Θανάσης Ε. Μαρκόπουλος, Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Όνειρο στο κύμα». Άξονες σεναριακής προσέγγισης

Θανάσης Ε Μαρκόπουλος Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη laquoΌνειρο στο κύμαraquo Άξονες σεναριακής προσέγγισης

1 Mετατροπή σε PDF από Ευστάθιο Φανιάδη

ΘΑΝΑΣΗΣ Ε ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ1

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη laquoΌνειρο στο κύμαraquo Άξονες σεναριακής προσέγγισης

(Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ Λυκείου ΘΚ)

Ειδικοί στόχοι Με τη διδασκαλία της ενότητας αυτής επιδιώκεται οι μαθητές

bull Να κατατοπιστούν καλύτερα για τον κόσμο ενός συγγραφέα μείζονος και ιδιότυπου σαν τον Παπαδιαμάντη τη σχέση του με την ηθογραφία και τις επιμέρους εκφάνσεις της τους ιδεολογικούς του προσανατολισμούς τις γλωσσικές και θεματικές του προτιμήσεις τη σταθερή προς τα πάντα σκοπιά της θρησκευτικότητας του χριστιανικού ανθρωπισμού και της φυσιολατρίας του bull Να σχολιάσουν με πιο πολλές (απrsquo ότι σε προηγούμενες τάξεις) απαιτήσεις ζητήματα της αφή-γησης και της λογοτεχνικής γραφής γενικότερα που έχουν σχέση με το διηγηματικό είδος και την τεχνική του bull Να γνωρίσουν τον κύκλο των λεγάμενων laquoαυτοβιογραφικώνraquo διηγημάτων του Παπαδιαμάντη και ειδικότερα των laquoερωτικώνraquo που συνδέονται με μνήμες της εφηβικής ηλικίας bull Να παρακολουθήσουν με αίσθημα και πνεύμα ερευνητικό την ανέλιξη του μύθου σε αυτό το διήγημα που είναι από τα αρτιότερα και πλέον γοητευτικά του Παπαδιαμάντη έτσι ώστε να είναι σε θέση να επιχειρηματολογήσουν αναφορικά με ζητήματα ερμηνείας και αξιολόγησής του εξο-πλισμένοι με εποπτεία ευρύτερη και διάθεση δημιουργική

(Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ Ενιαίου Λυκείου Θεωρητική κατεύθυνση Θετική κατεύθυνση (ε-πιλογής) Βιβλίο του Καθηγητή laquoΟΕΔΒraquo Αθήνα 1999 σ 244 βλ και Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο Λύκειο (Σχολικό έτος 2006-2007) laquoΟΕΔΒraquo Αθήνα 2006 σσ 223-224)

Γενικά για τον Παπαδιαμάντη

1 Η ΖΩΗ

Σκιάθος 1851-1911 Γιος ιερέα πολλά αδέρφια οικονομική ανέχεια Σπουδές εγκύκλιες δημοσιογραφία συγγραφή

μεταφράσεις από αγγλικά και γαλλικά Έζησε ανάμεσα σε Σκιάθο και Αθήνα laquoΟικογενειακό περι-βάλλον αυστηρό θρησκευτικόraquo [ΚΘ Δημαράς Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας 61975 (194S) σ 381]

2 ΤΟ ΕΡΓΟ

A Ειδολογική διάκριση Πρώτη περίοδος 1879-1885 (ιστορικά μυθιστορήματα) Δεύτερη περίοδος 1887-1896 (46 διηγήματα) Τρίτη περίοδος 1899-1910 (92 διηγήματα) Β laquoΤοπικήraquo διάκριση των διηγημάτων Σκιαθίτικα 123 Αθηναϊκά 46 Γ Σύνολο διηγημάτων 169 (46 + 92+31) - τα 31 δημοσιευμένα μετά θάνατο

3 ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΕΝΤΑΞΗ Γενιά του 1880 - ηθογραφία 1 Ο Θανάσης Ε Μαρκόπουλος είναι Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων του Νομού Ημαθίας

laquoΗ ηθογραφία δηλώνει την τάση της πεζογραφίας να αντλεί τα θέματά της από κοινωνίες της υπαίθρου κι από την κοινωνία και το περιβάλλον της αστικής γειτονιάςraquo (β μισό 19ου αιώνα)

Η ελληνική ηθογραφία ξεκινά γραμματολογικά με το Δη μητριό Βικέλα (Λουκής Λάρας 1879) και προωθείται συστηματικά από την Εστία Ενδείκνυται να διακρίνεται σε δυο κατηγορίες από την άποψη του τρόπου αναπαράστασης

α στην laquoωραιοποιημένη ειδυλλιακή αναπαράσταση με έντονο λαογραφικό χαρακτήρα των ηθών της ελληνικής υπαίθρουraquo και

β στη laquoρεαλιστική ή νατουραλιστική ηθογραφική πεζογραφία η οποία ασχολείται βέβαια με τις μικρές κλειστές κοινωνίες της υπαίθρου αλλά με τον τρόπο που να προβάλλονται και οι σκοτεινές πλευρές τουςraquo [Παπαδιαμάντης Καρκαβίτσας] (Ελένη Πολίτου-Μαρμαρινού Βιβλίο τον Καθηγη-τή σσ 284-285)

