Οικογένεια & Σχολείο

Η επίδραση των προτύπωνστην ανάπτυξη του παιδιού

Oiko ke Sxoleio may B 2011:Layout 1 6/23/11 5:07 AM Page 1


Οικογένεια και σχολείο

Το θέμα μαςΝικολέττα Ιωάννουσελ. 4

Εισαγωγήστα Κοινωνικά ΠρότυπαΝάσια Τριγωνάκη Παύλου,Εκπαιδευτικός Ψυχολόγοςσελ. 5

Κοινωνικά πρότυπα και συμπεριφοράΝτανιέλα ΧριστοφίδουΕκπαιδευτικός Ψυχολόγοςσελ. 7

Οικογενειακά ΠρότυπαΧρυστάλλα Μαζέρη, Μαρία Μάμα,Μαρίνα Πασπαρή, Μαρία ΠέτρουΕκπαιδευτικοί Ψυχολόγοισελ. 9

Διμηνιαίο Παιδαγωγικό ΠεριοδικόΧρονιά 45η Ιούνιος 2011 Αρ.206


Συντακτική ΕπιτροπήΝικολέττα Ιωάννου Νίκος ΜουλαζίμηςΜιχάλης ΤσιάρλιστοςΛοΐζος ΓιάσουμαςΛευτέρης Αριστείδου Κυριάκος ΣαμάραςΑνθή Αυλωνίτου

ΕΚΔΟΤΗΣ

Παγκύπρια Σχολή ΓονέωνΤο Διοικητικό Συμβούλιο της Σχολήςαποτελούν εκπρόσωποι από:Συνομοσπονδίες Συνδέσμων ΓονέωνΣχολείων Μέσης, Δημοτικής καιΠροδημοτικής Εκπαίδευσης, ΠαγκύπριαΟργάνωση Ελλήνων Δασκάλων - ΠΟΕΔ,Οργάνωση Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης-ΟΕΛΜΕΚ, Οργάνωση Λειτουργών ΤεχνικήςΕκπαίδευσης Κύπρου - ΟΛΤΕΚ και ΥπουργείοΠαιδείας και Πολιτισμού.

ΓΡΑΦΕΙΑ: Καντάρας 55, Διαμ.303Λευκωσία, Τηλ.: 22 754466, Φαξ: 22 3451032043, Στρόβολοςemail: [email protected]

ISSN 0253 - 0910

ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ Για σχολεία, σωματεία και βιβλιοθήκες €10.00Για άτομα:Μέσω Ταχυδρομείου €10.00Μέσω σχολείου €10.00Δεμένοι τόμοι για την Κύπρο €15.00Δεμένοι τόμοι για το εξωτερικό €20.00Για συνδρομητές του εξωτερικού €15.00Τιμή τεύχους στην Κύπρο €2.00

Τα χειρόγραφα δεν επιστρέφονται.Τα άρθρα εκφράζουν αποκλειστικά τις απόψεις των συγγραφέων τους. Αναδημοσιεύσεις επιτρέπονται, φτάνει να αναφέρεται ηπηγή.

Η διαπαιδαγώγηση των παιδιών μαςκαι ο ρόλος των οικιακών βοηθώνΜιχάλης ΙωάννουΠροϊστάμενος ΥπηρεσίαςΕκπαιδευτικής Ψυχολογίαςσελ. 13

Κοινωνικά Πρότυπα και ΣχολείοΈλενα ΤρύφωνοςΕκπαιδευτικός Ψυχολόγοςσελ. 15

Πώς οι οικογένειες επηρεάζουν τη συμπεριφορά και από-

δοση των παιδιών στο σχολείο

Νίκος ΠεριστιάνηςΚοινωνιολόγος, Πανεπιστήμιο Λευκωσίαςσελ. 19

ΜΜΕ και Κοινωνικά ΠρότυπαΑγάθη ΚαραολήΕκπαιδευτικός Ψυχολόγοςσελ. 23

Καλές Πρακτικές για Ενίσχυση

Θετικών Προτύπων

Έλενα Χρίστου ΚάγκαΕκπαιδευτικός Ψυχολόγοςσελ. 26

3

ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΙ: CASSOULIDES MASTERPRINTERS


Οικογένεια και σχολείο >> Νικολέττα Ιωάννου

Το θέμα μας

4

Hπαρούσα έκδοση πραγματεύεται το θέμα«Η επίδραση των προτύπων στηνανάπτυξη του παιδιού». Ανέκαθεν

υπήρχαν σε διάφορους τομείς πρότυπα, δηλαδήκάποια μοντέλα μίμησης, σύγκρισης ή υποδείγματαδράσης, μερικές φορές και αρνητικά, τα οποίαδιαμορφώνονταν ανάλογα με την εποχή, τιςεκάστοτε τάσεις και τον τρόπο ζωής.

Η ύπαρξή των προτύπων είναι αναπόφευκτη.Οποιαδήποτε εξέλιξη στη ζωή ενός ανθρώπου,χρειάζεται ένα μοντέλο, ένα υπόδειγμα, το οποίοθα του ανοίξει δρόμους εξέλιξης και θα τουπαρουσιάσει τρόπο και πράξεις σε όλη τηνπληρότητά τους.

Στη σημερινή εποχή που ζούμε τα μέσα μαζικής

επικοινωνίας τείνουν να καθορίζουν και να

προβάλλουν συγκεκριμένα πρότυπα, τα οποία

αξιολογικά δεν είναι πάντα τα καλύτερα.

Γεννιούνται επομένως διάφορα ερωτήματα όπως

για παράδειγμα ποια είναι η αξία των προτύπων και

ποιος ο ρόλος τους στη διαπαιδαγώγηση των

ανθρώπων, κυρίως στην παιδική τους ηλικία, πώς

επιλέγονται τα ορθά πρότυπα, πώς πρέπει να

ενεργοποιούνται και να προβάλλονται. Τα

ερωτήματα αυτά καλούνται να απαντηθούν, έτσι

ώστε η επιλογή των προτύπων να ενισχύει τις

θετικές συμπεριφορές των ατόμων και να βοηθά

στην διαμόρφωση και ολοκλήρωση μιας υγιούς

προσωπικότητας.

Τα άρθρα της παρούσας έκδοσης ασχολούνται με

διάφορες πτυχές του θέματος, όπως τον ορισμό

της έννοιας των προτύπων, τον τρόπο με τον οποίο

διαμορφώνουν τη συμπεριφορά των παιδιών μας,

την οικογένεια ως υγιές πρότυπο, καθώς επίσης και

το ρόλο της στην απόδοση των παιδιών στο

σχολείο και το ρόλο του σχολείου και των Μέσων

Μαζικής Επικοινωνίας στη διαμόρφωση των

προτύπων. Παράλληλα αναπτύσσονται θέματα που

έχουν ναν κάνουν με καλές πρακτικές για την

ενίσχυση θετικών προτύπων, καλύπτοντας έτσι

κατά τρόπο ενιαίο και ολοκληρωμένο την έννοια

των προτύπων στη σημερινή εποχή.



5

Εισαγωγήστα Κοινωνικά Πρότυπα

Πρότυπο είναι κάθε μοντέλο σύγκρισης(πρόσωπο, πράγμα ή στάση ζωής) πουλαμβάνεται ως μοντέλο προς μίμηση ή

αποφυγή. Η έννοια του προτύπου διαφέρει απόαυτήν του ειδώλου, αφού δεν πρόκειται για ψευδήή εσφαλμένη αντίληψη όπου το άτομο ή μια ομάδαατόμων δείχνουν εμμονή ή τυφλή πίστη, όπως συμ-βαίνει στην περίπτωση των ειδώλων.

Σε γενικές γραμμές τα πρότυπα στη σημερινή κοι-νωνία προσανατολίζουν, καθοδηγούν και αποτε-λούν σημεία αναφοράς για τους νέους μας,συμβάλλουν σε μια σωστή κοινωνικοποίηση μέσααπό την πνευματική καλλιέργεια, τον αλτρουισμό ήτη μεταφορά συσσωρευμένης πείρας και εμπειρίαςαπό τους παλαιότερους στους νεότερους. Βοηθούνστη διαμόρφωση του χαρακτήρα και της προσωπι-κότητας, έχουν διδακτικό χαρακτήρα, παραδειγμα-τίζουν, στηρίζουν τη δημοκρατία και άλλες υψηλέςαξίες. Σε μια έρευνα που έγινε από τους Balswick& Ingoldby (1982) διαφάνηκε ότι το 23-35% των παι-διών αναφέρουν ότι πρότυπό τους είναι οι γονείςτους, το 6-10% άλλα συγγενικά πρόσωπα ενώ το4-8% ανέφεραν ως πρότυπό τους άτομα του κοι-νωνικού τους περίγυρου. Αρκετά παιδιά κατονόμα-σαν πρόσωπα της δημοσιότητας, πολιτικούς,αθλητές ή άτομα που παρέχουν υπηρεσίες, όπωςπ.χ. γιατρούς ή δασκάλους.

Από την άλλη, διαφαίνεται και ένας υπέρμετρος κα-ταναλωτισμός, ένας δογματισμός και ένας φανατι-σμός που φέρουν αρνητικά αποτελέσματα καισύγχυση στα άτομα και πάλι κυρίως στους νέουςανθρώπους μιας κοινωνίας όπου επικρατεί τοχρήμα, το ατομικό συμφέρον, η ιδιοτέλεια, ο μιμη-τισμός, η βία, το έγκλημα και ο πλήρης αποπροσα-

νατολισμός τους.

Για να φτάσει ένα άτομο να επηρεαστεί θετικά ή αρ-νητικά από τα εκάστοτε πρότυπα της κοινωνίαςστην οποία ζει και μεγαλώνει, περνάει κάποια στά-δια καθώς αλληλεπιδρά με την οικογένεια, το σχο-λείο, την εκκλησία, τη λογοτεχνία, τα ΜΜΕ, τηνιστορία του τόπου και του λαού του, την πολιτικήκατάσταση που επικρατεί στην κοινωνία στην οποίααναπτύσσεται.

Στάδια ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης του ΈρικΈρικσον

Με βάση τη θεωρία αυτή, ο άνθρωπος περνά από 8ηλικίες ή στάδια ή κρίσεις που χαρακτηρίζονται απόδυο αντίθετα στοιχεία, ένα θετικό και ένα αρνητικό.Καλούμαστε λοιπόν να περάσουμε τα στάδια αυτάμε ΄επιτυχία΄ ώστε να διαμορφωθεί στον καθέναμας μια υγιής και ξεχωριστή πραγματικότητα.

Καθώς το παιδί από τη γέννησή του και μέχρι τοτέλος του 1ου έτους της ζωής του περνάει από τηνΕμπιστοσύνη στη Δυσπιστία, το σημαντικότεροπρότυπό του είναι η μητέρα του. Ως το τέλος του2ου έτους, περνώντας από την Αυτονομία στην Αμ-φιβολία, πρότυπά του είναι πλέον και οι δυο γονείςτου, ενώ ως το τέλος του 5ου έτους και αφού έχειπεράσει από την Πρωτοβουλία και την Ενοχή δέ-χεται πρότυπα από την ευρύτερη οικογένεια, τηνκοινωνία και το σχολείο.

Τα επόμενα έξι χρόνια, δηλαδή ως και το τέλος του12ου έτους και εφόσον έχει κατακτήσει με επιτυ-χία τα προηγούμενα τρία ηλικιακά στάδια, μπαίνειστο στάδιο της Φιλοπονίας – Κατωτερότητας. Μα-

>> Νάσια Τριγωνάκη Παύλου, Εκπαιδευτικός Ψυχολόγος



6

>> Νάσια Τριγωνάκη Παύλου, Εκπαιδευτικός Ψυχολόγος

θαίνει να είναι παραγωγικό, συνεργάσιμο, νιώθειικανοποίηση και ολοκληρώνει τα έργα του. Στο στά-διο αυτό υπάρχει ο κίνδυνος μήπως το παιδί εκλάβειτην παραγωγικότητα ως το ύψιστο αγαθό και μετα-τραπεί σε υπερβολικά ανταγωνιστικό άτομο, υπηρέ-της βασικά του συστήματος.

