415/1994.

4. ÖéëáëÞèçò ÁÅ, ËéïíÞò ×, ÖéïñÝôïò Ì. ÐñïôÜ-óåéò ãéá ôçí åêðáßäåõóç óôç åéäéêüôçôá ôçò Ãå-íéêÞò ÉáôñéêÞò ìå âÜóç ôï Ð.Ä.415/1994. Ðñù-ôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, 1995, 7:43-52.

5. ÅËÅÃÅÉÁ & ÐáíåðéóôÞìéï ÊñÞôçò, ÔìÞìá Éá-ôñéêÞò êáé ÔìÞìá ÄçìïôéêÞò Åêðáßäåõóçò. 2ïÓåìéíÜñéï Åêðáßäåõóçò Åêðáéäåõôþí, 7-10 Íïåì-âñßïõ 2002, Áñüëéèïò, ÇñÜêëåéï. (Äáêôõëïãñá-öçìÝíá ðñáêôéêÜ).

6. Stone MJ. The wisdom of Sir William Osler.Am J Cardiol, 1995, 75:269-276.


8

×ñ. ËéïíÞò

Êñßóç óôçí ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò - ÑçôïñåßáÞ ðñáãìáôéêüôçôá;

ÔÇÓ ÓÕÍÔÁÎÇÓ

EDITORIALPrimary Heatlh Care, Volume 15, Number 1, 8-2, 2003ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 8-9, 2003

Óôï Lancet ôçò 22çò Ìáñôßïõ óôï ïðïßïäçìïóéåýèçêå Ýíá Üñèñï óýíôáîçò ìå ôßôëï "Isprimary-care research a lost cause" áóêåßôáé óï-âáñÞ êñéôéêÞ óôçí éáôñéêÞ ôçò ðñùôïâÜèìéáò öñï-íôßäáò õãåßáò1. Ôçí áöïñìÞ ãéá ôç óõããñáöÞ áõôïýôïõ Üñèñïõ, ãéá ôï ïðïßï ìðïñåßôå íá âñåßôå ðå-ñéóóüôåñç ðëçñïöïñßá óôï êåßìåíï ôïõ ê. Ìáñ-ãéüëç óôï ðáñüí ôåý÷ïò ôçò ÐñùôïâÜèìéáò Öñï-íôßäáò Õãåßáò", Ýäùóå ç äçìïóßåõóç ìéáò óåéñÜòÜñèñùí óôï ôåý÷ïò ôçò 4çò Öåâñïõáñßïõ ôïõÐåñéïäéêïý Annals of Internal Medicine êáé çóõíÜíôçóç óôï Kingston ôïõ ÊáíáäÜ 70 åñåõíç-ôþí êáé ðáíåðéóôçìéáêþí óôï ÷þñï ôçò ãåíéêÞòéáôñéêÞò êáé ôçò ðñùôïâÜèìéáò öñïíôßäáò õãåßáòáðü üëï ôïí êüóìï. Ôç óõíÜíôçóç áõôÞ ðïõ ïñ-ãÜíùóå ï Ðáãêüóìéïò Ïñãáíéóìüò Ãåíéêþí Éáôñþí(WONCA), åß÷á ôç ÷áñÜ êáé ôçí ôéìÞ íá ôçíðáñáêïëïõèÞóù, åêðñïóùðþíôáò ôï ÅõñùðáúêüÄßêôõï ¸ñåõíáò óôç ÃåíéêÞ ÉáôñéêÞ (EGPRW).

Ôï Üñèñï óôï Lancet õðïãñáììßæåé ùò éäéáß-ôåñá áñíçôéêÞ ôçí åðþäõíç åíäïóêüðçóç, ðïõêáôÜ ôïí áíùôÝñù áíþíõìï áñèñïãñÜöï ÷áñá-êôçñßæåé ôçí Ýñåõíá óôç ãåíéêÞ éáôñéêÞ. O ßäéïòãéá íá ôï óôçñßîåé ÷ñçóéìïðïéåß åðéëåãìÝíá ðá-ñáäåßãìáôá áð´ üóá óõæçôÞèçêáí Þ äéáäñáìáôß-óôçêáí óôï Kingston. Ïé èåìáôïëïãßåò ôùí Üñ-èñùí ðïõ åß÷áí äïèåß êáôÜ áíÜèåóç óå åñåõíç-ôÝò, óýìöùíá ìå ôïí áñèñïãñÜöï, äåß÷íïõí Ýë-ëåéøç êáôåýèõíóçò êáé åìðéóôïóýíçò, ðïëõóçìßáôùí üñùí ðïõ ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí óôç óõíÜíôçóç.Ç ðôù÷Þ åðßóçò õðïóôÞñéîç ôùí áíáöïñþí ãéáôçí ðïëõðëïêüôçôá êáé ôç ìïíáäéêüôçôá ôçò ãå-íéêÞò éáôñéêÞò êáé êáô' åðÝêôáóç ôçò ðñùôïâÜè-ìéáò öñïíôßäáò õãåßáò åêôéìÞèçêáí ùò áäõíáìßåò

ôçò ÐñùôïâÜèìéáò Öñïíôßäáò Õãåßáò. Ï áñèñï-ãñÜöïò åðßóçò ôïõ Lancet áóêåß êñéôéêÞ óôçíÝëëåéøç åóôßáóçò ôçò Ýñåõíáò óôçí ðñùôïâÜèìéáöñïíôßäá õãåßáò ðïõ äåí èá ðñÝðåé íá åßíáé Üëëïðåäßï ðëçí áõôü ôçò ïéêïãÝíåéáò.

Ïé áíáöïñÝò óôï Lancet êáé óôï Annals ofInternal Medicine óå óõíäõáóìü ìå ôçí õðüëïé-ðç ÅõñùðáúêÞ êáé ôïðéêÞ åðéêáéñüôçôá, èá ðñÝ-ðåé íá óõæçôçèïýí êáé íá áðáó÷ïëÞóïõí ôçíåðéóôçìïíéêÞ êïéíüôçôá ôçò ãåíéêÞò éáôñéêÞò óôç÷þñá ìáò êáé íá áðïôåëÝóïõí óçìåßï áöåôçñßáòãéá Ýíá þñéìï ðñïâëçìáôéóìü åí üøç êáé ôïõóçìáíôéêïý ãåãïíüôïò ôçò ïñãÜíùóçò ôïõ Åõñù-ðáúêïý Óõíåäñßïõ ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò ôï 2005.

Åßíáé áëÞèåéá üôé ñçôïñéêïß ôßôëïé ôùí ðñïá-íáöåñèÝíôùí óôï Annals of Internal MedicineÜñèñùí, üðùò "Primary Care Medicine in Cri-sis; Towards Reconstruction and Renewal"2, "Pri-mary Care; The Next Renaissance"3, "PrimaryCare in a New Era; Disillusion and Dissolu-tion"4, åíôõðùóéÜæïõí ôïí áíáãíþóôç ðïõ äåí åßíáéåíçìåñùìÝíïò ãéá ôïí ïñéóìü êáé ôçí ïñãÜíùóçôçò ðñùôïâÜèìéáò öñïíôßäáò óôéò Ç.Ð.Á., êáèþòêáé ãéá ôïõò üñïõò ìéáò éäéáßôåñá áíôáãùíéóôé-êÞò áãïñÜò ðïõ éó÷ýïõí ó' áõôÞ ôç ÷þñá (ãéá-ôñïß ãåíéêÞò éáôñéêÞò, ãåíéêïß ðáèïëüãïé, ãåíéêïßðáéäßáôñïé êáé ãõíáéêïëüãïé, üëïé éêáíïðïéïýíôïí üñï "generalist"). Åðßóçò ìïéÜæåé ìÜëëïí áôõ-÷Þò ç ãåíßêåõóç ôùí åíôõðþóåùí ôïõ áñèñïãñÜ-öïõ ôïõ Lancet áðü ìéá ïëßãùí ùñþí åðßóêåøçóå ìéá óõíÜíôçóç åñåõíçôþí, ðïõ åî ïñéóìïý äåèá ìðïñïýóå íá åßíáé áíôéðñïóùðåõôéêÞ ôçò êá-ôÜóôáóçò ðïõ åðéêñáôåß óôçí Ýñåõíá óôç ãåíéêÞéáôñéêÞ êáé óôçí ðñùôïâÜèìéá öñïíôßäá õãåßáò,

9

×ñ. ËéïíÞò Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

óôïí êüóìï.H áñèñïãñáößá üìùò áõôÞ èá ìðïñïýóå íá

óõìâÜëëåé óôï äéÜëïãï ðïõ áíáðôýóóåôáé óÞìå-ñá óôçí êïéíüôçôÜ ìáò áëëÜ êáé óôï ó÷åäéáóìüåíüò ðñïãñÜììáôïò äñÜóåùí êáé åíåñãåéþí ðïõèá áíáëÜâåé ôï íÝï Äéïéêçôéêü Óõìâïýëéï ôçòÅËÅÃÅÉÁ. ÕøçëÞ ðñïôåñáéüôçôá áðïôåëåß çõðïóôÞñéîç ôçò Ýñåõíáò óôç ÃåíéêÞ ÉáôñéêÞ êáé çáíÜðôõîç ôùí áðáñáßôçôùí õðïäïìþí. Ç ÷þñáìáò âñßóêåôáé óå êñßóéìï óôÜäéï áíáãíþñéóçò ôçòÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò ùò áõôïäýíáìïõ áêáäçìáúêïýáíôéêåéìÝíïõ. Ôï ðáñÜäåéãìá ôçò ÊñÞôçò ðñïó-äïêÜôáé üôé èá ôï áêïëïõèÞóïõí êáé Üëëåò Éá-ôñéêÝò Ó÷ïëÝò, áëëÜ áðáéôïýíôáé óõíôïíéóìÝíåòðñïóðÜèåéåò êáé äéåýñõíóç ôçò êñßóéìçò ìÜæáòôùí åñåõíçôþí ðïõ èá ìðïñïýóáí íá äéåêäéêÞ-óïõí ìéá ðáíåðéóôçìéáêÞ èÝóç. ×ñåéÜæïíôáé áêü-ìá ìåôáðôõ÷éáêÜ ðñïãñÜììáôá ðïõ èá óôçñß-æïõí ôçí åêðáßäåõóç ôùí íÝùí åñåõíçôþí (ÝíáåóôéáóìÝíï óôç Äçìüóéá Õãåßá ðñïêçñýóèçêå áðüôï ÔìÞìá ÉáôñéêÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò),áëëÜ êáé ïéêïíïìéêïß ðüñïé ðïõ èá äéáôåèïýíáðïêëåéóôéêÜ óôçí Ýñåõíá óôç ãåíéêÞ éáôñéêÞ êáéóôçí ðñùôïâÜèìéá öñïíôßäá õãåßáò êáôÜ ôï ðá-ñÜäåéãìá ôïõ ÇíùìÝíïõ Âáóéëåßïõ. Áðü ôçí ðëåõ-ñÜ ôïõ ãéáôñïý ãåíéêÞò éáôñéêÞò áðáéôåßôáé çäéáôýðùóç åñåõíçôéêþí åñùôçìÜôùí êáé õðïèÝ-óåùí ðïõ èá Ý÷ïõí ùò âÜóç ôçí ðáñáôÞñçóçôùí áôüìùí êáé ôùí ïéêïãåíåéþí ðïõ áõôüò öñï-íôßæåé, êáé ðáñáêïëïõèåß ìÝóá óôï ìïíáäéêü ôïõðïëéôéóìéêü ðåñéâÜëëïí. Ï ñüëïò ôçò ÅËÅÃÅÉÁ,ôùí Äéåèíþí Åñåõíçôéêþí Äéêôýùí êáé ôïõ Ðá-

íåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò, åßíáé êáèïñéóôéêüò áëëÜ áðáé-ôïýíôáé ðïëëÝò åíÝñãåéåò ãéá ôçí åðßôåõîç åíüòõøçëïý ãéá ôéò áíÜãêåò ôçò ÷þñáò ìáò åðéðÝäïõ.

ºóùò ìåôÜ áð’ üëá áõôÜ ç áðÜíôçóç óôïíáñèñïãñÜöï ôïõ Lancet íá åßíáé üôé ç ÃåíéêÞÉáôñéêÞ äåí åßíáé ìïíáäéêÞ óõãêñéíüìåíç ìå ôéòÜëëåò åéäéêüôçôåò, áëëÜ ç Ýñåõíá óôç ãåíéêÞ éá-ôñéêÞ êáé óôçí ðñùôïâÜèìéá öñïíôßäá õãåßáò åßíáéôï êýñéï ìÝóï ãéá ôçí áíÜäåéîç ôùí ìïíáäéêþíó÷Ýóåùí ôçò ïéêïãÝíåéáò êáé ôïõ ðïëéôéóìïý ìåôçí õãåßá êáé ôç íüóï.

×ñÞóôïò ËéïíÞòÁíáðëçñùôÞò ÊáèçãçôÞò

ÊïéíùíéêÞò êáé ÏéêïãåíåéáêÞòÉáôñéêÞò

ÔìÞìáôïò ÉáôñéêÞòÐáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò


1. Anonymous. És primary-care research a lostcause? The Lancet, 361:977, 2003.

2. Moore G, Showstack J. Primary Care Medicinein Crisis: Toward Reconstruction and Renewal.Ann Intern Med, 138:244-247, 2003.

3. Showstack J, Lurie N, Larson E, Rothman AA,Hassmiller. Primary Care: The Next Renais-sance Ann Inern Med, 138:268-272, 2003.

4. Sandy LG, Schroeder SA. Primary Care in aNew Era: Disillusion and Dissolution? AnnIntern Med, 138:262-267, 2003.


10

A. Áíáóôáóßïõ êáé óõí.

ÁñôçñéáêÞ Ðßåóç ðáéäéþí ðñïó÷ïëéêÞò çëéêßáò ÄÞìïõ ÊÜñëáòêáé óõó÷ÝôéóÞ ôçò ìå ðïéïôéêÜ/ðïóïôéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ

A. Áíáóôáóßïõ1, Ê.-Ð. ÊáôóéáñäÜíç2, Á. ÌðáñìðÜôóáëïõ3, Ä. ÊáøÜëá–Ãïýñíáñç4

ÅÑÅÕÍÇÔÉÊÇ ÅÑÃÁÓÉÁ

ÏRIGINAL PAPERPrimary Heatlh Care, Volume 15, Number 1, 10-15, 2003ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 10-15, 2003

ÅéóáãùãÞ

Ç áñôçñéáêÞ ðßåóç (ÁÐ) áðïôå-ëåß ìÝãåèïò ôï ïðïßï, õðü öõóéïëïãé-êÝò óõíèÞêåò, êõìáßíåôáé åíôüò ïñßùí,ðÝñáí ôùí ïðïßùí èåùñåßôáé ðáèïëï-ãéêÞ. Ç ÁÐ ñõèìßæåôáé áðü óåéñÜ ðï-ëýðëïêùí ìç÷áíéóìþí, êõñéüôåñïé ôùíïðïßùí åßíáé ïé ôáóåïûðïäï÷åßò, ôïóýóôçìá ôùí ÷çìåéïûðïäï÷åþí, ôïêåíôñéêü íåõñéêü óýóôçìá, ôï óýóôç-ìá ñåíßíçò – áããåéïôáóßíçò – áëäï-óôåñüíçò êáé ï ìç÷áíéóìüò åîáããåßù-óçò õãñþí áðü ôá ôñé÷ïåéäÞ1. Ôá åðß-ðåäá ôçò ÁÐ åîáñôþíôáé áðü ðïë-ëïýò ðáñÜãïíôåò êáé Ý÷ïõí ó÷Ýóç ìåðëÞèïò ÷áñáêôçñéóôéêþí. Ïé öõóéïëï-ãéêÝò ôéìÝò ôçò ÁÐ ìðïñïýí íá áðï-ôõðùèïýí óå åêáôïóôéáßåò èÝóåéò (ÅÈ),ïé ïðïßåò ÷áñáêôçñßæïõí ôïõò äéÜöï-ñïõò ðëçèõóìïýò üóïí áöïñÜ çëéêßá/öýëï, ÷þñá êáé öõëÞ. ÖõóéïëïãéêÞèåùñåßôáé ç ÁÐ ç ïðïßá êõìáßíåôáéêÜôù áðü ôçí 95ç êáé Üíù áðü ôçí5ç ÅÈ, ãéá êÜèå çëéêßá êáé öýëï1-7.

ÐåñßëçøçÓêïðüò ôçò åñãáóßáò, Þôáí íá ìåëåôÞóåé ôéò ðéèáíÝò óõó÷åôßóåéò ìåôáîý óõ-óôïëéêÞò áñôçñéáêÞò ðßåóçò (ÓÁÐ) êáé äéáóôïëéêÞò áñôçñéáêÞò ðßåóçò (ÄÁÐ)êáé ëïéðþí ÷áñáêôçñéóôéêþí (ðïõ åëÝã÷èçêáí óå ìßá áðü ôéò ðñïãñáììáôéóìÝ-íåò, áíÜ åîÜìçíï, áíôéêåéìåíéêÝò åîåôÜóåéò áðü Ðáéäßáôñï), ðïõ áöïñïýóáíðáéäéÜ ðñïíçðéáêÞò êáé íçðéáêÞò çëéêßáò, ìåôáîý ôùí ïðïßùí ôï öýëï, ççëéêßá, ôï âÜñïò óþìáôïò (ÂÓ), ôï ýøïò (Õ), ï äåßêôçò ìÜæáò óþìáôïò (ÄÌÓ)êáé ç ðåñßìåôñïò êåöáëÞò (ÐÊ). ÐëÞñçò áíôéêåéìåíéêÞ åîÝôáóç Ýãéíå óå ìßáìÝñá êáé êÜôù áðü ôéò ßäéåò óõíèÞêåò êáé áöïñïýóå ôá 50 (91%) áðü ôá 55ðáéäéÜ ôïõ Íçðéáãùãåßïõ. Áðü ôï óýíïëï ôùí ðáéäéþí åîáéñÝèçêáí 3 ðáéäéÜãéáôß ðáñïõóßáæáí ëïßìùîç áíþôåñïõ áíáðíåõóôéêïý. Ôá õðüëïéðá 47, åê ôùíïðïßùí 25 Áãüñéá (Á) (53,2%), ìÝóçò çëéêßáò 4,8 (3,8 – 5,6 ÷ñ.) êáé 22 êïñßôóéá(Ê) (46,8%), ìÝóçò çëéêßáò 4.7 (3.9 – 5.6 ÷ñ.) êáé óõíïëéêþí ìÝóùí ôéìþí êáéóôá äýï öýëá: ÂÓ: 20.8, ÄÌÓ: 18,8, ¾øïò: 111cm, ÐÊ: 51, ÓÁÐ: 98, ÄÁÐ: 54,åîåôÜóôçêáí êáé ìåëåôÞèçêáí óå ó÷Ýóç ìå ôá áíùôÝñù ÷áñáêôçñéóôéêÜ ìå ôçìÝèïäï ôçò ðïëõðáñáãïíôéêÞò áíÜëõóçò ðáëéíäñüìçóçò. Äéáðéóôþèçêáí:1. ÈåôéêÞ óõó÷Ýôéóç ôçò ÓÁÐ, óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ, ìå ôï ýøïò (p=0,005), ìåôéò êáñäéáêÝò óöýîåéò (p=0,03), ìå ôï ÄÌÓ (p=0,04) êáé ôç ÄÁÐ (p=0,02) êáéìç åîáñôþìåíç áðü ôï öýëï (p=0,95) Þ ôçí ÐÊ (p=0,47). 2. ÈåôéêÞ óõó÷Ýôéóçôçò ÄÁÐ ìå ôçí ÓÁÐ (p=0,02), ïñéáêÞ óõó÷Ýôéóç ìå ôï ýøïò (p=0,09) êáé ôçíÐÊ (p=0,09) êáé ìç åîáñôþìåíç áðü ôçí çëéêßá (äéáöïñÜ Ýùò êáé 1 Ýôïò)(p=0,47), ôéò êáñäéáêÝò óöýîåéò (p=0,43) êáé ôï ÄÌÓ (p=0,82), êáé óôáôéóôéêÜóçìáíôéêÞ äéáöïñÜ áíÜìåóá óôá äýï öýëá (p=0,05) ìå õøçëüôåñá åðßðåäáóôá êïñßôóéá. Ðáñüôé ôï äåßãìá ìáò äåí åßíáé ðïëý ìåãÜëï, åíôïýôïéò åßíáéáíôéðñïóùðåõôéêü ãéá ôçí ðåñéï÷Þ êáé ïäçãåß óå óõìðåñÜóìáôá ðïõ Ý÷ïõíó÷Ýóç ìå ôçí ðáèïöõóéïëïãßá ôçò ÁÐ êáé ôï ãåãïíüò üôé ôá åðßðåäÜ ôçòêáèïñßæïíôáé óå ìåãÜëï âáèìü êõñßùò áðü éäéïðáèåßò êáé éäéïóõãêñáóéáêïýòðáñÜãïíôåò.

ËÝîåéò ÊëåéäéÜ: áñôçñéáêÞ ðßåóç, óõóôïëéêÞ-äéáóôï-ëéêÞ áñôçñéáêÞ ðßåóç, õðÝñôáóç, áñôçñéáêÞ ðßåóçêáé óõó÷åôßóåéòÕðïâëÞèçêå: 26 Máñôßïõ 2001ÅðáíõðïâëÞèçêå: 28 Äåêåìâñßïõ 2002¸ãéíå äåêôÞ ãéá äçìïóßåõóç: 9 Éáíïõáñßïõ 2003Õðåýèõíïò áëëçëïãñáößáò: Áíáóôáóßïõ Áíáóôáóßá,ÄçìçôñéÜäïò 295, 38222, Âüëïò, Tçë. 24210 35574,24210 21834, êéí. 6937676725

1Ðáéäßáôñïò – ÅðéìåëÞôñéá Á´ ÅÓÕ, ÊÕ – Âåëåóôßíïõ – Íïìáñ÷ßá Ìáãíçóßáò, 2ÖïéôÞôñéáÉáôñéêÞò Ó÷ïëÞò Êáðïäéáóôñéáêïý Ðáíåðéóôçìßïõ Áèçíþí, 3Íïóçëåýôñéá, ÊÕ – Âåëåóôßíïõ –Íïìáñ÷ßá Ìáãíçóßáò, 4Íçðéáãùãüò, íçðéáãùãåßïõ Óôåöáíïâéêåßïõ ÄÞìïõ ÊÜñëáò, Íïìáñ÷ßáÌáãíçóßáò

11

Á. Áíáóôáóßïõ êáé óõí. Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

Levels of Blood Pressure among children of pre-nursery age of CarlaMunicipality, in relation to quantitative and qualitative variables.PRIMARY HEALTH CAREK.P. Katsiardani, A. Anastasiou, A. Barbatsalou, D. Kapsala – Gournari

SummaryThe purpose of our study was to study the possible correlations betweensystolic pressure (SP), diastolic pressure (DP) and various characteristsics(which were checked by a pediatrician during one visit to a nursery school), likesex (S), age (A), height (H), weight (W), Body Mass Index (BMI), head perimeter(HP) and Cardiac Pulse (CP) among children under six years of age. Examstook place during one day and under the same circumstances for each case.50 out of 55 children were examined, 3 of which were excluded from thesample because they had symptoms of an infection of the upper respiratorytract. The rest of the children (47 total: 25 boys of average age 4.8 years and22 girls of average age 4.7 years) had on average: W: 4.8 kgr , BMI: 18.8 kgr,H: 111cm, HP: 51cm, SP: 98 mm Hg, DP: 54 mm Hg. These 47 children wereexamined and studied in relation to all pre referred characteristics, using themulti factor regression analysis method. Results: 1. Positive correlation wasstatistically significant between: SP and H (p=0.005), SP and CP (p=0.03), SPand BMI (p=0.04), SP and DP (p=0.02). SP was unrelated to S (p=0.95) and toHP (p=0.47). 2. Positive correlation between DP and SP (p=0.02), DP and H(p=0.09), DP and HP (p=0.09) and unrelated to A (one year difference) (p=0.47),to CP (p=0.43) and to BMI (p=0.82). Our results were different at a statisticallysignificant level between boys and girls (p=0.05) with higher levels among girls.Although our sample is not big enough, it is representative for the area andleads us to conclusions closely linked to the pathophysiology of BP. Levels ofBP are related, in a great degree, to idiopathic and idiosyncrasiatic factors.

Óêïðüò ôçò äéêÞò ìáò åñãáóßáòÞôáí íá ìåëåôÞóåé ôéò ðéèáíÝò óõó÷å-ôßóåéò ôçò óõóôïëéêÞò ÁÐ (ÓÁÐ) êáéäéáóôïëéêÞò ÁÐ (ÄÁÐ) ìåôáîý ôïõòáëëÜ êáé ìå ôá ëïéðÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜüðùò öýëï, çëéêßá, óùìáôïìåôñéêÜóôïé÷åßá (ÓÌÓ), êáñäéáêÝò óöýîåéò óåðáéäéÜ ðñïíçðéáêÞò – íçðéáêÞò çëé-êßáò åíüò íçðéáãùãåßïõ ôïõ ÄÞìïõÊÜñëáò.

Ðëçèõóìüò ìåëÝôçò – ÌÝèïäïò

Ôïí ðëçèõóìü ôçò ìåëÝôçò ìáòáðïôÝëåóå ôï óýíïëï ôùí ðáéäéþí åíüòíçðéáãùãåßïõ ôïõ ÄÞìïõ ÊÜñëáò –Èåóóáëßáò, åê ôùí ïðïßùí 53,2% áãü-ñéá (Á) ìå ìÝóç çëéêßá (ÌÇ) 4,8 ÷ñü-íùí (3,8 – 5,6 ÷ñüíùí) êáé 46,8%êïñßôóéá (Ê), ìå ÌÇ 4,7 ÷ñüíùí (3,9– 5.8 ÷ñüíùí). Ôï áíùôÝñù íçðéáãù-ãåßï äÝ÷åôáé ðáéäéÜ çëéêßáò áðü 3,5 –5,5 ÷ñüíùí áìöüôåñùí ôùí öýëùí. 50õãéÞ ðáéäéÜ (91%) áðü ôá 55 óõíïëé-

ÐáéäéÜ ìå ÁÐ ðÜíù áðü ôçí 90ç èÝóç ãéá ôçíçëéêßá êáé ôï öýëï ôïõò óõíÞèùò ãßíïíôáé õðåñ-ôáóéêïß åíÞëéêåò.

Ôçí ôåëåõôáßá 20åôßá Ý÷ïõí äçìïóéåõôåß ðïë-ëÝò Ýñåõíåò ïé ïðïßåò ðåñéãñÜöïõí ôç óõó÷Ýôéóçôçò ÁÐ ìå äéÜöïñïõò ðáñÜãïíôåò, üðùò ôç öõëÞ,ôï öýëï, ôçí çëéêßá, ôçí êáñäéáêÞ óõ÷íüôçôá, ôïâÜñïò, ôï ýøïò êáé ôïõò äéÜöïñïõò äåßêôåò ðïõðñïêýðôïõí áðü ôç óõó÷ÝôéóÞ ôïõò üðùò ï ÄÌÓ[Body Ìass Éndex] êáé Üëëïõò äåßêôåò ðïõ ó÷å-ôßæïíôáé ìå ôá óùìáôïìåôñéêÜ óôïé÷åßá üðùò äåñ-ìáôéêÞ ðôõ÷Þ ê.á.8-20.

ÐïëëÝò áðü ôéò ìåëÝôåò áõôÝò Ýäåéîáí üôé ôïýøïò åßíáé ï ðáñÜãïíôáò ðïõ ó÷åôßæåôáé ðåñéó-óüôåñï óå ó÷Ýóç ìå Üëëïõò ðáñÜãïíôåò ìå ôïìÝãåèïò ôçò ÁÐ, ãé’ áõôü êáé ðñÝðåé íá ëáìâÜ-íåôáé ðÜíôá õðüøç ðñéí ÷áñáêôçñßóïõìå Ýíá ðáéäß“õðåñôáóéêü”10,11,13,15 üôáí Ý÷åé ÁÐ > áðü ôçí95ç ÅÈ. Êáé óôç äéêÞ ìáò ìåëÝôç åðéâåâáéþíåôáéç áíùôÝñù èåôéêÞ åîÜñôçóç êáé ìÜëéóôá óå ó÷Ý-óç ìå ôç óõóôïëéêÞ ÁÐ (ÓÁÐ) üðïõ ç óõó÷Ýôéóçôïõ ýøïõò äéáðéóôþèçêå óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ(p=0.005). Ôüóï ç óõó÷Ýôéóç áõôÞ üóï êáé ôùíõðïëïßðùí ÷áñáêôçñéóôéêþí ìå ôçí áñôçñéáêÞðßåóç, áðïôõðþíïíôáé ðáñáóôáôéêÜ ìå ðßíáêåò1,4,5.

êÜ õðïâëÞèçêáí óå ëåðôïìåñÞ áíôéêåéìåíéêÞ ðáé-äéáôñéêÞ åîÝôáóç áðü ôïí ßäéï Ðáéäßáôñï ôçòðåñéï÷Þò êáé êÜôù áðü ôéò ßäéåò óõíèÞêåò.

ÌåôñÞèçêå ôï ýøïò (Õ), ôï âÜñïò óþìáôïò(ÂÓ), ç ðåñßìåôñïò êåöáëÞò (ÐÊ). ̧ ãéíå áêñüá-óç êáñäéÜò êáé êáôáãñÜöçêáí ïé êáñäéáêÝò óöý-îåéò. ÁìÝóùò ìåôÜ, ìåôñÞèçêå ç ÁÐ ìå åéäéêüõäñáñãõñéêü ìáíüìåôñï êáé ðåñé÷åéñßäá ðïõ áíôé-óôïé÷ïýóå óôçí çëéêßá ôïõò. Ôï ðëÜôïò ôçò ðåñé-÷åéñßäáò Þôáí 10cm êáé êÜëõðôå ôá 2/3 ôïõìÞêïõò ôïõ âñá÷ßïíá, åíþ ôï ìÞêïò ôçò ðåñé÷åé-ñßäáò êÜëõðôå 100% ôçí ðåñßìåôñï ôïõ âñá÷ßï-íá. Ãéá ôç ìÝôñçóç ôçò ÁÐ ôï ìáíüìåôñï ôïðï-èåôÞèçêå óôïí áñéóôåñü âñá÷ßïíá üëùí ôùí ðáé-äéþí êáé ìåôñÞèçêå äýï öïñÝò ôüóï ç ÓÁÐ üóïêáé ç ÄÁÐ êáé åîÞ÷èç ìÝóïò üñïò. Ç åîÝôáóçÝãéíå êÜôù áðü ôéò ßäéåò óõíèÞêåò üóïí áöïñÜ÷ñïíéêü äéÜóôçìá (9-11 ð.ì.) êáé Þñåìç êáôÜ-óôáóç. ÊÜèå ðáéäß åîåôáæüôáí ìüíï óå åéäéêÞáßèïõóá äßðëá áðü ôçí áßèïõóá áðáó÷üëçóçòêáé øõ÷áãùãßáò ôïõò, êáèéóôü óå êáñÝêëá êáé÷ùñßò íá ðñïçãçèåß ôñÝîéìï Þ êÜðïéá Üëëç ìïñ-öÞ êüðùóçò Þ óôñåóïãüíïõ áéôßáò. Ôá ðáéäéÜãíþñéæáí ôï ãéáôñü ðïõ ôá åîÝôáóå êáé åß÷áíóõìðåñéöïñÜ ðëÞñïõò ïéêåéüôçôáò ìáæß ôïõ, äå-


12


äïìÝíïõ üôé Þôáí ï ðáéäßáôñïò ðïõ ôá ðáñáêï-ëïõèïýóå áðü ôç ãÝííçóÞ ôïõò. Ôá ðáéäéÜ ÞôáíõãéÞ ÷ùñßò ù÷ñüôçôá ìå ðñüóöáôï áäñü åñãá-óôçñéáêü Ýëåã÷ï (ãåíéêÞ áßìáôïò, ïýñùí) êáé äåíÝðáéñíáí êáíÝíá öÜñìáêï, ïýôå Ýêáíáí êáôÜ-÷ñçóç Üëáôïò (áðü ðëçñïöïñßåò ðïõ ðÞñáìå áðüôïõò ãïíåßò).

ÅîáéñÝèçêáí 3 ðáéäéÜ áðü ôï óýíïëï, ãéáôßÝðáéñíáí öÜñìáêá åðåéäÞ ðáñïõóßáæáí åìðýñå-ôï ëïßìùîç áíþôåñïõ áíáðíåõóôéêïý ç ïðïßá èáìðïñïýóå íá äçìéïõñãÞóåé ðáèïëïãéêÞ ôá÷õêáñ-äßá Þ äéáôáñá÷Ýò ôçò ÁÐ êáé ùò åê ôïýôïõ èáåðçñÝáæå ôá áðïôåëÝóìáôá ó’ áõôü ôï ìéêñü ìáòäåßãìá. 2 ðáéäéÜ áðïõóßáæáí ôçí çìÝñá ôçò åîÝ-ôáóçò.

Ïé óõó÷åôßóåéò ôùí ÷áñáêôçñéóôéêþí êáé çóôáôéóôéêÞ áíÜëõóç ôùí áðïôåëåóìÜôùí Ýãéíáíìå ôç äïêéìáóßá student (t-test) êáé ôçí ðïëõðá-ñáãïíôéêÞ áíÜëõóç ðáëéíäñüìçóçò – óõíôåëåóôÞìåñéêÞò åîÜñôçóçò, óôáèåñÜ áðüêëéóç êáé ôéìÞêñéôçñßïõ ãéá ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ðïõ ìåëåôÞèç-êáí ùò ðñïò ôç óõó÷ÝôéóÞ ôïõò ìå äéÜöïñåò ìå-ôáâëçôÝò, ôá ïðïßá åìöáßíïíôáé óôïõò ðßíáêåò ÉÉêáé ÉÉÉ, ðïõ áêïëïõèïýí. Åðßóçò, ÷ñçóéìïðïéÞèç-êå ï ÄÌÓ (BMI), ï ïðïßïò õðïëïãßæåôáé ùò ôïðçëßêï ôïõ âÜñïõò óå ÷éëéüãñáììá (kgr) äéÜ ôïõôåôñáãþíïõ ôïõ ýøïõò óå ìÝôñá (m) êÜèå ðáé-äéïý.

ÁðïôåëÝóìáôá

Ôá áðïôåëÝóìáôá ðáñïõóéÜæïíôáé áíáëõôé-êÜ óôïõò ðßíáêåò É, ÉÉ, ÉÉÉ.

Ç ÁÐ ðáñïõóéÜæåé èåôéêÞ óõó÷Ýôéóç ìå ôïýøïò, óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ, ç ïðïßá åßíáé åíôï-íüôáôç üóïí áöïñÜ ôçí ÓÁÐ (p=0.005), åíþüóïí áöïñÜ ôçí ÄÁÐ åßíáé ïñéáêÞ (p=0.09), üðùòöáßíåôáé óôïõò ðßíáêåò ÉÉ êáé ÉÉÉ. Ç ÁÐ åßíáéáíåîÜñôçôç áðü ôçí ÐÊ, êáé êõñßùò üóïí áöï-ñÜ ôçí ÓÁÐ (p=0.47) åíþ üóïí áöïñÜ ôçí ÄÁÐç áñíçôéêÞ óõó÷Ýôéóç öáßíåôáé ïñéáêÞ (p=0.09)(Ðßíáêåò ÉÉ, ÉÉÉ).

Óôïí ðßíáêá É öáßíåôáé üôé ç ÄÁÐ Ý÷åé ìÝóçôéìÞ óôá áãüñéá 51.9mm Hg, åíþ óôá êïñßôóéá56.6 mm Hg. Ìå ôç óôáôéóôéêÞ äïêéìáóßá t-testãéá óýãêñéóç ôéìþí ìåôáâëçôþí ìåôáîý ôùí äýïöýëùí, ç ìÝóç ôéìÞ ôçò ÓÁÐ áíÜìåóá óôá äýïöýëá äåí ðáñïõóéÜæåé óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ äéá-öïñÜ (p=0.84), åíþ ç ìÝóç ôéìÞ ôçò ÄÁÐ áíÜìå-óá óôá äýï öýëá, ðáñïõóéÜæåé óôáôéóôéêÜ óçìá-íôéêÞ äéáöïñÜ, ìå õøçëüôåñåò ôéìÝò áíÜìåóá óôáêïñßôóéá áõôÞò ôçò çëéêßáò (p=0.03). Åîåôáæüìå-íç ìå ðïëõðáñáãïíôéêÞ áíÜëõóç åîÜñôçóçò, üðùòöáßíåôáé óôïí ðßíáêá ÉÉÉ, ç ÄÁÐ öáßíåôáé åðß-óçò íá åîáñôÜôáé áðü ôï öýëï êáé íá Ý÷åé èåôéêÞóõó÷Ýôéóç, óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ (p=0.05).

Ç ÓÁÐ ðáñïõóéÜæåé èåôéêÞ óõó÷Ýôéóç, óôá-ôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ, ìå ôï ÄÌÓ (p=0.04), åíþ çÄÁÐ öáßíåôáé íá åßíáé áíåîÜñôçôç áðü ôï ÄÌÓ(p=0.82) (Ðßíáêåò ÉÉ, ÉÉÉ). Ç ÓÁÐ ðáñïõóéÜæåéèåôéêÞ óõó÷Ýôéóç ìå ôéò êáñäéáêÝò óöýîåéò(p=0.03), åíþ ç ÄÁÐ åßíáé áíåîÜñôçôç áðü ôéòêáñäéáêÝò óöýîåéò (p=0.43) (Ðßíáêåò ÉÉ, ÉÉÉ). ÇÓÁÐ ðáñïõóéÜæåé èåôéêÞ óõó÷Ýôéóç ìå ôç ÄÁÐç ïðïßá åßíáé óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ (p=0.02)(Ðßíáêåò ÉÉ, ÉÉÉ).

