С. Бубенин 'Память

Ïàìÿòü 1Степан БУБЕНИНЕвгения КАДАЦКАЯ

ПАМЯТЬ

Помните!Через века, через года

помните!О тех, кто уже не придет

никогда -помните!

г. Евпатория, 2008 г.

http://evpatoriya-history.info/

Ñ. Áóáåíèí. Å. Êàäàöêàÿ Ïàìÿòü2 3

Ñòåïàí ÁóáåíèíÅâãåíèÿ ÊàäàöêàÿÏÀÌßÒÜ 2008 ã. – 80 ñ.

ISBN 966-8757-20-4

Êíèãà èçäàíà íà ñðåäñòâà, ñîáðàííûå êàçàêàìè Åâïàòîðèéñêîéãîðîäñêîé ìåæäóíàðîäíîé îáùåñòâåííîé îðãàíèçàöèè Óêðàèíñêîãîêàçà÷åñòâà.

Àâòîðû îò âñåé äóøè áëàãîäàðÿò êàçàêîâ ýòîé îðãàíèçàöèè è ååàòàìàíà, ãåíåðàë-àòàìàíà Ëåîíèäà Èâàíîâè÷à Ôåäîðóêà çà îêàçàííóþïîìîùü â èçäàíèè êíèãè "Ïàìÿòü", ïîñâÿùåííîé òðàãè÷åñêèì ñòðàíè-öàì èñòîðèè ãîðîäà â ãîäû Âåëèêîé Îòå÷åñòâåííîé âîéíû.

Ìû ðàñöåíèâàåì ýòîò áåñêîðûñòíûé âêëàä êàê ñòðåìëåíèå êàçà-êîâ ñîõðàíèòü ïàìÿòü î òåõ æåðòâàõ, êàê ïðåäóïðåæäåíèå áóäóùèì ïî-êîëåíèÿì, êàê æåñò äîáðîé âîëè ê ïðèìèðåíèþ íàðîäîâ Ðîññèè è Óê-ðàèíû ñ íåìåöêèì íàðîäîì.

ISBN 966-8757-20-4

Ê ×ÈÒÀÒÅËÞ

Ïîñëå ïðîâåäåíèÿ 5 ÿíâàðÿ 2008 ãîäà òåìàòè÷åñêîé âñòðå÷è, ïîä-ãîòîâëåííîé íàó÷íûìè ñîòðóäíèêàìè Åâïàòîðèéñêîãî êðàåâåä÷åñêîãîìóçåÿ, â ãîðîäñêîé àðõèâ, â ìóçåé, â ñîâåò âåòåðàíîâ ãîðîäà ñòàëè ïî-ñòóïàòü ïèñüìà-âîñïîìèíàíèÿ îò æèòåëåé ãîðîäà î çâåðñòâàõ íåìåö-êèõ ôàøèñòîâ â ïåðèîä îêêóïàöèè ãîðîäà 1941-1944 ãã. Ýòî è ïîíÿò-íî. Âåäü Êðàñíàÿ ãîðêà - ýòî íå ïðîñòî áóãîð ñ çàõîðîíåíèÿìè äåñÿò-êîâ òûñÿ÷ ëþäåé. Çäåñü öåëûé ïëàñò èñòîðèè ãîðîäà. Áåçóïðå÷íàÿ ñîâåñòü â ýòèõ ïèñüìàõ-âîñïîìèíàíèÿõ - íå çàïîçäà-ëûé êðèê äóøè, íå óêðàøåíèå ñîáñòâåííîé æèçíè, íå ïðîñòî ñâÿòîå ñëî-âî, äîëæåíñòâóþùåå îêðàñèòü ïîñëåäíèå ÷àñû çåìíîãî áûòèÿ áëèçêîãî÷åëîâåêà, à åñòåñòâåííûé èòîã âñåãî ñóùåñòâîâàíèÿ è ïîæèçíåííîéáîðüáû ÷åëîâåêà è ïàìÿòè î íåì. Ýòà ïàìÿòü íåîáõîäèìà è êàê áåñ-ñòðàøíûé âçãëÿä, óñòðåìëåííûé íà öåëèâøèõñÿ ïàëà÷åé, îíà è íðàâ-ñòâåííûé çàâåò òåì, êòî îñòàëñÿ æèòü è ñîçèäàòü áóäóùåå.

Â÷èòûâàÿñü â ñòðîêè ïèñåì-âîñïîìèíàíèé, ðàññêàçû î÷åâèäöåâ,îùóùàåøü è íàïîëíÿþùóþ èõ íåæíîñòü ê ëþäÿì, ê ðîäíîé çåìëå èíåáó.

Íèêîãäà ýòè æèâûå ÷åëîâå÷åñêèå äîêóìåíòû íå óòðàòÿò ìîãó÷åéñèëû âîçäåéñòâèÿ íà ïîñëåäóþùèå ïîêîëåíèÿ ëþäåé. Íà óêðàèíñêîéçåìëå íåìåöêèé ôàøèçì ñòîëüêî ïàìÿòè îñòàâèë, ÷òî âíóêè è ïðàâíó-êè íå çàáóäóò.

Î÷åíü âåëèê è òÿæåë ýòîò ìàðòèðîëîã – ñêîðáíûé ñïèñîê æåðòâíåìåöêîãî ôàøèçìà è íà åâïàòîðèéñêîé çåìëå – áîëåå 12500 çàãóá-ëåíûõ ÷åëîâå÷åñêèõ æèçíåé. Íåñêîí÷àåì ïåðå÷åíü èñïûòàíèé, ïåðåíå-ñåííûõ ëþäüìè ðàçíûõ íàöèîíàëüíîñòåé è âåðîèñïîâåäàíèé.

Êàê áû äàëåêî íè îòîäâèíóëîñü âðåìÿ, òî, ÷òî ðàññêàçàíî â ýòèõâîëíóþùèõ äîêóìåíòàõ, âñåãäà áóäåò âûçûâàòü ó ëþäåé ÷óâñòâî ïðå-çðåíèÿ è íåíàâèñòè ê ôàøèçìó.

Äa, âðàã áûë æåñòîê è íåóìîëèì, íî ýòî íå ñëîìèëî âîëè ñîâåòñ-êèõ ëþäåé ê ïîáåäå. Êàê ïîäëèííóþ îñâîáîäèòåëüíèöó âñòðå÷àëè Ñî-âåòñêóþ Àðìèþ ïîðàáîùåííûå ôàøèçìîì íàðîäû Åâðîïû. Â ñîâåòñ-êîì ñîëäàòå îíè âèäåëè ïîñëàíöà ìèðà, ñâîåãî äðóãà è çàùèòíèêà.Åãî ãóìàíèçì è áåñïðåäåëüíîå âåëèêîäóøèå, òàê æå, êàê è åãî ìóæå-ñòâî, íàâñåãäà îñòàíóòñÿ â ïàìÿòè ÷åëîâå÷åñòâà.

ÁÁÊ 63.3(2) Á 90

Á 90

© Ñòåïàí Áóáåíèí, 2008© Åâãåíèÿ Êàäàöêàÿ, 2008



Êðàñíàÿ ãîðêà çàñòàâëÿåò çàäóìàòüñÿ êàæäîãî, êòî ïîáûâàë çäåñü,íàä ñóäüáîé áóäóùèõ ïîêîëåíèé. Õîòåëîñü áû, ÷òîáû ýòîò òðàãè÷åñêèéïàìÿòíèê áåñ÷åëîâå÷íîñòè ñëóæèë ïðåäóïðåæäåíèåì áóäóùèì ïîêî-ëåíèÿì î íåäîïóñòèìîñòè óíè÷òîæåíèÿ ïîäîáíûõ ñåáå.

Äà, òðåâîæíà íàøà ïàìÿòü î âîéíå! Îíà íå óòèõàåò è ñåãîäíÿ, ïî-÷òè 70 ëåò ñïóñòÿ, êîãäà îïðåäåëåííûå ñèëû ñîçíàòåëüíî âìåøèâàþòñÿâ æèçíü äðóãèõ íàðîäîâ, ïðèáåãàÿ ê ïðÿìîé àãðåññèè, âòÿãèâàÿ â âîåí-íûå áëîêè âñå íîâûå è íîâûå ñòðàíû è êîíòèíåíòû.

Ïèñüìà, ôîòîãðàôèè, áåñåäû ñ âåòåðàíàìè, ñîáðàííûå âîåäèíî,âîññîçäàþò ñòðàíèöó íåäàâíåãî ãåðîè÷åñêîãî ïðîøëîãî ãîðîäà, óæåñòàâøóþ èñòîðèåé. Èñòîðèåé, êîòîðàÿ íå ñòàðååò îò âðåìåíè è âñåãäàîñòàåòñÿ æèâîé â ïàìÿòè íàðîäíîé.

Åâïàòîðèéöû ïîìíÿò çëîâåùèé äîêóìåíò, ðàçðàáîòàííûé ôàøèñ-òñêèìè ãëàâàðÿìè ïîä êîäîâûì íàèìåíîâàíèåì "ÑÅÍÎ". Ïî ýòîìó ïëàíóâûâîçèëè äåòåé, äåñêàòü, îò áåñïðèçîðíîñòè, íèùåòû, íàñèëèÿ áàíäè-òîâ è ò.ï. Íà ñàìîì äåëå òîëüêî èç Åâïàòîðèè áûëî âûâåçåíî íåñêîëü-êî òûñÿ÷ äåòåé, èç êîòîðûõ âåðíóëîñü âñåãî íåñêîëüêî ñîò áîëüíûõ ëþ-äåé.

ÂÛÏÈÑÊÀèç Àêòà ãîðîäñêîé êîìèññèè,

îïóáëèêîâàííîãî â ãàçåòå"Çíàìÿ Ïîáåäû" 31 ìàÿ 1944 ãîäà.

"ÀÊÒãîñóäàðñòâåííîé êîìèññèè ïî óñòàíîâëåíèþ çëîäåÿíèé,

ñîâåðøåííûõ íåìåöêî-ôàøèñòñêèìè çàõâàò÷èêàìèâ ïåðèîä îêêóïàöèè ãîðîäà Åâïàòîðèè".

"Ñ ïåðâûõ äíåé îêêóïàöèè ãîðîäà Åâïàòîðèè íåìåöêèå ïàëà÷èíà÷àëè îñóùåñòâëÿòü ñâîå êðîâàâîå äåëî - èñòðåáëåíèå ìèðíûõ ñî-âåòñêèõ ãðàæäàí. Ãèòëåðîâöû òâîðèëè çâåðñêóþ ðàñïðàâó íàä ìóæ÷è-íàìè, æåíùèíàìè, ñòàðèêàìè è äåòüìè.

Â ñåâåðíîé ÷àñòè ãîðîäà çà æåëåçíîäîðîæíûì ïîëîòíîì â ïðîòè-âîòàíêîâîì ðâó êîìèññèåé îáíàðóæåíî 186 ìîãèë â ÿìàõ, à òàêæå öå-ëûé ðÿä ìîãèë â ñàìîì ïðîòèâîòàíêîâîì ðâó, â êîòîðîì çàðûòû è çâåð-ñêè çàìó÷åíû è ðàññòðåëÿíû æèòåëè ã. Åâïàòîðèè è ñåâåðíûõ ðàéî-íîâ.

Âî âñêðûòûõ ÿìàõ ëåæàëè òðóïû, ãëàâíûì îáðàçîì, âçðîñëûõ ìóæ-÷èí, ñ ïóëåâûìè âûõîäàìè â ÷åðåïàõ. Â íåêîòîðûõ ÿìàõ òðóïû ëåæàëèâ 3-4 ðÿäà ïî 10 ÷åëîâåê â ðÿäó, ëèöîì êíèçó, íî òàêæå ñ ðàçìîçæåííû-ìè ÷åðåïàìè. Ýòî ñâèäåòåëüñòâóåò î òîì, ÷òî ëþäåé ïîäâîäèëè øå-ðåíãîé ê êðàþ ÿìû è ðàññòðåëèâàëè èç àâòîìàòîâ â çàòûëîê, ïîñëå÷åãî øëà âòîðàÿ, òðåòüÿ, ÷åòâåðòàÿ è ò.ä. î÷åðåäè".

"Â òðåòüåé ÿìå îáíàðóæåíî áîëüøîå êîëè÷åñòâî ðàññòðåëÿííûõ,è ñðåäè íèõ þíîøè è äåâóøêè èç Àê-Ìå÷åòè, êîòîðûå òàêæå îïîçíà-íû ðîäíûìè..." "Êîìèññèåé óñòàíîâëåíî,÷òî íåìåöêèå áàíäèòû íå îñ-òàíàâëèâàëèñü íè ïåðåä êàêèìè çâåðñòâàìè, â îäíîé èç ÿì íàéäåíàñåìüÿ Áóòåíêî - îòåö, ìàòü, äî÷ü è ðåáåíîê äî÷åðè ïîëóòîðà ëåò. Ïîïîêàçàíèÿì æèòåëåé, ðåáåíîê íàõîäèëñÿ â èíôåêöèîííîé áîëüíèöå, êîã-äà åãî ìàòü áûëà àðåñòîâàíà. Íåìåöêèå ïàëà÷è âçÿëè ðåáåíêà èç áîëü-íèöû è âìåñòå ñ ìàòåðüþ ðàññòðåëÿëè áîëüíîãî, åäâà íà÷èíàþùåãîëåïåòàòü äèòÿ èç-çà òîãî òîëüêî, ÷òî îí ðîäèëñÿ â ñîâåòñêîé ñåìüå...""...Íà òðåòèé äåíü îêêóïàöèè ãîðîäà íåìöàìè áûë èçäàí ïðèêàç îðåãèñòðàöèè åâðåéñêîãî íàñåëåíèÿ, ïîñëå ÷åãî åâðååâ îáÿçàëè íî-ñèòü íà ãðóäè è íà ñïèíå çíàê - øåñòèêîíå÷íîé çâåçäû. ×åðåç íåáîëü-øîé ïðîìåæóòîê âðåìåíè åâðåéñêîìó íàñåëåíèþ áûëî ïðåäëîæåíîÿâèòüñÿ ñ âåùàìè â äîìà, ðàñïîëîæåííûå ïî äîðîãå ê âîêçàëó, ÿêîáûäëÿ ýâàêóàöèè. 650 ÷åëîâåê - ìóæ÷èí, æåíùèí ñ ãðóäíûìè äåòüìè, ñòà-ðèêîâ. Â ýòèõ äîìàõ ïðîäåðæàëè â òå÷åíèå 2-õ ñóòîê, ïîñëå ÷åãî íà÷à-ëîñü ìàññîâîå èñòðåáëåíèå åâðååâ. Ïîëóðàçäåòûõ èõ çàñòàâëÿëè ãðó-



çèòüñÿ â ìàøèíó è óâîçèëè ê ïðîòèâîòàíêîâîìó ðâó... ×åðåç íåêîòî-ðîå âðåìÿ áîëåå 150 êðûì÷àêîâ áûëè óíè÷òîæåíû ñ òàêîé æå æåñòîêî-ñòüþ, êàê è åâðåéñêîå íàñåëåíèå... Ìàññîâûìè àðåñòàìè è ðàññòðå-ëàìè ìèðíûõ ñîâåòñêèõ ãðàæäàí íà÷àëñÿ äåíü 5 ÿíâàðÿ 1942 ãîäà.Îñî-áåííî ïîñòðàäàë ðàéîí Ïåðåñûïè äî ïîëèêëèíèêè.

Óòðîì 5 ÿíâàðÿ 1942 ãîäà ýòîò ðàéîí áûë îöåïëåí, è âñå ìóæ÷èíûâ âîçðàñòå îò 14 ëåò è äî ãëóáîêîé ñòàðîñòè áûëè âûãíàíû èç ñâîèõäîìîâ è íàïðàâëåíû âî äâîð ñåëüõîçñíàáà. Áûëî àðåñòîâàíî îêîëî3000 ÷åëîâåê. Ê âå÷åðó ïîä óñèëåííûì êîíâîåì èõ ïîâåëè â ðàéîí Êðàñ-íîé ãîðêè. Êîãäà ñîâåòñêèõ ëþäåé ïðèâåëè íà ìåñòî êàçíè, èì áûëîïðèêàçàíî ëå÷ü íà çåìëþ. Çàòåì èõ ñòðîèëè ïî 20 ÷åëîâåê, ïîäâîäèëèê ÿìå, çàñòàâëÿëè ñòàíîâèòüñÿ íà êîëåíè, ïîñëå ÷åãî ðàçäàâàëèñü çàë-ïû èç àâòîìàòîâ, è ëþäè ïàäàëè...

Âêóïå ñ ôàøèñòñêèìè èçâåðãàìè îðóäîâàëè ñàäèñòêà è ïüÿíè-öà Áîññ-Æóêîâñêàÿ âìåñòå ñî ñâîèìè ïðèñïåøíèêàìè Äåâêèíûì, Îáó-õîâûì, Íèêèòèíûì, Ïîïîâûì, Ïîäëåñíûì, ×åðíåíêî, Ìàìåëþê, Äàâüÿëî...

Â èþëå–àâãóñòå 1943 ãîäà òûñÿ÷è ìóæ÷èí è æåíùèí â âîçðàñòåîò 14 äî 35 ëåò áûëè ýøåëîíàìè îòïðàâëåíû â Ãåðìàíèþ...

Êîìèññèåé óñòàíîâëåíî, ÷òî, ïî íåïîëíûì äàííûì, â Åâïàòîðèèçàìó÷åíî è ðàññòðåëÿíî áîëåå 12 òûñÿ÷ ñîâåòñêèõ ãðàæäàí. „Ìåñòîììàññîâûõ ðàññòðåëîâ áûë ðàéîí Êðàñíîé ãîðêè, â ñåâåðíîé ÷àñòè ãî-ðîäà.

Â ñòîðîíó Êðàñíîé ãîðêè, â ðàéîíå òîâàðíîãî âîêçàëà, îáíàðóæåíû10 áîëüøèõ ÿì, â êîòîðûõ ðàññòðåëÿíî áîëåå 3-õ òûñÿ÷ ãîðîæàí. Âïðîòèâîòàíêîâîì ðâó, èäóùåì îò òîâàðíîé ñòàíöèè ê êóðîðòíîìó âîê-çàëó, îáíàðóæåíî ìåñòî ðàññòðåëà åâðåéñêîãî íàñåëåíèÿ, â êîòîðîì íà-ñ÷èòûâàåòñÿ 650 òðóïïîâ.

Âäîëü ïðîòèâîòàíêîâîãî ðâà îò ëèíèè æåëåçíîé äîðîãè íà ïðî-òÿæåíèè áîëåå 300 ìåòðîâ îáíàðóæåíû ìîãèëû, â êîòîðûõ çàêîïàíîáîëåå 2500 ÷åëîâåê. Â ðàéîíå ãðÿçåëå÷åáíèöû "Ìîéíàêè", íåäàëåêî îòïîäñîáíîãî õîçÿéñòâà ÂÖÑÏÑ, â ïðîòèâîòàíêîì ðâó íà ïðîòÿæåíèè 300ìåòðîâ òàêæå îáíàðóæåíî ìåñòî ìàññîâûõ ðàññòðåëîâ (îêîëî 2000òðóñïîâ)... Â ïðîòèâîòàíêîâîì ðâó äëèíîé â òðè ñ ïîëîâèíîé êèëîìåò-ðà êîìèññèåé îáíàðóæåíî 186 ÿì, â êîòîðûõ áûëî áðîøåíî îêîëî 4000÷åëîâåê.

Ïîäïèñàëè:Ïðåäñåäàòåëü êîìèññèè Êîðíåð.×ëåíû êîìèññèè: Áóðëàêîâ, Áóëàòîâà, Óïàçêî, Ãîëåíêî,Ãðèäíåâà, ßêîâåíêî”.

ÇÂÅÐÑÊÈ ÇÀÌÓ×ÅÍ Â ÇÀÑÒÅÍÊÀÕ ÃÅÑÒÀÏÎÐàññêàçûâàåò Å.Â. Ñàâèíîâà

(äåâè÷üÿ ôàìèëèÿ Ãðèöåíêî), ïðîæèâàþùàÿâ ïãò Çàîçåðíîå, óë. Ãàéäàðà, 60.

- Ìîé îòåö Âàñèëèé Âàñèëüåâè÷ Ãðè-öåíêî ðîäèëñÿ â1902 ãîäó â ã.Åâïàòîðèè,çäåñü æå ó÷èëñÿ, îáçàâåëñÿ ñåìüåé, çäåñüæå íà ñîðîêîâîì ãîäó áûë çâåðñêè óáèòâ ïîäâàëå ãåñòàïî 19 ôåâðàëÿ 1942 ãîäà.Ìîÿ ìàìà Ãðèöåíêî Ñåðàôèìà Ìèõàéëîâ-íà, 1909 ãîäà ðîæäåíèÿ, ÷óäîì óöåëåâøàÿâ òå ìðà÷íûå ãîäû, óìåðëà â 2006 ãîäó. Âîñíîâíîì ïî åå ðàññêàçàì ÿ âñïîìèíàþòå ñîáûòèÿ âîåííîé ïîðû. Ìíå òîãäà áûëîâñåãî 5 ëåò. Ïðîæèâàëè ìû ïî óëèöå8 Ìàðòà â äîìå ¹ 36, à òðè ñåñòðû îòöàïî ýòîé æå óëèöå â äîìå 32. Áðàò îòöàÑåðãåé Âàñèëüåâè÷ ñëóæèë â âîåííî-ìîð-ñêîì ôëîòå â Ñåâàñòîïîëå.

Îòåö ðàáîòàë â Êîììóíàëüíîì áàí-êå ãëàâíûì áóõãàëòåðîì. Áàíê ðàñïîëà-ãàëñÿ â çäàíèèè ãîñòèíèöû "Áî ðèâàæ"(íûíå ïàíñèîíàò "Îðáèòà").

Â ÿíâàðå 1941 ãîäà ïàïà ñèëüíî çà-áîëåë, ó íåãî áûëà ÿçâà æåëóäêà. Âçÿëñÿåãî ëå÷èòü âðà÷ Áóñëàåâ. Çàìå÷ó, ÷òî îíñóìåë áåç îïåðàöèè âûëå÷èòü îòöà.

Ïîñëå âûçäîðîâëåíèÿ îòåö ïåðåøåë ðàáîòàòàòü áóõãàëòåðîì âñàíàòîðèé èìåíè Ñàêêî è Âàíöåòòè. Íàì âûäåëèëè íà òåððèòîðèèñàíàòîðèÿ íåáîëüøîé äîìèê (òîò äîìèê è òåïåðü ñòîèò òàì). Ñ íà÷à-ëîì âîéíû â ñàíàòîðèé ñòàëè ïîñòóïàòü ðàíåíûå áîéöû, è îí ôàêòè-÷åñêè ïðåâðàòèëñÿ â ãîñïèòàëü. Â àâãóñòå 1941 ãîäà îòöà ñíîâà ïåðå-âåëè ãëàâíûì áóõãàëòåðîì â Êîììóíàëüíûé áàíê. Ïîñêîëüêó ïî ñîñòî-ÿíèþ çäîðîâüÿ îí áûë ïðèçíàí íå ãîäíûì ê ñëóæáå â àðìèè, íà ôðîíòåãî íå çàáðàëè, íî îí âîøåë â êîìèññèþ ïî ýâàêóàöèè èìóùåñòâà èëþäåé èç ãîðîäà íà ñëó÷àé ïðîðûâà íåìöåâ íà òåððèòîðèþ Êðûìà.Âñêîðå åìó äîâåëîñü âïëîòíóþ çàíèìàòüñÿ ýâàêóàöèåé èìóùåñòâà áàíêàè ñîòðóäíèêîâ áàíêà. Îí ïðåäëàãàë íå ðàç ìàìå âçÿòü ìåíÿ è ýâàêóè-ðîâàòüñÿ íà "Áîëüøóþ çåìëþ", êàê îí âûðàæàëñÿ. Íî ìàìà íå çàõîòåëàîñòàâèòü åãî îäíîãî, áîëüíîãî. Ìû îñòàëèñü â ãîðîäå.

Íåìåöêèå âîéñêà óæå çàõâàòèëè Äæàíêîé, êîãäà ïîñëåäíèå ýâàêó-àòîðû, â òîì ÷èñëå è îòåö, íà äâóõ ïîäâîäàõ âûåõàëè èç ãîðîäà, íî íå

ÃðèöåíêîÂàñèëèé Âàñèëüåâè÷,

ôîòî 1940 ã.



óñïåëè îíè âûåõàòü èç ãîðîäà Ñàêè, êàê íàâñòðå÷ó èì øëà êîëîííà íå-ìåöêèõ ìàøèí è ìîòîöèêëîâ. Ïðèøëîñü ðàçáåãàòüñÿ è íî÷àìè ïðî-áèðàòüñÿ äî äîìà.

Óæå íà âòîðîé äåíü îêêóïàöèè íåìöû îáúÿâèëè î òîì, ÷òî âñå ó÷-ðåæäåíèÿ ãîðîäà äîëæíû íåçàìåäëèòåëüíî ðàáîòàòü. Îòåö ñêàçàë ìàìå:"Çíàåøü, Ñåðàôèìà, ÿ ïîéäó íà ñâîþ ïðåæíþþ ðàáîòó. Òàê íóæíî. Åñëèÿ ýòîãî íå ñäåëàþ, òî ìåñòî çàéìåò ïðåäàòåëü".

Âûøëè âñå ñîòðóäíèêè áàíêà, êîòîðûå îñòàëèñü â ãîðîäå. Áàíê êòîìó âðåìåíè ðàñïîëàãàëñÿ íà óëèöå Ãîãîëÿ, â çäàíèè, ãäå òåïåðü áîëü-íèöà ¹ 2.

Â ñåðåäèíå ôåâðàëÿ 1942 ãîäà îòöà àðåñòîâàëè ïðÿìî íà ðàáî-÷åì ìåñòå. Åãî îáâèíèëè â ñîêðûòèè äåíåã, êîòîðûå ÿêîáû íå óñïåëèâûâåçòè. Îäíàêî, êàê óòâåðæäàëà ìàìà, âñÿ íàëè÷êà è äîêóìåíòû áûëèâûâåçåíû. Åãî, êàê è ìíîãèõ åâïàòîðèéöåâ, äåðæàëè â ïîäâàëå êóðîðò-íîé ïîëèêëèíèêè. Çäåñü æå ðàñïîëàãàëîñü è ãåñòàïî. Êàê èçâåñòíî, âòîì ó÷ðåæäåíèè ðàáîòàëà ïåðåâîä÷èöåé Åëåíà Áîññ-Æóêîâñêàÿ. Îíàõîðîøî çíàëà îòöà, êàê è ìíîãèõ ðóêîâîäèòåëåé ó÷ðåæäåíèé ãîðîäà.

- Â ïîäâàëå ïàõëî ñûðîñòüþ è êèñëÿòèíîé, êàê ïîòîì ðàññêàçûâà-ëè çíàþùèå òîò ïîäâàë ëþäè, - ïðîäîëæàåò ðàññêàçûâàòü Åâãåíèÿ Âà-ñèëüåâíà. - Îòåö ïðîøåë â óãîë, ñíÿë ôóôàéêó, ðàññòåëèë è ñåë, îñòàâ-øèñü â òåïëîì ñâèòåðå. Ñûðîñòü ïðîáèâàëà äàæå ñêâîçü ïîäñòèëêó.Îêîíöå íàä ãîëîâîé óæå ïî÷åðíåëî è ñëèëîñü ñî ñòåíàìè è ïîòîëêîì âîäèí íåïðîãëÿäíûé ìðàê, êîãäà ðàñïàõíóëàñü äâåðü, âîøåë çäîðîâåí-íûé íåìåö ñ àâòîìàòîì íà ãðóäè â ñîïðîâîæäåíèè Áîññ-Æóêîâñêîé.

Íåìåö íà÷àë äîïðîñ, Æóêîâñêàÿ ïåðåâîäèëà:- Ãîâîðè, ãäå ñêðûòû ñîâåòñêèå äåíüãè? – ïåðåâåëà Æóêîâñêàÿ.- Âñå íàëè÷íûå äåíüãè áàíêà áûëè îòïðàâëåíû. Äðóãèõ êàêèõ äå-

íåã â áàíêå íå èìåëîñü, - ñïîêîéíî îòâåòèë Âàñèëèé Âàñèëüåâè÷.Æóêîâñêàÿ õëåñòíóëà åãî ïî ëèöó ïëåòêîé, ïðèãîâàðèâàÿ:- Âðåøü! Íàì èçâåñòíî, ÷òî çîëîòîé çàïàñ áàíêà îñòàëñÿ.- Íó, òàê èùèòå, à ÿ íå çíàþ íèêàêîãî çîëîòîãî çàïàñà.Íåìåö ÷òî-òî ãðîìêî è áûñòðî çàëîïîòàë, çàòåì íåîæèäàííî ðåç-

êî óäàðèë îòöà êóëàêîì â æèâîò. Îòåö çàêàøëÿëñÿ, ñîãíóëñÿ è óïàë. Íàñëåäóþùèé äåíü, óòðîì, êîãäà ñîëíöå óæå äîñòàòî÷íî âçîøëî, àðåñòî-âàííûõ âûâåëè íà ïðîãóëêó.

Ìàìà êàæäûé äåíü ïðèõîäèëà ê ïðîòèâîïîëîæíîé ñòîðîíå, æäàëà,êîãäà âûâåäóò çàäåðæàííûõ. Îäíàæäû, ýòî ñëó÷èëîñü çà äåíü åãî ãèáå-ëè, îíà óâèäåëà åãî ñðåäè òîëïû. Îòåö áûë áëåäåí, êàøëÿë, ïðàâîé ðó-êîé çàæèìàë æèâîò.

Â òîò äåíü ïîñëå ïðîãóëêè îòöà âûçâàëè â îòäåëüíóþ êîìíàòó, âêîòîðîé íàõîäèëèñü Áîññ-Æóêîâñêàÿ è íåìåö ñ àâòîìàòîì, ïåðåâîä÷è-öà çàäàëà òîò æå âîïðîñ, ÷òî çàäàâàëà íàêàíóíå.

- Íèêàêèõ äåíåã, íè çîëîòà ÿ íå çíàþ!- Òâîå óïîðñòâî - òâîÿ ñìåðòü, - ïðåäóïðåäèëà îíà.Ñâîé êîðîòêèé äîïðîñ îíà ïåðåâåëà íåìöó. Íåìåö ñ ðàçìàõó óäà-

ðèë îòöà ïî ëèöó, çàòåì óäàðèë â æèâîò. Îòåö çàêàøëÿëñÿ, èçî ðòà îáèëü-íî õëûíóëà êðîâü, îí óïàë áåç ñîçíàíèÿ. Â ýòîò äåíü âå÷åðîì åãî è åùåíåñêîëüêî ÷åëîâåê îòâåçëè íà Êðàñíóþ ãîðêó.

Î ïîñëåäíèõ ìèíóòàõ æèçíè îòöà ìû óçíàëè óæå ïîñëå âîéíû, îäèííåèçâåñòíûé ìàìå ìóæ÷èíà ðàññêàçàë.

ÌÅÑÒÜ ÏÐÅÄÀÒÅËß- 1 ìàðòà 1942 ãîäà ìíå èñïîëíèëîñü øåñòü ëåò. Íà äåíü ðîæäå-

íèÿ ïðèøëè ñåñòðû îòöà: Åâãåíèÿ, Àëåêñàíäðà è Íàòàëüÿ, - ðàññêàçû-âàåò Åâãåíèÿ Âàñèëüåâíà Ñàâèíîâà. - Íå óñïåëè òåòè ïîäåëèòüñÿ ïîñ-ëåäíèìè íîâîñòÿìè, êàê â êîìíàòó ââàëèëñÿ Äåâêèí. Îí áûë âíå ñåáÿ, êòîìó æå, âèäèìî, ñ ïîõìåëüÿ, áåçóìíî áîëåëà ãîëîâà, à îïîõìåëèòüñÿáûëî íåëüçÿ, îáåùàë ïðèâåçòè äëÿ ðàçáîðà ñåñòðó íàêàíóíå óáèòîãîíàøåãî îòöà, Åâãåíèþ Âàñèëüåâíó, êîòîðóþ íåîáõîäèìî áûëî äîñòà-âèòü â ãåñòàïî. Äåâêèíà ÿ ñìóòíî ïîìíþ. Îí æèë â ñîñåäíåé êîìíàòåòîãî äîìà, â êîòîðîì ìû æèëè íà òåððèòîðèè ñàíàòîðèÿ "Ñàêêî è Âàí-öåòòè". Â ýòîì ñàíàòîðèè îí ðàáîòàë êóëüòìàññîâèêîì è åùå ïîäðà-áàòûâàë â äîìå îòäûõà "Óêðàèíñòðàõêàññû". Çäåñü æå ðàáîòàëà Åâãå-íèÿ Âàñèëüåâíà. Îíà çàâåäîâàëà ïðà÷å÷íîé è áûëà èçáðàíà ïðåäñå-äàòåëåì ìåñòíîãî êîìèòåòà. Åé î÷åíü ÷àñòî ïðèõîäèëîñü ðàçáèðàòüïüÿíûå çàãóëû Äåâêèíà. Îí åùå äî âîéíû îáåùàë ðàñïðàâèòüñÿ ñ ïðåä-ñåäàòåëåì, íî êàæäûé ðàç îáåùàë "èñïðàâèòüñÿ". Ïðîõîäèë äåíü-äðó-ãîé, îí ñíîâà íàïèâàëñÿ, èç åãî êîìíàòû ïàõëî ìàõðîé è âîäêîé.

Ñ äóðêîâàòîé îòåêøåé ôèçèîíîìèåé Äåâêèí ïîäîøåë ê ÅâãåíèèÂàñèëüåâíå, ïðîõðèïåë:

- Ñîáèðàéñÿ, ïîåõàëè â ãåñòàïî.- Äà ó ìåíÿ çäåñü íè÷åãî íåò, íàäî áû çàåõàòü äîìîé, ïåðåîäåòüñÿ,

- îòâåòèëà òåòÿ, ïîâåðíóëàñü ê ñåñòðàì. – Ýòî êîíåö!Äåâêèí ñäåëàë øàã ê äðóãèì ñåñòðàì, ïðåäóïðåäèë:- Âû æäèòå çäåñü, ÿ åùå âåðíóñü çà âàìè.- Çà÷åì âîçâðàùàòüñÿ çà íàìè, - âûøëà âïåðåä òåòà Íàòàøà.- Ìû

åäåì ñåé÷àñ, âìåñòå ñ ñåñòðîé.Ñåñòðû ìàìû óåõàëè, ìàòü çàïëàêàëà, ÿ çàáûëà î ñâîåì äíå ðîæäå-

íèÿ. Íà ñëåäóþùèé äåíü ìàìà îòïðàâèëàñü ê äîìó, ãäå æèëè ñåñòðû.Ïðè ïîäõîäå ê äîìó îíà óâèäåëà áîëüøóþ ÷åðíóþ ìàøèíó. Îêîëî ìà-øèíû ñòîÿë Äåâêèí è óêàçûâàë, êàê è êóäà ãðóçèòü âåùè. Îêàçàëîñü,÷òî Äåâêèí ïðèñìîòðåë äëÿ ñåáÿ èõ äîì, âûâîçèë ñòàðóþ ìåáåëü èçàâîçèë íîâóþ, ãäå-òî íàãðàáëåííóþ.

Áóêâàëüíî íà âòîðîé äåíü ê íàì ïðèøåë íåèçâåñòíûé ìàìå ìóæ-


Ñ. Áóáåíèí. Å. Êàäàöêàÿ Ïàìÿòü1 0 1 1

÷èíà è ïîïðîñèë, ÷òîáû ìû íåìåäëåííî îñòàâèëè ïðåæíåå ìåñòî æè-òåëüñòâî. Äàë àäðåñ, ãäå íàñ ìîãóò ïðèíÿòü. Íûíå ýòî óë.Òîêàðåâà, 27.Íà ýòîì ìåñòå òåïåðü ìíîãîýòàæêà ñòîèò, à òîãäà ïîëóðàçðóøåííûéíåâçðà÷íûé äîìèøêî. Â íàøåé êâàðòèðå â ïîòîëêå çèÿëà îãðîìíàÿäûðà, çàêðûòü êîòîðóþ íå áûëî ÷åì, ïîýòîìó è íî÷üþ ìû âèäåëè çâåç-äû íà íåáå. Íàñ ñïàñàëî òî, ÷òî â òîò ãîä ìàðò áûë òåïëûé, è ìû âûæè-ëè.

Ïðàâäà, íàøåëñÿ äîáðûé ÷åëîâåê, êîòîðûé çàäåëàë äûðêó â ïîòîë-êå, ðàçäîáûë äëÿ íàñ æåëåçíóþ ïå÷êó. Âðåìÿ èçìåðÿëîñü î÷åðåäíîéîáëàâîé èëè âûõîäîì ìàòåðè íà ðûíîê. Ïîðîé ëþäè çàáûâàëè, êàêîåñåãîäíÿ ÷èñëî, è îòñ÷èòûâàëè äíè îò îäíîé îáëàâû äî äðóãîé. Îáëà-âû è ïîëåòû ñàìîëåòîâ íàä ãîðîäîì, âçðûâû, ñòðåëüáó - ýòî ÿ õîðîøîçàïîìíèëà.

Äàæå ïîñòóïàþùèå ñëóõè î áîåâûõ ñðàæåíèÿõ èíòåðåñîâàëè íàñíå äàòàìè, à ñîáûòèÿìè, çàòåì âñå ÷àùå è ÷àùå ñòàëè ïîÿâëÿòüñÿñîîáùåíèÿ î òîì, ÷òî ñîâåòñêèå âîéñêà íàíåñëè âðàãó ïîðàæåíèå, ïðî-äâèíóëèñü âïåðåä, îñâîáîäèëè ðàíåå çàõâà÷åííûå ãèòëåðîâöàìè íà-ñåëåííûå ïóíêòû.

Åâãåíèþ Âàñèëüåâíó, Íàòàëüþ Âàñèëüåâíó è Àëåêñàíäðó Âàñèëü-åâíó ðàññòðåëÿëè â òîò æå äåíü, êîãäà ïàëà÷ è ïðèñëóæíèê Äåâêèí çà-íÿë èõ äîì.

ÃÎÐÎÄ-ÏÐÈÇÐÀÊÐàññêàçûâàåò

A.X. Äæèãèò (Ãàïîò÷åíêî),ïðîæèâàåò ïî óë. Ðåâîëþöèè, 71.

- Â ïåðâûé ïåðèîä îêêóïàöèè Åâïàòîðèè íåìåöêî-ôàøèñòñêèìèçàõâàò÷èêàìè ìåíÿ â ãîðîäå íå áûëî. Â 1939 ãîäó, ïîñëå îêîí÷àíèÿìåäèöèíñêîãî èíñòèòóòà, ÿ âûøëà çàìóæ çà âîåííîãî âðà÷à ßêîâà Åôè-ìîâè÷à Äæèãèòà. Â ïåðâûå ìåñÿöû âîéíû ìû ðàáîòàëè â ãîñïèòàëå,çàòåì, ïî ìåðå ïðèáëèæåíèÿ íåìöåâ ê Êðûìó, ìû ñòàëè ýâàêóèðîâàòüðàíåíûõ, à ñ ïîñëåäíèì ýøåëîíîì, óõîäÿùèì ÷åðåç Êåð÷ü íà Êàâêàç,ýâàêóèðîâàëèñü ñàìè. Êîãäà äîáðàëèñü äî ìåñòà íàçíà÷åíèÿ, îêàçà-ëîñü, ÷òî òàì óæå íåìöû. Ýøåëîí ðàñôîðìèðîâàëè, ðàíåíûõ îñòàâèëè âïîëåâûõ ãîñïèòàëÿõ, âûçäîðàâëèâàþùèõ îïðåäåëèëè â äåéñòâóþùèå÷àñòè, êîòîðûå òîæå îòñòóïàëè. Ìíå íè÷åãî íå îñòàâàëîñü, êàê âîçâðà-òèòüñÿ â Åâïàòîðèþ. Çäåñü âðà÷è òîæå òðåáîâàëèñü.

Â àïðåëå 1942 ãîäà ÿ äîáðàëàñü äî Åâïàòîðèè. Ãîðîä ìåíÿ ïîðà-çèë ñâîèì áåçìîëâèåì. Îí áûë ïîãðóæåí â êàêîå-òî îöåïåíåíèå, îò êî-òîðîãî îí íå ñìîã îïðàâèòüñÿ âïëîòü äî äíÿ îñâîáîæäåíèÿ13 àïðåëÿ1944 ãîäà.

Íà óëèöàõ ïðîõîæèå âñòðå÷àëèñü ðåäêî, äà è òå áûëè ìðà÷íûå,

ìîë÷àëèâûå, ñúåæèâøèåñÿ, êóäà-òî âñå òîðîïèëèñü, õîòÿ ïðåäïðè-ÿòèÿ, ìàãàçèíû, ñàíàòîðèè, øêî-ëû áûëè çàêðûòû. Èçðåäêî, íàä-ñàäíî ðåâÿ ìîòîðîì, ïî âûùåðá-ëåííîé ìîñòîâîé ïðîåçæàë êðû-òûé ãðóçîâèê èëè ìîòîöèêë ñ êî-ëÿñêîé. Ïî òðîòóàðó, ñòó÷à êîâà-íûìè êàáëóêàìè, ïðîéäåò ïàòðóëüâ ðîãàòûõ êàñêàõ ñ ÷åðíûìè êó-öûìè àâòîìàòàìè. È ñíîâà òè-øèíà – òðåâîæíàÿ è ïå÷àëüíàÿ,êàê áóäòî â êàæäîì äîìå çà çàê-ðûòûìè ñòàâíÿìè ëåæèò ïîêîé-íèê.

Ïóñòûííà ñòàëà ðûíî÷íàÿïëîùàäü. Ìàëî ïîêóïàòåëåé, åùåìåíüøå ïðîäàâöîâ. Íå ñòàëîîáû÷íîé ðûíî÷íîé ìíîãîãîëîñîéòîë÷åè, íè ñìåõà, íè øóòîê.Ëþäè êóòàëèñü â ñòàðóþ îáòðå-ïàííóþ îäåæäó, ñíîâàëè òóäà-ñþäà ïàòðóëè è ïîëèöàè ñ ïîâÿçêàìè íà ðóêàâàõ, ïðîâåðÿëè äîêó-ìåíòû, êîãî-òî çàäåðæèâàëè, óâîäèëè. Ýòî ñòàíîâèëîñü îáû÷íûì. Îêðó-æàþùèå äåëàëè âèä, ÷òî íè÷åãî íå çàìå÷àþò, áóäòî ýòî èõ íå êàñàåòñÿ.Ñëîâîì, ìíîãî÷èñëåííûå ðàññòðåëû, èçäåâàòåëüñòâà ïîñåÿëè ñòðàõ âëþäÿõ. È ãîðîä, è ëþäè â íåì ñòàëè ïðèçðàêîì ÷åãî-òî ñòðàøíîãî.