Από το 13ο έτος της ηλικίας το άτομο επηρεάζεταιπλέον από ομάδες συνομηλίκων και προσπαθεί νααντεπεξέλθει στην αναπτυξιακή διαδικασία της εφη-βείας μέσα από την εύρεση της Ταυτότητας και τηΣύγχυση ρόλων. Στο στάδιο αυτό φαίνεται η επιτυ-χία στη διαχείριση των προηγούμενων κρίσεων – οέφηβος που έχει νιώσει αγάπη από τους γονείς τουείναι αυτόνομος με ώριμη συμπεριφορά και παρα-γωγικός, αποκτά μια πιο υγιή ταυτότητα του Εγώ ηοποία θα δώσει νόημα και κατεύθυνση στη ζωή του.

Από το 21ο έτος και μέχρι τα γεράματά του ο άν-θρωπος περνάει είτε από την Οικειότητα στη Δημι-ουργικότητα και την Ικανοποίηση ως το τέλος τηςζωής του ή στην Απομόνωση, την Αδράνεια και τηνΑπόγνωση.

Φαίνεται λοιπόν ότι τα πρότυπα μιας κοινωνίας επη-ρεάζουν το άτομο και την εξέλιξή του περισσότεροκατά τη διάρκεια της σχολικής και της εφηβικής ηλι-κίας. Για τον τρόπο που αυτό γίνεται έχουν μιλήσειαρκετοί κοινωνικοί ψυχολόγοι, ανάμεσά τους και οΑ. Bandura με τη θεωρία της κοινωνικής μάθησης.

Η θεωρία της κοινωνικής μάθησης

Η κοινωνική μάθηση αποτελεί εξέλιξη του συμπερι-φορισμού καθώς λαμβάνει υπόψη του την κοινωνικήζωή του ανθρώπου και τον σημαντικό ρόλο που μπο-ρούν να παίξουν και παίζουν τα διάφορα πρότυπαστη διαμόρφωση της συμπεριφοράς του. Για τουςυποστηρικτές της κοινωνικής μάθησης, η μάθηση γί-νεται μέσα από την παρατήρηση και το παράδειγμακαι όχι μέσα από τις ανταμοιβές. Υπάρχει μια αμφί-δρομη σχέση ανάμεσα στο άτομο, τη συμπεριφορά

του και το περιβάλλον.

Ο Α. Βandura, που ανέπτυξε ερευνητικά και θεωρη-τικά τη θεωρία της κοινωνικής μάθησης, επικεντρώ-νει τη βασική της φιλοσοφία στη διαπίστωση ότι: «οάνθρωπος μαθαίνει περισσότερα πράγματα παρα-τηρώντας συμπεριφορές προτύπων, παρά από τηνοικογένεια και το σχολείο».

Τα πρότυπα χρησιμοποιούνται από το άτομο για νααποκτήσει νέες συμπεριφορές. Στη διαδικασία μί-μησης προτύπων τεράστιο ρόλο παίζουν η ποιότητατων προτύπων (γόητρο, δύναμη, τρόπος αντιμετώ-πισης καταστάσεων), τα χαρακτηριστικά του παρα-τηρητή που επιλέγει ποια πρότυπα μιμείται και πώςτα φιλτράρει. Η ανθρώπινη συμπεριφορά ερμηνεύε-ται μέσα από την αλληλεπίδραση ατόμου –περι-βάλλοντος και μέσα από τη μιμητική μάθηση, τηνταύτιση, την παρατήρηση και το συμβολισμό.

Η θεωρία του Βandura έχει χρησιμοποιηθεί στη δι-δασκαλία κυρίως στο συναισθηματικό τομέα και πιοσυγκεκριμένα στη διαμόρφωση συγκεκριμένων στά-σεων των μαθητών. Θέση της θεωρίας της κοινωνι-κής μάθησης είναι πως η στάση του μαθητή δενεδραιώνεται ούτε αλλάζει με διαλέξεις και μονολο-γικές παραδόσεις. Αλλάζει ή εδραιώνεται μέσα απότην προβολή προτύπων, τα οποία επιλέγει ο μαθη-τής ως παραδείγματα για να οργανώσει τη δική τουσυμπεριφορά.

Η μάθηση μέσω της παρατήρησης και μίμησης προ-τύπων έχει ιδιαίτερη σημασία για τα μικρά παιδιά,γιατί πρωτίστως μαθαίνουν από τους γονείς τους σεμια ηλικία που είναι καθοριστική για την ψυχική, σω-ματική και νοητική τους ανάπτυξη. Όσο πιο θετικήείναι η στάση των γονιών – προτύπων, τόσο πιοαποτελεσματική είναι η διαδικασία μάθησης του παι-διού.



7

Κοινωνικά πρότυπακαι συμπεριφορά

μαντικό ρόλο καθ΄ όλη τη διάρκεια της σχολικήςτου ζωής.

Παράλληλα το παιδί και μέχρι την εφηβεία εξακο-λουθεί σ΄ ένα σημαντικό βαθμό να επηρεάζεταιαπό τα πρότυπα της οικογένειάς του στη διαμόρ-φωση της συμπεριφοράς του.

Σε πειράματα που έγιναν στο παρελθόν, στα οποίαπαιδιά πέντε ετών μιμήθηκαν την επιθετική συμπε-ριφορά των ενηλίκων, φαίνεται ότι η συμμόρφωσημε μία συμπεριφορά πραγματοποιείται σε μεγάλοβαθμό μέσα από την οπτική αλλά και την ακουστικήδίοδο. Όταν τα παιδιά βλέπουν στην τηλεόρασηπρογράμματα με βία και επιθετικότητα και στη συ-νέχεια μιμούνται τις ίδιες πράξεις, αυτό σημαίνειότι επηρεάζονται από τη συμπεριφορά των πρωτα-γωνιστών. Με άλλα λόγια μιμούνται την αρνητική,στη συγκεκριμένη περίπτωση, συμπεριφορά τωνπροτύπων τους, που μπορεί να είναι και κάποιοςαγαπημένος τους ηθοποιός ή ήρωας. Άλλωστε,πώς αλλιώς θα μπορούσε να ερμηνευθεί η συμπε-ριφορά των εφήβων που αρχίζουν να καπνίζουν; Οιπλείστοι συνήθως περιγράφουν τους πρώτους τουςπειραματισμούς με το κάπνισμα ως δυσάρεστες εμ-πειρίες. Παρ΄ όλ΄ αυτά όμως συνεχίζουν. Γιατίάραγε; Μήπως τα πρότυπά τους στη συγκεκριμένηπερίοδο της ζωής τους παίζουν τόσο καθοριστικόρόλο, που η ανάγκη του να «ανήκουν» στην ομάδατων συνομήλικων τους τους κάνει να ταυτίζονταικαι τελικά να συμμορφώνονται μ΄ αυτά;

Επίσης, οι γονείς αποτελούν καθοριστικά πρότυπαγια τους εφήβους και την υιοθέτηση μιας συμπερι-φοράς, όπως για παράδειγμα το κάπνισμα. Παρά-λειψη θα αποτελούσε η μη συμπερίληψη τωνεκπαιδευτικών, οι οποίοι από νωρίς αποτελούν

Είναι γνωστό και αποδεκτό στη διεθνή βι-βλιογραφία ότι το βρέφος, κατά τη διάρκειατων δύο πρώτων ετών της ζωής του και

ιδίως κατά τη διάρκεια της κρίσιμης περιόδου (από3 μηνών μέχρι 1 έτους), χρειάζεται τη στενή αλ-ληλεπίδραση με έναν τουλάχιστο ενήλικο. Εάν ηστενή αυτή επαφή λόγω ειδικών συνθηκών είναι ελ-λιπής, όπως π.χ. συμβαίνει σε ορφανοτροφεία,όπου υπάρχει ελάχιστη επαφή με κάποιον ενήλικα,τότε ενδέχεται η κοινωνική, νοητική και συναισθη-ματική ανάπτυξη του βρέφους να είναι ελλιπής ή νακαθυστερήσει. Επομένως, αρχικά η μητέρα ή ο ενή-λικας που θα αποτελέσει το σημείο αναφοράς γιατο βρέφος, διαδραματίζει ή παίζει σπουδαίο/καθο-ριστικό ρόλο ως φορέας κοινωνικοποίησης και ταύ-τισης του παιδιού. Η στενή αυτή αλληλεπίδρασημεταξύ των δύο αποτελεί τη βάση ανάπτυξης αρ-χικά των δυαδικών και μετέπειτα όλων των άλλωνσχέσεων στη ζωή του παιδιού.

Τα κοινωνικά πρότυπα παίζουν καθοριστικό ρόλοστη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού.Δεν έχουν όμως πάντα την ίδια ισχύ ή επιρροή στηζωή του αναπτυσσόμενου ανθρώπου. Κατά συνέ-πεια μπορεί κανείς να επηρεάζεται από κάποιαομάδα πολύ περισσότερο σε μια ορισμένη φάση τηςζωής του και λιγότερο από μια άλλη. Για παρά-δειγμα, στα πρώτα πέντε χρόνια της ζωής, η ομάδαπου επηρεάζει σχεδόν αποκλειστικά την προσωπι-κότητα του παιδιού είναι η οικογένεια. Με την εί-σοδο του παιδιού στο Δημοτικό σχολείο, στα έξιπερίπου χρόνια, το παιδί αρχίζει να αποτελεί μέλοςτης σχολικής ομάδας και τότε ο δάσκαλός του ξε-κινά να επιδρά στη διαμόρφωση της συμπεριφοράςτου. Αποτελεί όμως ένα πρότυπο για το παιδί, τουοποίου η στάση και η συμπεριφορά παίζουν ένα ση-

>> Ντανιέλα Χριστοφίδου, Εκπαιδευτικός Ψυχολόγος



8

>> Ντανιέλα Χριστοφίδου, Εκπαιδευτικός Ψυχολόγος

πολύ σημαντικά πρότυπα για τα παιδιά μας και ταπαιδιά από νωρίς έχουν στραμμένο το βλέμμα τουςπάνω τους.

Τα παιδιά με «ειδικές ανάγκες» που είναι μια ιδιαί-τερη αλλά πολύ σημαντική κατηγορία παιδιών, σεμεγάλο ποσοστό ενταγμένα στα σχολεία μας, επι-ζητούν θετικά κοινωνικά πρότυπα.

Πέραν της σημασίας που έχουν τα θετικά πρότυπαούτως ή άλλως για όλα τα παιδιά, για ένα π.χ. ανά-πηρο ή κωφό παιδάκι το να έρθει σ΄ επαφή μ΄ ένανενήλικα ανάπηρο ή κωφό, ο οποίος (για παράδειγμαστο επάγγελμά του ή σ΄ ένα άθλημα) τα έχει κατα-φέρει στη ζωή του, αποτελεί και το κίνητρο για νασυνεχίσει να προσπαθεί και να θέτει στόχους στηζωή του.

Σε σχετικό άρθρο με θέμα τις κοινωνικές εμπειρίεςπαιδιών με αναπηρία και την επίδραση του περι-βάλλοντος φάνηκε ότι οι γονείς συγκεκριμένηςομάδας παιδιών με ειδικές ανάγκες, βοηθούσαν ταπαιδιά τους ν΄ αποκτήσουν μια αξιοπρεπή κοινω-νική ταυτότητα, ενθαρρύνοντάς τα να διαλέξουν,για παράδειγμα, ρουχισμό της τελευταίας μόδας ήτη μόδα που ακολουθεί η ομάδα των συνομηλίκωντους. Στο συγκεκριμένο άρθρο γίνεται αναφορά καιστη σημασία που παίζουν οι ευκαιρίες που δίνονταισ΄ ένα παιδί με ειδικές ανάγκες να δοκιμάσει διά-φορους τύπους παιχνιδιού όταν βρίσκεται σε περι-βάλλον με παιδιά χωρίς αναπηρία. Όπωςπροαναφέρθηκε, τα παιδιά μαθαίνουν σε μεγάλοβαθμό μέσα από τη μίμηση, την ταύτιση και τηνανάγκη συμμόρφωσης με τα κοινωνικά τους πρό-τυπα.