Óôçí Ýñåõíá ìáò äåí öáßíåôáé íá ó÷åôßæåôáé

Ðßíáêáò É. ÐåñéãñáöéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôùí ìåôáâëçôþí ðïõ åîåôÜóôçêáí áíÜëïãá ìå ôï öýëï ôùí ðáéäéþí êáéóôï óýíïëï

ÔéìÞÌåôáâëçôÞ ÅëÜ÷éóôç ÌÝãéóôç ÌÝóç ôéìÞ Êñéôçñßïõ1

Óýíïëï Áãüñéá Êïñßôóéá Óýíïëï Áãüñéá Êïñßôóéá Óýíïëï Áãüñéá Êïñßôóéá (p)

Çëéêßá (÷ñüíéá) 3,8 3,8 3,9 5,6 5,6 5,6 4,8 4,8 4,7 0.48ÂÜñïò (kgr) 14 14 16,5 31 31 29 20,8 21 20,6 0.70Ä.Ì.Ó. (kgr / m2) 13,0 13,0 14,4 21,5 21,5 21,4 16,8 16,7 17,0 0.49Õøïò (cm) 99 99 101,5 125 125 123 111 112 110 0.28Ðåñ. ÊåöáëÞò (cm) 46,5 49 46,5 53,2 53,2 53 51,0 51,6 50,5 0.005Óöýîåéò ÊáñäéÜò (áíÜ ëåðôü)2 80 80 88 128 128 126 107 108 105,7 0.40ÓõóôïëéêÞ ðßåóç (mm Hg)2 80 82 80 128 118 128 98 98,6 98 0.84ÄéáóôïëéêÞ ðßåóç (mm Hg)2 38 38 44 70 70 70 54 51,9 56,6 0.03

1: ÔéìÞ êñéôçñßïõ (p) ðïõ ðñïêýðôåé áðü ôç óôáôéóôéêÞ äïêéìáóßá t (t-test) ãéá ôç óýãêñéóç ôùí ôéìþí ôùíìåôáâëçôþí ìåôáîý ôùí äýï öýëùí2: ÐáéäéÜ ðïõ ðáñïõóßáóáí ëïßìùîç áíþôåñïõ áíáðíåõóôéêïý Ý÷ïõí åîáéñåèåß.

13


Ðßíáêáò ÉÉ. ÐïëõðáñáãïíôéêÞ áíÜëõóç ðáëéíäñüìçóçò (åîÜñôçóçò) – óõíôåëåóôÞò ìåñéêÞò åîÜñôçóçò, óôáèåñÞáðüêëéóç êáé ôéìÞ êñéôçñßïõ ãéá ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ðïõ ìåëåôÞèçêáí ùò ðñïò ôç óõó÷ÝôéóÞ ôïõò ìå ôç óõóôï-ëéêÞ ðßåóç ôùí 47 ðáéäéþí ðïõ óõììåôåß÷áí óôç ìåëÝôç.

×áñáêôçñéóôéêü ÓõíôåëåóôÞò ÓôáèåñÞÅîÜñôçóçò Áðüêëéóç (s.d.) ÔéìÞ êñéôçñßïõ (p)

Öýëï áãüñé ðëçèõóìüò áíáöïñÜò êïñßôóé 0,15 2,46 0.95Çëéêßá Ýíá Ýôïò ðåñéóóüôåñï -6,40 3,35 0.06¾øïò Ýíá åêáôïóôü áýîçóç 0,91 0,31 0.005Äåßêôçò ÌÜæáò óþìáôïò ìßá ìïíÜäá áýîçóç 1,26 0,61 0.04Ðåñßìåôñïò êåöáëÞò Ýíá cm ðåñéóóüôåñï 0,63 0,87 0.47Óöýîåéò ÊáñäéÜò ìßá óöýîç ðåñéóóüôåñï 0,23 0,10 0.03ÄéáóôïëéêÞ ðßåóç ìßá ìïíÜäá ðåñéóóüôåñï 0,40 0,16 0.02

Ðßíáêáò ÉÉÉ. ÐïëõðáñáãïíôéêÞ áíÜëõóç ðáëéíäñüìçóçò åîÜñôçóçò – óõíôåëåóôÞò ìåñéêÞò åîÜñôçóçò, óôáèåñÞáðüêëéóç êáé ôéìÞ êñéôçñßïõ ãéá ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ðïõ ìåëåôÞèçêáí ùò ðñïò ôç óõó÷ÝôéóÞ ôïõò ìå ôçäéáóôïëéêÞ ðßåóç ôùí 47 ðáéäéþí ðïõ óõììåôåß÷áí óôç ìåëÝôç

ÓõíôåëåóôÞò ÓôáèåñÞ×áñáêôçñéóôéêü åîÜñôçóçò Áðüêëéóç (s.d.) ÔéìÞ êñéôçñßïõ (p)

Öýëï áãüñé ðëçèõóìüò áíáöïñÜò êïñßôóé 4,24 2,10 0.05Çëéêßá Ýíá Ýôïò ðåñéóóüôåñï -2,26 3,11 0.47¾øïò Ýíá åêáôïóôü áýîçóç 0,52 0,30 0.09Äåßêôçò ÌÜæáò óþìáôïò ìßá ìïíÜäá áýîçóç 0,12 0,58 0.82Ðåñßìåôñïò êåöáëÞò Ýíá cm ðåñéóóüôåñï -1,31 0,75 0.09Óöýîåéò ÊáñäéÜò ìßá óöýîç ðåñéóóüôåñï 0,07 0,10 0.43ÓõóôïëéêÞ ðßåóç ìßá ìïíÜäá ðåñéóóüôåñï 0,32 0,13 0.02

èåôéêÜ ç ÁÐ ìå ôçí çëéêßá (äéáöïñÜ ìüíï 1Ýôïò), üóïí áöïñÜ ôüóï ôç ÓÁÐ üóï êáé ôçÄÁÐ.

ÓõæÞôçóç

Óôçí åñãáóßá ìáò áõôÞ, üðùò öáßíåôáé áðüôá áðïôåëÝóìáôá, ìåëåôÞèçêáí ôá åðßðåäá ôçòÓÁÐ êáé ÄÁÐ óå ó÷Ýóç ìå ôï öýëï, çëéêßá,êáñäéáêÝò óöýîåéò êáé ÓùìáôïìåôñéêÜ Óôïé÷åßá

(ÓÌÓ). Ôï ìÝãåèïò ôïõ ðëçèõóìéáêïý äåßãìáôïòìðïñåß íá åðçñåÜóåé ôá áðïôåëÝóìáôÜ ìáò ôáïðïßá, óýìöùíá ìå ôç îÝíç êáé ôçí åëëçíéêÞâéâëéïãñáößá, ó÷åôßæïíôáé ôüóï ìå ôç öõëÞ üóïêáé ìå ôçí åèíéêüôçôá êáèþò åðßóçò êáé ôéò óõí-èÞêåò äéáâßùóçò êáé äéáôñïöÞò, ôçí çëéêéáêÞïìÜäá êáé äéÜöïñïõò êïéíùíéêï-ïéêïíïìéêïýòðáñÜãïíôåò21. ¸ôóé, ü÷é ìüíï ãåíåôéêïß ðáñÜãï-íôåò áëëÜ êáé êïéíùíéêïïéêïíïìéêïß, åðçñåÜæïõíôï ýøïò, ôï âÜñïò, ôï ÄÌÓ êáé Üëëïõò Óùìáôï-ìåôñéêïýò Äåßêôåò êáé êáôÜ óõíÝðåéá êáé ü,ôé


14


íåõñïâëÜóôùìá, êáôÜ ôá ïðïßá õðåñåêêñßíïíôáéêáôå÷ïëáìßíåò Þ äéÜöïñåò Üëëåò êáôáóôÜóåéòõðåñÝêêñéóçò êïñôéêïóôåñïåéäþí, üðùò óýíäñï-ìï Cïushing. Ç ýðáñîç öáéï÷ñùìïêõôôþìáôïòìðïñåß íá ðñïâÜëëåé ìå êëéíéêÞ åéêüíá ðïõ ÷áñá-êôçñßæåôáé áðü ôá÷õêáñäßåò êáé õðåñôáóéêÝò êñß-óåéò6,23,25.

Ç èåôéêÞ óõó÷Ýôéóç ôçò ÁÐ ìå ôï ýøïò êáéêõñßùò ôçò ÓÁÐ êáé óôá äýï öýëá, óõìöùíåß ìåîÝíá êáé åëëçíéêÜ âéâëéïãñáöéêÜ äåäïìÝíá11,21,28,29.Ç ìç óõó÷Ýôéóç ôçò ÁÐ ìå ôçí çëéêßá (äéáöïñÜìüíï 1 Ýôïò), áíôßèåôá ìå ôá äåäïìÝíá ôçò âé-âëéïãñáößáò èá ìðïñïýóå íá áðïäïèåß óôï ìéêñüåýñïò çëéêéþí ôùí ðáéäéþí ôçò ìåëÝôçò (3,8 –5,8 ÷ñ.), üðùò ðñïáíáöÝñèçêå.

ÊáôáëÞãïíôáò, èá ìðïñïýóáìå íá óõìðåñÜ-íïõìå üôé ôá åðßðåäá ôçò ÁÐ åîáñôþíôáé êõñßùòáðü éäéïðáèåßò – éäéïóõãêñáóéáêïýò ãåíåôéêÜêáèïñéóìÝíïõò ðáñÜãïíôåò ïé ïðïßïé êáèïñßæïõíóå ìåãÜëï âáèìü ðëÞèïò ÷áñáêôçñéóôéêþí, ìåñé-êÜ áðü ôá ïðïßá ìåëåôÞèçêáí óå ó÷Ýóç ìå áõôÞ(ÁÐ)9,11,17,18,21,28. Äåõôåñåõüíôùò, ôá åðßðåäá ôçòÁÐ èá ìðïñïýóáí íá åðçñåáóôïýí Ýììåóá áðüðáñÜãïíôåò åðßêôçôïõò üðùò êïéíùíéêïïéêïíïìé-êïýò, ïé ïðïßïé èá ìðïñïýóáí åðéðëÝïí íá åðç-ñåÜóïõí óå ìåãÜëï âáèìü ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ðïõìåëåôÞèçêáí9,21,28.

Ùò åê ôïýôïõ, ç ó÷ïëáóôéêÞ áíôéêåéìåíéêÞåîÝôáóç óå ðáéäéÜ êáé ç áêñéâÞò ìÝôñçóç ôçòÁÐ áö’ åíüò, ç ãíþóç ôçò ðáèïöõóéïëïãßáò ôçòÁÐ, ôùí ðáñáãüíôùí ðïõ ôçí åðçñåÜæïõí êáéãåíéêÜ ôùí ìç÷áíéóìþí ðïõ ôç ñõèìßæïõí áö’åôÝñïõ, èá ìðïñïýóáí íá âïçèÞóïõí óôçí åêôß-ìçóç ôùí åðéðÝäùí ôçò ÁÐ êáé óôçí ÝãêáéñçäéÜãíùóç ðéèáíÞò õðÝñôáóçò êáé äéåñåýíçóçòêáôáóôÜóåùí ðïõ ôçí ðñïêáëïýí ãéá óùóôüôåñçêáé óöáéñéêüôåñç áíôéìåôþðéóç ôçò õãåßáò ôïõðáéäéêïý ðëçèõóìïý6,8,27-29.

Åõ÷áñéóôïýìå ôïí öïéôçôÞ éáôñéêÞò Êáôóéáñ-äÜíç Êùíóôáíôßíï ãéá ôï ðÝñáóìá ôùí êùäéêï-ðïéçìÝíùí óôïé÷åßùí óôïí Ç/Õ êáé ôç äéáìüñ-öùóç ôçò åñãáóßáò.


1. ÐáðáäÜôïò Ê. Êõêëïöïñéêü óýóôçìá – Áñôç-ñéáêÞ Ðßåóç. Óå “Åðßôïìç ÐáéäéáôñéêÞ, 1ç Ýê-äïóç. ÁèÞíá. ÉáôñéêÝò Åêäüóåéò Ëßôóáò, 14:311-331, 1987.

åîáñôÜôáé áðü áõôÜ ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ, üðùòåßíáé ç ÁÐ9,20,21. ¼ðùò öáßíåôáé óôïí ðßíáêá ÉÉ,ìå ôç ìÝèïäï ôçò ðïëõðáñáãïíôéêÞò áíÜëõóçòåîÜñôçóçò, ç ÓÁÐ ó÷åôßæåôáé ó÷åäüí ãñáììéêÜìå ôï ýøïò êáé ç óõó÷Ýôéóç ãéá ôï óõãêåêñéìÝíïåýñïò çëéêéþí åßíáé óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ üðùòáðïäåß÷èçêå óôá áðïôåëÝóìáôá ôçò ìåëÝôçò ìáò(p=0.005), åíþ ôá áðïôåëÝóìáôÜ ìáò åßíáé ïñéá-êÜ ãéá óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ óõó÷Ýôéóç, üóïíáöïñÜ ôç ó÷Ýóç ôçò ÄÁÐ ìå ôï ýøïò (p=0.09).Óôïí ðßíáêá ÉÉ, ï ÄÌÓ âñÝèçêå íá ó÷åôßæåôáéèåôéêÜ êáé óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÜ ìå ôç ÓÁÐ(p=0.04). ÁõôÜ ôá áðïôåëÝóìáôá åðéâåâáéþíïõíôï ãåãïíüò üôé õðÝñâáñá êáé ðá÷ýóáñêá ÜôïìáÝ÷ïõí ôïõò åðéâáñõíôéêïýò ðáñÜãïíôåò ãéá íáêáôáóôïýí õðåñôáóéêÜ22-24, åíþ áíôßèåôá äå âñÝ-èçêå íá õðÜñ÷åé êáìßá óõó÷Ýôéóç ôçò ÓÁÐ ìåôçí ÐÊ23,24.

Ç ÄÁÐ üðùò ðñïáíáöÝñèçêå, åîáñôÜôáé áðüôï öýëï êáé ðáñïõóéÜæåé õøçëüôåñá åðßðåäá (óôá-ôéóôéêÜ óçìáíôéêÜ) óôá êïñßôóéá, ðáñÜ óôá áãü-ñéá üðùò öáßíåôáé óôïõò ðßíáêåò É, ÉÉÉ ðñÜãìáôï ïðïßï áíáöÝñåôáé êáé ôåêìçñéþíåôáé êáé áðüÜëëåò åëëçíéêÝò êáé îÝíåò ìåëÝôåò8,21. ÐáñÜëëçëá,õðÜñ÷åé âéâëéïãñáößá óôçí ïðïßá ôá áðïôåëÝ-óìáôá ðïéêßëïõí Þ åîáñôþíôáé áðü ôçí êáôçãï-ñéïðïßçóç ôçò çëéêßáò ôùí ðáéäéþí13,18,22. ¼óïíáöïñÜ ôï äéêü ìáò õëéêü, åß÷áìå ìéêñü åýñïòçëéêéþí ôùí ðáéäéþí (3,8 – 5,8 ÷ñ.) êáé ùò åêôïýôïõ äåí èá ìðïñïýóáìå íá ìåëåôÞóïõìå áîéü-ðéóôá ôç óõó÷Ýôéóç ôçò ÁÐ êáé ôçò çëéêßáò ôùíðáéäéþí, Ýóôù êáé áí ôï äåßãìá Þôáí áíôéðñïóù-ðåõôéêü ãéá ôçí ðåñéï÷Þ. Ç åîÜñôçóç äåí ðáñïõ-óéÜæåé áíáëïãéêÞ Þ ãñáììéêÞ ó÷Ýóç óå üëåò ôéòöÜóåéò ôùí çëéêéþí êáé áõôü ôï âëÝðïõìå áðüôïõò ðßíáêåò åêáôïóôéáßùí èÝóåùí ôçò ÓÁÐ êáéôçò ÄÁÐ áíÜìåóá óôá äýï öýëá êáé óå äéÜöï-ñåò çëéêßåò21.

Ç èåôéêÞ óõó÷Ýôéóç ôçò ÁÐ ìå ôéò êáñäéá-êÝò óöýîåéò åßíáé ëïãéêÞ êáé áõôïíüçôç, ó÷åôéæü-ìåíç ìå ôï Áõôüíïìï Íåõñéêü Óýóôçìá êáèþòêáé ìå ïñìïíéêïýò êáé Üëëïõò ðáñÜãïíôåò14,23-27.Åßíáé áíáìöéóâÞôçôç êáé ôåêìçñéùìÝíç ç èåôéêÞóõó÷Ýôéóç ôçò ÓÁÐ êáé ôùí êáñäéáêþí óöýîåùíêáé áõôü áðïäåéêíýåôáé áðü ôï ãåãïíüò üôé çñýèìéóç ôçò ÁÐ ó÷åôßæåôáé ìå óåéñÜ ðïëýðëïêùíìç÷áíéóìþí ïé ïðïßïé ðñïáíáöÝñèçêáí1. Áõôüìðïñåß íá ãßíåé ðåñéóóüôåñï êáôáíïçôü, åÜí áíá-ôñÝîïõìå êáé ìåëåôÞóïõìå ðáèïëïãéêÝò êáôáóôÜ-óåéò, üðùò åßíáé ôï öáéï÷ñùìïêýôôùìá êáé ôï

15


2. Londe S. Blood pressure standrards for normalchildren. As determinal under office conditions.Clin Pediatr, 7:400-403, 1968.

3. ÁúâÜæçò Â. Ôï öõóéïëïãéêü ðáéäß. Ðñüôõðá óôïé-÷åßá áíÜðôõîçò: ÁñôçñéáêÞ ðßåóç. Èåóóáëïíßêç.122-127, 1990.

4. Master AM, Dublin LI, Marts HH. The normalpressure range and its clinical impication. JAMA,143:464-460, 1950.

5. Moss AS. Criteria for diastolic pressure. Revo-lution. Counterevolution and now a compro-mise. Pediatrics, 71:854-856, 1983.

6. ÁúâÜæçò Â. ÁñôçñéáêÞ õðÝñôáóç óôá ðáéäéÜ.Áñ÷åßá ÐáéäéáôñéêÞò Åôáéñßáò Âïñåßïõ ÅëëÜ-äáò. 49-59, 1986.

7. Adams HF, Landaw ME. What are Health BloodPressure for children? Pediatrics, 68:268-0, 1981.

8. Blankson JM, Lardi ED, Pobec OM. Blood pres-sure levels of American children. J Chron Dis,30:735-743, 1977.

9. ÐáðáæÞóçò Ã, Ðáðáèáíáóßïõ-Êëþíôæá Ä, Ëá-ãüò Ð êáé óõí. ÔéìÝò áñôçñéáêÞò ðßåóçò óå áóôéêüðëçèõóìü çëéêßáò 9-18 åôþí. Ç åðßäñáóç ôçòÞâçò. Äåëôßï Á' Ðáéä. Êëéí. Ðáí. Áèçíþí, (Óõ-ìðëçñ. Ôåý÷ïò: “ÄéåèíÝò Ýôïò ðáéäéïý”): 40, 1979.

10. Voors AW, Webber LS, Berenson GS, Bloodpressure of children ages 2.5-5.5 years in atotal community. The Bogalusa Heart Study.Am J Epidem, 107:403-411, 1978.

11. Voors AW, Webber LS, Frerich RR, BerensonGS. Body height and body mass as determi-nants of basal blood pressure in children. TheBogalusa Heart Study. Am J Epid, 106:101-108, 1977.

12. Fixler DE, Laird WP. Validity of mass bloodpressure screening in children. Pediatrics,72:459-463, 1983.

13. Andre JL, Deschamps JP, Quequen R. La ten-sion arterielle chez l’ enfant et l’ adolescent.Valuers rapportees a l’ age et a la taille chez17.067 sujets. Arch Fr Pediatr, 34:477-482, 1980.

14. Hediger ML, Schall IJ, Karz HS, Gruskin AB,Eveleth PB. Resting blood pressure and PulseRate distributions in Black Adolescents. ThePhiladelphia blood pressure Project. Pediatrics,74:1016-1021, 1984.

15. Laner MR, Burns LT, Clarke RW. Assesingchildren’s blood pressure. Consideration of agentbody-size. The Muscatine Study. Pediatrics,75:1081-1090, 1985.

16. Mc Crony WW. Blood pressure in healthy chil-dren. Pediatrics, 70:143-145, 1982.

17. Ðáðá÷ñÞóôïõ Ö, ÊáñáìðÝñçò Ó, ÁúâÜæçò Â,ÄçìçôñéÜäçò Á, Êáôóïõãéáííüðïõëïò Â. Ç áñ-

ôçñéáêÞ ðßåóç óå ðáéäéÜ ôçò ðñïó÷ïëéêÞò çëé-êßáò. ÐáéäéáôñéêÜ ×ñïíéêÜ, 14:145-153, 1985.

18. ÂáñëÜìçò Ã. Ç áñôçñéáêÞ ðßåóéò êáôÜ ôçí ðáé-äéêÞí êáé åöçâéêÞí çëéêßáí. ÄéáôñéâÞ åðß äéäá-êôïñßá. Èåóóáëïíßêç, 1977.

19. Cassimos CH, Varlamis G, Karamperis S, Kat-souyanopoulos Blood pressure in children andadolescents. Acta Paediatr Scan, 66:439-43, 1977.

20. ÃåùñãéÜäçò Å, ÁëéöÝñçò Ê, ÐáðáíäñÝïõ Ë,Ìáíôæþñïò ×, Ôñé÷üðïõëïò Ä. ÁíÜóôçìá, âÜ-ñïò êáé ðá÷õóáñêßá ôùí ÅëëÞíùí. Äéá÷ñïíéêÞóõãêñéôéêÞ ìåëÝôç ìå ôá ðñï 20åôßáò äåäïìÝíá.ÉáôñéêÞ, 63:272-6, 1993.

21. ÁúâÜæçò Â, Óôáõñßäçò É, ÂáëåñÞ Ñ, ÂáñëÜìçòÃ, ÊáñáìðÝñçò Ó, Ðáðá÷ñÞóôïõ Ö. Öõóéïëïãé-êÜ åðßðåäá áñôçñéáêÞò ðßåóçò óôá ðáéäéÜ óåó÷Ýóç ìå ôï ýøïò ôïõò. ÐáéäéáôñéêÞ ÂïñåßïõÅëëÜäïò, 3:144-53, 1986.

22. Ðáéïíßäçò Á, ÁúâÜæçò Â, Êïñßôóïãëïõ Á, Êáóß-ìïò ×. Ðá÷õóáñêßá, ÕðÝñôáóç êáé õðåñëéðéäáé-ìßá óå 1304 ðáéäéÜ ôçò áãñïôéêÞò ðåñéï÷ÞòÆáãêëéâåñßïõ Èåóóáëïíßêçò. ÅëëçíéêÞ ÉáôñéêÞ,49:186-194, 1982.

23. Riemeschneider TA. Systemic Hypertension In:Nelson NE, Textbook, Pediatrics. The Cardio-vascular system. 13th ed. Philadelphia: W.B.Sawnders Company, 1027-1032, 1983.

24. Buonomo E, Pasquarella A, Palombic L. Bloodpressure and anthropometry in parents and chil-dren of southern Italian village. Journal of hu-man inpentension (10 suppl.), 35:77-85, 1996.

25. ÊáñáìðÝñçò Ó, ÁúâÜæçò Â, ÂáñëÜìçò Ã, Êïñé-ôóüãëïõ Á, ÊÜóéìïò ×. Äéåñåýíçóç ôçò áéôßáòôçò áõîçìÝíçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò óå áóõìðôù-ìáôéêÜ ðáéäéÜ êáé åöÞâïõò. ÐáéäéáôñéêÜ ×ñïíé-êÜ, 13:88-92, 1984.

26. ÁúâÜæçò Â. ÁñôçñéáêÞ ðßåóç, ëéðßäéá áßìáôïòêáé áèçñïóêëçñùôéêÝò åêäçëþóåéò óå ïéêïãÝíåéåòõðåñôáóéêþí ðáéäéþí. ÄéäáêôïñéêÞ äéáôñéâÞ.Èåóóáëïíßêç. 1979.

27. Uhari M, Nuntinen M, Turtinen J, Pokka T.Pulse sounds and measurements of diastolicblood pressure in children. Lancet, 338:159-161, 1991.

28. Akahoshi M, Soda M, Carter RL, NakashimaE, Shimera K, Seto S, Yano K. Correlation be-tween systolic blood pressure and physical de-velopment in adolescence. American journalof Epidemiology, 144:51-58, 1996.

29. Cassimos CH, Aivazis V, Karamperis S, Varla-mis G, Katsouyanopoulos V. Arterial blood pres-sure, serum lipids and cardiolvascular compica-tion in Families of hypertensive children. ActaPaediatr Scand, 71:235-238, 1982.


16

Ä.Â. ÐáíáãéùôÜêïò êáé óõí.

Ç ó÷Ýóç ìåôáîý ðáèçôéêïý êáðíßóìáôïò êáé ôïõ êéíäýíïõåìöÜíéóçò ïîÝïò óôåöáíéáßïõ óõíäñüìïõ: ìåëÝôç CARDIO2000

Ä.Â. ÐáíáãéùôÜêïò, Á. ÆåúìðÝêçò, ×. ×ñõóï÷üïõ, ×. Ðßôóáâïò, ×. ÓôåöáíÜäçò, Ð. Ôïýôïõæáò

ÅÑÅÕÍÇÔÉÊÇ ÅÑÃÁÓÉÁ

ÏRIGINAL PAPERPrimary Heatlh Care, Volume 15, Number 1, 16-25, 2003ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 16-25, 2003

ÅéóáãùãÞ

Ôéò ôåëåõôáßåò äåêáåôßåò áñêåôÝòåðéäçìéïëïãéêÝò ìåëÝôåò Ý÷ïõí áó÷ï-ëçèåß ìå ôç óêéáãñÜöçóç ôïõ ðéèáíü-ôåñïõ õðïøçößïõ ãéá óôåöáíéáßá íüóï,ç ïðïßá áðïôåëåß ôç óõ÷íüôåñç áéôßáèáíÜôïõ óå ðïëëÝò âéïìç÷áíéêÝò êá-èþò åðßóçò êáé áíáðôõóóüìåíåò ÷þ-ñåò. Ìåôáîý ðïëëþí Üëëùí ðáñáãü-íôùí êéíäýíïõ éäéáßôåñç ðñüêëçóç ãéáôçí åðéäçìéïëïãéêÞ Ýñåõíá áðïôåëåß çåéóðíïÞ êáðíïý ôóéãÜñïõ áðü ôï ðå-ñéâÜëëïí Þ "ðáèçôéêü êÜðíéóìá"1-5.Ðéóôåýåôáé üôé ôï ðáèçôéêü êÜðíéóìáðñïêáëåß 30.000-60.000 èáíÜôïõò åôç-óßùò óôéò Ç.Ð.Á. êáé 90.000-180.000ìç èáíáôçöüñá êáñäéoáããåéáêÜ åðåé-óüäéá. ̧ ÷åé âñåèåß üôé ï êßíäõíïò ðïõäéáôñÝ÷åé Ýíáò ðáèçôéêüò êáðíéóôÞòíá íïóÞóåé åîáéôßáò ôçò Ýêèåóçò ôïõóôïí êáðíü åßíáé áðü 2% Ýùò 10%ôïõ êéíäýíïõ ðïõ äéáôñÝ÷åé Ýíáò åíåñ-ãçôéêüò êáðíéóôÞò3. Êáèþò ôï åíåñãç-ôéêü êÜðíéóìá ðñïêáëåß ôï Ýíá ôñßôï

ÐåñßëçøçÓêïðüò. Óêïðüò ôçò ìåëÝôçò áõôÞò Þôáí íá åñåõíÞóåé ôç ó÷Ýóç ìåôáîýðáèçôéêïý êáðíßóìáôïò êáé êéíäýíïõ åêäÞëùóçò ïîÝïò óôåöáíéáßïõ óõíäñü-ìïõ. ÌÝèïäïò - Ðëçèõóìüò ìåëÝôçò. Ç CARDIO2000 åßíáé ìéá ìåëÝôç áóèå-íþí-ìáñôýñùí, ðïõ äéåîÞ÷èç óôçí ÅëëÜäá ìåôáîý 2000-2001. Óôïõò áóèåíåßòðåñéëáìâÜíïíôáí 847 íïóçëåõüìåíïé ìå ðñþôï åðåéóüäéï ïîÝïò óôåöáíéáßïõóõíäñüìïõ êáé 1078 ìÜñôõñåò ðïõ äåí Ýðáó÷áí áðü êáñäéáããåéáêÜ íïóÞìáôá,åîïìïéùìÝíïé ìå ôïõò áóèåíåßò ùò ðñïò ôçí çëéêßá (±3 Ýôç), öýëï êáé ðåñéï÷Þêáôïéêßáò. Ôï ðáèçôéêü êÜðíéóìá ïñßóèçêå óáí Ýêèåóç óôïí êáðíü ôóéãÜñïõôïõ ðåñéâÜëëïíôïò ãéá ðåñéóóüôåñï áðü 30 ëåðôÜ çìåñçóßùò. ÁðïôåëÝóìá-ôá. Ìå âÜóç ôçí áíÜëõóç ôùí äåäïìÝíùí, 731 áóèåíåßò (86%) êáé 605 ìÜñôõ-ñåò (56%) áíÝöåñáí üôé åêôßèïíôáí óå ðáèçôéêü êÜðíéóìá 30 Þ ðåñéóóüôåñáëåðôÜ êÜèå ìÝñá. Ìåôáîý ôùí ìç êáðíéóôþí, ïé áóèåíåßò åß÷áí 47% ðåñéóóü-ôåñåò ðéèáíüôçôåò íá áíáöÝñïõí ôáêôéêÞ Ýêèåóç óå ðáèçôéêü êÜðíéóìá (oddsratio= 1,47, 95% ÄÅ 1,26-1,80) óå ó÷Ýóç ìå ôïõò ìÜñôõñåò. Ç Ýêèåóç óåðáèçôéêü êÜðíéóìá óôï ÷þñï åñãáóßáò óõó÷åôßóèçêå ìå ìåãáëýôåñï êßíäõíïóôåöáíéáßáò íüóïõ áðü üôé ç Ýêèåóç óôï ÷þñï ôïõ óðéôéïý (+97% Ýíáíôé+33%). Ï êßíäõíïò óôåöáíéáßáò íüóïõ Þôáí åðßóçò áõîçìÝíïò óôïõò åíåñãç-ôéêïýò êáðíéóôÝò ðïõ ôáêôéêÜ åêôßèïíôáí óå ðáèçôéêü êÜðíéóìá (OR=2,83, 95%ÄÅ 2,07-3,31). ÓõìðåñÜóìáôá. Ç ìåëÝôç õðïóôçñßæåé ôçí õðüèåóç üôé ôïðáèçôéêü êÜðíéóìá áõîÜíåé ôïí êßíäõíï åêäÞëùóçò ïîÝïò óôåöáíéáßïõ óõíäñü-ìïõ. Ç óõíÜöåéá áõôþí ôùí åõñçìÜôùí ìå ôï óýíïëï ôùí óôïé÷åßùí ðïõ Ý÷ïõíäçìïóéåõôåß õðïóôçñßæåé ôï ñüëï ôïõ ðáèçôéêïý êáðíßóìáôïò óôçí áéôéïëïãßáôïõ óôåöáíéáßïõ óõíäñüìïõ.

ÊáñäéïëïãéêÞ ÊëéíéêÞ, ÉáôñéêÞ Ó÷ïëÞ, Ðáíåðéóôçìßïõ Áèçíþí & Åëëçíéêü ºäñõìá Êáñäéïëï-ãßáò

ËÝîåéò ÊëåéäéÜ: ðáèçôéêü êÜðíéóìá, ïîý óôåöáíéáßïóýíäñïìïÕðïâëÞèçêå: 5 Éïõíßïõ 2002ÅðáíõðïâëÞèçêå: 3 Éáíïõáñßïõ 2003¸ãéíå äåêôÞ ãéá äçìïóßåõóç: 16 Éáíïõáñßïõ 2003Õðåýèõíïò áëëçëïãñáößáò: ÄçìïóèÝíçò Â. Ðáíá-ãéùôÜêïò, Ðáëáéþí Ðïëåìéóôþí 46, ÃëõöÜäá 16674, Tçë.: 210 9603116, Fax.: 210 9600719, E-mail:[email protected]

17

Ä.Â. ÐáíáãéùôÜêïò êáé óõí. Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

The Association Between Exposure to Environmental Tobacco Smokeand the Development of Acute Coronary Syndromes: The CARDIO2000StudyDemosthenes B Panagiotakos, Akis Zeimbekis, Christina Chrysohoou, ChristosPitsavos, Christodoulos Stefanadis, Pavlos Toutouzas

SummaryObjective: The purpose of this study was to investigate the association be-tween environmental tobacco smoke exposure (at least 30 min/day) and therisk of developing acute coronary syndromes (ACS). Design and setting: TheCARDIO2000 is a case-control study, was conducted in Greece, during 2000-2001. Cases included 847 individuals with a first event of ACS and 1078cardiovascular disease-free controls. Cases and controls were frequency matchedon age (within three years of age), gender and region. ACS was defined as adiagnosis of first acute myocardial infarction or unstable angina. Exposure toenvironmental tobacco smoke was measured by self-report as follows: after thesecond day of hospitalisation, for the cases and at the entry for the controls weasked them whether they are currently exposed to tobacco smoke from otherpeople (home or/and work) for more than 30 minutes per day. The responseswere categorized into three levels: no exposure, occasional exposure (< 3 timesper week), and regular exposure. In addition we, also, asked for how many yearsthey have been exposed. Because these were self-reported assessments andprone to bias, we compared these results to reports obtained from subjects'relatives or friends, using the Kendal's tau-coefficient that showed high agree-ment. Results: Seven hundred and thirty-one (86%) of the patients and 605(56%) of the controls reported current exposure of 30 minutes per day or moreto ETS. Among current non-smokers, cases were 47% more likely to reportregular exposure to ETS (OR=1.47, 95% CI: 1.26-1.80) compared to controls.Exposure to ETS at work was associated with a greater risk of ACS comparedto home exposure (+97% vs. +33%). The risk of ACS was, also, elevated inactive smokers (OR=2.83, 95% CI 2.07-3.31) regularly exposed to ETS. Con-clusions: This study supports the hypothesis that exposure to ETS increasesthe risk of developing acute coronary syndromes. The consistency of thesefindings with the existing totality of evidence presented in the literature supportsthe role of ETS in the etiology of ACS.

Key words: environmental tobacco smoke, acute coronary syndromes

óõíäñüìïõ, óôïí Åëëçíéêü ðëçèõóìü,ðïõ ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ôï ìåãÜëïðïóïóôü åíåñãçôéêþí êáðíéóôþí.

Ðëçèõóìüò ìåëÝôçò - ÌÝèïäïò

Ç CARDIO2000 åßíáé ìéá ðïëõ-êåíôñéêÞ ìåëÝôç áóèåíþí-ìáñôýñùí çïðïßá äéåñåõíÜ ôç ó÷Ýóç ìåôáîý äéá-öüñùí äçìïãñáöéêþí, äéáôñïöéêþí,øõ÷ïëïãéêþí êáé Üëëùí ðáñáãüíôùíôïõ ôñüðïõ æùÞò, êáèþò åðßóçò êáéôùí êëáóóéêþí êáñäéïáããåéáêþí ðá-ñáãüíôùí êéíäýíïõ, ìå ôçí ðéèáíüôç-ôá ðñþôçò åêäÞëùóçò ìç èáíáôçöü-ñïõ ïîÝïò óôåöáíéáßïõ åðåéóïäßïõ. Áðüôïí ÉáíïõÜñéï ôïõ 2000 Ýùò ôïí Áý-ãïõóôï ôïõ 2001, áðü ôá 956 Üôïìá,ðïõ ìüëéò åß÷áí åéóá÷èåß óå åðéëåãìÝ-íá íïóïêïìåßá ôçò ÷þñáò ìå ðñþôçåêäÞëùóç ïîÝïò óôåöáíéáßïõ óõíäñü-ìïõ (ç óôáèåñÞ óôçèÜã÷ç áðïêëåßóèçêåáðü ôçí ìåëÝôç), ôá 848 äÝ÷èçêáí íáðÜñïõí ìÝñïò óôç ìåëÝôç (ðïóïóôüáíôáðüêñéóçò: 89%). Ôá êñéôÞñéá åðé-ëïãÞò ãéá ôïõò áóèåíåßò Þôáí:

· äéÜãíùóç ôïõ ðñþôïõ ïîÝïò åì-öñÜãìáôïò ôïõ ìõïêáñäßïõ ôïïðïßï ðñïóäéïñßóôçêå áðü ôéòáëëáãÝò óôï çëåêôñïêáñäéïãñÜöç-ìá ðïõ óõíïäåõüôáí áðü óõìâá-ôÜ êëéíéêÜ óõìðôþìáôá êáé ôááõîçìÝíá åðßðåäá ôùí äéáãíùóôé-

êþí åíæýìùí (49% ôùí áóèåíþí åß÷áí õðï-óôåß Ýìöñáãìá ôïõ ìõïêáñäßïõ), Þ

· äéÜãíùóç áóôáèïýò óôçèÜã÷çò (Ýíá Þ ðåñéó-óüôåñá åðåéóüäéá óå þñá áíÜðáõóçò óôéò 48þñåò ðïõ ðñïçãÞèçêáí) ðïõ áíôéóôïé÷åß óôçíôñßôç êáôçãïñßá ôçò êáôÜôáîçò Braunwald6

(51% ôùí áóèåíþí ðáñïõóßáóáí áóôáèÞ óôç-èÜã÷ç).ÌåôÜ ôçí åðéëïãÞ ôùí áóèåíþí áêïëïýèçóå

ç åðéëïãÞ ôùí ìáñôýñùí (ïìÜäá åëÝã÷ïõ). Áñ÷é-êÜ åðéëÝ÷èçêáí ôõ÷áßá 1300 ìÜñôõñåò áðü ôïõòïðïßïõò ïé 1078 óõìöþíçóáí íá ðÜñïõí ìÝñïòóôç ìåëÝôç (ðïóïóôü áíôáðüêñéóçò: 83%). ÏéìÜñôõñåò åß÷áí ðáñüìïéá çëéêßá ìå ôïõò áóèåíåßò(+3 Ýôç), ôï ßäéï öýëï êáé ðñïÝñ÷ïíôáí áðü ôçíßäéá ðåñéï÷Þ ôçò ÷þñáò. ¹ôáí êõñßùò Üôïìá ðïõ

ôùí èáíÜôùí óôïõò Üíäñåò çëéêßáò 35-69 åôþí,ï áñéèìüò ôùí èáíÜôùí ðïõ ïöåßëïíôáé óôï ðá-èçôéêü êÜðíéóìá åßíáé åðßóçò ìåãÜëïò3. ̧ ÷åé åðß-óçò áíáöåñèåß üôé ôï ðáèçôéêü êÜðíéóìá, åßôåóôï óðßôé åßôå óôï ÷þñï åñãáóßáò, åßíáé ç ôñßôçêáôÜ óåéñÜ áéôßá ðñïâëçìÜôùí õãåßáò êáé ðñüù-ñïõ èáíÜôïõ, ìåôÜ ôï åíåñãçôéêü êÜðíéóìá êáéôçí êáôÜ÷ñçóç áëêïüë, ðïõ ìðïñåß íá ðñïëç-öèåß3. Ðáñüëá áõôÜ ç åðßäñáóç ôïõ ðáèçôéêïýêáðíßóìáôïò óôçí õãåßá ìáò äå öáßíåôáé íá ëáì-âÜíåôáé éäéáßôåñá õðüøç óôçí ðïëéôéêÞ ðïõ áöï-ñÜ ôç äçìüóéá õãåßá, éäéáßôåñá óå ðëçèõóìïýò ìåìåãÜëï ðïóïóôü åíåñãçôéêþí êáðíéóôþí.