Ìàìà Èðèíà Ñåìåíîâíà, ñåñòðè÷êè Òàìàðà è Âàëåíòèíà âñòðå-òèëè ìåíÿ ãîðüêèìè ñëåçàìè, áîëüøîé ïå÷àëüþ. Îêàçûâàåòñÿ, â ïåð-âûé æå äåíü âûñàäêè ìîðñêîãî äåñàíòà íåìöû ïðîâåëè áîëüøóþîáëàâó â áëèçëåæàùèõ ê ìîðþ óëèöàõ. Íàø äîì òîãäà ðàñïîëàãàëñÿïî óëèöå Ðåâîëþöèè, 17 (òåïåðü òàì ðàñïîëàãàåòñÿ ïàíñèîíàò "Òðåõ-ãîðêà"), àðåñòîâàëè îòöà – Ãàïîò÷åíêî Õàðëàìïèÿ ßêîâëåâè÷à è ðàñ-ñòðåëÿëè â ôåâðàëå 1942 ãîäà. Ðàññòðåëÿëè âî ðâó, êîòîðûé ðàñïî-ëàãàëñÿ â ðàéîíå ïîäñîáíîãî õîçÿéñòâà ÂÖÑÏÑ. Òåïåðü ýòî ìåñòîèìåíóþò Êðàñíîé ãîðêîé. Êàê ïðîèñõîäèë àðåñò îòöà, ÿ íå âèäåëà, íîñ òîãî äíÿ ìàòü è ìîè ñåñòðû æèëè â ïîñòîÿííîì ñòðàõå è îæèäà-íèè ñìåðòè ñî äíÿ íà äåíü...

Â òå ÷åðíûå äíè ìíå õîðîøî çàïîìíèëñÿ ðàññêàç ñâèäåòåëåé òîãî,êàê ïîãèáëà íåâåñòêà íàøåé ñîñåäêè Ñîôüè Âàñèëüåâíû Êàïøóê. Ñî-ôüÿ Âàñèëüåâíà è åå äâà ñûíà - Ìèõàèë è Íèêîëàé – æèëè â íàøåìäîìå, êîðèäîð áûë îáùèé. ß õîðîøî ïîìíþ ýòó äðóæíóþ ñåìüþ åùå ñ

Ãàïîò÷åíêîÕàðëàìïèé ßêîâëåâè÷



äîâîåííîé ïîðû. Îäèí èç ñûíîâåé áûë æåíàò è èìåëñÿ ó íåãî ðåáåíîê.Ñ íà÷àëîì îêêóïàöèè ãîðîäà íåâåñòêà ïåðåøëà æèòü ê ìàòåðè, íàäåÿñü÷òî òàì áóäåò áåçîïàñíåé. Íî ôàøèçì åñòü ôàøèçì! Åå àðåñòîâàëèâìåñòå ñ ðåáåíêîì... ß âèäåëà ñìåðòü â áîþ, âèäåëà åå â ãîñïèòàëÿõ, âáîëüíèöàõ. Íî êàê óìèðàëà ýòà ìîëîäàÿ æåíùèíà!

Îíà íå îòäàëà ðåáåíêà êàðàòåëþ, êîòîðûé ïîïûòàëñÿ âûðâàòüåãî èç åå ðóê. Îíà íå âñòàëà íà êîëåíè, êîãäà ãàðêíóë êîíâîèð, îíàïîøëà. Ðàçäàëñÿ âûñòðåë. Æåíùèíà íå îñòàíîâèëàñü. Ðàçäàëñÿ âòî-ðîé âûñòðåë, êðîâü îêðîïèëà íîãè è çåìëþ, îíà îñòàíîâèëàñü, æåí-ùèíà áûëà óæå ìåðòâà, è åñëè âñå æå îíà ñòîÿëà, òî òîëüêî ïîòîìó,÷òî åþ äâèãàëà òà íåçðèìàÿ ñèëà, êîòîðóþ ñìåðòü ïîðàæàåò â ïîñëå-äíþþ î÷åðåäü, - ëþáîâü ê æèçíè!

Ñëóøàë ÿ ïå÷àëüíûé, òðàãè÷åñêèé ðàññêàç Àëåêñàíäðû Õàðëàì-ïèåâíû, ïîíèìàë: åå âîñïîìèíàíèÿ - ýòî íå ïðîñòî ðàññêàç î âèäåí-íîì è ïeðåæèòîì â ÷åðíûå äíè ôàøèçìà. Åå âîñïîìèíàíèÿ âûõâà-òûâàëè èç èñòîðèè ãîðîäà öåëûé ïëàñò åå ñòðàøíûõ ñòðàíèö. Êñ÷àñòüþ äëÿ íåå, åå ñåñòåð Âàëåíòèíû è Òàìàðû (Òàìàðà ïî ñåé äåíüðàáîòàåò â “ÍÈÈïðîåêòå”), îíè èçáåæàëè ãàçîâûõ êàìåð, êîíöåíòðà-öèîííûõ ëàãåðåé, ïðîòèâîòàíêîâûõ ðâîâ, ê ñ÷àñòüþ äëÿ íàñ è äëÿïîòîìêîâ, îíè ñîõðàíèëè ïàìÿòü î ÷åðíîì ôàøèçìå.

ÌÀÒÅÐÈÍÑÊÎÅ ÑÅÐÄÖÅ ÍÅ ÐÀÇËÈ×ÀÅÒ ÄÅÒÅÉÏÎ ÍÀÖÈÎÍÀËÜÍÎÑÒÈ

Íà äâîðå ñòîÿë íîÿáðü 1941 ãîäà, ïðèáëèæàëàñü çèìà.Îíà ïðåä-ñòàâëÿëàñü Íàòàëüå Áàðñêîé òðåâîæíîé, ïóãàþùåé, íåñëà ñ ñîáîé íå-èçâåñòíîñòü è ãîëîä. Ñ òîãî äíÿ, êàê ìóæ óøåë íà ôðîíò, îíà è íå ïûòà-ëàñü íàéòè ðàáîòó, íàäåÿñü, ÷òî âåñü ýòîò êîøìàð ñêîðî êîí÷èòñÿ, ïðè-äóò ñâîè, âûøâûðíóò íåïðîøåíûõ ãîñòåé. Íî âðåìÿ øëî, à îêêóïàíòûóõîäèòü íå ñîáèðàëèñü. Íàïðîòèâ, óñòðàèâàëèñü ïîóäîáíåå, êàê áóäòîíàäåÿëèñü îñòàòüñÿ çäåñü íà âåêè âå÷íûå, â òî æå âðåìÿ çàáîòèòüñÿ îìåñòíîì íàñåëåíèè, êîðìèòü åãî íå ñîáèðàëèñü. Î÷åâèäíî, íà ýòîò ñ÷åòó íèõ èìåëèñü ñâîè ïëàíû. Êàêèå? Âñêîðå îíà â ýòîì óáåäèòñÿ.

Êàê êðóòî âîéíà ïîâåðíóëà ìíîãèå ÷åëîâå÷åñêèå ñóäüáû. Åñëè áûãîä òîìó íàçàä èëè äàæå ïîëãîäà êòî-íèáóäü ñêàçàë Íàòàëüå, ÷òî â ñêî-ðîì âðåìåíè åé ïðèäåòñÿ äóìàòü î êóñêå õëåáà, íåñòè íà ðûíîê ïîñëå-äíåå ïëàòüå â îáìåí íà êèëîãðàìì êàðòîøêè, îíà áû íè çà ÷òî íå ïîâå-ðèëà. Íî ñëó÷èëîñü èìåííî òàê. Îíà âñòàâàëà ÷óòü ñâåò, áðàëà êîøåëêó,êëàëà òóäà ÷òî-íèáóäü èç âåùåé è øëà íà ðûíîê. Îíà î÷åíü îñóíóëàñü,ïîõóäåëà, ëèöî ñòàëî ïåïåëüíî-ñåðûì, â ãëàçàõ òîñêà. Îíà øëà ïóñòûí-íûìè óëèöàìè ñòàðîãî ãîðîäà, ñëîâíî ïî çàáðîøåííîìó êåì-òî äàâ-íûì-äàâíî.

Îäíàæäû, âîçâðàùàÿñü ñ ðûíêà, îíà óâèäåëà íà ñâîåé êàëèòêå ëèñòáóìàãè, â êîòîðîì îáúÿâëÿëîñü î òîì, ÷òîáû îíà âûâåñèëà ñïèñêè ÷ëå-íîâ ñåìüè è íå çàïèðàëà íà íî÷ü äâåðè. Íåìåöêèé ïàòðóëü äîëæåí âëþáîå âðåìÿ èìåòü äîñòóï â êàæäûé äîì.

À âå÷åðîì, êîãäà Áàðñêàÿ ïðèáèðàëàñü âî äâîðå, êàëèòêà øèðîêîðàñïàõíóëàñü è âî äâîð âîøëè äâà ýñýñîâöà â ñîïðîâîæäåíèè ìåñò-íîãî ãðàæäàíèíà, êîòîðûé ïðåäñòàâèëñÿ ñòàðîñòîé. Ýñýñîâöû ñ ÷åð-íûìè àâòîìàòàìè íà ãðóäè øëè ïî äâîðó, êàê õîäÿò â ïóñòîì, áåçëþä-íîì ïîëå, íè íà ÷åì íå çàäåðæèâàÿ âçãëÿäà, íå îáðàùàÿ âíèìàíèÿ íàâñå îêðóæàþùåå. Îäèí èç íèõ äàæå è íå ïîäóìàë ïåðåøàãíóòü ÷åðåçòàç, îòøâûðíóâ åãî óäàðîì íîãè.

Íàòàëüÿ ïî÷óâñòâîâàëà íåäîáðîå, åé ñòàëî ñòðàøíî. Ôàøèñòû ïî-äîøëè ê íåé. Â ýòî âðåìÿ èç äîìà âûøëà ñòàðøàÿ äî÷ü. Ïîñìîòðåâ íàäåâî÷êó, ñòàðîñòà ñêàçàë:

- Íîâîé âëàñòè èçâåñòíî, ÷òî òâîé ìóæ åâðåé, ïîýòîìó äî÷åðåé òâî-èõ êîìåíäàíò áóäåò âûñûëàòü.

- ß ðóññêàÿ, - ïåðåáèëà ñòàðîñòó Áàðñêàÿ, - è äåòè ìîè ðóññêèå!Ñòàðîñòà ïîâòîðèë åå ñëîâà äîëãîâÿçîìó íåìöó, òîò âñêèíóë àâòî-

ìàò, âñåì âèäîì ïîêàçûâàÿ, ÷òî îí ãîòîâ ðàçðÿäèòü åãî â åå ãðóäü.Ó ñàìîé äâåðè Íàòàëüÿ óïàëà íà êîëåíè, ñòàëà ìîëèòü ïàëà÷åé

ïîùàäèòü äåòåé.- Íåóæåëè âû íå ëþäè? - ìîëèëà îíà. - Åñòü æå ó âàñ ìàòåðè, ñâîè

äåòè. Ìàòåðèíñêîå ñåðäöå íå ðàçëè÷àåò äåòåé ïî íàöèîíàëüíîñòè. Ýòîìîÿ êðîâèíóøêà. Îíè ïîñëóøíûå, ëàñêîâûå... – Îíà óïàëà, îáõâàòèëàíîãè ïàëà÷åé ðóêàìè.

Åå ìîëüáó ïðåðâàë ñèëüíûé óäàð â ãîëîâó, êîòîðûé íàíåñ âûñî-êèé ôàøèñò, æåíùèíà çàâàëèëàñü íàáîê, óäàð íîãè â æèâîò ïåðåâåðíóëåå íà ñïèíó, îíà ïîòåðÿëà ñîçíàíèå. Äåâî÷êè çàïëàêàëè, áðîñèëèñü áûëîê ìàòåðè, íî âòîðîé ýñýñîâåö íåîæèäàííî íàíåñ òàêîé óäàð, ÷òî îíèîáå ïîâàëèëèñü ê êðûëüöó, ãäå ëåæàëà èõ ìàòü.

Ñòàðîñòà ñòàë òðÿñòè Áàðñêóþ. Îíà ïîäíÿëà ãîëîâó, è ñåðäöå óíåå áîëåçíåííî ñæàëîñü: ìóæ ñêëîíèëñÿ íàä íåé, ñëûøàëàñü ðóññêàÿðå÷ü:

- Íó, äîâîëüíî, ðîäíàÿ. Âñòàâàé, áåðè äåâî÷åê, ïîøëè â äîì.Íà êàêîå-òî ìãíîâåíèå îíà âñõëèïíóëà. Ïîòîì ðàäîñòíî âçäîõíóëà,

âûñâîáîæäàÿñü èç îáúÿòèÿ ìóæà. Âäðóã îíà ïðèñòàëüíî óñòàâèëàñü âåãî ëèöî, êîòîðîå ìåäëåííî óïëûâàëî êóäà-òî âäàëü è êàçàëîñü íå ëè-öîì ìóæà. Êàêîé-òî ñìóòíûé ñòðàõ îòðåçâèë åå... Ïåðåä íåé ñòîÿë ñòà-ðîñòà è òðÿñ çà ïëå÷è.

Áàðñêàÿ ñòàëà ïîäíèìàòüñÿ, ïðèãîâàðèâàÿ: "Ñìåðòü îò íàñ îòâåð-íåòñÿ, äî÷êè! Âîéíà ñêîðî êîí÷èòñÿ, íàø ïàïà âåðíåòñÿ ê íàì, ÿ âåðþ!"...Åå ïðåðâàë ñóõîé, ñëîâíî òðåñê ïåðåëîìëåííîé äîñêè, âûñòðåë, æåíùè-



íà óïàëà. Äåâî÷êè áðîñèëèñü ê ìàòåðè. Îäíîâðåìåííî ðàçäàëîñü äâàâûñòðåëà

Â òîò æå âå÷åð íà êîííîé ïîâîçêå òðóïû îòâåçëè â ðîâ, êîòîðûéðàñïîëàãàëñÿ ìåæäó òîâàðíîé ñòàíöèåé è êóðîðòíûì âîêçàëîì.

Ñòåïàí Áóáåíèí.

ÊÈÐÈËËÂñïîìèíàåò Õ.È.Ïóëàíäæàêëè,

ïðîæèâàþùèé íûíå â ã.Åâïàòîðèè.

- Ýòîò ñëó÷àé ÿ ðàññêàçûâàþ ñî ñëîâ Ýëåôòåðèè Õðèñòîôîðî-âè÷à Èîðäàíè, êîòîðûé ÿâëÿëñÿ ñâèäåòåëåì ãèáåëè Êèðèëëà,- íà÷àëðàññêàç Õðèñòîôîð Èâàíîâè÷. - À ïðîèçîøëî ýòî â îäèí èç ÿíâàðñ-êèõ äíåé 1942 ãîäà, âñêîðå ïîñëå âûñàäêè ìîðñêîãî äåñàíòà â íàøãîðîä.

Âî âòîðîé ïîëîâèíå äíÿ íåìöû îðãàíèçîâàëè îáëàâó. Çàáèðàëèâ îñíîâíîì ìóæñêîå íàñåëåíèå â âîçðàñòå îò 14 ëåò è ñòàðøå. Ñîáðàâáîëüøóþ ãðóïïó, ïîâåëè ïî óëèöå Äåìûøåâà â ñòîðîíó æåëåçíîäîðîæ-íîãî âîêçàëà. Ïîäãîíÿåìàÿ ãèòëåðîâöàìè êîëîííà ïðèáëèæàëàñü ê ïå-ðåñå÷åíèþ óëèöû Äìèòðèÿ Óëüÿíîâà, íå äîõîäÿ äî óãëîâîãî äîìà, ãäåòåïåðü âèííûé ïîäâàë, â îäíîì èç äîìîâ, ãäå æèë Ìèõàèë Ìèäèêàðè.Êàëèòêà áûëà îòêðûòà, ïîäðîñòîê 16-17 ëåò âíåçàïíî íûðíóë â îòêðû-òóþ êàëèòêó, ïåðåìàõíóë ÷åðåç íèçêèé çàáîð÷èê è ïðèñåë â óãëó çàáî-ðà, ãäå ðàñïîëàãàëàñü êâàðòèðà ñîñåäà, êàðàòåëè, ñîïðîâîæäàþùèå êî-ëîííó, èñ÷åçíîâåíèÿ ïàðíÿ íå çàìåòèëè. Íåîæèäàííî êðèê ïîäíÿëà ñî-ñåäêà, êîòîðàÿ çàíèìàëàñü óáîðêîé âî äâîðå. Âèäèìî, îíà ïîëàãàëà, ÷òîïàðåíü çàñêî÷èë ê íåé, ÷òîáû ÷òî-òî óêðàñòü, è åùå ïóùå ïðåæíåãî ñòà-ëà ðóãàòüñÿ, ïîâûøàòü ãîëîñ.

Îäèí èç êàðàòåëåé, óñëûøàâ êðèê æåíùèíû, áðîñèëñÿ ê êàëèòêå, íîíè÷åãî íå óâèäåë, à êîãäà êðèê ïîâòîðèëñÿ, îí óâèäåë æåíùèíó, êîòîðàÿïðîäîëæàëà êðè÷àòü è ðàçìàõèâàòü ðóêàìè. Âñêîðå êàðàòåëü óâèäåëïîäðîñòêà â óãëó çàáîðà, â ñëåäóþùåå ìãíîâåíèå îí âñêèíóë àâòîìàò èðàçðÿäèë êîðîòêóþ î÷åðåäü â ïàðíÿ.

Êîëîííà ïðîøëà, ñòàëî òèõî, òîëüêî òóò æåíùèíà ïîíÿëà ñâîþ âèíóïåðåä íåèçâåñòíûì åé ïàðíåì, èç-ïîä êîòîðîãî âûòåêàëà áîëüøàÿ ëóæàêðîâè. Îíà è íå ïðåäïîëàãàëà, ÷òî çàâîåâàòåëè, êîòîðûå âåëè íà ðàñ-ñòðåë ýòîãî ìàëü÷èêà, áûëè îáû÷íûå óáèéöû, ãðàáèòåëè, ñòðåëÿþùèåè øâûðÿþùèå áîìáû, - îáûêíîâåííûå ôàøèñòû.

Íà êðèê æåíùèíû ïðèøåë ñîñåä Ìèõàèë Ìèäèêàðè. Ê ýòîìó âðå-ìåíè åãî îòöà è òðåõ åãî ñûíîâåé ôàøèñòû óæå ðàññòðåëÿëè. Åìóóäàëîñü ñîõðàíèòü ïîñëåäíåãî ñûíà, ñàìîãî ìëàäøåãî - Ïàâëèêà, êîòî-ðûé îïîçíàë ïîäðîñòêà, ñêàçàâ, ÷òî åãî çîâóò Êèðèëëîì, ïî íàöèîíàëü-

íîñòè - ãðåê. Ïðîøëè ãîäû. Ïàâåë Ìèäèêàðè æåíèëñÿ. Â íà÷àëå óæåâîñüìèäåñÿòûõ ãîäîâ â åãî ñåìüå ðîäèëñÿ òðåòèé ìàëü÷èê, è îòåö íà-çâàë åãî èìåíåì òîãî ìàëü÷èêà – Êèðèëë.

Êèðèëë Ïàâëîâè÷ Ìèäèêàðè æèâ. Îí æèâåò â ãîðîäå ÑêàäîâñêåÕåðñîíñêîé îáëàñòè. È ó íåãî åñòü äåòè, óæå åñòü è âíóêè.

Æèçíü, êàê âèäèì, ïðîäîëæàåòñÿ, è íèêàêîìó ôàøèçìó åå íå ðàñ-ñòðåëÿòü!

Çàïèñàë Ñòåïàí Áóáåíèí.

0H ÆÈÂÅÒ Â ÏÀÌßÒÈ ÄÅÒÅÉ,ÂÍÓÊÎÂ È ÏÐÀÂÍÓÊÎÂ

Ðàññêàçûâàåò Õ.È.Ïóëàíäæàêëè,àêòèâèñò ãðå÷åñêîé îáùèíû,

ïðîæèâàþùèé â ã.Åâïàòîðèè.- Ìîé îòåö, Ïóëàíäæàêëè Èâàí

Âàñèëüåâè÷, êóïèë äîì â 1936 ãîäóïî óë.Àê-Ìå÷åòñêîé,17 (òåïåðüóë.13 Íîÿáðÿ,17), íî æèëè ìû ïîóë. Ïðîëåòàðñêîé, 23, òàê êàê â êóï-ëåííîì äîìå æèëè ïðåæíèå õîçÿ-åâà.

Ìàìèíà ñåñòðà Õðèñòèíà Õðè-ñòîôîðîâíà ×èïóðèäè æèëà íàÊàòûê-áàçàðå, íà óë.Ïîâîðîòíîé,12.Â íà÷àëå 1941 ãîäà ïðèøåë èç çàê-ëþ÷åíèÿ åå ìóæ Ñàâåëèé Ïåòðîâè÷×èïóðèäè, êîòîðûé áûë àðåñòîâàíâ 1937 ãîäó ïî íàâåòó ñîñåäà, ÿêî-áû Ñàâåëèé âûðàæàëñÿ íåöåíçóð-íîé áðàíüþ â àäðåñ Ñîâåòñêîé âëà-ñòè. Åñòåñòâåííî, íà ôðîíò åãî íåâçÿëè.

Ñàâåëèé Ïåòðîâè÷ ÷åëîâåêáûë ðàáîòÿùèé, õîðîøèé ñåìüÿíèíè äîáðûé õîçÿèí, âñêîðå îáçàâåë-ñÿ êîðîâîé, îâöàìè, äðóãîé æèâíî-ñòüþ.

Ïðèøëà âîéíà, ðàçâÿçàííàÿôàøèñòñêîé Ãåðìàíèåé, ê îñåíèäîêàòèëàñü äî Åâïàòîðèè. Â ïåð-âûé æå äåíü îêêóïàöèè ãîðîäà êà-

×èïóðèäè Ñàâåëèé,×èïóðèäè Õðèñòèíà



ðàòåëè ïîøëè ïî äâîðàì, êîíôèñêóÿ êîðîâ, ñâèíåé, îâåö è äðóãóþ æèâ-íîñòü. Ñàâåëèé Ïåòðîâè÷ âðàç ëèøèëñÿ âñåãî, ÷òî íàæèë. Îäíàêî åãîíå àðåñòîâàëè.

Âûñàäêà ìîðñêîãî äåñàíòà, êîòîðûé èçðÿäíî ïîòðåïàë îêêóïàíòîâè óáåäèë èõ, ÷òî îíè ðàíî èëè ïîçäíî áóäóò âûøâûðíóòû èç ãîðîäà,ñåðüåçíî âñòðåâîæèëà îêêóïàíòîâ. Ïîëó÷èâ ïîäêðåïëåíèå, íåìöû îðãà-íèçîâàëè îáëàâû ïîä âèäîì ïîèñêà ìîðÿêîâ, à íà ñàìîì äåëå ïðèñòó-ïèëè ê ìàññîâîìó óíè÷òîæåíèþ â ïåðâóþ î÷åðåäü ìóæñêîãî íàñåëåíèÿ.

Îäíàæäû ðàíî óòðîì â íàø äâîð âîðâàëèñü íåñêîëüêî íåìöåâ ñàâòîìàòàìè, çàáðàëè ñîñåäåé Àíàñòàñà Ãåîðãèåâè÷à ×åíãàðëèäè, Èã-íàòà Ãåîðãèåâè÷à ×åíãàðëèäè è Ñàâåëèÿ Ïåòðîâè÷à. Åãî æåíà Õðèñ-òèíà áðîñèëàñü áûëî ê íåìöàì (îíà áûëà áåðåìåííàÿ), íî Ñàâåëèé Ïåò-ðîâè÷ óñïîêîèë åå: "Óñïîêîéñÿ, ðîäíàÿ, íàñ òîëüêî ïðîâåðÿò è îòïóñ-òÿò". Èõ âûâåëè íà óëèöó, ïðèêàçàëè ñòàòü â êîëîííó. Ïîäãîíÿåìàÿ ãèò-ëåðîâöàì êîëîííà äâèíóëàñü â ñòîðîíó æåëåçíîäîðîæíîãî âîêçàëà.Âïåðåäè, ñçàäè è ñ áîêîâ øëè âîîðóæåííûå îõðàííèêè ñ ñîáàêàìè.Âîëíåíèå â êîëîííå íàðàñòàëî, ñëûøàëñÿ ìàò, ñòîíû, íî èõ çàãëóøàëèãðóáûå îêðèêè, ãîðòàííûå êîìàíäû, à êîãäà âûøëè çà ãîðîä, òî òàì, òîçäåñü çàãðåìåëè âûñòðåëû. Ëþäåé îõâàòèë óæàñ. Íåêîòîðûå ïîäðîñò-êè, èñïóãàâøèñü íàäâèãàþùåéñÿ áåäû, çàìåòàëèñü, ìîëèëè îòïóñòèòüèõ. Òåõ, êòî ïàäàë â îáìîðîê èëè îò áûñòðîé õîäüáû â èçíåìîæåíèèñàäèëñÿ íà çåìëþ, ýòî â îñíîâíîì ñòàðèêè, õâàòàëè îõðàííèêè è âî-ëîêëè â ñòîðîíó. Ðàçäàâàëàñü êîðîòêàÿ î÷åðåäü, è îõðàííèêè ñ ïüÿ-íûì õîõîòîì äîãîíÿëè êîëîííó.

Ãîðîä îñòàëñÿ ïîçàäè, à íåñ÷àñòíûõ ëþäåé ãíàëè ê ïðîòèâîòàíêî-âîìó ðâó, êîòîðûé ãîðîæàíå âûðûëè â èþëå ñîðîê ïåðâîãî.

Çäåñü âñþ íî÷ü òðåùàëè àâòîìàòíûå î÷åðåäè, áàõàëè îäèíîêèåâûñòðåëû, ñëûøàëèñü êðèêè î ïîìîùè.

À íàóòðî ïî ãîðîäó ðàçíåñëàñü ñòðàøíàÿ âåñòü. Ðàññòðåëÿëè íåòîëüêî òåõ, êîãî çàáðàëè â óòðåííèå ÷àñû, êòî äîáðîâîëüíî ïîøåë íàñáîðíûé ïóíêò äîêàçàòü ñâîþ íåïðè÷àñòíîñòü ê äåñàíòó Âñþ íî÷ü âîçè-ëè çàêëþ÷åííûõ èç ïîäâàëà ãåñòàïî. Øëè îáëàâû è àðåñòû ïî âñåìóãîðîäó è â ïðèëåãàþùèõ ñåëàõ. Âñåõ íàïðàâëÿëè â ñòåïü, ê ïðîòèâî-òàíêîìó ðâó, è òàì óíè÷òîæàëè. Òîëüêî ïîä óòðî ñòèõëà ñòðåëüáà, áûëàâûñòàâëåíà îõðàíà, âñÿêèå ïîïûòêè ïðîíèêíóòü ê ìåñòó êàçíè ïðåñåêà-ëèñü ñòðåëüáîé áåç ïðåäóïðåæäåíèÿ. Òîëüêî íà ñëåäóþùèé äåíü òåòÿÕðèñòèíà îòûñêàëà ñâîåãî ìóæà è ïðåäàëà åãî çåìëå.

Ïîñëå ãèáåëè ìóæà Õðèñòèíà Õðèñòîôîðîâíà 22 ÿíâàðÿ 1942 ãîäàðîäèëà ìàëü÷èêà. Ðîäû ïðèíèìàëà ìîÿ ìàìà - Ïðàñêîâüÿ Õðèñòîôî-ðîâíà (ðîäíàÿ ñåñòðà Õðèñòèíû). Íàðåêëà îíà ñûíà Ñàââîé, â ÷åñòüìóæà. Ñàâåëèé Ñàâåëüåâè÷ ×èïóðèäè æèâåò â ãîðîäå ÑêàäîâñêåÕåðñîíñêîé îáëàñòè. Âûðàñòèë ñûíà è äî÷ü. Äî÷ü, Îëüãà Ñàâåëüåâíà,

æèâåò â Åâïàòîðèè, ïî óë.Ðåâîëþöèè, 55, ðàáîòàåò ìåäñåñòðîé â ñàíàòî-ðèè "Ïðèìîðüå".

Øêîëó Îëÿ îêîí÷èëà â Åâïàòîðèè, çäåñü ïîëó÷èëà ñïåöèàëüíîñòüìåäèöèíñêîé ñåñòðû, îêîí÷èâ Åâïàòîðèéñêîå ìåäèöèíñêîå ó÷èëèùå.Ïî ðàñïðåäåëåíèþ áûëà íàïðàâëåíà â ãðÿçåëå÷åáíèöó "Ìîéíàêè". Êà-æåòñÿ, ñóäüáà îáåùàëà áåçîáëà÷íóþ æèçíü, íî îäíàæäû, ïîñëå òîãî êàêðîäèòåëè ïåðååõàëè â Ñêàäîâñê, åå âûçâàëè â ìèëèöèþ è ïîòðåáîâà-ëè îáúÿñíèòü: ïî÷åìó îíà, ãðå÷àíêà, îêàçàëàñü â Åâïàòîðèè, ïîòîì ååïðèãëàñèëè â ÊÃÁ... Ñëîâîì, ýòî äðóãàÿ òåìà, äðóãîé ðàçãîâîð.

Åå áðàò Âÿ÷åñëàâ, ðîæäåíèÿ 1962 ãîäà, æèâåò â Ñêàäîâñêå, ðàáîòà-åò âìåñòå ñ îòöîì â ìîðïîðòó.

Î ñâîåì îòöå Ñàâåëèè Ñàâåëüåâè÷å îíè ïîìíÿò è áåðåãóò ïà-ìÿòü î íåì.

Ðàññêàç çàïèñàëÑòåïàí Áóáåíèí.

ÈÕ ÏÎËÅ ÁÎß...Ãäå áû íè ñðàæàëñÿ ñîëäàò - íà ïåðåäíåì êðàå, â îñàæäåííîì

ãîðîäå, âñþäó ðÿäîì ñ íèì, ðèñêóÿ æèçíüþ, à ÷àñòî è æåðòâóÿ åþ, áûëèñàíèòàðû, ñåñòðû, âðà÷è. Ñàìîîòâåðæåííî, íå æàëåÿ ñèë, òðóäèëèñü èåâïàòîðèéñêèå ìåäèêè, ÷òîáû ñïàñòè æèçíè ëþäåé. Ïðîõîäÿ ïî óëèöåÐåâîëþöèè, âû íåïðåìåííî óâèäèòå íà ñòåíå ðîäèëüíîãî äîìà ìåìî-ðèàëüíóþ äîñêó ñî ñëîâàìè:"Çäåñü 7 ÿíâàðÿ 1942 ãîäà áûëè ðàññòðå-ëÿíû ãëàâíûé âðà÷ Áàëàõ÷è Íèêèòà Ñòåïàíîâè÷, Ãëèöîñ ÊîíñòàíòèíÂàñèëüåâè÷, ñàíèòàð è 18 ðàíåíûõ ìîðÿêîâ".

Î òîì, ÷òî ïðîèçîøëî â ýòîì çäàíèè ïî÷òè ñåìüäåñÿò ëåò íàçàä,ðàññêàçûâàåò Õðèñòîôîð Ïóëàíäæàêëè:

-Â òå äàëåêèå òðàãè÷åñêèå ãîäû ìíå áûëî îêîëî äåñÿòè ëåò, ÿ ìíî-ãî ñëûøàë î òîé òðàãåäèè, äàæå íåñêîëüêî ðàç ïðèáåãàë ïîñìîòðåòü íàýòî çäàíèå, íî ïîäðîáíîñòè î ðàññòðåëå âðà÷åé è ìîðÿêîâ ìíå ðàñ-ñêàçàëà Åêàòåðèíà Âàñèëüåâíà Ëÿùåíêî (ðîäíàÿ ñåñòðà Ãëèöîñà Êîí-ñòàíòèíà Âàñèëüåâè÷à), æèâåò îíà â Àëìà-Àòå.

- À äåëî áûëî òàê.Ïîñëå âûñàäêè ìîðñêîãî äåñàíòà ìåäèöèíñêèå ñåñòðû Ëþáà Ãî-

ëîòèíà è Äèíà Êóëèø îêàçàëè ìåäèöèíñêóþ ïîìîùü ìíîãèì ìîðÿêàì,íî îñîáî òÿæåëî ðàíåíûõ ñ ïîìîùüþ ñàíèòàðîâ è ìîðÿêîâ äîñòàâèëèâ ãîðîäñêóþ áîëüíèöó. Ê âå÷åðó, ïî ðàñïîðÿæåíèþ ãëàâíîãî âðà÷à Íè-êèòû Áàëàõ÷è, ðàíåíûõ äåñàíòíèêîâ ïåðåíåñëè â ðîäèëüíîå îòäåëåíèå,êîòîðîå íà òî âðåìÿ áûëî ïóñòûì. Ñâîå ïðåäëîæåíèå Íèêèòà Ñòåïàíî-âè÷ îáîñíîâàë òàê: "Îïàñíî â áîëüíèöå ñîäåðæàòü ðàíåíûõ, íåðîâåí÷àñ, âîéäóò ïàòðóëè". Ïîëîæåíèå â áîëüíèöå ñ ëåêàðñòâàìè, ïåðåâÿ-çî÷íûì ìàòåðèàëîì áûëî êàòàñòðîôè÷åñêîå. Ñîáñòâåííî, íèêàêèõ ïðå-



ïàðàòîâ óæå íå áûëî, áèíòîâ, øïðèöåâ òîæå, äàæå âîäó ïðèõîäèëîñü äà-âàòü ïî äâà-òðè ãëîòêà äâà ðàçà â äåíü.

Íåêîòîðûå ìîðÿêè áûëè íàñòîëüêî òÿæåëî ðàíåíû, ÷òî ïîñòîÿííîáðåäèëè, íî îñîáåííî ãðîì÷å âñåõ êðè÷àë îäèí. Ó íåãî áûëî øåñòü ðà-íåíèé, à îäíà ïóëÿ òàê è îñòàëàñü â íåì - óøëà ê ïîçâîíî÷íèêó, åå íåëüçÿáûëî èçâëåêàòü. Ïðè÷åì, êîãäà âîêðóã òèõî, îí ìîë÷èò. Êàê òîëüêî çàîêíîì íà÷èíàåòñÿ ñòðåëüáà, ñíóþò ìàøèíû, îí ñðàçó â êðèê, êîìàíäóåò,ëþäåé â àòàêó ïîäíèìàåò. Ñàíèòàð, êàæåòñÿ, åãî çâàëè Íèêîëàåì, íåîò-ñòóïíî ñèäåë âîçëå íåãî è çàòûêàë åìó ðîò òðÿïêîé. È òàê äåðæàë.Ñëåäèë òîëüêî, ÷òîá íå çàäîõíóëñÿ. Òàê îí ñàíèòàðó ÷óòü ðóêè íå ñëî-ìàë. À ÷òî ñ íèì ñäåëàåøü? Â áðåäó âåäü, íè÷åãî íå ïîìíèò. À êðèêìîæåò è ïàòðóëü óñëûøàòü. Â òî, ÷òî ïðîèçîøëî â òî óòðî 7 ÿíâàðÿ 1942ãîäà çà ñòåíàìè ýòîé áîëüíèöû, íîðìàëüíîìó ÷åëîâåêó òðóäíî ïîâå-ðèòü. Åùå òðóäíåå ðàññêàçàòü îá ýòîì - íå èäóò ñëîâà, ñåðäöå ñæèìàþòñêîðáü è ñîñòðàäàíèå...

Õðèñòîôîð Èâàíîâè÷ óìîëê. ß æå áîëüøå ñìîòðåë íà íåãî, ÷åìñëóøàë åãî ðàññêàç, è ñïðàøèâàë ñåáÿ: ÷òî ñíèòñÿ åìó - ðåáåíêó âîéíû,äàâíî âûðîñøåìó, ñîñòàðèâøåìóñÿ? Áîìáû, ñâèñò ïóëü, îñêîëêîâ ñíà-ðÿäîâ, ñìåðòü? Íåò, åìó ñíÿòñÿ æèâûå. È îí ðàññêàçûâàåò î íèõ òàê,ñëîâíî òîëüêî â÷åðà ñ íèìè ðàññòàëñÿ. ...Íî èõ íåò, è íåêîìó ñêàçàòü:"Ìû ïîáåäèëè!" È ìû ïîìíèì î âàñ, ïóñòü ñ îïîçäàíèåì, íî ïîìíèì.Êàæäûé èç âàñ, äàæå òîò, êòî ïàë íà åâïàòîðèéñêîé çåìëå â ïåðâûå äíèâîéíû, ïðèáëèçèë íàøó Ïîáåäó.

- Åñëè áû îíè ñìîãëè ñåãîäíÿ ïîäíÿòüñÿ,òîëüêî íà ìèã, íà îäíîìãíîâåíèå îòêðûòü ãëàçà, - ïðîäîëæàåò ðàññêàç âåòåðàí, - î ÷åì áûñïðîñèëè îíè? Íå ñîìíåâàþñü, îíè ñïðîñèëè áû "Íàøè ïîáåäèëè?".Â òî óòðî â ïðèåìíîå îòäåëåíèå áîëüíèöû âîðâàëèñü îêîëî äåñÿòèíåìåöêèõ ñîëäàò ñ àâòîìàòàìè âî ãëàâå ñ îôèöåðîì, êîòîðûé ñðàçóæå ïîòðåáîâàë ê ñåáå ãëàââðà÷à. Áàëàõ÷è îêàçàëñÿ ðÿäîì, ïðåäñòàâèë-ñÿ! Îôèöåð ïîòðåáîâàë ïîêàçàòü åìó ðîäèëüíîå îòäåëåíèå. Âìåøàëñÿõèðóðã áîëüíèöû Ãëèöîñ, çàÿâèâ: "Â ðîäèëüíîì îòäåëåíèè íàõîäÿòñÿìèðíûå ãðàæäàíå, ðàíåííûå â ïåðèîä âûñàäêè äåñàíòà".

Îôèöåð îòòîëêíóë Áàëàõ÷è è íàïðàâèëñÿ â îòäåëåíèå, ñîëäàòûçà íèì. Îäèí èç àâòîìàò÷èêîâ îïåðåäèë îôèöåðà è ðåçêî íîãîé óäà-ðèë ïî äâåðè. Äâåðü ñ ãðîõîòîì ðàñêðûëàñü. Â ýòîò ìîìåíò òîò íåñïî-êîéíûé ìîðÿê ñòàë ãðîìêî êðè÷àòü, ïîäíèìàòü áîéöîâ â àòàêó. Âñå áîëü-íûå ïðîñíóëèñü, ïîäíÿëè ãîëîâû.

Ñàíèòàð áðîñèëñÿ ê íåñïîêîéíîìó ìîðÿêó. Ðàçäàëàñü àâòîìàòíàÿî÷åðåäü, êîòîðàÿ ïðîøèëà ñàíèòàðà è ìîðÿêà. Ðàñïðàâèâøèñü ñ ðàíå-íûìè ìîðÿêàìè, êàðàòåëè âûâåëè âî äâîð áîëüíèöû è ðàññòðåëÿëèÍèêèòó Áàëàõ÷è è Êîíñòàíòèíà Ãëèöîñà...

Õðèñòîôîð Èâàíîâè÷ ïîìîë÷àë, äîáàâèë:

- Åñëè áû ÿ ìîã, ÿ áû âðà÷àì, âñåì ìåäèöèíñêèì ðàáîòíèêàì âî-åííîé ïîðû ïàìÿòíèê ïîñòàâèë. Èç ÷èñòîãî çîëîòà... Î ñåáå íå äóìàëè,ïðÿìî â ðóêè ôàøèñòàì ëåçëè, êîãäà íàäî áûëî ðàíåíîãî ñïàñàòü...

Ðàññêàç çàïèñàëÑòåïàí Áóáåíèí.

ÈÌ ÎÁÅÙÀËÈ "ÐÀÉ Â À Ì Å Ð È Ê Å""...Íà òðåòèé äåíü îêêóïàöèè ãîðîäà íåìöàìè áûë èç-äàí ïðèêàç î ðåãèñòðàöèè åâðåéñêîãî íàñåëåíèÿ, ïîñ-ëå ÷åãî åâðååâ îáÿçàëè íîñèòü íà ãðóäè è ñïèíå çíàê -øåñòèêîíå÷íîé çâåçäû. ×åðåç íåáîëüøîé ïðîìåæóòîêâðåìåíè åâðåéñêîìó íàñåëåíèþ áûëî ïðåäëîæåíî ÿâèòü-ñÿ ñ âåùàìè â äîìà, ðàñïîëîæåííûå ïî äîðîãå ê âîêçà-ëó, ÿêîáû äëÿ ýâàêóàöèè. 650 ÷åëîâåê – ìóæ÷èí, æåíùèíñ äåòüìè, ñòàðèêîâ â ýòèõ äîìàõ ïðîäåðæàëè â òå÷åíèå2-õ ñóòîê, ïîñëå ÷åãî íà÷àëîñü ìàññîâîå èñòðåáëåíèååâðååâ. Ïîëóðàçäåòûõ èõ çàñòàâëÿëè ãðóçèòüñÿ â ìà-øèíó è óâîçèëè ê ïðîòèâîòàíêîâîìó ðâó... ×åðåç íåêî-òîðîå âðåìÿ áîëåå 150 êðûì÷àêîâ áûëè óíè÷òîæåíû ñòàêîé æå æåñòîêîñòüþ, êàê è åâðåéñêîå íàñåëåíèå..." (ÈçÀêòà ãîñóäàðñòâåííîé ãîðîäñêîé êîìèññèè, îïóáëèêîâàí-íîãî â ãàçåòå "Çíàìÿ Ïîáåäû" 31 ìàÿ 1944ã.).

Âîò ÷òî ðàññêàçàëà àâòîðó ýòèõ ñòðîê î ñóäüáå òåõ 650 åâðååâÂåðà ßêîâëåâíà Ðåâÿêèíà (Ðóäåíêî).

- Ïî ïåðåóëêó Áàííîìó, 12 æèëà åâðåéñêàÿ ñåìüÿ Âàëüäìàí. Ñåìüÿäðóæíàÿ, ó íèõ áûëî äâå äåâî÷êè, êîòîðûå ó÷èëèñü â øêîëå (òåïåðü ýòîÑØ ¹ 1). Îäíàæäû, íå ïîìíþ äåíü, íî áûëî óæå õîëîäíî, Âàëüäìàí ñêà-çàë, ÷òî èõ ñêîðî áóäóò îòïðàâëÿòü â Àìåðèêó. Âñêîðå åâðååâ ñòàëèñîáèðàòü â çäàíèè øêîëû ¹1, ÷òî âîçëå íûíåøíåãî ðûíêà. Îí, æåíà èîáå äåâî÷êè ñîáðàëè âåùè è îòïðàâèëèñü â çäàíèå. Äâà èëè òðèäíÿ èõ äåðæàëè âî äâîðå øêîëû. Ñîáðàëîñü ëþäåé î÷åíü ìíîãî. Ñ óç-ëàìè, ÷åìîäàíàìè. Îíè îáåñïîêîåííî îãëÿäûâàëèñü, èñêàëè çíàêîìûõ,ðàññïðàøèâàëè î òîì, â êàêîé øòàò Àìåðèêè èõ ñîáèðàþòñÿ îòïðà-âèòü. Êàæåòñÿ, íè÷åãî õóäîãî îíè íå ïîäîçðåâàëè. Îñåííèé äåíü êîðî-òîê. Âñêîðå íà÷àëî òåìíåòü. Ñòàë ìîðîñèòü ìåëêèé äîæäü. Ëþäè çà-áåñïîêîèëèñü. Íåêîòîðûå ïîïûòàëèñü óéòè, íî íå òóò-òî áûëî. Ïîÿâè-ëèñü ñîëäàòû ñ ñîáàêàìè, íèêîãî íå âûïóñêàëè.