9

>> Χρυστάλλα Μαζέρη, Μαρία Μάμα,Μαρίνα Πασπαρή, Μαρία Πέτρου,Εκπαιδευτικοί Ψυχολόγοι

Οικογενειακά Πρότυπα

Τα πρώτα χρόνια της ζωής ενός παιδιού θεωρούνταιως τα πλέον κρίσιμα και σημαντικά για την περαι-τέρω ανάπτυξή του. Κυρίαρχο ρόλο σε αυτό παί-ζουν τα γονεϊκά πρότυπα. Το παιδί, ήδη από τον 7ομε 8ο μήνα της ζωής του, αρχίζει να προσκολλάταιστη μητρική φιγούρα. Αν οι γονείς, κατά τη φάσηαυτή, είναι σταθεροί στη συμπεριφορά τους απέ-ναντι στο παιδί τους, παρέχοντάς του ξεκάθαρα μη-νύματα και ασφάλεια, τότε το παιδί θα αποκτήσει τηβασική εμπιστοσύνη, η οποία θα αποτελέσει τηβάση για τη μετέπειτα κοινωνική συμπεριφορά του.

Κατά τη νηπιακή ηλικία, τα παιδιά αρχίζουν να ανα-πτύσσουν το συμβολικό παιχνίδι και τη μίμηση. Έτσι,οποιαδήποτε μορφή συμπεριφοράς αναπτύσσουν οιγονείς, οι οποίοι αποτελούν τα βασικότερα πρό-τυπα, περνάει στα παιδιά μέσω της μίμησης και τηςπαρατήρησης.

Όταν στα παιδιά παρουσιάζονται θετικά πρότυπα,τότε η ενίσχυση της ηθικής τους συμπεριφοράςείναι σίγουρη. Δεν αρκεί ο γονέας να διακηρύσσεικανόνες συμπεριφοράς και ηθικής ή να συμβουλεύειτα παιδιά του, αλλά οφείλει να αποτελεί ο ίδιοςηθικό πρότυπο. Το παιδί έχει την τάση να μιμείταιτους γονείς του και αυτό έχει ως αποτέλεσμα ναυιοθετεί τους κανόνες και τη συμπεριφορά τους,διαμορφώνοντας έτσι το χαρακτήρα του.

Υπάρχει πληθώρα επιπτώσεων που μπορεί να έχει ησυμπεριφορά των γονέων στην ανάπτυξη των παι-διών. Για παράδειγμα, γονείς που δείχνουν ενδια-φέρον για τη γνώση και την εκπαίδευση,καλλιεργούν στα παιδιά τους την αγάπη για μάθηση.Γονείς με αυτοπεποίθηση έχουν παιδιά που νιώθουνσιγουριά για τις ικανότητές τους. Επίσης, γονείςπου έχουν μεταξύ τους συνεργασία, αμοιβαία εμπι-στοσύνη και ειλικρινή επικοινωνία, μαθαίνουν δε-ξιότητες επικοινωνίας στα παιδιά τους. Γονείς οι

Ηοικογένεια είναι ένα ενεργό σύστημα,όπου τα άτομα αλληλεπιδρούν και ανα-πτύσσουν τη δική τους κουλτούρα και το

δικό τους κώδικα επικοινωνίας. Οι σχέσεις ανάμεσαστα μέλη της οικογένειας είναι ισχυρές και δυναμι-κές, επηρεάζοντας έτσι τις συμπεριφορές και τις εμ-πειρίες τους.

Ο πρώτος σημαντικός παράγοντας στην κοινωνικο-συναισθηματική ανάπτυξη του κάθε παιδιού είναι ηοικογένεια. Οι πρώτες του σχέσεις με την οικογέ-νειά του (γονείς, αδέλφια, ευρύτερο οικογενειακόπεριβάλλον) είναι καθοριστικός σταθμός στην όλητου ανάπτυξη.




11

>> Χρυστάλλα Μαζέρη, Μαρία Μάμα,Μαρίνα Πασπαρή, Μαρία ΠέτρουΕκπαιδευτικοί Ψυχολόγοι

οποίοι είναι οι ίδιοι κοινωνικοί, συναναστρέφονταιμε πολύ κόσμο και μιλούν εύκολα σε ξένους, συμ-βάλλουν στην ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτωντων παιδιών τους. Ακόμη, γονείς που παραδέχονταιτα λάθη τους και προσπαθούν να τα διορθώνουν,βοηθούν τα παιδιά να καταλάβουν ότι κανείς δενείναι τέλειος και ότι μπορούν να επανορθώσουν σεπεριπτώσεις που γίνει κάποιο λάθος. Γονείς οι οποίοιείναι συνεπείς στο χρόνο, στα λεγόμενα και στιςπράξεις τους, διδάσκουν στα παιδιά πώς να είναι καιτα ίδια συνεπή στις υποχρεώσεις τους, να τηρούντις υποσχέσεις τους και να ακολουθούν κάποιο πρό-γραμμα.

Από την άλλη, έρευνες δείχνουν πως οι γονείς μπο-ρεί να έχουν και αρνητικές επιδράσεις στην ανά-πτυξη των παιδιών. Για παράδειγμα, τα παιδιάκαπνιστών έχουν περισσότερες πιθανότητες να κα-πνίσουν. Οι γονείς που τιμωρούν με βίαιους τρόπουςτα παιδιά τους, τα μαθαίνουν να χρησιμοποιούν τηβία απέναντι στους άλλους. Επίσης, στις περιπτώ-σεις που οι γονείς έχουν άγχος ή χαμηλή αυτοεκτί-μηση, τα παιδιά γίνονται ευάλωτα και λιγότεροψυχικά ανθεκτικά.

Οι επιλογές, οι στάσεις και γενικότερα οι πράξειςτων γονέων θεωρούνται πιο σημαντικά από τα λε-γόμενά τους, αφού τα παιδιά θυμούνται και τείνουννα μιμούνται κυρίως τις πράξεις, παρά τα λόγια τωνγονιών τους. Έτσι, όταν θα βρεθούν σε ανάλογηθέση να πάρουν μια απόφαση για τον εαυτό τους,θα σκεφτούν τι έκαναν οι γονείς σε ανάλογες κατα-στάσεις και όχι τι είπαν.

Τόσο ο πατέρας όσο και η μητέρα, αποτελούν βα-σικά πρότυπα στην ανάπτυξη της ταυτότητας τουφύλου των παιδιών τους. Αγόρια και κορίτσια στη νη-πιακή ηλικία έχουν την τάση να διαλέγουν ως πρό-τυπο το γονιό του ίδιου φύλου για να ταυτιστούν.Οπότε, οι γονείς διδάσκουν στο παιδί τον κοινωνικόρόλο του φύλου του, δηλαδή συμπεριφορές που θε-

ωρούνται από την κοινωνική ομάδα ως αποδεκτέςγια το κάθε φύλο.

Η σπουδαιότητα τόσο του πατέρα όσο και της μη-τέρας είναι αναμφισβήτητη. Ωστόσο σε περιπτώ-σεις απουσίας τους, υπάρχουν ευκαιρίες στοευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον που μπορούν ναλειτουργήσουν ως πρότυπα. Για παράδειγμα, σε πε-ριπτώσεις απουσίας του πατέρα, το οικογενειακόπεριβάλλον της μητέρας –γονείς, αδέρφια ή άλλοισυγγενείς- μπορούν να χρησιμεύσουν ως ανδρικάπρότυπα για το παιδί. Παππούδες, γείτονες, δά-σκαλοι, άλλα παιδιά, μπορούν να αποτελέσουν θε-τικά πρότυπα για μίμηση.

Όπως έχει αναφερθεί, πολύ συχνά στην κυπριακήκοινωνία, οι παππούδες αναλαμβάνουν ένα σημα-ντικό κομμάτι της ανατροφής των εγγονιών τους,λόγω πολλών ωρών εργασίας και των δύο γονιών –πιο σπάνια αναλαμβάνουν τη γονεϊκή μέριμνα σεπερίπτωση που το δικαστήριο κρίνει ακατάλληλουςτους γονείς για τη φροντίδα των παιδιών τους. Σεπερίπτωση δε θανάτου ενός από τους δύο γονείς,μπορεί να λειτουργήσουν ως υποκατάστατο τουαπολεσθέντα γονέα.

Αναμφίβολα η προσφορά των παππούδων, τόσο σεσυναισθηματικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο δενμπορεί να συγκριθεί με αυτή κάποιας νταντάς. Είναιάτομα που πραγματικά γνοιάζονται και υπεραγα-πούν τα παιδιά («του παιδιού μου το παιδί, δυοφορές παιδί μου»). Παππούδες οι οποίοι τηρούν ταήθη και τα έθιμα του τόπου μας, λειτουργούν ωςπρότυπο στο να συνεχιστούν οι παραδόσεις (π.χ. ζύ-μωμα ψωμιού, κατασκευή κυπριακών εδεσμάτωνκ.λ.π). Παππούδες με υπομονή, που αφιερώνουνχρόνο για συζήτηση με τα παιδιά, που διηγούνταιιστορίες και προσωπικές εμπειρίες, διδάσκουν σταπαιδιά δεξιότητες επικοινωνίας και τα βοηθούν νακαλλιεργήσουν την ευαισθησία, να ακούν και νασυμμερίζονται τον άλλο σε αυτά που λέει και αι-



12

>> Χρυστάλλα Μαζέρη, Μαρία Μάμα,Μαρίνα Πασπαρή, Μαρία ΠέτρουΕκπαιδευτικοί Ψυχολόγοι

σθάνεται.

Πολλές φορές όμως, αναλαμβάνουν ενεργό ρόλοστην πυρηνική οικογένεια με αποτέλεσμα να υπο-βαθμίζουν και να ακυρώνουν τους γονείς στο ρόλοτους. Δεν θέτουν όρια στα παιδιά, αφού δεν λένεποτέ όχι σε ό,τι τους ζητήσουν, για να μη χαλάσουντην καλή εικόνα των αγαπημένων παππούδων. Αρ-κετές φορές τείνουν, ως «μεγαλύτεροι» και «σοφό-τεροι», να κριτικάρουν τους γονείς για κάποιασυμπεριφορά τους μπροστά στα παιδιά. Δημιουρ-γείται έτσι μια σύγχυση ρόλων στην οικογένεια.

Σίγουρα όμως, η σύγχυση αυτή μπορεί να εκλείψειεάν γονείς και παππούδες ακολουθήσουν «κοινήγραμμή» στην ανατροφή των παιδιών, με σταθεράόρια και συνέπειες. Ανεκτίμητη είναι η παρουσία τουπαππού και της γιαγιάς που μπορεί να λειτουργήσειως ενισχυτική και υποστηρικτική στο ρόλο των γο-νιών.

Εξαιρετικά σημαντική και πολύτιμη για τη διαμόρ-φωση της προσωπικότητας ενός παιδιού είναι και ησχέση του με άλλα αδέρφια. Σε περιπτώσεις όπουυπάρχει απουσία ή ανεπάρκεια στο γονεϊκό ρόλο,τα μικρότερα παιδιά ταυτίζονται και έχουν ως πρό-τυπα μεγαλύτερά τους αδέλφια. Η ύπαρξη αδελφώνμέσα στην οικογενειακή ομάδα είναι σημαντική γιατο κάθε παιδί και έχει θετικές αλλά και αρνητικέςεπιπτώσεις, ανάλογα με το πώς διαμορφώνονται οιμεταξύ τους σχέσεις.