Óêïðüò ôçò ìåëÝôçò áõôÞò Þôáí íá äéåñåõíç-èåß ç ó÷Ýóç ìåôáîý ðáèçôéêïý êáðíßóìáôïò êáéêéíäýíïõ åêäÞëùóçò ìç èáíáôçöüñïõ, óôåöáíéáßïõ

Department of Cardiology, School of Medicine, University of Athens, Greece & HellenicHeart Foundation


18


åðéóêÝöôçêáí ôá åîùôåñéêÜ éáôñåßá ôùí ßäéùííïóïêïìåßùí, êáôÜ ôï ßäéï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá ìåôïõò áóèåíåßò ãéá ìç ðñïêáèïñéóìÝíåò åîåôÜóåéòÞ ÷åéñïõñãéêÝò ìéêñïåðåìâÜóåéò (91% ôïõ óõíü-ëïõ ôùí ìáñôýñùí). Ùóôüóï, óå ïñéóìÝíá åðáñ-÷éáêÜ íïóïêïìåßá üðïõ ï áñéèìüò ôùí åðéóêå-ðôþí óôá åîùôåñéêÜ éáôñåßá äåí Þôáí åðáñêÞòãéá ôçí åîïìïßùóç åíôÜ÷èçêå óôçí ìåëÝôç Ýíáòìéêñüò áñéèìüò åðéóêåðôþí óôá ßäéá íïóïêïìåßá(3% ôïõ óõíüëïõ ôùí ìáñôýñùí) Þ áôüìùí ðïõôõ÷áßá åðéëÝ÷ôçêáí áðü ôïõò äçìïôéêïýò êáôá-ëüãïõò (6%ôïõ óõíüëïõ ôùí ìáñôýñùí). Óå êÜèåðåñßðôùóç ïé ìÜñôõñåò Þôáí Üôïìá ÷ùñßò êëéíé-êÜ óõìðôþìáôá, åíäåßîåéò Þ õðïøßá êáñäéáããåéá-êÞò íüóïõ óôï éáôñéêü éóôïñéêü ôïõò, üðùò åêôß-ìçóå êáñäéïëüãïò ðïõ óõììåôåß÷å óôçí ïìÜäáôçò ìåëÝôçò.

ÄéáóôñùìÜôùóç

Óýìöùíá ìå ôá óôïé÷åßá ôçò ÅëëçíéêÞò Óôá-ôéóôéêÞò Õðçñåóßáò (áðïãñáöÞ ôïõ 1991) ÝãéíåêáôáíïìÞ ôïõ áðáéôïýìåíïõ äåßãìáôïò ôùí áóèå-íþí óå üëåò ôéò ðåñéï÷Ýò ôçò ÅëëÜäáò ðñïêåéìÝ-íïõ íá óõìðåñéëÜâïõìå äéÜöïñá êïéíùíéêü-ïéêï-íïìéêÜ óôñþìáôá êáé ðïëéôéóìéêÜ ÷áñáêôçñéóôé-êÜ óôïí õðü ìåëÝôç ðëçèõóìü. Ôá Üôïìá ôçòìåëÝôçò ðñïÝñ÷ïíôáé ðåñßðïõ áðü ôá ìéóÜ íïóï-êïìåßá (7 äçìüóéá êáé 2 éäéùôéêÜ) ôùí 2 ìåãáëý-ôåñùí áóôéêþí êÝíôñùí (ÁèÞíá êáé Èåóóáëïíß-êç) êáé áðü ôï óýíïëï ó÷åäüí (3/4) ôùí êõñéüôå-ñùí íïìáñ÷éáêþí íïóïêïìåßùí ôùí õðüëïéðùíðåñéï÷þí ôçò ÅëëÜäáò (3 ôçò ÓôåñåÜò ÅëëÜäáò,3 ôçò Èåóóáëßáò, 2 ôçò Çðåßñïõ, 5 ôçò Ìáêåäï-íßáò, 2 ôçò ÈñÜêçò, 5 ôçò ÐåëïðïííÞóïõ, 2 ôçòÊñÞôçò, 5 ôùí íçóéþí ôïõ Áéãáßïõ êáé 3 ôùííçóéþí ôïõ Éïíßïõ). Ï áñéèìüò ôùí áôüìùí êáèï-ñßóôçêå ìÝóù áíÜëõóçò éó÷ýïò þóôå íá áîéïëï-ãçèåß äéáöïñÜ > 7% óôï éóôïñéêü Ýêèåóçò óôïíðáñÜãïíôá åíäéáöÝñïíôïò, ìåôáîý áóèåíþí-ìáñ-ôýñùí (óôáôéóôéêÞ éó÷ýò >80% êáé p < 0.05).

Äéåñåõíïýìåíïé ðáñÜãïíôåò

Ôï ðáèçôéêü êÜðíéóìá åêôéìÞèçêå ìÝóù åíüòåìðéóôåõôéêïý åñùôçìáôïëïãßïõ (ðïõ äçìéïõñãÞ-èçêå ãéá ôïõò óêïðïýò ôçò ìåëÝôçò óôá ðñüôõðáåñùôçìáôïëïãßùí Üëëùí äéåèíþí ìåëåôþí1,2) êáé

ðïõ óõìðëçñþèçêå êáôÜ ôç äéÜñêåéá ìßáò åéäé-êÞò óõíÝíôåõîçò ðïõ äüèçêå óôïõò åñåõíçôÝò ôçòCARDIO2000, ìåôÜ ôç äåýôåñç ìÝñá íïóçëåßáòãéá ôïõò áóèåíåßò êáé êáôÜ ôçí åßóïäï ãéá ôïõòìÜñôõñåò. ÅéäéêÜ, èÝóáìå ôï åñþôçìá: "¸ñ÷åóôåóå åðáöÞ ìå êáðíü áðü ôóéãÜñá ðïõ êáðíßæïõíÜëëïé Üíèñùðïé ãéá ðÜíù áðü 30 ëåðôÜ çìåñç-óßùò;" Ñùôïýóáìå åðßóçò îå÷ùñéóôÜ ãéá äýï ÷þ-ñïõò Ýêèåóçò: ôï óðßôé êáé ôï ÷þñï åñãáóßáò. ÏéáðáíôÞóåéò êáôáôÜ÷èçêáí óå 3 êáôçãïñßåò: (á)êáìßá Ýêèåóç, (â) ðåñéóôáóéáêÞ Ýêèåóç (<3 öï-ñÝò ôçí åâäïìÜäá) êáé (ã) ôáêôéêÞ Ýêèåóç. Åðß-óçò ñùôïýóáìå: "Ùò åíÞëéêáò ðüóá ÷ñüíéá æÞóá-ôå ìå êÜðïéïí ðïõ êÜðíéæå ôáêôéêÜ;". ¼ðùò êáéóå ðñïçãïýìåíåò ìåëÝôåò1, ïé áðáíôÞóåéò êùäéêï-ðïéÞèçêáí óå: êáíÝíá Þ < 1 Ýôïò, 1 Ýùò 4, 5 Ýùò9, 10 Ýùò 19, 20 Ýùò 29, 30 Ýùò 39 êáé >áðü 40Ýôç. ÅðåéäÞ áõôÝò áðïôåëïýóáí ðñïóùðéêÝò åêôé-ìÞóåéò êáé ìðïñïýóáí íá õðåñåêôéìçèïýí ëüãùôçò ðáñïýóáò êáôÜóôáóçò ôùí áóèåíþí, óõãêñß-íáìå ôéò áðáíôÞóåéò ìå üóá áíÝöåñáí êáé ïéößëïé êáé óõããåíåßò áõôþí ôùí áôüìùí. Ï óõíôå-ëåóôÞò Kendal (ãéá ôïí Ýëåã÷ï åãêõñüôçôáò ôïõåñùôçìáôïëïãßïõ) Ýäåéîå ìåãÜëï âáèìü óõìöù-íßáò ìåôáîý ôùí áðáíôÞóåùí áóèåíþí-ìáñôýñùíêáé áõôþí ôùí ößëùí Þ óõããåíþí ôïõò (ô = 0,82,p<0,01 êáé ôá = 0,90, p<0,01,áíôßóôïé÷á). Óôï3% ôùí áóèåíþí êáé óôï 2% ôùí ìáñôýñùí äéá-ðéóôþèçêå áóõìöùíßá êáé ùò åê ôïýôïõ áðï-êëåßóèçêáí áðü ôçí áíÜëõóç.

Åíåñãïß êáðíéóôÝò èåùñÞèçêáí åêåßíïé ðïõêÜðíéæáí ôïõëÜ÷éóôïí Ýíá ôóéãÜñï ôçí çìÝñá ãéáðåñéóóüôåñï áðü Ýíá ÷ñüíï. Ðñþçí êáðíéóôÝòèåùñÞèçêáí åêåßíïé ðïõ åß÷áí óôáìáôÞóåé ôïêÜðíéóìá ôïõëÜ÷éóôïí Ýíá ÷ñüíï ðñéí ôçí óõíÝ-íôåõîç. Ìç êáðíéóôÝò åêåßíïé ðïõ äåí åß÷áí ðïôÝêáðíßóåé óôç æùÞ ôïõò. ÊáôáãñÜöçêáí êáé ðåñé-ðôþóåéò ðåñéóôáóéáêþí êáðíéóôþí (<1 Ýôïò) ìå-ôáîý ôùí áóèåíþí (12 Üôïìá, Þ 1%) êáé ôùíìáñôýñùí (21 Üôïìá, Þ 2%), ïé ïðïßïé áðïêëåß-óôçêáí áðü ôç ìåëÝôç ëüãù ôïõ ìéêñïý ðïóï-óôïý ôïõò. Ôï ìïñöùôéêü åðßðåäï áîéïëïãÞèçêåìå âÜóç ôá ÷ñüíéá åêðáßäåõóçò. Åðßóçò êáôá-ãñÜöçêå êáé ôï ìÝóï åôÞóéï åéóüäçìá ôùí ôåëåõ-ôáßùí 5 åôþí. ÁíáæçôÞèçêáí êëéíéêÜ óõìðôþìá-ôá êáôÜèëéøçò óôç äéÜñêåéá ôïõ ôåëåõôáßïõ ìÞíá÷ñçóéìïðïéþíôáò ôçí êëßìáêá êáôÜèëéøçò Cen-ter of Epidemiological Studies - Depression Scale(CES-D)7. Ìå âÜóç ðéëïôéêÞ áíÜëõóç óôÜèìéóçòóå Üôïìá ðïõ åß÷áí êëéíéêÜ äéáðéóôùìÝíç êáôÜ-

19


óõíÝíôåõîç. Ôá ðáñáðÜíù óôïé÷åßá êáèþò êáéôá üóá áíÝöåñáí ïé áóèåíåßò êáé ïé ìÜñôõñåò÷ñçóéìïðïéÞèçêáí ãéá íá ÷áñáêôçñéóèïýí ôáÜôïìá ôçò ìåëÝôçò ùò õðåñôáóéêÜ, õðåñ÷ïëçóôå-ñïëáéìéêÜ êáé äéáâçôéêÜ. ¸ôóé óå óõìöùíßá êáéìå ôá êñéôÞñéá êáôÜôáîçò Üëëùí åðéäçìéïëïãé-êþí ìåëåôþí9, ïé áóèåíåßò ìå ìÝóç ðßåóç ìåãáëý-ôåñç Þ ßóç ìå 140/90 mm Hg Þ áõôïß ðïõ áêï-ëïõèïýóáí áíôß-õðåñôáóéêÞ áãùãÞ êáôáôÜ÷èç-êáí óôïõò õðåñôáóéêïýò. Õðåñ÷ïëçóôåñïëáéìßáèåùñÞóáìå üôé ðáñïõóßáæáí üóïé åß÷áí óõãêÝ-íôñùóç ÷ïëçóôåñüëçò ìåãáëýôåñç áðü 220 mg/dL Þ ìåãáëýôåñç 200 mg/dL êáé ðáñïõóßá äõïáêüìç ðáñáãüíôùí êáñäéïáããåéáêïý êéíäýíïõ Þáêïëïõèïýóáí åéäéêÞ õðï-ëéðéäáéìéêÞ áãùãÞ. Äéá-âçôéêïß èåùñÞèçêáí üóïé ðáñïõóßáæáí óõãêÝíôñù-óç ãëõêüæçò áßìáôïò óå êáôÜóôáóç íçóôåßáò ìå-ãáëýôåñç áðü 125 mg/dL Þ áõôïß ðïõ áêïëïõ-èïýóáí åéäéêÞ äßáéôá Þ/êáé åéäéêÞ áãùãÞ. ÔÝëïòðá÷ýóáñêïé èåùñÞèçêáí üóïé åìöÜíéóáí äåßêôçìÜæáò óþìáôïò (âÜñïò/ýøïò²) ìåãáëýôåñï áðü29,9 Kg/m². ËåðôïìÝñåéåò ðïõ áöïñïýí ôï ó÷å-äéáóìü êáé ôç ìåèïäïëïãßá ôçò ìåëÝôçò Ý÷ïõíÞäç áíáöåñèåß óôç âéâëéïãñáößá10,11.

ÓôáôéóôéêÞ ÁíÜëõóç

Ïé óõíå÷åßò ìåôáâëçôÝò ðáñïõóéÜæïíôáé óáíìÝóåò ôéìÝò (±1 ôõðéêÞ áðüêëéóç) êáèþò åðßóçòêáé óáí 95% äéáóôÞìáôá åìðéóôïóýíçò (ÄÅ), åíþïé êáôçãïñéêÝò ìåôáâëçôÝò ðáñïõóéÜæïíôáé óáíáðüëõôåò (êáé ó÷åôéêÝò) óõ÷íüôçôåò. Ãéá ôçí åêôß-ìçóç ôùí ðïëõðáñáãïíôéêþí ìïíôÝëùí ðñïçãÞ-èçêå äéåñåõíçôéêÞ áíÜëõóç. Ï óõíôåëåóôÞò óõ-ó÷Ýôéóçò ôïõ Pearson åöáñìüóèçêå ãéá íá áðï-ôéìÞóåé ðéèáíÝò ó÷Ýóåéò ìåôáîý ôùí óõíå÷þí ìå-ôáâëçôþí, åíþ ïé ðßíáêåò óõíÜöåéáò êáé õðïëï-ãéóìïß ôùí áíôßóôïé÷ùí ÷2 êñéôçñßùí, åöáñìü-óèçêáí ãéá ôçí áîéïëüãçóç ôùí ó÷Ýóåùí ìåôáîýôùí êáôçãïñéêþí ìåôáâëçôþí. Ìå ôç ÷ñÞóç ôïõStudent's t-test äéåñåõíÞèçêáí ïé ó÷Ýóåéò ìåôáîýðïóïôéêþí êáé êáôçãïñéêþí ìåôáâëçôþí. Ç åêôß-ìçóç ôùí ó÷åôéêþí êéíäýíùí Ýãéíå ìå ôïí õðïëï-ãéóìü ôïõ ó÷åôéêïý ëüãïõ óõìðëçñùìáôéêþí ðé-èáíïôÞôùí (OR = odds ratio) êáé ôùí áíôéóôïß-÷ùí 95% äéáóôçìÜôùí åìðéóôïóýíçò, ìÝóù ìï-íôÝëùí ðïëõìåôáâëçôÞò õðü óõíèÞêç ëïãáñéèìé-óôéêÞò åîÜñôçóçò. Ç åêôßìçóç ôùí ðïëõðáñáãï-íôéêþí ìïíôÝëùí Ýãéíå ìå ôçí åöáñìïãÞ âçìáôé-

èëéøç ÷ñçóéìïðïéÞóáìå óáí ïñéáêü óçìåßï ôï óêïñ15 ôçò ðáñáðÜíù êëßìáêáò (0-60) ãéá íá äéá-êñßíïõìå ôá êýñéá óõìðôþìáôá ôçò êáôÜèëéøçò.¸ôóé êáôáôÜîáìå ôá Üôïìá óå 2 êáôçãïñßåò: óåáõôïýò ìå êáé óå áõôïýò ÷ùñßò ðñüóöáôá óõ-ìðôþìáôá êáôÜèëéøçò (CES-D ³15 êáé CES-D<15). Ùò óùìáôéêÞ äñáóôçñéüôçôá ïñßóôçêå ïðïéï-äÞðïôå åßäïò óùìáôéêÞò Üóêçóçò ðïõ äåí ó÷åôé-æüôáí ìå ôçí åñãáóßá êáé ãéíüôáí ãéá ôïõëÜ÷é-óôïí 1 öïñÜ ôçí åâäïìÜäá ôïí ôåëåõôáßï ÷ñüíï.Ôá õðüëïéðá Üôïìá èåùñÞèçêå üôé áêïëïõèïý-óáí êáèéóôéêÞ æùÞ. Åðßóçò ëÞöèçêå õðüøç çäéÜñêåéá ôçò óùìáôéêÞò Üóêçóçò. Ç áîéïëüãçóçôùí äéáôñïöéêþí óõíçèåéþí âáóßóôçêå óå åñùôç-ìáôïëüãéï áðü ôï ÔìÞìá ÄéáôñïöÞò ôçò ÅèíéêÞòÓ÷ïëÞò Äçìüóéáò Õãåßáò8. Ç ðáñáäïóéáêÞ Ìåóï-ãåéáêÞ äßáéôá ÷áñáêôçñßæåôáé áðü Üöèïíá öñïý-ôá, ëá÷áíéêÜ, øùìß, Üëëá äçìçôñéáêÜ, ðáôÜôåò,ðïõëåñéêÜ, öáóüëéá, îçñïýò êáñðïýò, øÜñéá, ìé-êñÞ êáôáíÜëùóç êñÝáôïò êáé ãáëáêôïêïìéêþíðñïúüíôùí, ìÝóç êáôáíÜëùóç ïéíïðíåýìáôïò êáéìå ôï åëáéüëáäï ùò êýñéá ðçãÞ ëßðïõò. ¸ôóéìåôñÞóáìå ôç ìÝóç åâäïìáäéáßá êáôáíÜëùóçáõôþí ôùí ôñïöþí óôç äéÜñêåéá ôïõ ôåëåõôáßïõÝôïõò. Ç óõ÷íüôçôá êáôáíÜëùóçò åêöñÜóèçêåùò ðïóïóôü êáôÜ ðñïóÝããéóç, ìå âÜóç ôéò öïñÝòêáôáíÜëùóçò ôùí ôñïöþí áíÜ ìÞíá. Ðñïóåããß-óáìå Ýôóé ôá Üôïìá ðïõ âñßóêïíôáí ðëçóéÝóôåñáóôç ìåóïãåéáêÞ äßáéôá, èåùñþíôáò ùò ïñéáêÜóçìåßá ôéò ìÝóåò ôéìÝò óôçí êëßìáêá ôçò ìçíéáßáòêáôáíÜëùóçò ôùí ôñïößìùí áõôþí (üðùò éó÷ýåéóå ðñïçãïýìåíåò ìåëÝôåò)6. ÔÝëïò ç êáôáíÜëùóçáëêïüë ìåôñÞèçêå ùò ç çìåñÞóéá ðñüóëçøç ðï-ôçñéþí êñáóéïý 100 ml (ðñïóáñìïóìÝíç áíÜëï-ãá ìå ôï åßäïò ôïõ áëêïïëïý÷ïõ ðïôïý ðïõ êá-ôáíáëùíüôáí óå óõãêÝíôñùóç áéèáíüëçò 12%).

Óýìöùíá ìå ôï éáôñéêü éóôïñéêü ôùí áôü-ìùí ôçò ìåëÝôçò ç ðëåéïøçößá ôùí ìáñôýñùí(86%) êáé ôùí áóèåíþí (83%) åß÷áí ìéá ôïõëÜ÷é-óôïí åñãáóôçñéáêÞ åîÝôáóç ôïõò ôåëåõôáßïõò 12ìÞíåò. ÅðéðëÝïí ìåôñÞóáìå êáé óôïõò ìåí êáéóôïõò äå ôçí áñôçñéáêÞ ðßåóç (êáôÜ ìÝóï üñï 3ìåôñÞóåéò ìå ôï Üôïìï êáèéóìÝíï êáé óå çñåìßá)ìå ôç ÷ñÞóç õäñáñãõñéêïý óöõãìïìáíïìÝôñïõ.ÌåôñÞèçêáí åðßóçò óôá åñãáóôÞñéá ôùí íïóï-êïìåßùí ôçò ìåëÝôçò, ïé óõãêåíôñþóåéò óôïí ïñü,ôçò ïëéêÞò ÷ïëçóôåñüëçò óå êáôÜóôáóç íçóôåßáòêáé ôçò ãëõêüæçò ôïõ áßìáôïò. Óôïõò áóèåíåßò ïéìåôñÞóåéò Ýãéíáí óôç äéÜñêåéá ôùí 12 ðñþôùíùñþí íïóçëåßáò åíþ óôïõò ìÜñôõñåò ìåôÜ ôçí


20


êþí ìåèüäùí. Ç áðåéêüíéóç ôçò ó÷Ýóçò ìåôáîýôçò äéáêïðÞò ôïõ êáðíßóìáôïò áëëÜ êáé ôçòêáôáíÜëùóçò áëêïüë, ìå ôï óôåöáíéáßï êßíäõíïÝãéíå ìå ôçí åöáñìïãÞ ôçò èåùñßáò åëá÷ßóôùíôåôñáãþíùí óçìåéáêÞò ðáñåìâïëÞò. ÓõãêåêñéìÝ-íá, áîéïëïãÞóáìå ôçí áëëçëåðßäñáóç ôùí ìåôá-âëçôþí Ýêèåóçò êáé ôïõ ðáñÜãïíôá åíäéáöÝñï-íôïò, äçë. ôï ðáèçôéêü êÜðíéóìá. Óôç óõíÝ÷åéáäéåñåõíÞóáìå ôçí ðéèáíÞ åðßäñáóç Üëëùí ìåôá-âëçôþí Ýêèåóçò ðïõ ìðïñåß íá áëëïßùíáí ôïáðïôÝëåóìá (ðñïóèÝôïíôáò êáé áöáéñþíôáò êÜèåìßá áðü áõôÝò áðü ôï ìïíôÝëï). Êáé ïé 2 äéáäé-êáóßåò åëá÷éóôïðïßçóçò óöÜëìáôïò âáóßóôçêáíóôï óôáôéóôéêü ìïíôÝëï ôïõ Wald. Ïé óôáôéóôéêÜóçìáíôéêïß ðáñÜãïíôåò ðïõ èá ìðïñïýóáí íááëëïéþóïõí ôï áðïôÝëåóìá (óõã÷éóôÝò) êáèþò êáéïé áëëçëåðéäñÜóåéò ôïõò äéáôçñÞèçêáí óôï ìï-íôÝëï. Õðïëïãßóèçêáí ôá êáôÜëïéðá Devianceãéá íá áîéïëïãçèåß ç ïñèüôçôá åöáñìïãÞò ôïõìïíôÝëïõ. Ç ó÷Ýóç ìåôáîý ôïõ êéíäýíïõ åêäÞëù-óçò êáñäéáããåéáêÞò íüóïõ êáé ôïõ ÷ñüíïõ Ýêèå-óçò (óå Ýôç) ðñïÝêõøå ìå åêèåôéêÞ ðáñåìâïëÞ.ÓõãêåêñéìÝíá õðïëïãßóáìå ôçí ðéèáíüôçôá åê-äÞëùóçò êáñäéáããåéáêÞò íüóïõ óôïõò óõììåôÝ-÷ïíôåò ðïõ åêôÝèçêáí ìéá óõãêåêñéìÝíç ÷ñïíéêÞðåñßïäï (1-4, 5-9 ÷ñüíéá ê.ëð.) óå óýãêñéóç ìåìéá ïìÜäá áíáöïñÜò ÷ùñßò Ýêèåóç áöïý ëÜâáìåõðüøç ôçí åðßäñáóç äéáöüñùí ðáñáãüíôùí ðïõìðïñåß íá áëëïéþíïõí ôï áðïôÝëåóìá. ¸ðåéôáåöáñìüóáìå ôçí ðñïáíáöåñèåßóá ìåèïäïëïãßá óôï

÷þñï {N} x {R} (Ýôç Ýêèåóçò x ëüãïò ðéèáíïôÞ-ôùí) êáé õðïëïãßóáìå ôç óõíÜñôçóç ðïõ åñìç-íåýåé êáôÜ ôïí êáëýôåñï ôñüðï ôá äåäïìÝíá (÷ñç-óéìïðïéþíôáò ôçí õøçëüôåñç ôéìÞ ôïõ R2). ̧ ôóéðñïÝêõøå ìéá åêèåôéêÞ ó÷Ýóç. ¼ëïé ïé óôáôéóôé-êïß Ýëåã÷ïé Þôáí áìößðëåõñïé êáé åðßðåäï óôáôé-óôéêÞò óçìáíôéêüôçôáò èåùñÞèçêå ôï 5%. Ïéõðïëïãéóìïß Ýãéíáí ìå ôï óôáôéóôéêü ðáêÝôïSTATA 6 (STATA Corp. College Station, Texas,USA).

ÁðïôåëÝóìáôá

Ç áíÜëõóç ôùí äåäïìÝíùí Ýäåéîå üôé 731áóèåíåßò (86%) êáé 605 ìÜñôõñåò (56%) êáôáôÜ-÷èçêáí óáí ðáèçôéêïß êáðíéóôÝò áíåîÜñôçôá áðüôï áí êÜðíéæáí ïé ßäéïé Þ ü÷é (äçëáäÞ Þôáí åíåñ-ãçôéêïß êáðíéóôÝò åêåßíï ôï äéÜóôçìá, Þ ðñþçíÞ ìç êáðíéóôÝò). Áðü áõôïýò 197 áóèåíåßò (27%)êáé 103 ìÜñôõñåò (17%) åêôßèïíôáí ôáêôéêÜ óôïêáðíü ôïõ ôóéãÜñïõ Üëëùí, åíþ ïé õðüëïéðïéðåñéóôáóéáêÜ. Óôïí Ðßíáêá É öáßíåôáé ç êáôá-íïìÞ ôùí Üëëùí ðáñáãüíôùí Ýêèåóçò óå êÜèåïìÜäá áôüìùí, ôáîéíïìçìÝíç áíÜëïãá ìå ôçíÝêèåóç óôïí êáðíü ôïõ ôóéãÜñïõ Üëëùí (Ðßíá-êáò É).

Åöáñìüæïíôáò ðïëõðáñáãïíôéêÞ áíÜëõóçåêôéìÞóáìå ôçí ó÷Ýóç ìåôáîý ðáèçôéêïý êáðíß-óìáôïò (óå åíåñãçôéêïýò, ðñþçí Þ ìç êáðíéóôÝò)

Ðßíáêáò É. ×áñáêôçñéóôéêÜ ôùí áôüìùí ôçò ìåëÝôçò, áíÜëïãá ìå ôçí Ýêèåóç ôïõò Þ ü÷é óå ðáèçôéêü êÜðíéóìá.Patients' and controls' characteristics, by environmental tobacco smoke (ETS) exposure status

Áóèåíåßò ÌÜñôõñåòPatients (n=848) Controls (n=1078)

Ðáèçôéêü êÜðíéóìá Íáé ¼÷é Íáé ¼÷é(n=731, 86%) (n=117, 14%) (n=605, 56%) (n=473, 44%)

ÐïôÝ êáðíéóôÝò 197 (71%) 82 (29%)** 167 (30%) 400 (70%)**Íõí/ôÝùò êáðíéóôÝò 534 (94%) 35 (6%)** 438 (86%) 73 (14%)**

Åðéðïëáóìüò ðáñáãüíôùí êáñäéïáããåéáêïý êéíäýíïõ

Çëéêßá (Ýôç) 59±10 61±10 60±10 61±9¢íäñåò 592 (81%) 94 (80%) 478 (79%) 383 (81%)ÕðÝñôáóç# 336 (46%) 51 (44%) 151 (25%) 123 (26%)Õðåñ÷ïëçóôåñïëáéìßá# 468 (64%) 72 (62%) 199 (33%) 147 (31%)Óáê÷áñþäçò äéáâÞôçò# 182 (25%) 30 (26%) 42 (7%) 28 (6%)ÊáèéóôéêÞ æùÞ# 489 (67%) 71 (61%) 345 (57%) 231 (49%)Ðá÷õóáñêßá# 468 (64%) 71 (61%) 224 (37%) 179 (38%)Years of education 9±3 11±3* 11±4 13±3*ÊáôÜèëéøç# 124 (17%) 22 (19%) 54 (9%) 33 (7%)Åéóüäçìá (#,000 Åõñþ) 7.25 7.12 8.23 8.57

* P < 0.05, ** P < 0.01, # Äåò êåßìåíï ãéá êáèïñéóìü

21


êáé óôåöáíéáßïõ óõíäñüìïõ, îå÷ùñéóôÜ óå Üíäñåòêáé ãõíáßêåò. Ïé óõó÷åôßóåéò ðïõ ðáñáôçñÞèçêáíóôçí äéåñåõíçôéêÞ áíÜëõóç (Ðßíáêáò É) ëÞöèç-êáí õðüøç êáôÜ ôçí åêôßìçóç ôïõ ðïëõðáñáãï-íôéêïý ìïíôÝëïõ êéíäýíïõ. Óôïí Ðßíáêá ÉÉ öáß-íïíôáé ôá áðïôåëÝóìáôá ôçò ðïëõðáñáãïíôéêÞòáíÜëõóçò óôçí õðü-ïìÜäá ôùí ìç êáðíéóôþí. Ïéìç êáðíéóôÝò ðïõ åêôßèïíôáí ôáêôéêÜ Þ ðåñéóôá-óéáêÜ óôïí êáðíü ôïõ ôóéãÜñïõ áôüìùí ôïõ ðå-ñéâÜëëïíôïò ôïõò äéÝôñå÷áí 47% õøçëüôåñï êßí-äõíï åêäÞëùóçò ïîÝïò óôåöáíéáßïõ åðåéóïäßïõ óåóýãêñéóç ìå ôïõò ìç êáðíéóôÝò ðïõ äåí Þôáíðáèçôéêïß êáðíéóôÝò, áöïý ëÞöèçêå õðüøç êáéç åðßäñáóç äéáöüñùí Üëëùí ðéèáíþí ðáñáãü-íôùí éêáíþí íá åðçñåÜóïõí ôï áðïôÝëåóìá. Ïóõíïëéêüò ëüãïò ðéèáíïôÞôùí (odds ratio) Þôáíåëáöñþò áëëÜ ü÷é óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÜ ìåãáëý-ôåñïò óôéò ãõíáßêåò óå óýãêñéóç ìå ôïõò Üíôñåò(p = NS). Êáìßá äéáöïñÜ äåí ðáñáôçñÞèçêå óôçíåðßäñáóç ôïõ ðáèçôéêïý êáðíßóìáôïò óôïí êáñ-äéïáããåéáêü êßíäõíï üôáí óôñùìáôïðïéÞóáìå ôçíáíÜëõóç óýìöùíá ìå ôï êëéíéêü óýíäñïìï (äçë.Ýìöñáãìá ôïõ ìõïêáñäßïõ êáé áóôáèÞ óôçèÜã-÷ç). ÔÝëïò äåí ðáñáôçñÞèçêáí óçìáíôéêÝò áëëç-ëåðéäñÜóåéò ìåôáîý ìïñöùôéêïý åðéðÝäïõ êáéðáèçôéêïý êáðíßóìáôïò üôáí ëÞöèçêáí õðüøçêáé ïé õðüëïéðåò ìåôáâëçôÝò. Óýìöùíá ìå áõôÜôá åõñÞìáôá êáé áðü ôçí Üðïøç ôçò äçìüóéáòõãåßáò èá ìðïñïýóáìå íá ðïýìå üôé 32% (95%ÄÅ 21%-44%) ôùí áôüìùí ðïõ ôáêôéêÜ êáèß-óôáíôáé ðáèçôéêïß êáðíéóôÝò èá áíáðôýîïõí óôå-öáíéáßï óýíäñïìï ëüãù ôçò Ýêèåóçò ðïõ õößóôá-íôáé óôç äéÜñêåéá ôçò æùÞò ôïõò (áðïäéäüìåíïòêßíäõíïò Ýêèåóçò). ÅðéðëÝïí ç åîßóùóç äüóçò -

áðïôåëÝóìáôïò Ýäåéîå üôé ï ëüãïò ðéèáíïôÞôùíåêäÞëùóçò óôåöáíéáßïõ óõíäñüìïõ ðåñéãñÜöåôáéáðü ìéá åêèåôéêÞ óõíÜñôçóç ôïõ ÷ñüíïõ Ýêèåóçòóôïí êáðíü ôïõ ôóéãÜñïõ ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò (Ó÷Þ-ìá 1, Ðßíáêáò ÉÉ).

Óôç óõíÝ÷åéá åðé÷åéñÞóáìå íá ìåëåôÞóïõìåôéò êáôçãïñßåò Ýêèåóçò åîåôÜæïíôáò îå÷ùñéóôÜôçí åðßäñáóç ôçò Ýêèåóçò óôï óðßôé êáé óôï ÷þñïåñãáóßáò. ÅîÞíôá åííÝá (35%) áðü ôïõò ìç êá-ðíéóôÝò áóèåíåßò êáé 33 (20%) áðü ôïõò ìç êá-ðíéóôÝò ìÜñôõñåò áíÝöåñáí üôé Þôáí ðáèçôéêïßêáðíéóôÝò óôï ÷þñï åñãáóßáò ôïõò, åíþ 51 (26%)áðü ôïõò ìç êáðíéóôÝò áóèåíåßò êáé 30 (18%)áðü ôïõò ìç êáðíéóôÝò ìÜñôõñåò áíÝöåñáí üôéÞôáí ðáèçôéêïß êáðíéóôÝò ìüíï óôï óðßôé ôïõò.ÅðéðñïóèÝôùò ôá ÷ñüíéá ðáèçôéêïý êáðíßóìáôïò

Ðßíáêáò ÉÉ. ÁðïôåëÝóìáôá ðïëõðáñáãïíôéêÞò áíÜëõóçò ìç-êáðíéóôþí. Results from the multivariate analysis innever-smokers

¢íäñåò ÃõíáßêåòOdds ratio 95% ÄÅ Odds ratio 95% ÄÅ

Ðáèçôéêü êÜðíéóìá (ìç êáðíéóôÝò)ÐåñéóôáóéáêÞ Ýêèåóç Ýíáíôé êáèüëïõ 1.25 1.05-1.49 1.29 1.04-1.61ÔáêôéêÞ Ýêèåóç Ýíáíôé êáèüëïõ 1.47 1.26-1.80 1.56 1.18-2.05Õðåñôáóç (íáé/ü÷é) 1.66 1.16-2.38 4.96 2.56-9.53Õðåñ÷ïëçóôåñïëáéìßá (íáé/ü÷é) 3.77 2.68-5.27 2.19 1.80-2.66Óáê÷áñþäçò ÄéáâÞôçò (íáé/ü÷é) 2.04 1.25-3.35 2.18 1.02-4.69Èåôéêü ïéêïã. éóôïñéêü (íáé/ü÷é) 5.11 3.77-7.01 3.14 2.68-3.67ÓùìáôéêÞ äñáóôçñéüôçôá (íáé/ü÷é) 1.10 1.02-1.25 1.19 0.87-1.63ÌåóïãåéáêÞ äéáôñïöÞ (íáé/ü÷é) 0.96 0.85-1.07 0.80 0.75-0.84ÊáôáíÜëùóç áëêïüë (> 1/0-1 ðïôÞñéá êñáóß áíÜ çìÝñá) 1.23 1.10-1.37 1.03 0.78-1.46Ìïñöùôéêü åðßðåäï (áíÜ 6åôßá åêðáßäåõóçò) 0.87 0.79-0.97 0.53 0.46-0.60ÊáôÜèëéøç (íáé/ü÷é) 1.58 1.25-1.99 1.93 1.85-2.01

Ó÷Þìá 1. Ç ó÷Ýóç åîÜñôçóçò ìåôáîý åôþí Ýêèåóçò óå ðáèçôéêüêÜðíéóìá êáé êéíäýíïõ åêäÞëùóçò ïîÝïò óôåöáíéáßïõ óõíäñüìïõ.