Çàòåì ñòàëè ïîÿâëÿòüñÿ íîâûå ïàðòèè åâðååâ, èõ òîæå çàãíàëèâî äâîð. Ïîñëåäîâàë ïðèêàç ïîñòðîèòüñÿ â êîëîííó, êîãäà ëþäè çàíÿ-ëè ñâîè ìåñòà â êîëîííå, èõ ïîâåëè ïî äîðîãå, âåäóùåé ê òîâàðíîéñòàíöèè.



Ãîðîä îñòàëñÿ ïîçàäè, à íå-ñ÷àñòíûõ ëþäåé ãíàëè ê ïðîòè-âîòàíêîìó ðâó, êîòîðûé ãîðîæàíåâûðûëè â èþëå ñîðîê ïåðâîãîãîäà. Çäåñü âñþ íî÷ü òðåùàëèàâòîìàòíûå î÷åðåäè, áàõàëè îäè-íî÷íûå âûñòðåëû, ñëûøàëèñü êðè-êè î ïîìîùè.

À íàóòðî ïî ãîðîäó ðàçíåñ-ëàñü ñòðàøíàÿ âåñòü. Ðàññòðåëÿ-ëè âñþ ãðóïïó, êòî äîáðîâîëüíîèëè íàñèëüíî ïîïàë íà ñáîðíûéïóíêò øêîëû. Âñþ íî÷ü âîçèëèçàêëþ÷åííûõ èç ïîäâàëîâ ãåñòà-ïî. Øëè îáëàâû è àðåñòû ïî ãî-ðîäó è áëèçëåæàùèì ñåëàì.Âñåõ íàïðàâëÿëè â ñòåïü, ê ïðî-òèâîòàíêîâîìó ðâó, íà ìåñòå êî-òîðîãî òåïåðü ðàñïîëîæåíû çà-âîä "Âûìïåë" è ðÿä æèëûõ äî-ìîâ.

Òîëüêî ïîä óòðî ñòèõëàñòðåëüáà, áûëà âûñòàâëåíà îõðà-íà, âñÿêèå ïîïûòêè ïðîíèêíóòü êìåñòó êàçíè ïðåñåêàëèñü ñòðåëü-áîé áåç ïðåäóïðåæäåíèÿ.

Òîëüêî ÷åðåç äåíü ëþäèñìîãëè ïîáûâàòü íà ìåñòå êàç-íè. Îõ, ñòðàøíî áûëî ñìîòðåòü!

Ð.S. Åñòü ïèñüìà îò ãðàæ-äàí, â êîòîðûõ óòâåðæäàåòñÿ, ÷òîçàâîä "Âûìïåë", ÑÏÌÊ-84, æèëûå äîìà, äåñêàòü, "ñòîÿò íà êîñòÿõ òåõ ðàñ-ñòðåëÿííûõ ãîðîæàí". Ýòî íåâåðíî. Ñ òîãî äíÿ, êàê âîèíû 2-é Ãâàðäåé-ñêîé àðìèè îñâîáîäèëè ãîðîä, áûëà îáðàçîâàíà ãîñóäàðñòâåííàÿ êî-ìèññèÿ ïî ïåðåçàõîðîíåíèþ æåðòâ ôàøèçìà. Òåõ, êîãî óçíàâàëè ðîä-ñòâåííèêè èëè ñîñåäè, ÷ëåí êîìèññèè çàïèñûâàë â ñïèñîê, êîãî íèêòîíå óçíàâàë - ñ÷èòàëè ïî ÷åðåïó. È âñå òðóïû ïåðåâîçèëè â ïðîòèâî-òàíêîâûé ðîâ, ãäå òåïåðü ìåìîðèàëüíûé êîìïëåêñ “Êðàñíàÿ ãîðêà”.

Ïî ïðîñüáå æèòåëåé ïîñ.×åðíîìîðñêîå è íåêîòîðûõ ãðàæäàí Åâ-ïàòîðèè, êòî îïîçíàë ñâîèõ ðîäíûõ, êîìèññèÿ îñòàâèëà íà ìåñòå ãèáå-ëè. Íà áðàòñêîé ìîãèëå óñòàíîâëåí ïàìÿòíèê.

Âî ãëóáîêîì ðâó, ïîä ïëèòàìèïîêîèòñÿ ïðàõ ñîòåí ìèðíûõ æèòåëåéÅâïàòîðèéñêîãî ðàéîíà. Â òîì ÷èñëåíà ýòîì ìåñòå áûëè ðàññòðåëÿíû äåòèèç ïîñåëêà Àê-Ìå÷åòü (íûíå ïãò ×åð-íîìîðñêîå) – Ñåðãåé Íàêèäåíü, ÀííàÊîáûëü÷åíêî, Ìàðèÿ ×åðíÿâñêàÿ, Âà-ëåíòèí Àãååâ, ßêîâ Êîñåíêîâ.

ÊÐÀÑÍÛÉ ÃÀËÑÒÓÊÂ ôåâðàëå 1992 ãîäà â ãîðîäñêîé ñîâåò âåòåðàíîâ Ðîçà Ëàçàðåâ-

íà Øàïèðî ïðèíåñëà ïèñüìî, â êîòîðîì áûëè óêàçàíû èìåíà ìàëü÷è-øåê è äåâî÷åê, êîòîðûå áûëè ðàññòðåëÿíû òîëüêî çà òî, ÷òî â èõ äîìàõíàøëè ïèîíåðñêèå ãàëñòóêè. Â ñïèñêå ðàññòðåëÿííûõ çíà÷èëèñü: áðà-òüÿ Áîðèñ è Àðîí Øàïèðî, áðàò è ñåñòðà Êàòÿ è Èëüÿ À÷êèíàçè, áðà-òüÿ Àíèñèì è Èîñèô Òðåâãîäà.

×ëåí ïðåçèäèóìà ãîðîäñêîãî ñîâåòà âåòåðàíîâ Èâàí Êèðèëëîâè÷Ïîëÿõ (òåïåðü åãî óæå íåò â æèâûõ) çàíèìàëñÿ ïîèñêîì æåðòâ íåìåö-êîãî ôàøèçìà, î ãèáåëè ïèîíåðîâ ðàññêàçàë ñëåäóþùåå:

- Ìû îïðîñèëè ìíîãèõ æèòåëåé ãîðîäà, êîòîðûå ïîäòâåðäèëè òîòôàêò, ÷òî ïèîíåðñêèé ãàëñòóê äëÿ êàðàòåëåé ðàâíîñèëåí êðàñíîé òðÿï-êå äëÿ áûêà. Ýòî òåïåðü øêîëüíèêè íå íîñÿò ãàëñòóêè, à â ñîðîê ïåðâîìçà íåãî ïðèõîäèëîñü ðàññ÷èòûâàòüñÿ æèçíüþ. Ê ïðèìåðó, ïðè î÷åðåä-íîé îáëàâå â ñòàðîé ÷àñòè ãîðîäà â îäíîì èç äîìîâ íåìöû îáíàðóæè-ëè íà ñòåíå êðàñíûé ãàëñòóê. Â ýòîò æå âå÷åð ðàññòðåëÿëè âñþ ñåìüþßêîâà Ìîèñååâè÷à Òðåâãîäû. Åãî ñàìîãî, åãî æåíó Ïîëèíó Èîñèôîâíó,ñûíà Èîñèôà è âíóêà Àíèñèìà, âëàäåëüöà ãàëñòóêà. Àíèñèì ðîäèëñÿ â1927 ãîäó, â òîò ãîä, êîãäà íåìöû îêêóïèðîâàëè ãîðîä, åìó èñïîëíèëîñü14 ëåò, ãàëñòóê îí óæå íå íîñèë ïî òîé ïðè÷èíå ÷òî âñòóïèë â êîìñîìîë,íî ãàëñòóê ïðèáåðåã, ïîâåñèâ íà ñòåíêó ðÿäîì ñ êíèãàìè. Òàì åãî çàìå-òèëè ïàòðóëè, ïðîâîäèâøèå îáëàâó.

Ìîæåò áûòü, îáîøëîñü áû âñå ñïîêîéíî, åñëè áû Àíèñèì íå âûõâà-òèë ãàëñòóê èç ðóê êàðàòåëÿ, êîãäà òîò ñîðâàë åãî ñî ñòåíû è ïîïûòàëñÿïîðâàòü. Â ñëåäóþùåå ìãíîâåíèå ñèëüíûé óäàð â ëèöî îòáðîñèë åãî âóãîë êîìíàòû...

Ãîâîðÿò, ÷òî â òðàãè÷åñêóþ ìèíóòó, ïåðåä ãèáåëüþ, íàïðèìåð, âñÿæèçíü ÷åëîâåêà ïðîõîäèò ïåðåä íèì çà îäíî ìãíîâåíèå. "Àíèñèì ïîä-íÿëñÿ ñ ïîëà. Åãî êðåïêèå ïëå÷è âçäûìàëèñü è îïóñêàëèñü, ðàçáèòîåëèöî ãîðåëî. Íîãè åãî çàìåòíî äðîæàëè, ãëàçà ãîðåëè íåíàâèñòüþ. Àêàðàòåëè ïðèêëàäàìè àâòîìàòîâ ïîêàçûâàëè íà äâåðü,÷òîáû âûõîäè-ëè âñå", – òàê ðàññêàçûâàë î òîì ñëó÷àå îäèí èç ïåðåâîä÷èêîâ, êîòîðûéñîïðîâîæäàë ïàòðóëåé.

Êîãäà Àíèñèìó èñïîëíèëîñü äåñÿòü ëåò, â êëàññå ïðåäëîæèëè ïðè-íÿòü åãî â ïèîíåðû. Ñòàëè äóìàòü, ãäå è êàê óñòðîèòü ñáîð ïèîíåðñêî-ãî îòðÿäà. Êàê ïðàâèëî, äî âîéíû â ïèîíåðû ïðèíèìàëè íàêàíóíå Îê-òÿáðüñêèõ ïðàçäíèêîâ, íà òîðæåñòâåííîé ëèíåéêå.

È âîò ýòîò äåíü íàñòóïèë - 7 íîÿáðÿ 1937 ãîäà. "Âñå ìû äîëæíûæèòü, ó÷èòüñÿ è áîðîòüñÿ çà âûñîêèå ïîêàçàòåëè â ó÷åáå", – ñêàçàëäèðåêòîð øêîëû è ïîäîøåë ê Àíèñèìó, äåðæà â ðóêàõ êðàñíûé ãàëñòóê.Àíèñèì ñòîÿë â áåëîé ðóáàøå÷êå, â ÷åðíûõ, îòóòþæåííûõ ìàìîé áðþ÷-êàõ è î÷åíü ñ÷àñòëèâûé.



"K áîðüáå çà äåëî Ëåíèíà, çà ñâîáîäó è ÷åñòü íàøåé Ðîäèíû áóäüãîòîâ, ïèîíåð Àíèñèì Òðåâãîäà!"- ñêàçàë äèðåêòîð øêîëû è ïîâÿçàëÀíèñèìó êðàñíûé ãàëñòóê.

"Âñåãäà ãîòîâ!" - îòâåòèë Àíèñèì...Â òîò âå÷åð âñþ ñåìüþ ðàññòðåëÿëè â îäíîé èç òðàíøåé ïîäñîá-

íîãî õîçÿéñòâà ÂÖÑÏÑ çà ãîðîäîì..."Èâàí Êèðèëëîâè÷ äîñòàë êèïó áóìàã, ñêàçàë: "Âîò âèäèòå, ñêîëüêî

ó íàñ ïèñåì îò ãðàæäàí ãîðîäà, â êîòîðûõ çàïå÷àòëåíû ñòðàäàíèÿ, ãîðåíàøèõ ëþäåé. Èõ èìåíà íàäî íàéòè".

Âîðîøà ñòàðûå çàïèñè ìíîãîëåòíåé äàâíîñòè, âñå æå õîòåëîñüáû, ÷òîáû è ñåãîäíÿøíèå øêîëüíèêè àêòèâíåå âêëþ÷àëèñü â ïîèñê -âåäü ïîèñê ïîìîãàåò ñòàíîâëåíèþ âçðîñëîãî ÷óâñòâà - ïàìÿòè. Âåðþ,þíîøà, âïåðâûå óñòàíîâèâøèé èìÿ ïîãèáøåãî, íèêîãäà åãî íå çàáóäåò.Èñòîðèÿ äëÿ òàêîãî ìîëîäîãî ÷åëîâåêà áóäåò óæå íå êíèæíûìè ñòðà-íèöàìè, à èñòî÷íèêîì íðàâñòâåííîñòè.


ÐÀÑÑÒÐÅËßËÈ ÂÑÞ ÑÅÌÜÞÓäèâèòåëüíî ÷èñòîå â ýòîé æåíùèíå ÷óâñòâî äîáðîòû, äóøåâíîñòè,

à ïðîæèëà îíà óæå áîëåå âîñüìèäåñÿòè ëåò, òðóäíóþ, áîëüøóþ æèçíü.È åñëè áû ÿ âëàäåë êèñòüþ, åñëè áû çàäóìàë íàïèñàòü ïîðòðåò "êðûì-ñêîé ìàäîííû",ïîëîæèë áû âîñíîâó ýòîé êàð-òèíû äóøåâíûåêà÷åñòâà ËèäèèÈâàíîâíû Äàð-âèäîâîé. Âïðî-÷åì, íå òîëüêîåå. Íåêðàñîâñ-êàÿ ñòðîêà “Åñòüæåíùèíû â ðóñ-ñêèõ ñåëåíüÿõ”ñëîâíî íàïèñà-íà î ïîêîëåíèè,ïðîøåäøåì èñ-ïûòàíèÿ îãíåí-íûìè ñîðîêîâû-ìè ãîäàìè.

ÏðîæèâàåòËèäèÿ Èâàíîâíàïî óëèöå Ïåðå-

êîïñêîé,6. Ñûí è äî÷ü óæå äàâíî îáçàâåëèñü ñâîèìè ñåìüÿìè è æè-âóò îòäåëüíî.

- Ìîÿ áàáóøêà Ìàðèÿ Ãðèãîðüåâíà Êàðïóñü, öàðñòâî åé íåáåñíîå,ìíîãî ðàññêàçûâàëà î òîì, êàê â îäíî÷àñüå áûëà ðàññòðåëÿíà âñÿ ååäðóæíàÿ, ðàáîòÿùàÿ ñåìüÿ: ìóæ, ñûíîâüÿ, âíóêè, - ðàññêàçûâàåò ËèäèÿÈâàíîâíà. - À ïðîèçîøëî ýòî òàê: æèëè îíè â òîò ãîä ïî óëèöå Êðûì-ñêîé, 22. Îäíàæäû, ýòî ñëó÷èëîñü óæå ïîñëå âûñàäêè ìîðñêîãî äåñàíòà,åå ñûí Ìàêñèì áåæàë èç ïëåíà è ñêðûâàëñÿ óæå áîëåå íåäåëè íà÷åðäàêå äîìà. Èëè êòî äîíåñ, èëè ýòî ñëåïàÿ ñëó÷àéíîñòü, ïîçäíî âå÷å-ðîì â äîì íàãðÿíóëî íåñêîëüêî êàðàòåëåé, çàáðàëè âñåõ åå ìóæ÷èí:ìóæà Ïåòðà Åôèìîâè÷à, ñûíîâåé Ìàêñèìà, Èëüþ, Ìèõàèëà, âíóêîâ Êîí-ñòàíòèíà è Ïåòðà.

Ìàòü Êîíñòàíòèíà è Ïåòðà, òåòÿ Ôåíÿ, âöåïèëàñü â ìëàäøåíüêîãîÏåòðà è ñòàëà óìîëÿòü îòïóñòèòü äåòåé, èì áûëî ïî 14-15 ëåò. Æóêîâñ-êàÿ îñòàíîâèëà êîíâîé è ñêàçàëà:

- Çàáèðàé ìëàäøåãî.Îäíàêî Ïåòð óïåðñÿ è ðåøèòåëüíî çàÿâèë:- Áåç Êîñòè äîìîé íå ïîéäó!- Ìàðø â ñòðîé! - ïðèêàçàëà Æóêîâñêàÿ.Êàðàòåëü òîëêíóë Ïåòðà â ñïèíó àâòîìàòîì, ñòðîé äâèíóëñÿ çà ãî-

ðîä. Áàáóøêà è ìàòü îñòàëèñü íà ìåñòå, äàëüøå èì èäòè çàïðåòèëè.Ïðèìåðíî ÷åðåç ïîë÷àñà ñòàëè ðàçäàâàòüñÿ àâòîìàòíûå î÷åðå-

äè. Òàê ïîãèáëà âñÿ ñåìüÿ ìîåé áàáóøêè Ìàðèè Ãðèãîðüåâíû.Ñòðàøíîé ñìåðòüþ ïîãèá áðàò îòöà, ìîé äÿäÿ Íèêîëàé Âàñèëüå-

âè÷ Ïåëåõ. Îí óæå ñïàë, êîãäà â äîìå ïîÿâèëèñü êàðàòåëè. Ïðèêàçàëèáûñòðî âûéòè âî äâîð. Äÿäÿ óñïåë íàäåòü ãàëîøè, áåç îäåæäû åãîâûòîëêàëè íà óëèöó.

Íåìíîãèì ïîñ÷àñòëèâèëîñü âûæèòü â òî òÿæåëîå âðåìÿ. Îñòàëèñüâ æèâûõ è æèâóò òåïåðü Íàòàëüÿ Íèêîëàåâíà, Äàðüÿ Íèêîëàåâíà (ïîìóæó Õàáàðîâà), ÿ äà Àííà Èâàíîâíà (ïî ìóæó Ñåâîñòüÿíîâà)... Ñåäîåîäèíî÷åñòâî,òàê çíàêîìîå ìíîãèì åâïàòîðèéñêèì æåíùèíàì, ðàíî ïî-ñåòèëî èõ, õîòÿ, êàê ó Ëèäèè Èâàíîâíû, åñòü äî÷ü, ñûí, åñòü âíóêè. Êîíå÷-íî, êàæäàÿ â þíîñòè ïåðåæèëà ñòðàøíóþ âîéíó,êîòîðàÿ íåñëà ñìåðòü,ãîëîä, õîëîä. Èì õîòåëîñü áû, ÷òîáû îíè íå çàáûâàëè òî, ÷òî ïîìíÿò îâîéíå îíè.

Êîíå÷íî, åñòü â Êðûìó äðóãèå ìåñòà, ïîëèòûå ïîòîì è êðîâüþ. È ÿñîãëàñåí ñ Ëèäèåé Èâàíîâíîé è äðóãèìè æèòåëÿìè ãîðîäà, êîòîðûå âñâîèõ ïèñüìàõ îòñòàèâàþò ïðàâî íà âîçâåäåíèå ìåìîðèàëà “Êðàñíàÿãîðêà”.

Çàïèñàë Ñòåïàí Áóáåíèí.Ìàðèÿ Ãðèãîðüåâíà è Ïåòð Åôèìîâè÷ Êàðïóñü,ôîòî 1940 ã.



ÓÂÅÇÅÍÍÀß Â ÐÀÁÑÒÂÎ- Ñ ïðèõîäîì îêêóïàíòîâ æèçíü â ãîðîäå ïðàêòè÷åñêè çàìåðëà.

Òåàòð, Äâîðåö ïèîíåðîâ, ñàíàòîðèè, øêîëû îïóñòåëè, áèáëèîòåêè çà-êðûëèñü, - ðàññêàçûâàåò Ëþäìèëà Âèêòîðîâíà Äåðæàâèíà (äåâè÷üÿ ôà-ìèëèÿ Êðóãëîâà). - Âñå ñèäåëè ïî äîìàì. Äàæå ñîñåäè è çíàêîìûå íåõîäèëè äðóã ê äðóãó. Íà óëèöå ïîÿâëÿëèñü òîëüêî äíåì, è òî ïî êðàé-íåé íåîáõîäèìîñòè. Ñ âå÷åðà ñòàâíè çàêðûâàëèñü, íî êàëèòêè è äâå-ðè âñåãäà áûëè îòêðûòû, òàêîå áûëî òðåáîâàíèå êîìåíäàíòà ãîðîäà,ãîðîä ïîãðóæàëñÿ â òèøèíó, íàñòîðîæåííóþ è òðåâîæíóþ, êîòîðóþ âðå-ìÿ îò âðåìåíè íàðóøàëè âûñòðåëû èëè ãðîõîò ïðîíîñèâøèõñÿ ïî ïó-ñòûííûì óëèöàì àâòîìàøèí èëè ìîòîöèêëîâ.

Â òå äíè ìû ñ áðàòîì Âëàäèìèðîì æèëè ïî óëèöå Ïðèìîðñêîé,10ó äåäà Ãíåíîãî Âëàäèìèðà Ìàêñèìîâè÷à, à íàøè ðîäèòåëè – ìàòü Àíà-ñòàñèÿ Ìàêñèìîâíà è îòåö Âèêòîð Ëüâîâè÷ Êðóãëîâû – æèëè â Ñåâàñ-òîïîëå, òàê êàê îòåö, êàïèòàí I ðàíãà, ñëóæèë íà ïîäâîäíîé ëîäêå â ×åð-íîìîðñêîì ôëîòå, îí áûë êîìàíäèðîì ëîäêè.

Ïîñëå âûñàäêè ìîðñêîãî äåñàíòà íà òðåòèé äåíü ìîåãî áðàòà,Êðóãëîâà Âëàäèìèðà Âèêòîðîâè÷à, ðîæäåíèÿ 1926 ãîäà, íåìöû çàáðà-ëè. Â òå äíè âñåõ ìóæ÷èí â âîçðàñòå îò 14 äî ãëóáîêèõ ñòàðèêîâ ñîáè-ðàëè, à çàòåì ðàññòðåëèâàëè. Â êíèãå "Êðàñíàÿ ãîðêà" â ñïèñêå ïîäíîìåðîì 3 çàõîðîíåí íå "Ãíåíîé Âëàäèìèð Ìàêñèìîâè÷", êàê çíà÷èòñÿâ êíèãå, à ìîé áðàò Êðóãëîâ Âëàäèìèð Âèêòîðîâè÷. Äåäóøêà, öàðñòâîåìó íåáåñíîå, óìåð ñâîåé ñìåðòüþ. Áðàò ó÷èëñÿ â øêîëå ÐÇ, åìó áûëî15 ëåò îò ðîäó, à ìíå 14 ëåò. Íåñêîëüêî ìåñÿöåâ ñïóñòÿ ïîñëå ðàññòðåëàáðàòà, 6 ñåíòÿáðÿ 1942 ãîäà, â ãîðîäå áûëà ïðîâåäåíà îáëàâà íà äåâó-øåê è ìîëîäûõ æåíùèí äî 35 ëåò ñ öåëüþ îòáîðà ðàáî÷åé ñèëû âÃåðìàíèþ. Âå÷åðîì íàñ ïîãðóçèëè â òîâàðíûå âàãîíû è ïîâåçëè. Ââàãîíå íàõîäèëîñü îêîëî ïÿòèäåñÿòè ÷åëîâåê. Âìåñòå ñî ìíîé åõàëèíà êàòîðæíûé òðóä Âàëÿ Òêà÷åíêî (íûíå Ïåòðàêîâà), Íàäÿ Ïðèõîäüêî(íûíå Øàìðàí), Àíÿ Íèêóëèíà (íûíå Ïèðîæåíêî), âñåãî 45 ÷åëîâåê

Ýøåëîí äî Ïîëüøè øåë 30 ñóòîê. Óñëîâèé â òîâàðíÿêàõ, êàê èçâå-ñòíî, íèêàêèõ. Ïðàâäà, â äâà äíÿ îäèí ðàç äàâàëè íà âåñü âàãîí 5 áóõà-íîê õëåáà. Ïî ïðèáûòèè â Ïîëüøó, ñòàíöèþ íå ïîìíþ, íàñ ïîâåëè âáàíþ. Âøåé â áåëüå áûëî âèäèìî-íåâèäèìî. Ïîñëå ïîìûâêè íàñ ïå-ðåîäåëè âî âñå ïîëîñàòîå, ñíîâà ïîãðóçèëè â òîâàðíûå âàãîíû è îò-ïðàâèëè â Ãåðìàíèþ.

Íå ïîìíþ, íà êàêèå ñóòêè íàø ýøåëîí ïðèáûë â ãîðîä Ãàìì, âåñüíàø âàãîí áûë çà÷èñëåí ðàáî÷èìè íà ôàáðèêó "Óíèîí", ìíå äîñòàëàñüäîëæíîñòü óáîðùèöû. Ïðèõîäèëîñü ðàáîòàòü ñ ðàííåãî óòðà è äî ïî-çäíåãî âå÷åðà. Ïèòàëèñü ìû â ñòîëîâîé, êîíå÷íî, êîðìèëè òàê, ëèøü áûíîãè íîñèëè. Áëàãîäàðÿ ìîëîäîìó îðãàíèçìó ÿ âûæèëà, à ìíîãèå íåäîæèëè äî äíÿ îñâîáîæäåíèÿ.

8 ìàÿ ñîðîê ïÿòîãî ãîäà íàä ãîðîäîì ïîâèñëà àìåðèêàíñêàÿ àâèà-öèÿ. Âñêîðå ñàìîëåòû ñòàëè ñáðàñûâàòü áîìáû, ïîäíÿëñÿ ñòðàøíûéãðîõîò, íåñêîëüêî áîìá óïàëî íà òåððèòîðèþ íàøåé ôàáðèêè, ïîñëûøà-ëèñü êðèêè, ñòîíû. Ìíîãèå íàøè êðûì÷àíå ïîãèáëè ïîä ýòèìè áîìáà-ìè. Áîìáåæêà ïðîäîëæàëàñü îêîëî ÷àñà, ïîñëå â ãîðîä âîøëè àìåðè-êàíñêèå ñîëäàòû è íàñ îáúÿâèëè ñâîáîäíûìè. Íà ñëåäóþùèé äåíü, àìîæåò áûòü, ÷åðåç äâà äíÿ, ÿ ïîëó÷èëà äîêóìåíò íà æèòåëüñòâî â Êðûì-ñêóþ îáëàñòü. Êîíå÷íî, çäîðîâüå áûëî ïîäîðâàíî, ïðèøëîñü íà÷èíàòüæèçíü êàê áû çàíîâî...


ÑÏÈÑÎÊåâïàòîðèéöåâ, ðàññòðåëÿííûõ â 1941-1944 ãîäàõ

íåìåöêî-ôàøèñòñêèìè çàõâàò÷èêàìè è ïîõîðîíåííûõíà Êðàñíîé ãîðêå

(Ñïèñîê ñîñòàâëåí ïî àðõèâíûì äàííûì ÅâïàòîðèéñêîãîÇÀÃÑà)

1 Ñðóëüêåâè÷ Àííà Ñåìåíîâíà 2 Ìåëüíèê Ëþáîâü Íèêèòè÷íà 3 Øâåäåíêî Ïåòð Âàñèëüåâè÷ 4 Øâåäåíêî Âàñèëèé Åâñòàôüåâè÷ 5 Íåóìûâàéêî Ïåòð Ëàâðåíòüåâè÷ 6 Èâàíè÷åâ Àëåêñåé Íàóìîâè÷ 7 Ïîïêîâ Àíäðåé Ôîìè÷ 8 Æèòî Èâàí Àðõèïîâè÷ 9 ßêîâåíêî Àíäðåé Âàñèëüåâè÷10 Ïèðîãîâ Àëåêñàíäð Ãðèãîðüåâè÷11 Îãäàíåö Àëåêñàíäð Ãîðäååâè÷12 Äæóãàí Êîíñòàíòèí Ãàâðèëîâè÷13 Ìîòîðíûé Ãðèãîðèé Åôèìîâè÷14 Òêà÷åíêî Ìèõàèë Èâàíîâè÷15 Æóðîâ Äìèòðèé Òèìîôååâè÷16 Êîøåëåâ Ôåäîð Ñåìåíîâè÷17 Áóãàåíêî Èâàí Ïåòðîâè÷18 Ñîñåäåíêî Àíàòîëèé Åëèçàðîâè÷19 Âäîâåíêî Èâàí Ñåìåíîâè÷20 Çîçóëåâñêèé Ñåðãåé Ôåäîòîâè÷21 Áîòà Ñåìåí Ìîèñååâè÷22 Áîòà Ñîëîìîí Ìîèñååâè÷

18 5 6190319251899189918671886189118891879192418891885191419021890190519051889188218941902

¹ ï/ï Ôàìèëèÿ, èìÿ, îò÷åñòâîÃîä

ðîæäåíèÿÍàöèîíàëü-

íîñòü

íå óêàçàíî-//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//-



23 Ñàðèáàí ßêîâ Àðîíîâè÷24 Êóìûø Àáðàì Èîñèôîâè÷25 Õîäæàñ Ìîèñåé Èñààêîâè÷26 Ñóëüñêèé Âàñèëèé Ãðèãîðüåâè÷27 Î÷àí Èñààê Àáðàìîâè÷28 Î÷àí ßêîâ Àáðàìîâè÷29 Ñåíüêèí Ìèõàèë ßêîâëåâè÷30 Äîìàíñêèé Èâàí Èâàíîâè÷31 Ìàðêîâè÷ Èçðàèëü Çîñåâè÷32 Ðîìàíîâ Ìèõàèë Âàñèëüåâè÷33 Ïàâëåíêî Àëåêñàíäð Àëåêñååâè÷34 Êóðåíêî ßêîâ Âàñèëüåâè÷35 Êàëèíè÷åíêî Ëóêà Êîíñòàíòèíîâè÷36 Ðåâóòèíñêèé Íèêîëàé Ñòåïàíîâè÷37 Ãðóäèíñêèé Âàñèëèé Ñèëîâè÷38 Áóáëèê Àíòîí Ôåäîðîâè÷39 Ãðèãîðåíêî Èâàí ßêîâëåâè÷ 188540 Æîìãîíÿí Ãàëóñò Îâàíåñîâè÷ 189441 Ëåîíîâ Àêèì Èâàíîâè÷ 190242 Óêîëîâ Èâàí Ñåìåíîâè÷ 191443 Ãàïëèê Ãàâðèèë Ôåäîðîâè÷ 188844 Ñîëîâîé Ñåðãåé Âàñèëüåâè÷ 192345 Ãðàáêî Íèêîëàé Ãàâðèëîâè÷ 192646 Ãðàáêî Ãàâðèèë Íèêîëàåâè÷ 188847 Ïàñòðèãàíîâ Àíàòîëèé Åôèìîâè÷ 192448 Ïàñòðèãàíîâ Åôèì Äàâèäîâè÷ 189449 Ãîí÷àðîâ Ñòåïàí Èâàíîâè÷ 188050 ×åðíûø Èâàí Ìèõàéëîâè÷ 190251 Øàìàø ßêîâ ßêîâëåâè÷ 189452 Êîâåðêîâ Âàñèëèé Èîñèôîâè÷ 188653 Ìåëåøêî Íèêîëàé Êèðèëëîâè÷ 187754 Æåëîíîðåíêî Íèêîëàé Äìèòðèåâè÷ 192455 Ãåëèëîâè÷ Ñîëîìîí ßêîâëåâè÷ 188356 Åøòîêèí Èâàí Èâàíîâè÷ 190457 Áîãàëîçñêèé Ñåðãåé Íèêèòîâè÷ 190358 Þðòîâ Òèìîôåé Àôàíàñüåâè÷ 188859 Ïîíîìàðåíêî Ìèõàèë Âàñèëüåâè÷ 190560 Êðèêñèí Áîðèñ Íèêîëàåâè÷ 192461 ×åïåëåâ Ïåòð Ñåðãååâè÷ 191062 Ðàçóìíûé Àíäðåé Åãîðîâè÷ 189063 Õîõëîâ Èâàí Ôèëèïïîâè÷ 189364 Õîõëîâ Âëàäèìèð Èâàíîâè÷ 1917

65 Ìîíÿê Ðåéçåëü Íèñîâíà 187266 Çèíü÷åíêî Èëëàðèîí Ñåìåíîâè÷ 190067 Êðóïêî Ìîíòèé Èâàíîâè÷ 190168 Ìîíÿê ßêîâ Øèìèíîâè÷ 186469 Õàð÷óê Ãðèãîðèé Ñòàíèñëàâîâè÷ 188870 Ãàòàðîâ Ãðèãîðèé Ôåäîðîâè÷ 188871 Ðàôàèëîâ Èñàê ßêîâëåâè÷ 188872 Ðàôàèëîâà Çîÿ Èñàêîâíà 191473 Ðàôàèëîâà Ìèõàÿ Èìøàåâíà 189574 Ðàôàèëîâ Ñîëîìîí Èñàêîâè÷ 1936

75 Ðàôàèëîâ Àáðàì Èñàêîâè÷ 192876 Èñàêîâà Ñîíÿ Èõïèëîâíà 1937

77 Ðàôàèëîâà Ìàðãî Èñàêîâíà 193278 Ãðèöåíêî Äìèòðèé Èâàíîâè÷ 187479 Ìèùåíêî Ôèëèïï Ïåòðîâè÷ 188880 Ïðîíèí Äìèòðèé Àëåêñååâè÷ 190281 Øàïîâàëîâ Àíòîí Ïåòðîâè÷ 188882 Øàïîâàëîâà Àííà Õðèñòîôîðîâíà 188483 Âàñèëüåâ Ïåòð Íèêîëàåâè÷ 188584 Ïîëóÿí÷èê Ïàâåë Òðîôèìîâè÷ 187485 Ïàâëåíêî Âàñèëèé Èâàíîâè÷ 190386 Êîâàëåíêî Ìèõàèë Âàñèëüåâè÷ 188887 Ãëûáèí Âàñèëèé Èâàíîâè÷ 189888 Ôîìáåðøòåéí Áàñÿ 187989 Ïåòóõîâà Ïîëèíà Èñàêîâíà 189090 Ëåâ Ðîçàëèÿ Èñàêîâíà 190791 Ïàñòóõîâ Ãðèãîðèé Àáðàìîâè÷ 188992. Êèñêà÷è Âåíèàìèí Ñåìåíîâè÷ 189693 Íåìèðîâñêèé Ãîðäåé Ëóêè÷ 187694 Êèðèí÷åâ Ãàâðèèë Êóçüìè÷ 190095 Ëàñòèêîâ Âàñèëèé Âàñèëüåâè÷ 190696 Êàíäðàøêèíà Ìàðèÿ Ñåðãååâíà 189597 Ðóäåíêî Íèêàíîð Òåðåíòüåâè÷ 188898 Êîïûòîâ Åãîð Ñòåïàíîâè÷ 190499 Ðûæèêîâ Èâàí Íèêèòîâè÷ 1890100 Ñàâèí Íèêîëàé Ôåäîðîâè÷ 1924101 Òàèðîâà Ëþäìèëà Àáðàìîâíà 1921102 Ãðèøóòèí Èâàí Ãðèãîðüåâè÷ 1926103 Êóçüìèí Ïåòð Ôåäîðîâè÷ 1892104 Àðòåìåíêî Íèêîëàé Ñåìåíîâè÷ 1913

1904189118931901189418831878190518591893190918821898191218901910

-//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//-

-//--//--//--//--//--//--//--//--//--//-

5 ëåò îò ðîäó-//--//-

4 ãîäèêà-//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//-//--//--//--//--//--//-//--//--//--//--//--//-//--//--//--//-



105 Áàáè÷ Òåðåíòèé Ôèëèïïîâè÷ 1896106 Àïàëü÷åíêî Àëåêñàíäð Ñòåïàíîâè÷ 1895107 Áóòåíêî Àëåêñàíäð Ãàâðèëîâè÷ 1890108 Áóòåíêî Òàìàðà Àëåêñàíäðîâíà 1921109 Êîíîâàëåíêî Âàñèëèé Íèêîëàåâè÷ 1924110 Êàö Øåíäåëü Àáðàìîâíà 1859

111 Ñìàëèåíêî Àëåêñàíäð Ìèõàéëîâè÷ 1910112 Þðüåâ Ñàâåëèé Àíàñòàñîâè÷ 1904113 Äàâêóø Àëîèçè Âèêåíòüåâè÷ 1916114 Øèðèíüÿíö Àìáàðöóìÿí Áàãäàñàðîâè÷1893115 Âîéòåíêî Ìàòâåé Èâàíîâè÷ 1894116 Ñîêóð Êñåíèÿ Ïàâëîâíà 1914117 Ñîêóð Ìàðèÿ Ìåôîäüåâíà 1920118 Ñîêóð Ìåôîäèé Ìîèñååâè÷ 1865119 Ñîêóð Òàòüÿíà Ìåôîäüåâíà 1867120 Ñîêóð Àíàñòàñèÿ Ìåôîäüåâíà 1912121 Ðàéöåñà Èçðàèëü Áîðèñîâè÷ 1872122 Ðàéöåñà Ñàìîèë Èçðàèëåâè÷ 1906123 Ãëåéáìàí Ðàõàèëü ßêîâëåâíà 1887124 Ãëåéáìàí Ðåáåêà Áîðóõîâíà 1920125 Ãëåéáìàí Áîðóõ Çåéìèíîâè÷ 1882126 Ðàéöåñà Ñàððà Àáðàìîâíà 1871137 Äîìàøåíêî Ñåìåí Ôåäîðîâè÷ 1901138 Òóìàí Îãëó Ìàíà139 Ãîëåíêî Èîñèô Ïðîêîôüåâè÷140 Ãîëåíêî Ãåîðãèé Èîñèôîâè÷141 Ãîëóáåâ Âëàäèìèð Ëüâîâè÷142 Êîïåéêî Åâãåíèé Åãîðîâè÷143 Åâñþêîâ Ôåäîð Ïåòðîâè÷144 Ñûòíèêîâ Èëüÿ Ìèõàéëîâè÷145 Èçìåðëè Àííà Èîíîâíà146 Òîíå Ìàëêà Õàöêåëåâíà147 Òîíå Ýñôèðü Àáðàìîâíà148 Òðåâãîäà ßøâà Ìîèñååâè÷149 Òðåâãîäà Ïîëèíà Èîñèôîâíà150 Òðåâãîäà Èîñèô151 Òðåâãîäà Àíèñèì152 Òàðàíîâ Àëåêñåé Ïàâëîâè÷153 Ïèñüìåííàÿ Åëèçàâåòà Àíäðååâíà154 Êèÿí Àëåêñåé Äìèòðèåâè÷155 Ìàêñþê Àííà Àáðàìîâíà

-//--//--//--//--//--//-

83 ãîäà-//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//-

-//-

156 Ìàêñþê Íèêîëàé Àáðàìîâè÷157 Øïàòîâ Àëåêñàíäð Ôåäîðîâè÷158 Èøóòèí Èâàí Ñåðãååâè÷159 Ñòàí÷óê Âàëåíòèíà Èâàíîâíà160 Ìèøèåâ Ìèõàèë Ìèøèåâè÷161 Ìèøèåâà Ñàðà Àáðàìîâíà162 Ýêìåí÷è Èëüÿ Ãðèãîðüåâè÷163 Ýêìåí÷è Ôåäîð Ãðèãîðüåâè÷164 Áåáêî Ïåòð Åôèìîâè÷165 Ïëàøèõèí Ìèõàèë Ìèòðîôàíîâè÷166 Ñïàôîïóëî Êîíñòàíòèí Åëåôòåðîâè÷167 Ñïàôîïóëî Åëåôòåðèé Êîíñòàíòèíîâè÷168 Ñàëûïèí Àëåêñåé Äìèòðèåâè÷169 Áóãàåâ Ñåðãåé Åôèìîâè÷170 Âîðîáüåâà Ìàðèíà Èëëàðèîíîâíà171 Áåçåíîâè÷ Àíàòîëèé Ðîìàíîâè÷172 Âîëîäíèêîâ Êèðèëë173 Áàøòàííèê ßêîâ Èãíàòüåâè÷174 Ëûõîâ Ãðèãîðèé Àðòåìüåâè÷175 Æóðàâëåâ Èâàí Èâàíîâè÷176 Ïîëàâñêèé Àíòîí Âàñèëüåâè÷177 Ñàðàô Ñàìóèë Àáðàìîâè÷178 Òàáîðñêèé Ãðèãîðèé Èîñèôîâè÷179 Áåäåðêèí Ìèõàèë Ðîìàíîâè÷180 Ãåëèëîâè÷ Ãåëåëü Ñåìåíîâè÷181 Õóäèê Ãðèãîðèé Êîíäðàòüåâè÷ 1910182 Ñèìèîôîðèäè Ñòàðî Ïàâëîâè÷ 1907183 Áîãäàíîâ Èâàí ßêîâëåâè÷ 1914184 Ëóêîâñêèé Ðîìàí Çèíîâüåâè÷185 Ìåëêåñ Ðàéìóíä Ôðàíöåâè÷186 Ìàâðèäè Ïàâåë Àíàñòàñüåâè÷ 1920187 Ñïèðèí Ïåòð Åôèìîâè÷ 1907188 Ìàëþòà Íèêèòà Èâàíîâè÷ 1906189 Ìèðîøíè÷åíêî Òðîôèì Àëåêñååâè÷ 1886190 Ïåñêèøåâ Ôèëèïï Êèðèëëîâè÷191 Êîâàëåíêî Ôåäîð Ãåðàñèìîâè÷ 1873192 Ðåçíèê Ïåòð Ìèòðîôàíîâè÷193 Ñàðàíäàðèäè Àðèñòèä Ãåîðãèåâè÷ 1905194 Äâèçîâ Íèêîëàé Äìèòðèåâè÷195 Ëåõíî Ñâèðà ßêîâëåâíà 1899196 Ëåõíî Íàôòóëèé Õàèìîâè÷ 1891197 Ëåõíî Áàñÿ Íàôòóëüåâíà 1923

1887188719251925189719121912190318931920188318921911192719121901

1906

1912192418751909186718871907189918871897189219231913188818871901189119041888

19031914189218841906



198 Òêà÷åíêî Ïåòð Àðñåíòüåâè÷ 1908199 Öåëüïèê Èîñèô Èñàêîâè÷ 1911200 Ñòåïàíåíêî Êîíñòàíòèí Àíòîíîâè÷ 1877201 Êàçàíöåâ Àíäðåé Ñòåïàíîâè÷202 Åïèôàíîâ Ëóêüÿí Èãíàòüåâè÷ 1885203 Êîñòþ÷åíêî Ïåòð Ñåìåíîâè÷ 1888204 Ñîðîêèí Íèêîëàé Àíäðååâè÷ 1886205 Ñêëÿð Âëàäèìèð Åëèñååâè÷ 1909206 ×åðíûõ Àíòîíèíà Âàñèëüåâíà207 Áîæåíèê Åôèì Ìèòðîôàíîâè÷ 1893208 Êóðáàòîâ Ôåäîð Ìèõàéëîâè÷ 1900209 Êóáðàê Ôåîäîñèé Ôèëèìîíîâè÷ 1920210 Âëàñåíêîâ Àíäðåé Ãàâðèëîâè÷ 1890211 Ïîïîâ Âëàäèìèð ßêîâëåâè÷ 1890212 Ãàïîò÷åíêî Õàðëàìïèé ßêîâëåâè÷ 1891213 Áèëëîâà Ìèíà Èîñåëåâíà 1888214 Øàìàø Äàâèä Õàèìîâè÷ 1898215 Øàìàø Ñèìà Äàâèäîâíà 1923216 Øàìàø Êëàðà Àíèñèìîâíà 1902217 Øàìàø Àíèñèì Äàâûäîâè÷ 1927218 Êëèíàåâ Åôèì Íèêîëàåâè÷ 1908219 Àôàíàñèàäè Èâàí Êîíñòàíòèíîâè÷ 1921220 Àôàíàñèàäè Êèðüÿí Êîíñòàíòèíîâè÷ 1918221 Ìèäèêàðè Äìèòðèé Ìèõàéëîâè÷ 1900222 Ìèäèêàðè ßêèì Ìèõàéëîâè÷ 1902223 Ìèäèêàðè Èâàí Ìèõàéëîâè÷ 1904224 Ðàäîñåëüñêèé Èçðàèëü Ñîëîìîíîâè÷ 1871225 Ðàäîñåëüñêàÿ Ãîëäà Ìèõàéëîâíà 1876226 Êðóïîðîäåíêî Ðàõèëèÿ Ñîëîìîíîâíà 1915227 Òóìîø Îãëó Ìàëàçäè÷è 1887228 Âàéêî Íèêèòà ßêîâëåâè÷ 1868