Χαρακτηριστικά της ηθογραφίας κατά το Γιώργο Παγανό μακροβιότητα εντοπιότητα εθνικοϊ-δεολογική σκοπιμότητα ρεαλισμός λυρισμός εθιμογραφία-λαογραφισμός δημοτική γλώσσα (κυ-ρίως στους διαλόγους) στατικότητα (Η νεοελληνική πεζογραφία Θεωρία και πράξη 1983 σσ 68-70)

Ειδικά για το laquoΌνειρο στο κύμαraquo (1900)

4 Ο ΧΩΡΟΣ

Γραφείο-αστικός τρόπος ζωής-δυστυχία (δικηγόρος) Φύση-ποιμενικός τρόπος ζωής-ευδαιμονία (βοσκόπουλο) Πύργος περίβολος laquoχωριστόν οιονεί βασίλειονraquo (κυρ Μόσχος) Η μορφολογία του χώρου στην περίπτωση της παγίδευσης (+ δρώντες ήχοι πλατάγισμα βέλα-σμα κραυγή φόβου) Θάλασσα ζωή (ομορφιά γοητεία) χώρος ερωτικής ένωσης αλλά και θάνατος

5 Ο ΧΡΟΝΟΣ

Χρόνος γεγονότων της ιστορίας Επανάσταση του 1821 Καποδίστριας θέρος 187 (ιστορικός χρόνος) Συνολικός χρόνος ιστορίας (πραγματικός χρόνος) χρόνος κυρίας ιστορίας (θέρος του 187 πα-ρόν του αφηγητή) + προαφηγηματικός (από Επανάσταση του 1821 έως το θέρος του 187) από το 1821 ως το παρόν του αφηγητή

6 Ο ΜΥΘΟΣ

Ο δικηγόρος θυμάται στο παρόν με πόνο ψυχής ότι βόσκοντας κάποτε στα όρη της Σκιάθου τις

κατσίκες της μονής του Ευαγγελισμού άγγιξε τη λουόμενη Μοσχούλα στην προσπάθεια να τη σώ-σει από τον πνιγμό στη θάλασσα αλλά έχασε την αγαπημένη του αίγα Μοσχούλα κι αυτή Η ανά-μνηση αποτρέποντάς τον από το μοναχισμό τον στρέφει στα γράμματα και λειτουργεί ως πηγή ανικανοποίησης στην κατοπινή ζωή του

7 ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ

Γεωργός χήρα αγροφύλακες καλόγηροι ο δικηγόρος-πολιτευτής γείτονες κυρ Μόσχου Σισώ-

ης κυρ Μόσχος Μοσχούλα Βοσκόπουλο Ευδαιμονία στη φύση ανομολόγητος ερωτισμός (ομωνυμία κατσίκας-κόρης) το

δίλημμα (ερωτικός πειρασμός vs ηθικές αναστολές) ο πειρασμός ίσως εμπόδιο για το μοναχισμό στροφή στις σπουδές (και στη δυστυχία του αστικού βίου)

Αφηγητής-δικηγόρος Οι συνθήκες ζωής τον συνθλίβουν ασφυκτιά απορρίπτει την εγγραμμα-τοσύνη και τον πολιτισμό γιατί περιορίζει τις κινήσεις του και αναπολεί την αλλοτινή ζωή στη φύση

Ερμηνείες Αλληγορία της έκπτωσης του ανθρώπου από μια-αρχική κατάσταση ευδαιμονίας σε μια δυστυ-χισμένη ανώφελη ζωή (ο πειρασμός και οι συνέπειές του) Φύση vs πολιτισμός εφηβική ηλικία vs ώριμη ηλικία φτώχεια-απαιδευσία-ευτυχία-[αθωότητα] vs άνεση-παιδεία-δυστυχία-[διαφθορά] Ευτυχισμένη εφηβεία vs φθορά ωριμότητας ο μετασχηματισμός του βοσκόπουλου σε δικηγόρο πέρασμα από το βουνό εφηβεία στην Αθήνα ωριμότητα Αμφιταλάντευση ανάμεσα στο αισθησιακό και στο υψηλό (Ελύτης) Καταστολή της επιθυμίας στραγγάλισμα της εφηβικής φαντασίωσης αμφιταλάντευση μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας Η θάλασσα ως χώρος ερωτικής ένωσης

(Δημήτρης Τζιόβας Το παλίμψηστο της ελληνικής αφήγησης 1993 σσ 231-237)

8 ΟΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ I Ο συγγραφικός δόλος πλαστοπροσωπία Εισαγωγικά αρχής-τέλους laquo(Διά την αντιγραφήν) Α Παπαδιαμάντηςraquo persona δικηγόρου

persona βοσκόπουλου II Αφηγητής εξωδιηγητικός-ομοδιηγητικός laquoΑφηγητής πρώτου βαθμού που διηγείται τη δική του ιστορία Αυτή η περίπτωση ισχύει στις

αναδρομικές αφηγήσεις όπου ο αφηγητής είναι εξωτερικός (εξωδιηγηματικός) αλλά το παρελθο-ντικό υποκείμενό του που πρωταγωνιστεί είναι ομοδιηγηματικόraquo (Δημήτρης Τζιόβας Μετά την αισθητική 1987 σ 65)