22


óôï ÷þñï åñãáóßáò âñÝèçêáí ðåñéóóüôåñá áðüáõôÜ óôï óðßôé (29±6 Ýíáíôé 20±7 ÷ñüíéá, t=6,85, â.å.= 1032, p < 0,001). Ùóôüóï ôï ôåëåõ-ôáßï åýñçìá ìðïñåß íá ìåôáâëçèåß áðü ôá ÷ñüíéáôïõ Ýããáìïõ âßïõ ðïõ äåí êáôáãñÜöçêáí óôáåñùôçìáôïëüãéá. ÁíáöïñéêÜ ìå ôïí ðáñáðÜíùðåñéïñéóìü ï ðñïóáñìïóìÝíïò ëüãïò ðéèáíïôÞ-ôùí Þôáí 1,97 (95% ÄÅ 1,16-3.34) óôïõò ìçêáðíéóôÝò ðïõ åêôßèïíôáí ôáêôéêÜ óôï êáðíüóôï ÷þñï åñãáóßáò êáé 1,33 (95% ÄÅ 1,20-1,46)óôïõò ìç êáðíéóôÝò ðïõ åêôßèïíôáí óôï êáðíüôóéãÜñïõ ìüíï óôï óðßôé, áöïý ëÞöèçêå õðüøç çåðßäñáóç ôùí êëáóóéêþí ðáñáãüíôùí êáñäéïáã-ãåéáêïý êéíäýíïõ. Ï êßíäõíïò áõîáíüôáí óçìá-íôéêÜ ðåñéóóüôåñï ó' áõôïýò ðïõ åêôßèïíôáí óôïêáðíü êáé óôï óðßôé êáé óôï ÷þñï åñãáóßáò (OR=2,56 95% ÄÅ 2,28-2,86).

ÅðéðëÝïí ç ðáñïýóá ìåëÝôç åðéâåâáßùóå ôïíìåãáëýôåñï êßíäõíï ãéá óôåöáíéáßá íüóï óå Üôï-ìá ðïõ êáðíßæïõí óå ó÷Ýóç ìå ôïõò ìç êáðíéóôÝò(OR= 2,14, 95% ÄÅ 1,75-2,62). Ï ðñïçãïýìåíïòêßíäõíïò áõîÜíåôáé áêüìá ðåñéóóüôåñï üôáí áðï-êëåßóïõìå áðü ôçí ïìÜäá ôùí ìç êáðíéóôþí ôïõòðáèçôéêïýò êáðíéóôÝò (OR= 2,83, 95% ÄÅ 1,75-2,62). Óôï Ó÷Þìá 1 öáßíåôáé ç åðßäñáóç ôïõðáèçôéêïý óå ó÷Ýóç ìå ôï åíåñãçôéêü êÜðíéóìáóôïí êßíäõíï ãéá óôåöáíéáßá íüóï, ðáñïõóßá äéá-öüñùí ðáñáãüíôùí. ÓõãêåêñéìÝíá, ï ëüãïò ðé-èáíïôÞôùí õðïëïãßóôçêå ãéá ôïõò åíåñãïýò êá-ðíéóôÝò óå ó÷Ýóç ìå ôïõò ìç êáðíéóôÝò (äåîéÜãñáììÞ) êáèþò êáé ãéá ôïõò ðáèçôéêïýò êáðíé-óôÝò óå ó÷Ýóç ìå ôïýò ìç ðáèçôéêïýò (áñéóôåñÞãñáììÞ). ×áñáêôçñéóôéêÜ, Ýíáò ìç êáðíéóôÞò ðïõåêôßèåôáé ôáêôéêÜ óôïí êáðíü êáé Ý÷åé 4 ÜëëïõòðáñÜãïíôåò êéíäýíïõ äéáôñÝ÷åé ôïí ßäéï êßíäõíïíá ðñïóâëçèåß áðü óôåöáíéáßá íüóï ìå Ýíá êá-ðíéóôÞ ðïõ Ý÷åé 2 ìüíï ðáñÜãïíôåò êéíäýíïõ.ÅðéðëÝïí óõãêñßíïíôáò ôá áðïôåëÝóìáôá ôùíåíåñãþí Ýíáíôé ôùí ìç êáðíéóôþí äéáðéóôþèçêåüôé ï ó÷åôéêüò êßíäõíïò ìåéþíåôáé åëáöñþò üôáíáðïêëåßóïõìå ôïõò ðáèçôéêïýò êáðíéóôÝò êáé áðüôéò äýï ïìÜäåò (OR= 2,54 95% ÄÅ 1,82-3,54)(Ó÷Þìá 2).

ÓõæÞôçóç

Âáóéæüìåíïé óå Ýíá éêáíü êáé ôõ÷áßï äåßãìááóèåíþí êáé ìáñôýñùí áðü äéÜöïñá óçìåßá ôçò÷þñáò âñÞêáìå üôé ó÷åäüí 9 óôïõò 10 áóèåíåßò

Ó÷Þìá 2. Åêôßìçóç ôïõ êéíäýíïõ åêäÞëùóçò ïîÝïò óôåöáíéáßïõóõíäñüìïõ óôïõò ìç-êáðíéóôÝò ðïõ åêôßèïíôáí óôïí êáðíü ôóéãÜ-ñïõ, êáé óôïõò íõí êáðíéóôÝò, áíÜëïãá ìå ôïí áñéèìü ôùí ðáñáãü-íôùí êéíäýíïõ ðïõ åß÷áí (õðÝñôáóç, õðåñ÷ïëçóôåñïáéìßá, óáê÷á-ñþäçò äéáâÞôçò, êáèéóôéêÞ æùÞ, êáé ïéêïãåíåéáêü éóôïñéêü ÓÍ).

êáé 6 óôïõò 10 ìÜñôõñåò Þôáí ðáèçôéêïß êáðíé-óôÝò. Óôçí õðü-ïìÜäá ôùí ìç êáðíéóôþí ïé áíá-ëïãßåò Þôáí 7/10 êáé 3/10 áíôßóôïé÷á. ÊáôÜóõíÝðåéá ïé ðáèçôéêïß êáðíéóôÝò äéáôñÝ÷ïõí ìå-ãáëýôåñï êßíäõíï ãéá êáñäéáêÜ åðåéóüäéá áð' ü,ôéïé ìç ðáèçôéêïß êáðíéóôÝò.

Ôá ôåëåõôáßá Ýôç Ý÷åé äïèåß éäéáßôåñç ðñïóï-÷Þ óôçí åðßäñáóç ôïõ ðáèçôéêïý êáðíßóìáôïòóôçí õãåßá ôïõ áíèñþðïõ, éäéáßôåñá óå üôé áöï-ñÜ óôïí êáñêßíï ôùí ðíåõìüíùí êáé óôá êáñ-äéáããåéáêÜ íïóÞìáôá. Ðñïçãïýìåíåò ìåëÝôåò äåß-÷íïõí üôé ôï ðáèçôéêü êÜðíéóìá åðéôåßíåé ôçíáñôçñéïóêëÞñõíóç1-3,12-19. Áõôü ðñïêáëåßôáé êõñßùòáðü ìåôáâïëÝò óôç óõãêÝíôñùóç ÷ïëçóôåñüëçò,óõóóþñåõóç ôùí áéìïðåôáëßùí êáé äéáôáñá÷Þ ôçòëåéôïõñãßáò ôïõ åíäïèçëßïõ ôùí áñôçñéþí13. ̧ ÷åéõðïëïãéóèåß üôé ôï ðáèçôéêü êÜðíéóìá áõîÜíåéôï êßíäõíï êáôÜ 25% ãéá Ýíáí ìç êáðíéóôÞ óåó÷Ýóç ìå êÜðïéïí ðïõ äåí åßíáé ðáèçôéêüò êá-ðíéóôÞò3,20-23. Åðßóçò ï êßíäõíïò ãéá óôåöáíéáßáíüóï áðü ôï ðáèçôéêü êÜðíéóìá áõîÜíåé ìå ôçíôáõôü÷ñïíç Ýêèåóç ôüóï óôï óðßôé üóï êáé óôï÷þñï åñãáóßáò23. ÅðéðëÝïí âñÞêáìå üôé ï êßíäõ-íïò åêäÞëùóçò óôåöáíéáßáò íüóïõ óõó÷åôßæåôáéåêèåôéêÜ ìå ôï ÷ñüíï. Öáßíåôáé üôé ç áýîçóç ôïõêßíäõíïõ ðïõ äéáôñÝ÷ïõí ïé ìç êáðíéóôÝò åßíáéðåñßðïõ ìéóüò áðü üôé ïé åíåñãçôéêïß êáðíéóôÝò,ðáñïõóßá êáé Üëëùí êáñäéïáããåéáêþí ðáñáãü-íôùí êéíäýíïõ (Ó÷Þìá 1). Ùóôüóï, ôï åýñçìááõôü ìðïñåß íá õðïêñýðôåé êáé Ýíáí ìåèïäïëïãé-

23


4508/1990 êáé Õ3/4322/1993) Ý÷ïõí áðáãïñåý-óåé ôï êÜðíéóìá óå íïóïêïìåßá, éäéùôéêÝò êëéíé-êÝò, äçìüóéåò õðçñåóßåò, éäéùôéêÝò êáé äçìüóéåòåôáéñåßåò êáé ïñãáíéóìïýò êáèþò êáé êáôÜ ôçäéÜñêåéá áåñïðïñéêþí ðôÞóåùí åóùôåñéêïý. Ðá-ñüëá áõôÜ ôï ðáèçôéêü êÜðíéóìá óå ÷þñïõò åñ-ãáóßáò äéáôçñåßôáé óå õøçëÜ åðßðåäá (25-35%).

ÔÝëïò Ýíá èÝìá ðïõ ÷ñÞæåé éäéáßôåñçò ðñïóï-÷Þò åßíáé ï áêñéâÞò êáèïñéóìüò ôçò Ýêèåóçò24. ÏBrownson êáé ïé óõíåñãÜôåò25 ôïõ ãéá íá ìåôñÞ-óïõí ôçí áîéïðéóôßá ôùí üóùí áíÝöåñáí ïé ðá-èçôéêïß êáðíéóôÝò äéåîÞãáãáí ìéá õðü-Ýñåõíá óôáðëáßóéá ìßáò ìåãáëýôåñçò ìåëÝôçò ó÷åôéêÜ ìå ôçíåìöÜíéóç êáñêßíïõ ôùí ðíåõìüíùí óå ãõíáßêåòðïõ äåí êÜðíéæáí óå ðåñéï÷Þ ôïõ Missouri. Çåêôßìçóç âáóßóôçêå óå åðáíáëÞøåéò ôùí óõíå-íôåýîåùí êáé Ýäåéîå üôé ç áîéïðéóôßá ôùí åñùôç-ìáôïëïãßùí Þôáí ìåãáëýôåñç ãéá ôïõò ìÜñôõñåòáðü üôé ãéá ôïõò áóèåíåßò. Åðßóçò óå äåßãìá åíç-ëßêùí ìç êáðíéóôþí óôï Ìåîéêü, ôï 1986, ïCoultas êáé ïé óõíåñãÜôåò ôïõ äéáðßóôùóáí üôéïé åíÞëéêåò Þôáí áîéüðéóôïé ùò ðñïò ôï áí ôáìÝëç ôçò ïéêïãÝíåéáò êÜðíéæáí óôï ðáñåëèüí áëëÜïé ðëçñïöïñßåò ãéá ôç ðïóüôçôá ôïõ êáðíßóìá-ôïò Þôáí ëéãüôåñï áîéüðéóôåò26. ÔÝëïò, ïé Pronêáé óõíåñãÜôåò27, ðñüôåéíáí ìéá åéäéêÞ áíÜëõóç(test - retest analysis) ãéá íá åîåôÜóïõí ôçí áîéï-ðéóôßá üóùí áíÝöåñáí ïé ðáèçôéêïß êáðíéóôÝò óåðñïóùðéêÝò óõíåíôåýîåéò, óå ìéá ìåëÝôç áóèåíþí- ìáñôýñùí ðïõ áöïñïýóå óôï êáñêßíï ôïõ ðíåý-ìïíá. Ç áíÜëõóç ôïõò Ýäåéîå üôé ôá Üôïìá ðïõóõììåôåß÷áí ðáñåß÷áí ðéï áîéüðéóôåò ðëçñïöï-ñßåò ó÷åôéêÜ ìå ôçí Ýêèåóç ôïõò óôï êáðíü ôïõ Þôçò óõæýãïõ áðü üôé ôá õðüëïéðá ìÝëç ôçò ïéêï-ãÝíåéáò. Åðßóçò ëéãüôåñï áîéüðéóôåò Þôáí ïé ðï-óïôéêÝò ðëçñïöïñßåò, äçëáäÞ ï áñéèìüò êáé çäéÜñêåéá Ýêèåóçò. Óôç ìåëÝôç ìáò ç Ýêèåóç åêôé-ìÞèçêå ìå âÜóç üóá ïé ßäéïé ïé óõììåôÝ÷ïíôåòáíÝöåñáí. Åðéðñüóèåôá, èá ìðïñïýóáìå íá õðï-èÝóïõìå üôé ïé áóèåíåßò ðïõ åéóÞ÷èçóáí ðñüóöá-ôá êáé óôïõò ïðïßïõò äéáãíþóôçêå ãéá ðñþôçöïñÜ óôåöáíéáßá íüóïò åßíáé ðéèáíüôåñï íá äç-ëþíïõí ðáèçôéêïß êáðíéóôÝò. ¸ôóé èåùñÞóáìåóçìáíôéêü íá ãßíåé Ýëåã÷ïò áîéïðéóôßáò-äéáóôáõ-ñþíïíôáò ôéò áðáíôÞóåéò ôïõò ìå áõôÝò óõããå-íþí êáé ößëùí-ðïõ Ýäåéîå üôé ïé ðëçñïöïñßåòó÷åôéêÜ ìå ôï ðáèçôéêü êÜðíéóìá Þôáí áîéüðé-óôåò êáé óôïõò áóèåíåßò êáé óôïõò ìÜñôõñåò. Óôçíðáñïýóá åñãáóßá ïé ìåôñÞóåéò ôçò Ýêèåóçò êáôÜôï óõãêåêñéìÝíï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá ìðïñïýí íá

êü ðåñéïñéóìü åöüóïí ïé óõãêåêñéìÝíåò åðéäñÜ-óåéò ôùí äéáöüñùí ðáñáãüíôùí êéíäýíïõ äåí åß-íáé éóïäýíáìåò (äçëáäÞ áóèåíåßò Þ ìÜñôõñåò ìå 3ãéá ðáñÜäåéãìá ðáñÜãïíôåò êéíäýíïõ äåí óçìáß-íåé üôé åß÷áí áíáãêáóôéêÜ êáé ôïõò ßäéïõò ðáñÜ-ãïíôåò). Óôï óçìåßï áõôü ðñÝðåé íá áíáöåñèåßüôé õðïëïãéóìïß ôïõ êéíäýíïõ áðü åíåñãçôéêü êáéðáèçôéêü êÜðíéóìá, ðïõ ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ÞäçäçìïóéåõìÝíåò ìåëÝôåò äåí åßíáé Üìåóá óõãêñßóé-ìïé äéüôé ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí äéáöïñåôéêÝò ïìÜäåòáíáöïñÜò15-18. ÓõãêåêñéìÝíá óå ìåëÝôåò ãéá ôïåíåñãçôéêü êÜðíéóìá ç ïìÜäá áíáöïñÜò óõ÷íÜðåñéåëÜìâáíå üëïõò ôïõò ìç êáðíéóôÝò êáé åêåß-íïõò ðïõ Þôáí ðáèçôéêïß êáðíéóôÝò åíþ óå ìåëÝ-ôåò ãéá ôï ðáèçôéêü êÜðíéóìá ç ïìÜäá áíáöï-ñÜò óõíÞèùò áðïôåëåßôáé áðü åêåßíïõò ðïõ äåíåêôßèïíôáí óå êáðíü15.

Ó÷åôéêÜ ìå ôçí åðßäñáóç ôïõ ðáèçôéêïý êá-ðíßóìáôïò óôï ÷þñï åñãáóßáò ï Steenland êáé ïéóõíåñãÜôåò ôïõ âáóéæüìåíïé óå ìéá ìåôÜ-áíÜëõóç8 Üëëùí ìåëåôþí Ýäåéîáí üôé ôï ðáèçôéêü êÜðíé-óìá óôï ÷þñï åñãáóßáò áõîÜíåé ôï êßíäõíï óôå-öáíéáßáò íüóïõ êáôÜ 21%17. ÅðéðëÝïí Üëëïé åñåõ-íçôÝò äéáðßóôùóáí üôé ï ðåñéïñéóìüò ôïõ êáðíß-óìáôïò óå ÷þñïõò åñãáóßáò ìåéþíåé êáé ôï ðáèç-ôéêü êÜðíéóìá. ÓõãêåêñéìÝíá ç ìÝóç óõãêÝíôñù-óç íéêïôßíçò åêåß ðïõ åðéôñåðüôáí ôï êÜðíéóìáÞôáí 0,10-10,0 mg/m³ êáé ëéãüôåñç áðü 0,05-5,85 mg/m³ óå ÷þñïõò ðïõ ðåñéïñßóôçêå ôï êÜ-ðíéóìá3,21. Åðßóçò ìéá ìåëÝôç ìå ìåãÜëç ïìÜäáíïóçëåõôþí Ýäåéîå üôé ôï ðåñéóôáóéáêü ðáèçôéêüêÜðíéóìá óôï óðßôé êáé óôï ÷þñï åñãáóßáò áõîÜ-íåé ôï êßíäõíï êáôÜ 58% åíþ ôï ôáêôéêü êáôÜ91%3. Óôç ìåëÝôç áõôÞ âñÞêáìå üôé ï êßíäõíïòåßíáé õøçëüôåñïò óôï ÷þñï åñãáóßáò áðü üôé óôïóðßôé (+97% Ýíáíôé +33% áíôßóôïé÷á) åíþ ï óõí-äõáóìüò êáé ôùí 2 öáßíåôáé íá äéðëáóéÜæåé ôïêßíäõíï óôåöáíéáßáò íüóïõ. Ôï ôåëåõôáßï åýñçìáåîçãåßôáé, åí ìÝñåé, áðü ôçí áõîçìÝíç äéÜñêåéáêáé ôç ìåãáëýôåñç Ýíôáóç Ýêèåóçò óå ó÷Ýóç ìåôï ïéêïãåíåéáêü ðåñéâÜëëïí áëëÜ ç åñìçíåßá áõôÞðåñéïñßæåôáé áðü ôï ãåãïíüò ôçò ìç êáôáãñáöÞòôçò äéÜñêåéáò ôïõ Ýããáìïõ âßïõ. Ðáñüëï ðïõ ôáôåëåõôáßá ÷ñüíéá Ý÷åé áíáãíùñéóèåß óôá Üôïìáôï äéêáßùìá íá ìçí åéóðíÝïõí ôï êáðíü ôùíÜëëùí óôï ÷þñï åñãáóßáò, öáßíåôáé üôé óôçíÅëëÜäá ôï äéêáßùìá áõôü ðáñáâéÜæåôáé óõóôç-ìáôéêÜ. Áðü ôá ôÝëç ôçò äåêáåôßáò ôïõ 1980ðïëëÝò ÕðïõñãéêÝò ÁðïöÜóåéò (Õðïõñãåßï Õãåßáòêáé Ðñüíïéáò, áðüöáóç: Á2Ã/1989, Á2/1989,


24


÷ñçóéìïðïéçèïýí ãéá ôçí åêôßìçóç ôïõ êéíäýíïõêáëýôåñá áðü ôéò ìåôñÞóåéò ðïõ áöïñïýí ôçíÝêèåóç óå üëç ôç äéÜñêåéá ôçò æùÞò êáèþò çó÷Ýóç äüóçò - áðïôåëÝóìáôïò ìåôáîý åôþí Ýêèå-óçò êáé óôåöáíéáßïõ êéíäýíïõ ìðïñåß íá õðåñå-êôéìçèåß. Ðéóôåýåôáé üôé ïé áóèåíåßò éäßùò ïé ìçêáðíéóôÝò ìå ðñüóöáôï óôåöáíéáßï óýíäñïìïÝ÷ïõí ôçí ôÜóç, åíäå÷üìåíá, íá áðïäþóïõí ôïåðåéóüäéï óôéò óõíèÞêåò äéáâßùóçò -ðåñéâÜëëï-íôïò üðùò ï êáðíüò ôïõ ôóéãÜñïõ. ̧ ôóé ìéá ðñïï-ðôéêÞ ìåëÝôç èá ìðïñïýóå íá åðéâåâáéþóåé Þ íááíáéñÝóåé ôá ðáñáðÜíù åõñÞìáôá ìáò.

Óôéò ìåëÝôåò áóèåíþí -ìáñôýñùí ìðïñåß íáõðÜñîïõí äýï êýñéåò áéôßåò óõóôçìáôéêïý óöÜë-ìáôïò, ç åðéëïãÞ êáé ç ðñïêáôÜëçøç êáôÜ ôçíáíÜêëçóç ôçò ðëçñïöïñßáò. Ãéá íá ðåñéïñßóïõìåôçí ðéèáíüôçôá áõôÞ óå üôé áöïñÜ ôçí åðéëïãÞðñïóðáèÞóáìå íá èÝóïõìå áíôéêåéìåíéêÜ êñéôÞ-ñéá ôüóï ãéá ôïõò áóèåíåßò üóï êáé ãéá ôïõòìÜñôõñåò. Åðßóçò áí êáé ðñïóðáèÞóáìå íá ìçíóõìðåñéëÜâïõìå ìÜñôõñåò ðïõ åìöÜíéóáí êëéíé-êÝò åíäåßîåéò êáñäéïáããåéáêþí íïóçìÜôùí, ìðï-ñåß íá óõíÝâçóáí ëÜèç óôçí êáôÜôáîç óå êáôç-ãïñßåò êáèþò Ýíá ìéêñü ðïóïóôü áóõìðôùìáôé-êþí áóèåíþí ìðïñåß íá ôïðïèåôÞèçêáí óôïõòìÜñôõñåò. Åðßóçò ïé áóèåíåßò ðïõ áðåâßùóáí êáôÜôçí åéóáãùãÞ ôïõò Þ/êáé ôç äåýôåñç ìÝñá äåíðåñéëÞöèçêáí óôç ìåëÝôç. Áõôü ìðïñåß íá åðç-ñåÜæåé ôï áðïôÝëåóìá, üìùò áöïý ôï ðáñáðÜíùðïóïóôü õðïëïãßóôçêå óå 2-4% áðü ôçí ïìÜäáÝñåõíáò, ðéóôåýïõìå üôé ôá åõñÞìáôá äåí åðç-ñåÜóôçêáí óå åðßðåäï óôáôéóôéêïý óöÜëìáôïò.ÐñïóðáèÞóáìå íá áðïöåõ÷èåß ôï óöÜëìá áíá-êôþíôáò ôéò ðëçñïöïñßåò áðü ôá éáôñéêÜ éóôïñé-êÜ. Ùóôüóï äåí áðïêëåßåôáé íá õðÜñ÷åé óöÜëìáéäéáßôåñá óôçí åêôßìçóç ôçò äéÜñêåéáò Ýêèåóçòêáé óôçí åêäÞëùóç ôùí Üëëùí ðáñáãüíôùí êéí-äýíïõ. Óå üôé áöïñÜ ôçí ðéèáíÞ óõã÷éôéêÞ åðß-äñáóç áíåîÝëåãêôùí Þ áãíþóôùí ðáñáãüíôùíðñïóðáèÞóáìå íá ôçí ìåéþóïõìå ÷ñçóéìïðïéþ-íôáò ôçí ßäéá ðëçèõóìéáêÞ âÜóç ìåëÝôçò ôüóïãéá ôïõò áóèåíåßò üóï êáé ãéá ôïõò ìÜñôõñåò,üðùò ðñïôåßíåôáé áðü Ýãêñéôïõò åðéäçìéïëüãïõòäéåèíþò28.

ÓõìðÝñáóìá

ÄéÜöïñåò ìåëÝôåò äåß÷íïõí üôé ôï ðáèçôéêüêÜðíéóìá ðñïêáëåß ôï èÜíáôï ÷éëéÜäùí áíèñþ-

ðùí óå üëï ôï êüóìï. Ç áðïöõãÞ ôïõ ðáèçôéêïýêáðíßóìáôïò ìåéþíåé ôï êßíäõíï óôåöáíéáßáò íü-óïõ. Ç óõìöùíßá ôùí åõñçìÜôùí ìáò ìå ôç âé-âëéïãñáößá åíéó÷ýåé ôçí ðåðïßèçóç ìáò üôé çðáñáôçñïýìåíç ó÷Ýóç ìåôáîý ðáèçôéêïý êáðíß-óìáôïò êáé óôåöáíéáßáò íüóïõ åßíáé ó÷Ýóç áéôßáò-áðïôåëÝóìáôïò. Ç ðëåéïøçößá ôùí ìç êáðíé-óôþí èá åðéèõìïýóå íá ìçí êáèßóôáíôáé ðáèçôé-êïß êáðíéóôÝò ðáñÜ ôç èÝëçóç ôïõò. Ï ìüíïòáóöáëÞò ôñüðïò ãéá íá ðñïóôáôÝøïõìå ôïõò ìçêáðíéóôÝò åßíáé íá åîáëåßøïõìå ôïí êßíäõíï áðüôïõò äçìüóéïõò ÷þñïõò, ôïõò ÷þñïõò åñãáóßáòêáé ôï óðßôé. Ç ðñüóöáôç (2002) áðáãüñåõóçôïõ êáðíßóìáôïò óôïõò ÷þñïõò åñãáóßáò êáé ôïõòäçìüóéïõò ÷þñïõò åíäå÷ïìÝíùò íá óõìâÜëëåé óôçìåßùóç ôïõ ðáèçôéêïý êáðíßóìáôïò.

Åõ÷áñéóôßåò

Ïé óõããñáöåßò åðéèõìïýí íá åõ÷áñéóôÞóïõíôïõò éáôñïýò ê.ê. Ê Ôæéïýìç, Í ÐáðáéùÜííïõ, ÐÓôñáâïðüäç, Ë ÊáññÜ, Ä ÁíôùíéÜäç, Ã ÑÝìðå-ëï, Á Ìùñáßôç, Ä ÅõáããÝëïõ, Ó Âåëëßá, Ð Æá-ìðÜñá, Ã ÆáâéôóáíÜêç, Ó Ëüããï, Ó Æüìðïëï, ÄÌÜñêïõ, É Åëåõóéíéþôç, Ì ÓêïõìðïõñäÞ, Â Ãåñ-ìáíü, êáé Ã ÊïõôóéìðÜíç, ðïõ óõíÝâáëáí óôçóõëëïãÞ ôùí óôïé÷åßùí ôçò ìåëÝôçò áðü ôéò äéÜ-öïñåò ðåñéöÝñåéåò ôçò ÷þñáò.


1. Kawachi I, Colditz GA, Speizer F, Manson J-A,Stampfer M, Willett W, Hennekens C. A Pro-spective Study of Passive Smoking and Coro-nary Heart Disease. Circulation, 95:2374-2379,1997.

2. Dybing E, Sanner T. Passive smoking and riskof heart disease. Nor J Epidemiol, 5:135-140,1995.

3. He J, Vupputuri S, Allen K, Prerost MR, HughesJ, Whelton PK. Passive Smoking and the Riskof Coronary Heart Disease: A Meta-Analysis ofEpidemiologic Studies. N Engl J Med 12:920-922, 1999.

4. Hammond SK, Sorensen G, Youngstrom R,Ockene JK. Occupational exposure to environ-mental tobacco smoke. JAMA. 274:956-960,1995.

5. Glantz S, Parmley WW. Passive smoking and

25


heart disease: epidemiology, physiology, andbiochemistry. Circulation 31:1-12, 1991.

6. Braunwald E. Heart Disease. 5th Ed. London,WB Saunders Company, 1997.

7. Radloff LS. The CES-D scale: A self-reportdepression scale for research in the generalpopulation. App Psychol Measur, 1:385-401,1977.

8. Trichopoulou A. From Research to Education:The Greek experience. Nutrition, 16:528-531,2000.

9. Burt VL, Whelton P, Roccella EJ et al. Preva-lence of hypertension in the US adult popula-tion: results from the Third National Healthand Nutrition Examination Survey 988-99.Hypertension 25:305-313, 1995.

10. Panagiotakos DB, Pitsavos C, Chrysohoou C,Stefanadis C, Toutouzas PK. Risk Stratificationof Coronary Heart Disease through Establishedand Emerging Lifestyle Factors, In A Mediter-ranean Population: CARDIO2000 Epidemiolog-ical Study. J Cardiovasc Risk 8:329-335, 2001.

11. Panagiotakos DB, Pitsavos C, Chrysohoou C,Tzioumis K, Papaioannou I, Stefanadis C, Tout-ouzas PK The Association Of MediterraneanDiet With Lower Risk Of Acute Coronary Syn-dromes, In Hypertensive Subjects. Int J Cardiol82:141-147, 2002.

12. Roberts KA, Rezai AA, Pinkerton KE, Rut-ledge JC. Effect of environmental tobacco smokeon LDL accumulation in the artery wall. Cir-culation 94:2248-2253, 1996.

13. Davies J, Shelton L, Watanabe I, Arnold J. Pas-sive smoking affects endothelium and platelets.Arc Int Med 1068-1072, 1989.

14. Wells AJ. Heart disease from passive smokingin the workplace. J Am Coll Cardiol 31:1-9,1998.

15. La Vecchia C, D'Avanzo B, Franzosi MG, Tog-noni G. Passive smoking and the risk of acutemyocardial infarction. Lancet 341:505-506, 1993.

16. Garland C, Barrett-Connor E, Suarez L, CriquiMH, Wingard DL. Effects of passive smokingon ischemic heart disease mortality of non-smokers: a prospective study. Am J Epidemiol,

121:645-650, 1985.17. Steenland K, Thun M, Lally C, Heath C Jr.

Environmental tobacco smoke and coronary heartdisease in the American Cancer Society CPS-IIcohort. Circulation, 94:622-628, 1996.

18. Ciruzzi M, Pramparo P, Esteban O, et al. Case-control study of passive smoking at home andrisk of acute myocardial infarction. J Am CollCardiol, 31:797-803, 1998.

19. Muscat JE, Wynder EL. Exposure to environ-mental tobacco smoke and the risk of heartattack. Int J Epidemiol, 24:715-719, 1995.

20. Glantz SA, Parmley WW. Passive smoking andheart disease: mechanisms and risk. JAMA,273:1047-1053, 1995.

21. Kritz H, Schmid P, Sinzinger H. Passive smok-ing and cardiovascular risk. Arch Intern Med,155:1942-1948, 1995.

22. Dobson AJ, Alexander HM, Heller RF, LloydDM. Passive smoking and the risk of heartattack or coronary death. Med J Aust, 154:793-797, 1991.

23. Hammond SK, Katharine A. Exposure of U.S.workers to environmental tobacco smoke. En-viron Health Perspect, 107:329-340, 1999.

24. Tunstall-Pedoe H, Brown CA, Woodward M,Tavendale R. Passive smoking by self-reportand serum cotinine and the prevalence of res-piratory and coronary heart disease in the Scot-tish heart health study. J Epidemiol Communi-ty Health, 49:139-143, 1995.

25. Brownson RC, Alavanja MCR, Hock ET. Reli-ability of passive smoke exposure histories in acase-control study of lung cancer. Int J Epide-miol, 22:804-808, 1993.

26. Coultas DB, Peake GT, Samet JM. Question-naire assessment of lifetime and recent expo-sure to environmental tobacco smoke. Am JEpidemiol, 130:338-347, 1989.

27. Pron GE, Burch JD, Howe GR, Miller AB.The reliability of passive smoking histories re-ported in a case-control study of lung cancer.Am J Epidemiol, 127:267-273, 1988.

28. MacMahon B, Trichopoulos D. Epidemiology1996. Little Brown and Co, Boston, MA, USA.


26

Á. ÌðáëôÜò, Á. Åõóôñáôüðïõëïò

Ç óçìáóßá ôïõ öáéíïìÝíïõ ôçò "õðÝñôáóçò ôçò ëåõêÞòìðëïýæáò" êáé ôçò "åðßäñáóçò ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò"óôç äéá÷åßñéóç ôçò áñôçñéáêÞò õðÝñôáóçò

Á. ÌðáëôÜò1, Á. Åõóôñáôüðïõëïò2

ANAÓÊÏÐÇÓÇ

REVIEWPrimary Heatlh Care, Volume 15, Number 1, 26-29, 2003ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 26-29, 2003

ÅéóáãùãÞ

H áñôçñéáêÞ õðÝñôáóç áðïôåëåßôï óõ÷íüôåñï ðáñÜãïíôá êéíäýíïõ ãéáèíçôüôçôá êáé íïóçñüôçôá áðü êáñ-äéáããåéáêÜ íïóÞìáôá, åíþ óÞìåñá çáíáãíþñéóç êáé ç èåñáðåßá ôùí õðåñ-ôáóéêþí áóèåíþí áðïôåëåß âáóéêüóôü÷ï ôùí õðçñåóéþí õãåßáò ðáãêï-óìßùò1. Éäéáßôåñï åíäéáöÝñïí äßäåôáéóôç óçìáóßá ôçò óùóôÞò äéá÷åßñéóçòôçò õðÝñôáóçò óôç ÐñùôïâÜèìéá Öñï-íôßäá Õãåßáò êáèþò ç õðÝñôáóç ùòðñüâëçìá õãåßáò åßíáé ôüóï óõ÷íÞ þóôåáíáãêáóôéêÜ áíôéìåôùðßæåôáé áðü ôïìÝóï êëéíéêü ãéáôñü (ãåíéêü éáôñü Þðáèïëüãï) êáé ü÷é áðü åéäéêïýò2.

Ïé ìåôñÞóåéò ôçò áñôçñéáêÞò ðßå-óçò óôï éáôñåßï áðïôåëïýí ôï óõíçèÝ-óôåñá ÷ñçóéìïðïéïýìåíï ôñüðï ãéá ôçíäéÜãíùóç ôçò õðÝñôáóçò3. ¸ôóé, ïéðåñéóóüôåñåò ìÝ÷ñé óÞìåñá äçìïóéåõ-ìÝíåò ìåëÝôåò ó÷åôéêÜ ìå ôç èíçôüôç-

ÐåñßëçøçÅßíáé êïéíÜ áðïäåêôü ðëÝïí üôé ç áñôçñéáêÞ õðÝñôáóç áðïôåëåß ôï óõ÷íüôåñïðáñÜãïíôá êéíäýíïõ ãéá êáñäéïáããåéáêÜ íïóÞìáôá. ÓÞìåñá, áðü ôéò õðçñåóßåòõãåßáò ðáãêïóìßùò, äßäåôáé éäéáßôåñç âáñýôçôá óôç Ýãêáéñç äéÜãíùóç êáéóôçí üóï ôï äõíáôüí âÝëôéóôç áíôéìåôþðéóç ôçò áñôçñéáêÞò õðÝñôáóçò .Óôïõò õðåñôáóéêïýò êáé ìÞ áóèåíåßò åßíáé óõ÷íü öáéíüìåíï ç åìöÜíéóç ôüóïôçò åðßäñáóçò ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò (white coat effect ,WCE) üóï êáé ôçòõðÝñôáóçò ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò (white coat hypertension, WCH). Ç óçìáóßáôçò óùóôÞò êáé Ýãêáéñçò áíáãíþñéóçò ôïõ WCE êáé ôçò WCH áðü ôïõòéáôñïýò ðïõ áó÷ïëïýíôáé ìå ôçí áíôéìåôþðéóç ôçò õðÝñôáóçò åßíáé ìåãÜëçòóçìáóßáò ãéá ôçí ïñèÞ äéÜãíùóç êáé åêôßìçóç ôùí áóèåíþí ôïõò, áëëÜ êáé ãéáôçí ïñèÞ áíôéõðåñôáóéêÞ èåñáðåßá. Ïé áõôïìåôñÞóåéò ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò(êáô'ïßêïí ìåôñÞóåéò ôçò ÁÐ) êáèþò êáé ç 24ùñç êáôáãñáöÞ áðïôåëïýí ãéáôïí éáôñü ôá ìÝóá áíôéìåôþðéóçò ãéá ôçí áíß÷íåõóç ôïõ WCE êáé ôçò WCH.

Ôhe significance of white-coat hypertension phenomenon and thewhite-coat effect on the diagnosis and management of hypertension.Primary Health Care.A. Baltas, A. Efstratopoulos

SummaryIs widely accepted today that arterial hypertension is the most common riskfactor for cardiovascular disease. It is very important to diagnose early thehypertensive disease and to treat it successfully. A very frequent phenomenonin both hypertensive and normotensive subjects is the occurrence of the so-called "white-coat hypertension" (or clinic hypertension), which is occurred inactually normontensive individuals, i.e hypertension in the medical premises,and normotension outside of them), and "white-coat hypertension effect" (whichis frequently occurred in actually hypertensive subjects, with greater bloodpressure readings in the medical environment). The significance of early andaccurate recognition of white-coat hypertension or white-coat effect from themedical Practitioners is very important for the proper evaluation and treatmentof hypertensive patients. Self-blood pressure measurements and 24h-ABPM arevery useful tools for the recognition of both WCH and WCE.

Êey words: Hypertension, white-coat hypertension, white-coat effect, resistanthypertension

1Åéäéêåõüìåíïò óôçí Ðáèïëïãßá, Ã' Ðáèïë. ÊëéíéêÞ ÃÍÁ "Ã. ÃåííçìáôÜò", 2Åð. ÊáèçãçôÞò,Ä/íôÞò Ã' Ðáèïëïãéêïý Ôì. (Õðåñôáóéïëïãéêü ÊÝíôñï & Ã' ÐáèïëïãéêÞ ÊëéíéêÞ) ÃÍÁ "Ã.ÃåííçìáôÜò"

ËÝîåéò ÊëåéäéÜ: ÁñôçñéáêÞ õðÝñôáóç, öáéíüìåíïëåõêÞò ìðëïýæáò, åðßäñáóç ëåõêÞò ìðëïýæáò, Áíèé-óôÜìåíç ÕðÝñôáóçÕðïâëÞèçêå: 16 Oêôùâñßïõ 2002ÅðáíõðïâëÞèçêå: 9 Éáíïõáñßïõ 2003¸ãéíå äåêôÞ ãéá äçìïóßåõóç: 11 Éáíïõáñßïõ 2003Õðåýèõíïò áëëçëïãñáößáò: Åð. ÊáèçãçôÞò Á. Åõ-óôñáôüðïõëïò, Ä/íôÞò Õðåñôáóéïëïãéêïý ÊÝíôïõ &Ã' ÐáèïëïãéêÞò ÊëéíéêÞò, ÃÍÁ "Ã. ÃåííçìáôÜò" Ë.Ìåóïãåßùí 154, ÁèÞíá 115 24, Fax: 210 7789646,e-mail: [email protected]

27

Á. ÌðáëôÜò, Á. Åõóôñáôüðïõëïò Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

ÓõãêñéôéêÞ åêôßìçóç ôçò ÁÐ óôï Éáôñåßï, ôï Óðßôéêáé ìå 24ùñç êáôáãñáöÞ

Ãéá ôçí åêôßìçóç ôùí õðåñôáóéêþí áóèåíþíóå ü,ôé áöïñÜ ôçí áðïôåëåóìáôéêüôçôá ôçò öáñ-ìáêåõôéêÞò áãùãÞò êáé ôçí áíáãíþñéóç ôçò WCHêáé ôïõ WCE, ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá äßäåôáé éäéáß-ôåñç óçìáóßá óôçí áîéïëüãçóç ôùí ôéìþí ôçòáñôçñéáêÞò ðßåóçò óôï óðßôé5,6.