74 ãîäà229 Ïîëÿêîâà Õàíà Õàèìîâíà 1872230 Ïîëÿêîâ Ñîëîìîí Èñàêîâè÷ 1871231 Ãèíçáóðã Åëèçàâåòà Ñîëîìîíîâíà 1901232 Òêàëåíêî Êîíäðàòèé Ïåòðîâè÷ 1863

79 ëåò233 Çóéêî Àíèñèÿ Àðñåíòüåâíà 1894234 Çóéêî Ãàâðèë ßêîâëåâè÷ 1887235 ×åðêàøåâ Åôèì Ïåòðîâè÷ 1875236 Ãåíèñ Àðàì Ìîèñååâè÷ 1882237 Ãåíèñ Ýñòåð Çåëüìîíîâíà 1885

-//--//--//-

-//--//--//--//-

-//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//-

-//--//--//--//-

-//--//--//--//--//-

238 Ãåíèñ Âóëüô Ìîèñååâè÷ 1910239 Ëîòîø Àáðàì Ñåìåíîâè÷ 1904240 Äÿòëîâ Ãåîðãèé Íèêèòîâè÷ 1890241 Áåëîóñîâ Ëåîíòèé Ôåäîðîâè÷ 1874242 Àðõèïîâ Àôàíàñèé Ìàðêîâè÷ 1903243 Àðõèïîâà Àëåêñàíäðà Åìåëüÿíîâíà 1917244 Íèêîëàåíêî Íàäåæäà Ïðîõîðîâíà 1908245 Ãîäóëÿíîâ Èâàí Ïàâëîâè÷ 1907246 Êàëèíè÷åíêî Âàñèëèé Êîíñòàíòèíîâè÷ 1889247 Ïëàøèõèí Èâàí Ìèòðîôàíîâè÷ 1902248 Êîíîíåíêî Ãðèãîðèé Ñåðãååâè÷ 1888249 Ìàññ Âèêòîð Êîíñòàíòèíîâè÷ 1903250 Âàñþò÷åíêî Ãðèãîðèé Àíäðååâè÷ 1906251 Äûìåðîëèÿ Ñàðà 1897252 Äûìåðñêèé Ãðèãîðèé Èîñèôîâè÷ 1930

11 ëåò253 Äûìåðñêèé Àíàòîëèé Èîñèôîâè÷ 1925254 Äûìåðñêàÿ Ýëèíà Èëüèíè÷íà 1934

7 ëåò255 Äûìåðñêàÿ Ëèÿ Äàâûäîâíà 1912256 Äûìåðñêèé Èîñèô Äàâûäîâè÷ 1893257 Êîñàðåâ Àôàíàñèé Èâàíîâè÷ 1909258 Ïëàêñèí Êóçüìà Áîðèñîâè÷ 1903259 Íîñîâ Ëóêà Ìèõàéëîâè÷ 1904260 Ãåëèëîâè÷ Áîðèñ Èñààêîâè÷ 1882261 Áàñîâ Ìàòâåé Ïàðàìîíîâè÷ 1905262 ×åëåáè Èëüÿ Ìàðêîâè÷263 Áàðêàíîâ Åâãåíèé Ñòåïàíîâè÷ 1908264 Àíäðååâ Ãåîðãèé Èâàíîâè÷ 1909265 Êàðòåíáîèì Ìîèñåé Ìîðäêîâè÷ 1900266 Ñèíüêî Ãðèãîðèé Ïåòðîâè÷ 1925267 Ñóäàêîâ Åôèì Ñàâåëüåâè÷268 Áîæêî Èâàí Ìèõàéëîâè÷269 Áîæêî Ìèõàèë Ëóêüÿíîâè÷270 Ãîäçåâ Íèêîëàé Ñåìåíîâè÷271 Çèíãåð Ëþáîâü Ñàìîéëîâíà

272 Ëåçè Ëåâ Àáðàìîâè÷273 Ëåçè Èòà Øìóéëåâíà274 ×àãîòïîíüÿíö Àêåé Âàðàòàíîâè÷275 Ðîìàøåâ Ãðèãîðèé Ôåäîðîâè÷276 Ãîëîäþê Ïåòð Ðîäèîíîâè÷

-//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//-

-//--//-

-//--//--//--//--//--//--//-

-//--//--//--//--//--//--//--//--//-

77 ëåò -//-

-//--//--//--//-

18801925189718881865

18951898188819131901



277 ×åëåáè Áîðèñ Èëüè÷278 Øàìàø Íàóì Áîðèñîâè÷279 Ðåäüêî Äìèòðèé Ñèëîâè÷280 Êîìèðåõò Àðêàäèé Íèêîëàåâè÷281 Êðèòèíèí Ñåðãåé ßêîâëåâè÷282 Øóøêà Àëåêñàíäð Ðîìàíîâè÷283 Øóøêà Àíàòîëèé ßêîâëåâè÷284 Øóøêà ßêîâ Ãîðäååâè÷285 Èâàíîâ Èëüÿ Äìèòðèåâè÷286 Ãîðáàëü Èâàí Ñåâàñòüÿíîâè÷287 Åôåò Èñàê Èôóäîâè÷288 Ìèêåé Åâðîõà Þôóäîâè÷289 Àðàáàäæè-Ìèêåé Ñàððà ßêîâëåâíà290 Øàïîâàëîâ Ìèõàèë Äåíèñîâè÷291 Èîñèëåâñêàÿ Ëèòà Èñààêîâíà292 Èîñèëåâñêèé Ãðèãîðèé293 Ðàñêèíà Ëèäèÿ Ñàìîéëîâíà294 Ãàðêóøà Ãðèãîðèé Äàíèëîâè÷295 Òðóíèí Âàñèëèé Íèêèòîâè÷296 Ñòåïàíåíêî Íàäåæäà Íèêîëàåâíà297 Ñìåëÿíñêèé Èñàê ßêîâëåâè÷298 Êîøåëåâ Ìèõàèë Èâàíîâè÷299 Ëåéäåðìàí Ôðàíêî Âîëüêîâè÷300 Ôèëà Èîñèô Èîñèôîâè÷301 ×åðíûé Àëåêñàíäð Èâàíîâè÷302 Ïëîòêèí Ñîëîìîí Äàâèäîâè÷303 Òàòàðèíêîâ Èëüÿ Íèêîëàåâè÷304 Ìàðòûíåíêî Àíòîíèíà Èâàíîâíà305 Ìèùåíêîâ Ãåîðãèé Àáðàìîâè÷306 Äðàõëè Áîðèñ Ìîèñååâè÷307 Äðàõëè Ñèìà Èîñèôîâíà308 Äðàõëè Áàçÿ Áîðèñîâíà309 Äðàõëè Ìóñÿ Áîðèñîâíà

310 Êîíîíåíêî Ñåðãåé Òàðàñîâè÷311 Çàðóáîâ Ìèõàèë Àíäðååâè÷312 Ñòàíèñëàâøèí Ñåìåí Ãðèãîðüåâè÷313 Ôèïåëüøòåéí Þäêî Áîðèñîâè÷314 Ôèïåëüøòåéí Ïîëèíà Ìèõàéëîâíà315 Ôèïåëüøòåéí Áîðèñ Þäêîâè÷316 Ëûãîâ Èâàí ßêîâëåâè÷317 Ìåäâåäåâà Íàäåæäà Àëåêñàíäðîâíà

1878189519051898189719101923189119I4189219031904189719081880187319121904189818931899190319001886189719031908191219031894190019221927 14 ëåò1910

-//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//-

-//--//--//--//--//--//-

-//-

318 Ìåäâåäåâà Ëþáîâü Àëåêñàíäðîâíà

319 Ìåäâåäåâà Âåðà Àëåêñàíäðîâíà

320 Ìåäâåäåâ Àëåêñàíäð Èâàíîâè÷321 Ìåäâåäåâà Åëåíà Èîñèôîâíà322 Êèçåëüøòåéí ßêîâ Ïåòðîâè÷323 Øêîëåíêî Åëåíà Èãíàòüåâíà324 Êîòåëåíåö Ïåòð Äìèòðèåâè÷325 Äûì÷åíêî Âëàäèìèð Èâàíîâè÷326 Æóêîâà Íèíà Äìèòðèåâíà327 Áàêèø Àâäåé Èîíîâè÷328 Áàêèø Ïîëèíà Ñàìîéëîâíà329 Áî÷àðîâ Âàðôîëîìåé Èâàíîâè÷330 Ãîðîõîâñêèé Ìàðê Ìàòâååâè÷

331 Ãîðîõîâñêàÿ Ýñôèðü Ñàìîèëîâíà

332 Ëîãâèíîâ Ãðèãîðèé Ìàðòûíîâè÷333 Êîâòóíåíêî Ãðèãîðèé Ãðèãîðüåâè÷334 Ñàåíêî Ïðîêîôèé Íèêèôîðîâè÷335 Êîìïàíè÷åíêî Íèêîëàé Ãðèãîðüåâè÷336 Øíóîñ Êîíñòàíòèí Âàñèëüåâè÷337 Êàöåê Ñàìóèë Èëüè÷338 Îíèùåíêî Ïàâåë Èâàíîâè÷339 Ìîëèáîãà Ãðèãîðèé Âàñèëüåâè÷340 Êîãàí Ñèìà Íàôòóëèåâíà341 Êîãàí Âàëåðèé Ëåîíòüåâè÷

342 Çàïîðîæåö ßêîâ Äìèòðèåâè÷343 Æóãàí Íèêîëàé Àíäðååâè÷344 Ñîñíà Ðàèñà Ãðèãîðüåâíà

345 Ñîñíà Íèíà Ãðèãîðüåâíà

346 Ñîñíà Àëåêñàíäðà Ãðèãîðüåâíà

347 Ñîñíà Àíàòîëèé Ãðèãîðüåâè÷

348 Ñîñíà Òàòüÿíà Àëåêñàíäðîâíà

349 Ñîñíà Óëüÿíà Ãðèãîðüåâíà

-//-13 ëåò

-//-11 ëåò

-//--//--//--//--//--//--//--//--//--//--//-

77 ëåò-//-

75 ëåò-//--//--//--//--//--//--//--//--//--//-

2 ãîäèêà-//--//--//-

3 ãîäèêà-//-

9 ìåñ.-//-

7 ëåò-//-

5 ëåò-//-

28 ëåò-//-

19011897188518901928

192614 ëåò

1928

1930

18971894190419091883191819131888189219141866

1868

1904190118841914191918971886190219151939

191218991938

1941

1934

1936

1913

1902



350 Ñîñíà Ìàðèÿ Ìèõàéëîâíà351 Íåøåòíÿê Ïàíòåëåé Ìèõàéëîâè÷352 Êóëåø Èâàí Ìàêñèìîâè÷353 Ñåëèâåðñòîâà Åëèçàâåòà Þðüåâíà354 Ñåëèâåðñòîâ Âèòàëèé Ïàâëîâè÷

355 Ñêàêîâ Èâàí Íèêîëàåâè÷ 1917356 Ãåðàêîâ Ñåìåí Õàðëàìîâè÷ 1896357 Êîêîç Àáðàì ßêîâëåâè÷ 1913358 Ãîëîâêî Èëüÿ Ïåòðîâè÷ 1909359 Ìåëåøêî Ãðèãîðèé Êèðèëëîâè÷ 1882360 Ñàçîíîâè÷ Èâàí Àäàìîâè÷ 1890361 Äÿòëîâ Ïåòð Ãåîðãèåâè÷ 1926

18841903189119121940

-//--//--//--//--//-

1 ãîäèê-//--//--//--//--//--//--//-

15 ëåò

"Â èþëå – àâãóñòå 1943 ãîäà òûñÿ÷è ìóæ÷èí è æåí-ùèí â âîçðàñòå îò 14 äî 35 ëåò ýøåëîíàìè îòïðàâ-ëÿëè â Ãåðìàíèþ"... (Èç àêòà Ãîñóäàðñòâåííîé êîìèññèè).

ÂÛÏÈÑÊÀ(èç ó÷åòà îñòàðáàéòåðîâ Åâïàòîðèéñêîãî ãîðîäñêîãîãî

êîìèòåòà ìàëîëåòíèõ óçíèêîâ)"Èç Åâïàòîðèè áûëî âûâåçå-

íî îêîëî 5-òè òûñÿ÷ ÷åëîâåê. Èç íèõ,ïî äàííûì àðõèâà, 1120 âåðíóëèñüäîìîé.

Íà íà÷àëî 2008 ãîäà â ãîðîäåïðîæèâàþò 619 ìàëîëåòíèõ óçíèêîâ.Óõîäÿò èç æèçíè ëþäè â âîçðàñòå40-60 ëåò.

Áîëüøèíñòâî òåõ, êòî áûë íà-ñèëüíî óâåçåí â ðàáñòâî, ïî âîçâðà-ùåíèè íà Ðîäèíó èñïûòàëè íàñåáå íåîäíîçíà÷íîå îòíîøåíèå êàêñî ñòîðîíû ãîñóäàðñòâà, òàê ñî ñòî-ðîíû ðîäñòâåííèêîâ.

Ìíîãèì èç íèõ äîâåëîñü îòáû-âàòü ïðèíóäèòåëüíûé òðóä íà øàõ-òàõ, ñòðîèòåëüñòâå äîðîã, ëåñîïîâà-ëå".

Ïðåäñåäàòåëü Åâïàòîðèéñ-êîãî ãîðîäñêîãî êîìèòåòà ìàëî-ëåòíèõ óçíèêîâ

Êàäàöêàÿ Åâãåíèÿ Ìèõàéëîâíà.

ÏÐÅÊËÎÍÈÌ ÊÎËÅÍÈ ÏÅÐÅÄ ÏÀÌßÒÜÞ ÏÀÂØÈÕ!

ÒÅ, ÊÎÌÓ ÄÎÂÅËÎÑÜ ÄÎÆÈÒÜ ÄÎ ÍÀØÈÕ ÄÍÅÉ, ÐÀÑÑÊÀÇÛÂÀ-ÞÒ Î ÆÈÇÍÈ Â ÐÀÁÑÒÂÅ Â ÑÂÎÈÕ ÏÈÑÜÌÀÕ, ÏÎÌÅÙÅÍÍÛÕ Â ÝÒÎÉÊÍÈÃÅ.

(Ðàññêàçû-âîñïîìèíàíèÿ îñòàðáàéòåðîâ ñîáèðàëà è îáðàáàòû-âàëà Åâãåíèÿ Ìèõàéëîâíà Êàäàöêàÿ).



ÂÎÑÏÎÌÈÍÀÍÈßÐÎÆÄÅÍÍÎÉ Â ÍÅÂÎËÅ ÊÀÄÀÖÊÎÉ Å. Ì.

ß, Êàäàöêàÿ Åâãåíèÿ Ìèõàéëîâíà, ðîäèëàñü â 1945 ãîäó â Ãåðìà-íèè, â ãîðîäå Âàíå-Àéêåëü.

Äðóçüÿ èç ãîðîäà Ìîåðñ ïîìîãëè ìíå ðàçûñêàòü ñåìüþ Ïåéòåðñ.Â ýòîé ñåìüå ðàáîòàëè ìîè ìàìà è ïàïà âî âðåìÿ âîéíû. ß õî÷ó

ðàññêàçàòü î òîì, êàê áûëè óãíàíû ìîè ðîäèòåëè â Ãåðìàíèþ íà ïðè-íóäèòåëüíûå ðàáîòû.

Ïàïà ðîäîì èç Õåðñîíñêîé îáëàñòè, Íîâîòðîèöêèé ðàéîí, ñåëîßíîâêà. Â ñåìüå, êðîìå ïàïû, áûëè åùå äâå ñåñòðû. Ñòàðøóþ çâàëèÄàøà, à ìëàäøóþ Ãàëÿ. È òåòþ Äàøó, è òåòþ Ãàëþ äîëæíû áûëè òîæåóâåçòè â Ãåðìàíèþ. ×òîáû äî÷åðåé ñïàñòè îò óãîíà, ìîÿ áàáóøêà íàêà-íóíå ìîáèëèçàöèè ñâîèì äî÷åðÿì íà ðóêàõ äî ñàìûõ ëîêòåé íîæîìñäåëàëà ïîðåçû, à çàòåì â îáðàçîâàâøèåñÿ ðàíêè ïîëîæèëà íåãàøå-íóþ èçâåñòü. Çà íî÷ü ýòà èçâåñòü òàê ðàçúåëà ðàíêè, ÷òî ïðè îñìîòðå âêîìåíäàòóðå äåâóøåê ïîñ÷èòàëè áîëüíûìè ýêçåìîé, äåâóøåê ïîñ÷èòà-ëè íåïðèãîäíûìè ê ðàáîòå. Ðàíû ïîñòåïåííî çàæèëè, ìîè òåòè áûëèñïàñåíû îò ðàáñêîãî òðóäà â Ãåðìàíèè, íî øðàìû îò ýòèõ ðàí îñòàëèñüíà âñþ æèçíü. Îäíà èç ñåñòåð æèâà äî ñèõ ïîð, æèâåò ìîÿ òåòÿ â Õåðñî-íå, è ïðè âñòðå÷å ñ íåé îíà ìíå ðàññêàçûâàåò îá ýòèõ ñîáûòèÿõ. Ìîéîòåö â ñåìüå áûë ñàìûé ìåíüøèé. Åãî áàáóøêà ïîæàëåëà, íå ñòàëàäåëàòü ðàíêè, à ðåøèëà ïðîñòî ñïðÿòàòü â áîëüøîé ÿìå, ãäå ðàíüøåäåðæàëè æèâîòíûõ. Â ýòîé ÿìå ïàïà ïðîñèäåë î÷åíü äîëãî, íî êòî-òî èçñîñåäåé âûäàë ñòàðîñòå, ãäå ïðÿ÷åòñÿ Ìèõàèë (òàê çâàëè ìîåãî îòöà).Â ñåëå îïÿòü áûëà ìîáèëèçàöèÿ, è ïàïó çàáðàëè â Ãåðìàíèþ.

Ñíà÷àëà îòöà è åùå íåñêîëüêèõ îäíîñåëü÷àí ïîìåñòèëè â ëàãåðü,êîòîðûé íàõîäèëñÿ â ãîðîäå Âàíå-Àéêåëü. Ðàáîòàëè íà ëàêîêðàñî÷íîéôàáðèêå, íà øàõòå. Íà ðàáîòó è ñ ðàáîòû – ïîä êîíâîåì, ñ ñîáàêàìè èñîïðîâîæäàþùèìè àâòîìàò÷èêàìè. Æèëè â áàðàêàõ çà êîëþ÷åé ïðî-âîëêîé, ñïàëè íà äåðåâÿííûõ íàðàõ â äâà-òðè ÿðóñà. Âñå ýòî áûëî ïå-ðåíåñòè î÷åíü òðóäíî, íî åùå òðóäíåå áûëî ñ ïèòàíèåì. Êîðìèëè äâàðàçà íà äåíü, è ïèùåé íàçâàòü òî, ÷òî äàâàëè, íåëüçÿ. Ýòî áûëî êàêîå-òîâàðåâî èç áðþêâû è ãíèëîé êàïóñòû. Â ñâîå âðåìÿ äîìà ýòèì êîðìè-ëè ñêîòèíó. Ïàïà ðàññêàçûâàë, ÷òî ïîíà÷àëó ðàáîòíèêè îòêàçûâàëèñüåñòü òàêóþ áóðäó, íî êóøàòü î÷åíü õîòåëîñü, è ïîñëå òàêèõ îáåäîâ ó ìíî-ãèõ áûëà ðâîòà, áîëü â æåëóäêàõ, êðóæèëàñü ãîëîâà. Íàñòóïàëî óòðî, èñíîâà íàäî áûëî ðàáîòàòü, à åñëè êòî çàáîëåâàë, íå ìîã ïîäíÿòüñÿ ñíàð, ê âå÷åðó êóäà-òî èñ÷åçàë. Áîëüøå ìû ýòèõ òîâàðèùåé íå âèäåëè.Âñå ïîíèìàëè, ÷òî òàêèõ ñëàáûõ, áîëüíûõ è íåìîùíûõ óâîçèëè èç ëàãå-ðÿ è ðàññòðåëèâàëè. Ïîýòîìó èç ïîñëåäíèõ ñèë ïðèõîäèëîñü èäòè íàðàáîòó, ÷òîáû âûæèòü.



Ìíå ðàññêàçûâàë ïàïà, êàê îäèí èç íàäçèðàòåëåé ïî÷èñòèë êàð-òîøêó, à êîæóðó âûáðîñèë ðÿäîì ñ îãðàäîé. Îòåö óâèäåë è ðåøèë çàá-ðàòü ýòó êîæóðó. Ïûòàÿñü áûòü íåçàìå÷åííûì, ñòàë ïîëçòè ê ýòîé êó÷êåêàðòîôåëüíûõ î÷èñòêîâ. Êîíå÷íî æå, ÷àñîâîé ñïåöèàëüíî ýòî ñäåëàë, ÷òî-áû ïîòîì ïîçàáàâèòüñÿ. Îí äàë âîçìîæíîñòü ïàïå äîïîëçòè äî î÷èñò-êîâ, à çàòåì ñòàë èç àâòîìàòà îáñòðåëèâàòü îòöà ñî âñåõ ñòîðîí. Òàêæåëàíèå ñúåñòü îòõîäû ÷óòü íå ñòîèëè æèçíè ìîåìó ïàïå.

Heäàëåêî îò ýòîãî ëàãåðÿ ó ðàçíûõ áàóýðîâ ðàáîòàëè ïàïèíû îä-íîñåëü÷àíå è äâîþðîäíûå áðàòüÿ è ñåñòðà Ïîëèíà, Ãðèãîðèé, Ìèõàèë.Äÿäÿ Ãðèøà è äÿäÿ Ìèøà ðàáîòàëè â ñåìüå Ïèòåðà Ïåéòåðñà. Îíèèíîãäà ïðèõîäèëè ê ëàãåðþ, ãäå áûë ìîé îòåö, ïðèíîñèëè õëåá, óêðàä-êîé ñ áîëüøèì ðèñêîì äëÿ æèçíè ïåðåäàâàëè ýòî çà ïðîâîëîêó. Âýòîì ëàãåðå ðàáîòàë ñìîòðèòåëåì áàóýð Ïèòåð Ïåéòåðñ. Ýòîò õîçÿèíáûë èíâàëèäîì, ïîýòîìó åãî íå ìîáèëèçîâàëè íà ôðîíò. Îí ïî íàòóðåáûë äîáðûì ÷åëîâåêîì. Ïî ïðîñüáå äÿäè Ãðèøè è äÿäè Ìèõàèëàãîñïîäèí Ïåéòåðñ ñóìåë çàáðàòü èç ëàãåðÿ ìîåãî ïàïó äëÿ ðàáîòû íàñâîèõ ïîëÿõ è ôåðìå. Âñïîìèíàÿ âñå ýòè ñîáûòèÿ, ìîé îòåö âñåãäàãîâîðèë, ÷òî åñëè áû íå äîáðîòà Ïèòåðà Ïåéòåðñà, îí áû íå âûæèë,ïîãèá èëè îò ãîëîäà è áîëåçíåé, èëè îò íåïîñèëüíûõ, íå÷åëîâå÷åñêèõóñëîâèé æèçíè. Ðàáîòà ó áàóýðà áûëà òîæå íå èç ëåãêèõ. Íî îòíîøåíèåê ðàáîòíèêàì áûëî ñîâñåì äðóãîå. Ñòàðàëèñü âûïîëíÿòü çàäàíèÿ õîðî-øî è îòíîñèëèñü ê ðàáîòíèêàì íå êàê ðàáàì, à êàê ê ëþäÿì. Äàâàëèâîçìîæíîñòü îòäîõíóòü, êîðìèëè íîðìàëüíî, äàâàëè îäåæäó, ñïàëè âíîðìàëüíûõ óñëîâèÿõ. Õîòÿ, ïî ðàññêàçàì òåòè Ïîëèíû è ìàìû ñ ïà-ïîé, íå âñå îñòàðáàéòåðû æèëè òàê, êàê ìîè ðîäèòåëè.

Òåïåðü ÿ ðàññêàæó èñòîðèþ ìîåé ìàìû.Ðîäèëàñü Äåíèùåíêî Ëþáîâü Ôåäîðîâíà 23 íîÿáðÿ 1923 ãîäà â

ïîñåëêå ×åðíîìîðñêîå Êðûìñêîé îáëàñòè. Ñåìüÿ áûëà áîëüøàÿ: 5 ñå-ñòåð è 3 áðàòà. Ìîåé ìàìå áûëî 5 ëåò, êîãäà óìåðëà åå ìàìà. Âîñïè-òûâàëè ìîþ ìàìó ñòàðøèå ñåñòðû. Ó íàñ åñòü òàêàÿ ïîãîâîðêà, åñëèóìèðàåò îòåö â ñåìüå, äåòè ñòàíîâÿòñÿ ïîëóñèðîòàìè. À êîãäà óìèðà-åò ìàòü, äåòè ñòàíîâÿòñÿ ñèðîòàìè. Íåò ìàòåðèíñêîé ëàñêè, è åå íè-÷åì è íèêåì íå çàìåíèøü.

Êîãäà íà÷àëàñü âîéíà, ìàìå áûëî ñåìíàäöàòü ëåò. Ïðè ïåðâîéìîáèëèçàöèè ìîëîäåæè íà ðàáîòó â Ãåðìàíèþ ìàìó â ïðèíóäèòåëü-íîì ïîðÿäêå óâåçëè ìåñòíûå ñòàðîñòû â Åâïàòîðèþ, òàì âìåñòå ñ äðó-ãèìè äåâóøêàìè è ïàðíÿìè èõ ïîãðóçèëè â òîâàðíûå âàãîíû è îò-ïðàâèëè â Ãåðìàíèþ. Ìàìå ïîâåçëî â îäíîì: îíà ñðàçó ïîïàëà ðàáî-òàòü â ñåìüþ Ïèòåðà è Ìàðèè Ïåéòåðñ. Ïðèõîäèëîñü âûïîëíÿòü ðàç-íóþ ðàáîòó ïî äîìó. Ìíîãîìó íàäî áûëî ó÷èòüñÿ. Êàê ïîëüçîâàòüñÿ ñòè-ðàëüíîé ìàøèíîé, ðàçíûìè áûòîâûìè ïðèáîðàìè, ïðè âñåì ïðè ýòîìóñïåâàòü è âûïîëíÿòü çàäàíèÿ ôðàó Ìàðèè áûñòðî è õîðîøî. Î÷å-

âèäíî, ìàìà ñòàðàëàñü, è õîçÿéêà ëþáè-ëà åå çà ýòî. Âñþ ïîñëåäóþùóþ æèçíüìàìà âñåãäà ñ óâàæåíèåì è áëàãîäàð-íîñòüþ âñïîìèíàëà ñâîþ õîçÿéêó ôðàóÌàðèþ.

Òàê ñóäüáà ñâåëà ìîèõ ðîäèòåëåéâ äàëåêîé ñòðàíå â òàêîå òðåâîæíîå èòÿæåëîå âðåìÿ. Ìèõàèë è Ëþáà ïîëþ-áèëè äðóã äðóãà. È íåñìîòðÿ íè íà ÷òîîíè ñòàëè ìóæåì è æåíîé, à ÷åðåç ãîäðîäèëàñü ÿ. Ôðàó Ìàðèÿ îòíåñëàñü êìîåìó ðîæäåíèþ è ïîëîæåíèþ ìàìû ñìàòåðèíñêîé çàáîòîé è ìèëîñåðäèåì.Â òå âðåìåíà çàïðåùàëîñü æåíùèíàì-îñòàðáàéòåðàì ðîæàòü äåòåé, à åñëè ýòîñëó÷àëîñü, ìàëþòîê çàáèðàëè, è íåèçâå-ñòíî êóäà äåâàëèñü ðîæäåííûå â íåâî-ëå äåòè. Ñ ìàìîé ñëó÷èëàñü áåäà. Åùåäî ðîäîâ ó íåå ñòàë íàðûâàòü ïàëåö. Àñðàçó ïîñëå ðîäîâ ïðèøëîñü àìïóòèðî-âàòü ïàëåö íà ïðàâîé ðóêå, íà÷àëîñü çà-ðàæåíèå êðîâè. Ìåíÿ ôðàó Ìàðèÿ çàá-ðàëà èç ðîääîìà è êîðìèëà, êóïàëà, ïå-ëåíàëà, ïîêà íå âîçâðàòèëàñü ìàìà èçáîëüíèöû. Êîãäà ñòàëî î÷åâèäíî, ÷òîËþáà áåðåìåííà, åå õîçÿéêà ïðÿòàëà îò ïîñòîðîííèõ. Êòî-òî èç ñîñå-äåé âñå æå äîíåñ â êîìåíäàòóðó î ìîåì ðîæäåíèè, è çà ìíîé ïðèøåëíàðÿä, ÷òîáû çàáðàòü ìåíÿ. Ôðàó Ìàðèÿ íå ïóñòèëà â äîì, à ñêàçàëà, ÷òîýòî åå ðåáåíîê. Òàêèì îáðàçîì ÿ îñòàëàñü ïðè ñâîèõ ðîäèòåëÿõ.

Âñå, ÷òî ÿ îïèñûâàþ, ìíå èçâåñòíî íå òîëüêî ñî ñëîâ ìàìû è ïàïû.Âñå ýòî ïîäòâåðäèëè äî÷åðè Ïåéòåðñ – Ìèÿ è Ìàðãðåò, êîòîðûì â1945 ãîäó áûëî 12 è 10 ëåò. Îíè ìíîãîå ïîìíÿò èç âñåãî âûøå ìíîþðàññêàçàííîãî.

Îá ýòîì ÿ íàïèøó îòäåëüíî.Íà÷íó ñ òîãî, êàê ìîè ðîäèòåëè âîçâðàùàëèñü íà Ðîäèíó. Ïîñëå

îñâîáîæäåíèÿ ìîåãî îòöà ñðàçó îòïðàâèëè íà Óðàë íà ëåñîðàçðàáîò-êè. Ìàìà âìåñòå ñ îäíîñåëü÷àíàìè è ïàïèíûìè ðîäñòâåííèêàìè ïðî-õîäèëè ôèëüòðàöèîííóþ ïðîâåðêó, ïî î÷åðåäè çàõîäèëè â êàáèíåò, àìåíÿ ïåðåäàâàëè ñ ðóê íà ðóêè. Òàêèì îáðàçîì î ìîåì ñóùåñòâîâà-íèè íèãäå íå áûëî çàôèêñèðîâàíî. Ïî ïðèáûòèè íà ìåñòî æèòåëüñòâàìîåãî îòöà ìàìà ïîáîÿëàñü ïîêàçàòü íåìåöêèé äîêóìåíò î ìîåì ðîæ-äåíèè â Ãåðìàíèè. Âûäàòü íîâîå ñâèäåòåëüñòâî î ðîæäåíèè ìåñòíûå

Ôîòî 1945 ã.ã. Âàíå-Àéêåëü (Ãåðìàíèÿ)

Ðîäèòåëè Ëþáîâü è Ìè-õàèë Êîíîâàëîâû, Æåíÿ íà êî-ëåíÿõ êðåñòíîé ìàòåðè Ïîëè-íû Ìîðîçîâîé



áþðîêðàòû îòêàçàëèñü. Òàê ÿ äâà ãîäà æèëà áåç âñÿêèõ äîêóìåíòîâ. Âòå âðåìåíà íèêòî íå çàäóìûâàëñÿ íàä âàæíîñòüþ ýòîé ñèòóàöèè. ×å-ðåç äâà ãîäà ìîÿ ìàìà ñóìåëà óãîâîðèòü ñâîþ ïîäðóãó, ðàáîòàþùóþ âèñïîëêîìå ïî âûäà÷å ñâèäåòåëüñòâ, âûäàòü ìíå äîêóìåíò î ðîæäåíèè.Â ñâèäåòåëüñòâå áûëî íàïèñàíî, ÷òî ÿ ðîäèëàñü â ïîñåëêå ×åðíîìîðñ-êîå Êðûìñêîé îáëàñòè, è äàòà ðîæäåíèÿ áûëà ïðîñòàâëåíà òåì äíåì,êîãäà ìàìà ïîñåòèëà ýòîò èñïîëêîì.

Ìíå ÷åðåç ìíîãî ëåò ïðèøëîñü äîêàçûâàòü ñóäîì, ÷òî ýòîò äîêó-ìåíò ôèêòèâíûé, òàê êàê ìîè ðîäèòåëè áûëè â Ãåðìàíèè â 1945 ãîäó,à ÿ ðîäèëàñü â Êðûìó.

Íèêàêîé ñóä íå äîêàçàë áû ïðàâèëüíîå ìîå ìåñòî ðîæäåíèÿ, åñëèáû íå ïîìîãëè ìíå äðóçüÿ èç ãîðîäà Ìîåðñà.

Ïîìíÿ âñå ðàññêàçû ìîèõ ìàìû è ïàïû, ÿ íàïèñàëà â ãîðîä Ìîåðñãîñïîäèíó Âèëëè Øòîðêó âñþ èñòîðèþ ìîèõ ðîäèòåëåé âðåìåí âîéíûè ïîïðîñèëà ðàçûñêàòü äîêóìåíòû î ìîåì ðîæäåíèè. Êðîìå òîãî, ÿ ïî-ïðîñèëà íàéòè ñåìüþ Ïèòåðà Ïåéòåðñà.

Êðîìå âñåãî ýòîãî, â êîíâåðòå áûë îôèöèàëüíûé äîêóìåíò î ìîåìðîæäåíèè è ÷òî ÿ áûëà êðåùåíà â ãðåêî-êàòîëè÷åñêîé öåðêâè. Òàê ÿóçíàëà, ÷òî ÿ ãðåêî-êàòîëè÷êà, õîòÿ âñåãäà ñ÷èòàëà ñåáÿ ïðàâîñëàâíîé.

ÂÎÉÍÀ – ÝÒÎ ÑÌÅÐÒÜ...- Càìî ñëîâî "âîéíà" íàì, äåòÿì, íå ñîâñåì áûëî ïîíÿòíî, ïîêà ìû

íå èñïûòàëè åå óæàñû íà ñåáå, - âñïîìèíàåò Ëþäìèëà Ðàäèíà. - Ìåíÿ,âîñüìèëåòíþþ äåâî÷êó, íåìåöêèå ïàòðóëè âî âðåìÿ îáëàâû â ãîðîäåÄîíåöêå çàõâàòèëè, ïðèâåçëè íà æåëåçíîäîðîæíûé âîêçàë, ïîñàäèëè ââàãîí, êîòîðûé óæå áûë çàïîëíåí íåçíàêîìûìè ìíå ëþäüìè. Âñêîðåïîåçä òðîíóëñÿ, ÿ ïëàêàëà, êàêàÿ-òî æåíùèíà ñòàëà ìåíÿ óñïîêàèâàòü,ìîë, "íàñ ñêîðî âûïóñòÿò, ïîêàòàþò íà ïîåçäå è ïðèâåçóò äîìîé". Îä-íàêî øëè äíè è íî÷è, à íàø ïîåçä âñå øåë è øåë. Âî âðåìÿ îäíîé èçîñòàíîâîê óæå íà òåððèòîðèè Ãåðìàíèè â âîçäóõå ïîÿâèëîñü ìíîãîñàìîëåòîâ, êîòîðûå ñòàëè ñáðàñûâàòü áîìáû íà ñòàíöèþ. Îõðàíà ïî-åçäà ðàçáåæàëàñü ïî óêðûòèÿì, ÿ òîæå âûñêî÷èëà è ïîáåæàëà êóäà ãëà-çà ãëÿäÿò, íî ïîäàëüøå îò ðàçðûâà áîìá. Çàìåòèëà íåáîëüøóþ ãðóïïóäåðåâüåâ, ñïðÿòàëàñü òàì è ïðîñèäåëà äî âå÷åðà. ß áîÿëàñü âûñóíóòü-ñÿ, äóìàëà, ÷òî åñëè ÿ ïîêàæóñü, ñíîâà íà÷íåòñÿ áîìáåæêà. Ê ñ÷àñòüþ,ìèìî ïðîõîäèëà íåìêà, îíà çàìåòèëà ìîå èñïóãàííîå ëèöî, âèäèìî, ïî-íÿëà, ÷òî ÿ ðóññêàÿ, ïðèãëàñèëà èäòè ñ íåé äîìîé. ß ñîãëàñèëàñü. Óýòîé æåíùèíû ÿ îñòàëàñü íà 5 ëåò. Îñíîâíîå ìîå çàíÿòèå áûëî íÿíü-÷èòüñÿ ñ ðåáåíêîì, ïðèáèðàòü â äîìå, èíîãäà áðàëè íà ïîëå. Ñëîâîì, ÿáûëà áåñïëàòíîé äîìðàáîòíèöåé, õîçÿéêå ýòî íðàâèëîñü. Âñêîðå îíàäîáèëàñü èçìåíèòü ìîå èìÿ. ß ñòàëà èìåíîâàòüñÿ Ëèçà Áóðëàðä. Õî-çÿéêà î÷åíü ÷àñòî ñòàëà íàçûâàòü ìåíÿ ïî èìåíè è ôàìèëèè, ÷òî ÿ

ñòàëà çàáûâàòü ñâîå íàñòîÿùåå èìÿ, ñòàëà çàáûâàòü ñâîé ðîäíîé äîì,ÿçûê.

Óæå â îêêóïàöèîííûå ãîäû ñîñåäêà äîëîæèëà îáî ìíå âîåííîìóêîìåíäàíòó. Ïðèøëè äâîå ñîâåòñêèõ âîåííûõ îò ñîâåòñêîãî êîìåíäàí-òà, çàáðàëè ìåíÿ, õîçÿéêà è íå ñîïðîòèâëÿëàñü. Ïîìåñòèëè â ëàãåðüïîä íîìåðîì 228. Âñêîðå ìåíÿ ïåðåâåëè â äåòñêèé äîì ãîðîäà Êàëè-íèíãðàäà. Îêàçàâøèñü ñðåäè òàêèõ æå äåòåé, êàê ÿ, â ïàìÿòè ñòàëèâñïîìèíàòüñÿ äîì, ãäå ÿ æèëà, ðîäèòåëè, èõ èìåíà.

Âîñïèòàòåëè ñäåëàëè çàïðîñ. Âñêîðå ïðèøåë îòâåò. Íàøëàñüðîäíàÿ ñåñòðà ìîåãî îòöà, ìàòåðè â æèâûõ óæå íå áûëî. Òàê ÿ ñíîâàîêàçàëàñü íà Ðîäèíå...

"ÅÑÒÜ ÕÎÒÅËÎÑÜ ÄÀÆÅ ÂÎ ÑÍÅ..."(Èç âîñïîìèíàíèé Åêàòåðèíû Ãðèãîðüåâíû Ãèðè÷).

- Ìîé îòåö áûë ðàññòðåëÿí íåìöàìè â ÿíâàðå 1942 ãîäà. Ìåíÿ,17-ëåòíþþ, 12 ìàÿ òîãî æå ãîäà âî âðåìÿ îáëàâû çàõâàòèëè íåìåöêèå ïàò-ðóëè â ãîðîäå Ìàðèèíêà Äîíåöêîé îáëàñòè, ïîãðóçèëè â òþðåìíûéâàãîí è óâåçëè â Ãåðìàíèþ. Â ðóêàõ îêàçàëñÿ ìàëåíüêèé óçåëîê ñ ïðî-äóêòàìè íà òðè äíÿ. Íèêòî íå çíàë, ÷òî íàñ ðàçëó÷èëè ñ ðîäíûìè èÐîäèíîé íà òÿæåëûå òðè ãîäà. È ñ ïåðâûõ ÷àñîâ çàäåðæàíèÿ äàëèïîíÿòü, ÷òî ìû ñîâåðøåííî áåñïðàâíûå, êàê ðàáû.

Îòíîñèëèñü ê íàì õóæå, ÷åì ê ñêîòèíå. Ïîñåëèëè â äåðåâÿííûõáàðàêàõ, êèøàùèõ êëîïàìè è òàðàêàíàìè, ñïàëè íà äåðåâÿííûõ äâóõúÿ-ðóñíûõ íàðàõ, íà ñîëîìåííûõ ìàòðàöàõ è òàêèõ æå ïîäóøêàõ, õîäèëè âäåðåâÿííûõ áàøìàêàõ, êîòîðûå íàòèðàëè íîãè äî êðîâè. Âñå òðè ãîäàðàáîòàëè ïî 12 ÷àñîâ â ñóòêè. Íèêàêèõ ïåðåðûâîâ è âûõîäíûõ äíåé íåáûëî. Ê âå÷åðó âàëèëèñü ñ íîã, íî áîëüøå âñåãî ìó÷èë ãîëîä. Åñòü õîòå-ëîñü äàæå âî âðåìÿ ñíà. Êîðìèëè õóæå íåêóäà - âàðåíàÿ áðþêâà, êàïó-ñòà è ïàéêà õëåáà íàïîëîâèíó ñ îïèëêàìè. Íó ðàçâå ýòî íå êàòîðãà?

Îäíà ìûñëü î Ïîáåäå Ñîâåòñêîé Àðìèè ïîääåðæèâàëà íàø äóõ.È âñå æå â íàøåì áàðàêå ìíîãèå óìåðëè, íå äîæäàâøèñü îñâîáîæäå-íèÿ. Óæ î÷åíü íåâûíîñèìû áûëè ãîëîä, èçíóðèòåëüíûé òðóä, áîëåçíè èïëåòêè íàäçèðàòåëåé...

5 ìàÿ êàê âñåãäà ïðîñíóëèñü ðàíî, íî ñèãíàëà "ïîäúåì" íå óñëû-øàëè. Â ëàãåðå ñòîÿëà ìåðòâàÿ òèøèíà. Ìû òåðÿëèñü â äîãàäêàõ, à êîã-äà âûøëè âî äâîð, óâèäåëè - âîðîòà ðàñêðûòû, è íåò íè íàäçèðàòåëåé,íè îõðàíû. Îêàçàëîñü, íî÷üþ îíè ñáåæàëè, à ìû íå çíàëè, ðàäîâàòüñÿíàì èëè ãîðåâàòü... È òîëüêî ïåðâûé ïîÿâèâøèéñÿ îôèöåð ÑîâåòñêîéÀðìèè îáúÿâèë íàñ ñâîáîäíûìè.

Ìû çàáûëè î ãîëîäå, ðàäîâàëèñü, ïëàêàëè ñ÷àñòëèâûìè ñëåçàìè,îáíèìàëèñü, áûëè è îáìîðîêè.

Âñå æå âïåðåäè áûëà äîðîãà äîìîé, íà Ðîäèíó!...



ÆÈÇÍÜ ÁÅÇ ÈÌÅÍÈ, ÆÈÇÍÜ ÏÎÄ ÍÎÌÅÐÎÌ(Âñïîìèíàåò Ëèäèÿ Àíäðèÿíîâíà Ïîëåâàÿ).