Αφηγηματικό εγώ ώριμος δικηγόρος βιωματικό εγώ βοσκόπουλο III Εστίαση εσωτερική Κυρίως του αφηγητή-δικηγόρου λιγότερο του βοσκού-βιωματικού εγώ IV Συν-παράθεση ταυτόχρονης και μεταγενέστερης αφήγησης Παρελθόν (187)-παρόν-παρελθόν (187)-παρόν συσχέτιση τωρινής-περασμένης ζωής (Δη-

μήτρης Τζιόβας Το παλίμψηστο της ελληνικής αφήγησηςόπ ο 228) V Η ιστορία του Σισώη Μικρογραφία της κύριας ιστορίας (σωτηρία-έκπτωση-σωτηρία) Στο laquoΌνειροraquo α αρχική κατάσταση ισορροπίας β κατάσταση ανατροπής δίλημμα laquoΜοσχούλα αίγα-Μοσχούλα κόρηraquo επιστροφή στην αρ-

χική κατάσταση (επιλογή αίγας) ή σε μια κατάσταση μεταμφιεσμένης ισορροπίας = ανισορροπίας (επιλογή κόρης) παραπέρα το δίλημμα laquoπαραμονή σε μοναστήρι ή σπουδέςraquo λύνεται υπέρ του δεύτερου σκέλους κι έτσι το βοσκόπουλο οδηγείται ως ώριμος δικηγόρος στην οριστική δυστυχία

γ κατάσταση μεταμφιεσμένης ισορροπίας ( = ανισορροπίας) οριστική δυστυχία VI Περιγραφή-θέαμα η περιγραφή ως αποτέλεσμα όρασης Περιλαμβάνει τις περιγραφές αντικειμένων προσώπων και κυρίως της φύσης (σσ 168 169 173-174) (βλ ακόμα περιγραφή-λόγος η περιγραφή ως αποτέλεσμα λό-

γου και περιγραφή-πράξη η περιγραφή ως αποτέλεσμα πράξης) (Γεωργία Φαρίνου-Μαλαματάρη Αφηγηματικές τεχνικές στον Παπαδιαμάντη 1887-1910 1987 σ 111)

VII Χρόνος ιστορίας και χρόνος αφήγησης α σειρά τάξη αναδρομές laquoΉτο πρώην διδάσκαλος εσώθηraquo -η ιστορία του Σισώη (σ 161) β διάρκεια

bull επιτάχυνση (έλλειψη περίληψη) laquoΚαθώς ήκουσε την φωνήν μου έκλεισε το παράθυρον κι έγι-νεν άφαντη Μίαν άλλην ημέραν []raquo (έλλειψη σ 167) laquoΕίτα ηγάπησε και την ενυμφεύθηraquo (πε-ρίληψη σ 161)

bull επιβράδυνση -(παύση περιγραφή-θέαμα σκέψεις σχόλια) laquoΉτον θερμόαιμος είχα ονομάσει Μοσχούλανraquo (περιγραφή σσ 165-166) bull ισοχρονία (σκηνή - σημαίνεται με παύλες ή εισαγωγικά διάλογος μονόλογος σσ 167172)

γ συχνότητα (οι συνηθέστερες μορφές) bull μοναδική αφήγηση laquoΑφού έμαθα τα πρώτα γράμματα προλύτουraquo (σ 162) bull θαμιστική αφήγηση laquoΤο χωράφι ήτον του γεωργού μόνον εις τας ημέρας που ήρχετο να οργώ-ση κι έλεγενraquo (σ 163)

9 ΒΟΥΚΟΛΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ

Βοσκόπουλο (βοσκήματα σουραύλι φύση) ο πύργος του κυρ Μόσχου Μοσχούλα hortus

conclusus (κλειστό περιβόλι) μικρή Εδέμ (αρκαδικός κόσμος) (Ιωακείμ Κίμων Καλυβάς Βιβλίο του Καθηγητή σσ 268-269)

Το laquoΌνειρο στο κύμαraquo τοποθετεί τη Χρυσή Εποχή σε κάποια πρώιμη εποχή του ανθρώπινου γέ-νους (Αρκαδία-βοσκός ο άνθρωπος ως τύπος) και στην αρχή της ζωής κάθε ανθρώπου (Εδέμ-το παιδί ο άνθρωπος ως άτομο) ο έρωτας σπάζει την ενότητα αρκαδικού (φυσικός άνθρωπος) και ε-δεμικού στοιχείου (προπτωτικός άνθρωπος) (Γεωργία Φαρίνου-Μαλαματάρη Η αδιάπτωτη μαγεία Παπαδιαμάντης 1991 - Ένα αφιέρωμα laquoΊδρυμα Γουλανδρή-Χορνraquo 1992 σσ 57-58)

10 ΛΥΡΙΚΟ ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ

Το ποιητικό στοιχείο διαπλέκεται συχνά με το ρεαλιστικό κυρίως στα αυτοβιογραφικά διηγήμα-