Ôüóï ãéá ôçí 24ùñç êáôáãñáöÞ üóï êáé ãéáôéò ìåôñÞóåéò êáô'ïßêïí äåí õðÜñ÷ïõí ìåãÜëåòôõ÷áéïðïéçìÝíåò ìåëÝôåò ãéá ôá èåùñïýìåíá öõ-óéïëïãéêÜ üñéá, ìå ôïõò äõï ðïéï ðÜíù ôñüðïõòìÝôñçóçò, þóôå íá ìðïñåß íá äéêáéïëïãçèåß çëÞøç áðïöÜóåùí ìå âÜóç áõôÝò ôéò ìåôñÞóåéò11.

Óå ü,ôé áöïñÜ ôçí 24ùñç êáôáãñáöÞ èåù-ñïýíôáé ùò öõóéïëïãéêÝò ôéìÝò áñôçñéáêÞò ðéå-óçò, ôéìÝò £130/80 mmHg ãéá ôï 24ùñï, £135/85mmHg ãéá ôçí çìÝñá êáé £120/70mmHg ãéáôç íý÷ôá. Ùò ðáèïëïãéêÝò ÷áñáêôçñßæïíôáé ôéìÝò>135/85mmHg ãéá ôï 24ùñï êáé >140/90mmHgãéá ôçí çìÝñá7,8.

Ðáñ' üëï ðïõ ïé ìåôñÞóåéò óôï óðßôé ôá ôå-ëåõôáßá ÷ñüíéá ãßíïíôáé üëï êáé ðéï äçìïöéëåßòðáãêïóìßùò, õðÜñ÷ïõí ëßãåò âéâëéïãñáöéêÝò áíá-öïñÝò êáé ìÜëéóôá ëéãüôåñåò óå óýãêñéóç ìå ôçí24ùñç êáôáãñáöÞ9.

Ãéá ôéò ìåôñÞóåéò óôï óðßôé èåùñïýíôáé ùòöõóéïëïãéêÝò ôéìÝò áñôçñéáêÞò ðßåóçò £135/85mmHg8,10. Óå ìåëÝôç åðéâßùóçò ðïõ Ýãéíå óôçíÉáðùíßá (Ohasama Study) ìå âÜóç ôéò ìåôñÞóåéòôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò êáô'ïßêïí, ôéìÝò £135/85mmHg èåùñÞèçêáí ùò öõóéïëïãéêÝò ÷ùñßò áõôüíá åßíáé ãåíéêþò áðïäåêôü11. Ïé ìåôñÞóåéò óôïóðßôé èåùñïýíôáé áîéïëïãÞóéìåò åöüóïí Ý÷åé åëåã-÷èåß ç áîéïðéóôßá ôùí óõóêåõþí ìÝôñçóçò êáé ïéáóèåíåßò åßíáé ãíþóôåò ôçò óùóôÞò ôå÷íéêÞò ìÝ-ôñçóçò. Ìå ôá ìÝ÷ñé ðñüóöáôá âéâëéïãñáöéêÜäåäïìÝíá äåí ìðïñåß íá ãßíåé óõó÷Ýôéóç ôùí ôéìþíôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò óôï óðßôé êáé ôïõ ðñïãíù-óôéêïý êéíäýíïõ ãéá êáñäéáããåéáêÜ óõìâÜíôá12.

Óôç äéåèíÞ âéâëéïãñáößá õðÜñ÷ïõí áñêåôÝòáíáöïñÝò óôç WCH êáé ôç óçìáóßá ôçò, óôçíáíôéìåôþðéóç ôùí õðåñôáóéêþí áóèåíþí.

Ç óõ÷íüôçôá åìöÜíéóçò ôçò WCH ìåôáîýôùí áôüìùí ðïõ åëÝã÷ïíôáé ãéá õðÝñôáóç õðï-ëïãßæåôáé óå ðåñßðïõ 20-40%, öáßíåôáé íá ó÷åôß-æåôáé èåôéêÜ ìå ôçí çëéêßá êáé íá åìöáíßæåôáéóõ÷íüôåñá óôéò ãõíáßêåò êáé óå Üôïìá ìå ìåôá-âïëéêÝò áíùìáëßåò (ð.÷. õðåñëéðéäáéìßá). Ïé âëÜ-

ôá êáé íïóçñüôçôá ðïý ó÷åôßæïíôáé ìå ôçí õðÝñ-ôáóç, êáèþò êáé ôï üöåëïò áðü ôç öáñìáêåõôé-êÞ Þ ìç áíôéìåôþðéóÞ ôçò âáóßæïíôáé óôá áðïôå-ëÝóìáôá ìåôñÞóåùí ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò óôïéáôñåßï.

¸íá áðü ôá ìåéïíåêôÞìáôá ôçò ìÝôñçóçòôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò óôï éáôñåßï áðïôåëåß çåìöÜíéóç ôüóï ôïõ öáéíïìÝíïõ ôçò åðßäñáóçòôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò (white coat effect, WCE),ðïõ áíáöÝñåôáé óõíÞèùò óå õðåñôáóéêïýò üóïêáé ôïõ öáéíïìÝíïõ ôçò õðÝñôáóçò ôçò ëåõêÞòìðëïýæáò Þ õðÝñôáóçò ôïõ Éáôñåßïõ (white coathypertension, WCH/clinic hypertension) ðïõåìöáíßæåôáé óõíÞèùò óå "íïñìïôáóéêÜ" Üôïìá êáéïäçãåß óõ÷íÜ óå õðåñåêôßìçóç ôùí ìåôñïýìåíùíáðïôåëåóìÜôùí, ìå óõíÝðåéá ôçí õðåñäéÜãíùóçêáé õðåñèåñáðåßá ôçò õðÝñôáóçò.

Ïñéóìïß

Åéäéêüôåñá, "óáí õðÝñôáóç ôçò ëåõêÞò ìðëïý-æáò" ÷áñáêôçñßæåôáé ôï öáéíüìåíï êáôÜ ôï ïðïßïðáñáôçñåßôáé áýîçóç ôùí ôéìþí ôçò áñôçñéáêÞòðßåóçò óôï éáôñåßï, áôüìùí óôá ïðïßá ïé ôéìÝòôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò åêôüò éáôñåßïõ åßíáé öõ-óéïëïãéêÝò, ãé’ áõôü êáé ðñüóöáôá ç "õðÝñôáóçôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò" ïíïìÜæåôáé óõ÷íüôåñá "õðÝñôáóç ôïõ éáôñåßïõ".

Ç "åðßäñáóç ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò" ðáñáôç-ñåßôáé ìåôáîý õðåñôáóéêþí áóèåíþí, èåñáðåõï-ìÝíùí Þ ìç, êáé ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ôçí ðáñá-ôÞñçóç óçìáíôéêÞò äéáöïñÜò ìåôáîý ôùí ìåôñïý-ìåíùí ôéìþí ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò óôï éáôñåßïêáé ôùí ôéìþí ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò êáôÜ ôçí24ùñç êáôáãñáöÞ Þ êáôÜ ôçí áõôïìÝôñçóç óôïóðßôé (äéáöïñÜ óõóôïëéêÞò áñôçñéáêÞò ðßåóçò>20mmHg Þ êáé äéáóôïëéêÞò ÁÐ >10mmHg) ìåôéò õøçëüôåñåò ôéìÝò íá ðáñáôçñïýíôáé óôï éá-ôñåßï.

Ç åðßäñáóç ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò ðáñáôçñåß-ôáé ìåôáîý õðåñôáóéêþí áóèåíþí, áíåîÜñôçôá ìåôéò ôéìÝò áñôçñéáêÞò ðéåóçò (öõóéïëïãéêÝò Þ áõ-îçìÝíåò) ðïõ âñßóêïíôáé åêôüò éáôñåßïõ.

Ç áíß÷íåõóç ôùí áôüìùí ðïõ ðáñïõóéÜæïõíWCH Þ WCE âáóßæåôáé êõñßùò óôç óýãêñéóçôùí ôéìþí ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò óôï éáôñåßïêáé áõôþí ôçò 24ùñçò êáôáãñáöÞò4.


28

Á. ÌðáëôÜò, Á. Åõóôñáôüðïõëïò

âåò óå üñãáíá-óôü÷ïõò ôçò õðÝñôáóçò öáßíåôáéíá åßíáé ìéêñüôåñåò óå óýãêñéóç ìå ôïõò åðéâå-âáéùìÝíïõò õðåñôáóéêïýò êáé ôåßíïõí íá åßíáéßäéåò ìå ôïõò íïñìïôáóéêïýò áí êáé óå êÜðïéåòìåëÝôåò Ý÷åé äåé÷èåß ìåãáëýôåñçò âáñýôçôáò âëÜ-âåò óå ó÷Ýóç ìå íïñìïôáóéêïýò13-15.

Ç ÷ïñÞãçóç èåñáðåßáò åëáôôþíåé ôçí áñôç-ñéáêÞ ðßåóç óôï éáôñåßï ÷ùñßò áíôßóôïé÷ç ìåôá-âïëÞ óôçí 24ùñç êáôáãñáöÞ. Äåí åíäåßêíõôáé ç÷ïñÞãçóç èåñáðåßáò óôá Üôïìá ìå WCH åêôüòêáé áí Ý÷ïõí âëÜâåò ïñãÜíùí-óôü÷ùí Þ áí Ý÷ïõíÜëëïõò ðáñÜãïíôåò êßíäõíïõ ãéá êáñäéïáããåéáêÞíüóï16,17.

H åðßäñáóç ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò óôïõò õðåñ-ôáóéêïýò ðáñáôçñåßôáé óå óõ÷íüôçôá ðåñßðïõ 20-30%, êáé ðáñïõóéÜæåé èåôéêÞ óõó÷Ýôéóç ìå ôçíçëéêßá åíþ åßíáé ðéï óõ÷íÞ óôéò ãõíáßêåò18-20.

Óå ìåëÝôç ôïõ Õðåñôáóéïëïãéêïý éáôñåßïõ ôïõÃÍÁ "Ã. ÃåííçìáôÜò" óå 240 èåñáðåõüìåíïõò êáéóå 84 ìç èåñáðåõüìåíïõò õðåñôáóéêïýò, óôïõòïðïßïõò åêôéìÞèçêå ç áñôçñéáêÞ ðßåóç, ôüóï ìåôéò ìåôñÞóåéò ôïõ éáôñåßïõ üóï êáé ìå ôçí 24ùñçêáôáãñáöÞ åõñÝèçêå üôé áðü ôïõò 240 èåñá-ðåõüìåíïõò õðåñôáóéêïýò WCE ðáñáôçñÞèçêå óåðïóïóôü 36,7% åíþ óôïõò ìç èåñáðåõüìåíïõò ôïðïóïóôü Þôáí 30,9%. Åðßóçò ç åìöÜíéóç ôïõWCE âñÝèçêå íá óõó÷åôßæåôáé èåôéêÜ ìå ôçíçëéêßá êáé ôï ãõíáéêåßï öýëï21.

Ç ýðáñîç ðéèáíÞò WCE èá ðñÝðåé íá åëÝã-÷åôáé óå áóèåíåßò ìå áíèéóôÜìåíç óôç èåñáðåßáõðÝñôáóç. ÁíáöÝñåôáé üôé ðåñßðïõ ôï 1/3 ôùíõðåñôáóéêþí ìå áíèéóôÜìåíç õðÝñôáóç ðáñïõ-óéÜæïõí WCE, ìå ôç óõ÷íüôçôá êáé ôç âáñýôçôáôùí âëáâþí ïñãÜíùí-óôü÷ùí íá åßíáé ìåãáëýôå-ñç óôïõò áóèåíåßò ìå ðñáãìáôéêÜ áíèéóôÜìåíçõðÝñôáóç óå óýãêñéóç ìå áõôïýò ðïõ ðáñáôçñÞ-èçêå WCE22,23.

Ç áíß÷íåõóç ôçò ýðáñîçò WCE âáóßæåôáéóôç óýãêñéóç ôùí ôéìþí ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçòóôï éáôñåßï ìå ôéò ôéìÝò ôçò 24ùñçò êáôáãñáöÞòÞ ôùí ìåôñÞóåùí óôï óðßôé24. Ç ÷ñçóéìüôçôá ôçò24ùñçò êáôáãñáöÞò ôçò áñôçñéáêÞò ðéåóçò óôçäéÜãíùóç ôïõ WCE êáé ôçò WCH åßíáé áíáìöé-óâÞôçôç. Ùóôüóï ç äéåíÝñãåéá 24ùñçò êáôáãñá-öÞò óå üëïõò ôïõò áóèåíåßò åßíáé áäýíáôç åíþêáé ç áëüãéóôç ÷ñÞóç ôçò áõîÜíåé óçìáíôéêÜ ôïêüóôïò èåñáðåßáò ôçò õðÝñôáóçò. ¸÷åé áíáöåñ-èåß üôé óôéò ìåôñÞóåéò ìå ôçí 24ùñç êáôáãñáöÞðáñáôçñïýíôáé óõ÷íÜ äéáöïñÝò ôùí ôéìþí ôçòáñôçñéáêÞò ðßåóçò áðü çìÝñá óå çìÝñá ðñÜãìá

ðïõ óçìáßíåé üôé áðáéôïýíôáé ðåñéóóüôåñåò ôçòìéáò 24ùñåò êáôáãñáöÝò ãéá ôç ëÞøç áðïöÜ-óåùí óôïí ÷ñüíï.

Ç äéåíÝñãåéá 24ùñçò êáôáãñáöÞò åíäåßêíõ-ôáé óå õðïøßá WCH,óå áóèåíåßò ìå áíèéóôÜìåíçõðÝñôáóç êáé ðéèáíü WCE êáé óå íåïäéáãíùóèÝ-íôåò õðåñôáóéêïýò ÷ùñßò âëÜâåò ïñãÜíùí-óôü-÷ùí25,26.

Ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá ãßíåôáé üëï êáé ðéï ìå-ãÜëç áíáöïñÜ óôçí áîßá ôùí ìåôñÞóåùí óôïóðßôé óôçí áíôéìåôþðéóç ôùí õðåñôáóéêþí áóèå-íþí. Öáßíåôáé üôé ïé ìåôñÞóåéò óôï óðßôé åßíáé÷ñÞóéìåò óôç äéÜãíùóç ôïõ WCE êáé ôçò WCHêáé óôçí áîéïëüãçóç ôçò èåñáðåõôéêÞò áãùãÞò27.

Óå âéâëéïãñáöéêÝò áíáöïñÝò ç áíôéêåéìåíé-êüôçôá ôùí ìåôñÞóåùí óôï óðßôé öáßíåôáé íááããßæåé áõôÞ ôçò 24ùñçò êáôáãñáöÞò27.

Óå ìåëÝôç ôïõ Õðåñôáóéïëïãéêïý éáôñåßïõ ôïõÃÍÁ "Ã. ÃåííçìáôÜò" ðïõ Ýãéíå óõãêñéôéêÞ åêôß-ìçóç ôùí ìåôñÞóåùí ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò óôïóðßôé, ìå ôçí 24ùñç êáôáãñáöÞ êáé ôç ìÝôñçóçôçò ÁÐ óôï éáôñåßï óå áóèåíåßò ìå éäéïðáèÞ õðÝñ-ôáóç, èåñáðåõüìåíïõò êáé ìç, âñÝèçêå üôé ïéìåôñÞóåéò óôï óðßôé óõó÷åôßæïíôáé óçìáíôéêÜ ìåôéò ìåôñÞóåéò ôçò 24ùñçò êáôáãñáöÞò29.

Ôüóï ç "õðÝñôáóç ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò" üóïêáé "ç åðßäñáóç ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò" öáßíåôáéíá åìðëÝêïíôáé óõ÷íÜ óôç áíôéìåôþðéóç ôùíõðåñôáóéêþí áóèåíþí. Ç êëéíéêÞ óçìáóßá ôïõòåßíáé ðñïöáíÞò ôüóï óôç äéÜãíùóç ôçò õðÝñôá-óçò (WCH), üóï êáé óôç ëÞøç áðüöáóçò ãéáôñïðïðïßçóç ôçò áêïëïõèïýìåíçò áíôéõðåñôáóé-êÞò èåñáðåßáò (WCE).

Ç 24ùñç êáôáãñáöÞ êáé ïé ìåôñÞóåéò óôïóðßôé èá âïçèÞóïõí óçìáíôéêÜ ôïí èåñÜðïíôáéáôñü óôç áíôéìåôþðéóç ôüóï ôçò õðÝñôáóçò ôçòëåõêÞò ìðëïýæáò üóï êáé ôçò åðßäñáóçò ôçò ëåõ-êÞò ìðëïýæáò óå ãíùóôïýò Þäç õðåñôáóéêïýò.


1. 1999 World Health Organization - Internation-al Society of Hypertension Guidelines for themanagement of hypertension. J Hypertens,17:151-183, 1999.

2. Opie LH, Steyn K. Rationale for the hyperten-sion guidelines for primary care in South Afri-ca. S Afr Med J, 85(12Pt2):1325-1328, 1330-1331, 1334-1335, 1995.

3. Joint International Committee on detection,

29

Á. ÌðáëôÜò, Á. Åõóôñáôüðïõëïò Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

2000.18. Myers MG, Oh PI, Reeves RA, Joyner CD.

Prevalence of white coat effect in treatmenthypertensive patients in the community. Am JHypertens, 8:591-597, 1995.

19. Myers MG. The white coat effect in treatmenthypertension. Blood Press Monit, 1:247-249,1996.

20. Myers MG, Reeves RA. White coat effect intreatment hypertensive patients: sex difference.J Hum Hypertens, 9:729-733, 1995.

21. Åõóôñáôüðïõëïò Á, ÂïãéÜêç Ó, ÌðáëôÜò Á,ÓéáóéÜêïõ Ó, ÊáñáìðáôóÜêç Å, Ìïýñãïò Ë.Åðßäñáóç ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò óå èåñáðåõüìå-íïõò êáé ìç õðåñôáóéêïýò áóèÝíåéò: Óõ÷íüôçôáêáé óõó÷Ýôéóç ìá ôçí çëéêßá êáé ôï öýëï. 7ÐáíåëëÞíéï ÓõíÝäñéï ÁñôçñéáêÞò ÕðÝñôáóçò,ÁèÞíá 2001.

22. Hernard-Del Rey R, Armario P, et al. Target-organ damage and cardiovascular risk profile inresistant hypertension. Influence of the whitecoat effect. Blood Press Monit, 3:331-337, 1998.

23. Verdecchia P, Schillaci G, Borgioni C et al.Prognostic significance of the white coat ef-fect. Hypertension, 29:1218-1224, 1997.

24. Stergiou GS, Zourbaki AS, Skeva I, Moun-tokalakis TD. White coat effect detected usingself-monitoring of blood pressure at home: Com-parison with ambulatory blood pressure. Am JHypertens, 11:820-827, 1998.

25. Pickering TG. 24h Ambulatory blood pressuremonitoring: Is it necessary to establish diagno-sis before instituting treatment of hyperten-sion. J Clin Hypert (Greenwich), 1:33-46.

26. Aylett M, Marples G, Jones K. Home bloodpressure monitoring: its effect on the manage-ment of hypertensive in general practice. Br JGen Pract, 49:725-728, 1999.

27. Campbell NR, Abbott D, Bass M, et al. Self-measurement of blood pressure recommenda-tion of the Canadian coalition for high bloodpressure. Prevention and control. Can J Cardi-ol, 11(Suppl H):5H-17H.

28. Jula A, Puukka P, Karauku H. Multiple clinicand home blood pressure measurements versusambulatory blood pressure monitoring. Hyper-tension, 34:261-266, 1999.

29. Åõóôñáôüðïõëïò Á, ÂïãéÜêç Ó, ÓéáóéÜêïõ Ó,ÌðáëôÜò Á, ÊáñáìðáôóÜêç Å, Ìïýñãïò Ë,ËõäÜêçò ×, Ìåéêüðïõëïò Ì. ÓõãêñéôéêÞ åêôß-ìçóç ôùí ìåôñÞóåùí ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò óôïóðßôé, ìå ôçí 24ùñç ðåñéðáôçôéêÞ êáôáãñáöÞêáé ôç ìÝôñçóç óôï éáôñåßï óôçí áíôéìåôþðéóçôùí õðåñôáóéêþí áóèåíþí. 7 ÐáíåëëÞíéï ÓõíÝ-äñéï ÁñôçñéáêÞò ÕðÝñôáóçò, ÁèÞíá 2001.

evaluation and treatment of high blood pres-sure: The Sixth report of the joint nationalcommittee on the detection ,evaluation and treat-ment of high blood pressure (JNC VI). ArchIntern Med, 24:2413-2446, 1997.

4. Staessen JA, Beilin L, Parati G, Waeber B,White W. Task Force IV: clinical use of ambu-latory blood pressure monitoring. Conferenceon ambulatory Blood pressure Monitoring. BloodPress Monit, 4:319-331, 1999

5. Broegs PA, James GD, Pickering TG. Manage-ment of hypertension in the elderly using homeblood pressure. Blood Press Monit, 6:139-144,2001.

6. Task Force VI. Self -monitoring of the bloodpressure. Blood Press Monit, 4:343-351, 1999.

7. Staessen JA, O’Brien ET, Thijs L, Fagard RH.Modern approaches to blood pressure measure-ment. Occup Environ Med, 57:510-520, 2000.

8. Myers MC. Ambulatory blood pressure moni-toring in clinical practice. Can J Cardiol, 17:581-586, 2001.

9. Denalle T, Waeber B, Kjeldsen S, Parati G, etal. Self-measurement of blood pressure in clin-ical trials and therapeutic applications. BloodPress Monit, 5:145-149, 2000.

10. Thijs L, Staessen JA, Celis H, et al. Referencevalues for self-recorder blood pressure: a met-analysis of summary data. Arch Inter Med,9:158:481-488, 1998.

11. Tsuji I, Imai Y, Nagai K, et al. Proposal ofreference values for home blood pressure mea-surement: prognostic criteria based on a pro-spective observation of the general populationin Ohasama, Japan. Am J Hypertens, 10:409-418, 1997.

12. Imai Y, Poncelet P, De Buyzere ME. Prognosticsignificance of self-measurements of blood pres-sure. Blood Press Monit, 5:137-143, 2000.

13. Pickering TG, Coats A, Mallion JM, et al. TaskForce V: White Coat Hypertension. Blood PressMonit, 4:333-341, 1999.

14. Grandi AM, Broggi R, Colombo S, et al. Leftventricular changes in isolated office hyperten-sion: a blood pressure-matched comparison withnormotension and sustained hypertension. ArchIntern Med, 161:2677-2681, 2001.

15. Moser M. White-Coat Hypertension-To Treator No to Treat. Arch Intern Med, 161:2655-2656, 2001.

16. Chrysant SG. Treatment of white coat hyper-tension. Curr Hypertens Rep, 2:412-417, 2000.

17. Strandberg TE, Salomaa V. White coat effect,blood pressure and mortality in men: prospec-tive cohort study. Eur Heart J, 21:1714-1718,


30

Ó.N. ÌÞôñïõ, Å.Á. Óêëçñüò

Óýã÷ñïíåò áðüøåéò óôçí áíôéìåôþðéóç ôçò êëéìáêôçñßïõ

Ó.N. ÌÞôñïõ1, Å.Á. Óêëçñüò2

ANAÓÊÏÐÇÓÇ

REVIEWPrimary Heatlh Care, Volume 15, Number 1, 30-35, 2003ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 30-35, 2003

ÃåíéêÜ

ÊëéìáêôÞñéïò, åßíáé ç ÷ñïíéêÞðåñßïäïò ìåôÜâáóçò áðü ôçí áíáðá-ñáãùãéêÞ óôç ìç áíáðáñáãùãéêÞ öÜóçôçò æùÞò ôçò ãõíáßêáò. Ï üñïò âñß-óêåôáé óôç äéåèíÞ âéâëéïãñáößá ìå ôçíåëëçíéêÞ ôïõ ïíïìáóßá (áããë. Climac-teric), êáé áðïäßäåé ôçí Ýííïéá ôçòóêÜëáò (êëßìáêáò) ìå ôçí ïðïßá ãßíå-ôáé ç ìåôÜâáóç áõôÞ êáôÜ ôç äéáäé-êáóßá ôçò ãÞñáíóçò.

Ðïëëïß åßíáé áõôïß ðïõ óõã÷Ýïõíôçí êëéìáêôÞñéï ìå ôçí åììçíüðáõóçç ïðïßá üìùò áíáöÝñåôáé óôçí ôåëåõ-ôáßá öõóéïëïãéêÞ Ýììçíï ñýóç ôçòãõíáßêáò. Ç êëéìáêôÞñéïò åßíáé ìéáåõñýôåñç ðåñßïäïò êáé ìðïñåß íá äéáñ-êÝóåé ðïëëÜ ÷ñüíéá (45-65 åôþí).

Åðéäçìéïëïãßá

Ç çëéêßá ðïõ åìöáíßæåôáé ç åì-

ÐåñßëçøçÇ ÊëéìáêôÞñéïò êáé ç áíôéìåôþðéóç ôùí óõìðôùìÜôùí ôçò åðáíÞëèáí óôïðñïóêÞíéï ôïõ åðéóôçìïíéêïý åíäéáöÝñïíôïò ðñüóöáôá, ìåôÜ ôá áðïôåëÝóìá-ôá ðïõ áíáêïéíþèçêáí, êáé ôá ïðïßá Ýèåôáí óå áìöéóâÞôçóç ôçí áóöÜëåéá ôçòÈåñáðåßáò ÏñìïíéêÞò ÕðïêáôÜóôáóçò. Óêïðüò ôçò áíáóêüðçóçò áõôÞò åßíáéü÷é ìüíï íá ðáñáèÝóåé ôéò ôñÝ÷ïõóåò áðüøåéò ó÷åôéêÜ ìå ôï æÞôçìá áõôü áëëÜêáé íá ðáñïõóéÜóåé ìå ôñüðï óýíôïìï êáé ðåñéåêôéêü ôéò ðéï ðñüóöáôåò ãíþ-óåéò ðïõ áöïñïýí óôçí ÊëéìáêôÞñéï.

Current aspects on the management of the climacteric. Primary healthcareS.N. Mitrou, E. Askliros

SummaryThe Climacteric and the treatment of its symptoms were reconsidered after theannouncement of the results that put into doubt the safety of Hormone Re-placement Therapy. The purpose of this review article is not only to show thecurrent aspects of this problem but also to revise the newest data on Climac-teric.

Key words: Climacteric, menopause, hormonal replacement therapy, cancer ofthe endometrium

ËÝîåéò ÊëåéäéÜ: ÊëéìáêôÞñéïò, åììçíüðáõóç, èåñá-ðåßá ïñìïíéêÞò õðïêáôÜóôáóçò, êáñêßíïò åíäïìÞ-ôñéïõÕðïâëÞèçêå: 12 Äåêåìâñßïõ 2002ÅðáíõðïâëÞèçêå: 11 Öåâñïõáñßïõ 2003¸ãéíå äåêôÞ ãéá äçìïóßåõóç: 17 Ìáñôßïõ 2003Õðåýèõíïò áëëçëïãñáößáò: ÅõóôÜèéïò Á. Óêëçñüò,ÍÝóôùñïò 32, 122 44 ÁéãÜëåù, Ôçë.: 210 5693387,e-mail: [email protected]

1Áãñïôéêüò éáôñüò, 2Ä/íôÞò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò, Ê.Õ. ÍåìÝáò Êïñéíèßáò, www.http.gr/kynemeas

31

Ó.N. ÌÞôñïõ, Å.Á. Óêëçñüò Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

ñáãþìåíá ïéóôñïãüíá ðñïÝñ÷ïíôáé áðü áñùìá-ôïðïßçóç óôçí ðåñéöÝñåéá êáé ü÷é óôéò ùïèÞêåò,ãéá áõôü êáé ç ïéóôñüíç åßíáé ôï êýñéï åììçíï-ðáõóéáêü ïéóôñïãüíï1 (Ðßíáêáò I).

ÊëéíéêÞ åéêüíá

Ôá óõìðôþìáôá ôçò åììçíüðáõóçò ïöåßëï-íôáé óå ìåãÜëï ðïóïóôü óôéò ïñìïíéêÝò ìåôáâï-ëÝò ðïõ óõìâáßíïõí êáé èá Þôáí ëÜèïò íá áðïäß-äïíôáé óôç öõóéïëïãéêÞ öèïñÜ Þ óå óõíáéóèçìá-ôéêÝò äéáôáñá÷Ýò ôùí ãõíáéêþí3. Ìïëáôáýôá, äåèá ðñÝðåé íá ðáñáãíùñßæåôáé ôï ãåãïíüò üôé åêôüòáðü áõôÜ õðÜñ÷ïõí êáé Üëëá ðïõ äåí ìðïñïýííá äéêáéïëïãçèïýí áðïêëåéóôéêÜ ùò ïñìïíïåîáñ-ôþìåíá (Ðßíáêáò II).

1. Äéáôáñá÷Ýò ÅììÞíïõ Ñýóåùò

¼ðùò ðñïáíáöÝñèçêå, êáôÜ ôçí ðåñéåììç-íüðáõóç, ï êýêëïò ôçò ãõíáßêáò ãßíåôáé áóôáèÞòôüóï óôç óõ÷íüôçôá åìöÜíéóçò ôïõ üóï êáé óôçäéÜñêåéá êáé ôçí ðïóüôçôá ôçò áéìüññïéáò. Çáíùïèõëáêéïññçîßá, ðáñÜ ôçí åðßäñáóç ôùí ïé-óôñïãüíùí óôï åíäïìÞôñéï, ïäçãåß óå áéìïññáãßááðü ôç ìÞôñá4. Ðáñ’ üëá áõôÜ, èá ðñÝðåé íáÝ÷ïõìå ðÜíôá õðüøç üôé áéìïññáãßá áðü ôç ìÞ-ôñá ìðïñåß íá åìöáíéóôåß êáé óå Üëëåò ðåñéðôþ-óåéò üðùò óå ðá÷õóáñêßá, çðáôéêÞ íüóï, ÜëëåòåíäïêñéíéêÝò äéáôáñá÷Ýò (õðåñ-,õðï-èõñåïåéäéóìüò,íåïðëÜóìáôá åíäïêñéíþí áäÝíùí), íåïðëáóßåò ôïõãåííçôéêïý óõóôÞìáôïò5. ÅðïìÝíùò áðáéôåßôáé åí-äåëå÷Þò Ýëåã÷ïò ãéá ôïí êáèïñéóìü ôçò áéôßáòôçò áéìïññáãßáò6.

2. ÁããåéïêéíçôéêÞ áóôÜèåéá

Ç ðéï óõ÷íÞ åêäÞëùóç ôçò êëéìáêôçñßïõ åß-

ìçíüðáõóç (51,4 ± 3,8 Ýôç) äåí åðçñåÜæåôáé áðüðáñÜãïíôåò üðùò ç öõëÞ, ôï êïéíùíéêü-ïéêïíï-ìéêü åðßðåäï, ôçí åììçíáñ÷Þ, ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜôçò ãõíáßêáò Þ ôç ÷ñÞóç ïéíïðíåýìáôïò. Áíôßèå-ôá, ïé Üôïêåò ãõíáßêåò, áõôÝò ìå ìåãÜëç äéÜñêåéáêýêëïõ êáé ïé êáðíßóôñéåò ôåßíïõí íá ìðïõí óôçíåììçíüðáõóç íùñßôåñá áðü ôéò ðïëýôïêåò, áõôÝòìå ìéêñÞ äéÜñêåéá êýêëïõ êáé áõôÝò ðïõ äåí êá-ðíßæïõí1.

ÅðåéäÞ ç êëéìáêôÞñéïò åßíáé ìéá åõñýôåñçðåñßïäïò ìðïñåß íá äéáêñéèåß óå ìéêñüôåñåò ðå-ñéüäïõò:

Ðñïåììçíüðáõóç: Áñ÷ßæåé ðïëëÜ ÷ñüíéá ðñéíáðü ôçí åììçíüðáõóç êáé äåí Ý÷åé éäéáßôåñç óõ-ìðôùìáôïëïãßá áí êáé ìéêñÝò åíäïêñéíéêÝò áëëá-ãÝò ðáñáôçñïýíôáé.

Ðåñéåììçíüðáõóç: Åßíáé ç ðåñßïäïò óôçíïðïßá åìöáíßæïíôáé óõ÷íüôåñá ïé åîÜøåéò, ôï áíôé-ðñïóùðåõôéêüôåñï óýìðôùìá ôçò Êëéìáêôçñßïõ.ÁõôÞ áñ÷ßæåé ìå ôá ðñþôá êëéìáêôçñéáêÜ óõ-ìðôþìáôá (45ï Ýôïò) êáé ôåëåéþíåé Ýíá ÷ñüíïìåôÜ ôçí Åììçíüðáõóç. Ï Êýêëïò ãßíåôáé áíþ-ìáëïò êáé ç ¸ììçíïò Ñýóç ìåãáëýôåñç óå óõ-÷íüôçôá êáé ñïÞ.

Åììçíüðáõóç: ´¼ðùò ðñïáíáöÝñèçêå åßíáéç ôåëåõôáßá öõóéïëïãéêÞ ¸ììçíïò Ñýóç.

Ìåôåììçíüðáõóç: Åßíáé ç ôåëåõôáßá öÜóçôçò Êëéìáêôçñßïõ êáé äéáñêåß ìÝ÷ñé ôï 65ï Ýôïòðåñßðïõ.

Åíäïêñéíïëïãßá

Ïé äéáôáñá÷Ýò ðïõ ðáñáôçñïýíôáé óôéò ãõ-íáéêåßåò ïñìüíåò êáôÜ ôçí Åììçíüðáõóç åßíáé óåÜìåóç ó÷Ýóç ìå ôçí áäõíáìßá ôùí ùïèçêþí íááíôáðïêñéèïýí, ìå Ýêêñéóç ïéóôñïãüíùí, óôçíáõîáíüìåíç Ýêêñéóç FSH áðü ôçí õðüöõóç2. Çáýîçóç ôçò FSH ïöåßëåôáé êáé óôç äñáìáôéêÞåëÜôôùóç ôçò áíáóôáëôßíçò (inhibin) ôá åðßðåäáôçò ïðïßáò åßíáé ó÷åäüí ìç áíé÷íåýóéìá. Ôá ðá-

Ðßíáêáò I. ÏñìïíéêÝò äéáôáñá÷Ýò óôçí åììçíüðáõóç

Áíáóôáëôßíç (Inhibin) ÅëÜ÷éóôá, ó÷åäüí ìç áíé÷íåýóéìá, åðßðåäá.FSH ÌåãÜëç áýîçóçLH Ìéêñüôåñç áýîçóçÏéóôñüíç (Å1) Ôï êýñéï åììçíïðáõóéáêü ïéóôñïãüíïÏéóôñéüëç (Å2) ÁíôéóôñïöÞ ó÷Ýóçò Å2:Å1Ïéóôñïãüíá-Áíäñïãüíá Ìåãáëýôåñç åëÜôôùóç ôùí Ïéóôñïãüíùí óå ó÷Ýóç ìå ôá Áíäñïãüíá.

ÁíôéóôñïöÞ ôçò ó÷Ýóçò Ïéóôñïãüíá:Áíäñïãüíá


32


3. Áôñïößá ïõñïãåííçôéêïý óõóôÞìáôïò

ÁöïñÜ ïëüêëçñï ôï ïõñïãåííçôéêü óýóôçìá(ìÞôñá, áéäïßï, êüëðï, ïõñÞèñá, ïõñïäü÷ï êý-óôç, ìáóôïýò) êáé åêäçëþíåôáé ìå õðïôñïðéÜæïõ-óåò öëåãìïíÝò, äõóïõñéêÜ öáéíüìåíá, äõóðáñåý-íéá ê.á. ùò áðïôÝëåóìá õðïóôñïöÞò ôùí ïéóôñï-ãïíïåîáñôþìåíùí áõôþí éóôþí2.

4. Ïóôåïðüñùóç

Ç áðþëåéá ôçò ïóôéêÞò ìÜæáò ìå ôçí ðñüïäïôçò çëéêßáò åßíáé öáéíüìåíï ðïõ ðáñáôçñåßôáéêáé óôá äýï öýëá. Ìïëáôáýôá, ïé åììçíïðáõ-óéáêÝò ãõíáßêåò åêôßèåíôáé óå åðéðëÝïí êßíäõíïëüãù ôçò Ýëëåéøçò ïéóôñïãüíùí. Ôï ãåãïíüò áõôüåíéó÷ýåôáé áðü ôï üôé ïóôåïðüñùóç ðáñïõóéÜæå-ôáé êáé óå íåáñÝò ãõíáßêåò ðïõ ãéá êÜðïéï ëüãïäåí Ý÷ïõí ùïèçêéêÞ ëåéôïõñãßá ð.÷ ùïèçêåêôïìÞ,ðñþéìç åììçíüðáõóç, áãåíåóßá ùïèçêþí7.