"Êàê è òûñÿ÷è äðóãèõ þíîøåé è äåâóøåê, ÿ ñåìíàäöàòèëåòíåéïîïàëà ïîä îáëàâó è î÷óòèëàñü â Ãåðìàíèè êàê îñòàðáàéòåð. Âíà÷àëåðàáîòàëà íà øàõòå â ã.Ýññåí, íî âíåçàïíî áûëà àðåñòîâàíà, ïîïàëà âòþðüìó, à çàòåì â æåíñêèé êîíöëàãåðü Ðàâåíñáðþê. Îêàçûâàåòñÿ, çàñòðîïòèâîñòü, íåïîñëóøàíèå, ïåðåïèñêó ñ âîåííîïëåííûì è ïðîñòî çàòî, ÷òî âå÷åðàìè ïåëà ëþáèìûå ïàòðèîòè÷åñêèå ïåñíè.

Ïðåáûâàíèå â êîíöëàãåðå íà÷àëàñü ñ òîãî, ÷òî îáñòðèãëè íàãîëî,ïðîøëà óíèçèòåëüíóþ ñàíîáðàáîòêó. Îäåëè â ïîëîñàòóþ îäåæäó,îáó-ëè â äåðåâÿííûå êàíäàëû è âìåñòî èìåíè âûáèëè íà ðóêå ¹ 26744,ïðèøèëè êðàñíûé çíàê, îçíà÷àâøèé "ïîëèòçàêëþ÷åííûé". Â áàðàêåãðÿçü, âîíü, òåñíîòà (îêîëî 200 ÷åë.). Ëþäè èç ðàçíûõ ñòðàí. Òóò áûëèïîëÿêè,÷åõè, öûãàíå, óêðàèíöû, ðóññêèå è îòäåëüíûé áàðàê äëÿ íåìöåâ.

Àóçåðêè - ýòî íàäçèðàòåëüíèöû èç ÷èñëà ïðåäàòåëüíèö – æåñòî-êèå, áåñïîùàäíûå, îäíèì ñëîâîì, äüÿâîëû â æåíñêîì îáëè÷üå. Êàê îíèíàñ áèëè! Óìåëî, ñ îçâåðåâøèì ëèöîì, ñ ïðåâåëèêèì óäîâîëüñòâèåìðåøàëè, êîìó æèòü, à êîãî – â ÷åðíûé âîðîí è â êðåìàòîðèé. Õîòÿ ìûçíàëè, ÷òî âñå ïðèãîâîðåíû ê ñìåðòè è ìîæåò ýòî ñëó÷èòüñÿ â ëþáîéìîìåíò. Ê ñìåðòè ïðèâûêíóòü íåëüçÿ, íî â íàøåì ïîëîæåíèè ìû êãèáåëè íàøèõ ïîäðóã îòíîñèëèñü ïî-ðàçíîìó. Îäíèõ îïëàêèâàëè, äðó-ãèå óõîäèëè èç æèçíè íåçàìå÷åííûìè. Èçäåâàòåëüñòâ, ãîëîäà, ïîáîåâ,áîëåçíåé, òóáåðêóëåçà ìíîãèå íå âûäåðæèâàëè, áðîñàëèñü íà êîëþ÷óþïðîâîëîêó îãðàæäåíèÿ, ïî êîòîðîé ïðîïóùåí òîê. Èíîãäà â ÿùèêè íàìïîäêëàäûâàëè ãàçåòû (íåèçâåñòíî êòî), è ìû óêðàäêîé ÷èòàëè è ïåðå-äàâàëè äðóã äðóãó î ïîáåäàõ íàøåé àðìèè. Ïîñëå òàêèõ ñþðïðèçîâ ñãàçåòàìè ïîÿâëÿëîñü æåëàíèå æèòü. Ìó÷èòåëüíûå áûëè íî÷íûå ïðî-âåðêè. Ïîñëå òÿæåëîãî 12-÷àñîâîãî ðàáî÷åãî äíÿ ïî êîìàíäå ñðåäèíî÷è âûãîíÿëè âî äâîð è äåðæàëè ÷àñàìè íà õîëîäå, èíîãäà íà êîëå-íÿõ. À â 5 óòðà îïÿòü ïîñòðîåíèå è ñ ñîáàêàìè, ïîä äóëàìè àâòîìàòîâ,ñíîâà íà ðàáîòó. Àâòîìàòû íóæíû áûëè äëÿ òîãî, ÷òîáû ïðèñòðåëèòüòåõ, êòî óæå íå ìîã èäòè.

Ôàøèñòû áîÿëèñü îñòàâèòü íàñ â æèâûõ, êàê ñâèäåòåëåé èõ çâåðñ-êîãî îòíîøåíèÿ ê ëþäÿì. Ïðèáëèæàëñÿ ôðîíò, è áûë ïðèêàç óíè÷òî-æèòü íàñ ëþáûì ñïîñîáîì. Êðåìàòîðèé äûìèëñÿ êðóãëûå ñóòêè è íåóñïåâàë ñæèãàòü òåëà. Òîãäà âñåõ ïîãíàëè ê ðåêå, òàì ñòîÿëè áàðæè.Ýòè èçâåðãè ðåøèëè íàñ ïîãðóçèòü íà áàðæè è ïîäîðâàòü íà âîäå.Íå óñïåëè. Êîãäà óñëûøàëè ñîâñåì áëèçêî ñòðåëüáó èç àâòîìàòîâ, âñåíàäçèðàòåëè â ïàíèêå ðàçáåæàëèñü. Ïðè ýòîì ñáðàñûâàëè ñ ñåáÿìóíäèðû, à ñ íàñ ñðûâàëè ðâàíóþ îäåæäó è, ïåðåîäåâøèñü, óáåãàëè.Ýòî áûëî 1 ìàÿ 1945 ãîäà. Ýòî òîëüêî ìàëàÿ ÷àñòü ìîèõ ãîðüêèõ âîñïî-ìèíàíèé..."

"ß ÂÛÆÈËÀ ÁËÀÃÎÄÀÐß ÄÎÁÐÛÌ ÍÅÌÖÀÌ"(Ðàññêàçûâàåò áûâøèé îñòàðáàéòåð

Àãàôüÿ Ïåòðîâíà Áðàãèíà)."1941 ãîä. 22 èþíÿ ðîâíî â 4 ÷àñà Êèåâ áîìáèëè, íàì îáúÿâèëè, ÷òî

íà÷àëàñü âîéíà. Â ñêîðîì âðåìåíè ïîÿâèëèñü íåìöû â Êðûìó è â íà-øåé äåðåâíå. Áûëè ó íàñ è ãåñòàïî, è íåìöû, âñ¸ ìû ïåðåæèëè. Âñåíòÿáðå 1942 ãîäà íàñ, ìîëîäûõ äåâóøåê, â ïðèíóäèòåëüíîì ïîðÿäêåçàãíàëè â ñêîòíûé çàãîí, äåðæàëè ïîä ñòðàæåé. Â íàø äîì çàøëèâìåñòå íåìåö è ðóññêèé ïîëèöàé, ïðèêàçàëè ìàìå ñîáðàòü ìîè âåùè,çàïàñ ïðîäîâîëüñòâèÿ è ïðèâåñòè ìåíÿ ê êîëõîçíîìó ñêîòíîìó äâîðó.Çàãíàëè âñåõ ïðèøåäøèõ äåâóøåê â ñêîòíèê, íå äàëè äàæå ïîïðîùàòü-ñÿ ñ ðîäíûìè è äðóçüÿìè. Î äàëüíåéøèõ äåéñòâèÿõ íàì íå ñîîáùè-ëè. Äàëåå ïîãðóçèëè â ïîâîçêè, â ñîïðîâîæäåíèè ïîëèöàÿ äîâåçëè äîÁåëÿóñà (âáëèçè Åâïàòîðèè) è ïåðåãðóçèëè íà ìàøèíû. Íà ìàøèíàõíàñ äîñòàâèëè â Åâïàòîðèþ íà áèðæó òðóäà. Îòòóäà — â òîâàðíûåâàãîíû è áåç ïåðåñàäêè äî ãîðîäà Êðàêîâà (Ïîëüøà). Òàì ïðîèçâåëèäåçèíôåêöèþ, îáëèëè ãàäêîé âîíüþ âñå âîëîñèñòûå ìåñòà íà òåëå, âû-ñòðèãëè âîëîñû êëî÷üÿìè. Îñòàâøèåñÿ ïðîäóêòû, âçÿòûå èç äîìó, çàñ-òàâèëè âûñûïàòü íà çåìëþ. Íàñ ñíîâà ïîãðóçèëè â òîâàðíûå âàãîíûè ïîâåçëè â Ãåðìàíèþ, ãîðîä Çîýñò. Òàì áûë ðàñïðåäåëèòåëüíûé ïóíêò.Ïîñåëèëè íàñ â çàãîíû, àìáàðû ñ òðåõýòàæíûìè íàðàìè. Ìû ïåðåíî-÷åâàëè, óòðîì âûâåëè íàñ íà ïëîùàäü. Íà òðèáóíó âçîøåë íåìåö èñêàçàë íà ëîìàíîì ðóññêîì, ÷òî, ìîë, âû ïðèåõàëè ñþäà äîáðîâîëüíî,ïîýòîìó áóäüòåäîáðû ïîä÷è-íÿòüñÿ, çà íåâû-ïîëíåíèå íàøèõóêàçàíèé - ðàñ-ñòðåë.

Ïîñòðîèëèíàñ â êîëîííû ïîòðè ÷åëîâåêà èâïåðâûå çà âñ¸âðåìÿ ñòàëèêîðìèòü. Ïðè-âåçëè â áàêàõêàêîå-òî âàðåâîèç øïèíàòà, õëå-áà íå äàëè. Íå-ñìîòðÿ íà òî, ÷òîâñå ìû áûëèî÷åíü ãîëîäíûå,

Íà ôîòî Áðàãèíà À.Ï (ñèäèò ñëåâà)2 àâãóñòà 1943 ãîäà, ã. Êóïôåäðå, öåõ Ãåíäðèõ



åñòü òàêóþ "ïèùó" íå ñìîãëè. Âûëèëè âñ¸ïîä íîãè, íåìöû ðóãàëèñü, ãîâîðèëè, ÷òî âû,ìîë, íå ãîëîäíûå. Íàêîíåö ïðèåõàëè õîçÿ-åâà øàõò, çàâîäîâ, ôàáðèê, ãîñïèòàëåé è áà-óýðû.

Âíà÷àëå áàóýðû âûáðàëè ñåáå ðàáîò-íèêîâ, êàêèå ïîíðàâèëèñü. Íðàâèëèñü èìäåâóøêè ñî ñâåòëûìè âîëîñàìè. Òåìíîâî-ëîñûì, êàê ÿ, äîñòàëàñü õóäøàÿ äîëÿ - ðàáî-òà íà óãîëüíîé øàõòå. Ìåíÿ, â ÷èñëå äðóãèõäåâóøåê, ÷èñëîì 30 ÷åëîâåê, ïðèâåçëè íàøàõòó â ãîðîä Ýññåí Êóïôåäðå. Ïîñåëèëèâíà÷àëå ðÿäîì ñ øàõòîé, ïîòîì ïåðåâåëèâ ñïåöèàëüíî äëÿ íàñ ïîñòðîåííûå áàðà-êè. Íà ðàáîòó áóäèëè â 4 ÷àñà óòðà, âåëèíà øàõòó êîëîííàìè ïî 3, â ñîïðîâîæäåíèèïîëèöàåâ, êàê âîåííîïëåííûõ. Âíà÷àëå ÿðàáîòàëà òàì, ãäå îòáèðàëè ïîðîäó îò óãëÿ,ïîòîì â öåõó, ãäå ìûëè óãîëü, à ïîñëå ïî-øëà íà ïîâûøåíèå - ïîäìåòàëà óãîëüíóþïûëü, çàòåì - ïåðåêëþ÷àëà ïîëîòíà, êîãäàîòïóñêàëè óãîëü áàóýðàì. Âñåãäà â ïûëè,ïûëü âúåäàëàñü â êîæó, çàáèâàëà äûõàòåëüíûå ïóòè.

Êîðìèëè îäèí ðàç â ñóòêè, â îáåä ïðèâîçèëè æèäêóþ áàëàíäó. Äâàðàçà â íåäåëþ, â ïîíåäåëüíèê è ÷åòâåðã, âûäàâàëè ñóõîé ïàåê: áóëêóõëåáà, íåìíîãî ìàðãàðèíà è ãðàììîâ 200 ñàõàðà. Õëåá âûïåêàëñÿ íåèç-âåñòíî èç ÷åãî (áóðÿê, îïèëêè, ÷òî-òî åùå), îí êîëûõàëñÿ êàê õîëîäåö. Ìû,ïîñòîÿííî ãîëîäíûå, ñúåäàëè ýòîò ïàåê çà äåíü, à ïîñëå 2-3 äíÿ ñèäåëèáåç õëåáà. Âñå ìû áûëè íåâåðîÿòíî õóäûå, êàê äèñòðîôèêè.

Ýòî ÿ óêàçûâàþ äëÿ òîãî, ÷òîáû õîòÿ áû ìåäèêè ìîãëè ïðåäñòà-âèòü ñåáå, êàê òÿæåëî íàì áûëî. ×òî ÿ íå óìåðëà ñ ãîëîäó çà òðè ãîäàîò òàêîãî ïèòàíèÿ, òàê ýòî áëàãîäàðÿ äîáðûì ëþäÿì, íåìöàì, ðàáîòàþ-ùèì íà øàõòå. Îíè òàéêîì ïðèíîñèëè íåáîëüøîé áóòåðáðîä, èçðåäêà,ïî âîñêðåñåíüÿì, â âûõîäíîé äåíü, ïðèãëàøàëè äîìîé, òàì ïîäêàðìëè-âàëè.

Ðîâíî â ÷åòûðå ÷àñà óòðà ÿâëÿëñÿ ïîëèöàé ñ ãóìîé (ðåçèíîâîéäóáèíêîé) è êðè÷àë: àâøòåéí çàó áàíäà ðóñèø øâàéí, ëåñ øíåëü àð-áàéòåí, ñòàíîâèñü òðè ïî òðè â øåðåíãó. Íå ñòó÷èòå, ìîë, èäèòå òèõî, àòî äîé÷å êàìàðàò øëÿôåí, ò.å. ñïÿò. Æèëè â êåñåëõàóñå òåîäîð, åõàëèäî øàõòû ñïåöèàëüíûì òðàìâàåì, êîòîðûé âîçèë òîëüêî íàñ, â áàíå ïå-ðåîäåâàëèñü â ìóæñêóþ ñïåöîâêó, íà íîãè - äåðåâÿííûå ãîëüöû (áîòèí-êè) è øëè íà ðàáîòó.

Ïåðåä îñâîáîæäåíèåì íàñ íå ïîâåëè íà øàõòó, à ïîãíàëè ïåøêîìâäîëü ëåñà. Íàëåòåëè âäðóã àìåðèêàíöû, ñòàëè îáñòðåëèâàòü ñ âîçäó-õà èç ïóëåìåòà, ìû êèíóëèñü â ëåñ è òàì ïðîæèëè íåäåëþ. Íåñêîëüêî÷åëîâåê ñî ìíîé âìåñòå æèëè ó áàóýðà â ñàðàå, ñïàëè íà ñîëîìå, îí íàñïîäêàðìëèâàë. ×åðåç íåäåëþ íàñ ðàçûñêàëè àìåðèêàíöû ñ ðóññêèìè,õîäèëè ñ ðóïîðàìè è ïðèçûâàëè âûéòè èç ëåñó è ñîáðàòüñÿ âñåìâìåñòå. Ìû ñîáðàëèñü, íàñ ïðèâåëè ñíîâà òóäà, ãäå ìû æèëè, íî ïîñå-ëèëè â íåìåöêèõ êàçàðìàõ ìåñÿöà íà äâà, êîðìèëè õîðîøî. Çàòåì íàñíà÷àëè îòïðàâëÿòü ïî äîìàì. Ïðèåõàë ðóññêèé ïîëêîâíèê, ñîáðàë ìè-òèíã, ïðèçûâàë åõàòü òîëüêî äîìîé, à íå ðàçúåçæàòüñÿ ïî äðóãèì ñòðà-íàì. Âîçìîæíîñòü óõàòü â ëþáóþ äðóãóþ ñòðàíó ó íàñ áûëà, íåêîòîðûååþ âîñïîëüçîâàëèñü, à ÿ âåðíóëàñü ê ìàìå.

Âûäàëè íàì ñóõîé ïàåê, ïðèâåçëè íà ýëåêòðè÷êàõ â Ìþíõåí. Òàìðóññêèå âîåííûå íà îòêðûòûõ âîåííûõ ìàøèíàõ ïðèâåçëè â Áåëîðóñ-ñèþ, ã. Ãðîäíî. Ïî äîðîãå äî Áåëîðóññèè íàñ îõðàíÿëè íà òàíêåòêàõ îòïàðòèçàí (çàïàäÿí), êîòîðûå ìîãëè îáñòðåëÿòü. Â Ãðîäíî ìû ïðîæèëèîêîëî ìåñÿöà, äîæèäàÿñü îòïðàâêè â Ðîññèþ. Íàêîíåö ñåëè â ïîåçä èñ ÷àñòíûìè äëèòåëüíûìè îñòàíîâêàìè äîåõàëè äî Äíåïðîïåòðîâñêà.Îòòóäà ñâîèì õîäîì, íà ÷åì ïðèøëîñü, ÿ äîáðàëàñü äî ×åðíîìîðñêîãî,ãäå ìåíÿ âñòðåòèëà ìàìà íà ïîâîçêå ñ êîðîâüåé óïðÿæüþ.

Îñâîáîäèëè íàñ 17 àïðåëÿ 1945 ã., à äîìîé ÿ äîáðàëàñü ëèøü 17ñåíòÿáðÿ 1945 ã., òî åñòü ñïóñòÿ 5 ìåñÿöåâ.

Äîìà ìåíÿ äîëãî íå îñòàâëÿë â ïîêîå ÍÊÂÄ. Âûçûâàëè íà äîïðî-ñû, òàì, óãðîæàÿ ïèñòîëåòîì, äîïðàøèâàëè, à íå ïîåõàëà ëè ÿ â Ãåðìà-íèþ äîáðîâîëüíî, íî êàæäûé ðàç óáåæäàëèñü, ÷òî ÿ áûëà óãíàëà ïðèíó-äèòåëüíî...”

"ÒÀÊ ÕÎÒÅËÎÑÜ ÄÎÌÎÉ..."(Ðàññêàçûâàåò Êàðíàóõîâà Âàðÿ).

“Ïÿòîãî ñåíòÿáðÿ 1942 ãîäà ìåíÿ, 14-ëåòíþþ äåâî÷êó, ôàøèñòû ãðó-áî çàòîëêàëè â ãðÿçíûé âàãîí è óâåçëè â Ãåðìàíèþ, â ÷óæîé êðàé íàðàáñêèé òðóä. Ñàìà ÿ ðîäîì èç Êðûìà, èç Ñàêñêîãî ðàéîíà, ñåëî Øòîð-ìîâîå. Âìåñòå ñî ìíîé áûëà ìîÿ ñòàðøàÿ ñåñòðà. Ðàáîòàëè ìû íà-ðàâíå ñî âçðîñëûìè, èçãîòîâëÿëè êàêèå-òî äåòàëè íà ñòàíêàõ. Æèëè âëàãåðå çà êîëþ÷åé ïðîâîëîêîé. Íà îäíîé èç ñòåí áûëî íàïèñàíî ñòè-õîòâîðåíèå, êîòîðîå ÿ ïîìíþ äî ñèõ ïîð:

Íîâûé ãîä, ïîðÿäêè íîâûå,Êîëþ÷åé ïðîâîëîêîé íàø ëàãåðü îáíåñåí.Ñî âñåõ ñòîðîí ãëÿäÿò ãëàçà ñóðîâûå,È ñìåðòü ãîëîäíàÿ íàñ âñþäó ñòåðåæåò.Âìåñòî ôàìèëèè è èìåíè ìû èìåëè çíàê “ÎÑÒ” è íîìåð. Ìîé

íîìåð áûë 118. Íà ýòîò íîìåð ÿ äîëæíà áûëà îòçûâàòüñÿ.

Ìàñòåð öåõà Ãåðìàí Ãðþññ



Ñðåäè íàñ áûëè äâå ïåðåâîä-÷èöû – Âåðà è Íèíà. Âåðà áûëà ñãîíîðîì, à Íèíà ïðîñòàÿ è äóøåâíàÿ.Äëÿ íàñ ýòî áûëî î÷åíü âàæíî, ïîòî-ìó ÷òî òîãäà â ÷óæîé ñòðàíå, ïî ñóòè,â ðàáñòâå, íàì, ìàëîëåòíèì ñòðàäàëü-öàì, ëþáîå ïðîÿâëåíèå äîáðîòû èëèõîòÿ áû ñî÷óâñòâèÿ áûëî î÷åíü äî-ðîãî.

Êîðìèëè íàñ õóæå ñêîòèíû. Óò-ðîì 2 ëîìòèêà ÷åðíîãî ñ îïèëêàìèõëåáà è êðóæêà êèïÿ÷åíîé âîäû, âîáåä øïèíàò, êèñëàÿ êàïóñòà ñ ÷åð-âÿìè. À õóæå âñåãî âå÷åðîì: ïðèõî-äèëîñü çàñûïàòü ãîëîäíûìè, êðóæè-ëàñü ãîëîâà, à óòðîì äðîæàëè ðóêèè íîãè.

Îäíàæäû ìû ðåøèëè óñòðîèòüçàáàñòîâêó, îòêàçàëèñü åñòü òî, ÷òîíàì äàëè. Ïðèøåë õîçÿèí ñ ïëåòêîéè òàêóþ áîéíþ óñòðîèë, áèë íàñ âñåõïîäðÿä, áûë êàê çâåðü. Ïðèøëîñü íàìåñòü òî, ÷òî äàâàëè, è áàñòîâàòü óæå íèêòî íå õîòåë. Îò òàêîãî ïèòàíèÿìû âûãëÿäåëè äèñòðîôèêàìè. Ìíîãèå íå âûäåðæàëè, óìåðëè. ÍàòàøàÍåïî÷àòîâà èç Ïîïîâêè, Àíÿ Øòûêîëåíêî èç ñåëà Îéáóð, Ìîòÿ Ñëàâêà èçýòîãî æå ñåëà è ìíîãî äðóãèõ.

ß ïðîáèëà íà ñòàíêå ïàëåö è íå ìîãëà ðàáîòàòü. Ìíå äàëè âðåìÿäëÿ âûçäîðîâëåíèÿ, à çàòåì âåðíóëè â ëàãåðü. ×òîáû âûæèòü, ìû âîðî-âàëè ñûðîé êàðòîôåëü ñ ïîëÿ. Îäíàæäû ÷óòü íå ïîïàëèñü, äóìàëè, ÷òîðàññòðåëÿþò, íî ê íàøåìó óäèâëåíèþ, òîò íåìåö, ÷òî óâèäåë íàñ, ïîìîãäîòÿíóòü êóëåê ñ êàðòîøêîé äî äûðû â çàáîðå è íèêîìó íå ñêàçàë.Âìåñòå ñ íàìè ðàáîòàëè ëþäè èç ðàçíûõ ñòðàí. Íåìöû Ýììà è Ãàíñòîæå áûëè óçíèêàìè íàøåãî ëàãåðÿ, è ðàáîòàëè îíè íàðàâíå ñ îñ-òàëüíûìè, áåç êàêèõ-ëèáî ïîáëàæåê. Ýòè ãîðüêèå âîñïîìèíàíèÿ íå äàþòìíå ïîêîÿ è ñåé÷àñ. Ëàãåðü "Èçåðëîí" íèêîãäà íå çàáóäåòñÿ, ÿ òîëüêîîäíîãî õî÷ó, ÷òîáû íèêîãäà è íè ñ êåì òàêîå íå ïîâòîðèëîñü”.

Ðàññêàç çàïèñàí15.01. 2007 ãîäà.

Âàðÿ Êàðíàóõîâà

ÎÄÈÑÑÅß ÏËÅÍÍÎÃÎ ÊÐÀÑÍÎÀÐÌÅÉÖÀ(Ðàññêàçûâàåò Åêèìîâ Âàñèëèé Åâòååâè÷).

“Â Ïîëòàâñêîé îáëàñòè íà ãðàíèöå ñ Õàðüêîâñêîé â áîëüøîì îê-ðóæåíèè íàøèõ âîéñê â ñ. Äåíèñîâêà ÿ ðàíåíûì ïîïàë â ïëåí, è ïîãíà-ëè íàñ íà çàïàä. Â ×åðêàññêîé îáëàñòè íà îêðàèíå ã. Óìàíü çàãíàëèíàñ â áîëüøóþ ïî ïëîùàäè ÿìó, ãäå áðàëè ãëèíó äëÿ êèðïè÷íîãî çàâî-äà. Âñåãî íå ðàññêàçàòü... Åñòü è ïèòü íå äàâàëè, íåìîùíûõ ïðèñòðå-ëèâàëè. Èç ýòîãî ëàãåðÿ óäàëîñü áåæàòü. Ðåøèë ïðîáðàòüñÿ â áåëî-ðóññêèå ëåñà ê ïàðòèçàíàì Êîâïàêà. Ôðîíò áûë äàëåêî. Ïîíà÷àëó ñî-ïóòñòâîâàëà óäà÷à, íî áëèæå ê Áåëîðóññèè ìíîãî áûëî êàðàòåëüíûõ îò-ðÿäîâ ïî áîðüáå ñ ïàðòèçàíàìè. Óæå íà òåððèòîðèè Áåëîðóññèè âðàéöåíòðå Íîâîøàïåëè÷è ìåíÿ çàäåðæàëè áàíäåðîâöû è ïåðåäàëèíåìåöêîé êîìåíäàòóðå.

Âîò òóò è íà÷àëîñü: äîïðîñû, èçáèåíèÿ, ïûòêè... êóäà øåë, ãäå ïàðòè-çàíû? Íà òðåõ äîïðîñàõ òðè äíÿ ìó÷èëè. Ñïèíà âñÿ áûëà èññå÷åíà,çàãíîèëàñü, ãèìíàñòåðêà ïðèëèïàëà... Ïðèâåë ìåíÿ ïîæèëîé íåìåö âäðóãóþ êàìåðó. ß ñïðîñèë åãî, êàê ñìîã, ïî-íåìåöêè (ó÷èë â øêîëå) -ïî÷åìó ïîìåíÿëè êàìåðó? Îí îòâåòèë: «Äèçå èñò òîòêàìåðà, ìîðãåí ôðèäó âàðñò ãåøîñåí» (Ýòî ñìåðòíàÿ êàìåðà è ÷òî çàâòðà óòðîì ìåíÿ ðàñ-ñòðåëÿþò). Çàâÿçàëàñü êîðîòêàÿ áåñåäà (íåìåö êîå-÷òî çíàë ïî-ðóñ-ñêè). Îí ñêàçàë, ÷òî îí àíòèôàøèñò, ÷ëåí êîìïàðòèè Ãåðìàíèè... ß ñêà-çàë, ÷òî ÿ òîæå êîììóíèñò, è îí ïîìîã ìíå óéòè. Îêàçàâøèñü â ñòåïè íàñâîáîäå, ÿ ïî÷óâñòâîâàë âûñîêóþ òåìïåðàòóðó è ÷òî âîò-âîò ïîòåðÿþñîçíàíèå. Íå ïîìíþ, íî ÷óäîì äîáðàëñÿ äî êàêîé-òî èçáåíêè è íà ïî-ðîãå óïàë. Îáíàðóæèâ ìåíÿ, æåíùèíà çàòàùèëà ìåíÿ â õàòó, ïðèâåëàçíàêîìóþ ìåäñåñòðó, îïðåäåëèëè ïðè÷èíó ìîåãî ñîñòîÿíèÿ è íà÷àëèìåíÿ ëå÷èòü. ß ýòó ìåäñåñòðó íà âñþ æèçíü çàïîìíèë: Ãîðëèíà Àëåê-ñàíäðà Èâàíîâíà. Äíåé äåñÿòü îíè ìåíÿ ëå÷èëè. Ïîñå÷åííàÿ íà ñïèíåêîæà çàðóáöåâàëàñü, õîòü è íå ñîâñåì, ïðèäÿ â íîðìó è ïîäêðåïèâ-øèñü, ÿ, òåïëî ðàññòàâøèñü, óøåë èñêàòü ïóòè ê ïàðòèçàíàì, íî íåäî-ëãîé áûëà ìîÿ ñâîáîäà.

Óæå â Êèåâñêîé îáëàñòè, â ðàéöåíòðå Õàáíîÿ, ìåíÿ îïÿòü ïîéìàëèáàíäåðîâöû è ïåðåäàëè íåìöàì â êîìåíäàòóðó. Ñëàâà Áîãó, ÷òî ýòîáûëà äðóãàÿ êîìåíäàòóðà, à òî áîëòàëñÿ áû íà âèñåëèöå. Íà âòîðîéäåíü áåç äîïðîñîâ ìåíÿ ïîñàäèëè â êðûòóþ ìàøèíó äâà àâòîìàò÷èêàè ïîâåçëè êóäà-òî. Â êàêîé-òî ìîìåíò ÿ áûë ðàä òîìó, ÷òî íå ñìîã áûîáúÿñíèòü, ïî÷åìó ó ìåíÿ ñïèíà ïîñå÷åíà. Êîãäà â îäíîì ñåëåíüå îñòà-íîâèëèñü è îäèí íåìåö ïðèíåñ ñ ïîëåâîé êóõíè åäó, õëåáíóâ èç ôëÿæ-êè øíàïñà, íåìöû ïîäîáðåëè è ïîïðîñèëè, ïî ìîåé ïðîñüáå, ó ïðîõî-äÿùåé òåòåíüêè, ÷òîáû îíà ïðèíåñëà ìíå ÷òî-íèáóäü ïîåñòü. Æåíùèíàïðèíåñëà ìîëîêà è õëåáà. Ïîáëàãîäàðèâ òåòþ è íåìöåâ, ÿ ñïðîñèë óíèõ «Âîãèí ôàðåí âèð?» (Êóäà ìû åäåì?), è íåìåö îòâåòèë: «Â Êèåâ».



Ïðèâåçëè ìåíÿ íà óëèöó Êîðîëåíêî, 33, ãäå ðàíüøå áûë ÌÃÁ Óêðà-èíû, à òåïåðü ðàçâåâàëñÿ îãðîìíûé øåëêîâûé ôëàã ñî ñâàñòèêîé, èïîñàäèëè â ïîëóïîäâàëüíóþ êàìåðó. Ñïóñòÿ ìåñÿö âûçâàëè íà äîï-ðîñ. ß òàì ðàññêàçàë çàðàíåå çàãîòîâëåííóþ âåðñèþ ìîåãî ñêèòàíèÿ,äà òàê òðîãàòåëüíî äëÿ ñåáÿ, ÷òî ïðÿìî «çàïëàêàë».

Íà âòîðîé äåíü ïîñàäèëè ÷åëîâåê ïÿòüäåñÿò â îãðîìíûé «÷åðíûéâîðîí» è ïîâåçëè... êóäà, íà ðàáîòó èëè íà ðàññòðåë â Áàáèé ßð. Ïðè-âåçëè â êèåâñêèé êîíöëàãåðü «Ñûðåö» ó ïå÷àëüíî èçâåñòíîãî Áàáüåãîßðà. Âîò òóò è íà÷àëîñü. Ñðàçó æå ñäåëàëè íàì «ôèççàðÿäêó» â êîíö-ëàãåðíîì ñòèëå. Ïîñòðîèëè â êîëîííó, ïî îáå ñòîðîíû ñòîÿò íåìöû èïîëèöàè ñ ïàëêàìè-äóáèíêàìè. «Øàãîì ìàðø, áåãîì, ëîæèñü, âñòàòü,ëîæèñü, âñòàòü...» Ïîëçàòü ïî-ïëàñòóíñêè, çàòåì ïî-ãàäþ÷üè, è âñå ýòîñîïðîâîæäàëîñü äèêèìè êðèêàìè è ïàëêàìè ïî ÷åìó ïîïàëî. Çàêîí-÷èëè «çàðÿäêó» ñ ðàçáèòûìè ãîëîâàìè è äðóãèìè òðàâìàìè è ÷å-ðåç ïåðåâîä÷èêà ïîÿñíèëè, ÷òîá ìû, ðóññêèå ñâèíüè, íå äóìàëè, ÷òî ïî-ïàëè â ñàíàòîðèé.

Ïîïàë ÿ â çåìëÿíêó, â êîòîðîé æäàëè ñâîåé ó÷àñòè ôóòáîëèñòûêèåâñêîãî «Äèíàìî», çà òî, ÷òî íå âûïîëíèëè ïðèêàç íåìöåâ ïðîèãðàòüêîìàíäå íåìåöêèõ ëåò÷èêîâ «ëþôòâàôôå», à ðàçãðîìèëè èõ. Ôóòáîëè-ñòîâ âñåõ, íàõîäÿ ïðè÷èíû, ìåòîäè÷åñêè ðàññòðåëÿëè.

Íåâîçìîæíî âñåãî îïèñàòü. Ðàáîòàëè òÿæåëî, à êîðìèëè, ÷òîáûáûñòðåå ñòàíîâèëèñü «äîõîäÿùèìè», à ïîòîì â Áàáèé ßð - áëàãî ÷òîáëèçêî. Âîò îäèí ýïèçîä. Ñîáðàëè áðèãàäó äî 40 ÷åëîâåê, êîòîðûå ïî-êðåï÷å, è ïðèâåçëè â «÷åðíîì âîðîíå» âî äâîð öåíòðàëüíîãî ãåñòàïî,ãäå ÿ ñèäåë. Íóæíî áûëî î÷èñòèòü îò ðàçíîãî õëàìà äâîð. ß áûë â ýòîéáðèãàäå. Òàì âîçíèê êîíôëèêò, êîòîðûé òðóäíî îïèñàòü. Íåìöû óáèëèòðîèõ, êðèêíóëè «êîíåö ðàáîòû», ïîãðóçèëè òðóïû è íàñ òóäà æå, ïî-âåçëè. Êóäà? Êîíå÷íî, âñåõ â Áàáèé ßð. Íî ïðèâåçëè â ëàãåðü, ðåøèëèñòðåëÿòü ïåðåä ñòðîåì ëàãåðÿ, äëÿ îñòðàñòêè. Ëàãåðíûå ñòðîè îöåïè-ëè ïóëåìåòàìè, ñîáàêàìè. Ëàé, êðèê... Âûñòðîèëè íàñ â øåðåíãó, âûòà-ùèëè èç ñòðîÿ ïÿòü ôóòáîëèñòîâ, ÷òî áûëè â íàøåé áðèãàäå, è òóò æåðàññòðåëÿëè, ïðåæäå óëîæèëè íà çåìëþ ëèöîì âíèç. Çàòåì ñòàëè èçøåðåíãè âûäåðãèâàòü êàæäîãî òðåòüåãî è òóò æå ñòðåëÿòü. ß ïîïàë íàòðåòüåãî, íåìåö óæå âçÿë ìåíÿ çà ðóêó, à ðÿäîì ñòîÿë íèçêèé ÷åðíÿâûéíàöìåí, è íåìåö ìåíÿ, âûñîêîãî è áåëîãî, îñòàâèë, à åãî âûòàùèë.

Áûë çàâåäåí ïîðÿäîê, åñëè èç áðèãàäû óáåãàåò ÷åëîâåê, âñþ áðè-ãàäó ïåðåä ñòðîåì ðàññòðåëèâàþò. ß óæå ïðèñóòñòâîâàë íà òàêîì ðàñ-ñòðåëå. Ïîñëå èç íàøåé áðèãàäû ñáåæàëè äâà ïîäðîñòêà. Áðèãàäà÷èñòèëà ìåæäó ðÿäàìè êîëþ÷åé ïðîâîëîêè òðàâó. Íà âå÷åðíåé ïîâåð-êå îáúÿâèëè, ÷òî çà ýòî ïîáåã áðèãàäà áóäåò ðàññòðåëÿíà, è íàñ âûâå-ëè èç îáùåãî ñòðîÿ. Òàì ó íèõ, ìåæäó íà÷àëüíèêîì Ðàäîìñêèì è êî-ìåíäàíòîì ëàãåðÿ, ïðîèçîøåë ðàçãîâîð, è âäðóã íàøó áðèãàäó ñòàíî-

âÿò â ñòðîé, à èç «ñàíèòàðíîé» çåìëÿíêè âûâåëè íåìîùíûõ, áîëüíûõ èòóò æå âñåõ, áåäîëàã, ðàññòðåëÿëè.

Ïî ðàçíûì ïðè÷èíàì ëþäè ãèáëè, êàê ìóõè. Êàæäûé æäàë è äó-ìàë, à ñêîëüêî åìó îñòàëîñü. Ïðîáûë ÿ â ýòîì êîíöëàãåðå âîñåìü ìåñÿ-öåâ, âèäåë åùå ðàññòðåëû, íî ìåíÿ Áîã ïîêà õðàíèë.

Âîò ïîÿâèëñÿ ñîâñåì íåîæèäàííûé ñëó÷àé, êîãäà ÿ è åùå òðîåêîëîëè ïíè íà êóõíþ è â äåçèíôåêöèþ, è ìû â÷åòâåðîì ñîâåðøèëèäåðçêèé äî áåçóìèÿ ïîáåã íà ëåãêîâóøêå íà÷àëüíèêà êîíöëàãåðÿÏ. Ðàäîìñêîãî, êîòîðàÿ ñòîÿëà íà ïðîôèëàêòèêå â ìåõìàñòåðñêîé.

Èç-çà íàøåãî ïîáåãà íèêòî íå ïîñòðàäàë, òàê êàê ìû îòäåëüíûìçâåíîì ðàáîòàëè è âñå ñáåæàëè. ß íàêîíåö-òî äîáðàëñÿ ê ïàðòèçàíàìÊèåâñêîãî ñîåäèíåíèÿ â Âàñèëüêîâñêèé ïàðòèçàíñêèé îòðÿä, ãäå çà âñåìóêè ñòàðàëñÿ îòîìñòèòü ôàøèñòàì. Ïðîáûë ÿ òàì äî ñîåäèíåíèÿ ñðåãóëÿðíûìè ÷àñòÿìè Êðàñíîé Àðìèè îêîëî ïîëóãîäà. Íà ïîäðûâåæåëåçíîé äîðîãè áûë òÿæåëî ðàíåí, ïîëó÷èë èíâàëèäíîñòü. Æåíèëñÿíà ìåäñåñòðå ïàðòèçàíñêîãî îòðÿäà, è êîãäà èç Êðûìà ïðîãíàëè íåì-öåâ, ïðèåõàë äîìîé ê ðîäíûì â ã. Ñàêè. Ïîòîì æåíà ðîäèëà ìíå äî÷ü.Ïîñëå «Êîìñîìîëêà», çàíÿâ öåëóþ ñòðàíèöó, ïîä çàãîëîâêîì «Ãàìáóðãñ-êèé ïàëà÷ Ïàóëü Ðàäîìñêèé» ðàññêàçûâàëà î âñåõ çëîäåÿíèÿõ, êîòîðûåîí òàì òâîðèë”.

Åêèìîâ Âàñèëèé Åâòååâè÷.

"ÁÎËÜÍÛÅ ÄÅÒÈ ÈÑ×ÅÇÀËÈÍÅÈÇÂÅÑÒÍÎ ÊÓÄÀ..."

(Ðàññêàçûâàåò Âëàäèìèðà Ìèõîëàï)."Â îäíî ïðåêðàñíîå óòðî, äî âîñõîäà ñîëíöà, â 1944 ãîäó âñå óëèöû

ïîñåëêà Êèðîâñêîãî ðàéîíà Ìîãèëåâñêîé îáëàñòè áûëè îöåïëåíû ôà-øèñòñêèìè ñîëäàòàìè. Îíè çàáåãàëè â êàæäûé äîì è âûâîäèëè ñîí-íûõ äåòåé â îäíó òîëïó. Ïîòîì âñå õàòû, ñàðàè îñìîòðåëè. Íàñ ïîãíà-ëè íà ïëîùàäü, ïîãðóçèëè â êðûòûå ìàøèíû. Â êàæäóþ ìàøèíó ïîñà-äèëè ïî âîîðóæåííîìó ôàøèñòó, óâåçëè â äåðåâíþ Ñòàðî-Äâîðíèêî-âè÷è, êîòîðàÿ áûëà ïðåâðàùåíà â ëàãåðü, îáíåñåíà êîëþ÷åé ïðîâîëîêîé,à æèòåëè ýòîé äåðåâíè êóäà-òî èñ÷åçëè. ×åðåç íåñêîëüêî äíåé íàñîïÿòü ïîãðóçèëè è ñ òàêîé æå îõðàíîé óâåçëè íà æåëåçíóþ äîðîãó, òàìçàãíàëè â òîâàðíûå âàãîíû, çàêðûëè íàãëóõî, à ñàìè âàãîíû áûëè î÷åíüãðÿçíûå. Âñå ñëåäóþùèå 5 èëè 7 äíåé íàñ íå âûïóñêàëè, íå êîðìèëè.Ìû çàäûõàëèñü, íàõîäèëè ùåëî÷êè â ñòåíêàõ âàãîíà è ÷åðåç íèõ ëîâè-ëè ñâåæèé âîçäóõ. Ìíîãèå äåòè íå âûäåðæàëè òàêîé äîðîãè è çàáî-ëåëè. Ìû ïðèáûëè â íåìåöêèé ãîðîä Ëåðøà. Îïÿòü ìû ïîïàëè â ëà-ãåðü, ýòî áûë íå òîëüêî ðàñïðåäåëèòåëüíûé ëàãåðü, íî è îòñåèâàþùèé.Â íåì âñå áîëüíûå äåòè èñ÷åçàëè â íåèçâåñòíîì íàïðàâëåíèè. Íàñ



ïåðåâåçëè â ãîðîä Êðèìè÷àâ. Æèëè â áàðàêàõ, ðàáîòàëè íàðàâíå ñîâçðîñëûìè ñëåñàðÿìè, èíîãäà íàñ ðàçáèðàëè ôåðìåðû äëÿ ðàáîòûíà ïîëÿõ. Òàì íàì èíîãäà äàâàëè ãîðîõîâûé ñóï. Äëÿ íàñ ýòî áûë ïðàç-äíèê.

Áîëüøå âñåãî ìû áîÿëèñü, êîãäà çàáèðàëè â ñàí÷àñòü. Âñå çíàëè,÷òî ýòî íà êðîâü. Ïîñëå òàêèõ ïðîöåäóð ìàëî êòî îñòàâàëñÿ æèâîé. Íèê-òî íå ñ÷èòàë, ñêîëüêî òàì ïîãèáëî äåòåé, ñêîëüêî óìåðëî îò ãîëîäà, áî-ëåçíåé è òîñêè ïî äîìó. ß îñòàëñÿ æèâ ÷óäîì èëè âîëåþ Áîãà. Íî ÿ÷àñòî âñïîìèíàþ è òåõ íåìöåâ, êîòîðûå èíîãäà óêðàäêîé äðóã îò äðóãàäàâàëè íàì êóñî÷åê ñóõàðèêà.