Τα αδέλφια λειτουργούν ως καλύτερα πρότυπαστην ανάπτυξη ενός παιδιού κυρίως σε συμπεριφο-ρές όπως, πώς να συμπεριφερθεί στο σχολείο, στοδρόμο, πώς να συμπεριφερθεί σε φίλους του, πώςνα λειτουργήσει σε ένα ομαδικό παιχνίδι. Συγκε-κριμένα, το να έχει κάποιο παιδί αδέλφια βοηθάεισημαντικά, διότι το παιδί έχει μια πρώτη σημαντικήεμπειρία άλλων παιδιών, περίπου συνομηλίκων, μα-θαίνει να μοιράζεται, να βοηθάει, να συνεργάζεται,να βρίσκει τη θέση και το ρόλο του μέσα στην

ομάδα, να αποδέχεται τη διαφορετικότητα, να βιώ-νει θετικά συναισθήματα για τον άλλο, να συνυ-πάρχει και να συμβιώνει με άλλα παιδιά, να παίρνειπληροφορίες για το άλλο φύλο. Όλες αυτές οιεμπειρίες και οι ανταλλαγές μεταξύ αδελφών βοη-θούν το παιδί στη λειτουργία και την προσαρμογήτου σε άλλες ομάδες εκτός οικογένειας, κοινωνι-κές, σχέσεων με το άλλο φύλο και εργασιακές αρ-γότερα.

Από την άλλη πλευρά, η ύπαρξη αδελφών μερικέςφορές επιδρά και αρνητικά, γιατί οι μεταξύ τουςσχέσεις χαρακτηρίζονται από αντιπαλότητα καιανταγωνιστικότητα, συνοδευόμενες από έντονεςσυναισθηματικές φορτίσεις που εκφράζονται με αρ-νητικά συναισθήματα. Επίσης, κάποιες φορές ταπαιδιά που έχουν μεγαλύτερα αδέλφια μπορεί ναμάθουν ανεπιθύμητες συμπεριφορές όπως το κά-πνισμα, το ποτό, παραβατικές πράξεις και συμπερι-φορές.

Έτσι, οι αδελφικές σχέσεις διακυμαίνονται από τοθετικό, που είναι η αγάπη και η υιοθέτηση θετικώνπροτύπων, μέχρι το αρνητικό που είναι το μίσος καιη υιοθέτηση αρνητικών συμπεριφορών, η οποία χρή-ζει ιδιαίτερης προσοχής και έγκαιρης παρέμβασης.

Συμπερασματικά, η ύπαρξη υγιών και θετικών προ-τύπων βοηθά τα παιδιά να αναπτύξουν μια σαφήιδέα για το ρόλο που θα διαδραματίσουν μέσα στηνκοινωνία. Θα είναι σε θέση, ως ενήλικες, να δώσουνλειτουργικές απαντήσεις στα ερωτήματα: «Τι θέλωνα κάνω στη ζωή μου;», «Τι επάγγελμα θα ακολου-θήσω;», «Πώς θέλω το σύντροφό μου στη ζωή;», «Τιθεωρώ σπουδαίο στη ζωή για να αγωνιστώ;».



13

> > Μιχάλης Ιωάννου, Προϊστάμενος ΥπηρεσίαςΕκπαιδευτικής Ψυχολογίας

Ηποιότητα της διαπαιδαγώγησης που τοπαιδί θα δεχτεί στα πρώτα χρόνια τηςζωής του, θα αποτελέσει για το ίδιο ση-

μαντικό παράγοντα ανάπτυξης και προσαρμογήςστη ζωή. Η προσωπικότητά μας διαμορφώνεταιστα πρώτα 2-3 χρόνια της ζωής μας και σε μεγάλοβαθμό καθορίζεται από τη στάση και συμπεριφοράτων ανθρώπων που είναι γύρω μας, που μας μιλούνκαι μας αγαπούν. Το παιδί μιμείται, αντιγράφει ταάτομα του περιβάλλοντός του και σε μεγάλοβαθμό η συμπεριφορά του καθορίζεται έμμεσα απότην ταύτισή του με τα άτομα που ασχολούνται πε-ρισσότερο μαζί του.

Είναι γνωστό πως η συμπεριφορά του παιδιού ανα-πτύσσεται όχι μόνο με βάση αυτά που οι άλλοι τουλένε και αυτό ακούει, αλλά πολύ περισσότερο μεαυτά που το παιδί βλέπει στον τρόπο που οι άλλοισυμπεριφέρονται.

Η συναισθηματική σχέση του παιδιού με το περ-βάλλον του σχετίζεται άμεσα με την παρουσία και

την εμπλοκή των γονιών του και ιδιαίτερα της μη-τέρας του. Είναι γνωστό πως η σύνδεση αυτή ανα-πτύσσεται καθ΄ όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης,του τοκετού και των πρώτων εμπειριών και βιωμά-των του παιδιού. Η ποιότητα της σύνδεσης αυτήςθα καθορίσει μεταγενέστερα μεταξύ γονιών καιπαιδιών το είδος, την ποιότητα, τη σχέση, την επι-κοινωνία. Οι απώλειες που θα προκύψουν από τοσυναισθηματικό αυτό δεσμό δεν αναπληρώνονταιμεταγενέστερα. Έρευνες φανερώνουν πως η ανά-πτυξη της παραβατικότητας, της σχολικής αποτυ-χίας, ακόμα και της εμπλοκής στα ναρκωτικάσυνδέονται με τις απώλειες αυτές.

Γνωρίζουμε επίσης πως οι ψυχοσυναισθηματικέςανάγκες του παιδιού, όπως είναι αυτές της αγάπης,της ασφάλειας, της υποστήριξης, της αναγνώρι-σης, ικανοποιούνται στο παιδί μέσα από τη σχέσητου με τους γονείς του.

Η αυτοεκτίμηση του παιδιού, ως ασπίδα μελλοντι-κής του προστασίας, έχει ως βάση τη συναισθημα-

Η διαπαιδαγώγηση των παιδιών μαςκαι ο ρόλος των οικιακών βοηθών


14

τική του ανάπτυξη ως αποτέλεσμα της σχέσης τουκαι της επικοινωνίας του με τους γονείς του.

Η οριοθέτηση στη συμπεριφορά του παιδιού, πρέπεινα ξεκινά από πολύ νωρίς στη ζωή του και σχετί-ζεται με την κατανόηση, την αγάπη, τη σταθερό-τητα και τη συνέπεια που δείχνουν τα σημαντικάπρόσωπα του περίγυρου του παιδιού σ΄ αυτό. Αυτήη οριοθέτηση αποτελεί σημαντικό παράγοντα αυ-τοπροστασίας του παιδιού. Τα όρια (να κοιμάταινωρίς, να τρώει, να ντύνεται μόνο του, να αναλαμ-βάνει ευθύνες κ.ά.) αποτελούν την κατάληξη τωνκαθημερινών θετικών βιωμάτων και εμπειριών τουπαιδιού. Τα παιδιά σε καμιά ηλικία δεν οριοθετούν-ται με φωνές, απειλές και τιμωρίες. Μέσα από τιςθετικές ενισχύσεις του περιβάλλοντος θα πρέπει τοπαιδί να μάθει να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες καιευθύνες για καταστάσεις που το αφορούν άμεσακαι του καθορίζουν τη στάση του απέναντι στονεαυτό του και τους άλλους.

Η ποσότητα και ποιότητα του λόγου ως το βασικό-τερο εργαλείο μάθησης, εξαρτάται από τα καθημε-ρινά ακούσματα του περιβάλλοντος και τηςυπομονής που οι άλλοι δείχνουν στο παιδί.

Με βάση τους πιο πάνω παράγοντες που οδηγούνστη σωστή ανάπτυξη της προσωπικότητας του παι-διού, θεωρείται πως η ξένη οικιακή βοηθός δεν είναιτο πιο κατάλληλο πρόσωπο για το μεγάλωμα ενόςπαιδιού. Είναι η μη γνώση της ορθής ελληνικήςγλώσσας, η διαφορετική κουλτούρα, οι ενδεχόμε-νες συναισθηματικές αδυναμίες και ελλείψεις τωνοικιακών βοηθών που δημιουργούν τις ανάλογεςδυσκολίες στο σωστό χειρισμό και οριοθέτηση τουπαιδιού.

Η παρουσία οικιακής βοηθού στην οικογένεια προ-βληματίζει σε σχέση με άλλες επιλογές φύλαξηςτου παιδιού όπως είναι ο παιδικός σταθμός και οιγιαγιάδες.

Παρόλο που στον παιδικό σταθμό εξυπηρετούν τοπαιδί περισσότερα από ένα άτομα, αυτός θεωρεί-ται καλύτερη επιλογή για την ανάπτυξή του. Έρευ-νες φανερώνουν πως οι γιαγιάδες προσφέρουν σταπαιδιά που μεγαλώνουν πολλή αγάπη και αυτά κα-ταλήγουν να είναι ήρεμα και χωρίς θυμό στη ζωήτους.

Σε καμιά περίπτωση ο ρόλος του γονιού δεν πρέ-πει να μεταφέρεται στην οικιακή βοηθό. Η οικιακήβοηθός π.χ. δεν στέλλεται στο σχολείο για να ρω-τήσει για τη σχολική επίδοση των παιδιών. Στα γε-νέθλια και στις εξόδους των παιδιών στο πάρκο θαπρέπει αυτά να συνοδεύονται από τους ίδιους τουςγονείς τους.

Ενώ παλαιότερα η μητέρα υποχρέωνε τον άντρα ναεμπλακεί και να βοηθήσει στο μεγάλωμα του παι-διού, στις μέρες μας βρίσκει διέξοδο στην οικιακήβοηθό με αποτέλεσμα ο άντρας να μένει εκτός τηςδιαδικασίας.

Είναι λάθος η οικιακή βοηθός να αναλαμβάνει απότην αρχή και εξ΄ ολοκλήρου το μεγάλωμα των παι-διών, γιατί με αυτό τον τρόπο οι γονείς στερούνταιτης ευκαιρίας να τα γνωρίσουν. Κάποιοι από τουςσημερινούς γονείς δεν έχουν ντύσει ούτε και λού-σει έστω και μια φορά τα παιδιά τους.

Η θρησκεία, το χρώμα του δέρματος, το σχήμα τωνματιών, εκλαμβάνονται από το παιδί με έναν τρόποαρνητικό. Το παιδί τα συσχετίζει με το συγκεκρι-μένο ρόλο της οικιακής βοηθού πράγμα που δενβοηθά στην αποδοχή της διαφορετικότητας, γιατίτα παιδιά έχουν πάντοτε ως πρότυπο, τους γονείςτους.

Οικογένεια και σχολείο > > Μιχάλης Ιωάννου, Προϊστάμενος ΥπηρεσίαςΕκπαιδευτικής Ψυχολογίας


Οικογένεια και σχολείο>> Έλενα Τρύφωνος, Εκπαιδευτικός Ψυχολόγος

Κοινωνικά Πρότυπα και Σχολείο

Το σχολείο αποτελεί τη δεύτερη κοινωνικήομάδα, στην οποία εισέρχεται το παιδί μετάτην οικογένεια. Μια ομάδα που επηρεάζει

τη διαμόρφωση του χαρακτήρα και της προσωπικό-τητάς του, γιατί το παιδί εξακολουθεί να παρατηρείκαι να μιμείται συμπεριφορές των ατόμων γύρωτου. Το σχολείο είναι μια προέκταση της κοινότη-τας και της οικογένειας και εκφράζει τις αξίες, τιςστάσεις και τους σκοπούς της κοινωνίας. Επομέ-νως, η οργάνωση και η δομή του σχολείου είναι ση-μαντικός παράγοντας στην προαγωγή της ψυχικήςυγείας των παιδιών.

Από πολύ νωρίς, από τη φοίτηση του παιδιού στονηπιαγωγείο, ξεκινά η μίμηση συμπεριφορών και ηδιαμόρφωση του χαρακτήρα. Συχνά ξεχνούμε τηνεπίδραση που μπορεί να έχουν αυτά τα πρώτα σχο-λικά χρόνια στην ανάπτυξη της προσωπικότηταςτου παιδιού. Αλλά, όπως αναφέρει ο Robert Ful-ghum σε ένα του απόφθεγμα «Όσα πραγματικάπρέπει να ξέρω για το πώς να ζω, τι να κάνω καιπώς να είμαι, τα έμαθα στο νηπιαγωγείο. Η σοφίαδε βρισκόταν στην κορυφή του σχολικού βουνού,αλλά εκεί, στα βουναλάκια από άμμο, στο νηπια-γωγείο.»