5. ÁèçñùìÜôùóç-Óôåöáíéáßá Íüóïò

Ç åðßðôùóç ôùí êáñäéáããåéáêþí íïóçìÜ-ôùí áõîÜíåôáé ìåôÜ ôçí åììçíüðáõóç. Ôá ïé-óôñïãüíá áóêïýí ôçí åðßäñáóÞ ôïõò åììÝóùò óôáåðßðåäá ôùí ëéðïðñùôåúíþí (áýîçóç ôçò HDL)êáé Üìåóá óôï ôïß÷ùìá ôùí áããåßùí êáé ôçíêáñäéÜ (õðïäï÷åßò ïéóôñïãüíùí óôï êáñäéáããåéá-êü óýóôçìá). Áõôü êáôáäåéêíýåé ôïí ðñïóôáôåõ-ôéêü ñüëï ôùí ïéóôñïãüíùí óôçí êáñäéÜ êáé ôááããåßá2.

Åñãáóôçñéáêüò Ýëåã÷ïò

Ìå ôçí Ýíáñîç ôùí óõìðôùìÜôùí ôçò êëé-ìáêôçñßïõ ïé ãõíáßêåò èá ðñÝðåé íá õðïâÜëëï-íôáé óå ðáñáêëéíéêü Ýëåã÷ï óôá ðëáßóéá ôçò ñïõ-ôßíáò áëëÜ êáé ãéá ôïí êáèïñéóìü ôçò áêñéâïýòáéôéïëïãßáò ôïõò êáèþò áõôÜ ìðïñåß íá ïöåßëï-íôáé óå Üëëá ïñãáíéêÜ áßôéá.

Á) ¼óïí áöïñÜ ôéò äéáôáñá÷Ýò ôçò åììÞíïõñýóåùò ï Ýëåã÷ïò èá ðñÝðåé íá ðåñéëáìâÜíåé8:1. Test êýçóçò, ãéá ôïí áðïêëåéóìü ðéèáíÞò

êýçóçò2. Äéáêïëðéêü Õðåñç÷oãñÜöçìá, óôï ïðïßï íá

åîåôÜæåôáé ôï ðÜ÷ïò ôïõ åíäïìçôñßïõ ãéá

Ðßíáêáò II. Óõìðôþìáôá åììçíüðáõóçò

· Ïñìïíïåîáñôþìåíá1. Äéáôáñá÷Ýò ÅììÞíïõ Ñýóåùò2. ÅîÜøåéò3. Áôñïößá ïõñïãåííçôéêïý óõóôÞìáôïò4. Ïóôåïðüñùóç

· ÐéèáíÜ ïñìïíïåîáñôþìåíá1. Øõ÷ïóõíáéóèçìáôéêÝò äéáôáñá÷Ýò2. ÁèçñùìÜôùóç-Óôåöáíéáßá íüóïò3. Øõ÷ïóåîïõáëéêÜ ðñïâëÞìáôá

íáé ïé åîÜøåéò (Hot Flashes), Ýíá áßóèçìá áýîç-óçò ôçò èåñìïêñáóßáò ôïõ óþìáôïò, éäéáßôåñá óôçíðåñéï÷Þ ôïõ ðñïóþðïõ êáé ôïõ ëáéìïý, ôï ïðïßïóõíïäåýåôáé ìå åñõèñüôçôá áõôþí ôùí ðåñéï÷þíêáé äéáñêåß áðü ìåñéêÜ äåõôåñüëåðôá Ýùò ëåðôÜÞ êáé þñåò. Ìðïñåß íá åêëõèåß îáöíéêÜ Þ ìåôÜáðü ôçí åðßäñáóç êÜðïéùí ðáñáãüíôùí üðùò ôáïéíïðíåõìáôþäç, ôï èåñìü ðåñéâÜëëïí ê.á. Êáéóå áõôÞ ôçí ðåñßðôùóç üìùò èá ðñÝðåé íá áðï-êëåéóôïýí Üëëåò ïñãáíéêÝò áéôßåò üðùò ôï öáéï-÷ñùìïêýôôùìá, äéáôáñá÷Ýò ôïõ èõñåïåéäïýò, çëåõ÷áéìßá êáé ðéèáíÝò øõ÷ïóùìáôéêÝò äéáôáñá-÷Ýò5.

Ðßíáêáò IV. Áíåðéèýìçôåò åíÝñãåéåò Èåñáðåßáò Ïñ-ìïíéêÞò ÕðïêáôÜóôáóçò1. ÃáóôñåíôåñéêÝò äéáôáñá÷Ýò2. ÊáôáêñÜôçóç ýäáôïò êáé áýîçóç óùìáôéêïý âÜ-

ñïõò3. Ìáóôùäõíßá4. ×ïëüóôáóç-×ïëïëéèßáóç5. ÈñïìâïåìâïëéêÞ íüóïò6. Áôñïößá êüëðïõ7. ÅëÜôôùóç libido8. ÁêìÞ9. Õðåñôñß÷ùóç

10. Áýîçóç óùìáôéêïý âÜñïõò

Ðßíáêáò III. Áíôåíäåßîåéò ÷ïñÞãçóçò Èåñáðåßáò Ïñ-ìïíéêÞò ÕðïêáôÜóôáóçò

1. Ìïíïèåñáðåßá ìå ïéóôñïãüíá2. Êýçóç3. ÇðáôïðÜèåéá4. ×ïëïëéèßáóç5. Ca åíäïìçôñßïõ & ìáóôïý ìå (+) õðïäï÷åßò ïéóôñï-ãüíùí6. Åíäïìçôñßùóç7. ÈñïìâïåìâïëéêÞ íüóïò8. ÕðÝñôáóç9. ÄéáâÞôçò

33


ðéèáíÞ íåïðëáóßá Þ õðåñðëáóßá ôïõ.3. Test êáôÜ ÐáðáíéêïëÜïõ, óôéò ðåñéðôþóåéò

ðïõ ôá áðïôåëÝóìáôá ôïõ õðåñç÷oãñáöÞìá-ôïò ôï åðéâÜëëïõí (ðÜ÷ïò åíäïìçôñßïõ > 4mm)

4. ÊëáóìáôéêÞ Áðüîåóç êáé ÉóôïëïãéêÞ ÅîÝôá-óç ôïõ äåßãìáôïòÂ) Ïé åîÜøåéò öáßíåôáé íá ó÷åôßæïíôáé ìå ôá

áõîçìÝíá åðßðåäá ãïíáäïôñïðéíþí êáé åðïìÝíùòõðïëïãéóìüò ôçò FSH Þ ôùí ïéóôñïãüíùí ìðïñåßíá åßíáé åíäåéêôéêüò5.

Ã) ÌÝôñçóç ÏóôéêÞò ÌÜæáò.Ä) Óõ÷íÞ êáñäéïëïãéêÞ åîÝôáóç êáé äïêéìá-

óßá êüðùóçò åðß óõìðôùìÜôùí èá ðñÝðåé íá äéå-íåñãïýíôáé óå ôáêôéêü Ýëåã÷ï.

Èåñáðåßá

Ç èåñáðåßá ôçò êëéìáêôçñßïõ óõíßóôáôáéáöåíüò óôçí Èåñáðåßáò ÏñìïíéêÞò ÕðïêáôÜóôá-óçò, áöåôÝñïõ óôç óõìðôùìáôéêÞ èåñáðåßá ðïõÝ÷åé ñüëï õðïóôçñéêôéêü êáé áíáðëçñþíåé åëëåßì-ìáôá ôïõ ïñãáíéóìïý ãéá ïõóßåò, óôïé÷åßá ê.á.

Èåñáðåßá ÏñìïíéêÞò ÕðïêáôÜóôáóçò (È.Ï.Õ)

Ç áíôéìåôþðéóç ôçò êëéìáêôçñßïõ êáé ôùíóõìðôùìÜôùí ôçò åßíáé ìéá ðïëý óïâáñÞ õðüèå-óç ãéá ôïí åéäéêü êáé ôçí ãõíáßêá. Ï åéäéêüò èáðñÝðåé íá åîáôïìéêåýåé ôç èåñáðåßá, íá åßíáéãíþóôçò ôùí åíäåßîåùí, ôùí áíôåíäåßîåùí (Ðéí.III), ôùí ðáñåíåñãåéþí áõôÞò (Ðéí. IV) êáé íáåíçìåñþíåé ôç ãõíáßêá9. Åðßóçò åßíáé óçìáíôéêüíá êáôáíïçèåß üôé ç åììçíüðáõóç, áí êáé öõóéï-ëïãéêü öáéíüìåíï, áðïôåëåß íüóï ðïõ Ý÷åé óõíÝ-ðåéåò ôüóï óôçí õãåßá üóï êáé óôçí êáèçìåñéíÞäñáóôçñéüôçôÜ ôçò ãõíáßêáò êáé åðïìÝíùò ÷ñÞ-æåé èåñáðåßáò5.

¼óïí áöïñÜ ôç äéÜñêåéá åöáñìïãÞò ôçòÈ.Ï.Õ., äåí Ý÷åé áêüìá êáôáóôåß óáöÞò ï êßíäõ-íïò åìöÜíéóçò åðéðëïêþí áðü ôá üñãáíá óôü-÷ïõò, ð.÷ ìáóôü, åíäïìÞôñéï, ùïèÞêåò10. ÉäáíéêÞèá Þôáí ç óõíå÷Þò åöáñìïãÞ ôçò åöüóïí áðïäåé-êíõüôáí üôé äåí åíï÷ïðïéåßôáé ãéá ôçí åìöÜíéóçCa ìáóôïý, Ca åíäïìçôñßïõ ê.á. Ìïëáôáýôá, çÈ.Ï.Õ ìå ìïíïèåñáðåßá áõîÜíåé ôïí êßíäõíï åì-öÜíéóçò Ca åíäïìçôñßïõ (ó÷åôéêüò êßíäõíïò ~10),éäéáßôåñá äå üôáí áõôÞ äéáñêåß ðÜíù áðü 10

÷ñüíéá. Ï êßíäõíïò ãßíåôáé 10 öïñÝò ìéêñüôåñïòáí ðñïóôåèåß ðñïãåóôáãüíï11. Ôá ôåëåõôáßá ÷ñü-íéá üìùò, áêüìá êáé áõôÞ ç óõã÷ïñÞãçóç Ý÷åéáìöéóâçôçèåß üóïí áöïñÜ ôçí åìöÜíéóç áäåíï-êáñêéíþìáôïò ôïõ åíäïìçôñßïõ12. Ó÷åôéêÜ ìå ôïíêßíäõíï åìöÜíéóçò Ca ìáóôïý Ý÷åé äåé÷èåß üôé ïêßíäõíïò äåí åðçñåÜæåôáé óçìáíôéêÜ áðü ôï ó÷Þ-ìá Þ ôç äéÜñêåéá ôçò È.Ï.Õ. ÅðéðëÝïí, ï êßíäõ-íïò áõôüò åîáñôÜôáé êáé áðü Üëëïõò ðáñÜãïíôåòüðùò ç êëçñïíïìéêüôçôá, ç äéáôñïöÞ êáé ôïãõíáéêïëïãéêü éóôïñéêü ôçò ãõíáßêáò3.

Ðñüóöáôá, äéåíåñãÞèçêå óôéò Ç.Ð.Á ç ìåëÝ-ôç WHI (Women’s Health Initiative) ìå ðñï-ãñáììáôéóìÝíç äéÜñêåéá 8,5 ÷ñüíéá óå Ýíá äåßã-ìá 16608 ãõíáéêþí 50-79 åôþí åê ôùí ïðïßùí8506 ãõíáßêåò Ýëáâáí áãùãÞ ìå óõæåõãìÝíá ïé-óôñïãüíá 0,625 mg/dl êáé ìåäñüîõðñïãåóôåñüíç2,5 mg/dl êáé 8102 Ýëáâáí placebo. ¼ðùò áíáêïé-íþèçêå ðñüóöáôá, ìåôÜ áðü 5,2 ÷ñüíéá áðïöá-óßóôçêå ç äéáêïðÞ ôçò ìåëÝôçò êáèþò óå followup ðïõ äéåíåñãÞèçêå åìöáíßóôçêáí ðåñéðôþóåéòêáñêßíïõ ôïõ ìáóôïý êáé óôåöáíéáßáò íüóïõ óåóôáôéóôéêÜ óçìáíôéêü âáèìü. Ùóôüóï, ôï Medi-cal Research Council (MRC) ôçò Ìåã. Âñåôá-íßáò ðïõ äéåíåñãåß ìéá Üëëç ìåëÝôç, ôç WIS-DOM (Women’s International Study of longDuration Oestrogen after Menopause), ðïõ âñß-óêåôáé óå åîÝëéîç óå 16000 ìåôåììçíïðáõóéáêÝòãõíáßêåò óôç Ìåã. Âñåôáíßá êáé 6000 óôçí Áõ-óôñáëßá êáé ôç ÍÝá Æçëáíäßá, ðñüôåéíå ðùòåöüóïí ïé ãõíáßêåò ðïõ óõììåôåß÷áí óôç ìåëÝôçáõôÞ ðëçñïöïñïýíôáí ãéá ôá ïöÝëç êáé ôéò ðé-èáíÝò ðáñåíÝñãåéåò ôçò ìáêñï÷ñüíéáò èåñáðåßáòêáèþò êáé ãéá ôá áðïôåëÝóìáôá ôçò ìåëÝôçò WHI,äå óõíÝôñå÷å ëüãïò äéáêïðÞò ôçò. ¼óïí áöïñÜôá áðïôåëÝóìáôá ôçò ìåëÝôçò WHI, ç ßäéá åðé-ôñïðÞ (MRC) õðïóôçñßæåé ðùò ðáñüëï ðïõ ïáñéèìüò êáñêßíïõ ôïõ ìáóôïý åßíáé áõîçìÝíïò, ïó÷åôéêüò êßíäõíïò ðáñáìÝíåé ÷áìçëüò. ÔÝëïò, èåù-ñåß ðùò õðÜñ÷ïõí óçìåßá ó÷åôéêÜ ìå ôç ÈÏÕðïõ ðñÝðåé íá äéáóáöçíéóôïýí üðùò:

· Ï ìç áðïäåäåéãìÝíïò ñüëïò ôçò ÈÏÕ óôçóôåöáíéáßá íüóï êáé óå äéÜöïñïõò ôýðïõòêáñêßíïõ üðùò áõôüò ôïõ ðá÷Ýïò åíôÝñïõ

· Ç åðßäñáóç ôçò ÈÏÕ óôçí Üíïéá êáé ôçíáñèñßôéäá ðïõ ðáñïõóéÜæïíôáé áñãüôåñá óôçæþç ôçò ãõíáßêáò

· Ç åðßäñáóç ôçò ÈÏÕ ãåíéêüôåñá óôçí ðïéü-ôçôá æùÞò ôùí ãõíáéêþí.ÅðïìÝíùò, ç ôÜóç ðïõ äéáìïñöþíåôáé ó÷å-


34


ôéêÜ ìå ôçí áóöÜëåéá ôçò ìáêñï÷ñüíéáò ÈÏÕåéíáé üôé áõôÞ ìðïñåß íá ÷ïñçãçèåß åðß ìáêñüíåöüóïí ïé ãõíáßêåò åíçìåñùèïýí ðñþôá ãéá ôéòåõåãåñôéêÝò ôçò äñÜóåéò áëëÜ êáé ôïõò ðéèáíïýòêéíäýíïõò.

Ç È.Ï.Õ. ðåñéëáìâÜíåé åßôå ôç ÷ïñÞãçóç ïé-óôñïãüíùí ùò ìïíïèåñáðåßá óå ðåñéðôþóåéò ðïõäåí õðÜñ÷åé êßíäõíïò õðåñðëáóßáò ôïõ åíäïìç-ôñßïõ (ð.÷. ìåôÜ áðü ÏëéêÞ ÕóôåñåêôïìÞ) åßôå ôçóõíäõáóìÝíç ÷ïñÞãçóç ïéóôñïãüíïõ ìáæß ìå Ýíáðñïãåóôáãüíï ôï ïðïßï åîéóïññïðåß ôç äñÜóç ôùíïéóôñïãüíùí óôï åíäïìÞôñéï êáé ðñïëáìâÜíåé ôçíåìöÜíéóç áäåíïêáñêéíþìáôïò Þ õðåñðëáóßáò ôïõåíäïìçôñßïõ13.

· Ìïíïèåñáðåßá ìå ïéóôñïãüíá, üðùò ðñïáíá-öÝñèçêå, åöáñìüæåôáé óå ãõíáßêåò ðïõ äåíÝ÷ïõí êßíäõíï åìöÜíéóçò åðéðëïêþí áðü ôïåíäïìÞôñéï ð.÷ õóôåñåêôïìçèåßóåò. Ç ÷ïñÞ-ãçóç ìðïñåß íá åßíáé êõêëéêÞ Þ óõíå÷Þò.

· Ç Äéáäï÷éêÞ ÓõíäõáóìÝíç èåñáðåßá, êõêëé-êÞ Þ óõíå÷Þò, ðñïôéìÜôáé ãéá ôçí ðñïöýëá-îç ôïõ åíäïìçôñßïõ óå ìç õóôåñåêôïìçèåßóåòãõíáßêåò.Á) Ç êõêëéêÞ ìéìåßôáé ôï öõóéïëïãéêü êýêëï

êáé óõíßóôáôáé óôç ÷ïñÞãçóç ïéóôñïãüíïõ ãéá21 çìÝñåò ìå óõã÷ïñÞãçóç ðñïãåóôáãüíïõ óôéò10-13 áðü áõôÝò êáé áêïëïýèùò 7Þìåñï äéáêï-ðÞ.

Â) Óôç óõíå÷Þ, ôï ïéóôñïãüíï ÷ïñçãåßôáéêáèçìåñéíÜ êáé ðñïóôßèåôáé ðñïãåóôáãüíï ôéò 10-13 ôåëåõôáßåò çìÝñåò ôïõ êýêëïõ.

· Óôç Óõíå÷Þ ÓõíäõáóìÝíç èåñáðåßá ôï ïé-óôñïãüíï êáé ôï ðñïãåóôáãüíï ÷ïñçãïýíôáéôáõôü÷ñïíá êáé ìå áõôÞ åðéôõã÷Üíåôáé ç ìçåìöÜíéóç áéìïññáãßáò áðü áðüóõñóç ç ïðïßáõðÜñ÷åé óôç äéáäï÷éêÞ óõíäõáóìÝíç èåñá-ðåßá.

• ÐáñáêÜôù áíáöÝñïíôáé óõíïðôéêÜ ôá óêåõÜ-óìáôá êáé ç ïäüò ÷ïñÞãçóçò ôïõò üðùò áõôÜåîáôïìéêåýïíôáé áíÜëïãá ìå ôá åðßðåäá ïñ-ìïíþí êáèþò êáé ôá üñãáíá óôü÷ïõò3:

· Ç áðü ôïõ óôüìáôïò ÷ïñÞãçóç ðåñéëáìâÜíåé0,625-2,5 mg óõæåõãìÝíùí ïéóôñïãüíùí/24ùñï, 5-10 mg ðáñáãþãïõ ðñïãåóôåñüíçò/24ùñï (tab. Divina) Þ 1-2,5 mg ðáñáãþãïõíïñôåóôïóôåñüíçò (tab, Kliogest) êáé 2,5 mgôéâïëüíçò (tab. Livial). ̧ ÷åé ôï ðëåïíÝêôçìáôçò åîáôïìßêåõóçò êáé ðñïóáñìïãÞò ôçò êá-èçìåñéíÞò äïóïëïãßáò áëëÜ ìåéïíåêôåß ëüãùôïõ ìåôáâïëéóìïý ôçò ïéóôñáäéüëçò óôï Þðáñ

óå ïéóôñüíç ç ïðïßá åßíáé ëéãüôåñï âéïäñá-óôéêÞ Üñá áðáéôïýíôáé ìåãáëýôåñåò äüóåéò.

· ÐáñåíôåñéêÜ, åöáñìüæåôáé óå ðåñéðôþóåéò ðïõ÷ñåéÜæåôáé íá ðáñáêáìöèåß ç çðáôéêÞ ïäüò.×ïñçãïýíôáé óõæåõãìÝíá ïéóôñïãüíá (Prema-rin) óå äüóåéò áíôßóôïé÷åò ìå áõôÝò óôçí áðüôïõ óôüìáôïò ÷ïñÞãçóç.

· ÄéáäåñìéêÜ, ìå åðéêüëëçóç áõôïêüëëçôïõ ôïïðïßï áðïäåóìåýåé âñáäÝùò ôï ïéóôñïãüíïêáé ôï ðñïãåóôáãüíï (tts Estracomb). ¼ôáíäåí ðåñéÝ÷åôáé ðñïãåóôáãüíï (tts. Estring)áõôü èá ðñÝðåé íá áíáðëçñþíåôáé áðü ôïóôüìá. Áðïäåóìåýïíôáé 25-100 mcg 17-â-ïéóôñáäéüëçò/24ùñï êáé ðëåïíåêôåß åðåéäÞðáñáêÜìðôåôáé ç åíôåñïçðáôéêÞ ïäüò.

· ÔïðéêÞ, óôï üñãáíï óôü÷ï, ìå ôç ìïñöÞ êïë-ðéêïý õðüèåôïõ (vag.tab.Vagifem), êñÝìáò(vag.oint. Premarin) Þ äáêôõëßïõ (vag.ring.Estring). Ç êñÝìá óõæåõãìÝíùí ïéóôñïãüíùí(50% óå ïéóôñüíç) ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá ôçíáíôéìåôþðéóç ôçò áôñïöéêÞò êïëðßôéäáò êáéáéäïéúôéäáò, ÷ïñçãåßôáé 2 gr/24ùñï êáé áðï-äåóìåýåé 1,25 mg/24ùñï ïéóôñüíçò êáé 1mg/24ùñï ïéóôñéüëçò. Ï äáêôýëéïò ðåñéÝ÷åé2 mg 17-â-ïéóôñáäéüëçò ðïõ áðïäåóìåýïíôáéìå ñõèìü 7,5/ìg.

· ÅíäïìõúêÜ, ÷ïñçãïýíôáé ìå ìçíéáßá äéÜñêåéá4 mg ïéóôñáäéüëçò êáé 60-200 mg áíäñïãü-íïõ, óå åììçíïðáõóéáêÝò ãõíáßêåò ìå Ýíôïíáóõìðôþìáôá ðïõ äåí áíôáðïêñßíïíôáé óôçíáðü ôïõ óôüìáôïò ÷ïñÞãçóç.

· Ôá Õðïäüñéá åìöõôåýìáôá ÷ñçóéìïðïéïýíôáéãéá ìáêñï÷ñüíéá èåñáðåßá ãéáôß åîáóöáëß-æïõí óôáèåñÜ åðßðåäá ïñìüíçò ãéá 6 ìÞíåò.Ìåéïíåêôïýí óôï ãåãïíüò üôé äåí ìðïñïýííá áöáéñåèïýí åðïìÝíùò ÷ñåéÜæåôáé åðéðëÝïíÝëåã÷ïò ôçò áíåêôéêüôçôÜò ôïõò áðü ôéò ãõ-íáßêåò.


1. Torgerson DJ, Avenell A, Russell IT, et al. Fac-tors associated with onset of menopause inwomen aged 45-49. Maturitas, 19:83-92, 1994.

2. Ìé÷áëÜò ÓÐ. Åðßôïìç ÌáéåõôéêÞ-Ãõíáéêïëïãßá,453-454, 2000.

3. ÊñåáôóÜò Ã. Óýã÷ñïíç Ãõíáéêïëïãßá êáé Ìáéåõ-ôéêÞ, 17:380-381, 1998.

4. Way L. Current Surgical Diagnosis and Treat-ment, 42:982, 1994.

35


5. DR Morrissey, JT Kirchner. Management ofthe climacteric. Postgrad. Med, 108, 2000.

6. Schmidt T, Romer T. Sonography and hysteros-copy for endometrial carcinoma and its precur-sors. Zentralbl Gynakol, 124:20-26, 2002.

7. Dempster DW, Lindsay R. Pathogenesis of os-teoporosis. Lancet, 341:797, 1993.

8. Bronz L, Dreher E, Almendral A, Studer A,Haller U. Guideline for the diagnosis of post-menopausal bleeding. Gynakol GeburtshilflicheRundsch, 40:71-79, 2000.

9. Counseling postmenopausal women about pre-ventive hormone therapy. AGS Clinical Prac-tice Committee. J Am Geriatr Soc, 44:1120-1122, 1996.

10. Lacey JV Jr, Mink PJ, Lubin JH, ShermanME, Troisi R, Hartge P, Schatzkin A, SchairerC. Menopausal hormone replacement therapyand risk of ovarian cancer. JAMA, 288:368-369, 2002.

11. Van Gorp T, Neven P. Endometrial safety ofhormone replacement therapy: review of litera-ture. Maturitas, 42:93-104, 2002.

12. Nelson HD, Humphrey LL, Nygren P, TeutschSM, Allan JD. Postmenopausal hormone replace-ment therapy: scientific review. JAMA, 288:872-881, 2002.

13. Sitruk-Ware R, Plu-Bureau G. Progestins andcancer. Gynecol Endocrinol, 13 Suppl 4:3-9,1999.

14. Writing Group for the Women’s Health Initia-tive Investigators. Risks and benefits of estro-gen plus progestin in healthy postmenopausalwomen: principal results From the Women’sHealth Initiative randomized controlled trial.JAMA, 288:321-333, 2002.

15. http://www.adelaide.edu.au/pr/media/releases/2002/wisdom.html. (2002) HRT study shouldcontinue: recommendation.


36

A. Óõìåùíßäçò

ÅÐÉÔÑÏÐÇ ÅÊÐÁÉÄÅÕÓÇÓ ÅËÅÃÅÉÁ

COMMITTEE OF EDUCATION ÅLEGEIAPrimary Heatlh Care, Volume 15, Number 1, 36-37, 2003ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 36-37, 2003

ÅËËÇÍÉÊÇ ÅÔÁÉÑÅÉÁ ÃÅÍÉÊÇÓ ÉÁÔÑÉÊÇÓ2ï ÓåìéíÜñéï Åêðáßäåõóçò Åêðáéäåõôþí7-10 Íïåìâñßïõ 2002, Áñüëéèïò, Çñáêëåßïõ

Êýñéïò óêïðüò êáé Ýñãï ôçò ÅëëçíéêÞò Åôáé-ñåßáò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò (ÅËÅÃÅÉÁ) åßíáé ç áíá-âÜèìéóç ôçò åéäéêüôçôáò ìÝóù ôçò âåëôéóôïðïßç-óçò ôçò åêðáßäåõóçò, ôçò Ýñåõíáò êáé ôçò ðïéïôé-êÞò åîáóöÜëéóçò. Åßíáé óå üëïõò ãíùóôÜ ôá ðñï-âëÞìáôá ôüóï óôçí éáôñéêÞ åêðáßäåõóç ãåíéêÜ,üóï êáé êõñßùò óôçí åêðáßäåõóç óôçí åéäéêüôçôáôçò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò. Õðïãñáììßæïíôáé ç áðïõ-óßá áêáäçìáúêþí ôìçìÜôùí êáé ç Ýëëåéøç äéäá-êôéêïý ðñïóùðéêïý åêôåèåéìÝíïõ óôï áíôéêåßìå-íï. Áêüìç, ôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò ôçò åêðáßäåõóçòóôçí åéäéêüôçôá ðñáãìáôïðïéåßôáé óå íïóïêïìåßá,óå êëéíéêÝò äéáöüñùí åéäéêïôÞôùí áðü êáô’ üíï-ìá ‘åêðáéäåõôÝò’ Üëëùí åéäéêïôÞôùí. ÔÝëïò, ÝíáìÝñïò ôçò åêðáßäåõóçò, ìéêñü ãéá ôá äéåèíÞ äåäï-ìÝíá êáé ôéò Ïäçãßåò ôçò ÅÅ, ãßíåôáé óå ÊÝíôñïÕãåßáò. ÁëëÜ, åíþ ç ïõóßá ôçò åêåß åêðáßäåõóçòìðïñåß íá êáëýðôåôáé, áõôÞ äåí åßíáé ïñãáíùìÝ-íç, óõãêñïôçìÝíç êáé ðáñÜëëçëá õðÜñ÷åé Ýëëåé-øç åêðáéäåõôþí.

Êáôüðéí ôïýôùí Þôáí åðüìåíï ç ÅËÅÃÅÉÁíá èÝóåé ùò ðñïôåñáéüôçôÜ ôçò ôç äçìéïõñãßáåíüò ðõñÞíá åêðáéäåõìÝíùí åêðáéäåõôþí ãéá íáêáëýøåé êáô’ áñ÷Üò ôéò áíÜãêåò ôçò åêðáßäåõóçòóôï ÊÝíôñï Õãåßáò. Ôá èåìÝëéá áõôÞò ôçò ðñï-óðÜèåéáò ôÝèçêáí ðñï 5åôßáò üôáí ìå ôçí áéãßäáôçò EURACT ïñãáíþèçêáí, ìå ìåãÜëç åðéôõ-÷ßá, åðß äýï óõíå÷üìåíá Ýôç äéåèíÞ óåìéíÜñéáåêðáßäåõóçò åêðáéäåõôþí. Ç åìðåéñßá ðïõ áðï-êôÞèçêå åðåíäýèçêå áðïôåëåóìáôéêÜ óôï 1ï ÅèíéêüÓåìéíÜñéï åêðáßäåõóçò åêðáéäåõôþí.

Ç óõíÝ÷åéá ôçò ðñïóðÜèåéáò áõôÞò ãñÜöôç-êå ôïí ðåñáóìÝíï ÍïÝìâñéï üôáí ïñãáíþèçêåóôïí Áñüëéèï Çñáêëåßïõ, ôï 2ï ÓåìéíÜñéï Åêðáß-

äåõóçò Åêðáéäåõôþí áðü ôï ÐáíåðéóôÞìéï ÊñÞ-ôçò (ÔìÞìá ÉáôñéêÞò, ÔìÞìá ÄçìïôéêÞò Åêðáß-äåõóçò) êáé ôçí ÅËÅÃÅÉÁ. Ìå ôçí ïñãÜíùóçôïõ óåìéíáñßïõ öÜíçêå üôé îåðåñÜóôçêáí ðéá ôáðñïâëÞìáôá åöçâåßáò ðïõ äéÝñ÷ïíôáé ôÝôïéïõ åß-äïõò åã÷åéñÞìáôá.

Óå Ýíá üìïñöï, ëéôü, Þóõ÷ï, ðáñáäïóéáêÞòáéóèçôéêÞò ðåñéâÜëëïí ðáñáêïëïýèçóáí ôï Óåìé-íÜñéï 25 Ãåíéêïß Éáôñïß áðü äéÜöïñá ÊÝíôñáÕãåßáò áðü üëç ôçí ÅëëÜäá. Ç åðéëïãÞ Ýãéíå,áðü ôçí åðéôñïðÞ åêðáßäåõóçò, ìå óõãêåêñéìÝíáêñéôÞñéá ìåôÜ áðü ó÷åôéêÞ áßôçóç ôïõ åíäéáöå-ñïìÝíïõ, óõíïäåõüìåíç áðü óýíôïìï âéïãñáöéêüóçìåßùìá. Ôï ðñüãñáììá ðåñéåëÜìâáíå 12 óõíå-äñßåò ôùí 90´. Ç Ýíáñîç Ýãéíå ôçí ÐÝìðôç ôïáðüãåõìá, 7 Íïåìâñßïõ, êáé ç ëÞîç ôçí ÊõñéáêÞôï ìåóçìÝñé, 10 Íïåìâñßïõ.

Ï óêïðüò ôïõ óåìéíáñßïõ Þôáí íá êÜíåé ôïõòóõììåôÝ÷ïíôåò éêáíïýò íá åêôéìïýí ôéò äéêÝò ôïõòáíÜãêåò ìÜèçóçò êáé íá áðïêôÞóïõí ôéò äåîéü-ôçôåò íá ôéò êáëýðôïõí.

Ôá åêðáéäåõôéêÜ áíôéêåßìåíá Þôáí ôï íá ìÜèåéï åêðáéäåõüìåíïò íá áíáãíùñßæåé ôéò äéêÝò ôïõáíÜãêåò ùò åêðáéäåõôïý, ôï íá ìÜèåé êáé íáâåëôéþóåé ôç ÷ñÞóç ôùí áñ÷þí ôçò ìÜèçóçò ôïõåíçëßêïõ êáé ôï íá ðñïÜãåé ôéò äåîéüôçôåò ôçòåêôßìçóçò ôùí áíáãêþí ìÜèçóçò.

Ç åêðáßäåõóç Þôáí âáóéóìÝíç óôï ìç÷áíé-óìü ìÜèçóçò ôïõ åíçëßêïõ êáèþò êáé óôçí åíåñ-ãü óõììåôï÷Þ, åíþ ùò ìåèïäïëïãßá ÷ñçóéìïðïéÞ-èçêáí ïé âñá÷åßåò åéóçãÞóåéò áêïëïõèïýìåíåò áðüåñãáóßá óå ìéêñÝò ïìÜäåò êáé åí óõíå÷åßá óõæÞ-ôçóç óå ïëïìÝëåéá.

Ç ôåëåõôáßá óõíåäñßá Þôáí áöéåñùìÝíç óôçí

37

A. Óõìåùíßäçò Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

áîéïëüãçóç ôïõ óåìéíáñßïõ. Ç áíÜëõóç ôùí óõ-ìðåñáóìÜôùí ôçò áîéïëüãçóçò Ýäåéîå üôé ÷ñåéÜ-æåôáé âåëôßùóç ôï êïììÜôé ôçò åíçìÝñùóçò êáéôïõ ðñïóåìéíáñéáêïý õëéêïý. ÃåíéêÜ êõñéÜñ÷çóáíðïëý èåôéêÝò åêôéìÞóåéò áíáöïñéêÜ ìå ôç ëåé-ôïõñãßá ôùí ïìÜäùí, ôéò åõêáéñßåò êáé äõíáôüôç-ôåò åíåñãïý óõììåôï÷Þò, ôéò óõíèÞêåò ðáñáìïíÞòêáé ôï âáèìü êÜëõøçò ôùí ðñïóäïêéþí ôùí óõì-ìåôå÷üíôùí.

Ç ïìÜäá ôùí åêðáéäåõôþí áðïôåëïýíôáí áðüôïí ê. É. ÐõñãéùôÜêç, ÊáèçãçôÞ Éóôïñßáò êáéÊïéíùíéïëïãßáò ôçò Åêðáßäåõóçò ôïõ Ðáéäáãù-ãéêïý ÔìÞìáôïò ÄçìïôéêÞò Åêðáßäåõóçò ôïõÐáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò, ôïí ê. Á. ÖéëáëÞèç, Áíáð.ÊáèçãçôÞ ÊïéíùíéêÞò ÉáôñéêÞò ôïõ Éáôñéêïý ÔìÞ-ìáôïò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò, ôïí ê. Ì.Ìåñêïýñç, Ãåíéêü Éáôñü, Ä/íôÞ Ê.Õ.Í. Ìáäý-ôïõ, Èåó/íéêçò, Ðñüåäñï ÅËÅÃÅÉÁ êáé ôïí ê.Á. Óõìåùíßäç, Ãåíéêü Éáôñü, Ä/íôÞ Ê.Õ. Ðáëáéï-÷ùñßïõ, ×áëêéäéêÞò, ÃÃ/Ôáìßá ÅËÅÃÅÉÁ.

Åßíáé ðïëý óçìáíôéêü íá ôïíéóèåß üôé ôÝ-ôïéïõ åßäïõò åðéôõ÷çìÝíåò åêðáéäåõôéêÝò äñáóôç-ñéüôçôåò ðïõ óõìâÜëëïõí ïõóéáóôéêÜ óôçí áíá-

âÜèìéóç ôçò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò, äåí ìðïñåß ðáñÜíá ïäçãïýí óå ìåãáëýôåñåò êáé õøçëüôåñåò äå-óìåýóåéò êáé õðï÷ñåþóåéò. ̧ ôóé, Ý÷åé Þäç áðïöá-óéóèåß áõôü ôï óåìéíÜñéï íá ðñáãìáôïðïéåßôáé óååôÞóéá âÜóç óôï ßäéï ìÝñïò –ïíïìáæüìåíï ßóùòóõìâïëéêÜ ó÷ïëåßï Áñüëéèïõ – óôï÷åýïíôáò óåáñ÷Üñéïõò åêðáéäåõôÝò ãåíéêïýò éáôñïýò.

ÐáñÜëëçëá âÝâáéá èá ïñãáíþíïíôáé ‘èåìá-ôéêÜ’ óåìéíÜñéá åêðáßäåõóçò åêðáéäåõôþí ôüóïóå åèíéêü åðßðåäï üóï êáé óå ðåñéöåñåéáêü åðß-ðåäï, þóôå íá åðéìïñöþíïíôáé êáé íá âåëôéþíï-íôáé óõíå÷þò ïé Þäç åêðáéäåõìÝíïé åêðáéäåõôÝò.

Ó’ áõôü ôï óçìåßï, áò óçìåéùèåß üôé ãéá ôáìÝëç ôçò EURACT ðñïóöÝñïíôáé õðïôñïößåò ãéáôçí ðáñáêïëïýèçóç äéåèíþí óåìéíáñßùí åêðáß-äåõóçò åêðáéäåõôþí, ðïõ ôåëïýí õðü ôçí áéãßäáôçò EURACT. Ïé åíäéáöåñüìåíïé ìðïñïýí íááðåõèýíïíôáé ãéá ðåñéóóüôåñåò ðëçñïöïñßåò, óôïíê. Á. Óõìåùíßäç – Åèíéêü Åêðñüóùðï, ÔáìßáEURACT.