Ïåðåä ñàìûì îñâîáîæäåíèåì íàñ âñåõ õîòåëè îòðàâèòü. Íà êóõíåðàáîòàëè ðóññêèå æåíùèíû, è îíè çàìåòèëè, ÷òî îäèí èç íàäçèðàòå-ëåé áðîñèë â êîòëû ñ âàðåâîì êàêîé-òî ïîðîøîê. Ïîâàðèõè óñïåëèíàñ ïðåäóïðåäèòü, ÷òîáû ìû íå åëè. Êàê ðàç íà÷àëàñü áîìáåæêà, è ìûðàçáåæàëèñü ïî áàëêàì, çàðîñøèì êóñòàðíèêîì. Â ýòèõ êóñòàðíèêàõ èîáíàðóæèëè íàñ ñîâåòñêèå ñîëäàòû. Ìû áûëè òàêèå õóäûå, ñëàáûå.Íàñ íåìíîãî ïîäêîðìèëè è îòïðàâèëè â äåòñêèé äîì ãîðîäà Êàëè-íèíãðàäà..."

Â ÌÀÓÒÕÀÓÇÅÍÅ ÈÂÀÍ ÂÑÒÐÅÒÈË ÃÎËÎÂÎÐÅÇÎÂ...(Ðàññêàçûâàåò Åðìîëàåâ Èâàí Êóçüìè÷).

“27 îêòÿáðÿ 1943 ãîäà íàñ, ìîëîäûõïàðíåé, 18 ÷åëîâåê ïîãðóçèëè â òîâàð-íûé âàãîí â ãîðîäå Áîáðóéñêå è âåçëèíåñêîëüêî ñóòîê. Êóäà - ìû íå çíàëè. Óæåáûëî õîëîäíî. Ëåæàòü áûëî íå íà ÷åì, îáîòîïëåíèè è ìå÷òàòü ìû íå ìîãëè . Íàïîëó ïîñòåëåíà ñîëîìà, âåçäå ñêâîçíÿêè,ñîãðåâàëèñü ìû äðóã äðóãîì. Âàãîí çàê-ðûò íàãëóõî. Ïî óòðàì îòêðûâàëè íà íå-êîòîðîå âðåìÿ. Ôàøèñòû îöåïëÿëè ýøå-ëîí ñî âñåõ ñòîðîí, ÷óòü ÷òî èì íå íðàâè-ëîñü - ñòðåëÿëè áåç ïðåäóïðåæäåíèÿ. Îïîáåãå è äóìàòü íå ìîãëè. Çàòåì ïðè-êëàäàìè çàãîíÿëè îáðàòíî â âàãîíû,áðîñàëè îäíó áóõàíêó õëåáà íà âñåõ. Áó-õàíêà áûëà áîëüøàÿ, êèëîãðàìì 6-7, íîõëåáîì å¸ íå íàçîâ¸øü.

Íàøè âàãîíû áûëè â ñåðåäèíå ýøåëîíà. Ýòî ÷òîáû íå áûëî äè-âåðñèé ñî ñòîðîíû ïàðòèçàí. Â Áåëîðóññèè áûëî ñèëüíîå ïàðòèçàíñ-êîå äâèæåíèå, è ïîòîìó âàãîíû ñ íàãðàáëåííûì äîáðîì, ñêîò, ïðîäóêòû,âåùè îõðàíÿëè öåíîé íàøèõ æèçíåé.

3 íîÿáðÿ íàø ýøåëîí ïðèáûë â Ëþáëèí. Âàãîíû ïîñòàâèëè íàçàïàñíîé ïóòü, îöåïèëè. Ýòî áûëî óòðîì. Ëþáëèí ãðåìåë âåñ¸ëîé ìó-çûêîé, â âîçäóõå ñàìîëåòû. Ïîñòîÿííî ïðèáûâàëè ïàññàæèðñêèå ïîåç-äà. Âûõîäèëè ëþäè õîðîøî îäåòûå, ñîëèäíûå. Èõ ñòðîèëè â êîëîííûè âåëè âäîëü äîðîãè íåñêîí÷àåìîé âåðåíèöåé. Ñ îáåèõ ñòîðîí êîëîí-íû ýñýñîâöû ñ àâòîìàòàìè è ñîáàêàìè.

Â ýòîò äåíü â Ìàéäàíåêå áûëè óíè÷òîæåíû òûñÿ÷è åâðååâ. Î íàñâñïîìíèëè ÷àñîâ â 5 âå÷åðà. Èç Ëþáëèíà ñðàçó ïðèâåçëè â Ìàéäàíåê.Ïðåæäå âñåãî íåìöû ïðîâåëè ñàíîáðàáîòêó. Ýòî ïðîõîäèëî òàê: â çäà-íèè áàíè ñòîÿëè âåäðà ñ æèäêîñòüþ âðîäå ãîð÷èöû, è íàñ, ðàçäåòûõäîíàãà, êèñòüþ îáìàçûâàëè ýòîé âîíþ÷åé æèäêîñòüþ, îáìûòüñÿ íå ðàç-ðåøèëè, à òàê è îäåëè â ýòó ïðîêëÿòóþ ïîëîñàòóþ àðåñòàíòñêóþ îäåæ-äó. Êàæäîìó âûæãëè íîìåð, íà êîòîðûé ïîñòîÿííî ïðèõîäèëîñü îòêëè-êàòüñÿ ïðè ïåðåêëè÷êå.

Êðîìå ýòîãî, íà êóðòêó ïðèêëåèâàëè èëè ïðèøèâàëè çíàêè: åñëèêðàñíûå òðåóãîëüíèêè, òî ýòî ïîëèòè÷åñêèå, àíòèôàøèñòû, ñàìûå ïåð-âûå âðàãè ðåéõà è ïåðâûå êàíäèäàòû â ïå÷ü. Êñòàòè, î ïå÷è. Èç òðóáûêðåìàòîðèÿ ïîñòîÿííî øåë åäêèé ÷åðíûé äûì. Çàïàõ ýòîãî äûìà ÿ ïî-ìíþ äî ñèõ ïîð. Ýòî æãëè æèâûõ è ìåðòâûõ ëþäåé ðàçíûõ íàöèîíàëü-íîñòåé.

È âñå æå Ìàéäàíåê áûë ìÿã÷å, òåðïèìåå, íî Ìàóòõàóçåí - ýòî àä,êðîìåøíûé àä äëÿ ëþäåé. Ïðèíèìàëè íàñ â Ìàóòõàóçåíå íàñòîÿùèåãîëîâîðåçû. Íà ïåòëèöàõ ó íèõ áûë ÷åëîâå÷åñêèé ÷åðåï ñ äâóìÿ êîñòÿ-ìè. Ïðè âûãðóçêå èç âàãîíîâ íàñ ñðàçó ïðåäóïðåäèë íàäçèðàòåëü:«Èç íàøåãî ëàãåðÿ íèêòî íå óõîäèë, òîëüêî ÷åðåç òðóáó» è ïîêàçàë íàêðåìàòîðèé».

ÑÌÅÐÒÜ Â ÒÐÞÌÀÕ (Ðàññêàçûâàåò Èâàí Äìèòðèåâè÷ Êâèòêà).

“5-å ìàÿ 1944 ãîäà äëÿ íàøåé ñåìüè – ìîåé ìàòåðè Êâèòêà Åëè-çàâåòû Èâàíîâíû, ìåíÿ – Êâèòêà Èâàíà Äìèòðèåâè÷à è ìîåãî áðàòàÀíäðåÿ ñòàëî ðîêîâîé äàòîé â íàøåé æèçíè, â ãîäû Âåëèêîé Îòå÷å-ñòâåííîé âîéíû. Â ýòîò äåíü íàøó ñåìüþ, êàê è ìíîãèõ äðóãèõ ëþäåé,ôàøèñòñêèå îêêóïàíòû íàñèëüíî ïîãðóçèëè íà ïàëóáó âîåííîé ñàìî-õîäíîé áàðæè â ãîðîäå Ñåâàñòîïîëå. Êðîìå ýòîé áàðæè, íà äðóãèå êî-ðàáëè òîæå ãðóçèëèñü íåìåöêèå ñîëäàòû, îôèöåðû, ðóìûíû, êîòîðûåóäèðàëè îò Ñîâåòñêîé Àðìèè. Íàøè âîéñêà áóêâàëüíî ÷åðåç 4 äíÿâîøëè â ãîðîä Ñåâàñòîïîëü. Ïîãðóçêà ïðîèñõîäèëà ïîä ïîêðîâîì íî÷è,à óòðîì, êîãäà òðþìû áûëè çàáèòû ïîëíîñòüþ, âåñü êàðàâàí òðîíóëñÿ âïóòü. Âîåííûå áûëè â òðþìàõ, à íà ïàëóáàõ ñòîÿëè ñîâåòñêèå ìèðíûåæèòåëè. Ýòî íåìöû ñäåëàëè òàê äëÿ ïðèêðûòèÿ, ÷òîáû íàøè ñàìîëåòûíå áîìáèëè êîðàáëè. Íà âûõîäå èç áóõòû íàñ îáñòðåëÿëà àðòèëëåðèÿ.

Åðìîëàåâ Èâàí Êóçüìè÷



À â îòêðûòîì ìîðå íà÷àëñÿ íàñòîÿùèéêîøìàð. Ñî ñòîðîíû ãîðèçîíòà, ãäåñêðûëñÿ áåðåã, ïîñëûøàëñÿ çëîâåùèéãóë ñàìîëåòîâ, êîòîðûé áûë óæå çíàêîìâñåì ëþäÿì âîåííîãî âðåìåíè. Ýòî áûëçâóê ïðèáëèæàþùåéñÿ ñìåðòè. Èç-çàãîðèçîíòà ñòàëè ïîÿâëÿòüñÿ ãðóïïû ñà-ìîëåòîâ-áîìáàðäèðîâùèêîâ, êîòîðûåïèêèðîâàëè ïðÿìî íà íàñ. Ñ ñàìîõîä-íûõ áàðæ è ñòîðîæåâûõ êîðàáëåé íåì-öû îòêðûëè çàãðàäèòåëüíûé îãîíü. Íîñàìîëåòû, âûáèðàÿ ñåáå ìèøåíè, ñòàëèïèêèðîâàòü è ñáðàñûâàòü áîìáû. Ëþäè,íàõîäÿùèåñÿ íà ïàëóáàõ, ìàõàëè ïëàò-êàìè, ðàçìàõèâàëè ðóêàìè, à íåêîòîðûåæåíùèíû ïîäáðàñûâàëè â âîçäóõ äå-òåé, â íàäåæäå, ÷òî íàøè ëåò÷èêè çàìå-òÿò è íå ñòàíóò ñáðàñûâàòü áîìáû. Íîíè÷åãî íå èçìåíèëîñü. Âîêðóã ðâàëèñüáîìáû, îñêîëêàìè ðàíèëî ìíîãèõ íàõîäèâøèõñÿ íà ïàëóáàõ ëþäåé, ìíî-ãèå áûëè ñìûòû â ìîðå, òàê êàê áàðæó áðîñàëî èç ñòîðîíû â ñòîðîíó. Âðÿäîì èäóùóþ áàðæó ïîïàëà áîìáà, è îíà çàòîíóëà ó íàñ íà ãëàçàõ.Âñå, ÷òî ïðîèñõîäèëî âîêðóã, ïîâåðãëî íàñ â ñòðàõ è óæàñ. Êàðàâàíðàçáðîñàëî ïî ìîðþ. Íåêîòîðûå èç íèõ ãîðåëè âìåñòå ñ ëþäüìè. Àñàìîëåòû ñ íåáîëüøèì èíòåðâàëîì ïðîäîëæàëè îõîòèòüñÿ è áîìáè-ëè ñíîâà è ñíîâà. Òàê ïðîäîëæàëîñü äî ñàìîãî âå÷åðà.

Ñêîëüêî êîðàáëåé è áàðæ äîøëî äî ã.Êîíñòàíöà, ÿ íå çíàþ. Òàìíàñ, îñòàâøèõñÿ â æèâûõ, ïåðåãðóçèëè íà àâòîìàøèíû, ïîòîì â âàãîíûè ïîâåçëè íà ðàáñêèé òðóä. Îò ãîëîäà, ïîëó÷åííûõ íà ìîðå ðàí óìèðà-ëè è âçðîñëûå, è äåòè. Íà îñòàíîâêàõ èõ çàáèðàëè è óâîçèëè íà ïîä-âîäàõ.

Çàòåì ïî ïðèáûòèè â ã. Çîåñòå áûëà áàíÿ. Çàãíàëè âñåõ âìåñòåñòàðèêîâ è æåíùèí, ìóæ÷èí è äåòåé â îäíî ïîìåùåíèå, íàìàçàëè ÷åì-òî âîíþ÷èì, îáëèëè õîëîäíîé âîäîé è çàñòàâèëè íàäåòü ñâîþ îäåæäó,íî îíà óæå òîæå áûëà ïðîäåçèíôèöèðîâàíà è ìîêðàÿ. Ïîñòðîèëè âîäèí ðÿä. Âäîëü ñòîÿùèõ èçìó÷åííûõ ëþäåé ïðîõîäèëè õîçÿåâà, îòáè-ðàëè ñåáå ðàáîòíèêîâ è óâîçèëè â ðàçíûå ñòîðîíû.

Îòáîð ðàáî÷èõ áûë óíèçèòåëüíûì. Õîçÿåâà è áàóýðû òûêàëè òðî-ñòüþ â ãóáû, çàñòàâëÿëè îòêðûòü ðîò è ïîêàçàòü çóáû, ïðè ýòîì çàêðû-âàëè ðòû íîñîâûìè ïëàòêàìè, òàê êàê îò íàñ ðàçèëî ýòîé âîíþ÷åé «äå-çèíôåêöèåé».

Âñêîðå ïîñëå âñåõ ýòèõ ïðîöåäóð ñ äåçèíôåêöèåé ïîñëûøà-

ëèñü ðàçäèðàþùèå äóøó êðèêè æåíùèí - ýòî îò íèõ çàáèðàëè èõäåòåé. Àäìèíèñòðàöèÿ íèêàêîãî âíèìàíèÿ íà ýòè êðèêè íå îáðàùà-ëà. Âñåõ îòîáðàííûõ äëÿ ðàáîòû ïîãðóçèëè â âàãîíû è ïîâåçëè äàëü-øå, íåèçâåñòíî êóäà. Ìàòåðè ïëàêàëè, íåêîòîðûå áûëè â îáìîðîêå,áèëèñü â èñòåðèêå. Íåìöû ïûòàëèñü “óñïîêîèòü” èõ ïðèêëàäàìèàâòîìàòîâ, ïëåòüþ, óãðîçîé ðàññòðåëÿòü. Íåêîòîðûå êàðàòåëè ñòàðà-ëèñü óäàðèòü ïðèêëàäîì ïî ãîëîâå, åñëè óäàâàëîñü óáèòü, ïðèÿòåëèæàëè åìó ðóêó.

Çàòåì íàñ ïåðåâåçëè â ãîðîä Äåðòìóíã. Çäåñü ðàáîòàëè â ëè-òåðíîì öåõå âçðîñëûå. Êàê òîëüêî ìíå èñïîëíèëîñü 10 ëåò, ìåíÿ è äðó-ãèõ ìàëü÷èøåê, êîìó èñïîëíèëîñü 12-14 ëåò, ñòðîåì ïîãíàëè íà çàâîäè çàñòàâèëè ðàáîòàòü íà óáîðêå òåððèòîðèè. Ïîñòîÿííî õîòåëîñü åñòü.Ïî ïóòè íà çàâîä è íà îáðàòíîì ïóòè ìû âñåé ãóðüáîé áðîñàëèñü êìóñîðíûì áàêàì â íàäåæäå íàéòè ÷òî-íèáóäü ñúåäîáíîå. Êîíâîéíûåáèëè íàñ ðåçèíîâûìè äóáèíêàìè, íî ãîëîä áûë ñèëüíåå ñòðàõà áûòüèçáèòûì. Íî íå âñå íåìöû áèëè, ìíîãèå òîëüêî ìàõàëè äóáèíêàìè, äå-ëàÿ âèä, ÷òî áüþò. Èíîãäà, â öåõó óêðàäêîé íåìåöêèå ðàáî÷èå ïîäñîâû-âàëè áóòåðáðîäû, ðèñêóÿ ïîïàñòü â êîíöëàãåðü.

Ñëîâîì, ÷óäîì íàøà ñåìüÿ îñòàëàñü â æèâûõ, ïðîéäÿ âñå ìóêè àäà.Ìû âåðíóëèñü äîìîé. Íî áåäû íàøè íà ýòîì íå êîí÷èëèñü, åùå ìíîãîëåò íàñ ïðîâåðÿëè, ïåðåïðîâåðÿëè, äîïðàøèâàëè â ÊÃÁ..."

ÑÒÐÀØÍÅÅ ÃÅÍÐÈÕÀ ØÒÐÀÓÑÀ ÍÅÌÖÀÍÅ ÂÑÒÐÅ×ÀË

(Ðàññêàçûâàåò Ôîìêèí Âàëåíòèí Âàñèëüåâè÷)."Â èþëå 1942 ãîäà âìåñòå ñ ìàòåðüþ áûë íàñèëüñòâåííî óãíàí â

Ãåðìàíèþ èç ãîðîäà Êåð÷è. Ëàãåðü, êóäà íàñ ïðèâåçëè, ðàñïîëàãàëñÿ âãîðîäå Ãåëüçåíêèðõåí. Âîêðóã íàøåãî ëàãåðÿ ðàñïîëàãàëîñü ìíîãî äðó-ãèõ ëàãåðåé. Ìàìó îïðåäåëèëè íà ðàáîòó íà ñòàëåëèòåéíîì çàâîäåôèðìû "Ðóðøòàëü". Ìåíÿ îñòàâèëè ïðè ëàãåðå, ãäå çàíèìàëñÿ ïåðå-áîðêîé ãíèëîé áðþêâû â îâîùåõðàíèëèùå. Âîíü ãíèëîé áðþêâû ïðå-ñëåäóåò ìåíÿ è ïî ñåé äåíü. Êðîìå ïåðåáîðêè ãíèëîé áðþêâû, ãðóçè-ëè íà ïîäâîäû ðàçëè÷íûå îòõîäû, ìóñîð, íîñèëè âîäó â áèäîíàõ. Òàê ÿòðóäèëñÿ äî 1944 ãîäà. Â ýòîì æå ãîäó îñåíüþ ìàìà âûìîëèëà ó íàä-çèðàòåëÿ Ãåíðèõà Øòðàóñà, ÷òîáû ìåíÿ âìåñòå ñ ìàìîé îòïðàâëÿëè íàåå çàâîä. Íà çàâîäå ëó÷øå êîðìèëè è íå áûëî òàì òàêèõ æåñòîêèõìåðçàâöåâ, êàê Ãåíðèõ. Îí çà ëþáîå íåïîâèíîâåíèå èëè ïðîìàøêó áèëøòûêîâîé ëîïàòîé. ß áûë áîëåå èñïîëíèòåëüíûì, ñòàðàëñÿ âñå òî÷íî èâ ñðîê âûïîëíÿòü, à âîò ìîåìó íàïàðíèêó Ñåíå ïîïàäàëî ÷àñòî. Ñåíÿáîëåë, íî ëå÷èòü åãî íå ëå÷èëè, ïîòîìó åìó âñå áûëî î÷åíü òðóäíîâàòî, àÃåíðèõ ýòîãî íå ïîíèìàë. Îäíàæäû îí óäàðèë ëîïàòîé ïî íîãå Ñåíè.Óäàð áûë íàñòîëüêî ñèëåí, ÷òî êîñòü áûëà ïåðåáèòà, ïðèøëîñü àìïóòè-

Èâàí Äìèòðèåâè÷ Êâèòêà



ðîâàòü íîãó. Ìíîãèå â ëàãåðå óìèðàëè è îò ïëîõîé åäû, è îò íåïîñèëü-íîãî òðóäà, è îò ïîñòîÿííûõ èçáèåíèé Ãåíðèõà.

Ñ îñåíè 1944 ãîäà ÿ ñòàë õîäèòü â êîëîííå âìåñòå ñ ìàòåðüþ.Âûäàëè äåðåâÿííûå áàøìàêè, âûäàëè îäåæäó ñî çíàêîì "ÎÑÒ" è ïðè-øèëè íîìåð íà êóðòêó. Ðàáîòàë â òîêàðíîì öåõå ïî óáîðêå ìåòàëëè÷åñ-êîé ñòðóæêè, âûâîçèë ìóñîð è ò.ï., à áûëî ìíå òîãäà ÷óòü áîëüøå 9-òèëåò. Ìàñòåð öåõà íåïëîõî îòíîñèëñÿ êî ìíå. Â îáåäåííûé ïåðåðûâ ÿâñòðå÷àëñÿ ñ ìàìîé, íåìöû-ðàáî÷èå òîæå íåïëîõî îòíîñèëèñü êî ìíå.Èíîãäà îòðûâàëè îò ñâîåãî îáåäà êàêîé-íèáóäü êóñî÷åê õëåáà èëè åùå÷òî. Îäíàêî êðîìå õîðîøèõ ëþäåé âñòðå÷àëèñü íåìöû, êîòîðûå ïûòà-ëèñü óäàðèòü èëè ïëþíóòü â ëèöî, îñêîðáèòü – "Ðóñèø øâàéí".

17 àïðåëÿ 1945 ãîäà àìåðèêàíñêèå âîéñêà íà÷àëè øòóðì ãîðîäàÃåëüçåíêèðõåí. Âå÷åðîì ýòîãî äíÿ â íàø áàðàê ïîïàë àìåðèêàíñêèéñíàðÿä, ìíîãî áûëî óáèòûõ è ðàíåíûõ. Áàðàê çàãîðåëñÿ, ìåíÿ çàâàëèëîãîðÿùåé áàëêîé, óäàëîñü âûïîëçòè, õîòÿ íåìíîæêî îáãîðåë. Óòðîì â ëà-ãåðü âúåõàëè àìåðèêàíñêèå ñîëäàòû íà äæèïàõ. Ðàíåíûõ, â òîì ÷èñëåè ìåíÿ, âûâåçëè â ïîëåâîé ãîñïèòàëü. Äî èþëÿ 1945 ãîäà íàõîäèëñÿ âýòîì ãîñïèòàëå.

Çàòåì íàñ ñòàëè ãîòîâèòü ê ïåðåäà÷å ñîâåòñêîé âîåííîé àäìèíè-ñòðàöèè. Â àâãóñòå ïåðåäàëè íàøèì, ïåðåâåçëè â ãîðîä Ìàãäåáóðã.Çäåñü äîëãî íå çàäåðæàëèñü. Ïîãðóçèëè â òîâàðíûå âàãîíû ñ êîëþ÷åéïðîâîëîêîé íà îêíàõ è ïîâåçëè íà Ðîäèíó. Åõàëè äâà ìåñÿöà, êîðìëå-íèÿ ïî÷òè íèêàêîãî. Â ñåðåäèíå îêòÿáðÿ 1945 ãîäà ìû ïðèáûëè â Êåð÷ü.Â òîò ãîä çèìà ïðèøëà ðàíî. Íàñ âûãðóçèëè ïðÿìî íà ñíåã. Äîì íàøáûë ðàçðóøåí äî îñíîâàíèÿ. Íà÷àëàñü íîâàÿ ýðà - ýðà âûæèâàíèÿ íàðîäíîé çåìëå..."

ÍÀ ÐÀÑÑÂÅÒÅ 3 ßÍÂÀÐß 1944 ãîäà(Ðàññêàçûâàåò Èâàí Àðõèïîâè÷ Çìååâåö).

"3 ÿíâàðÿ 1944 ãîäà íà ðàññâåòå íàñåëåíèå ñåëà Äàøåâî ïðîñíó-ëîñü îò ñòðåëüáû è êðèêîâ íåìåöêîé ðå÷è, ìû ïîäóìàëè, ÷òî èäåò áîéíåìöåâ ñ ïàðòèçàíàìè, êîòîðûå íàõîäèëèñü â òûëó âðàãà ñ 1942 ãîäà.Êñòàòè, â Äàøåâñêîì ðàéîíå æèòåëè ñåë è ïîñåëêîâ îêàçûâàëè ïàðòè-çàíàì àêòèâíóþ ïîìîùü. Îäíàêî ñòðåëüáà óñèëèâàëàñü, ïðèáëèæàëàñüê öåíòðó ñåëà, âìåñòå ñ íåé óñèëèâàëñÿ êðèê, ïëà÷ æåíùèí, êîòîðûõ óæåãíàëè ãåñòàïîâöû. Êàðàòåëè âûáèâàëè äâåðè, îêíà, âûãîíÿëè ëþäåé,êòî â ÷åì áûë îäåò. Ñîáðàëè áîëüøóþ êîëîííó è ïîãíàëè â ãåñòàïî,êîòîðîå ðàñïîëàãàëîñü íà îêðàèíå ñåëà.

Íàêàíóíå ñíåã âûïàë, æåíùèíàì, îñîáåííî ñ äåòüìè, áûëî î÷åíüòðóäíî èäòè, íî êàðàòåëè ñïåøèëè, ïîäãîíÿëè ëþäåé ïðèêëàäàìè àâ-òîìàòîâ. Êòî îáåññèëåë è íå ìîã äâèãàòüñÿ, ïðèñòðåëèâàëè íà ìåñòå.

Âîçëå çäàíèÿ ãåñòàïî íàñ æäàëè êðûòûå áðåçåíòîì ìàøèíû.

Ïîñëå ïîãðóçêè ìàøèíû äâèíóëèñüâ ïóòü. Â ìàøèíå îáÿçàòåëüíî ïðè-ñóòñòâîâàë îõðàííèê ñ ñîáàêîé, òàê÷òî óáåæàòü áûëî íåâîçìîæíî.

Êîãäà êîëîííà èç íåñêîëüêèõ ãðó-çîâèêîâ ñ ëþäüìè îòîøëà îò ñåëàÄàøåâî íà 35 êèëîìåòðîâ, íà÷àëàñüñèëüíåéøàÿ ïóðãà, ìåòåëü, ìàøèíû íåìîãëè ïðåîäîëåòü çàíîñû, îñòàíîâè-ëèñü. Íàñ âûñàäèëè è ïðèêàçàëèèäòè ïåøêîì 25 êèëîìåòðîâ äî êîí-öåíòðàöèîííîãî ëàãåðÿ, êîòîðûé ðàñ-ïîëàãàëñÿ â áîëüøîì ñåëå Èâàíãî-ðîä-Ñû÷åâêà.

Êîãäà ìû âñòóïèëè íà òåððèòî-ðèþ ëàãåðÿ, òî ïîíÿëè, ÷òî âûáðàòüñÿèç íåãî íåâîçìîæíî. Êîíöëàãåðü áûëîãðàæäåí òðåìÿ ðÿäàìè êîëþ÷åéïðîâîëîêè, âûøêàìè ñ ÷àñîâûìè.Áàðàêè, ãäå ðàçìåùàëèñü ëþäè, áåçäâåðåé, îêîí, òåïëà è ñâåòà. Êîãäà íàñðàñïðåäåëèëè ïî áàðàêàì, îáåññè-ëåâøèå æåíùèíû ó êîòîðûõ áûëèäåòè, óïàëè íà ïîë, ïðèêðûâàÿ ñâîèì òåëîì äåòåé, ÷òîáû êàê-òî èõ ñî-ãðåòü. Âñå ñïàëè íà ïîëó, ïîäñòåëèâ ïîä ñåáÿ ñîëîìó. Èç ïîäðîñòêîâáûëà ñîáðàíà àðáàéòåð-êîìàíäà, êîòîðàÿ âîçèëà ñ ïîëåé ñîëîìó, æåí-ùèíû ïëåëè èç ýòîé ñîëîìû ìàòû, êîòîðûìè óòåïëÿëè áàðàê.

Íà âõîäå ñòîÿë ÷àñîâîé ñ àâòîìàòîì è ñîáàêîé. Íî÷üþ íèêîãî íåâûïóñêàëè. Êîðìèëè îäèí ðàç â äåíü æèäêèì ñóïîì, ðæàíûì õëåá ñîïèëêàìè. Â êîíöëàãåðå áàíè íå áûëî, à ÷òîáû ëþäè íå çàáîëåëè êà-êèìè-ëèáî áîëÿ÷êàìè, â ëàãåðå áûëà ñàíèòàðíàÿ ìàøèíà, êîòîðóþ ïðî-çâàëè "äóøåãóáêîé". Â ýòîé ìàøèíå ñåðíèñòûì ãàçîì óáèâàëè åâðå-åâ. Íàñ æå çàâîäèëè â ìàøèíó, ðàçäåâàëè äîãîëà, îäåæäó íàøó áðîñà-ëè â ïðîæàðêó, íàñ ïî òðè ÷åëîâåêà ñòàâèëè ê ñòåíêå, ãîëîâó ïðîñîâû-âàëè ÷åðåç õîìóò, òàêèì îáðàçîì ãîëîâà íàõîäèëàñü ñíàðóæè, à òåëîîñòàâàëîñü â ìàøèíå. Â ïå÷êå ãîðåëà ñåðà, âåíòèëÿöèîííàÿ óñòàíîâêàïîäàâàëà ãîðÿ÷èé ñåðíèñòûé ãàç íà òåëî. Ïîñëå òàêîé "áàíè" òåëî ñòà-íîâèëîñü ñóõèì è äîëãî âîíÿëî. Ìû, ïîäðîñòêè, ðàáîòàëè íà ðåìîíòåàâòîäîðîãè Óìàíü – ñòàíöèÿ Õðèñòèíîâêà...

Îñâîáîæäåíû áûëè âîèíàìè 2-ãî Óêðàèíñêîãî ôðîíòà 1 àïðåëÿ1944 ãîäà. Çàòåì íàñ âûâåçëè íà êàðàíòèí â áëèçëåæàùèå ñåëà. À÷åðåç ìåñÿö ðàçúåõàëèñü ïî äîìàì..."

Èâàí Àðõèïîâè÷ Çìååâåö



ÕËÅÁ, ×ÒÎ ÄÀËÈ ÌÍÅ ÍÀ ÄÎÐÎÃÓ,ß ÎÒÄÀËÀ ÂÎÅÍÍÎÏËÅÍÍÛÌ

(Ðàññêàçûâàåò ×åðíåíêî Åëåíà Àôàíàñüåâíà)."ß áûëà âûâåçåíà â 1942 ãîäó. Â íà÷àëå âîéíû óìåðëà ìàìà. Ïàïó

íà ôðîíò íå âçÿëè, òàê êàê ó íåãî íà ðóêàõ îñòàëîñü ÷åòâåðî ìàëîëåòíèõäåòåé.

Âåçëè íàñ â òîâàðíûõ âàãîíàõ, â äâåðÿõ ñòîÿëè äâà ïîëèöàÿ. Ìíåòîãäà îò ðîäó áûëî 15 ëåò, êîãäà ìåíÿ óâîçèëè íà êàòîðæíûé òðóä âÃåðìàíèþ. Âñþ äîðîãó ÿ ïëàêàëà, òàê íå õîòåëîñü ìíå óåçæàòü èç äîìà,à òîò õëåá, ÷òî çàâåðíóëè ìíå â óçåëîê äîìà, ÿ äîâåçëà äî ëàãåðÿ, êîòî-ðûé ðàñïîëàãàëñÿ â ãîðîäå Ôðàíêôóðòå-íà-Ìàéíå, è ïî êóñî÷êó áðîñà-ëà âîåííîïëåííûì çà ïðîâîëîêó, ïëåííûå, âèäèìî, áûëè î÷åíü ãîëîäíû,÷òî ñ çåìëè ïîäáèðàëè êóñî÷êè õëåáà è îòïðàâëÿëè â ðîò. Â ëàãåðå ÿòîæå î÷åíü ïëàêàëà, òàê ïëàêàëà, ÷òî ïëåííûå ôðàíöóçû ñîáèðàëè åäó èïåðåäàâàëè ìíå. Òàê áûëî íåñêîëüêî äíåé, ïîêà íå ïðîøëà èñòåðèêà.Âñþ íàøó ãðóïïó îïðåäåëèëè íà âîåííûé çàâîä. ß êðàñèëà êàêèå-òîêðûøêè. Äóìàåòñÿ, ýòè êðûøêè øëè íà èçãîòîâëåíèå ìèí. Ñêîëüêî ÿ"ïîåëà" ýòîé êðàñêè, òðóäíî ñêàçàòü, íî åå ïàðû è òåïåðü îòðàæàþòñÿíà ìîåì çäîðîâüå. Ìíå è òåïåðü î÷åíü òðóäíî äûøàòü è õîäèòü. ßâëÿ-þñü èíâàëèäîì 2-é ãðóïïû îáùåãî çàáîëåâàíèÿ.

Áàðàêè íàøè áûëè îãîðîæåíû êîëþ÷åé ïðîâîëîêîé â íåñêîëüêîðÿäîâ. Íà ðàáîòó è ñ ðàáîòû âîäèëè ñòðîåì ïðè ñîïðîâîæäåíèè àâ-òîìàò÷èêîâ ñ ñîáàêàìè. Ó êàæäîãî íà ãðóäè áûë ïðèøèò íîìåð. Ó ìåíÿëè÷íî áûë íîìåð 15. Âûçûâàëè òîëüêî ïî íîìåðàì, ïî-äðóãîìó ê íàì íåîáðàùàëèñü. Åñëè ãäå-òî çàìåøêàëñÿ - áèëè. Áèëè íåùàäíî.

Êîðìèëè âå÷åðîì: êàïóñòà, áðþêâà, ìàëåíüêèé êóñî÷åê õëåáà ñ îïèë-êàìè íàïîëîâèíó, â îáåä - áåç õëåáà, òîëüêî áàëàíäà ñ êàïóñòîé è áðþê-âîé. Ïðè ðîñòå 177 ñàíòèìåòðîâ ìîé âåñ ñîñòàâëÿë âñåãî 41 êèëî-ãðàìì. Êàê ãîâîðèòñÿ, ñâåòèëàñü íàñêâîçü..."

"ß ÍÅ ÇÍÀËÀ, ×ÒÎ ÆÈËÀ Â ÀÂÑÒÐÈÈ".(Ðàññêàçûâàåò Âàëåíòèíà Àëåêñååâíà Äçèãóíñêàÿ).

"ß, Äçèãóíñêàÿ Âàëåíòèíà Àëåêñååâíà (äåâè÷üÿ – Áîãàòüêî), â äå-êàáðå 1943 ãîäà â âîçðàñòå îäíîãî ãîäà è òðåõ ìåñÿöåâ âìåñòå ñ ðî-äèòåëÿìè áûëà âûâåçåíà â Ãåðìàíèþ, íî ïîñåëèëè íàñ â Àâñòðèè, âãîðîäå Ãðàö, â ëàãåðå. Îäíàêî âñêîðå áûëè íàïðàâëåíû â äåðåâíþ Ãåð-áåðåäîðô, ãäå ðàáîòàëè ó ÷àñòíîãî õîçÿèíà. Ìàìà Îëüãà Àðñåíòüåâíàðàáîòàëà äîìðàáîòíèöåé, à ïàïà Àëåêñåé Íèêîëàåâè÷ – ðàáî÷èì, ñ èþëÿ1944 ãîäà áûë íàïðàâëåí íà ðàáîòó â ëàãåðü äåðåâíè Ãåðáåðê, ëàãåðü"Øîíõàóññ" íà ëåñîðàçðàáîòêè.

Îñâîáîæäåíû áûëè 30 àïðåëÿ 1945 ãîäà àìåðèêàíñêèìè âîéñêà-ìè. Âîçâðàòèëèñü â Êðûì ãîëûå è áîñûå. Æèëè ñðàçó ïîñëå âîéíû âñåëå Äàëåêîå ×åðíîìîðñêîãî ðàéîíà. Â äîìèêå áûëà âñåãî îäíà êîìíà-òà, æèëè ÷åòâåðî – ìàòü ñ îòöîì è ìû ñ áðàòîì Íèêîëàåì, êîòîðûéðîäèëñÿ â Àâñòðèè. Îäåòüñÿ è îáóòüñÿ íå áûëî âî ÷òî, ïîýòîìó, ñêîëüêîïîìíþ ñâîå äåòñòâî, òî âñå äíè çèìíèå ñèäåëà â êîìíàòå, áðàò Íèêîëàéòîæå. Â 1949 ãîäó ÿ ïîøëà â øêîëó, ìàìà ñøèëà ìíå èç ñòàðûõ ïàïèíûõáðþê ñóìêó ïîä êíèæêè.

Äî 1993 ãîäà ÿ íå çíàëà, ÷òî æèëà â Àâñòðèè. Ðîäèòåëè î÷åíü áî-ÿëèñü ïðèçíàòüñÿ, ÷òî íàñ âûâîçèëè â Ãåðìàíèþ. Áîÿëèñü ïðåñëåäî-âàíèÿ ÊÃÁ. Íà áðàòà ïîñëå ïðèåçäà óíè÷òîæèëè âñå äîêóìåíòû, ÿêîáûîí âî âðåìÿ âîéíû ðîäèëñÿ â ñåëå Äîçîðíîì, è òîëüêî êîãäà ïîòðåáî-âàëèñü äîêóìåíòû, òî ÷åðåç ñóä íà îñíîâàíèè ñïðàâîê ÊÃÁ ïðèøëîñüäîêàçûâàòü, ÷òî îí ðîäèëñÿ â Àâñòðèè è ïðèâåçåí îòòóäà, à òàêæå î òîì,÷òî è ÿ òàì íàõîäèëàñü.

Òîëüêî â 1993 ãîäó ñòàëî âîçìîæíûì ÷åñòíî ïðèçíàòüñÿ, ÷òî ìûáûëè âûâåçåíû çà ãðàíèöó. Äàæå íèêòî èç ðîäñòâåííèêîâ è áëèçêèõçíàêîìûõ íå çíàëè, ÷òî ìû áûëè âûâåçåíû çà ðóáåæ. Âñå ñîõðàíÿëîñü âïîëíîì ñåêðåòå.

Òåì íå ìåíåå, äàæå ïðè "çîðêîì" ãëàçå ÊÃÁ, áðàò ïî ôèêòèâíûìäîêóìåíòàì î ðîæäåíèè ïîïàë ñëóæèòü â Ãåðìàíèþ, âî Ôðàíêôóðò-íà-Ìàéíå.

Ïîçæå ìíå äîâåëîñü â íàøåì ñåëå âñòðåòèòü òàòàðèíà, êîòîðûéáûë âûâåçåí â Ãåðìàíèþ, à íàõîäèëñÿ â ëàãåðÿõ Àâñòðèè. Âîò êðàòêèåñòðàíèöû ìîåé æèçíè..."

ÔÀÁÐÈÊÀÌÈ ÑÌÅÐÒÈÿâëÿëèñü êîíöëàãåðÿ Áóõåíâàëüä, Îñâåíöèì

Ðàâåíñáðþê, ÍîéåíãàììåÇà ìàëåéøóþ ïðîâèííîñòü è âîîáùå çà òî, ÷òî íå ïîíðàâèëñÿ êà-

êîìó-íèáóäü êëåðêó, - ïðèãîâîð: êîíöëàãåðü.Òàê Íàéäåíîâà Âàëåíòèíà Òèìîôååâíà çà îòêàç ðàáîòàòü íà âîåí-

íîì çàâîäå â àïðåëå 1943 ãîäà áûëà íàïðàâëåíà â Ðàâåíñáðþê. Åéîïðåäåëèëè ïîâîçêó, íà êîòîðîé îíà äî îñâîáîæäåíèÿ âîçèëà äëÿ çàê-ëþ÷åííûõ åäó. Âïðÿãøèñü â íåèìîâåðíî òÿæåëóþ ïîâîçêó, îíà òàñêàëàåå ïî äâîðó äî äåñÿòêà ðàç â äåíü, à ïîòîì âå÷åðîì 2-3 ÷àñà âûñòàèâà-ëà, ïîêà íå ïåðåñ÷èòàþò âñåõ.

Â ýòîì ëàãåðå îòáûâàëè ñðîê åâïàòîðèéöû: Ëèäèÿ Ïîëåâàÿ, Àíòî-íèíà Ïîëÿêîâà. Õâàëà Ãîñïîäó Áîãó, ÷òî îíè âûæèëè.

Êîãäà îíè â øêîëàõ ðàññêàçûâàþò î ñâîåé æèçíè â êîíöåíòðàöè-îííûõ ëàãåðÿõ, äåòè ïëà÷óò, ïëà÷óò è îíè ñàìè.

Áîëüøå âñåãî íåìåöêèå êàðàòåëè áîÿëèñü ïîáåãà óçíèêîâ. Ïðåä-



ïðèíèìàëèñü âñå ìåðû ïî ïîèìêå áåãëåöîâ. Åñëè óäàâàëîñü ïîéìàòü,æèâûìè íå îñòàâëÿëè. Èëè âåøàëè íà ñòîëáàõ, èëè ðàññòðåëèâàëèïåðåä ñòðîåì â íàçèäàíèå è äëÿ óñòðàøåíèÿ äðóãèõ.

"Îäíàæäû ïî äîðîãå â êîíöëàãåðü ÿ è åùå äåâÿòü ïàðíåé ñóìåëèóáåæàòü îò êîíâîÿ, - âñïîìèíàåò Þíóñ Ñóëåéìàíîâ. - Îäíàêî íàñ ïîé-ìàëè, ïåðåäàëè â ãåñòàïî. Òå îòïðàâèëè íàñ â êîíöëàãåðü. Ðàáîòàëèïðè êðåìàòîðèè, âîçèëè òðóïû íà ñæèãàíèå. Çàòåì âñåõ ïðîøòðàôèâ-øèõñÿ ïîãðóçèëè íà ïàðîõîä "Êàï Àðêîíà". Íå óñïåë êîðàáëü îòîéòè îòáåðåãà, êàê â íåãî ïîïàëà áîìáà. Êîðàáëü çàãîðåëñÿ, ìíîãî ëþäåé ïî-ãèáëî, ëþäè ñòàëè âûáðàñûâàòüñÿ çà áîðò, ÿ òîæå âûïðûãíóë, äîïëûëäî áåðåãà, ñïàññÿ. Çàòåì óäàëîñü ñêðûòüñÿ. Òàê è âûæèë..."

Ôåäîðîâ Âëàäèìèð Àëåêñàíäðîâè÷, ïðåæäå ÷åì ïîïàñòü â êîíöëà-ãåðü Çàêñåíõàóçåí, ðàáîòàë íà ðåìîíòå äîðîã ïîä Áåðëèíîì. Äî ýòîãîïîáûâàë â ëàãåðÿõ Ìàëîâ, Êàðîâ, Âåñòåíçåå, Êàóëüäîð.

À âîò Ãðîøåâó Àíàòîëèþ ßêîâëåâè÷ó äîâåëîñü èñïûòàòü íà ñåáåîïûòû ìåäèêîâ. Öåëûé ìåñÿö åãî óâîäèëè â ñàíëàáîëàòîðèþ, äåëàëèóêîëû. "Ïîñëå óêîëà ìåíÿ íà÷èíàëî òðÿñòè, ÿ òåðÿë ñîçíàíèå, íå ïîìíþ,íà êàêîå âðåìÿ,- âñïîìèíàåò Àíàòîëèé ßêîâëåâè÷. - À êîãäà ïðîñûïàë-ñÿ, âðà÷è ñ óäèâëåíèåì ñìîòðåëè íà ìåíÿ, ãîâîðèëè "Ãóò-ãóò", à íàñëåäóþùèé äåíü âñå ïîâòîðÿëîñü. Çàìå÷ó, äðóãèå ìàëü÷èøêè âûäåð-æèâàëè îäèí-äâà óêîëà..."

Ìíîãî ãîðåñòíûõ ñîáûòèé ïåðåæèëè Ãðèãîðèé Ñòåïàíîâè÷ Âåëè÷êî,Âëàäèìèð Èîñèôîâè÷ Ñòàëüáîâñêèé è ìíîãèå äðóãèå, î êîòîðûõ, äàñòÁîã, ìû ðàññêàæåì.