Με την ένταξη του παιδιού στο Δημοτικό Σχολείο,η επιρροή των γονιών συχνά μειώνεται και τα παι-διά αρχίζουν πλέον να επηρεάζονται και να ταυτί-ζονται με άλλα άτομα, όπως είναι οι εκπαιδευτικοί.Το σχολικό περιβάλλον προσφέρει πολλαπλά πρό-τυπα συμπεριφοράς και τρόπου ζωής, γιατί τα παι-διά έρχονται σε επαφή με πολλούς εκπαιδευτικούςκαι συχνά συγκρίνουν τα χαρακτηριστικά τους, ταυ-τίζονται με κάποια απ΄ αυτά και απορρίπτουν ταχαρακτηριστικά κάποιων άλλων. Ειδικά, στις μι-κρές ηλικίες, οι εκπαιδευτικοί θεωρούνται από τα

παιδιά ως άτομα άξια θαυμασμού και εκτίμησης.Δεν είναι τυχαίο, που τα μικρά παιδιά συχνά προσ-δίδουν στοιχεία μητρικού ρόλου στη δασκάλα τουςγιατί έχουν ανάγκη να ταυτιστούν με ένα μοντέλοπου τους προσφέρει ασφάλεια και είναι μέσω αυτήςτης σχέσης που καταφέρνουν να προσαρμοστούνομαλά σε κοινωνικά συστήματα και εκτός οικογέ-νειας.

Ο ρόλος του εκπαιδευτικού δεν είναι μόνο η διδα-σκαλία των μαθημάτων αλλά να διαπαιδαγωγεί μετο παράδειγμα και τη συμπεριφορά του, γιατί η γε-νικότερη στάση του δημιουργεί πρότυπα αναφοράςγια τους μαθητές, ιδίως των μικρότερων ηλικιών.

Το παιδί έχει ανάγκη να ταυτιστεί με ένα δάσκαλοδίκαιο και δημοκρατικό, που ενισχύει τον αμοιβαίοσεβασμό, την αλληλεγγύη και τη συνεργασία, τηνυπευθυνότητα και τη συνέπεια μέσα στη τάξη.΄Ενας δάσκαλος που παρατηρεί, κατανοεί τα προ-βλήματα των μαθητών του και επικοινωνεί με τους

15


16

Οικογένεια και σχολείο >> Έλενα Τρύφωνος, Εκπαιδευτικός Ψυχολόγος

μαθητές του, δημιουργεί ένα κλίμα εμπιστοσύνηςκαι προκαλεί το θαυμασμό και την επιθυμία των μα-θητών να ταυτιστούν μαζί του.

Όταν τα παιδιά εισέρχονται στην εφηβεία όμως, ηεπίδραση τόσο της οικογένειας όσο και των εκπαι-δευτικών δέχεται μια κάμψη και κατ΄ επέκταση ηταύτισή τους με αυτά τα κοινωνικά πρότυπα. Οιέφηβοι, ως άτομα που έχουν ανάγκη για αυτονομίακαι ανεξαρτησία, συχνά πάνε κόντρα σε συστήματα«εξουσίας», όπως είναι η οικογένεια, το σχολείο,κ.λ.π. Έτσι, η αναζήτηση προτύπου στο πρόσωποενός εκπαιδευτικού συνοδεύεται από την ανάγκηεναντίωσης και αναμέτρησης. Ο έφηβος ζητά απότον εκπαιδευτικό να είναι ανεκτικός, φιλικός αλλάταυτόχρονα και δυναμικός για να μπορεί να τουπροσφέρει πέραν από τις γνώσεις και ασφάλεια.Τον χρειάζεται κοντά του αλλά ταυτόχρονα επιθυμείνα κρατήσει απόσταση απ΄ αυτόν για να μπορεί νααναπτυχθεί αυτόνομα και ανεξάρτητα. Η ταύτισηπάντως των παιδιών με έναν εκπαιδευτικό, έχει δεί-ξει ότι μπορεί να είναι ένας παράγοντας που επιδράθετικά στην απόφασή τους να συνεχίσουν τις σπου-δές τους.

Επίσης, κατά τη διάρκεια της εφηβείας παρατηρεί-ται ότι μειώνεται το κύρος των γονιών και των εκ-παιδευτικών και ενισχύεται η επιρροή τωνσυνομηλίκων, που είναι όμοιοι με αυτούς και δια-φορετικοί από τους ενήλικες. Ο έφηβος αισθάνε-ται την ανάγκη αλλά και την πίεση να ενταχθεί σεομάδες συνομηλίκων για να μην διαφέρει από τουςάλλους. Αυτό συχνά τον υποχρεώνει να αντιγρά-φει την εξωτερική εμφάνιση που είναι της μόδαςτη συγκεκριμένη περίοδο για να μην θεωρείται«εκτός», όπως να επιλέγει συγκεκριμένες μάρκεςρούχων και στυλ μαλλιών, να τρυπά διάφορα μέρητου προσώπου του και να υιοθετεί ένα μάγκικούφος ως άμυνα.

Επίσης, ταυτίζεται με κάποιες αντιλήψεις και συχνάεπιλέγει να αντιδράσει με συγκεκριμένους τρόπουςσε διάφορες περιστάσεις, χωρίς πάντα να συμφω-νεί. Πολλοί είναι οι έφηβοι που εμπλέκονται σε πα-ραβατικές συμπεριφορές όπως σκασιαρχείο,βανδαλισμοί, χρήση ουσιών κ.λ.π. μόνο και μόνογιατί λειτουργούν ως ομάδα. Οι έφηβοι που είναισυναισθηματικά πιο ευάλωτοι γιατί μπορεί να αντι-


17

Οικογένεια και σχολείο>> Έλενα Τρύφωνος, Εκπαιδευτικός Ψυχολόγος

μετωπίζουν μαθησιακές δυσκολίες, οικογενειακάπροβλήματα και να έχουν αναπτύξει χαμηλή αυτο-εκτίμηση, είναι πιο επιρρεπείς στο να εντάσσονταισε ομάδες παραβατικών συνομηλίκων και να ταυτί-ζονται με αυτούς, για να νιώθουν ότι ανήκουνκάπου.

Η άρνηση κάποιων εφήβων να ταυτιστούν με τακοινά πρότυπα συνομηλίκων, συχνά προκαλεί τηναπόρριψη και την απομόνωσή τους από την ομάδακαι μπορεί να βιώσουν διάφορες μορφές σχολικούεκφοβισμού, όπως κοινωνικό αποκλεισμό, λεκτικόχλευασμό κ.τ.λ. Αυτό μπορεί να επιδράσει πολύαρνητικά στη συναισθηματική τους κατάσταση καιτην αυτοεικόνα τους.

Τα παιδιά, λοιπόν, επηρεάζονται από τους συνομη-λίκους σε μεγάλο βαθμό και γι΄ αυτό οι ενήλικεςπρέπει να φροντίσουν για την επιλογή σωστών καικατάλληλων προτύπων από τα παιδιά τους, χωρίςόμως να ασκούν κριτική για τις επιλογές τους καιχωρίς να είναι υπερπροστατευτικοί. Η εμπλοκή τωνπαιδιών από νωρίς στον αθλητισμό, τη μουσική καιάλλες υγιείς εξωσχολικές δραστηριότητες τα απο-τρέπει να ταυτιστούν με αρνητικά πρότυπα συμπε-ριφοράς.

Επειδή η οικογένεια και το σχολείο είναι τα δυο βα-σικά κοινωνικά συστήματα που περιβάλλουν τοπαιδί, επιβάλλεται να υπάρχει μια καλή συνεργασίακαι συχνή επικοινωνία μεταξύ των δυο για την ολό-πλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού.Τόσο οι γονείς όσο και οι εκπαιδευτικοί, πρέπει ναπαρέχουν στα παιδιά προοδευτική ελευθερία, να ταεμπλέκουν ενεργά στη διαμόρφωση και κατεύ-θυνση της ζωής τους και πάνω απ΄ όλα να είναι οιίδιοι θετικά μοντέλα για μίμηση χωρίς όμως να ζη-τούν πάντα να τους μοιάσουν! Θα πρέπει να ταβοηθήσουν να γνωρίσουν καλά τον εαυτό τους καιτις δυνατότητές τους και να τους μεταφέρουν τομήνυμα ότι το σημαντικότερο απ΄ όλα είναι να μπο-

ρούν να είναι «καλύτεροι σε αυτό που είναι»,όπως αναφέρει και ο Ντάγκλας Μαλλόχ στο πιοκάτω ποίημα του:

ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΕΑν δεν μπορείς να είσαι δέντρο στην κορυφή τουλόφου,χαμόδεντρο να γίνεις στην κοιλάδαμα να γίνεις το πιο όμορφο χαμόδεντρο στου ρυακιού την όχθη!

Γίνε ένας θάμνος αν δεν μπορείς δέντρο να είσαι!Κι αν δεν μπορείς να είσαι θάμνος,γίνε χλόη κι ομόρφαινε τις παρυφές του δρόμου.

Αν δεν μπορείς να είσαι δρυς γίνε μικρή φιλούρααλλά η ομορφότερη κοντά στη λίμνη!

Να γίνουμε όλοι καπετάνιοι δεν μπορούμε,χρειάζεται και πλήρωμα, έχει δουλειά για όλους,άφθονες δουλειές, μεγάλες και μικρές και πρέπει ο καθένας μας ό,τι μπορεί να κάνει.

Αν δεν μπορείς να είσαι ο ήλιος γίνε αστέρι,από το μέγεθος ούτε κερδίζεις, ούτε χάνειςΝα είσαι ο καλύτερος σ’ αυτό που είσαι!



19

Οικογένεια και σχολείο>> Νίκος Περιστιάνης, Κοινωνιολόγος

Πώς οι οικογένειες επηρεάζουντη συμπεριφορά και απόδοσητων παιδιών στο σχολείο

Hοικογένεια επηρεάζει με πολλούς καιδιάφορους τρόπους τη συμπεριφορά τουπαιδιού στο σχολείο. Ένας από τους πιο

σημαντικούς τρόπους είναι μέσα από τηνοικογενειακή « κουλτούρα» που παρέχει το πλαίσιοεντός του οποίου μεγαλώνει το παιδί,διαμορφώνοντας σταδιακά τις αξίες, τις στάσειςζωής, αλλά και τον τρόπο που εκφράζεται και πουμαθαίνει.

Ένας από τους πρώτους αναλυτές που μελέτησε τοπώς η οικογενειακή κουλτούρα διαμορφώνει το παιδίκαι στη συνέχεια επηρεάζει έμμεσα την απόδοσητου παιδιού στο σχολείο, ήταν ο Άγγλοςκοινωνιολόγος της εκπαίδευσης Basil Bernstein.Προσπαθώντας να εξηγήσει τους λόγους που ταπαιδιά από τα φτωχότερα, εργατικά στρώματα στηΜ. Βρετανία δεν είχαν καλές ακαδημαϊκές επιδόσειςστο σχολείο, σε σχέση με τα παιδιά από ταευπορότερα στρώματα, ο Bernstein πρότεινε ότι ταπαιδιά από διαφορετική κοινωνικο-οικονομικήπροέλευση, διαμορφώνουν μέσα στο οικογενειακόπεριβάλλον που μεγαλώνουν διαφορετικούς«κώδικες» ή μορφές έκφρασης που στη συνέχειαμεταφέρουν μαζί τους στο σχολείο, επηρεάζονταςτην απόδοσή τους.

Τα παιδιά από τα φτωχότερα στρώματα, τηνεργατική τάξη, μεγαλώνουν στο πολιτιστικό πλαίσιοεργατικών κοινοτήτων ή περιοχών, πουχαρακτηρίζονται από ένα ισχυρό συνοικιακό καιοικογενειακό περιβάλλον – με στενές, έντονες καιάμεσες ανθρώπινες σχέσεις. Στο περιβάλλον αυτό,

οι αξίες και κανόνες εκλαμβάνονται ως δεδομένες,οπότε δεν χρειάζονται δικαιολόγηση ή επεξήγηση.

Η επικοινωνία περιστρέφεται γύρω από πρακτικέςεμπειρίες και θέματα, παρά στην συζήτησηαφηρημένων ιδεών και σχέσεων. Σαν αποτέλεσμα, ηγλώσσα περιέχει πολλές άδηλες παραδοχές (αφούοι αξίες θεωρούνται δεδομένες), εντολές ή σχόλια,που συχνά δεν επεξηγούνται στα παιδιά.