AèáíÜóéïò ÓõìåùíßäçòÃ.Ã./Ôáìßáò ÅËÅÃÅÉÁ


38

A. Óõìåùíßäçò

ÁÍÔÁÐÏÊÑÉÓÇ ÁÐÏ ÔÁ ÉÙÁÍÍÉÍÁ

CORRESPONDENCE FROM IOANNINAPrimary Heatlh Care, Volume 15, Number 1, 38-39, 2003ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 38-39, 2003

Ç ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò óôï åíäéáöÝñïíôùí öïéôçôþí éáôñéêÞò

Ìå óçìáíôéêÞ áðÞ÷çóç êáé óõììåôï÷Þ ôùíöïéôçôþí ôçò ÉáôñéêÞò Ó÷ïëÞò åîáêïëïõèåß íáäéåîÜãåôáé áðü ôï 2000 ôï Ðñüãñáììá Ðáñï÷ÞòÐñþôùí Âïçèåéþí êáé Õðçñåóéþí ÅðåßãïõóáòÉáôñéêÞò óôá ÐåñéöåñåéáêÜ ÊÝíôñá Õãåßáò ôçòÇðåßñïõ. Ôï Ðñüãñáììá ïñãáíþíåôáé áðü ôçíÅðéóôçìïíéêÞ Åôáéñßá Öïéôçôþí ÉáôñéêÞò ÅëëÜ-äïò (ÅÅÖÉÅ)-ÐáñÜñôçìá Éùáííßíùí.

Óôá ðëáßóéá ôïõ ðñïãñÜììáôïò, óôï Áìöé-èÝáôñï ôïõ Ðáíåðéóôçìéáêïý Íïóïêïìåßïõ Éùáí-íßíùí, äéïñãáíþèçêáí äýï äéáäï÷éêÝò åêäçëþóåéò,óôç èåìáôïëïãßá ôùí ïðïßùí äüèçêå éäéáßôåñçâáñýôçôá óôç óçìáóßá ôçò óùóôÞò ïñãÜíùóçòêáé áíÜðôõîçò ôçò ÐñùôïâÜèìéáò ÖñïíôßäáòÕãåßáò êáé ôïí óçìáíôéêü ñüëï ðïõ êáëåßôáé íáåðéôåëÝóåé ðñïò ôçí êáôåýèõíóç áõôÞ ç åéäéêüôç-ôá ôçò ÃåíéêÞò êáé ÏéêïãåíåéáêÞò ÉáôñéêÞò.

Ôçí 28ç Ìáñôßïõ 2003 ïñãáíþèçêå çìåñß-äá ìå èÝìá "Ç éáôñéêÞ åêðáßäåõóç êáôÜ ôçí åéäß-êåõóç óôçí ÅëëÜäá êáé ôï Eîùôåñéêü". ÏìéëçôÝòôïõ ðñþôïõ ìÝñïõò, ðïõ áöïñïýóå ôçí åêðáßäåõ-óç ôïõ åéäéêåõüìåíïõ éáôñïý óôçí ÅëëÜäá êáé ôïñüëï ôïõ óôçí Åõñþðç, Þôáí ï ê. ×. Ðéóéþôçò,åêðñüóùðïò ôçò ÅëëÜäáò óôçí ÅõñùðáúêÞ Åðé-ôñïðÞ ÅéäéêïôÞôùí êáé ï ê. Ì. Ìåñêïýñçò,ðñüåäñïò ôçò ÅëëçíéêÞò Åôáéñåßáò ÃåíéêÞò Éáôñé-êÞò êáé åêðñüóùðïò ôçò ÅëëÜäáò óôçí Åõñù-ðáúêÞ ÅðéôñïðÞ Åêðáßäåõóçò óôç ÃåíéêÞ Éáôñé-êÞ. Ï ê. Ðéóéþôçò áíáöÝñèçêå óå óýã÷ñïíá äå-äïìÝíá êáé ôÜóåéò ðïõ áöïñïýí ôçí åéäßêåõóçôùí éáôñþí óôá ðëáßóéá ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íù-óçò. Ï ê. Ìåñêïýñçò, ìå ìßá äéÜëåîç üðïõ áõ-èïñìçôéóìüò êáé áìåóüôçôá ðåñéÝâáëáí ôçí åðé-óôçìïíéêÞ ôåêìçñßùóç, ðñïêÜëåóå ôïí åíèïõóéá-óìü ôïõ êïéíïý êáé ôï åíäéáöÝñïí ôùí öïéôçôþí,äßíïíôÜò ôïõò ôçí åõêáéñßá íá óõíåéäçôïðïéÞ-óïõí ôï áíôéêåßìåíï ôçò åéäéêüôçôáò ôçò ÃåíéêÞò

ÉáôñéêÞò êáé ôç óçìáóßá ôçò óôçí ïñãÜíùóç åíüòóõóôÞìáôïò õãåßáò áëëÜ êáé ôçí êáèïñéóôéêÞóõìâïëÞ ôçò óôçí êáèçìåñéíÞ ðñïóöïñÜ óôáèå-ñÜ õøçëïý åðéðÝäïõ õðçñåóéþí õãåßáò óôïí ðëç-èõóìü. ÁíáöÝñèçêå åðßóçò óôéò äõíáôüôçôåò Üóêç-óçò êáé åêðáßäåõóçò óôçí åéäéêüôçôá ôçò ÃåíéêÞòÉáôñéêÞò êáé ôçí áíÜãêç áýîçóçò ôùí èÝóåùíåéäéêåõïìÝíùí ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò óôç ÅëëÜäá óýì-öùíá ìå ôéò ïäçãßåò äéåèíþí ïñãáíéóìþí. Ïé äõ-íáôüôçôåò åðáããåëìáôéêÞò áðïêáôÜóôáóçò, ôáðñïâëÞìáôá ðïõ áíôéìåôùðßæïõí êáôÜ ôç äéÜñ-êåéá ôçò åêðáßäåõóÞò ôïõò ïé Ãåíéêïß Éáôñïß óôçíÅëëÜäá, ç Ýëëåéøç êéíÞôñùí êáé ç ðåñéïñéóìïßðïõ ó÷åôßæïíôáé ìå ôçí Üóêçóç ôçò éáôñéêÞò êáéôçí ðáñï÷Þ ðñùôïâÜèìéáò öñïíôßäáò õãåßáò óôçíåëëçíéêÞ ðåñéöÝñåéá áíáëýèçêáí êáé óõæçôÞèç-êáí ùò óçìáíôéêïß áíáóôáëôéêïß ðáñÜãïíôåò óôçíåðéëïãÞ ôçò åéäéêüôçôáò ôçò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò áðüôïõò íÝïõò éáôñïýò áëëÜ êáé ùò óôü÷ïé ãéá ôçíåðßôåõîç ôçò ìÝãéóôçò äõíáôÞò áíáâÜèìéóçò ôïõóõóôÞìáôïò ôçò ÐñùôïâÜèìéáò Öñïíôßäáò Õãåßáò.Óôï äåýôåñï ìÝñïò, ïé ïìéëçôÝò ê. Ãåùñãßïõ êáéÔóÜêïò ùò åêðñüóùðïé ôïõ Âñåôáíéêïý Óõìâïõ-ëßïõ, ï ê. Íôïýôçò åêðñüóùðïò ôïõ éäñýìáôïòFULLBRIGHT, ï ê. ÃêéãéÝ åê ìÝñïõò ôïõ Ãáëëé-êïý Éíóôéôïýôïõ êáé ï ê. ÖéíôÜíé áðü ôçí Ðñå-óâåßá ôçò Éôáëßáò, áíáöÝñèçêáí óôéò äõíáôüôç-ôåò ëÞøçò ôßôëïõ åéäßêåõóçò óôç Ì. Âñåôáíßá, ôéòÇÐÁ, ôç Ãáëëßá êáé ôçí Éôáëßá.

Ôçí 5ç Áðñéëßïõ 2003 ïñãáíþèçêå Ýíá "Óå-ìéíÜñéï ÐñùôïâÜèìéáò Öñïíôßäáò Õãåßáò" ìå ôçíõðïóôÞñéîç ôçò ÊëéíéêÞò ÏéêïãåíåéáêÞò êáé Êïéíù-íéêÞò ÉáôñéêÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò. Ïìé-ëçôÝò Þôáí ï Áí. ÊáèçãçôÞò ôçò ÉáôñéêÞò Ó÷ï-ëÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò ê. ×. ËéïíÞò êáéïé ê. Åë. Èçñáßïò Ãåíéêüò Éáôñüò êáé Äçì. Êïõ-íáëÜêçò Åéäéêåõüìåíïò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò, ìåôá-

39

A. Óõìåùíßäçò Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

ðôõ÷éáêïß öïéôçôÝò áìöüôåñïé ôçò ÉáôñéêÞò Ó÷ï-ëÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò. Óôïí áñ÷éêüêáôÜëïãï ïìéëçôþí ðåñéëáìâáíüôáí åðßóçò ï Áí.ÊáèçãçôÞò ôçò ÉáôñéêÞò Ó÷ïëÞò ê. Á. ÖéëáëÞ-èçò êáé ï ê. Å. Ñïâßèçò Ãåíéêüò Éáôñüò êáé ìåôá-ðôõ÷éáêüò öïéôçôÞò ôçò ÉáôñéêÞò Ó÷ïëÞò ôïõÐáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò, ç ðáñïõóßá ôùí ïðïßùíëüãù óïâáñþí ðñïóùðéêþí ôïõò ëüãùí ìáôáéþ-èçêå ôåëéêÜ. Ï ê. ËéïíÞò áíáöÝñèçêå óôç áíá-ãêáéüôçôá ôçò ïñãÜíùóçò åðéóôçìïíéêÞò Ýñåõíáòóôá ðëáßóéá ôçò ðñùôïâÜèìéáò öñïíôßäáò õãåßáòêáé ôçò åöáñìïãÞò ôùí óõìðåñáóìÜôùí ôçò ãéáôçí áíáâÜèìéóç ôùí ðáñå÷üìåíùí óôïí ðëçèõ-óìü ðñùôïâÜèìéùí õðçñåóéþí õãåßáò. ÌÝóá áðüðáñáäåßãìáôá êáé áíáöïñÝò óôï åñåõíçôéêü Ýñãïôçò ÊëéíéêÞò ÏéêïãåíåéáêÞò êáé ÊïéíùíéêÞò Éá-ôñéêÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò ðáñïõóéÜóèç-êáí ôá âáóéêÜ óôÜäéá ïñãÜíùóçò ôçò Ýñåõíáò: ïðëçèõóìüò ìåëÝôçò, ç êëéíéêÞ ðáñáôÞñçóç, ôïåðéóôçìïíéêü åñþôçìá, ç ìÝèïäïò, ç áíÜëõóç, ôïáðïôÝëåóìá, ôï óõìðÝñáóìá, ç åöáñìïãÞ ôïõ óôçíêëéíéêÞ ðñÜîç, ç áîéïëüãçóç ôçò óõìâïëÞò ôïõóôç âåëôßùóç ôçò õãåßáò ôïõ ðëçèõóìïý. Õðï-ãñáììßóèçêå ï ñüëïò ôïõ Ãåíéêïý ÏéêïãåíåéáêïýÉáôñïý óå áõôÞ ôçí êáôåýèõíóç êáé Ýãéíáí áíá-öïñÝò óôç ìåèïäïëïãßá êáé ôï õëéêü ðïõ ÷ñçóé-ìïðïéåßôáé óôçí ÉáôñéêÞ Ó÷ïëÞ ôçò ÊñÞôçò ãéáôçí åêðáßäåõóç ôùí öïéôçôþí éáôñéêÞò óôï áíôé-êåßìåíï ôçò ðñùôïâÜèìéáò öñïíôßäáò õãåßáò.. Ïê. Èçñáßïò ðáñïõóßáóå óå èåùñçôéêü êáé ðñáêôé-êü åðßðåäï ôçí áíáãêáéüôçôá Ýíôáîçò êáé ôçíìåèïäïëïãßá óýíôáîçò êáé ÷ñÞóçò ôùí êáôåõèõ-íôÞñéùí ïäçãéþí óôçí êáèçìåñéíÞ êëéíéêÞ ðñá-êôéêÞ êáé Üóêçóç ôçò éáôñéêÞò óå ðñùôïâÜèìéïåðßðåäï ðáñï÷Þò õðçñåóéþí õãåßáò. Ôç äéÜëåîçáêïëïýèçóå óõæÞôçóç êáé ðñïâëçìáôéóìüò ó÷åôé-êÜ ìå ôçí óùóôÞ ÷ñÞóç êáé ëåéôïõñãßá ôùí êá-ôåõèõíôÞñéùí ïäçãéþí óôá ðëáßóéá ôçò åëëçíéêÞòéáôñéêÞò ðñáãìáôéêüôçôáò. Ï ê. ÊïõíáëÜêçòðáñïõóßáóå ôç ÷ñçóéìüôçôá, ôç ìåèïäïëïãßá áëëÜêáé ôï áðïôÝëåóìá ôçò äçìéïõñãßáò åíüò ëïãéóìé-êïý ðñïãñÜììáôïò ðïõ áíôáðïêñßíåôáé óôéò éäéáß-ôåñá ðïëýðëïêåò êáé áõîçìÝíåò áíÜãêåò ïñãÜ-íùóçò ôçò éáôñéêÞò ðëçñïöïñßáò óå åðßðåäï ðñù-ôïâÜèìéáò öñïíôßäáò õãåßáò ìå óôü÷ï ôç âåëôßù-óç ôùí ðáñå÷üìåíùí õðçñåóéþí, ôç äéåõêüëõíóçéáôñþí êáé áóèåíþí êáé ôçí êáôáãñáöÞ äåäïìÝ-íùí ðïõ èá ìðïñïýí íá áîéïðïéçèïýí êëéíéêÜêáé åñåõíçôéêÜ. Ç ðáñïõóßáóç ôïõ ëïãéóìéêïý,ðïõ áðïôåëåß ðñïúüí Ýñåõíáò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ

ÊñÞôçò êáé áíáìÝíåôáé óýíôïìá ç Ýíáñîç ðéëï-ôéêÞò ÷ñÞóçò ôïõ áðü Ãåíéêïýò Éáôñïýò óå ïëü-êëçñç ôç ÷þñá, Ýãéíå áöïñìÞ ãéá óõæÞôçóç êáéðñïâëçìáôéóìü ó÷åôéêÜ ìå ôá ðëåïíåêôÞìáôá êáéìåéïíåêôÞìáôá ôçò ÷ñÞóçò ôçò ðëçñïöïñéêÞò óôçíïñãÜíùóç ôçò éáôñéêÞò ðëçñïöïñßáò êáé ôçò äéá-ãíùóôéêÞò êáé èåñáðåõôéêÞò äéáäéêáóßáò.

Óôç óõæÞôçóç, ðïõ óõíôüíéóå ç ÊáèçãÞôñéáÐáèïëïãéêÞò ÁíáôïìéêÞò êáé Ðñüåäñïò ôçò Éá-ôñéêÞò Ó÷ïëÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Éùáííßíùí ê.Íßêç ÁãíÜíôç, Ýëáâáí åíåñãü ìÝñïò åêôüò áðüôïõò ïìéëçôÝò, ïé öïéôçôÝò ôçò ÉáôñéêÞò Ó÷ïëÞòêáé ïé åéäéêåõüìåíïé ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò ôïõ Ðáíå-ðéóôçìéáêïý êáé ôïõ Ðåñéöåñåéáêïý Ãåíéêïý Íï-óïêïìåßïõ Éùáííßíùí. Óôá ðëáßóéá ôçò óõæÞôç-óçò åêöñÜóèçêå ôï åíäéáöÝñïí ôùí öïéôçôþíôçò ÉáôñéêÞò Ó÷ïëÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Éùáííß-íùí ãéá ôçí Ýíôáîç óôçí ðñïðôõ÷éáêÞ ôïõò åê-ðáßäåõóç ôïõ áíôéêåéìÝíïõ ôçò ÐñùôïâÜèìéáòÖñïíôßäáò Õãåßáò êáé ôçò Ó÷Ýóçò êáé Åðéêïéíù-íßáò ôïõ Ãéáôñïý ìå ôïí ÁóèåíÞ, ðïõ áðïôåëåßÞäç áíôéêåßìåíï åêðáßäåõóçò ôùí öïéôçôþí éá-ôñéêÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò.

Ïé åêäçëþóåéò áõôÝò, Ýäùóáí ôçí åõêáéñßáóå åêðáéäåõôÝò êáé åêðáéäåõüìåíïõò íá áíôáëëÜ-îïõí áðüøåéò ðÜíù óå èÝìáôá åêðáßäåõóçò êáéåðéóôçìïíéêÞò ìåèïäïëïãßáò, åíþ ïé öïéôçôÝòåêäÞëùóáí Ýìðñáêôá ôï åíäéáöÝñïí ôïõò êáéôçí åðéèõìßá áíáâÜèìéóçò ôçò åêðáßäåõóÞò ôïõòóôï ðåäßï ôçò ðñùôïâÜèìéáò öñïíôßäáò õãåßáò. Çåðéèõìßá áõôÞ âñßóêåé áíôáðüêñéóç óôéò ðñïóðÜ-èåéåò ôçò ÅðéôñïðÞò ÐñïãñÜììáôïò Óðïõäþí êáéôùí Ðáíåðéóôçìéáêþí ÄáóêÜëùí ôçò ÉáôñéêÞòÓ÷ïëÞò Éùáííßíùí, êáèþò êáé ôùí åéäéêåõüìåíùíéáôñþí ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò ôïõ ÐáíåðéóôçìéáêïýÍïóïêïìåßïõ Éùáííßíùí êáé ôïõ óõíôïíéóôÞ áõ-ôþí ÊáèçãçôÞ ê. Ê. Óéáìüðïõëïõ, ãéá ôçí Ýíôá-îç ôïõ áíôéêåéìÝíïõ ôçò ÐñùôïâÜèìéáò Öñïíôß-äáò Õãåßáò, ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò êáé ÅðéêïéíùíßáòÉáôñïý-ÁóèåíÞ óôï ðñïðôõ÷éáêü ðñüãñáììá óðïõ-äþí ôçò ÉáôñéêÞò Ó÷ïëÞò ôïõ ÐáíåðéóôçìßïõÉùáííßíùí. Ìéá ôÝôïéá óýìðíïéá, áðïôåëåß åëðé-äïöüñï ìÞíõìá ãéá ôï ìÝëëïí ôçò ðñùôïâÜèìéáòöñïíôßäáò õãåßáò êáé ôçí áíáâÜèìéóÞ ôçò óôç÷þñá ìáò, äåäïìÝíïõ ðùò ç åðÝíäõóç óôï ÷þñïôçò åêðáßäåõóçò êáé ôçò ðáéäåßáò áðïöÝñåé ßóùòáñãÜ, ìá óßãïõñá êáé èåôéêÜ áðïôåëÝóìáôá.

ÓôÝöáíïò ÌðÝëëïò Íßêïò ÃåùñãéÜííïòÖïéôçôÞò ÉáôñéêÞò Åéä/ìåíïò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞòÐñüåäñïò ÅÅÖÉÅ Ðáíåðéóôçìéáêü Ãåíéêü

ÐáñÜñôçìá Éùáííßíùí Íïóïêïìåßï Éùáííßíùí


40

Å.A. Èçñáßïò

ÁÍÁÓÊÏÐÇÓÇ ÔÇÓ ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÉÁÓ

LITERATURE'S REVIEWPrimary Heatlh Care, Volume 15, Number 1, 40-44, 2003ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 40-44, 2003

ÅðéìÝëåéá óôÞëçò: Å.Á. Èçñáßïò

The Lancet, Vol. 361, No. 9362, March 22, 2003

Óôá ðåñéå÷üìåíá áõôïý ôïõ ôåý÷ïõò åíäéá-öÝñïí åßíáé ôï Üñèñï ôçò óýíôáîçò ìå ôßôëï: "Isprimary-care research a lost cause?" (óåë.977)."Ç ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò åßíáé óå êñß-óç, … .. êáé ôï ðåäßï Ý÷åé áðïôý÷åé íá êñáôçèåßìåôáîý ôùí äéáöüñùí éáôñéêþí åéäéêïôÞôùí". ÁõôüÞôáí ôï óõìðÝñáóìá áðü ôç óõíÜíôçóç ìéáòïìÜäáò, õðü ôçí áéãßäá ôïõ Éäñýìáôïò RobertWood Johnson, ôá áðïôåëÝóìáôá ôçò ïðïßáòðåñéãñÜöïíôáé óå ìéá óåéñÜ áðü åñãáóßåò ðïõäçìïóéåýôçêáí óôï ôåý÷ïò ôçò 4çò Öåâñïõáñßïõ2003 ôïõ ðåñéïäéêïý Annals of Internal Medi-cine. Ç Ýííïéá ôçò ÐñùôïâÜèìéáò ÖñïíôßäáòÕãåßáò êéíäõíåýåé íá ðåñé÷áñáêùèåß äÞëùóáí ïéLewis Sandy êáé Steven Schroeder. "Èá åß÷åóçìáóßá åÜí ôï ðåäßï áðïôýã÷áíå;", ñùôïýí ïéóõããñáöåßò ìéáò Üëëçò åñãáóßáò.

ÐÜíù óå áõôÜ ôá áóôáèÞ èåìÝëéá ðñáãìá-ôïðïéÞèçêå ôïí ÌÜñôéï óôï Kingston ôïõ Cana-da Ýíá óçìáíôéêü óõíÝäñéï ðïõ áöïñïýóå ôçíÝñåõíá óôçí ÃåíéêÞ ÉáôñéêÞ, ôï ïðïßï ïñãáíþèç-êå áðü ôçí WONCA. ÁõôÞ ç óõíÜíôçóç ôùíåñåõíçôþí óôç ÃåíéêÞ/ÏéêïãåíåéáêÞ ÉáôñéêÞ áíôé-ðñïóþðåõå üëåò ôéò çðåßñïõò ôïõ êüóìïõ. ÔïÅñåõíçôéêü Äßêôõï EGPRW åêðñïóùðïýóå ïÁíáðëçñùôÞò ÊáèçãçôÞò ôïõ ÐáíåðéóôçìßïõÊñÞôçò ê. ×. ËéïíÞò. Óêïðüò ôçò Þôáí íá ïñß-óïõí ôéò ìåëëïíôéêÝò ðñïïðôéêÝò ôçò Ýñåõíáò óôçíÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò - êáé ôï Ýêáíáí.ÁëëÜ ìéá óåéñÜ áðü "commissioned papers" ðïõåß÷áí óêïðü íá äþóïõí áöïñìÞ ãéá óõæçôÞóåéòóôç óõíÜíôçóç, áðïêÜëõøáí ôïí áðïðñïóáíá-ôïëéóìü ôçò Ýñåõíáò ðïõ åìöáíßæåé ç ÐñùôïâÜè-ìéá Öñïíôßäá Õãåßáò áõôÞ ôçí ðåñßïäï, åíþ ðïëýëßãá ðáñáäåßãìáôá áîéüëïãçò Ýñåõíáò ðáñïõóéÜ-óôçêáí. Óýìöùíá ìå áõôÜ, ïé åñåõíçôÝò âëÝðïõí

ôïõò åáõôïýò ôïõò, ôï áíôéêåßìåíü ôïõò êáé ôïÝñãï ôïõò, ùò äéáöïñåôéêü áðü áõôü ôùí ÜëëùíåéäéêïôÞôùí.

Ç ìåãÜëç ðñüêëçóç ãéá áõôïýò ðïõ åíäéá-öÝñïíôáé íá ìåëåôÞóïõí ôçí ïéêïãåíåéáêÞ éáôñé-êÞ Þôáí íá èÝóïõí üñéá ãýñù áðü ôçí åéäéêüôç-ôá ôïõò êáé íá êáôáêôÞóïõí ìéá óåéñÜ ãíþóåùí,ìå äéáêñéôÝò åðéóôçìïíéêÝò ìåèüäïõò. ÅðéðëÝïí,ç ðñùôïâÜèìéá öñïíôßäá äåí åßíáé ç ìïíáäéêÜðåñßðëïêç. Ç ÷åéñïõñãéêÞ åßíáé Ýíá Ýíôïíá äý-óêïëï ðåäßï ãéá íá åñåõíÞóåé êáíåßò êáé ðáñ'üëá áõôÜ ãßíåôáé ìåãÜëç ðñüïäïò óôçí áðÜíôç-óç åñùôçìÜôùí ðïõ êÜðïôå èåùñïýíôáí áäýíá-ôï íá áðáíôçèïýí. Ç ìåãÜëç äýíáìç ôçò ðñùôï-âÜèìéáò öñïíôßäáò åßíáé üôé äåí Ý÷åé üñéá. ÇïéêïãåíåéáêÞ éáôñéêÞ ðñïóöÝñåé ìéá ðñïïðôéêÞðïõ èá Ýðñåðå íá åðçñåÜóåé üëåò ôéò Üëëåò åéäé-êüôçôåò. ÅÜí ç ðñùôïâÜèìéá öñïíôßäá Ý÷åé êÜ-ðïéá ó÷Ýóç ìå ôç âåëôßùóç ôçò õãåßáò åíüò áôü-ìïõ, ôüôå ç óõíåéóöïñÜ ôçò óå áõôü ôï óçìåßï èáåßíáé ìåôñÞóéìç. Ï óêïðüò ôùí åñåõíçôþí ðñÝðåéíá åßíáé ç äçìéïõñãßá åñåõíçôéêþí åñùôçìÜôùí,ïé áðáíôÞóåéò ôùí ïðïßùí èá êÜíïõí ôç äéáöï-ñÜ óôïõò áóèåíåßò. Èá ðñÝðåé äå íá åðéêåíôñù-èïýí ïé Ýñåõíåò êáé óôçí ïéêïãÝíåéá. ÅÜí ç ãåíé-êÞ éáôñéêÞ Ý÷åé üíôùò äéêáßùìá óôç ìïíáäéêüôç-ôá, ôüôå åßìáóôå êïíôÜ üôáí óêåöôüìáóôå ôçíïéêïãÝíåéá - ôï æùôéêü ðåñéå÷üìåíï ôùí ðåñéóóï-ôÝñùí áóèåíåéþí óôçí êïéíùíßá. Áõôü ôï ðåñéå-÷üìåíï Ý÷åé áëëÜîåé äñáìáôéêÜ ôçí ôåëåõôáßáäåêáåôßá - ïéêïíïìéêÜ, êïéíùíéêÜ, ìïñöùôéêÜ êáéóåîïõáëéêÜ. ÕðÜñ÷åé ðïéêéëïìïñößá óôá ÷áñá-êôçñéóôéêÜ ôçò óçìåñéíÞò ïéêïãÝíåéáò, ôá ïðïßáåðçñåÜæïõí ôïí ôñüðï ìå ôïí ïðïßï åìöáíßæåôáéç áóèÝíåéá. Áðü ôï ðáñåëèüí, ïé äéáôáñá÷Ýò ôçòøõ÷éêÞò õãåßáò êáé ïé åêäçëþóåéò âßáéçò óõìðåñé-öïñÜò åðçñåÜæïíôáé áðü ôçí ïéêïãÝíåéá. Êáéêáèþò ïé Üíèñùðïé ìåôáíáóôåýïõí, óÞìåñá ðå-

41

Å.A. Èçñáßïò Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

ñéóóüôåñï áðü ðïôÝ Üëëïôå, ç åðßäñáóç ôïõ ðï-ëéôéóìïý óôçí éáôñéêÞ ãßíåôáé áêüìá ðéï óçìá-íôéêÞ.

Ôï ðåñéïäéêü The Lancet êáëùóïñßæåé ìååíèïõóéáóìü ôçí Ýñåõíá ðïõ óõíäÝåé ôçí õãåßáêáé ôçí áóèÝíåéá ìå ôçí ïéêïãÝíåéá, ìáæß ìå ôçíåñãáóßá ðïõ åîåôÜæåé êáé Üëëåò ðëåõñÝò ôçò Ðñù-ôïâÜèìéáò Öñïíôßäáò Õãåßáò. ÁëëÜ áò ìçí õðÜñ-îïõí Üëëåò óõíáíôÞóåéò ðïõ íá ôßèåôáé ðÜíôá ôïßäéï åñþôçìá: "Ãéáôß íá ãßíåôáé Ýñåõíá óôçí Ïé-êïãåíåéáêÞ ÉáôñéêÞ;".

Á. ÌáñéüëçòÃåíéêüò Éáôñüò

American Family Physician, Vol. 67, No. 1, Jan-uary 2003

Óôéò Ç.Ð.Á. êõêëïöïñåß êÜèå äåêáðÝíôå ìÝ-ñåò ôï ðåñéïäéêü American Family Physician,ôçò ÁìåñéêáíéêÞò Áêáäçìßáò Ãåíéêþí Éáôñþí ðïõåäñåýåé óôï Leawood ôïõ Kansas. Ôï êÜèå ôåý-÷ïò, ìå üëá ôïõ ôá Üñèñá êáé ìå ìéá åý÷ñçóôçìç÷áíÞ áíáæÞôçóçò èåìÜôùí, ðáñïõóéÜæåôáé óôïäéáäßêôõï (www.aafp.org/afp).

Ìðïñåß êáíåßò íá áíáôñÝîåé ìÝóù ôçò áíá-æÞôçóçò óå Üñèñá ðïõ Ý÷ïõí äçìïóéåõèåß óôïðåñéïäéêü áðü ôçí ÝíáñîÞ ôïõ Ýùò óÞìåñá êáèþòêáé óå áëãüñéèìïõò äéÜãíùóçò êáé èåñáðåßáò, üðùòêáé óå åíçìåñùôéêÜ öõëëÜäéá ðïõ áðåõèýíïíôáéóå áóèåíåßò êáé åßíáé ãñáììÝíá ìå áðëÜ ëüãéáêáé ü÷é ìå åðéóôçìïíéêÞ ïñïëïãßá.

ÊÜèå ôåý÷ïò ðÝñá áðü ôá êýñéá Üñèñá ãýñùáðü ôç ãåíéêÞ/ïéêïãåíåéáêÞ éáôñéêÞ ðåñéëáìâÜ-íåé óôáèåñÝò óôÞëåò ãýñù áðü íïìéêÜ èÝìáôáôùí Ã.É., Ýíá êëéíéêü Þ öùôïãñáöéêü êïõßæ, ãñÜì-ìáôá ðñïò ôïí åêäüôç ìå ó÷üëéá áðü ôïõò áíá-ãíþóôåò, ó÷üëéá áðü ôïí åêäüôç, êáèþò êáé áíá-öïñÜ ðñáãìáôéêþí ðåñéóôáôéêþí áðü äéÜöïñáéáôñåßá Ã.É. ("A diary from a week in practice").Ôá Üñèñá ôïõ ðåñéïäéêïý äåí Ý÷ïõí ôüóï åñåõíç-ôéêü ÷áñáêôÞñá, üóï äéäáêôéêü. Åßíáé ðÜíôá ïëï-êëçñùìÝíá Üñèñá ãýñù áðü Ýíá èÝìá ðïõ áöï-ñÜ Üìåóá ôç Ã/Ï ÉáôñéêÞ, üðùò ð.÷. ç áûðíßá, çíüóïò Alzheimer, ïé ôå÷íéêÝò óõññáöÞò ôñáõìÜ-ôùí, ôá åãêáýìáôá êáé ðïëëÜ Üëëá. Ïé óõããñá-öåßò ÷ñçóéìïðïéïýí ðÜíôá íÝá äåäïìÝíá êáé äß-íïõí ôçí åéêüíá ôùí óýã÷ñïíùí áðüøåùí áíôé-ìåôþðéóçò íïóçìÜôùí âÜóåé ôùí êáôåõèõíôçñßùíïäçãéþí (guidelines) ôïõ US Public Service.ÐáñáèÝôïíôáé åñùôçìáôïëüãéá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïý-

íôáé óôçí ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, åñãá-ëåßá ðïõ ðñÝðåé íá ãíùñßæåé êÜèå Ãåíéêüò Éáôñüò.

Ç åôÞóéá óõíäñïìÞ ãéá ôï ðåñéïäéêü åßíáé$180 ãéá ôïõò åéäéêïýò éáôñïýò êáé $132 ãéáöïéôçôÝò éáôñéêÞò êáé åéäéêåõüìåíïõò (óôçí Åë-ëÜäá). Ç áíáæÞôçóç óôï äéáäßêôõï åßíáé äùñåÜíêáé ðñïóâÜóéìç áð' üëïõò.

Ôï êåíôñéêü Üñèñï ôïõ ôåý÷ïõò áõôïý áó÷ï-ëåßôáé ìå ôç äéÜãíùóç ôçò äåõôåñïðáèïýò õðÝñ-ôáóçò. Ï óõããñáöÝáò (Edward Onusko, M.D.,Clinton Memorial Hospital, Ohio) ðñïôåßíåé ôïíìíçìïíéêü êáíüíá "ABCDE", êáèþò êáé Ýíáíáëãüñéèìï äéÜãíùóçò ãéá íá âïçèÞóåé ôïí êëéíé-êü éáôñü óôçí åêôßìçóç ôçò äåõôåñïðáèïýò õðÝñ-ôáóçò.

Ï Ìíçìïíéêüò êáíüíáò Ý÷åé ùò åîÞò:Á - Accuracy (áêñßâåéá óôç ìÝôñçóç êáé äéÜ-

ãíùóç ôçò ÁñôçñéáêÞò ÕðÝñôáóçò)- Apnea (óýíäñïìï õðíéêÞò Üðíïéáò)- Aldosteronism (ðñùôïðáèÞò õðåñáëäïóôå-ñïíéóìüò)

Â - Bruits (óôÝíùóç íåöñéêÞò áñôçñßáò)- Bad kidneys (íåöñéêÞ ðáñåã÷õìáôéêÞ íüóï)

C - Catecholamines (áõîçìÝíåò êáôå÷ïëáìßíåò)- Coarctation (óôÝíùóç ôçò áïñôÞò)- Cushing's Syndrome.

D - Drugs (öÜñìáêá)- Diet (äéáôñïöÞ)

Å - Endocrine disorders (üðùò õðïèõñåïåéäé-óìüò, õðåñðáñáèõñåïåéäéóìüò, õðÝñôáóç ôçòêýçóçò, öáéï÷ñùìïêýôôùìá, áêñïìåãáëßá).- Erythropoietin (áõîçìÝíá åðßðåäá åñõèñï-ðïéçôßíçò - ×ÁÐ)ÂÜóåé ôùí ïäçãéþí ôçò Ýêôçò áíáöïñÜò ôïõ

Joint National Committee ãéá ôçí ðñüëçøç, áíß-÷íåõóç, äéÜãíùóç êáé èåñáðåßá ôçò õðÝñôáóçò(JNC-VI, Arch Inter Med 1997; 157:2413-46):1. ÅëÝã÷ïíôáé üëïé ïé õðåñôáóéêïß áóèåíåßò ìå

áéìáôïëïãéêÝò êáé âéï÷çìéêÝò åîåôÜóåéò (Ê,Íá, ãëõêüæç íÞóôåùò, ëéðéäáéìéêü ðñïößë),ãåíéêÞ ïýñùí, ÇÊÃ

2. Óå ðåñéðôþóåéò:a. áíèåêôéêÞò óôç èåñáðåßá õðÝñôáóçòb. åðéäåßíùóçò ñõèìéæüìåíçò ðñïçãïõìÝíùòõðÝñôáóçòc. Óôáäßïõ 3 Á.Õ. (ìå Ó.Á.Ð. > 180mmHg ÞÄ.Á.Ð. >110 mmHg)d. Á.Õ. óå çëéêßåò <20 Ýôç Þ >50e. âëÜâçò óå üñãáíï óôü÷ïf. Ýëëåéøçò èåôéêïý ïéêïãåíåéáêïý éóôïñéêïý


42


g. åõñçìÜôùí áðü ôï éóôïñéêü, ôçí êëéíéêÞåîÝôáóç Þ ôïí åñãáóôçñéáêü Ýëåã÷ï ðïõ íáõðïäåéêíýïõí äåõôåñïðáèÞ õðÝñôáóç, óýìöù-íá êáé ìå ôï Health Care Guideline: Hyper-tension diagnosis and treatment (retrievedNovember 2002, www.icsi.org/guide/HTN.pdf.) ðñÝðåé íá åëÝã÷ïíôáé ðåñáéôÝñù.ÔÝëïò óå óõíäõáóìü ìå ôéò ïäçãßåò êáé ôïõ

National Cholesterol Educational Program(NCEP-III, JAMA 2001; 285:2486-97) ðñïôåß-íåôáé Ýëåã÷ïò ôçò LDL-C êáé ôùí ôñéãëõêåñéäßùíóå üëïõò ôïõò õðåñôáóéêïýò áóèåíåßò.

×áñéôßíç ÌåëéóóïðïýëïõÃåíéêüò Éáôñüò

Atencion Primaria, Vol. 30, No. 8, November 15,2002

Ôï Atencion Primaria (www.atencionprimaria.com)

åßíáé ôï åðßóçìï ðåñéïäéêü ôçò ÉóðáíéêÞò Åôáé-ñåßáò ÏéêïãåíåéáêÞò êáé ÊïéíïôéêÞò ÉáôñéêÞò (sem-FYC). Ðñüêåéôáé ãéá ìéá 15íèÞìåñç Ýêäïóç, ðïõÝ÷åé áîéïëïãçèåß, áí êáé éóðáíüöùíï, íá åßíáécited ðåñéïäéêü óôï MEDLINE. Óôá ðåñéå÷üìå-íá áõôïý ôïõ ôåý÷ïõò ðåñéëáìâÜíïíôáé: 1 Üñèñïóýíôáîçò áöéåñùìÝíï óôç 14ç Íïåìâñßïõ - Ðá-ãêüóìéá ÇìÝñá Óáê÷áñþäïõò ÄéáâÞôç, 4 åñåõ-íçôéêÜ Üñèñá, Ýíá Üñèñï ãéá ôéò åðéðôþóåéò ôçòãåíåôéêÞò óôçí Ð.Ö.Õ. (Üñèñï ðïõ áíÞêåé óå ìéáóåéñÜ áðü Üñèñá õðü ôïí ôßôëï "Reflections onFamily Medicine"), Ýíá Üñèñï óôç ìüíéìç óôÞëçôïõ ðåñéïäéêïý "semFYC Documents", 2 Üñèñááíáóêüðçóçò ãéá ôïí åìâïëéáóìü Ýíáíôé ôçò éï-ãåíïýò çðáôßôéäáò êáé ôçí áíôéðçêôéêÞ áãùãÞ, 4åñåõíçôéêÜ Üñèñá, 3 ãñÜììáôá óôïí åêäüôç êáéìéá áôæÝíôá óõíåäñßùí êáé óåìéíáñßùí.