τα όπου το υποκειμενικό-προσωπικό στοιχείο και το πάθος είναι εντονότερα Γράφει ο Παν Μουλλάς laquoΣτο μέτρο όπου ο νοσταλγικός μηχανισμός του συγγραφέα μας πυ-

ρακτωμένος από άμεσα αδιέξοδα επιταχύνει τους ρυθμούς του το διήγημα απογειώνεται νομίζεις από τη συνηθισμένη του ηθογραφική ρουτίνα για-να-γίνει όραμα απελπισίας ερωτική φαντασίω-ση ε ξομολόγηση λυρικό παραλήρημα Είναι οι στιγμές όπου το αυτοβιογραφικό στοιχείο εισβάλ-λει με όλη την αμεσότητα του και η ποιητική ένταση ταυτίζει την ποιότητα με τη μαρτυρίαraquo [Α Παπαδιαμάντης Αυτοβιογραφούμενος 1991 (1974) σ ξδ΄]

Πχ laquoΉτον απόλαυσις όνειρον θαύμα [] η ναυς των ονείρωνraquo (σσ 173-174) Η ποιητική διάσταση του αποσπάσματος

Σκηνικό θάλασσα σελήνη Εξωτισμός μαγεία νηρηίς νύμφη σειρήν Εικόνες γυμνοί) σώματος επίθετα χραίματος ωμσπλάτας ισχία στέρνον κόλπους αμαυράν χρυσίζουσαν κόμην μελιχρά ονειρώδη Ουσιαστικά φωτεινά ναυς ονείρων απόλαυσις θαύμα Παρομοιώσεις ως γάλα ως πλέει Μεταφορές τορνευτούς βαπτιζόμενα πνοή νηρηίς Πρόταξη προσδιοριστικής γενικής της αύρας τας ριπάς της θαλάσσης το άρωμα Τριμερές σχήμα (ασύνδετο) απόλαυσις όνειρον θαύμα (κλιμάκωση) Ασύνδετο σχήμα laquoΈβλεπα της σελήνηςraquo

Επισήμανση Για τη λατρεία του σώματος και την κατονομασία των μελών βλ Αλέξανδρου Πα-παδιαμάντη laquoΥπό την βασιλικήνδρυνraquo και Γιάννη Ρίτσου Η σονάτα του σεληνόφωτος (στ 85-88)

11 ΡΟΜΑΝΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ

Χαρακτηριστικά του ρομαντισμού Η φύση ως προσωπική εμπειρία νοσταλγία για τα περασμένα μελαγχολική διάθεση απελευθέ-

ρωση της φαντασίας ελεύθερη έκφραση των συναισθημάτων τάση για το παράδοξο το μυστηριώ-δες το υπερφυσικό περιπέτεια έρωτας (συνήθως μελαγχολικός ή καταδικασμένος) καταφυγή στο όνειρο και στον εξωτισμό υποβλητικά σκηνικά φεγγαρόλουστα τοπία-ερείπια-τάφοι ατομικι-σμόςεγωκεντρισμός του βασικού ήρωα υπεράσπιση των αγώνων για ελευθερία και εθνική ανε-

ξαρτησία απαλλαγή από κανόνες και συμβάσεις (ΚΘ Δημαράς όπ σ 272 Τάκης Καρβέλης Η νεότερη ποίηση Θεωρία και πράξη 1983 σ 13 Γιώργος Παγανός όπ σ 17 Παρίσης Ιωάννης-Παρίσης Νικήτας Λεξικό λογοτεχνικών όρων 2000)

Η Ελισάβετ Κωνσταντινίδου για το ρομαντισμό του Παπαδιαμάντη laquoΔύο θέματα που παρου-σιάζονται συχνά στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη τα οποία είναι θεμελιώδη και στο πεζογραφικό και στο ποιητικό έργο της ευρωπαϊκής ρομαντικής εποχής είναι πρώτον ο προέχων ρόλος της φύ-σης και δεύτερον ο ανέφικτος έρωταςraquo CΒιβλίο τον Καθηγητή α 242) Η φύση ως -προσωπική εμπειρία παραθαλάσσια όρη βράχια ακτές Υποβλητικό σκηνικό νύχτα σελήνη φλοίσβος κύματος ουρά της λαμπρός αλουργίδος βράχος (σ 171) Έξαρση συναισθήματος laquoΉτον απόλαυσις [] η ναυς των ονείρων

[] Είχα μείνει χάσκων εν εκστάσει και δεν εσκεπτόμην πλέον τα επίγειαraquo (σσ 173-174) Υπερβολή laquoαπό τους βοστρύχους της οποίας ως ποταμός από μαργαρίτας έρρεε το νερόνraquo (σ 171) Ανέφικτος έρωτας laquoΉμην ο άνθρωπος όστις κατώρθωσε να συλλαβή με τας χείρας του προς στιγμήν εν όνειρον το ίδιον όνειρόν τουraquo (σ 177) Νοσταλγία για τα περασμένα laquoΩ ας ήμην ακόμη βοσκός εις τα όρηraquo (σ 178)

12 ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ

laquoΤο επrsquo εμοί ενόσω ζω και αναπνέω και σωφρονώ δεν θα παυσω πάντοτε ιδίως δε κατά τας