Για παράδειγμα, όταν το παιδί ζητήσει να κάνει κάτικαι ο γονιός δεν το θέλει, ο γονιός θα δώσει απλώςμια απαγορευτική εντολή στο παιδί να μην το κάνει– χωρίς ιδιαίτερες επεξηγήσεις. Αν το παιδί ζητήσειτους λόγους, πιθανώς η απάντηση να είναι«επειδή έτσι λέω» ή «επειδή έτσι είναι το σωστό».

Με άλλα λόγια η αιτιολόγηση που δίνεται στηρίζεται


20

Οικογένεια και σχολείο >> Νίκος Περιστιάνης, Κοινωνιολόγος

στη δεδομένη τάξη πραγμάτων και στις σχέσειςεξουσίας μεταξύ γονιού – παιδιού, που θεωρούνταιαυτονόητα, οπότε και δεν χρειάζονται τεκμηρίωσημε επεξηγήσεις ή επιχειρήματα.

Γενικεύοντας, στις κοινωνικές αυτές τις τάξεις,επικρατεί ένας «περιορισμένος κώδικας» γλωσσικήςεπικοινωνίας, τον οποίο υιοθετούν τα παιδιάμεγαλώνοντας στις οικογένειες αυτές και που στησυνέχεια κουβαλούν μαζί τους στο σχολείο.

Αντίθετα, τα παιδιά από τα ευπορότερα μεσαία ήανώτερα κοινωνικό-οικονομικά στρώματα,μεγαλώνουν σε ένα πολύ διαφορετικό περιβάλλον,όπου επικρατεί ένας πιο «ανεπτυγμένος» ή

«περίτεχνος κώδικας» επικοινωνίας. Οι γονείςεξηγούν αναλυτικά στα παιδιά τους τι αναμένουν απόαυτά σε κάθε περίπτωση, καθώς και τους λόγους ήτις αρχές για τους οποίους πρέπει να κάνουν κάτι ήόχι. Έτσι το παιδί μαθαίνει να γενικεύει, ναεξατομικεύει, και να εκφράζεται με αφηρημένεςέννοιες. Για παράδειγμα, αν το παιδί ζητήσει να κάνεικάτι με το οποίο ο γονιός διαφωνεί, ο γονιός θαπροχωρήσει να εκθέσει το σκεπτικό της δικής τουάποψης, παραθέτοντας επιχειρήματα,παραπέμποντας στις πιθανές συνέπειες των πράξεωντου παιδιού, απαντώντας στις ερωτήσεις καιαντιρρήσεις του παιδιού κ.ό.κ.

Ο Bernstein υπογραμμίζει ότι οι διαφορές στους δύοαυτούς κώδικες επικοινωνίας δεν καθιστούν τον ένανκαλύτερο από τον άλλο – δηλαδή δεν πρόκειται γιασχέση κατώτερου και ανώτερου κώδικά. Οι δυοκώδικες είναι απλώς διαφορετικοί, αφού σχετίζονταικαι ανταποκρίνονται στις διαφορετικές συνθήκεςζωής και στα ιδιαίτερα δεδομένα της αντίστοιχηςκοινωνικής τάξης. Στην πράξη, όμως, το σχολείοστηρίζεται στον «αναπτυγμένο» / «περίτεχνο»κώδικα – στις αφηρημένες και γενικευμένες έννοιες,που συχνά δεν αναφέρονται σε άμεσα ή πρακτικάδεδομένα. Ως αποτέλεσμα, τα παιδιά τωνφτωχότερων στρωμάτων βρίσκονται σε μειονεκτικήθέση όταν έρχονται αντιμέτωπα με το τι αναμένειαπό αυτά το σχολείο και έτσι υστερούν στηναπόδοση.

Οι θεωρίες του Bernstein οδήγησαν σε μεγάλεςσυζητήσεις και αντιπαραθέσεις. Ενθάρρυναν όμωςπαρόμοιες αναλύσεις σε άλλες χώρες, μετά απόπροσαρμογή στις τοπικές πραγματικότητες. Μιατέτοια πρόσφατη ενδιαφέρουσα ανάλυση ήτανεκείνη της Annete Lareau, που σύγκρινε τις διαφορέςστην κουλτούρα των λευκών και μαύρωνοικογενειών, της μεσαίας τάξης, με αντίστοιχεςοικογένειες της εργατικής τάξης, στην Αμερική.

Η Lareau ξεκίνησε από την παρατήρηση ότι στους


21


διάφορους τύπους οικογενειών αντιστοιχεί μιαδιαφορετική «κουλτούρα» και διαφορές στον τρόποπου οργανώνουν την καθημερινή ζωή, πουεπικοινωνούν και ελέγχουν τα παιδιά τους, πουαντιμετωπίζουν θεσμούς και οργανισμούς όπως τοσχολείο, η εκκλησία κ.ό.κ. Στις οικογένειες λευκώνκαι μαύρων της μεσαίας τάξης φαίνεται να επικρατείη λογική της «επιμελούς καλλιέργειας» των παιδιών– δηλαδή της πεποίθησης ότι οι γονείς πρέπει ναενθαρρύνουν τα ταλέντα και τις δεξιότητες τωνπαιδιών τους, την ανάμιξη των παιδιών σε διάφορεςδραστηριότητες (π.χ. εκμάθηση νέων γλωσσών,χορού). Οι γονείς στηρίζονται στην πειθώ μέσωεπιχειρημάτων για να τα πείσουν για ό,τι θεωρούνσημαντικό. Γενικά οι γονείς ενθαρρύνουν με κάθετρόπο και ευκαιρία την ανάπτυξη των παιδιών τους

και την καλλιέργεια των γνωστικών και κοινωνικώντους δεξιοτήτων.Στις εργατικές οικογένειες λευκών και μαύρωνεπικρατεί μια πολύ διαφορετική φιλοσοφία της«φυσικής ανάπτυξης» των παιδιών, που στηρίζεταιστη λογική ότι τα παιδιά αναπτύσσονταιφυσιολογικά και δεν χρειάζονται οποιαδήποτεπρόθεση ενθάρρυνση ή καλλιέργεια. Οι γονείςθεωρούν υποχρέωσή τους να δώσουν στα παιδιά ταβασικά της ζωής (π.χ. στέγη και τροφή), αλλά δενεπιδιώκουν να έχουν μεγάλο έλεγχο στο πως ταπαιδιά οργανώνουν τη ζωή τους. Είναι πιοαυταρχικοί στις σχέσεις τους με τα παιδιά καιβασίζονται στις εντολές και στις απειλές για ναεξασφαλίσουν την υπακοή τους. Ταυτόχροναχαρακτηρίζονται από κάποιο δέος μπρος στους

>> Νίκος Περιστιάνης, Κοινωνιολόγος


22


ειδικούς (π.χ. εκπαιδευτικούς, ψυχολόγους,κοινωνικούς λειτουργούς), τους οποίους θεωρούνως πιο αρμόδιους από τους ιδίους στα θέματα πουαφορούν τα παιδιά τους (οπόταν και δέχονταιαρκετά παθητικά οποιεσδήποτε συστάσεις τωνειδικών αυτών, σε θέματα σχετικά με την αγωγή τωνπαιδιών τους).Το αποτέλεσμα των πιο πάνω δεδομένων είναι: από

την μία τα παιδιά της μεσαίας τάξης να αναπτύσσουνμια υψηλή αίσθηση των δικαιωμάτων τους, καθώς καιτων ευκαιριών διατήρησης ή και βελτίωσης τηςκοινωνικής τους θέσης, ενώ τα παιδιά από τηνεργατική τάξη να αναπτύσσουν μια αίσθηση ότι ηζωή είναι γεμάτη περιορισμούς και απαγορεύσεις,πράγμα που οδηγά στην υιοθέτηση μιας στάσηςπαραίτησης όσον αφορά τις συνθήκες και τιςευκαιρίες ζωής.

Είναι βέβαια φανερό, ότι οι αναλύσεις πουστηρίζονται σε άλλες χώρες δεν μπορούν ναεισάγονται σε μια διαφορετική χώρα, όπως ηΚύπρος, για να αντλούνται έτοιμα συμπεράσματα ήδιδάγματα.

Όμως μπορούν να μας βοηθήσουν νασυνειδητοποιήσουμε τη σημασία που μπορεί να έχειη οικογένεια και η κουλτούρα της, καθώς και οι αξίεςκαι οι στάσεις που καλλιεργούνται σ’ αυτή.Μπορούμε να «κρατήσουμε» το εύρημα τωνπροαναφερθέντων μελετών όσον αφορά στο βαθμόπου η ταξική και η οικογενειακή προέλευση μπορείνα επηρεάσουν τη ζωή των παιδιών, μέσα από τους«κώδικες» που διοχετεύουν στα παιδιά.

Στην περίπτωση της Κύπρου η αγωγή των παιδιώναπό την ύπαιθρο ή από τους προσφυγικούςσυνοικισμούς (στην πλειοψηφία αποτελούμενοι απόεκτοπισμένους με προέλευση την ύπαιθρο), πιθανώςνα χαρακτηρίζεται από την καλλιέργεια του«περιορισμένου κώδικα» επικοινωνίας. Κάτι ανάλογομπορεί να ισχύει για αρκετά από τα παιδιά τωνμεταναστών – χωρίς να παραβλέπουμε, βέβαια, τιςγενικότερες πολιτιστικές αξίες κάθε διαφορετικήςχώρας προέλευσης, που σχετίζονται με την σημασίαή όχι που δίνουν στην αξία της εκπαίδευσης, τηςσκληρής δουλειάς, την ανάγκη για επιτυχία στη ζωήκ.ό.κ. Η συμπεριφορά και επιτυχία των παιδιών στοσχολείο έχει οπωσδήποτε μεγάλη σχέση με τιςατομικές τους ικανότητες, αλλά εξ’ ίσου μεγάλησημασία έχουν και όλα τα άλλα που φέρνουν μαζίτους από το οικογενειακό τους περιβάλλον.

>> Νίκος Περιστιάνης, Κοινωνιολόγος


23

Οικογένεια και σχολείο>> Αγάθη Καραολή, Εκπαιδευτικός Ψυχολόγος

Hέντυπη γνώση (βιβλία, εφημερίδες,περιοδικά) ήταν ιστορικά το πρώτο μέσομαζικής ενημέρωσης και ήταν στενά

συνδεδεμένη με την εκπαίδευση. Η έντυπηπληροφόρηση είναι ακόμα και σήμερα αυτή πουθεωρείται πως οδηγεί στη μόρφωση.

Το ραδιόφωνο ήταν το δεύτερο μέσο μαζικήςενημέρωσης που επινόησε ο άνθρωπος. Η τηλεόρασηόμως είναι αυτή που επέφερε τεράστιες αλλαγέςθετικές και αρνητικές καθώς και προβλήματα στηνενημέρωση. Ένα άλλο μέσο είναι ο ηλεκτρονικόςυπολογιστής και όλες οι εφαρμογές της τεχνολογίαςτου. Θα ήταν ευχής έργο αν οι άνθρωποι είχαν τη

ΜΜΕ και Κοινωνικά Πρότυπα

σύνεση και την ωριμότητα να χρησιμοποιούν μεμέτρο τα πιο πάνω ώστε να αλληλοσυμπληρώνονταικαι να ωφελούν.

Κάθε εποχή διαμορφώνει τα δικά της κοινωνικάπρότυπα με βάση το ιδεώδες που επικρατεί. Ποιαπρότυπα επικρατούν λοιπόν σήμερα και ποιο ιδεώδεςτα διαμορφώνει; Βέβαια, αν και είναι αμφίβολο ανυπάρχουν σήμερα κοινωνικά πρότυπα, ταπερισσότερα προέρχονται κυρίως από το χώρο τουθεάματος και είναι διαποτισμένα από το ευδαιμονικό«ιδεώδες». Τα πρότυπα αυτά διαμορφώνονται καιπροβάλλονται συχνά και συστηματικά από τα ΜΜΕ


24


π.χ. ποδοσφαιριστές, τραγουδιστές, ηθοποιοί,τηλεπαρουσιαστές, άτομα που σταδιοδρομούν στηνπασαρέλα, τα οποία ως επί το πλείστον αποκτούνπολύ γρήγορα δόξα και χρήματα και γίνονται είδωλαθαυμασμού και λατρείας. Αντίθετα, άτομα άλλωνκοινωνικών ομάδων που αποτελούν τα θεμέλια καιτους πυλώνες της κοινωνίας, παραμένουν στηναφάνεια και στην ανωνυμία.