Óôá åñåõíçôéêÜ Üñèñá ôïõ ôåý÷ïõò îå÷ùñßæåéÝíá Üñèñï ãéá ôéò áíôéëÞøåéò ôùí åðáããåëìáôéþíõãåßáò ó÷åôéêÜ ìå ôçí ðïéüôçôá ôçò æùÞò ôïõò(Fernandez M.A., Carbajo A.I., Vidal A.F. "Per-ception of professionals’ quality of life in theAsturias Health Care Area Spain", óåë. 483-489).Ðñüêåéôáé ãéá ìéá ðåñéãñáöéêÞ óõã÷ñïíéêÞ ìåëÝ-ôç (cross-sectional), óôçí ïðïßá ïé åñåõíçôÝòáðåõèýíèçêáí óå 237 åðáããåëìáôßåò õãåßáò áðüôçí ðåñéï÷Þ ôçò Asturias êáé ü÷é ìüíï êáé óôïõòïðïßïõò äüèçêå Ýíá áõôïóõìðëçñïýìåíï åñùôç-ìáôïëüãéï (CVP-35), ôï ïðïßï Ý÷åé óôáèìéóôåßóôçí Ð.Ö.Õ. êáé åêôéìÜ ôéò áíôéëÞøåéò ãéá ôçíðïéüôçôá ôçò åðáããåëìáôéêÞò æùÞò, ôçí ïðïßá

êáé åêëáìâÜíåé óáí ìéá éóïññïðßá áíÜìåóá óôéòáðáéôÞóåéò ôçò åñãáóßáò êáé ôçí éêáíüôçôá åðé-ôõ÷ïýò áíôéìåôþðéóÞò ôïõò, ëáìâÜíïíôáò õðüøçôüóï ôçí óõíáéóèçìáôéêÞ óôÞñéîç ðïõ ðáñÝ÷åôáéáðü ôïõò áíùôÝñïõò, üóï êáé ôá åããåíÞ êßíçôñáôïõ êÜèå åðáããåëìáôßá. Ïé åðáããåëìáôßåò õãåßáòðïõ óõììåôåß÷áí óôçí Ýñåõíá (135 Þ 59,5%) áðÜ-íôçóáí üôé åßíáé ìÜëëïí éêáíïðïéçìÝíïé áðü ôçíðïéüôçôá ôçò åðáããåëìáôéêÞò ôïõò æùÞò, åéóðñÜô-ôïõí óõíïëéêÜ ìåôñßïõ âáèìïý õðïóôÞñéîç áðüôïõò ðñïúóôáìÝíïõò ôïõò, ìå åîáßñåóç áõôïýò ðïõêáôÝ÷ïõí èÝóåéò õøçëÞò õðåõèõíüôçôáò êáé ïéïðïßïé áðïëáìâÜíïõí ìåãáëýôåñçò óôÞñéîçò, åíþç ðëåéïøçößá äÞëùóå üôé ôá õøçëÜ åóùôåñéêÜêßíçôñá ðïõ èÝôïõí ôïõò åðéôñÝðïõí íá áíôéìå-ôùðßæïõí åðéôõ÷þò ôéò ìåãÜëåò áðáéôÞóåéò ôçòäïõëåéÜò ôïõò.

Íá óôáèïýìå êáé óå äõï Üëëá åñåõíçôéêÜÜñèñá. Óôï Üñèñï ôùí Carrera Alvarez, et al."Antibiotic prescription in ambulatory patient"(óåë. 490-495), üðïõ áíáöÝñåôáé, üôé ç óõ÷íüôå-ñç áéôßá óõíôáãïãñÜöçóçò áíôéâéïôéêþí åßíáé çïîåßá âñïã÷ßôéò ôüóï óôïõò åíÞëéêåò (76%) üóïêáé óôá ðáéäéÜ (60.2%), åíþ ôá óõ÷íüôåñá ÷ïñç-ãïýìåíá áíôéâéïôéêÜ åßíáé: áìïîõêéëëßíç-êëáâïõ-ëáíéêü ïîý ãéá ùôßôéäá (34%), éãìïñßôéäá (37%)êáé áìõãäáëßôéäá (44%) óôïõò åíÞëéêåò, ìáêñïëß-äåò óå ðáñïîýíóåéò ×ÁÐ (40%) óôïõò åíÞëéêåòêáé áìõãäáëßôéäá óôá ðáéäéÜ (33%), êéíïëüíåò óåïõñïëïéìþîåéò (56%) êáé êåöáêëüñç óå ùôßôéäåòóôá ðáéäéÜ (20%). Óôç ìåëÝôç ôùí Gisbert J.P, etal. "Study of the validity of "rapid" serology indiagnosing helicobacter pylori infection" (óåë.501-506), óõíéóôÜôáé áðü ôïõò åñåõíçôÝò, üðùòç "ôá÷åßá" ïñïëïãéêÞ åîÝôáóç áíß÷íåõóçò ïõñåÜ-óçò (óôç ìåëÝôç ÷ñçóéìïðïéÞèçêå ôï kit SureSt-ep HP WB) ãéá ôç äéÜãíùóç ôçò ëïßìùîçò áðüåëéêïâáêôçñßäéï ôïõ ðõëùñïý äåí èá ðñÝðåé íá÷ñçóéìïðïéåßôáé óôçí êëéíéêÞ ðñÜîç, ìéáò êáé äåíåßíáé áêñéâÞò (åõáéóèçóßá 41%, åéäéêüôçôá 91%,èåôéêÞ äéáãíùóôéêÞ áîßá 87% êáé áñíçôéêÞ äéá-ãíùóôéêÞ áîßá 50%) óõãêñéíüìåíç ìå ôç äïêéìá-óßá áíáðíïÞò êáé ôçí éóôïëïãéêÞ åîÝôáóç.

Å. ÈçñáßïòÅðéìåëçôÞò Â´ ÅÓÕ

The Hong Kong Practitioner, Vol. 24, No. 11,November 2002

Ôï ðåñéïäéêü áõôü ôïõ Êïëåãßïõ ôùí Ïéêï-

43


ãåíåéáêþí Éáôñþí ôïõ ×ïíãê Êïíãê, ôï ðáñïõ-óéÜóáìå ãéá ðñþôç öïñÜ óôï ðñïçãïýìåíï ôåý-÷ïò ôçò "ÐñùôïâÜèìéáò Öñïíôßäáò Õãåßáò"(www.hkcfp.org.hk).

Ôï Üñèñï óýíôáîçò ìå ôßôëï "Do we need adefinition of general practice/family medicine?"Ý÷åé ôçí õðïãñáöÞ ôïõ ÊáèçãçôÞ F. Olesen áðüôï ÐáíåðéóôÞìéï ôïõ Aarhus ôçò Ãåñìáíßáò, ïïðïßïò ìáæß ìå ôïõò J. Dickinson êáé P. Hjort-dahl åß÷áí äéáôõðþóåé ôçí Üðïøç: "General Prac-tice - time for a new definition" (BMJ 2000;320:354-357). ÁöïñìÞ ãéá ôï ðáñüí Üñèñï, óôïïðïßï êáôáèÝôåé ôá âáóéêÜ óôïé÷åßá áõôïý ôïõðñïâëçìáôéóìïý, Þôáí ç Ýêäïóç ôïõ êåéìÝíïõ "TheEuropean definition of General Practice/Fami-ly Medicine" áðü ôçí WONCA EUROPE óôïóõíÝäñéï ôïõ Ëïíäßíïõ ôï 2002 êáé ï ãüíéìïòäéÜëïãïò ðïõ áêïëïýèçóå ìåôáîý üëùí ôùí Êï-ëåãßùí óôçí Åõñþðç êáé óôïí õðüëïéðï êüóìï.Ç ÃåíéêÞ ÉáôñéêÞ åßíáé ìéá åéäéêüôçôá åö' åáõ-ôÞò, ìå ôçí Ýííïéá, üôé ç äñÜóç ìáò ïöåßëåé íáåßíáé ðñïóèåôéêÞ óôï óýíïëï ôùí ðáñåìâÜóåùíåíüò óõóôÞìáôïò õãåßáò. ÐáñÜëëçëá áõôü óçìáß-íåé, üôé èá ðñÝðåé íá Ý÷ïõìå ìéá óöáéñéêÞ áíôß-ëçøç ôïõ óõíüëïõ ôùí óôïé÷åßùí ðïõ êáèïñßæïõíôï åðéóôçìïíéêü ìáò ðåäßï êáé áõôÞ ç áíôßëçøçïöåßëåé íá åðéâåâáéþíåôáé ìÝóá áðü ôçí Ýñåõíá,ôç äéäáóêáëßá êáé ôçí ðïéïôéêÞ åîáóöÜëéóç.Âáóéêü êáé ïõóéáóôéêü êïììÜôé ôïõ íÝïõ ïñé-óìïý áðïôåëåß ôï âéï-øõ÷ï-êïéíùíéêü ìïíôÝëïðñïóÝããéóçò ôïõ áôüìïõ êáé ôçò ïéêïãÝíåéÜò ôïõáðü ôïí Ãåíéêü Éáôñü êáé èá ðñÝðåé óßãïõñá üëïéíá áíáñùôçèïýìå åÜí êáé ðüóï åßìáóôå éêáíïßíá äéá÷åéñéæüìáóôå ôá ðñïâëÞìáôá ôïõ áóèåíÞìáò êÜôù áðü áõôü ôï ðñßóìá. ÎÝñïõìå Üñáãå,ãéá ðáñÜäåéãìá, áñêåôÜ ãéá ôçí åðßäñáóç ôçòêïõëôïýñáò åíüò áôüìïõ óôçí Ýêöñáóç êáé åêäÞ-ëùóç ôçò áóèÝíåéáò ôïõ Þ ôñüðïõò íá äéáôçñÞ-óïõìå õãéåßò ôïõ áíèñþðïõò; ¸÷ïõìå Üñáãå êá-ôáíïÞóåé, üôé ç óõíÝ÷åéá óôç ðáñå÷üìåíç öñï-íôßäá áðü ôïí Ãåíéêü Éáôñü ôïõ åîáóöáëßæåé ôçíêñßóéìç áõôÞ èåñáðåõôéêÞ ó÷Ýóç ìå ôïí áóèåíÞôïõ, ðïõ ôïõ åðéôñÝðåé íá ðáñÝìâåé ü÷é ìüíï ðéïáðïôåëåóìáôéêÜ óôï üðïéï ðñüâëçìÜ ôïõ, áëëÜêáé óôéò ðåðïéèÞóåéò êáé áíôéëÞøåéò ôùí áóèå-íþí ôïõ óå ó÷Ýóç ìå áõôÞí;

Áðü ôá ðåñéå÷üìåíá áõôïý ôïõ ôåý÷ïõò, íáóôáèïýìå óôï åñåõíçôéêü Üñèñï ôùí Lee R.S.Y.,et al. "Elderly health centers - the first yearexperience" (óåë. 530-539). Áðü ôïí Éïýíéï ôïõ

1999 äçìéïõñãÞèçêáí óôï ×ïíãê Êïíãê 12 ÊÝ-íôñá Õãåßáò ÇëéêéùìÝíùí, ôá ïðïßá åîõðçñåôïýíìÝ÷ñé óÞìåñá 25.105 Üôïìá. Ìå ôçí åíåñãü õðï-óôÞñéîç ôïõ Õðïõñãåßïõ Õãåßáò îåêßíçóå Ýíá ðñü-ãñáììá, áöåíüò ìåí ðñïóäéïñéóìïý êáé åêôßìç-óçò ôùí ðáñáãüíôùí êéíäýíïõ áôüìùí çëéêßáòìåãáëýôåñçò ôùí 65 åôþí ðïõ æïýóáí ìüíïé ôïõòêáé áöåôÝñïõ ðáñÝìâáóçò ìÝóù ôùí äïìþí ðñù-ôïâÜèìéáò öñïíôßäáò õãåßáò êáé ôçò ëåéôïõñãßáòôçò ïìÜäáò õãåßáò. ¼ëá ôá Üôïìá ðïõ åîõðçñå-ôïýíôáé áðü áõôÜ ôá Ê.Õ. õðïâÜëëïíôáé óå åôÞ-óéï Ýëåã÷ï ôçò õãåßáò ôïõò, ï ïðïßïò ðåñéëáìâÜ-íåé åêôüò áðü ôçí êáôáãñáöÞ äçìïãñáöéêþí êáéêïéíùíéêïïéêïíïìéêþí óôïé÷åßùí, ôéò äñáóôçñéü-ôçôåò ôùí áôüìùí, ôç ÷ñÞóç åñùôçìáôïëïãßùíãéá ôçí åêôßìçóç ãíùóéáêþí äéáôáñá÷þí êáé ôçòêáôÜèëéøçò (Abbreviated Mental Test, MinimalMental State Examination, Geriatric DepressionScale) êáé ðëÞñç êëéíéêÞ êáé åñãáóôçñéáêÞ åîÝ-ôáóç. Ôá ðéï óõ÷íÜ ðñïâëÞìáôá õãåßáò ôïõò Þôáí:ìõïóêåëåôéêÜ (52,8%), êáôáñÜêôçò (41,7%), áñ-ôçñéáêÞ õðÝñôáóç (37,4%), õðåñ÷ïëçóôåñéíáéìßá(28,9%) êáé áðþëåéá ôçò áêïÞò (19,1%). Ïé ðå-ñéóóüôåñïé åß÷áí áõôüíïìç êáé áíåîÜñôçôç êá-èçìåñéíÞ äñáóôçñéüôçôá (92,7%), 5.7% åß÷áí ãíù-óéáêÝò äéáôáñá÷Ýò êáé 9,1% êáôÜèëéøç. Ïé ðÝíôåðéï óõ÷íÝò áéôßåò åéóüäïõ óôá íïóïêïìåßá ðïõêáôáãñÜöçêáí Þôáí: áããåéáêÜ åãêåöáëéêÜ íï-óÞìáôá, ÷ñüíéá áðïöñáêôéêÞ ðíåõìïíïðÜèåéá,ðíåõìïíßá, êáñêßíïò ôïõ ðíåýìïíá êáé êáôÜãìá-ôá éó÷ßïõ. Ç óçìáóßá êáé ç áíáãêáéüôçôá ôùíáðáéôïýìåíùí ðáñåìâÜóåùí ãéá ôá ðñïâëÞìáôáõãåßáò ôùí áôüìùí áõôþí åíéó÷ýåôáé áðü ôçíåêôßìçóç, üôé ï ðëçèõóìüò áõôüò ôï 2029 óôï×ïíãê Êïíãê èá áíÝñ÷åôáé óôá 2,3 åêáôïììýñéá.

Å. ÈçñáßïòÅðéìåëçôÞò Â´ ÅÓÕ

The European Journal of General Practice, Vol.9, No. 1, March 2002

Ïé ðåñéóóüôåñïé áðü ôïõò áíáãíþóôåò ôïõðåñéïäéêïý ìáò èá Ý÷ïõí ãíùñßóåé ôï ÅõñùðáúêüÐåñéïäéêü ÃåíéêÞò/ÏéêïãåíåéáêÞò ÉáôñéêÞò, ôïïðïßï óôçñßæåôáé áðü ôçí ÅõñùðáúêÞ ÅôáéñåßáÃåíéêÞò/ÏéêïãåíåéáêÞò ÉáôñéêÞò. Ôï ðåñéïäéêü áõôüðáñïõóéÜæåôáé óôçí çëåêôñïíéêÞ äéåýèõíóç http://www.ejgp.com. Óôç äéåýèõíóç áõôÞ ìðïñåßôáéåðßóçò íá âñåßôå ôéò èÝóåéò ôçò ÅõñùðáúêÞò ̧ íù-óçò ôùí Ãåíéêþí Ãéáôñþí (European Union of


44


General Practitioners, UEMO) ó÷åôéêÝò ìå ôçãåíéêÞ éáôñéêÞ ùò åéäéêüôçôá êáé ôçí åðáããåëìá-ôéêÞ åêðáßäåõóç ó' áõôÞ.

Óôï ôåý÷ïò áõôü ìðïñåßôå íá äéáâÜóåôå;á) ¸íá Üñèñï óýíôáîçò ó÷åôéêü ìå ôéò ðñüóöá-

ôåò èÝóåéò ôçò UEMO.â) ¸íá åñåõíçôéêü Üñèñï ãéá ôéò áíôéëÞøåéò

ôùí ãåíéêþí éáôñþí ãéá ôç ÷áìçëÞ ïóöõáë-ãßá.

ã) Ôñßá Üñèñá áíáóêüðçóçòä) ¸íá åñåõíçôéêü ãñÜììá ó÷åôéêü ìå ôï õðåñ-

âïëéêü êëÜìá ôùí âñåöþíå) ¸íá ãñÜììá êáé ìéá ðñïóùðéêÞ Üðïøçóô)ÄéÜöïñá íÝá

Äýï áðü ôá ôñßá Üñèñá áíáóêüðçóçò ôïõôåý÷ïõò áõôïý ðáñïõóéÜæïõí éäéáßôåñï åíäéáöÝ-ñïí ãéá ôïí ¸ëëçíá ãéáôñü ãåíéêÞò éáôñéêÞò.

Ôï ðñþôï ìå óõããñáöåßò ôïõò Green êáéHolden (óåëßäåò 13-15) áíáöÝñåôáé óôç äéáãíù-óôéêÞ áâåâáéüôçôá óôç ãåíéêÞ éáôñéêÞ êáé ôéòäõóêïëßåò ðïõ óõíáíôÜ ç äéáãíùóôéêÞ äéáäéêá-óßá ðïõ âáóßæåôáé óõ÷íÜ óå óõìðôþìáôá ìå ôçíüóï Þ ôï ðñüâëçìá õãåßáò óå äéáöïñåôéêü óôÜ-äéï ìåëÝôçò. Ïé óõããñáöåßò êáôáëÞãïõí üôé çóõëëïãÞ äåäïìÝíùí óôï éáôñåßï ôïõ ãéáôñïý ãåíé-êÞò éáôñéêÞò ãéá Ýíá óõãêåêñéìÝíï ÷ñïíéêü äéÜ-óôçìá áðïôåëÝé ìéá ðñüêëçóç ãéá ôï ãéáôñü áõôü.Ìüíï Ýôóé ï ãéáôñüò ãåíéêÞò éáôñéêÞò èá ìðïñÝ-óåé íá äéáôõðþóåé åñåõíçôéêÜ åñùôÞìáôá êáé íá

äéáìïñöþóåé õðïèÝóåéò.Óôï äåýôåñï Üñèñï áíáóêüðçóçò ï Êáèçãç-

ôÞò Richard Çïbbs ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Birming-ham ôïõ ÇíùìÝíïõ Âáóéëåßïõ áíáöÝñåôáé óôáëéðßäéá êáé óôçí êáñäéáããåéáêÞ íüóï êáé óå óç-ìáíôéêÜ èÝìáôá ðïõ áöïñïýí ôç äéá÷åßñéóç ôçòäéóëéðéäáéìßáò óôçí ðñùôïâÜèìéá öñïíôßäá õãåßáò(óåëßäåò 16-24). Ï ãéáôñüò ãåíéêÞò éáôñéêÞò äéá-âÜæïíôáò ôï Üñèñï áõôü èá îáíáèõìçèåß ôïõòðáñÜãïíôåò êéíäýíïõ ãéá ôçí éó÷áéìéêÞ íüóï ôçòêáñäéÜò êáé ôïõò Åõñùðáúêïýò óôü÷ïõò ãéá ôçíðñüëçøç ôçò, ôéò ìåãáëýôåñåò êëéíéêÝò äïêéìÝòóôéò ïðïßåò ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí óôáôßíåò ãéá ôçìåßùóç ôïõ êéíäýíïõ áðü éó÷áéìéêÞ íüóï ôçòêáñäéÜò óôç ãåíéêÞ éáôñéêÞ.

Áêüìá ïé áíáãíþóôåò èá ìðïñÝóïõí íá îá-íáèõìçèïýí ôéò äéÜöïñåò êáôçãïñßåò ôùí õðïëé-ðéäáéìéêþí öáñìÜêùí (åðéäñÜóåéò, áíåðéèýìçôåòåíÝñãåéåò, êëéíéêÝò åíäåßîåéò). Ôï Üñèñï áõôü äç-ìïóéåýåôáé óå ìéá ðåñßïäï ðïõ ðëçèáßíïõí ïé åí-äåßîåéò üôé óõ÷íÜ ï áóèåíÞò ìå áíáãíùñéóìÝíïõòðáñÜãïíôåò êéíäýíïõ Þ åãêáôåóôçìÝíç éó÷áéìéêÞíüóïò ôçò êáñäéÜò äåí ñõèìßæåôáé áðïôåëåóìáôé-êÜ óôçí ðñùôïâÜèìéá öñïíôßäá õãåßáò.

×ñÞóôïò ËéïíÞòÁíáðëçñùôÞò ÊáèçãçôÞò

ÊïéíùíéêÞò êáé ÏéêïãåíåéáêÞòÉáôñéêÞò

45


ÐÑÏÓÅ×Ç ÓÕÍÅÄÑÉÁ ÊÁÉ ÓÅÌÉÍÁÑÉÁ

UPCOMING CONGRESSES AND SEMINARSPrimary Heatlh Care, Volume 15, Number 1, 45-46, 2003ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 45-46, 2003

Çìåñïìçíßá Åêäçëþóåéò - Ðëçñïöïñßåò

ÅëëçíéêÜ

10-12 ÌáÀïõ 15ï ÅôÞóéï ÐáíåëëÞíéï ÓõíÝäñéï ÊïéíùíéêÞò ÐáéäéáôñéêÞò ìå èÝìá: "Ðáéäß êáéÐåñéâÜëëïí" - ÅëëçíéêÞ Åôáéñåßá ÊïéíùíéêÞò ÐáéäéáôñéêÞò & ÐñïáãùãÞò ôçòÕãåßáòËÜñéóá, ÁìöéèÝáôñï Ðáíåðéóôçìéáêïý ÍïóïêïìåßïõÐëçñïöïñßåò: www.socped.gr

10 ÌáÀïõ Çìåñßäá: "ÊïéíùíéêÝò áíéóüôçôåò óôçí áíôéìåôþðéóç ôùí ÷ñïíßùò ðáó÷üíôùí"- ÅëëçíéêÞ ÉáôñéêÞ Åôáéñåßá ÌåëÝôçò Øõ÷ïóùìáôéêþí ÐñïâëçìÜôùíÁèÞíá, ÁìöéèÝáôñï Íïóïêïìåßïõ "ÁëåîÜíäñá"Ðëçñïöïñßåò: ê. Ìçôóéìðïýíáò, ôçë. 210.3381158

20-24 ÌáÀïõ 29ï ÐáíåëëÞíéï Éáôñéêü ÓõíÝäñéï - ÉáôñéêÞ Åôáéñåßá ÁèçíþíÁèÞíá, Îåíïäï÷åßï DIVANI CARAVELÐëçñïöïñßåò: www.mednet.gr/greek/epis/epis29.htm

31 ÌáÀïõ 1ç ÅôÞóéá ÓõíÜíôçóç Óõíå÷éæüìåíçò ÉáôñéêÞò Åêðáßäåõóçò - ÐáñÜñôçìáÅËÅÃÅÉÁ ÄõôéêÞò ÅëëÜäáòÐÜôñá, Óõíåäñéáêü ÊÝíôñï Ðáíåðéóôçìßïõ ÐáôñþíÐëçñïöïñßåò: ê. Ãéáííüðïõëïò, ôçë. 6977641718

28-29 Éïõíßïõ 6ç ÐáãêñÞôéá ÓõíÜíôçóç ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò - ÐáñÜñôçìá ÅËÅÃÅÉÁ ÊñÞôçòÓçôåßá, ÊñÞôçòÐëçñïöïñßåò: ê. Ìðáôßêáò, ôçë. 6944504898


46


Çìåñïìçíßá Åêäçëþóåéò - Ðëçñïöïñßåò

ÄéåèíÞ

8-11 ÌáÀïõ EGPRW Meeting "Infectious Diseases in General Practice" - The EuropeanGeneral Practice Research Workshop (EGPRW)Ankara, TurkeyÐëçñïöïñßåò: http://egprw.adimtravel.com/index2.html

18-21 Éïõíßïõ WONCA EUROPE 2003 "The future challenges of GP/FM" - 9th Confer-ence of The European Society of General Practice/Family Medicine (ESGP/FM)Ljublijana, SloveniaÐëçñïöïñßåò: www.woncaeurope2003.org

24-27 Óåðôåìâñßïõ 6th WONCA World Rural Health Conference "Rural Health in a changingworld"- European Rural & Isolated Practitioner’s Association (EURIPA)Santiago de Compostela, SpainÐëçñïöïñßåò: www.ruralwonca2003.net

13-17 Ïêôùâñßïõ WONCA 2004 - 17th World Conference of Family DoctorsOrlando, Florida, USAÐëçñïöïñßåò: www.wonca2004.org

7-9 Íïåìâñßïõ 7th Mediterranean Medical Congress & 3rd Mediterranean Summer SchoolMediterranean Medical Society and Portuguese Association of General Prac-titionersVilamoura, PortugalÐëçñïöïñßåò: www.medicongress2003.com

47

ÏÄÇÃÉÅÓ ÃÉÁ ÔÏÕÓ ÓÕÃÃÑÁÖÅÉÓ

INSTRUCTIONS FOR THE AUTHORS

Ç "ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò" äÝ÷åôáé ãéá äçìïóßåõóç êåßìåíá Åðéóôçìüíùí Õãåßáò, ôá ïðïßá êáôáôÜó-óïíôáé óôéò åîÞò êáôçãïñßåò: 1) ÅñåõíçôéêÝò åñãáóßåò Þ áíáóêïðÞóåéò (óýíôïìåò äçìïóéåýóåéò) Ýêôáóçò ìÝ÷ñé 7óåëßäåò ìå ðñüóöáôåò ü÷é Üíù áðü 5 âéâëéïãñáöéêÝò ðçãÝò, 2) ÅíçìåñùôéêÜ Üñèñá, 3) Óýíôïìá Üñèñá, 4)ÁíáöïñÝò ðåñéðôþóåùí, 5) ÐáñïõóéÜóåéò ÊÝíôñùí Õãåßáò. ¸íá óýíïëï êåéìÝíùí, ðïõ áöïñïýí Ýíá óõãêåêñéìÝíïãíùóôéêü ôïìÝá ôçò ÐñùôïâÜèìéáò Öñïíôßäáò Õãåßáò, ìðïñåß íá óõãêñïôåß ÁöéÝñùìá. Åêôüò ôùí êåéìÝíùí ðïõáíáöÝñïíôáé óôéò ðáñáðÜíù êáôçãïñßåò óôçí "ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò" äçìïóéåýïíôáé êáé Üñèñá ôçòÓõíôáêôéêÞò ÅðéôñïðÞò, êáèþò êáé êåßìåíá ðïõ áðïóêïðïýí óôçí ðáñïõóßáóç, ó÷ïëéáóìü êáé êñéôéêÞ áîéïëüãç-óç óõãêåêñéìÝíùí ãåãïíüôùí, Üñèñùí êáé åêäüóåùí ó÷åôéêþí ìå ôçí ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, óôçíÅëëÜäá êáé óôï åîùôåñéêü. Ôçí åõèýíç ôçò óõããñáöÞò ôùí Üñèñùí áõôþí Þ êåéìÝíùí Ý÷ïõí ìüíï ôá ìÝëç ôçòÓõíôáêôéêÞò ÅðéôñïðÞò Þ åðéóôÞìïíåò ìåôÜ áðü åéäéêÞ ðñüóêëçóç. Åðßóçò óôçí "ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò"äçìïóéåýïíôáé êáé ãñÜììáôá ðïõ áðåõèýíïíôáé óôç ÓõíôáêôéêÞ ÅðéôñïðÞ, ôá ïðïßá áíáöÝñïíôáé óå ðáñáôçñÞ-óåéò, êëéíéêÝò êáé åñåõíçôéêÝò åìðåéñßåò Þ ó÷ïëéÜæïõí ôç äéåèíÞ êáé åëëçíéêÞ âéâëéïãñáößá. Ôçí åõèýíç ãéá ôçäçìïóßåõóç ôùí êåéìÝíùí áõôþí Ý÷åé ï ÄéåõèõíôÞò Óýíôáîçò êáé ç ÓõíôáêôéêÞ ÅðéôñïðÞ.

Ïé åñåõíçôéêÝò åñãáóßåò, ôá åíçìåñùôéêÜ Üñèñá, ïé óýíôïìåò äçìïóéåýóåéò êáé ïé áíáöïñÝò ðåñéóôáôéêþíãßíïíôáé äåêôÜ ãéá äçìïóßåõóç ìüíï ìåôÜ áðü èåôéêÞ êñßóç ôïõò áðü åðéóôÞìïíåò-êñéôÝò ìå ôïõò ïðïßïõòóõíåñãÜæåôáé ôï ðåñéïäéêü. ÊÜèå êåßìåíï ðïõ áðïóôÝëëåôáé óôçí "ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò" äéáâéâÜæåôáéóôïõò êñéôÝò, ÷ùñßò íá ãíùóôïðïéïýíôáé ôá ïíüìáôá ôùí óõããñáöÝùí. Ôá ó÷üëéá êáé ïé ðáñáôçñÞóåéò ôùí êñéôþíóôç óõíÝ÷åéá, ìå ôçí åõèýíç ôçò Ãñáììáôåßáò Óýíôáîçò ôïõ ðåñéïäéêïý, åðéóôñÝöïíôáé óôïõò óõããñáöåßò, ðñïêåé-ìÝíïõ áõôïß íá ðñïóáñìüóïõí áíÜëïãá ôï êåßìåíü ôïõò ðñéí ôç äçìïóßåõóç. Óå ðåñßðôùóç áóõìöùíßáò ôùíêñéôþí, ôï êåßìåíï èá áîéïëïãåßôáé áðü ôçí ßäéá ôç ÓõíôáêôéêÞ ÅðéôñïðÞ. Ôá ïíüìáôá üëùí ôùí åðéóôçìüíùíðïõ äéåôÝëåóáí êñéôÝò èá äçìïóéåýïíôáé óå åéäéêÞ óåëßäá óôï ôåëåõôáßï ôåý÷ïò êÜèå ÷ñüíïõ.

Ôá êåßìåíá, ôá ïðïßá äÝ÷åôáé ç "ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò", èá ðñÝðåé íá áêïëïõèïýí ôéò ðáñáêÜôùðñïäéáãñáöÝò.

• Íá åßíáé ãñáììÝíá óôçí åðßóçìç äçìïôéêÞ ãëþóóá êáé ìå ôï ìïíïôïíéêü óýóôçìá, äáêôõëïãñáöçìÝíá óôçìéá üøç ôçò óåëßäáò, óå äéðëü äéÜóôçìá êáé ìå ëåõêü ðåñéèþñéï 3 åêáôïóôþí óå üëåò ôéò ðëåõñÝò ôïõò.

• Ç ðñþôç óåëßäá ôïõ êåéìÝíïõ ðñÝðåé íá ðåñéëáìâÜíåé: á) ôïí ôßôëï (ìå ðåæÜ ãñÜììáôá), â) ôá ïíüìáôá ôùíóõããñáöÝùí (ìå êåöáëáßá ãñÜììáôá åíþ áíáãñÜöïíôáé ôá áñ÷éêÜ ôùí ïíïìÜôùí êáé ôá ðëÞñç åðþíõìá ìåáñéèìçôéêïýò åêèÝôåò ïé ïðïßïé óå õðïóçìåßùóç ðáñïõóéÜæïõí ôçí éäéüôçôá ôïõ êÜèå óõããñáöÝá), ã) ôïåðéóôçìïíéêü êÝíôñï óôï ïðïßï Ýãéíå ç åñãáóßá, ä) 3-5 ðñüóèåôïõò üñïõò ó÷åôéêÜ ìå ôï èÝìá êáé ïé ïðïßïéåßíáé õéïèåôçìÝíïé áðü ôï Medical Subject Headings (Bethesda Md, 1966), å) ôç äéåýèõíóç êáé ôï ôçëÝöùíïåíüò áðü ôïõò óõããñáöåßò, ï ïðïßïò èá åßíáé õðåýèõíïò ãéá ôçí áëëçëïãñáößá ìå ôï ðåñéïäéêü.

• Óå îå÷ùñéóôÞ äåýôåñç óåëßäá ðñÝðåé íá ãñÜöåôáé ç åëëçíéêÞ ðåñßëçøç ôïõ êåéìÝíïõ (ðñïçãåßôáé ç ÝíäåéîçÐÅÑÉËÇØÇ), ç ïðïßá äå èá ðñÝðåé íá Ý÷åé Ýêôáóç ìåãáëýôåñç ôùí 300 ëÝîåùí.

• ÌåôÜ ôï êåßìåíï óå îå÷ùñéóôÞ óåëßäá èá ðñÝðåé íá ãñÜöåôáé ç áããëéêÞ ðåñßëçøç ôïõ êåéìÝíïõ, ç ïðïßá äåèá ðñÝðåé íá Ý÷åé Ýêôáóç ìåãáëýôåñç ôùí 300 ëÝîåùí. Ðñïçãïýíôáé ç ëÝîç SUMMARY, ç áããëéêÞ ìåôÜöñá-óç ôïõ ôßôëïõ, ïé ëÝîåéò PRIMARY HEALTH CARE... êáé ôá ïíüìáôá ôùí óõããñáöÝùí ÷ùñßò ôßôëï Þéäéüôçôá.

• Ïé âéâëéïãñáöéêÝò ðáñáðïìðÝò, åëëçíéêÝò êáé îÝíåò, óôï êåßìåíï èá ðñÝðåé íá åßíáé ðñüóöáôåò, áðüáíáãíùñéóìÝíá ðåñéïäéêÜ Þ óõããñÜììáôá, íá åßíáé áñéèìçìÝíåò êáé í’ áíôáðïêñßíïíôáé óôï âéâëéïãñáöéêüêáôÜëïãï, ï ïðïßïò èá ðñÝðåé íá ãñÜöåôáé óå îå÷ùñéóôÞ óåëßäá ìåôÜ ôï ãñÜøéìï ôçò áããëéêÞò ðåñßëçøçò.Óôï âéâëéïãñáöéêü êáôÜëïãï ïé ðáñáðïìðÝò èá ðñÝðåé í’ áêïëïõèïýí ôç óåéñÜ ìå ôçí ïðïßá ðáñïõóéÜóôç-êáí óôï êåßìåíï. ÊáèåìéÜ áðü áõôÝò èá ðñÝðåé íá ðåñéÝ÷åé óôç óåéñÜ ôá áñ÷éêÜ ôùí ïíïìÜôùí êáé ôáåðþíõìá ôùí óõããñáöÝùí, ôïí ôßôëï ôçò åñãáóßáò, ôï üíïìá ôïõ ðåñéïäéêïý óýìöùíá ìå ôï óýóôçìá ôçòWHOCISO/R4), ôïí ôüìï, ôçí ðñþôç êáé ôçí ôåëåõôáßá óåëßäá ôïõ Üñèñïõ, êáèþò êáé ôï Ýôïò äçìïóßåõóçò.¼ôáí ðñüêåéôáé ãéá óõããñÜììáôá Þ ìïíïãñáößåò, åêôüò áðü ôïõò óõããñáöåßò, ôï Ýôïò Ýêäïóçò êáé ôïíôßôëï, ðñÝðåé íá ãñÜöïíôáé êáé ï áñéèìüò êáé ôá óôïé÷åßá Ýêäïóçò (åêäïôéêüò ïßêïò, ðüëç).(õðüäåéãìá âéâëéïãñáößáò: Biziagos E, Moschandrea J, Kouroumalis ÅÁ. Prevalence of hepatitis Â and Cmarkers in volunteer blood donors in Crete. A 5-year study. J Viral Hepat, 6:243-8, 1999.).

• Ïé ðßíáêåò êáé ôá ó÷Þìáôá áêïëïõèïýí ôï âéâëéïãñáöéêü êáôÜëïãï êáé èá ðñÝðåé íá ðáñïõóéÜæïíôáé óå÷ùñéóôÝò óåëßäåò, íá öÝñïõí ëáôéíéêÞ áñßèìçóç, ç ïðïßá èá ðñÝðåé í’ áíôáðïêñßíåôáé óôéò ðáñáðïìðÝò ôïõêåéìÝíïõ, êáèþò êáé ôéò áðáñáßôçôåò åðåîçãÞóåéò.

• 'Ïëá ôá êåßìåíá èá ðñÝðåé íá õðïâÜëëïíôáé êáôÜ ðñïôßìçóç ìå êåéìåíïãñÜöï word óå äýï áíôßôõðá êáé íááðïóôÝëëïíôáé óôç äéåýèõíóç ôïõ ÄéåõèõíôÞ Óýíôáîçò:- ÐáíåðéóôÞìéï ÊñÞôçò (õðüøç AíáðëçñùôÞ ÊáèçãçôÞ ×. ËéïíÞ), ÔïìÝáò ÊïéíùíéêÞò ÉáôñéêÞò, Ô.È. 1393,ÇñÜêëåéï ÊñÞôçò.Ïé óõããñáöåßò ìðïñïýí íá õðïâÜëëïõí ôá êåßìåíÜ ôïõò êáé óå çëåêôñïíéêÞ ìïñöÞ óôç äéåýèõíóç:[email protected]Ïé óõããñáöåßò èá ðñÝðåé íá äåóìåýïíôáé óôçí åðéóôïëÞ ôïõò üôé ç åñãáóßá äåí Ý÷åé õðïâëçèåß Þ äåí Ý÷åé

äçìïóéåõèåß åí üëù Þ åí ìÝñåé óå Üëëï ðåñéïäéêü, üôé üëïé ïé óõããñáöåßò åßíáé óýìöùíïé ìå ôçí áðïóôïëÞ ôçò êáéóå ðåñßðôùóç áðïäï÷Þò ôçò ãéá äçìïóßåõóç, ôá óõããñáöéêÜ äéêáéþìáôá åê÷ùñïýíôáé óôï ðåñéïäéêü. Ç Óõíôáêôé-êÞ ÅðéôñïðÞ äéáôçñåß ôï äéêáßùìá áðïóýñóåùò ìéáò åñãáóßáò åöüóïí áõôÞ Ý÷åé óôáëåß êáé ó' Üëëï ðåñéïäéêü.