πανεκλάμπρους ταΰτας ημέρας να υμνώ μετά λατρείας τον Χριστόν μου να περιγράφω μετrsquo έρω-τος την φύσιν και να ζωγραφώ μετά στοργής τα γνήσια ελληνικά ήθη Εάν επιλάθωμαίσου Ιερου-σαλήμ επιλησθείη η δεξιά μου κολληθείη η γλώσσα μου τω λάρυγγί μου εάν ου μη σου μνησθώraquo [laquoΛαμπριάτικος Ψάλτηςraquo (1893) Αλέξανδρος ΓΙαπαδιαμάντηςΆπαντα Κριτική έκδοση ΝΔ Τρι-ανταφυλλόπουλος τόμος 3 σ 5171

ΚΘ Δημαράς laquoΤην έμπνευση και το βίωμα του Παπαδιαμάντη τα σημαδεύει χαρακτηριστικά το θρησκευτικό στοιχείο Είχε μέσα στο αίμα του την εκκλησιαστική παράδοση μικρός σχεδίαζε αγίους στα τετράδιά του και θέματα της λειτουργικής ζωής Πριν αρχίσει τις σπουδές του πέρασε μερικούς μήνες στο Άγιον Όρος και σrsquo όλη του τη ζωή αγαπούσε να ψάλλει στην εκκλησία Τα δι-ηγήματά του είναι γεμάτα αναμνήσεις από εκκλησιαστικές τελετές και μορφές θρησκευόμενες η θρησκευτικότητά του πάντως δεν ξεπερνάει την απλή ευλάβεια -απλή και κάποτε χαριτωμένα α-πλοϊκή- την προσήλωση στο εκκλησιαστικό τυπικό και την πιο στενή αντίληψη της παράδοσηςraquo (όπ)

Βλ επαφές με τη μονή του Ευαγγελισμού και αναφορές σε πρόσωπα και πράγματα της Αγίας Γραφής (στίχοι από το Άσμα Ασμάτων Δευτερονόμιο παραβολή του σκύλου αίσθηση αμαρτίας)

13 ΧΙΟΥΜΟΡ ΚΑΙ ΕΙΡΩΝΕΙΑ

Χιούμορ laquoσυχνά απορρέει από την ασυμφωνία μεταξύ πραγματικής και ιδανικής ζωής ή μεταξύ των αν-

θρώπινων προσδοκιών και της ματαιότητας της ζωήςraquo (Κατερίνα Κωστίου Η ποιητική της ανα-τροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούμορ 2002 σσ 233 234)

Ειρωνεία Ορίζεται συνήθως ως αντίθεση ανάμεσα σε ένα φαινόμενο και μια πραγματικότητα Με άλλα

λόγια στην ειρωνεία του λόγου αυτό που λέγεται είναι εντελώς διάφορο από αυτό που εννοείται Στην πιο κοινόχρηστη αντίληψη η ειρωνεία προϋποθέτει δυο σημασιολογικά επίπεδα από τα οποία το δεύτερο το υπονοούμενο αποσταθεροποιεί το πρώτο το φαινόμενο και μαζί δυο πόλους τον είρωνα-θύτη πομπό της ειρωνείας και το δέκτη της ειρωνείας το θύμα (DC Muecke Ειρωνεία Μετάφραση Κώστας Πύρζας 1974 σσ 48-49)

Διαφορά χιούμορ-ειρωνείας κατά το Γιώργο Βελουδή

laquoΚαι τα δύο αυτά είδη τρέφονται απrsquo την αντίθεση ανάμεσα στο είναι και στο προσδοκώμενο με τη διαφορά ότι ενώ το χιούμορ πραγματώνεται μέσω μιας απερίστροφης κι ακαριαίας αποκά-λυψης κι άρσης της αντίθεσης προκαλώντας το γέλιο ως ένδειξη της κατανόησής του η ειρωνεία αποκαλύπτει αλλά δεν αίρει την αντίθεση γιατί την εννοεί ως ενυπάρχουσα στο είναι κι επομένως ως αντικειμενική αντινομία κι-ως ένδειξη της κατανόησής της επιτρέπει το πολύ πολύ ένα ελαφρό μειδίαμαraquo (Προτάσεις Δεκαπέντε λογοτεχνικές δοκιμές 1981 σσ 68-69)

Σχετικά χωρία laquoΕις το όνομα του πατρός [] το εθέριζα εν μέρειraquo (σσ 163-164) laquoΜόνους αντιζήλους [] Ήσαν τρομεροί ανταγωνισταί διrsquo εμέraquo (σ 164) Ο κυρ Μόσχος είχεν ως συντροφιάν [] και την ανεψιάν του την Μοσχούλανraquo (σ 165) laquo[] να κατήλθεν εκτάκτως τρωθείς από τα κάλλη της Μοσχούλας της μικράς κατσίκας μου []raquo (σ 167) laquo -Φωνάζω εγώ την κατσίκα μου τη Μοσχούλα []raquo (σ 167) laquoΕντοσούτω όσον αθώος κι αν ήμην η περιέργεια δεν μου έλειπεraquo (σ 173) laquo[] αλλά δυστυχούς δεν ήτον εύκολον να επιβάλω σιωπήν εις την αίγα μου [] της είχε κλέ-ψει τον κωδωνίσκον αλλά δεν της είχε κόψει και την γλώσσαν δια να μη βελάζηraquo (σ 175) laquo[] κι έγινα δικηγόρος Αφού επέρασα από δύο ιερατικός σχολάς ήτον επόμενονraquo (σ 178)