Τα παράδοξα αυτά κοινωνικά φαινόμενα είναιχαρακτηριστικά γνωρίσματα της εποχής μας. Ηαντιστροφή της κλίμακας των κοινωνικών αξιών καιτα εκφυλιστικά φαινόμενα που παρατηρούνται στακοινωνικά ήθη οδηγούν την κοινωνία αργά αλλάσταθερά σε παρακμή και αποσύνθεση.

Το «ιδεώδες» του ευδαιμονισμού που επικρατείσήμερα σε όλο τον πλανήτη παρασύρει τον άνθρωποστον εύκολο πλουτισμό, στην κατάκτηση υψηλώνθέσεων και αξιωμάτων και στην απόκτηση δύναμηςκαι φήμης έναντι οιουδήποτε ηθικού τιμήματος.Ιδέες, αξίες και αρχές θυσιάζονται όλες στο βωμότου χρήματος, της δόξας και της εξουσίας. Όσοιεξακολουθούν να πιστεύουν σε πρότυπα αρετής καιήθους χαρακτηρίζονται ρομαντικοί και αφελείς.

Από πλευράς ομορφιάς βλέπουμε ότι η εποχή μαςαπαιτεί ένα πολύ αδύνατο σώμα, με αναλογίεςμοντέλου, το οποίο παρουσιάζεται ως το τέλειο καιτο κοινωνικά αποδεκτό. Ως εκ τούτου βλέπουμεσυχνά τα κορίτσια κυρίως να υποβάλλουν τον εαυτότους σε εξαντλητικές δίαιτες και συχνά να φτάνουνστην ανορεξία και άλλες διατροφικές διαταραχέςπροκειμένου να μοιάσουν στα πρότυπα αυτά.

Ακόμη, η έξαρση των πλαστικών επεμβάσεων απόνεαρή ηλικία, μαρτυρεί την αδιάκοπη προσπάθεια καιτον αγώνα των νέων να γίνουν όπως προστάζει ημόδα, η εποχή. Επίσης, τα παιδιά και οι έφηβοιμιμούνται διάφορα χαρακτηριστικά των επωνύμων,όπως το κούρεμα, το χτένισμα, το ντύσιμο, τομακιγιάζ κ.λπ. Θεωρώντας τα διάσημα πρόσωπα ως

μοντέλα και πρότυπα, προσπαθούν να μιμηθούν τηνεξωτερική τους εμφάνιση, είτε απλά για να μοιάσουνσ΄ αυτά, είτε ακόμα επειδή θεωρούν ότι με τον τρόποαυτό θα γίνουν πιο αποδεκτοί, πιο αρεστοί και πιοπετυχημένοι.

Παράλληλα, πέρα από την εξωτερική εμφάνιση, οινέοι πολλές φορές μιμούνται τρόπους συμπεριφοράςή ομιλίας των προτύπων αυτών. Ανάλογα με τιςεμπειρίες, τις πεποιθήσεις και την ανατροφή του, τοκάθε παιδί αντιδρά διαφορετικά στις συμπεριφορέςαυτές. Είτε δηλαδή τις επικροτεί και ταυτίζεται μ΄αυτές είτε τις κατακρίνει.

Πολλές φορές τα πρότυπα που έχει ο κάθεάνθρωπος, ένα ή περισσότερα, δεν τα διαλέγει οίδιος αλλά του τα περνάει η κοινωνία ολόκληρη μεέμμεσο και άμεσο τρόπο. Συνεχώς παρατηρούμε ότιτα ΜΜΕ, η τηλεόραση, το ραδιόφωνο, ο τύπος, τοδιαδίκτυο (internet) ακολουθούν μια ραγδαία πορείαεξέλιξης και επηρεάζουν τον άνθρωπο σε πολλούςτομείς. Γενικά όλα τα μέσα μαζικής ενημέρωσηςσυμβάλλουν πολύ ενεργά και αποτελεσματικά στηνπροσπάθεια όλων των κοινωνιών να εμφυτέψουν,κυρίως στους νεότερους ανθρώπους της κοινωνίας,προκαθορισμένα και συγκεκριμένα πρότυπα.Έρευνες δείχνουν ότι αν συνεχιστεί αυτή η ραγδαίαεπίδραση, ειδικά της τηλεόρασης, «το μέσο παιδί πουγεννιέται σήμερα παρακολουθώντας τηλεόρασηόταν θα έχει φτάσει τα δεκαοχτώ του χρόνια θα έχειξοδέψει περισσότερο χρόνο από οποιαδήποτε άλληδραστηριότητα, εκτός από τον ύπνο».

Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι οιατέλειωτες ώρες μπροστά στην τηλεόραση έχουνποικίλες συνέπειες. Εκτός από τα προβλήματα στηνόραση, οδηγούν στην παθητικότητα καιαδρανοποίηση και επηρεάζουν τη διαμόρφωσηπροτύπων από τα παιδιά αλλά και τους μεγάλους. ΤαΜΜΕ βομβαρδίζουν τον άνθρωπο και ωςκαταναλωτή, πόσο μάλλον τα παιδιά και τουςεφήβους που είναι επιρρεπή και βρίσκονται στο

>> Αγάθη Καραολή, Εκπαιδευτικός Ψυχολόγος


25


κρίσιμο στάδιο διαμόρφωσης της ταυτότητάς τους,με πληθώρα προτύπων. Αποτελούν τη γέφυρα πουσυνδέει τον απλό κόσμο με τα πρόσωπα τουκαλλιτεχνικού, αθλητικού και πολιτικού χώρου.

Από την τηλεόραση επηρεάζεται εύκολα ησυμπεριφορά των παιδιών και των εφήβων. Ποια είναιτα πρότυπα που περνάει η τηλεόραση στα παιδιά καιστους εφήβους; Συχνά θεωρούν διάσημουςτηλεοπτικούς ήρωες ή τραγουδιστές πουπρωταγωνιστούν σε video-clips ως παραδείγματαπρος μίμηση. Η τηλεόραση, με τις πολλές εκπομπέςδιαφόρου περιεχομένου, τις διαφημίσεις, τα realityκαι τα talent shows, τα διάφορα παιδικά προγράμματαμε τους εκθαμβωτικούς, τους λαμπερούς, τουςελκυστικούς και όμορφους ψηλούς και τις ψηλέςκαλλίγραμμες αψεγάδιαστες γυναίκες, τα sex sym-bols και των δύο φύλων, περνά πρότυπα που είναιπολλές φορές κατάλληλα προς μίμηση αλλά και άλλαπου είναι άκρως ακατάλληλα καθώς μαθαίνει σταπαιδιά και στους εφήβους να ακολουθούν μια πιοβίαια συμπεριφορά και έναν τρόπο ζωής που δεναντιστοιχεί στα πραγματικά δεδομένα και τιςαντιλήψεις της εποχής αλλά είναι μέρος τηςυπερβολής που πλασάρει η τηλεόραση.

Δυστυχώς είναι σπάνια η παρακολούθηση θετικήςκοινωνικής συμπεριφοράς και συχνότερη ηπαρακολούθηση αντικοινωνικής συμπεριφοράς (βία,σεξ, σαδομαζοχισμός, ακραίες καταστάσεις). Ακόμηκαι τα παιδικά προγράμματα και τα κινούμενα σχέδιαπεριέχουν βία και προβάλλουν μια ανταγωνιστική καιπροκλητική συμπεριφορά. Η τηλεοπτική βία, όπως καιη βία στις κινηματογραφικές ταινίες ή στα video-games κάνει τα παιδιά πιο ανεκτικά στηνεπιθετικότητα άλλων παιδιών, λιγότεροσυναισθηματικά και λιγότερο αρνητικά έναντι στηβία.

Συμπεράσματα:• Όταν το άτομο δεν έχει την κρίση να ακολουθήσειή να μιμηθεί ένα σωστό πρότυπο τότε αυτό μπορεί

να οδηγήσει σε ψυχολογικά προβλήματασυμπεριφοράς αλλά και σοβαρά σωματικάπροβλήματα π.χ. νευρική ανορεξία που μπορεί ναοδηγήσει στο θάνατο.

• Μίμηση ενός προτύπου που ακολουθεί βίαιεςσυμπεριφορές οι οποίες κυρίως αντλούνται μέσα απόταινίες με ψεύτικα πρότυπα, επηρεάζει κακώς τουςνέους που ίσως φτάσουν σε σημείο να τις πράξουνστην πραγματικότητα, δηλαδή να τις αντιγράψουν.

• Από κάποια είδη μουσικής πλασάρονται κάποιεςκακές συνήθειες των τραγουδιστών όπως είναι ηχρήση ναρκωτικών κ.ά. που οι θαυμαστές τους μπορείνα θελήσουν να τις ακολουθήσουν στην προσπάθειάτους να ταυτιστούν μαζί τους.

• Η τηλεόραση δεν προβάλλει μέσα από τις εκπομπέςτης καθόλου ρεαλιστικά παραδείγματα της απλήςκαθημερινής ζωής ενός ανθρώπου καθώς τα πάνταείναι μονταρισμένα και η κάθε λεπτομέρειαπροσχεδιασμένη για να φαίνονται όλα τέλεια. Στηνπραγματικότητα όμως είναι στημένα από την πιομηδαμινή λεπτομέρεια ως την πιο καλοσχεδιασμένηταινία ή εκπομπή.

• Παρατηρούνται φαινόμενα όπως ο εθισμός ή ηαπομόνωση σε τηλεθεατές και χειριστέςηλεκτρονικών υπολογιστών.

Όλες οι πληροφορίες που διοχετεύονται μέσα απότα Μ.Μ.Ε. πρέπει να γίνονται αντικείμενα συζήτησης,εκτίμησης και αμφισβήτησης. Οι γονείς μπορούν ναεπηρεάσουν το είδος των κοινωνικών γνώσεων πουπαίρνουν τα παιδιά από μια εκπομπή σχολιάζοντας,τονίζοντας, φιλτράροντας και εξηγώντας αυτά πουσυμβαίνουν στην οθόνη. Η συζήτηση βοηθάει στησυγκρότηση πληροφοριών και στη διαμόρφωσηιδεών. Γονείς και παιδιά παρακολουθούν μαζίτηλεόραση ή ταινίες, παίζουν παιχνίδια στονυπολογιστή αλλά σπάνια κάνουν σχόλια.

>> Αγάθη Καραολή, Εκπαιδευτικός Ψυχολόγος


26


Καλές Πρακτικές για ΕνίσχυσηΘετικών Προτύπων

• Αναπτύξτε μιας στενής και ειλικρινούς σχέσης μετα παιδιά σας. Όσο πιο στενή και ειλικρινή σχέσηέχετε με τα παιδιά σας τόσο πιο άνετα θα νιώθουντα παιδιά να σας προσεγγίσουν όταν έρθουν αντι-μέτωπα με μια δυσκολία που δεν μπορούν να χει-ριστούν μόνα τους. Με τον τρόπο αυτό, εκτός απότο να τα αποθαρρύνετε να μιμούνται αρνητικέςσυμπεριφορές συνομηλίκων τους αλλά και προτύ-πων, με τα οποία ενδεχομένως να έρχονται αντι-μέτωπα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, δράτεκαι ως θετικό πρότυπό προς μίμηση.

• Δώστε ποιοτικού χρόνου σαν οικογένεια με τοπαιδί σας προγραμματίζοντας δραστηριότητεςόπως αθλήματα, πικνικ και πεζοπορίες.