Åâãåíèÿ Êàäàöêàÿ.

ÑÏÈÑÎÊåâïàòîðèéöåâ, ïðîøåäøèõ ÷åðåç àä êîíöëàãåðåé

Áàáè÷ Ïåòð Ïàâëîâè÷Áóðóõèíà Ëèäèÿ ÃðèãîðüåâíàÃëèíÿíîâ Ôåäîð Ïàâëîâè÷Ãðîøåâ Àíàòîëèé ßêîâëåâè÷Äåì÷åíêî Îëüãà ÅãîðîâíàÅðìîëàåâ Èâàí Êóçüìè÷Êóöåíêî Àííà ÃàâðèëîâíàËèòâèíåíêî Ñåðãåé Àíäðååâè÷Íàéäåíîâà Âàëåíòèíà ÒèìîôååâíàÏîëåâàÿ Ëèäèÿ ÀíäðèàíîâíàÏîëÿêîâà Àíòîíèíà ÒèõîíîâíàÑåí÷åíêî Àíàñòàñèÿ ÏàâëîâíàÑèäîðåíêî Áîðèñ Àëåêñååâè÷Ñêîðèê Àëåêñàíäðà ÍèêèòîâíàÑóëåéìàíîâ ÞíóñÒîêàðåâ Àëåêñàíäð Ïàâëîâè÷×åðâàíñêèé Ãåîðãèé Ãåîðãèåâè÷Øåëåãîâ ÂàëåíòèíÔåäîðîâ Âëàäèìèð Àëåêñàíäðîâè÷Øëÿõòèí ÂëàäèìèðÑòàëüáîâñêèé Âëàäèìèð Èîñèôîâè÷Âëàñåíêî Àëåêñàíäðà ÑåìåíîâíàÃàøêîâ Ëåîíèä Äàíèëîâè÷Ïîòàïîâà Àíòîíèíà ÑåìåíîâíàÕîçÿèíîâà Ãàëèíà ÑåìåíîâíàÃðèãîðüåâ Áîðèñ Íèêîëàåâè÷

Ãðèãîðüåâ Þðèé Íèêîëàåâè÷

Êîðøàê Ïåòð ßêîâëåâè÷Ñóêà÷ Îëåã Àôàíàñüåâè÷Ãîðäååâà Òàòüÿíà Èâàíîâíà

ÌàóòõàóçåíÐàâåíñáðþêÄàõàó – ãëàâíûé ëàãåðüÌàóòõàóçåíÐàâåíñáðþêÌàéäàíåêÐàâåíñáðþêÌàóòõàóçåíÐàâåíñáðþêÐàâåíñáðþêÍîéáðàíäåíáóðãÐàâåíñáðþêÄàõàó – ãëàâíûé ëàãåðüÀóøâèö (Îñâåíöèì)ÍîéåíãàììåÍîéåíãàììåÁóõåíâàëüä (Ýòòåðñáåðã)ÇàêñåíõàóçåíÇàêñåíõàóçåíÇàêñåíõàóçåíÁóõåíâàëüäÐàâåíñáðþêÊîíöëàãåðü ¹ 5ÊîíöëàãåðüÊîíöëàãåðüËàãåðü äëÿ ñåìåé âîåííî-ñëóæàùèõ â ä.×åðíàâöûÁðåñòñêîé îáëàñòè.Ëàãåðü äëÿ ñåìåé âîåííî-ñëóæàùèõ â ä.×åðíàâöûÁðåñòñêîé îáëàñòè.Êîíöëàãåðü Îçàðè÷èÒþðüìàÐàâåíñáðþê



Òàêèìè îíè áûëè â 1943 ãîäó.Õîçÿèíîâà Ãàëÿ, Êîëÿ è Âàëÿ Áîãàòêî, Ïèõèä÷óê Âîâà, Êîíîâàëîâà Æåíÿ,Áàáàíñêàÿ Ëþáà, Âåëè÷êî Ãðèãîðèé, Õîçÿèíîâà Òîíÿ, Íåäáàé Íèëà, Äåé-íåêî Àëåêñåé è Ìèõàèë.

Ïèõèä÷óê ÌàðèÿÅôèìîâíà

Íàéäåíîâà ÂàëåíòèíàÒèìîôååâíà,

êîíöëàãåðü Ðàâåíñáðþê

Êîðøàê Ïåòð ßêîâëåâè÷,êîíöëàãåðü Îçàðè÷è

Ãðîøåâ Àíàòîëèéßêîâëåâè÷

(íà íåì äåëàëè îïûòû)

Ð À Ñ Ñ Ê ÀÇ, îìûòûé ãîðüêèìè ñëåçàìè(Âñïîìèíàåò Åêàòåðèíà Äîðîôååâíà Ôåäîðåíêî)

- Âåñíîé 1942ã. èç ã. Ñëàâÿíñêà Äîíåöêîé îáëàñòè íàñ óâîçèëèòîâàðíûì ïîåçäîì â Ãåðìàíèþ. Ïåðâóþ îñòàíîâêó ñäåëàëè â ã. Æèòî-ìèðå, çàòåì âî Ëüâîâå, ãäå âñåõ çàðåãèñòðèðîâàëè, ðàçäåëè, ìóæ÷èí âû-ñòðîèëè íàïðîòèâ æåíùèí. Ìåäèêè îñìîòðåëè çóáû, òåëî, ïðîäåçè-ôèíöèðîâàëè è ðàçðåøèëè îäåòüñÿ. Çàòåì çàãíàëè ñíîâà â òîâàð-íÿê è ïîâåçëè äî ñòàíöèè Îïåëü, ãäå ñíîâà îáðàáîòàëè, âçðîñëûì ïî-âåñèëè íà øåþ áëÿõè ñ íîìåðàìè è êàæäîãî ñôîòîãðàôèðîâàëè èïîâåçëè â ã. Áåðëèí. Ìåíÿ ñ ìîèìè äåòüìè – Ëèëåé1935ã.ð. è Ýììîé1939 ã.ð. ðàñïðåäåëèëè â ëàãåðü. Ðàáîòàëè ñíà÷àëà â äåïî ã. Ïîòñäàì(ìûëè ýëåêòðè÷êè), áðèãàäèðîì áûë íåìåö Îòòî. Íà ðàáîòó ïîäíèìà-ëè â 4 óòðà è äî âå÷åðà ðàáîòàëè, äåòè íàõîäèëèñü íà òåððèòîðèèëàãåðÿ çà êîëþ÷åé ïðîâîëîêîé. Ðÿäîì ñ ëàãåðåì áûë çåìåëüíûé ó÷àñ-òîê áàóýðà Ëþáêî, ó êîòîðîãî îñåíüþ ìû óáèðàëè êàðòîøêó. Â 1944ã.ëàãåðü ðàçáîìáèëè è îñòàâøèõñÿ â æèâûõ ïåðåâåçëè â ëàãåðü âîçëåïîäçåìíîãî àâèàçàâîäà. Ïåðåáèðàëè äåòàëè, âûâîçèëè ìóñîð, óáèðà-ëè öåõà. Æèëè â áàðàêàõ ëàãåðÿ, ñïàëè íà äâóõúÿðóñíûõ íàðàõ, ïèòà-ëèñü áàëàíäîé, âå÷åðàìè âû÷åñûâàëè âøåé. Ñàì ëàãåðü áûë íåäàëåêîîò Äðåçäåíà. Êîãäà áûë îáåäåííûé ïåðåðûâ ó íåìöåâ, ìû ñîáèðàëèñüâ êó÷êó è ïåëè ïåñíþ, ñî÷èíåííóþ òàì æå:

Ãîðèò ñâå÷à äðîæàùèì ñâåòîì.Â áàðàêå âñå ñïîêîéíî ñïÿò.



Âîêðóã áàðàêà ÷àñîâûåÑâîèì êðà÷àìè ñòó÷àò.Îäíà äåâî÷êà âñåõ ìîëîæåÍå ìîæåò áåäíàÿ óñíóòü.Àõ, ìàìà, ìàìî÷êà ðîäíàÿ,Çà÷åì íà ñâåò òû ðîäèëà?Ñóäüáîé íåñ÷àñòíîé íàãðàäèëà,Â ñòðàíó ÷óæóþ îòäàëà?Â ÷óæîé ñòðàíå íàñ èçáèâàþò,Íèãäå ïðîõîäà íå äàþòÈ òîëüêî «Ðóñèø øâàéíå ðàéíå»Íàñ ïîñòîÿííî òóò çîâóò.

Îñâîáîäèëè íàñ â ìàå 1945ã. ñîâåòñêèå âîéñêà. Âñïîìíèòü ïåðå-æèòîå – óíèæåíèÿ, îñêîðáëåíèÿ, ïîáîè, íàøèâêè «Îñò» è âñå, ÷òî áûëîñ íàìè â ëàãåðå, - ïðîñòîñòðàøíî!..

Âìåñòå ñ ìàìîé Ôåäî-ðåíêî Åêàòåðèíîé ìû áûëèâûâåçåíû â Ãåðìàíèþ, ã. Áåð-ëèí. ß îïèøó îäèí èç ýïèçî-äîâ íàøåãî äåòñòâà â íåâî-ëå. Íà ôîòîãðàôèè ìû âìå-ñòå ñ ñåñòðîé. Ëèëå áûëî 7ëåò, ìíå – Ýììå – 3,5 ãîäà.Îäåæäó, â êîòîðîé ìû íà ôî-òîãðàôèè, äàëà íàì æåíà ïî-ëèöàÿ (ðóññêîãî íåìöà èçÊðàìàòîðñêà). Îíè íàâÿçà-ëè íàì íÿí÷èòü ñâîþ âîñü-ìèìåñÿ÷íóþ äî÷ü. Çà ýòî âíåäåëþ äàâàëè 1 ïà÷êó ïå÷å-íüÿ è 1 ìûëî. Ìû åëå âûäåð-æàëè 1 ìåñÿö, è ÷òîáû èç-áàâèòüñÿ îò ýòîãî ðåáåíêà,ìû ó ñïÿùåé äåâî÷êè âûñò-ðèãëè âîëîñû íà òåìå÷êå èñáåæàëè. Ïðÿòàëèñü íà ìó-ñîðíèêå. Íàñ äî íî÷è èñêà-ëè âñåì áàðàêîì, íàêàçàíèÿìû èçáåæàëè, òàê êàê áûëèìàëåíüêèìè.

ÄÂÀ ×ÀÑÀ ÍÀ ßÍÂÀÐÑÊÎÌ ÌÎÐÎÇÅ(Ðàññêàçûâàåò Àáàêóìîâà Íèíà Ïåòðîâíà).

- Â ÿíâàðå 1942 ã. â Åâïàòîðèþ âû-ñàäèëè âòîðîé äåñàíò. Ïåðâûé áûë âäåêàáðå 41-ãî ãîäà. Ïîãîäà áûëà âåòðå-íàÿ, øòîðìèëî, ïîäêðåïëåíèÿ íå áûëî (ýòîâñå ïîòîì óçíàëà). Æèòåëè ãîðîäà ïîìî-ãàëè äåñàíòíèêàì. Ê íåìöàì ïîäêðåïëå-íèå øëî â ÷åðíûõ øèíåëÿõ ñ àâòîìàòà-ìè è âñå ÷åðåç íàøó óëèöó. Ïîòîì ÿ óç-íàëà, ÷òî ýòî áûëè ýñýñîâöû. Îíè ñòðå-ëÿëè ïî îêíàì, êàëèòêàì. Ïóëè ïîïàëè êíàì â êîìíàòó, ãäå âñÿ ñåìüÿ â ýòî âðåìÿëåæàëà íà ïîëó. Ýñýñîâöû ñîãíàëè âñåõæèòåëåé íàøåé óëèöû è äàæå ñ Ïëÿæíî-ãî ïåðåóëêà, â òîì ÷èñëå ìîèõ òåòþ, äÿäþè èõ äî÷êó 1,5 ãîäà, â îäèí áîëüøîé äâîð(ëþäåé òàì áûëî ìíîãî). Áûëî ìíîãî äå-òåé, êîòîðûå ïëàêàëè, õîòåëè åñòü.

Êîãäà ýñýñîâöåâ ñìåíèëè ñîëäàòû,òî æåíùèíû ñòàëè ïðîñèòü, ÷òîáû èõ îò-ïóñòèëè ñõîäèòü çà åäîé äëÿ äåòåé. Ñîë-äàòû æåíùèí íå ïóñêàëè, à âûáðàëè äâóõ äåâî÷åê è ìåíÿ òðåòüåé. Îäíàæåíùèíà î÷åíü ïëàêàëà è ïðîñèëà íàñ, ÷òîáû ìû ïðèíåñëè åå ðåáåíêà,ò.ê. îíà íå óñïåëà âçÿòü åãî ñ ñîáîé, ïîñêîëüêó åå âûãíàëè íåìöû. Êîã-äà ìû âûøëè ê äîðîãå, òî ïî íåé íà äâóõ ïîäâîäàõ âåçëè ðàíåíûõ äå-ñàíòíèêîâ. Âñå îíè áûëè â êðîâè, áåç êàêèõ-ëèáî ïåðåâÿçîê. Ìû íà-øëè ðåáåíêà, ïðèíåñëè ñóõàðè è âñå òî, ÷òî ñìîãëè ðàçûñêàòü èç åäû.

Ïîçäíî âå÷åðîì âñåõ ïîñòðîèëè è ñêàçàëè, ÷òî ïåðåâîäÿò â äðó-ãîå ìåñòî. Â ýòî âðåìÿ íà ìîòîöèêëå ïîäúåõàëè ôàøèñòû è ÷òî-òîñêàçàëè îõðàííèêàì. Îõðàííèêè íà÷àëè îòäåëÿòü â îòäåëüíóþ ãðóïïóæåíùèí, äåâî÷åê è ìàëåíüêèõ ìàëü÷èêîâ. Îñòàâøèõñÿ ìóæ÷èí ïîâåëèâ ãîðîä. Óòðîì ìû ðàçîøëèñü ïî äîìàì. Â íàøó êîìíàòó ïîïàë ñíàðÿäè ðàçâîðîòèë êðûøó è ïîòîëîê. Óòðîì ìàìà ïîøëà èñêàòü îòöà. Êîãäàìàìà ïðèøëà äîìîé, îíà î÷åíü ïëàêàëà è ñêàçàëà, ÷òî âñåõ ìóæ÷èí ðàñ-ñòðåëÿëè çà ãîðîäîì. ß ïîøëà èñêàòü îòöà. Óáèòûå äåñàíòíèêè ëåæà-ëè íà óëèöàõ. Êîãäà ÿ äîøëà äî ìåñòà, ãäå ñåé÷àñ ìåëêîîïòîâûé ðûíîê,òî óâèäåëà ñòðàøíóþ êàðòèíó: íà çåìëå, óâÿçøèå â ãðÿçè, áûëè òûñÿ÷èãàëîø – ýòî çäåñü ïðîøëè ïîä êîíâîåì ôàøèñòîâ æèòåëè íàøåãî ãî-ðîäà ê ìåñòó ñâîåé ñìåðòè.

ß äîøëà äî ìåñòà, ãäå ôàøèñòû ïðîâîäèëè ìàññîâûå ðàññòðåëû.

Àáàêóìîâà Íèíà Ïåòðîâíà



Íàøëà òðóïû äâîþðîäíîãî áðàòà (îíè æèëè íà Èíòåðíàöèîíàëüíîéóëèöå), ñâîåãî äÿäè. È íàøëà ñâîåãî îòöà. Îí ëåæàë ñâåðõ ðâà, ïîëíîãîóáèòûõ.

Êîãäà ÿ òàì õîäèëà, áûëè ñëûøíû âûñòðåëû ñ ìåñòà ðàññòðåëàçàëîæíèêîâ ïåðâîãî äåñàíòà. Âèäåëà ó ðâà åùå ÷åëîâåê ïÿòü - îíè òîæåèñêàëè òðóïû ñâîèõ. Íî íèêòî äðóã ê äðóãó íå ïîäõîäèë. Íà ñëåäóþùèéäåíü ìàìà ïîõîðîíèëà îòöà íà ìåñòå åãî ãèáåëè. Ïðîøëî ïîëãîäà, èìåíÿ îòïðàâèëè íà ðàáîòó â Ãåðìàíèþ. Íàñ âåçëè â òîâàðíûõ âàãîíàõè ïðèâåçëè â Àâñòðèþ. Íà ðàáîòó ìû ïîïàëè íà âèñêîçíóþ ôàáðèêó.Æèëè â áîëüøîì áàðàêå, ñïàëè íà äâóõýòàæíûõ êîéêàõ. Ðàáîòàëè ïî12 ÷àñîâ. Ñìåíû áûëè íî÷üþ è äíåì. Âñåãäà õîòåëîñü åñòü. È î÷åíüõîòåëîñü äîìîé. Íà ôàáðèêå áûë î÷åíü çëîâîííûé öåõ. Òàì ðàáîòàëèâîåííîïëåííûå è ñòàðøèå äåâóøêè, ìîè ñîñåäêè ïî êîéêàì. Íåäàëåêîîò íàøåãî ëàãåðÿ çà æåëåçíîé äîðîãîé íà âûñîêîì õîëìå íàõîäèëñÿëàãåðü âîåííîïëåííûõ. Îí áûë îãîðîæåí âûñîêèì çàáîðîì è îõðàíÿë-ñÿ çëûìè ñîáàêàìè. Îäèí èç ïëåííûõ ïîäîøåë ê ìîåé ñîñåäêå ïî êîé-êå è ïîïðîñèë äîñòàòü íà 4-õ ðåáÿò ãðàæäàíñêèå âåùè. Ìû ðàñïðîäà-ëè ñâîè âåùè è êóïèëè ãðàæäàíñêóþ îäåæäó. Âîñïîëüçîâàâøèñü òåì,÷òî ôîðòî÷êà èç îêíà êóõíè ëàãåðÿ âîåííîïëåííûõ áûëà íå çàðåøå÷åíà,ïîñêîëüêó âûõîäèëà íà îáðûâ, è îõðàíà áûëà óâåðåíà, ÷òî ê íåé íèêòîíå ñìîæåò ïîäîáðàòüñÿ, ìû ñóìåëè ïåðåäàòü ïëåííûì âåùè. Ïðîéòèïî îáðûâó, êîíå÷íî, áûëî íåëüçÿ, è ÿ ïðîïîëçëà ñàìûé îïàñíûé ó÷àñòîêïóòè, à âåùè áûëè â òîðáå íà ñïèíå. Ïî æåëåçíîé äîðîãå â ýòî âðåìÿïðîøåë ïîåçä, áûëî î÷åíü ñòðàøíî, ò.ê. ïðè ýòîì äðîæàëà çåìëÿ. ßîñòàíîâèëàñü, ïåðåæäàëà, ïîêà ïîåçä ïðîéäåò, è ïîïîëçëà âíîâü. Äîá-ðàëàñü äî ôîðòî÷êè è ïðîñóíóëà âåùè. Îáðàòíî ïîëçòè áûëî ëåã÷å. Àïëåííûå ñ íàøåé ïîìîùüþ ñìîãëè áåæàòü. Ïîñëå âîéíû ÿ óçíàëà, ÷òîòåõ ïðèçâàëè â àðìèþ, è îíè åùå âîåâàëè. Äâîå ïîãèáëè, à äâîå îñòà-ëèñü æèâû. Îíè ïðèåçæàëè â Åâïàòîðèþ. Ýòî Ïîòàïîâ Âàñèëèé èçÁåëãîðîäà è Âàëåíòèí Ñèíÿâñêèé.

Ìû áîÿëèñü, ÷òî íàñ ìîãóò îòïðàâèòü â êîíöëàãåðü çà ïîìîùü âïîáåãå âîåííîïëåííûõ, è óáåæàëè ñ ôàáðèêè. Ïðèøëè â äåðåâíþ, ãäåðàáîòàëà íàøà ñîñåäêà èç Åâïàòîðèè. Îíà æèëà â ñàðàå è êîðìèëàñâèíåé. Ìû ó íå¸ ïðîæèëè òðè äíÿ, åëè êàðòîøêó, êîòîðóþ îíà âàðèëàäëÿ ñâèíåé.

Ìû õîòåëè áåæàòü äîìîé, íî íàñ ïîéìàëè è ïîñàäèëè â òþðüìó, à÷åðåç äâå íåäåëè îòïðàâèëè â êîíöëàãåðü äëÿ ðàñïðåäåëåíèÿ íà ðà-áîòó. Ìû æèëè â áîëüøîé êàìåðå, ãäå, êðîìå íàñ, áûëè ÷åøêè, ïîëüêè,ôðàíöóæåíêè. Â êàìåðå ÷àñòî âñïûõèâàëè ññîðû. Ó âñåõ íåðâû áûëèíà ïðåäåëå, òàê êàê áîÿëèñü ïîïàñòü â Ãåðìàíèþ.

Îäíàæäû ÿ ïðèíåñëà âåäðî âîäû äëÿ äåæóðíîé ïî êàìåðå ôðàí-öóæåíêè (îíà æäàëà ðåáåíêà). Ìåíÿ íàðî÷íî òîëêíóëè, è ÿ íà ýòî îòâå-

òèëà. Òàê âîçíèêëà ññîðà. Âîøåäøàÿ íàäçèðàòåëüíèöà íàçâàëà ìåíÿâèíîâíîé è ïîâåëà ê íà÷àëüíèêó ëàãåðÿ. ß íå çíàþ, ÷òî åìó äîëîæèëè,íî îí ñêàçàë «Öâàé óðå» – 2 ÷àñà. Ýòî áûëî â ÿíâàðå 1944 ãîäà. Ìåíÿâûâåëè âî äâîð è ïîñòàâèëè íà ìîðîçå íà äâà ÷àñà, õîòÿ ÿ áûëà îäåòàî÷åíü ëåãêî. Çà ìíîé íàáëþäàëè äâà ïîëèöàÿ â îêíî èç äåæóðêè. Áûëîî÷åíü õîëîäíî, ëåæàë ñíåã. Íî ÿ âûñòîÿëà äâà ÷àñà. Îòîãðåâàëè ìåíÿâñåé êàìåðîé, êàæäûé íåñ ÷òî ìîã: êòî òåïëûé ïëàòîê, êòî íîñêè, ïîïîè-ëè êèïÿòêîì. Îòîøëà..."

ÃÎÄÛ ÒÐÅÂÎÆÍÎÉ ÌÎËÎÄÎÑÒÈ(Âñïîìèíàåò Ãîðîõîâà Ëþäìèëà Ìàðêîâíà)

Âîéíà. Ëåòî 1942 ãîäà. Ãîðîä Äæàí-êîé. Ìíå 15 ëåò. Âèçã è ëàé ñîáàê âî äâî-ðå. Íåñêîëüêî ýñýñîâöåâ âðûâàþòñÿ âäîì è, óãðîæàÿ ïèñòîëåòîì, ñî ñëîâàìè«øíåëü, øíåëü» âûãîíÿþò ìåíÿ íà óëèöó,âòàëêèâàþò â ñòðîé þíîøåé è äåâî÷åê.Íàì áåç ñëîâ ïîíÿòíî - óâåçóò íà ðàáîòóâ Ãåðìàíèþ. Áåç âåùåé, â îäíèõ ïëàòüÿõ,ó íåêîòîðûõ êîñûíêè íà ãîëîâå, êàêèå-òîóçåëî÷êè â ðóêàõ. ×òî óñïåëè âçÿòü. Ïðè-ãíàëè íàñ íà æ/ä ñòàíöèþ, çàòîëêàëè âòîâàðíûå âàãîíû. Íàáèëè êàê ñåëüäåé âáî÷êó. Ìîæíî áûëî òîëüêî ñòîÿòü ëèáîñèäåòü. È òàê 10 äíåé â ïóòè.

Äâåðè âàãîíà îòïèðàëèñü òîëüêîîäèí ðàç â ñóòêè, êîãäà äàâàëè ïîõëåáêó,ìîæíî áûëî íàïèòüñÿ âîäû, âäîõíóòü ñâå-æèé âîçäóõ. Âî âðåìÿ îñòàíîâêè â ãîðî-äå Êðàêîâå íàñ ïîäâåðãëè òùàòåëüíîìóìåäèöèíñêîìó îñìîòðó. Êîå-êîãî ïîñëå îñìîòðà óâîäèëè â íåèçâåñò-íîì íàïðàâëåíèè, è ìû èõ áîëüøå íèêîãäà íå âèäåëè. Íàêîíåö ïîåçäîñòàíîâèëñÿ íàäîëãî. Íàñ ïðèâåçëè â ãîðîä Íîðäãîðí. Ýòî â 8-ìèêèëîìåòðàõ îò Ãîëëàíäèè. Îòîáðàëè îäíèõ äåâî÷åê è ïîñåëèëè â áà-ðàêè. Ýòî áûëè ïîñòðîåííûå èç òîíêèõ äîñîê ïîìåùåíèÿ ñ äâóõúÿðóñ-íûìè êðîâàòÿìè, íàñêâîçü ïðîäóâàåìûå ñûðûì ëåäåíÿùèì âåòðîìçèìîé. Ëàãåðü áûë îãîðîæåí 3-ìåòðîâîé êîëþ÷åé ïðîâîëîêîé. Ñ íà-ñòóïëåíèåì õîëîäîâ íàñ îäåëè â ëåãêèå ãðÿçíî-ñåðîãî öâåòà ïàëüòî ñíàãðóäíûì çíàêîì OST. Íà íîãàõ äåðåâÿííûå êîëîäêè, êîòîðûå íå ñïà-ñàëè îò õîëîäà, à â äîæäëèâûå äíè íàïîëíÿëèñü âîäîé. Óòðîì íàñêîðîñúåäàëè ñêðîìíûé çàâòðàê èç ÷àøêè áàëàíäû è êóñî÷êà õëåáà. Âûñò-ðàèâàëèñü â øåðåíãó è, â ñîïðîâîæäåíèè ïîëèöàåâ ñ ñîáàêàìè, îò-

Ãîðîõîâà Ëþäìèëà Ìàðêîâíà



ïðàâëÿëèñü íà ôàáðèêó. Òàì íàñ îáó÷èëè òåêñòèëüíîìó ðåìåñëó è ðà-áî÷åìó æàðãîíó.

Â öåõå, ãäå ÿ ðàáîòàëà íà òêàöêèõ ñòàíêàõ, âîçäóõ áûë íàñòîëüêîïûëüíûì, ÷òî íåëüçÿ áûëî ðàçãëÿäåòü ÷åëîâåêà â äâóõ ìåòðàõ. Ïûëü ïðî-íèêàëà â íîñ, óøè, çàñòèëàëà ãëàçà. Òðóäíî áûëî äûøàòü. Ðàáîòàëè ïî10 ÷àñîâ â ñóòêè.

Äíåì ïðèâîçèëè íà îáåä áàëàíäó, ïðèãîòîâëåííóþ èç íåñâåæèõî÷èñòêîâ îâîùåé, è êóñî÷åê «õëåáà» èç äðåâåñíûõ îïèëîê, èíîãäà ñ ÷åð-âÿìè, çàìåøàííûõ íà ñâåêîëüíîé ïàòîêå. Âå÷åðîì - ñóï. Ñúåäàëè âñå èáûëè ïîñòîÿííî ãîëîäíûìè. Êàê-òî íà óæèí íàì íå õâàòèëî 6-òè ïîð-öèé. Ìåíÿ ïîïðîñèëè ñêàçàòü îá ýòîì íåìêå-êîìåíäàíòøå. Îíà ðàçãíå-âàëàñü, îáîçâàëà ìåíÿ «âðåäíîé êîøêîé» è íàîòìàøü óäàðèëà ïî ëèöó.Çâåðèíûé ãîëîä è õîëîä ïðèâîäèë íàñ â îò÷àÿíèå. Ïî äîðîãå íà ðàáîòóíåêîòîðûå èç íàñ ïàäàëè, èõ çàáèðàëè ñîïðîâîæäàâøèå íàñ ïîëèöåéñ-êèå, è îíè áåññëåäíî èñ÷åçàëè. ×òîáû íå óïàñòü, ìû äåðæàëèñü çà ðóêè.

ß âñÿ ïîêðûëàñü ôóðóíêóëàìè. Êîãäà îíè ñîçðåâàëè, ìîÿ ïîäðóãàóêëàäûâàëà ìåíÿ íà ñòîë è â àíòèñàíèòàðíûõ óñëîâèÿõ âûäàâëèâàëàèõ ñòåðæíè. Óìó íåïîñòèæèìî, êàê ÿ èçáåæàëà îáùåãî çàðàæåíèÿ êðî-âè. Âñå ýòî âðåìÿ ÿ ñêðûâàëà ñâîþ áîëåçíü, äî òåõ ïîð, ïîêà íà âíåø-íåé ñòîðîíå ðóêè íå ïîÿâèëñÿ íîâûé 3-ñòåðæíåâîé ôóðóíêóë, âñïóõëàðóêà. Ýòî íå îñòàëîñü íå çàìå÷åííûì ìàñòåðîì öåõà, è ìåíÿ îòâåëè êôàáðè÷íîìó äîêòîðó. Îí óñàäèë ìåíÿ íà ñòóë, ìîë÷à áåç àíåñòåçèèâñêðûë ôóðóíêóë. Ñòèñíóâ çóáû, ïðåâîçìîãàÿ áîëü, ÿ ìîë÷àëà. È òîëüêîáåççâó÷íûå ñëåçû âûäàâàëè ìîè ñòðàäàíèÿ. À íåìåö óäèâëåííî ñìîò-ðåë íà ìåíÿ, ñêàçàë: «Ñèëüíàÿ êàêàÿ».

Îò èñòîùåíèÿ ÿ ñòàëà ïóõíóòü. Ñïàñëî íåîæèäàííîå îáñòîÿòåëü-ñòâî. Íåìåöêîé ôðàó, ðàçäàâàâøåé ïèùó èíîñòðàííûì âîåííîïëåííûì,ïîíàäîáèëàñü ïîñóäîìîéùèöà. È ÿ åþ ñòàëà. Â îáåäåííûé ïåðåðûâ ÿìûëà ïîñóäó, çà ÷òî ïîëó÷àëà îäíó ïîðöèþ åäû, à ïîòîì âîçâðàùàëàñü êñâîèì ñòàíêàì. Òàêèì îáðàçîì ìíå óäàëîñü èçáåæàòü ñòðàøíîé ó÷àñòè.

Îäíàæäû ìû óñòðîèëè çàáàñòîâêó. Äâà äíÿ íå õîäèëè íà ðàáîòó.Â ðåçóëüòàòå òðåõ îðãàíèçàòîðîâ èçáèëè äî êðîâè íà íàøèõ ãëàçàõ èîòïðàâèëè â êîíöåíòðàöèîííûé ëàãåðü.

Óñëîâèÿ íå óëó÷øèëèñü, à ñòàëè ñóðîâåå. Ñïðàâåäëèâîñòè ðàäèíàäî ñêàçàòü, ÷òî ñðåäè íåìåöêèõ æåíùèí áûëè è ñî÷óâñòâóþùèå íàì.Îíè, âîïðåêè çàïðåòàì ôàáðè÷íîé àäìèíèñòðàöèè, ïîäñîâûâàëè íàìâ êàðìàí áóòåðáðîä, îïàñëèâî îãëÿäûâàÿñü ïî ñòîðîíàì.

Îñâîáîäèëè íàñ àíãëî-àìåðèêàíñêèå âîéñêà 9 àïðåëÿ 1945 ãîäà.Íàñ ïåðåïðàâèëè â îãðîìíûé ðàñïðåäåëèòåëüíûé ëàãåðü, ãäå ìû íà-õîäèëèñü äî êîíöà âîéíû. À îòòóäà óæå óâåçëè íà Ðîäèíó. Ïèøó î ïå-ðåæèòîì â íàçèäàíèå ìîëîäîìó ïîêîëåíèþ – áåðå÷ü ìèð, çàâîåâàííûéíåâåðîÿòíûìè óñèëèÿìè íàøèõ îòöîâ è áðàòüåâ”.

ÏÎÁÅÃ È ÑÍÎÂÀ ÏËÅÍ(Ðàññêàçûâàåò Äèäåíêî Ìèõàèë Àëåêñàíäðîâè÷)

“ß, Äèäåíêî Ì.À., áûë çàáðàí íåìåöêèìè ñîëäàòàìè â íà÷àëå èþíÿ1943 ãîäà èç Ñóìñêîé îáëàñòè, ãîðîä Ðîìíû, ãäå áûë ëàãåðü äëÿ îò-ïðàâêè ëþäåé â Ãåðìàíèþ. Â Ðîìíû ìåíÿ ïðèâåçëè íåìöû. Â Ðîìíàõíàñ ïîñàäèëè â òîâàðíûå âàãîíû è äîñòàâèëè â ã. Ãäûíÿ íà Áàëòèéñ-êîì ïîáåðåæüå Ïîëüøè. Â ýòîì ãîðîäå áûë ïåðåñûëüíûé ïóíêò, êóäàñâîçèëè ëþäåé. Ïî ìåðå íàêîïëåíèÿ ëþäåé ïðîèçâîäèëè ìåäèöèíñ-êèé îñìîòð è ãðóïïàìè ðàñïðåäåëÿëè ïî ëàãåðÿì Ãåðìàíèè è íàðàáîòû â øàõòû â Ñèëåçñêèé ïðîìûøëåííûé ðàéîí ñ öåíòðîì â ãîðî-äå Êàòîâèöå. Ãðóïïó ìîëîäåæè, â êîòîðóþ âõîäèë è ÿ, íàïðàâëÿëè âøàõòåðñêèé ïîñåëîê Êíóðîâ èëè Êðóíîâ (òî÷íî íå ïîìíþ). Â øàõòå ÿðàáîòàë ñ çåìëÿêîì Èâàíîì Æîâàíèêîì. Íà÷àëüíèêîì øàõòû áûë íå-ìåö ïîëüñêîãî ïðîèñõîæäåíèÿ. Îêîëî ýòîãî ïîñåëêà íàõîäèëèñü äâàãîðîäêà: Ñîñíîâåö è ×åíñòîõîâà. Óñëîâèÿ ðàáîòû áûëè î÷åíü òðóä-íûå. Ïðîðàáîòàâ äî äåêàáðÿ 1943 ãîäà â øàõòå, ìû ñ çåìëÿêîì ñìîãëèóáåæàòü èç ïîñåëêà.

Ïîìíþ, áûëî ðàííåå òóìàííîå óòðî, ðÿäîì ëåñ. Ìû íåçàìåòíî ñïðÿ-òàëèñü è óáåæàëè â ëåñ. Ïîãîíè íå áûëî. Áëóæäàëè ìû ïî ëåñó äîëãî,ãîëîäàëè, åëè ÷òî ñìîãëè, è áûëè çàìå÷åíû íåìåöêîé ïîëèöèåé. Íàñïîéìàëè, è ìû ñêàçàëè, ÷òî îòñòàëè îò ïîåçäà ñ ðàáî÷èìè (îñòàðáàé-òåðàìè). Ïîëèöåéñêèå íàì ïîâåðèëè è ïåðåäàëè íàñ íà áèðæó òðóäàâ ã. Ëåîáøèö. Ñ ýòîé áèðæè ðàñïðåäåëÿëè ëþäåé íà ðàáîòû ôåðìå-ðàì. Çäåñü íàñ ñ çåìëÿêîì ðàçëó÷èëè. Îí ïîïàë â äðóãîå ìåñòî, êàêîå,ÿ íå çíàþ. Ìåíÿ âçÿë íà ðàáîòó ôåðìåð Þçåô Àëüêåð. Ýòî ôåðìåðñ-êîå õîçÿéñòâî íàõîäèëîñü â ãîðîäêå Ñàëèñâàëüäå. Ðàáîòàë ñî ìíîé íàôåðìå ïîëÿê Çèñëàâóñ Íåãîäà. Ðàáîòàëè ìû ïî ñåëüñêîìó õîçÿéñòâó,è âìåñòå ñ òåì â ñâîáîäíîå îò ðàáîòû âðåìÿ îí èñïîëüçîâàë íàñ âïåñ÷àíîì êàðüåðå íà ïîãðóçêå ïåñêà. Ïåñîê äîñòàâëÿëè â ã. Åãåíäîðôíà ñòðîèòåëüñòâî âîåííûõ îáúåêòîâ. Ïî ìåðå ïðèáëèæåíèÿ íàøèõ âîéñêïîñòóïèë ïðèêàç âñåì ôåðìåðàì, ÷òîáû ñäàëè ñâîèõ ðàáî÷èõ íà áèðæóòðóäà â ã. Ëåîáøèö. Ñ áèðæè òðóäà îíè ñîáèðàëèñü îòïðàâèòü âñåõðàáî÷èõ (îñòáàéòåðîâ) âãëóáü Ãåðìàíèè. Ôåðìåð Þçåô Àëüêåð ïðî-ÿâèë äîáðîòó, îí íå ñäàë ìåíÿ íà áèðæó, à îòïóñòèë. ß áðîäèë è íàáðåëíà íàñåëåííûé ïóíêò Çàóáèö, ãäå ìåíÿ âçÿë ê ñåáå íà ðàáîòó ÷åõ-ôåð-ìåð, ò.ê. íà÷èíàëèñü ïîëåâûå ðàáîòû. Åìó íóæåí áûë ðàáî÷èé. È çäåñüìåíÿ íàñòèãëî îñâîáîæäåíèå ñîâåòñêèìè âîéñêàìè. Â àïðåëå 1945 ãîäàáûë íà ñáîðíîì ïóíêòå â ã. Ãðîíàó, ãäå ïðîõîäèëè ïðîâåðêó íàøèìîñîáûì îòäåëîì”.



ÒßÆÅËÛÅ ÑÍÛ Î ÏÎÒÅÐßÍÍÎÌ ÄÅÒÑÒÂÅÑåìüÿ Õîçÿèíîâûõ â ðàáñòâå

“B 1942 ãîäó äåðåâíþ íàøóÕîðàéëîâî Êàëèíèíñêîé (íûíåÏñêîâñêîé) îáëàñòè ñîæãëèíåìöû, è ÿ ñ ìàìîé, áðàòîì èñåñòðîé áûëè îòïðàâëåíû âÃåðìàíèþ, - âñïîìèíàåò ÃàëèíàÕîçÿèíîâà, - äîâåçëè íàñ â òî-âàðíîì âàãîíå äî ñòàíöèè Òè-òóîíå (â Ëèòâå). Òàì óæå îæè-äàëè õîçÿåâà-ëèòîâöû íà ñâî-èõ ïîäâîäàõ. Íåìöû ðàñïðåäå-ëèëè êîãî êîìó, è òå ðàçâåçëèíàñ ïî ñâîèì õóòîðàì. Ìàìå è12-ëåòíåìó áðàòó Èâàíó îïðåäåëèëè ðàáîòó. Ýòî áûë íàø âðåìåííûéïóíêò ïðåáûâàíèÿ â íåâîëå. Ïîñëå 3-ìåñÿ÷íîãî ïðåáûâàíèÿ â Ëèòâå ìûáûëè âûâåçåíû â Ãåðìàíèþ. Ìåñòî íàçíà÷åíèÿ – ãîðîä Ãîðåñëàó, ïðî-áûëè òàì íåäîëãî. Ãîíÿëè ïî ìíîãèì ëàãåðÿì è ïîñòîÿííî øëè êî-ëîííîé, îõðàíÿåìûå êîíâîåì. Â êîíöëàãåðå ïî ïðèáûòèè ñðàçó æå ñäå-ëàëè îòìåòêó – ïðèêîëîëè íà îäåæäó «ñåìàôîð÷èêè» êðàñíîãî öâåòà,êîòîðûå îïðåäåëÿëè íàöèîíàëüíîñòü. Ó äðóãèõ áûëè «ñåìàôîð÷èêè»ðàçíûõ öâåòîâ. Íåêîòîðûå íîñèëè æåëòóþ çâåçäó íà ñïèíå.

Áûëè è â Ãàëåðàó, äàëåå â Äðåçäåíå, ãäå íàñ îñâîáîäèëè ñîâåò-ñêèå âîéñêà â àïðåëå 1945 ãîäà.

Ôèçè÷åñêîãî íàñèëèÿ ñî ñòîðîíû íåìöåâ íàä äåòüìè íå ïðèïî-ìèíàþ, íî âîò ãîëîä îùóùàëñÿ ïîñòîÿííî.

Äîìîé âåðíóëèñü îñåíüþ 1945 ãîäà. Íà ìåñòå êîãäà-òî ñòîÿùèõäîìîâ – íåìåöêèå çåìëÿíêè. Ïîñåëèëèñü òàì ñ ñîñåäÿìè. Â äîæäü ñïîòîëêà êàïàëî íà ãîëîâû, ïîä íîãàìè õëþïàëà âîäà, æèâîòû ïîäâîäèëîîò ãîëîäà.

Îòåö ïîãèá â 1944 ãîäó â Ïîëüøå. Ìàìà îñòàëàñü ñ òðåìÿ äåòüìè,è âñå òðóäíîñòè ïàëè íà åå ïëå÷è. Õîäèëà ïîáèðàòüñÿ, ÷òîáû ÷åì-òîïðîêîðìèòü íàñ. Áðàò, îáåññèëåííûé îò ãîëîäà, íå ìîã ïîäíÿòüñÿ.

Âåñíà êîå-êàê îæèâèëà íàñ. Òàì ïîøëà êðàïèâà, ëåáåäà, ùàâåëü,ëåñíîé ëóê. Íî, ê ñîæàëåíèþ, ê íèì íå áûëî íè îäíîé êàðòîôåëèíû.

Ëåòîì áûëî ìíîãî ÿãîä, íî íå áûëî âîçìîæíîñòè ñîáðàòü - âñåãóñòî áûëî çàìèíèðîâàíî. Áûëè ñëó÷àè ïîäðûâà íàøèõ îäíîñåëü÷àí,æåëàþùèõ ïîäêðåïèòüñÿ ëåñíîé ïèùåé.

Åùå äîëãîå âðåìÿ íàøà äåðåâíÿ áûëà â êðàéíåé áåäíîñòè. Ðàáî-òàëè ìíîãî, à ïîëó÷àòü áûëî íå÷åãî”.

Âñòðå÷à ñ ïðîøëûìÓ ìåíÿ óñòàíîâèëñÿ òåñ-

íûé êîíòàêò ñ àðõèâîì ãîðî-äà Àðîëüçåí. Êîíå÷íî, ìíîãîïîìîãàëà ïàðòíåðñêàÿ îðãà-íèçàöèÿ ãîðîäà Ìîåðñà. ÝòîÂèëëè è Óðçóëà Øòîðê,Áåðíä Øìèäò,Òàòüÿíà Þí-êåðñ, Ôðèäà Ãîðëîâà è ìíî-ãèå äðóãèå ãðàæäàíå Ãåðìà-íèè. Ìíîãèå êðûì÷àíå, êàêÍèíà Ëûñèêîâà, Ëþäìèëà Ðî-äèíà, Âëàäèìèð Ôåäîðîâ,Þ.Ñóëåéìàíîâ, Â.Ðåóò, â òîì÷èñëå è ÿ, áëàãîäàðíû èì çàáåñêîðûñòíóþ ïîìîùü è ìíî-ãèå äðóãèå óçíèêè. Çà ñ÷åò ôîíäîâ ìýðèè ãîðîäîâ Ìîåðñ, Ãåëüçåí-êèðõåí, Ýññåí, Áåðëèí, Áîõóì áûëè ïðèãëàøåíû ïîñåòèòü áûâøèå øàõ-òû, çàâîäû, êîíöëàãåðÿ, â êîòîðûõ ïîáûâàëè êðûì÷àíå. Íàñ ïðèãëàñè-ëè â çíàê ïðèìèðåíèÿ, â çíàê äîáðîé âîëè íûíåøíåãî ïîêîëåíèÿ íåì-öåâ.