14 Η ΓΛΩΣΣΑ

Αφήγηση Καθαρεύουσα αρκετά χαλαρή και καθόλου ψυχρή με πρόσμειξη όχι μόνο στο λεξιλόγιο αλλά

και στο τυπικό και στη σύνταξη πολλών στοιχείων της δημοτικής Περιγραφή και λυρικές παρεκβάσεις Προσεγμένη και αμιγής καθαρεύουσα κληρονομημένη από την παλιότερη πεζογραφία του Π

Καλλιγά και ΑΡ Ραγκαβή Διάλογοι Η ομιλούμενη λαϊκή γλώσσα σχεδόν φωτογραφικά αποτυπωμένη πολλές φορές και με τους

σκιαθίτικους ιδιωματισμούς (Λίνος Πολίτης Βιβλίο του Καθηγητή σ 261) Λχ laquoΜίαν ημέραν καθώς είχα κατεβάσει τα γίδια μου κάτω εις τον αιγιαλόν ανάμεσα εις τους

βράχους [αφήγηση] όπου εσχημάτιζε χιλίους γλαφυρούς κολπίσκους και αγκαλίτσες το κύμα όπου αλλού εκυρτώνοντο οι βράχοι εις προβλήτας και αλλού εκοιλαίνοντο εις σπήλαια και ανάμεσα εις τους τόσους ελιγμούς και δαιδάλονς τον νερού το οποίον εισεχώρει μορμορίζον χορεύον με ατά-κτους φλοίσβους και αφρούς όμοιον με το βρέφος το ψελλίζον που αναπηδά εις το λίκνον τον και λαχταρείνα σηκωθή και να χορεύση εις την χείρα τηςμητρός που το εψαυσε [περιγραφή] - καθώς είχα κατεβάσει λέγω τα γίδια μου διά νrsquo laquoαρμυρίσουνraquo εις την θάλασσαν όπως συχνά εσυνήθιζα είδα την ακρογιαλιάν που ήτον μεγάλη χαρά και μαγεία και την laquoελιμπίστηκαraquo κι ελαχτάρησα να πέσω να κολυμβήσω [αφήγηση] laquo(σσ 168-169) [πλάγια υπογραμμίσεις δικά μου - υπογραμμίζο-νται φράσεις και λέξεις της λαϊκής γλώσσας οι εντός εισαγωγικών λέξεις σημαίνονται από το διη-γηματογράφο ως ιδιωματικές]

Λαϊκή γλώσσα στο διάλογο και στο μονόλογο (βλ λχ σσ 167-168 172) Υπόμνηση

αξιοποίηση της ποιητικής λειτουργίας της γλώσσας παραθέματα και φράσεις από την εκκλησιαστική υμνογραφία ειρωνική και χιουμοριστική χρήση της γλώσσας

laquoΌνειρο στο κύμαraquo Μια πρόταση διδασκαλίας (Ώρες 7-8)

Ειδικοί στόχοι

Α ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

bull Η ζωή και το έργο του πεζογράφου bull Γενιά του 1880 - ηθογραφία bull Χώρος χρόνος μύθος πρόσωπα bull Αφηγηματικές τεχνικές συγγραφικός δόλος αφηγητής εξωδιηγητικός- ομοδιηγητικός αφηγη-ματικό και βιωματικό εγώ εστίαση εσωτερική συμπαράθεση ταυτόχρονης-μεταγενέστερης αφή-γησης αναδρομές επιτάχυνση (έλλειψη περίληψη) επιβράδυνση (παύση περιγραφή-θέαμα σκέ-ψεις σχόλια) ισοχρονία (σκηνή διάλογος μονόλογος) μοναδική και θαμιστική αφήγηση bull Βουκολικό-λυρικό-ρομαντικό-θρησκευτικό στοιχείο χιουμορ-ειρωνεία bull Γλώσσα

(Πολλά από τα στοιχεία αυτά μπορούν να δοθούν και κατά τη διδασκαλία των ενοτήτων)

Β ΕΝΟΤΗΤΕΣ 1 laquoΉμην πτωχόν βοσκόπουλον εις το γραφείον του προϊσταμένου μουraquo (σσ 161-162)

Τόπος χρόνος ηλικία και ιδιότητα του αφηγητή Αφηγητής πρωτοπρόσωπος εστίαση εσωτερική παρελθόν-βοσκόπουλο (βιωματικό εγώ) πα-ρόν-δικηγόρος-(αφηγηματικό εγώ) φύση-ευτυχία γραφείο-δυστυχία Η συν-παράθεση ταυτόχρονης και μεταγενέστερης αφήγησης Ψυχογράφηση του αφηγητή η παρομοίωση του δεμένου σκύλου (βλ και επιλογική ενότητα) Ιστορία του Σισώη-αναδρομή μινιατούρα της κύριας πλοκής laquoΉτον πρώην διδάσκαλος λέ-γουν ότι εσώθηraquo Αρχική κατάσταση ισορροπίας-ανατροπή-αρχική κατάσταση (στην κύρια διήγηση προκύπτει μια νέα κατάσταση)