• Μιλήστε ανοιχτά με τα παιδιά σας αναφορικά μεπιέσεις που πιθανόν να προκύψουν στη ζωή τουςείτε από συνομηλίκους (π.χ. αναφορικά με το κά-πνισμα) ή άλλες πηγές όπως η τηλεόραση και τοδιαδίκτυο που προβάλλουν μη-ρεαλιστική ή αρνη-τική εικόνα του εαυτού. Είναι σημαντικό για ταπαιδιά να γνωρίζουν ότι όλοι οι άνθρωποι σε κά-ποιο στάδιο της ζωής τους ενδεχομένως να νιώ-σουν ότι πρέπει να ανήκουν σε κάποιο κοινωνικόσύνολο οπόταν είναι φυσιολογικό να ενδώσουν σεκάποιου είδους πίεση.

• Δώστε έμφαση στη διδασκαλία και επιβράβευσητης αυτονομίας και δυναμικότητας των παιδιών.Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω παιχνιδιού ρόλων(role playing) το οποίο περιλαμβάνει την εξάσκησηδιάφορων απαντήσεων σε υποθετικές καταστά-σεις. Σκοπός του παιχνιδιού ρόλων είναι η ενί-σχυση των κοινωνικών δεξιοτήτων των παιδιώναφού τους δίνει την ευκαιρία να εξασκηθούν στο

να λένε «όχι» στους άλλους αλλά και στο να επι-λύουν προβλήματα καθημερινής φύσης.

• Ενθαρρύνετε την ανάπτυξη φιλίας με παιδιά πουπαρουσιάζουν θετικά στοιχεία. Επιδιώξτε γνωριμίαμε τους φίλους αλλά και τους γονείς των φίλωντων παιδιών σας. Σκοπός της γνωριμίας αυτής είναινα διευκρινίσετε το είδος της επίδρασης (π.χ., θε-τικής ή αρνητικής) που έχουν οι φίλοι των παιδιώνσας προς τα παιδιά σας και αν οι γονείς τους έχουνπαρόμοιες αξίες με τις δικές σας. Αν αντιληφθείτεότι τα παιδιά σας κάνουν παρέα με άτομα πουέχουν κακή επίδραση σ΄ αυτά, αποφύγετε το κή-ρυγμα και την κριτική αφού αυτό μπορεί να οδηγή-σει σε αντιδραστική συμπεριφορά εκ μέρους τωνπαιδιών. Επιπρόσθετα, αποφύγετε να επικεντρω-θείτε στο άτομο του οποίου η συμπεριφορά σαςενοχλεί. Αντιθέτως, επιλέξτε να επικεντρωθείτε σεσυγκεκριμένες συμπεριφορές ή δράσεις που θεω-ρείτε αρνητικές, π.χ. θα μπορούσατε να πείτε:«Μου φαίνεται ότι κάθε φορά που ο Σταύρος έρχε-ται στο σπίτι μας παραβαίνεις και ένα άλλο κανόνα.Ας μιλήσουμε λίγο γι΄αυτό».

• Να έχετε επίγνωση των δραστηριοτήτων και τωνχώρων στους οποίους συχνάζουν τα παιδιά σας,καθώς και επίβλεψη των δραστηριοτήτων τους. Πε-ριορίστε την πρόσβασή τους στην τηλεόραση καιστο διαδίκτυο έχοντας υπόψη την καταλληλότητατων εκπομπών που παρακολουθούν σύμφωνα με τοδικό τους ηλικιακό επίπεδο.

• Όσον αφορά την επιρροή που έχουν οι διαφημί-σεις στα παιδιά, είναι σημαντικό να τους εξηγήσετεπως στόχος των διαφημιστών είναι να εκμεταλ-λεύονται τις ανασφάλειες των ανθρώπων/κατανα-

>> Έλενα Χρίστου Κάγκα, Εκπαιδευτικός Ψυχολόγος



27

λωτών για να θεωρούν ότι τα προϊόντα τους θα βελ-τιώσουν τον τρόπο ζωής τους ή την εμφάνισή τους.Παράλληλα, όσον αφορά το ρόλο εταιριών παρα-γωγής ταινιών μπορείτε να εξηγήσετε στα παιδιάότι οι χαρακτήρες που προσπαθούν να προάγουνσε σχέση με την εμφάνιση και τον τρόπο ζωής δενανταποκρίνονται απαραιτήτως στην πραγματικό-τητα, κυρίως της κυπριακής κοινωνίας και συχνάενισχύουν ένα μη-ρεαλιστικό και ανθυγιεινό τρόποζωής.

• Περιορίστε και αποφύγετε την έκθεση των παι-διών σε ταινίες ή βιντεοπαιχνίδια που περιέχουνσκηνές βίας. Μελέτες που έχουν διεξαχθεί ανα-φορικά με το θέμα αυτό έδειξαν ότι παιδιά που εκτί-θενται συστηματικά σε σκηνές βίας στηντηλεόραση πιθανόν να υιοθετήσουν τη βία ωςτρόπο επίλυσης των προβλημάτων τους.

• Οι γονείς πρέπει να αποδεχθούν το γεγονός ότικάποιες φορές θα νιώσουν ανίκανοι να αντεπεξέλ-θουν στους κινδύνους που παραμονεύουν τα παι-διά τους. Είναι σημαντικό λοιπόν να κατανοήσουνότι αυτό είναι ένα απόλυτα φυσιολογικό συναί-σθημα. Αν νιώσουν ότι δεν ξέρουν πώς να προ-σεγγίσουν τα παιδιά τους, καλό θα ήταν νααναζητήσουν κάποια βιβλία, τόσο για την παιδικήόσο και για την εφηβική ηλικία, που θα μπορούσαννα παρέχουν θετικά πρότυπα με τα οποία τα παιδιάκαι οι έφηβοι μπορούν να ταυτιστούν.

• Να είστε θετικό πρότυπο του παιδιού: Οι γονείςείναι οι πρώτοι δάσκαλοι που έχουν τα παιδιά. Ησυμπεριφορά, η εμφάνιση και τα ενδιαφέροντα πουεπιδεικνύει κάποιο παιδί αρχίζουν από τους ενήλι-κες που το περιτριγυρίζουν. Για το λόγο αυτό, πρέ-πει εσείς οι ίδιοι να θέσετε το παράδειγμα για ταπαιδιά σας επιδεικνύοντας αυτοέλεγχο, σεβασμόπρος τους συνανθρώπους σας, ευγένεια, ειλικρί-νεια και καλή κοινωνική κρίση. Σιγουρευτείτε επί-σης ότι οι συμβουλές που δίνετε στα παιδιά σας

αντικατοπτρίζουν και τις δικές σας πράξεις. Αν ταπαιδιά αντιληφθούν ότι οι γονείς τους δεν εφαρμό-ζουν αυτά που τους συμβουλεύουν τότε υπάρχουνλιγότερες πιθανότητες να τα εφαρμόσουν και ταίδια.

• Επιπρόσθετα, η εφαρμογή λανθασμένων στρατη-γικών πειθαρχίας όπως λεκτική επιθετικότητα, χει-ραγώγηση, η χρήση υπερβολικών τιμωριών προς τοπαιδί καθώς και οι έντονες συγκρούσεις μεταξύ τωνγονιών στην παρουσία του παιδιού πρέπει να απο-φεύγονται.

• Παρακολουθήστε τα παιδιά σας για αλλαγές στησυμπεριφορά: Δώστε σημασία στις πιθανές αλλα-γές που μπορεί να παρουσιάζει το παιδί σας. Γιαπαράδειγμα, αν το παιδί σας αρχίσει να επιδεικνύειπερίεργη συμπεριφορά όπως αντιδραστικότητα, έν-τονη επιθετικότητα, έντονες αλλαγές στις διατρο-φικές του συνήθειες και αλλαγές στην κατάστασηύπνου, συζητήστε τις αλλαγές αυτές με το παιδί και




28

Στοιχεία Επικοινωνίας με την Παγκύπρια Σχολή Γονέων

Τηλέφωνο:Τηλεομοιότυπο:Ηλεκτρονική Διεύθυνση:Ταχυδρομική Διεύθυνση: Ιστοσελίδα:

αποταθείτε σε ειδικό, αν χρειαστεί.

• Συνεργαστείτε με το σχολείο του παιδιού σας γιανα λύσετε το πρόβλημα. Τα σχολεία παίρνουν τιςυποχρεώσεις τους σε σχέση με εκφοβιστική συμ-περιφορά πολύ σοβαρά και έχουν περισσότερη επι-τυχία όταν οι γονείς συνεργάζονται με το σχολείογια να λύνουν το πρόβλημα του εκφοβισμού.

• Να θυμάστε, αν εσείς δεν ήσαστε ενήμεροι ότι τοπαιδί σας ήταν θύμα εκφοβισμού, τότε ίσως ούτεκαι οι δάσκαλοι του παιδιού σας το γνώριζαν.

Βιβλιογραφία

• Bandura, A (1971), social learning theory, NY: GLP

• Balswick & Ingoldby (1982), Τα ηρωικά πρότυπα: η ψυχο-

λογική δομή και ο παιδαγωγικός τους ρόλος, Νέα Παιδεία

99, 147-155

• Cole, M. & Cole, Sh. (2001). «Η ανάπτυξη των παιδιών».

Β΄ τόμος, Τυπωθήτω, Αθήνα

• Γιώργας Δ. (1986) Κοινωνική Ψυχολογία, Τόμος Α΄

• Γιώργας Δ. (1986) Κοινωνική Ψυχολογία, Τόμος Β΄

• Davies, D. (2011). “Child Development. A practitioner’s

Guide”. Guilford Press, New York

• James Shanahan & Michael Morgan, Τηλεόραση, η πραγ-

ματικότητα και το κοινό

• Καζάζη, Μ. (2000), Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

• Kristen Baker & Michelle Donelly (2001). The Social Ex-

periences of Children with Disability and the influence of En-

vironment: a framework for intervention, Disability & Society,

Vol. 16, No. 1, pp.71-85

• Kristin Zolten, M.A. & Nicholas Long, Ph.D. (1997, 2006),

Department of Pediatrics, University of Arkansas for Medical

Sciences Artwork by Scott Snider

• Μαρσελλί Ντ. & Ντε Λα Μπορί Γκυγμέτ (2003), Αναστα-

τωμένοι έφηβοι...Αναστατωμένοι Γονείς

• Νομικού Χ. Γ. (2004), Εφηβεία – Η Ηλικία της Επανά-

στασης

• Παρασκευόπουλος, Ι. «Εξελικτική Ψυχολογία» Προσχο-

λική Ηλικία, Αθήνα

• Παρασκευόπουλος, Ι. «Εξελικτική Ψυχολογία» Εφηβική

Ηλικία, Αθήνα

• Παππά, Β. (2006). «Επάγγελμα γονέας», Εκδόσεις Κα-

στανιώτη, Αθήνα

• Severe, S. (2004). «Πώς να συμπεριφέρεστε σωστά», Εκ-

δόσεις Πατάκη, Αθήνα

• Τσιάντης, Ι. (2001). «Εισαγωγή στην Παιδοψυχιατρική».

Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα

• Χρηστάκη Γ. Κώστας (2005) Η επιθετική συμπεριφορά

στην παιδική ηλικία

• Walker, L.C., (2006)Violence Prevention: A Mental Health

Issue, Tips for Parents and Educators, National Association

of School Psychologists

• www.daskalos.edu.gr

• www.eduportal.gr

• http://www.ship.edu/cgboeree/bandura

• http://www.bdtips.com

• http://www.infed.org/biblio/role_model_education.htm

• http://kerentzis.blogspot.com/2011/02/bandura-albert-

1925.html



ΠΑΓΚΥΠΡΙΑ ΣΧΟΛΗ ΓΟΝΕΩΝ

Στοιχεία Επικοινωνίας με την Παγκύπρια Σχολή Γονέων

Τηλέφωνο: 22754466Τηλεομοιότυπο: 22345103Ηλεκτρονική Διεύθυνση: [email protected]Ταχυδρομική Διεύθυνση: Τ.Θ. 27298, 1643 Λευκωσία, ΚύπροςΙστοσελίδα: www.scholigoneon.org.cy


� Σημειώσεις






Documents

Οικογένεια & Σχολείο