Ïðîãðàììà áûëà ïðåäåëüíî íàñûùåíà ðàçíîîáðàçíûìè âñòðå÷à-ìè, ïîñåùåíèÿìè áûâøèõ ðàáî÷èõ ìåñò, ïàìÿòíûõ ìåñò çàõîðîíåíèÿíàøèõ ïëåííûõ ñîëäàò è îôèöåðîâ, à òàêæå çàõîðîíåíèÿ áûâøèõ ñî-âåòñêèõ ëþäåé, óìåðøèõ â íåâîëå îò ðàí, áîëåçíåé, ãîëîäà.

Ñî ñòîðîíû ðàáîòíèêîâ ìýðèè ãîðîäà Ýññåíà ïîñòîÿííî ÷óâñòâî-âàëèñü äîáðîòà, âíèìàíèå, ñåðäå÷íîå ãîñòåïðèèìñòâî. Ìû óáåäèëèñü,÷òî ìîãèëêè íà ãî-ðîäñêîì êëàäáèùåè â ïàðêå ñîäåð-æàòñÿ â ÷èñòîòå èïîðÿäêå, à íà ìåñòåãèáåëè îò àìåðè-êàíñêîé áîìáû 900íàøèõ âîåííîïëåí-íûõ ñòîèò ìåìîðè-àëüíûé êðåñò ñíàäïèñüþ íà ðóñ-ñêîì è íåìåöêîìÿçûêàõ.

Åâãåíèÿ Êàäàöêàÿ.

Ñåìüÿ Õîçÿèíîâûõ

ã. Ìîåðñ, íà âñòðå÷å ñ ðóêîâîäèòåëÿìèîáùåñòâåííîé îðãàíèçàöèè“Ïàìÿòü âî èìÿ áóäóùåãî”

Íà ôîòî: áûâøèå óçíèêè êîíöëàãåðåé Ãåðìàíèèíà çåìëå ã. Ýññåí. Å. Êàäàöêàÿ – òðåòüÿ ñëåâà



Ìîãèëû óçíèêîâ, êëàäáèùå â ãîðîäå Ìîåðñå

"ß ÈÇÌÅÍÈË ÑÂÎÈ ÏÐÅÄÑÒÀÂËÅÍÈß Î ÍÅÌÖÀÕ”(Ðàññêàçûâàåò Êðèâîøååâ Èâàí Âàñèëüåâè÷)

"Â 1996-ì ãîäó â Ãåðìàíèþ ïîïðèãëàøåíèþ ñîáèðàëèñü åõàòü Íè-êîëàé Øâåö èç ñåëà Ñóâîðîâî èÍèêîëàé Ðàä÷åíêî èç ãîðîäà Åâïà-òîðèè. Ïðèãëàøàëà èõ íåìåöêàÿ îá-ùåñòâåííàÿ îðãàíèçàöèÿ "Ïîìíèòüðàäè áóäóùåãî".

Â ãîäû âîéíû ÿ âìåñòå ñ íèìèáûë óãíàí â Ãåðìàíèþ. Ðàáîòàëèâìåñòå íà øàõòå ¹6 ãîðîäà Ìîåðñ,æèëè â îäíîé êîìíàòå, îäíó áàëàí-äó õëåáàëè. Íî òîãäà ÿ îòêàçàëñÿ îòïîñåùåíèÿ Ãåðìàíèè. Óæ î÷åíü ïà-ìÿòíûìè áûëè ãîäû, ïðîâåäåííûåâ íåìåöêîé êàáàëå.

Ïîñëå âîçâðàùåíèÿ Ðàä÷åíêîè Øâåöà èç Ãåðìàíèè îíè ðàññêà-çàëè ìíå î òåõ ïåðåìåíàõ, êîòîðûåïðîèçîøëè â Ãåðìàíèè â îòíîøå-íèè ñîâåòñêèõ ãðàæäàí. ß èì ïîâå-ðèë, òàê êàê èç ãàçåò è êèíîôèëüìîâ óæå âèäåë ýòó íîâóþ Ãåðìàíèþ èåå ëþäåé.

Â 1999 ãîäó íåìåöêîå îáùåñòâî "Ïîìíèòü ðàäè áóäóùåãî" âíîâüïðèãëàñèëî åâïàòîðèéöåâ ïîñåòèòü èõ ñòðàíó. ß ñîãëàñèëñÿ. Íàøó ãðóï-ïó âñòðåòèëè â àýðîïîðòó ãîðîäà Óð. Âñòðå÷àëè íàñ êàê äîðîãèõ ãîñ-òåé, ñ öâåòàìè. Âñòðå÷àë ñàì ãîñïîäèí Øòîðê ñ ÷ëåíàìè îáùåñòâà"Ïîìíèòü ðàäè áóäóùåãî", ñðàçó æå ïðåäëîæèëè êîôå, ÷àé, ïèðîæíîå.Çàòåì ïîñàäèëè â àâòîáóñû è ïðèâåçëè â ãîñòèíèöó. Ïîñëå, êàê ðàñ-ñåëèëèñü ïî êîìíàòàì, îòïðàâèëèñü íà óæèí. Íà ñëåäóþùèé äåíü íàñïîâåçëè â ìóçåé, çàòåì â øêîëó, ïîêàçàëè ãîðîä. Ñîñòîÿëàñü âñòðå÷à ñìýðîì ãîðîäà Ìîåðñ ãîñïîäèíîì Âåçåëåì. Îí ìíîãî ðàññïðàøèâàë îíàøåé æèçíè, î çäîðîâüå, î çàíÿòîñòè.

Âñå äíè, êîòîðûå ìû òàì ïðîâåëè, óáåäèëè ìåíÿ â êîðåííîé ïåðå-ìåíå ëþäåé ê íàì, ðóññêèì è óêðàèíöàì. Îíè áûëè áëàãîæåëàòåëüíûè äîáðû.

×óâñòâóåòñÿ âî âñåì, ÷òî îíè èñêðåííå ïåðåæèâàþò çà òî ïðîøëîå,êîòîðîå èì óñòðîèë ôþðåð.

Íà âòîðîé äåíü íàøåãî ïðåáûâàíèÿ ãîñïîäèí Øòîðê ïðåäëîæèëìíå ïîçâîíèòü äîìîé æåíå. Íà áåäó, íèêòî èç îêðóæàþùèõ íå çíàë êîä

Êðèâîøååâ Èâàí Âàñèëüåâè÷



Êðûìà, òîãäà îí ïðåäëîæèë ïîåõàòü ê íåìó äîìîé, òàê êàê åãî æåíà êîäÊðûìà çíàåò, îíà íå ðàç çâîíèëà ñâîèì ïðèÿòåëÿì.

ß óáåäèëñÿ, ÷òî íå âñå íåìöû – ôàøèñòû, òàê æå, êàê íå âñå ñîâåò-ñêèå ëþäè áûëè êýãýáèñòàìè.

ß óâàæàþ íåìöåâ è áëàãîäàðåí îáùåñòâåííîé îðãàíèçàöèè "Ïî-ìíèòü ðàäè áóäóùåãî" çà åå êðîïîòëèâóþ è íóæíóþ ðàáîòó ïî óêðåï-ëåíèþ äðóæáû è ìèðà íà çåìëå!.."

×ËÅÍÛ ÑÎÞÇÀ "ÏÎÌÍÈÒÜ ÐÀÄÈ ÁÓÄÓÙÅÃÎ"ÏÎÑÅÒÈËÈ ÓÊÐÀÈÍÓ 26 ÈÞÍß 2002 Ã.

Êëàðà Õåëìåñ. Íèæíèé Ðåéí.Ìíîãèå ãîäû îíè áûëè ïðåäàíû çàáâåíèþ - áåñ÷èñëåííîå êîëè-

÷åñòâî óãíàííûõ âî âðåìÿ âîéíû â ðåéõ, âûíóæäåííûõ ðàáîòàòü â òÿæå-ëåéøèõ óñëîâèÿõ. Ñîþç "Ïîìíèòü ðàäè áóäóùåãî" âîñêðåñèë èõ èççàáâåíèÿ. Ïðåäñåäàòåëü ñîþçà Âèëüãåëüì Øòîðê è åãî ñóïðóãà Óðñó-ëà èç Ìåðçà íåäàâíî âîçâðàòèëèñü èç ñâîåé ÷åòâåðòîé ïîåçäêè â Óê-ðàèíó, â ýòîò ðàç îíè áûëè íà ïîëóîñòðîâå Êðûì.

Ñîþç áûë îñíîâàí â 1995 ãîäó áëàãîäàðÿ èíèöèàòèâå ñîñåäíèõãîðîäîâ è öåðêâè. "Ìû ñòàâèëè ïåðåä ñîáîé çàäà÷ó âîññòàíîâèòü èñ-òîðèþ óçíèêîâ", - âñïîìèíàåò ã-í Øòîðê. Òàê âîçíèêëà ïîäáîðêà äîêó-ìåíòîâ îá óçíèêàõ â îêðóãå Ìåðç ïîä íàçâàíèåì "Ëþäè è íåëþäè". Ñòîãî âðåìåíè áûëî îðãàíèçîâàíî áîëüøîå êîëè÷åñòâî âñòðå÷, ñðåäèïðèãëàøåííûõ áûëè è áûâøèå óçíèêè èç Ôðàíöèè è Ãîëëàíäèè.

"Íà ýòîò ðàç íàñ ïðèãëàñèë ñîþç èç ãîðîäà Åâïàòîðèÿ íà çàïàä-íîì ïîáåðåæüå ïîëóîñòðîâà Êðûì", - ðàññêàçûâàåò Óðñóëà Øòîðê. Ýòîòñîþç ïîìîãàåò îñòàâøèìñÿ â æèâûõ áûâøèì óçíèêàì. Òîëüêî èç Åâïà-òîðèè íàöèñòû äåïîðòèðîâàëè îêîëî 4500 ÷åëîâåê. Îêîëî 800 èç íèõåùå æèâû. "Åñëè íåîáõîäèìî, ìû ñòàðàåìñÿ ïîìî÷ü â îôîðìëåíèè äî-êóìåíòîâ äëÿ ïîëó÷åíèÿ êîìïåíñàöèè è ò.ä.". Èíîãäà òàêæå è â òîìñëó÷àå, åñëè áûâøèé óçíèê õî÷åò ñíîâà óâèäåòü òî ìåñòî, ãäå îí áûë âîâðåìÿ âîéíû.

"Íàïðèìåð, íà øàõòå â Áîõóìå íà ðóêîâîäÿùåé äîëæíîñòè ðàáî-òàë ñëóæàùèé. Åìó ñòàëî íàñòîëüêî æàëü îäíó ñóïðóæåñêóþ ïàðó èçðàáî÷èõ, ÷òî îí çàáðàë îáîèõ ðàáîòàòü ó ñåáÿ äîìà", - ðàññêàçûâàåò ã-íØòîðê. Òàì ñóïðóãàì èç Óêðàèíû æèëîñü õîðîøî, ó íèõ äàæå ðîäèëàñüäåâî÷êà (÷òî â òî âðåìÿ íåîáõîäèìî áûëî òùàòåëüíî ñêðûâàòü). Ðîäè-òåëè óæå óìåðëè, à "äåâî÷êà" èùåò ñåìüþ, êîòîðàÿ ñïàñëà æèçíü åé èåå ðîäèòåëÿì. "Íàø ñîþç ñìîã âîññòàíîâèòü ýòîò êîíòàêò", - ðàäóåòñÿïðåäñåäàòåëü ñîþçà.

Ïîñëå òîãî êàê “æåëåçíûé çàíàâåñ” â Åâðîïå óïàë, òàêæå è ñîþç â

Åâïàòîðèè ïîä ðóêîâîäñòâîì Åâãåíèè Êàäàöêîé ñìîã ïîìîãàòü ëþäÿìñ òàêèìè ñóäüáàìè. Îðãàíèçîâûâàþòñÿ ãðóïïû âçàèìîïîìîùè, ãðóï-ïû òåðàïèè, ïðåäîñòàâëÿåòñÿ âðà÷åáíàÿ ïîìîùü. "Íåêîòîðûå äàæå íåçíàþò ñâîèõ íàñòîÿùèõ ôàìèëèé. Ðîäèòåëè ïîãèáëè â Îñâåíöèìå,êîãäà äåòè áûëè åùå ñîâñåì ìàëåíüêèå. Çäåñü ìû òîæå ïûòàåìñÿ ïî-ìî÷ü".

Ñîþç "Ïîìíèòü ðàäè áóäóùåãî" ñóùåñòâóåò çà ñ÷åò ïîæåðòâîâà-íèé. "Òàì âñå ìîæíî êóïèòü, ãëàâíîå èìåòü äåíüãè. Îäíàêî áîëüøèí-ñòâî ëþäåé â Êðûìó áåäíû. Ïîýòîìó ñåìüÿì íåîáõîäèìà ïðî÷íàÿ ñâÿçü,÷òîáû âûæèòü", - ïðèçíàåòñÿ Óðñóëà Øòîðê. Íàñ âåçäå ðàäîñòíî ïðè-íèìàëè, ñîâñåì áåç ïðåäðàññóäêîâ, íåñìîòðÿ íà ïðîøëîå.

Äëÿ ñîþçà î÷åíü âàæíî ðàññêàçûâàòü â øêîëàõ î íåñïðàâåäëèâîñ-òè è ïðè ýòîì äàâàòü âîçìîæíîñòü âûñêàçàòüñÿ ñâèäåòåëÿì òåõ ñîáû-òèé. "Ìû âåäåì ïðîñâåòèòåëüíóþ ðàáîòó, ÷òîáû ýòî íèêîãäà íå ïîâòî-ðèëîñü", - ïîä÷åðêèâàåò Óðñóëà Øòîðê.

ÄÎÐÎÃÈÅ ÓÊÐÀÈÍÑÊÈÅ ÄÐÓÇÜß!

Âîò è çàêàí÷èâàåòñÿ 2003 ãîä. Êàê áûñòðî ëåòèò âðåìÿ!Îáùåñòâî Ïîìíèòü ðàäè áóäóùåãî - âñòðå÷è ñ áûâøèìè ïðèíó-

äèòåëüíûìè ðàáî÷èìè è ðàáîòíèöàìè íà Íèæíåì Ðåéíå» èç ñòàðîãîîêðóãà Ìîåðñ ðàáîòàåò óñïåøíî óæå 8 ëåò è â ïðåäåëàõ ñâîèõ âîçìîæ-íîñòåé ñïðàâëÿåòñÿ ñî ñâîèìè ñëîæíûìè çàäà÷àìè. Ìíîãèå ÷ëåíûîáùåñòâà ðàáîòàþò â îáùåñòâå ñ ñàìîãî íà÷àëà, íåêîòîðûå ðàññòà-ëèñü ñ íàìè, à íåêîòîðûå ïðèñîåäèíèëèñü ê íàì íåäàâíî.

Îò èìåíè âñåõ ÷ëåíîâ îáùåñòâà ìû, àêòèâèñòû îáùåñòâà, ïåðåäà-åì âñåì Âàì ñåðäå÷íûé ïðèâåò. Ñî ìíîãèìè èç Âàñ ìû ïîçíàêîìè-ëèñü ëè÷íî âî âðåìÿ íàøèõ âñòðå÷ â Ìîåðñå èëè âî âðåìÿ íàøèõ âè-çèòîâ íà Óêðàèíó, íî áîëüøèíñòâî ìû çíàåì áëàãîäàðÿ ïåðåïèñêå, êîòî-ðóþ ìû âåäåì óæå íà ïðîòÿæåíèè, ìíîãèõ ëåò. Âàøè àäðåñà ìû ïîëó÷è-ëè ÷åðåç «Ìåìîðèàë» â Ìîñêâå, íåäàâíî ìû ïîëó÷èëè 40 íîâûõ àäðå-ñîâ.

Íà äàííûé ìîìåíò ìû âåäåì ïåðåïèñêó ñî 100 àäðåñàòàìè èçÓêðàèíû, ïîýòîìó ìû ïðîñèì ïðîñòèòü íàñ, åñëè ìû íå ñðàçó îòâå÷àåìíà êàæäîå îòäåëüíîå ïèñüìî. Íàì íå õâàòàåò âðåìåíè, äà è ÿçûêîâîéáàðüåð èãðàåò ñâîþ ðîëü. Êàæäîå ïèñüìî ïåðåâîäèòñÿ, à çàòåì îòäà-åòñÿ àêòèâèñòàì îáùåñòâà. Ìû áëàãîäàðèì Âàñ çà Âàøè ïèñüìà, çàèíôîðìàöèþ è çà Âàøè äîáðûå ïîæåëàíèÿ. Âåðå Îñàä÷åé ìû îñî-áåííî áëàãîäàðíû çà åå óñåðäèå è ðàáîòó ïî íàëàæèâàíèþ êîíòàêòîâ.

Â ýòîì ãîäó çäåñü â Ìîåðñå íå ïðîâîäèëàñü âñòðå÷à. Ìû íå ìîã-ëè òàêóþ âñòðå÷ó ôèíàíñèðîâàòü, à äëÿ Âàñ òàêîå ïóòåøåñòâèå áûëîáû î÷åíü òðóäíûì. Ó íàñ åñòü òàêæå êîíòàêòû ñ áûâøèìè ïðèíóäè-



òåëüíûìè ðàáî÷èìè èç Ôðàíöèè, Ãîëëàíäèè è Ïîëüøè. Ñ íèìè ó íàñòàêèå ìàëåíüêèå âñòðå÷è ïðîâîäÿòñÿ ÷àùå.

Çàäà÷è îáùåñòâà áûëè ðàñøèðåíû. Òàêàÿ ðàáîòà, êàê ðàáîòà ñìîëîäåæüþ ïî ðàçúÿñíåíèþ íàøåãî ïðîøëîãî ñî âçãëÿäîì íà áóäóùåå,÷òîáû ýòî áîëüøå íèêîãäà íå ïîâòîðèëîñü, äîáàâèëàñü ñî âðåìåíåì.Ðàáîòàåì ìû íàä ýòèì íà çàíÿòèÿõ â øêîëàõ, â ìîëîäåæíûõ ãðóïïàõ,ïðè âñòðå÷àõ ìîëîäûõ ëþäåé èç ðàçíûõ ñòðàí, íà âûñòàâêàõ, à ñåãîäíÿè â Èíòåðíåòå. Â îñíîâó äîêóìåíòàöèè ëåãëè áîëüøåé ÷àñòüþ Âàøèèíòåðâüþ, êîòîðûå Âû äàëè âî âðåìÿ Âàøèõ âèçèòîâ, à òàêæå Âàøèïèñüìà - ïèñüìà ñâèäåòåëåé òîãî âðåìåíè è ãàçåòíûå çàìåòêè. Ìûóæå èìååì äîâîëüíî áîëüøîå êîëè÷åñòâî èñòîðè÷åñêèõ äîêóìåíòîâ.

Â ýòîì ãîäó íàì ïîâåçëî, è ìû ïîëó÷èëè îò ïîëèòèêîâ îêðóãà Âå-çåëü ôèíàíñîâóþ ïîääåðæêó. Ýòîò ïîäàðîê ìû õîòåëè áû ïåðåäàòüäàëüøå è âûñëàòü êàæäîìó èç Âàñ ïî 40 åâðî. Ñ ïîìîùüþ Âåðû Îñàä-÷åé ìû ïåðåøëåì Âàì ýòè äåíüãè ïî ïî÷òå. Àäðåñ Âåðû â Êèåâå: 01001Êèåâ, ãëàâïî÷òàìò, Âåðå Îñàä÷åé, äî âîñòðåáîâàíèÿ. Ñîîáùèòå, ïîæà-ëóéñòà, î ïîëó÷åíèè äåíåã.

Ìû íàäååìñÿ, ÷òî åùå ìíîãî ëåò áóäåì ïîääåðæèâàòü êîíòàêòû ñÂàìè. Ìû æåëàåì Âàì è Âàøèì ñåìüÿì õîðîøåãî íîâîãî ãîäà è æåëà-åì ê Ðîæäåñòâó âñåãî ñàìîãî äîáðîãî: ñ÷àñòüÿ è ïðåæäå âñåãî õîðî-øåãî çäîðîâüÿ!

Â ÃÅÐÌÀÍÈÈ ÓËÈÖÛ ÍÀÇÛÂÀÞÒÈÌÅÍÀÌÈ ÎÑÒÀÐÁÀÉÒÅÐÎÂ

ÍÀ ÊËÀÄÁÈÙÅ «ËÎÕÌÀÍÑÃÀÉÄÅ» ÂÁËÈÇÈ ÌÎÅÐÑÀÇÀÕÎÐÎÍÅÍÛ ÄÅÂßÒÜ ÄÎÍ×ÀÍ

Èâàí Ôåäîòîâè÷ Ìàðòûíåíêî - êîðåííîé äîí÷àíèí. Â ãîäû Âåëè-êîé Îòå÷åñòâåííîé âîéíû îí îêàçàëñÿ â Ãåðìàíèè ñàìûì «åñòåñòâåí-íûì» äëÿ òîãî âðåìåíè îáðàçîì - ïîïàë â îáëàâó è áûë îòïðàâëåí íàïðèíóäèòåëüíûå ðàáîòû íà øàõòó âáëèçè ãîðîäà Ìîåðñ. Âñå òàê íàçû-âàåìûå îñòàðáàéòåðû æèëè â íàñòîÿùåì ëàãåðå ñòðîãîãî ðåæèìà, íàðàáîòó èõ îòïðàâëÿëè ïîä êîíâîåì. Èç ëàãåðÿ íèêóäà íåëüçÿ áûëî îò-ëó÷àòüñÿ, èíà÷å - ðàññòðåë, áàðàêè íà íî÷ü çàïèðàëèñü íà çàïîðû. Î÷å-ðåäíàÿ ïàðòèÿ ìîëîäûõ ðàáîâ ñ âîñòîêà, â êîòîðîé áûëè Èâàí Ìàðòû-íåíêî è åãî ìëàäøèé áðàò Íèêîëàé, ïðèáûëà â ýòîò ëàãåðü 15 àïðåëÿ1942 ãîäà, à óæå ñïóñòÿ ïÿòü äíåé ïÿòåðî èç íèõ íå âûäåðæàëè òÿãîòïëåíà è ðåøèëè áåæàòü, â òîì ÷èñëå è 15-ëåòíèé Íèêîëàé Ìàðòûíåí-êî. Ñìåëü÷àêîâ òóò æå íàñòèãëà îõðàíà ñ ñîáàêàìè, è îíè ïðèíÿëèìó÷åíè÷åñêóþ ñìåðòü îò ñîáà÷üèõ êëûêîâ, à åùå æèâûõ äîáèâàëè íîãà-ìè, è ïîòîì äëÿ âåðíîñòè æåðòâû ïîëó÷èëè êîíòðîëüíûå âûñòðåëû âãîëîâó.

Òåëà þíîøåé ïðèâåçëè â ëà-ãåðü, ïåðåä íèìè âûñòðîèëè óç-íèêîâ è ïðåäóïðåäèëè: êàæäîãîîñìåëèâøåãîñÿ íà ïîáåã æäåò òà-êàÿ æå ó÷àñòü. Èâàíó òðóäíî áûëîóäåðæàòüñÿ, ÷òîáû íå ðâàíóòüñÿ ñêðèêîì ê òåëó áðàòà, çà ÷òî îí òóòæå áûë íàêàçàí òèïè÷íî ïî-ôàøè-ñòñêè. Òðè äíÿ ïîäðÿä åãî äåð-æàëè â ìåðòâåöêîé êàìåðå âìåñ-òå ñ æåðòâàìè. Íà ÷åòâåðòûå ñóò-êè ïðèâåçëè äâà áîëüøèõ ÿùèêà,êóäà è ïîìåñòèëè îñòàíêè ïîãèá-øèõ, à ñîïðîâîæäàòü çàñòàâèëè âñå òîãî æå íåñ÷àñòíîãî, áîëüíîãî îòãîðÿ ñòàðøåãî áðàòà. Òàê â ñîïðîâîæäåíèè êîíâîÿ è îòïðàâèëèñü íàêëàäáèùå. Èâàí Ìàðòûíåíêî òîãäà íå çíàë, ãäå îíî íàõîäèòñÿ, åìó òðóäíîáûëî ñîðèåíòèðîâàòüñÿ â íåçíàêîìîé ñòðàíå.

Ïîñëå îêîí÷àíèÿ âîéíû åãî îñâîáîäèëè èç ïëåíà àìåðèêàíöû,ïîñëå äîëãèõ ìûòàðñòâ ïîïàë, íàêîíåö, â ñîâåòñêóþ çîíó îêêóïàöèè Ãåð-ìàíèè. Óñïåë ïîñëóæèòü åùå â Ñîâåòñêîé Àðìèè è òîëüêî â 1946 ãîäóâåðíóëñÿ íàçàä - â ãîðîä Ñòàëèíî.

Ê êîíöó âîéíû â ëàãåðå îò íåïîñèëüíîãî òðóäà è áîëåçíåé, èñòÿ-çàíèé ïîãèáëî óæå áîëåå 500 îñòàðáàéòåðîâ. Ïîëâåêà ó Èâàíà Ôåäîòî-âè÷à íå óòèõàëà äóøåâíàÿ ðàíà, ÷òî íå óáåðåã îí â ëèõóþ ãîäèíó ìëàä-øåíüêîãî, è òîãäà îí ñòàë ïèñàòü âî âñå èíñòàíöèè, ÷òîáû íàéòè ìåñòîçàõîðîíåíèÿ Íèêîëàÿ. Òîëüêî áëàãîäàðÿ ñîþçó ïîáðàòèìîâ «Áîõóì –Äîíåöê» îí ñìîã ïîïàñòü â Ãåðìàíèþ è óçíàë äëÿ ñåáÿ îòðàäíóþ âåñòü- ñåìüÿ Çåìïåëü èç Áîõóìà (ðàñïîëîæåííîãî íåïîäàëåêó îò ãîðîäàÌîåðñ) âñå ýòè ãîäû âìåñòå ñ æèòåëÿìè îêðåñòíûõ ìåñò ïîääåðæèâà-åò èäåàëüíûé ïîðÿäîê íà êëàäáèùå áûâøèõ oñòàðáàéòåðîâ. Âñåãî òàìïoxopîíåíî îêîëî 200 ÷åëîâåê èç Óêðàèíû, Ðîññèè, äðóãèõ áûâøèõ ðåñ-ïóáëèê Ñîþçà. Íà íàäãðîáíûõ áåòîííûõ ïëèòàõ âûñå÷åíû èìåíà áåçäàòû ðîæäåíèÿ è ñìåðòè. Âî âðåìÿ ïîñåùåíèÿ êëàäáèùà «Ëîõìàíñ-ãàéäå» Èâàí Ìàðòûíåíêî îáíàðóæèë, êðîìå ñâîåãî áðàòà, åùå 8 ÷åëîâåê,óãíàííûõ íåïîñðåäñòâåííî èç Äîíåöêà (òîãäà - Ñòàëèíî). Ñêðóïóëåçíîïåðåïèñàë âñå èìåíà, ñäåëàë ñõåìó çàõîðîíåíèé è ïî âîçâðàùåíèèîáðàòèëñÿ â ãàçåòó «Æèçíü» ñ ïðîñüáîé î ïóáëèêàöèè ýòèõ èìåí. Âîç-ìîæíî, â íàøåì ãîðîäå äî ñèõ ïîð åñòü ïîòîìêè, íå çíàþùèå, ãäå íàøëèñåáå ïîñëåäíåå ïðèñòàíèùå èõ îòöû è äåäû. Âîò èõ èìåíà: ÀëåêñåéÊîâòóí - óáèò 20.04.42, Íèêîëàé Çóáêîâ - óáèò 20.04.42, Àëåêñåé Ìàéáî-ðîäà - óáèò 20.04.42, Èâàí Øåáåëåâ èç Êðàñíîãîðîâêè - óáèò 20.04.42,Àëåêñåé Ñàðàíñêèé - ïîãèá 09.06.42, Ôåäîð Áåëÿêîâ - ïîãèá 25.06.42,



Èâàí Õðèïêîâ - ïîãèá 27.06.42, Àëåêñåé Ìèðîøíè÷åíêî - ïîãèá 12.07.42.È.Ìàðòûíåíêî ãîâîðèò: “ß õî÷ó, ÷òîáû î íèõ çíàëè èõ ðîäíûå è

áëèçêèå, òàê, êàê ÿ òåïåðü çíàþ î Íèêîëàå. Çà âñåìè ðàçúÿñíåíèÿìèïðîøó îáðàùàòüñÿ íåïîñðåäñòâåííî êî ìíå ïî àäðåñó: 34030, Äîíåöê,óëèöà Îêòÿáðÿ, 28/2, äîìàøíèé òåëåôîí 21-24-77”.

Âî âðåìÿ ïîåçäêè â Ãåðìàíèþ Èâàí Ôåäîòîâè÷ ïðèâëåê âíèìà-íèå ðóêîâîäèòåëåé ìåñòíîé âëàñòè, îáùåñòâåííîñòè ê òåì äàëåêèìòðàãè÷åñêèì ãîäàì. Ñîâðåìåííûå íåìöû íå îòêðåùèâàþòñÿ îò ñâîåãîïðîøëîãî, äàáû óáèòü ðîñòêè ôàøèçìà â áóäóùåì. È òåïåðü â ãîðîäåÌîåðñ åñòü óëèöà èìåíè Íèêîëàÿ Mapòûíåíêî. À ïî ðåøåíèþ ãîðîäñ-êîãî ñîâåòà ïëàíèðóåòñÿ ïåðåèìåíîâàòü åùå íå ìåíåå äâóõ äåñÿòêîâóëèö, ïðèñâîèâ èì èìåíà äåïîðòèðîâàííûõ ñîâåòñêèõ ðàáî÷èõ. Ìíîãèåáîõóìöû ñòàëè ëó÷øèìè äðóçüÿìè íàøåãî äîí÷àíèíà.

Äåïóòàò ãîðñîâåòà Ïàâëþê Â.Ì. ïîçäðàâëÿåòÍåäáàé Àëåêñàíäðó ßêîâëåâíó ñ íàãðàäîé ôîíäà

×ëåíû àêòèâà Åâïàòîðèéñêîãî îòäåëåíèÿÑîþçà óçíèêîâ íàöèçìà

Âñòðå÷à â êðàåâåä÷åñêîì ìóçåå,ó÷àùèåñÿ 2-é øêîëû ñ î÷åâèäöàìè



ÑÎÄÅÐÆÀÍÈÅÊ ÷èòàòåëþ.......................................................................................... ..3Âûïèñêà èç "Àêòà ãîðîäñêîé êîìèññèè ïî óñòàíîâëåíèþçëîäåÿíèé, ñîâåðøåííûõ íåìåöêî-ôàøèñòñêèìè çàõâàò÷èêàìèâ ïåðèîä îêêóïàöèè ãîðîäà Åâïàòîðèè"...................................................5Çâåðñêè çàìó÷åí â çàñòåíêàõ ãåñòàïî......................................................7Ìåñòü ïðåäàòåëÿ................................................................................... 9Ãîðîä-ïðèçðàê......................................................................................10Ìàòåðèíñêîå ñåðäöå íå äåëèò ëþäåé ïî íàöèîíàëüíîñòè............................12Êèðèëë.............................................................................................. ....14Îí æèâåò â ïàìÿòè äåòåé, âíóêîâ è ïðàâíóêîâ.........................................15Èõ ïîëå áîÿ......................................................................................... .17Èì îáåùàëè "ðàé â Àìåðèêå"..............................................................19Êðàñíûé ãàëñòóê....................................................................................21Ðàññòðåëÿëè âñþ ñåìüþ........................................................................22Óâåçåííàÿ â ðàáñòâî..............................................................................24Ñïèñîê ðàññòðåëÿííûõ íà Êðàñíîé ãîðêå (Èç àðõèâà Åâïàòîðèéñêîãî ÇÀÃÑà).....................................................25Êîìèòåò ìàëîëåòíèõ óçíèêîâ ã.Åâïàòîðèè................................................35Êàðòà êîíöåíòðàöèîííûõ ëàãåðåé â Óêðàèíå..............................................36Âîñïîìèíàíèÿ ðîæäåííîé â íåâîëå Êàäàöêîé Å.Ì..................................37Âîéíà - ýòî ñìåðòü...............................................................................40"Åñòü õîòåëîñü äàæå âî ñíå"...................................................................41Æèçíü áåç èìåíè, æèçíü ïîä íîìåðîì....................................................42"ß âûæèëà áëàãîäàðÿ äîáðûì íåìöàì"..................................................43"Òàê õîòåëîñü äîìîé!.."........................................................................45Îäèññåÿ ïëåííîãî ñîëäàòà.....................................................................47Áîëüíûå äåòè èñ÷åçàëè íåèçâåñòíî êóäà...............................................49“Â Ìàóòõàóçåíå ÿ âñòðåòèë íàñòîÿùèõ ãîëîâîðåçîâ”..............................50Ñìåðòü â òðþìàõ ..................................................................................51"Ñòðàøíåå Ãåíðèõà Øòðàóñà ÿ íå âñòðå÷àë ÷åëîâåêà"..............................53Íà ðàññâåòå 3 ÿíâàðÿ 1944 ãîäà............................................................54Õëåá, ÷òî äàëè ìíå íà äîðîãó, îòäàëà âîåííîïëåííûì...............................56"ß íå çíàëà, ÷òî æèëà â Àâñòðèè"............................................................56Ôàáðèêè ñìåðòè.....................................................................................57Ñïèñîê åâïàòîðèéöåâ, ïðîøåäøèõ ÷åðåç êîíöëàãåðÿ................................59Ðàññêàç, îìûòûé ãîðüêèìè ñëåçàìè..........................................................612 ÷àñà íà ÿíâàðñêîì ìîðîçå...................................................................63Ãîäû òðåâîæíîé ìîëîäîñòè....................................................................65Ïîáåã è ñíîâà ïëåí...............................................................................67Òÿæåëûå ñíû î ïîòåðÿííîì äåòñòâå........................................................68Âñòðå÷à ñ ïðîøëûì................................................................................69“ß èçìåíèë ñâîè ïðåäñòàâëåíèÿ î íåìöàõ”...............................................71×ëåíû ñîþçà "Ïîìíèòü ðàäè áóäóùåãî" ïîñåòèëè Óêðàèíó.......................72Ïèñüìî îáùåñòâà "Ïîìíèòü ðàäè áóäóùåãî" 2003 ã.................................73"Â Ãåðìàíèè óëèöû íàçûâàþò èìåíàìè îñòàðáàéòåðîâ" ........................74

ÂÌÅÑÒÎ ÏÎÑËÅÑËÎÂÈß"Êðåäî-Êðûì" – çà òîãî ïàðíÿ.Ñóòü ýòîé áëàãîðîäíîé àêöèè èçëîæèë êîððåñïîíäåíòó ãàçåòû "ÅÇ"

Â.Øåëåñòó ïðåçèäåíò ÎÎÎ ôèðìû "Êðåäî-Êðûì" ãåíåðàë-ìàéîð êàçà÷üèõâîéñê, ÷ëåí Ðàäû Åâïàòîðèéñêîé ãîðîäñêîé îáùåñòâåííîé îðãàíèçàöèè êà-çà÷åñòâà Àíàòîëèé Íèêîëàåâè÷ Ïåêàðíèêîâ.

-Åñëè ïîìíèòå, â îäíîé ïåñíå î âîéíå,êîòîðóþ èñïîëíÿåò Ëåâ Ëåùåí-êî, åñòü òàêèå ñëîâà: "È æèâó ÿ íà çåìëå äîëãî - çà ñåáÿ è çà òîãî ïàðíÿ".Êîãäà-òî áûëî äàæå ïàòðèîòè÷åñêîå äâèæåíèå ïîä ëîçóíãîì "Çà òîãî ïàð-íÿ", êîãäà òðóäîâûå êîëëåêòèâû ñèìâîëè÷åñêè çà÷èñëÿëè â ñâîè ñïèñêèïîãèáøèõ ñîëäàò Ïîáåäû è íà÷èñëÿåìóþ èì çàðïëàòó îòäàâàëè â Ôîíä ìèðà.Âîò ýòó ïðåêðàñíóþ òðàäèöèþ ìû è ðåøèëè âîçðîäèòü...

À òîë÷êîì äëÿ òàêîé èäåè ïîñëóæèëà íåäàâíî èçäàííàÿ êíèãà ÑòåïàíàÁóáåíèíà "Êðàñíàÿ ãîðêà", â êîòîðîé àâòîð ïðèâîäèò ñïèñîê ñîáðàííûõ èì1063 èìåí ãðàæäàí Åâïàòîðèè èç 12150 ðàññòðåëÿííûõ ôàøèñòàìè â ïåðè-îä îêêóïàöèè 1941-1944ãã. Ïåðâûì â ýòîì ñïèñêå ÷èñëèòñÿ Êðûìè ßêîâÌîèñååâè÷,1893 ãîäà ðîæäåíèÿ. Åãî è ðåøèëè íà îáùåì ñîáðàíèè êîë-ëåêòèâà ôèðìû "Êðåäî-Êðûì" çà÷èñëèòü â ñïèñêè ÷ëåíîâ ïðåäïðèÿòèÿ, ñïîñëåäóþùèì åæåìåñÿ÷íûì îò÷èñëåíèåì ìèíèìàëüíîé çàðàáîòíîé ïëàòû.

Ýòè äåíüãè, ïî çàìûñëó èíèöèàòîðîâ ïî÷èíà, äîëæíû ñòàòü ÷àñòüþ îá-ùåñòâåííîãî ôîíäà ïî ñáîðó ñðåäñòâ íà ðåêîíñòðóêöèþ ìåìîðèàëà "Êðàñ-íàÿ ãîðêà". Åñëè õîòÿ áû ïîëîâèíà èç áîëåå ÷åì äâóõ òûñÿ÷ çàðåãèñòðèðî-âàííûõ â Åâïàòîðèè þðèäè÷åñêèõ ëèö (ñ÷èòàé ïðåäïðèÿòèé) ïîñëåäóåò ýòî-ìó ïðèìåðó, ïîëó÷èòñÿ åæåìåñÿ÷íàÿ âíóøèòåëüíàÿ ñóììó, ïðè÷åì áåç îñî-áûõ çàòðàò äëÿ îòäåëüíî âçÿòîãî ó÷àñòíèêà. À ãîðîä òàêèì îáðàçîì íà äåëåäîêàæåò, ÷òî åãî ïàìÿòü î ñâîèõ áåçâèííî óáèòûõ ñîãðàæäàíàõ - äåéñòâèòåëü-íî æèâà è íåïðåõîäÿùà.

×òî êàñàåòñÿ ôèðìû "Êðåäî-Êðûì", òî çäåñü íàìåðåíû âåñòè ëèöåâîéñ÷åò ñâîåãî ñèìâîëè÷åñêîãî ñîòðóäíèêà âïëîòü äî ïîëíîãî îêîí÷àíèÿ ðå-êîíñòðóêöèè “Êðàñíîé ãîðêè”. Îäíàêî è íà ýòîì òî÷êà ïîñòàâëåíà íå áóäåò.Â íàñòîÿùåå âðåìÿ Àíàòîëèé Ïåêàðíèêîâ ñîçäàåò ôîíä "Åâïàòîðèéñêèé äå-ñàíò", î ïåðâîî÷åðåäíûõ öåëÿõ è çàäà÷àõ êîòîðîãî ãîâîðèò óæå ñàìî íàçâà-íèå. Äëÿ íà÷àëà â øòàò ïðåäïðèÿòèÿ áóäåò çà÷èñëåí ïåðâûé èç ñïèñêà 734-õïîãèáøèõ ãåðîåâ -ó÷àñòíèêîâ òðàãè÷åñêîãî Åâïàòîðèéñêîãî äåñàíòà 1942 ãîäà- êðàñíîôëîòåö Ìóêàäàñ Èáðàãèìîâ. È, îïÿòü-òàêè, â ñëó÷àå øèðîêîé ïîä-äåðæêè ýòîãî ïî÷èíà ìîæåòü áûòü òàêèì îáðàçîì ñèìâîëè÷åñêè âîññòàíîâ-ëåí âåñü ñîñòàâ òîãî ãåðîè÷åñêîãî îòðÿäà - ïðèçðà÷íûé, íî ñîâñåì ñ íåïðèçðà÷íûìè âîçìîæíîñòÿìè.

Íîâûé "Åâïàòîðèéñêèé äåñàíò" áóäåò "âûñàæèâàòüñÿ" òàì, ãäå ïîòðåáó-åòñÿ åãî ñóùåñòâåííàÿ ïîääåðæêà. Â îòëè÷èå îò ôîíäà "Êðàñíàÿ ãîðêà", îíáóäåò ñóùåñòâîâàòü áåññðî÷íî - ôèíàíñèðîâàòü ðàáîòû ïî óõîäó çà ïàìÿòíè-êàìè ãåðîÿì-äåñàíòíèêàì, îêàçûâàòü ìàòåðèàëüíóþ ïîìîùü èíâàëèäàì âîé-íû, âåòåðàíàì - ó÷àñòíèêàì áîåâûõ äåéñòâèé, ñòðîèòü è áëàãîóñòðàèâàòü íî-âûå èñòîðè÷åñêèå ìåìîðèàëû è ò.ï.

Ãëàâíîå,÷òîáû èíèöèàòèâà ôèðìû "Êðåäî-Êðûì" íàøëà øèðîêóþ ïîä-äåðæêó ñðåäè ãîðîæàí, îñîáåííî ñðåäè ïðåäïðèíèìàòåëåé, ó êîòîðûõ áî-ëåå ñåðüåçíûå âîçìîæíîñòè, ÷åì ó ðÿäîâûõ ãðàæäàí. Âàæíî ïîìíèòü âñåì,÷òî ìû ñåãîäíÿ èìååì, ìû îáÿçàíû òåì ïàðíÿì", êîòîðûå ñëîæèëè ñâîèãîëîâû íà ïîëÿõ ñðàæåíèé. Îíè øëè íà ñìåðòü ñ ìûñëüþ, ÷òî áëàãîäàðíûåïîòîìêè íå çàáóäóò èõ ïîäâèã. È ìû íå èìååì ìîðàëüíîãî ïðàâà îáìàíóòüèõ, ãëÿäÿùèõ ñåãîäíÿ íà íàñ ñ íåïîñòèæèìûõ âûñîò âîèíñêîãî áåññìåðòèÿ.


Ñ. Áóáåíèí. Å. Êàäàöêàÿ8 0

Степан БУБЕНИНЕвгения КАДАЦКАЯ

ПАМЯТЬочерки

(російською мовою)

Коректор Степанова О.О.Комп’ютерний набір та верстка Цокур Н.О.

Ï³äïèñàíî äî äðóêó 2.07.2008 ð.Ôîðìàò 60õ84/16. Ãàðí³òóðà “Pragmatica “

Ïàï³ð îôñåòíèé. Äðóê îôñåòíèé. Óìîâí.äðóê. àðê. 5.Íàêëàä ïðèì 500. Çàìîâëåííÿ ¹ 1298.

ÂÀÒ “ªâïàòîð³éñüêà ì³ñüêà äðóêàðíÿ”97412, ì. ªâïàòîð³ÿ, âóë. Íåêðàñîâà, 40.

Ñâ³äîöòâî ïðî âíåñåííÿ â äåðæàâíèé ðåºñòðÄÊ ¹ 2494 îò 15.05.2006 ð.


Documents

С. Бубенин 'Память