2 laquoΗ τελευταία χρονιάγεμάτο πετμέζιraquo (σσ 163-168)

Σχέση βοσκόπουλου-φύσης (περίπου προταξική) ο προέχων ρόλος της φύσης κατά το ρομαντι-σμό θαμιστική αφήγηση χιούμορ-ειρωνεία (πχ γεωργός αγροφύλακες σσ 163-164) Ο πύργος του κυρ Μόσχου έκφραση της εμπορευματικής κοινωνίας (κοινωνικός Παπαδιαμά-ντης) το βουκολικό μοτίβο του hortus conclusus Η λυρική παρουσίαση της Μοσχούλας περιγραφή-θέαμα (επιβράδυνση vs επιτάχυνση) Ο ανομολόγητος έρωτας μετατίθεται στην αίγα μέσω της ομωνυμίας Οι πρώτες αμήχανες επαφές βοσκόπουλου-Μοσχούλας (σκηνή-διάλογος)

3 laquoΜίαν εσπέραν κι ελούετοraquo (σσ 168-171)

Η σαγήνη της θάλασσας έλκει το βοσκόπουλο Το θαλασσινό τοπίο και το μονοπάτι έως την κάτω πόρτα του τοιχογυρίσματος του κυρ Μόσχου ως προετοιμασία της καθόδου της Μοσχούλας στη θάλασσα Το δέσιμο της Μοσχούλας ως προσήμανση του κατοπινού συμβάντος Το πλατάγισμα της Μοσχούλας στη θάλασσα

4 laquoΤην ανεγνώρισα πάραυτα το ταλαίπωρον ζώονraquo (σσ 171-175)

Η λουόμενη κόρη σε σκηνικό ρομαντικό λυρική περιγραφή-θέαμα Το δίλημμα του βοσκόπουλου η παγίδευση Σκέψεις (επιβράδυνση) μονόλογος (σκηνή) Η θύμηση του Σισώη και του πνευματικού (γυναικείος πειρασμός-ενοχή) Η ποιητική περιγραφή του ονείρου Το βέλασμα της παγιδευμένης Μοσχούλας λύνει το δίλημμα

5 laquoΔεν ηξεύρωraquo (Διά την αντιγραφήν) Αλέξ Παπαδιαμάντης (σσ 175-178)

Αναγνώριση του βοσκόπουλου κραυγή φόβου της κόρης εμφάνιση της βάρκας Η ηρωική διάσωση της κόρης το ονειρικό άγγιγμα του γυμνού σώματος-υπέρτατη ευτυχία Ο ανέφικτος έρωτας κύριο χαρακτηριστικό του ρομαντισμού επίσης Η αιθέρια επαφή σημαδεύει τη μνήμη του ήρωα Η ανάμνηση του ερωτικού αγγίγματος σε αντιπαραβολή με τους κατοπινούς κυνέρωτες της α-στικής ζωής Η θυσία της αίγας για χάρη της κόρης Η πιθανή κατάληξη της κόρης σε απλή θυγατέρα της Εύας Ο πειρασμός αποτρέπει από τον εγκλεισμό σε μοναστήρι σε αντίθεση με το Σισώη και οδηγεί στα γράμματα σε κατάσταση δυστυχίας Το σχοινί της παραβολής του δεμένου σκύλου το σχοινί της αίγας σχοινί-γραφείο δικηγόρου

Γ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ Στη βάση της εισαγωγής και της όλης διδασκαλίας

Χώρος χρόνος μύθος αφηγηματικές τεχνικές βουκολικό-λυρικό-ρομαντικό- θρησκευτικό στοιχείο χιούμορ-ειρωνεία γλώσσα Ψυχογράφηση των προσώπων δικηγόρος (διαρκής ανικανοποίηση) βοσκόπουλο (ευδαιμονία πειρασμός γράμματα δυστυχία) κυρ Μόσχος Μοσχούλα Σισώης Ερμηνείες ηθικοθρησκευτική (έκπτωση του ανθρώπου) αντίθεση φύσης και πολιτισμού αι-σθητική αντιπαράθεση της ευτυχισμένης εφηβείας στη φθορά της ωριμότητας ψυχαναλυτική (κα-ταστολή της ερωτικής επιθυμίας) ερωτική διάσταση της θάλασσας (Δημήτρης Τζιάβας laquoΕρμηνεία και λογοτεχνία Μια διαλογική σχέσηraquo Το παλίμψηστο της ελληνικής αφήγησης 1993 σσ 231-237 και Βιβλίο του μαθητή σσ 346-347)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α laquoΉμην του προϊσταμένου μουraquo (σσ 161-162) 1 Να προσδιορίσετε το είδος της εστίασης και το είδος του αφηγητή 2 Με ποια αφηγηματική τεχνική δίνεται η ιστορία του πατέρα Σισώη και πώς αυτή συνδέεται με

την κύρια ιστορία του διηγήματος 3 laquoΤο Όνειρο στο κύμαraquo κατά τη Γεωργία Μαλαματάρη-Φαρίνου laquoαποτελεί χωρίς αμφιβολία

το χαρακτηριστικότερο διήγημα με θέμα την αντιπαράθεση της ευτυχισμένης εφηβείας στη φθορά της ωριμότηταςraquo Να σημειώσετε τα χωρία (αρχή και τέλος) στα οποία διαφαίνεται η αντιπαράθεση

αυτή και να τα σχολιάσετε 4 Να βρείτε δύο χωρία ένα για κάθε περίπτωση στα οποία διαπιστώνετε επιτάχυνση και επι-

βράδυνση της αφηγηματικής κίνησης Να αιτιολογήσετε τις επιλογές σας 5 laquoΗ ιστορία του μοναχού Σισώηraquo γράφει ο Δημήτρης Τζιόβας laquoείναι κυκλική μια πορεία από

τη σωτηρία στην έκπτωση και πάλι στη σωτηρίαraquo Να εξηγήσετε καταρχήν την άποψη αυτή και στη συνέχεια να ελέγξετε αν το σχήμα έχει εφαρμογή στην περίπτωση του αφηγητή

6 Στο συγκεκριμένο διήγημα η αφήγηση τοποθετείται στο παρόν και η ιστορία στο παρελθόν Ποια είναι η σημασία αυτής της αφηγηματικής τεχνικής

7 Να βρείτε και να σχολιάσετε τον παραστατικό εκφραστικό τρόπο με τον οποίο αποδίδεται η κατάσταση του αφηγητή στο παρόν

Β laquoΗ τελευταία χρονιά γεμάτο πετμέζιraquo (σσ 163-168) 1 Να εντοπίσετε δύο χωρία του κειμένου στα οποία διακρίνετε το χιούμορ και τη λεπτή ειρω-

νεία του αφηγητή και να αιτιολογήσετε τις επιλογές σας 2 Να προσδιορίσετε τη σχέση του αφηγητή με τη φύση 3 Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν τις σχέσεις ιδιοκτησίας ο γεωργός κι ο

κυρ Μόσχος 4 Με ποια αφηγηματική τεχνική δίνεται η ιστορία του κυρ Μόσχου και ποια είναι η λειτουργία

της 5 Να σημειώσετε δύο χωρία ένα για κάθε περίπτωση στα οποία να διαφαίνεται ότι τα δρώμενα

προσλαμβάνει το αφηγηματικό εγώ (δικηγόρος) και το βιωματικό εγώ (βοσκόπουλο) 6 Ο Παπαδιαμάντης ήταν κατά τον Απόστολο Σαχίνη laquoπροικισμένος με ιδιότυπη ποιητική και

λυρική διάθεσηraquo Ποιο χωρίο του συγκεκριμένου αποσπάσματος νομίζετε ότι επαληθεύει καλύτερα την άποψη αυτή Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας

7 Να εντοπίσετε και να σχολιάσετε τα σημεία του κειμένου στα οποία διαφαίνεται ο κοινωνικός Παπαδιαμάντης

8 Το διήγημα έχει χαρακτηριστικά του βουκολικού (ποιμενικού) ειδυλλίου Να επιβεβαιώσετε την παρατήρηση αυτή με βάση το συγκεκριμένο απόσπασμα

9 Πώς ερμηνεύετε τις ομωνυμίες κόρης-αίγας και κυρ Μόσχου-Μοσχούλας 10 Να σχολιάσετε τσδιάλογο βοσκόπουλου-Μοσχούλας Γ laquoΜίαν εσπέραν κι ελούετοraquo (σσ 168-171) 1 Να εντοπίσετε τις περιγραφές και να δείξετε τη λειτουργία τους 2 Πώς ερμηνεύεται η πρόνοια του βοσκόπουλου για την αίγα Μοσχούλα 3 Σχολιάστε τις γλωσσικές επιλογές του Παπαδιαμάντη στη συγκεκριμένη ενότητα 4 laquoΔεν θα εριψοκινδύνευα συνήθως ελούετοraquo Να σχολιάσετε σε δύο παραγράφους το χωρίο Δ laquoΤην ανεγνώρισα τοταλαίπωρον ζώανraquo (σσ 171-175) 1 Με ποια εκφραστικά μέσα αποδίδει ο αφηγητής την έκσταση που νιώθει το βοσκόπουλο στη

θέα της λουσμένης κόρης 2 Στις περιγραφές του Παπαδιαμάντη υπάρχουν επιδράσεις από το ρομαντισμό Ποια στοιχεία

της σκηνογραφίας επιβεβαιώνουν αυτήν την παρατήρηση 3 Πώς εκφράζεται στην ενότητα το σχήμα laquoαμαρτία-ενοχήraquo Ποιο ρόλο παίζει η αναφορά στο

Σισώη και στον πνευματικό παπα-Γρηγόριο 4 Να παρακολουθήσετε την αγωνία του βοσκόπουλου στην προσπάθειά του να αποφύγει την

προσοχή της Μοσχούλας 5 Σύμφωνα με τον Κώστα Στεργιόπουλο ο Παπαδιαμάντης κάτω από το ηθογραφικό πλαίσιο

laquoκρύβει ένα βαθύ ταχογράφοraquo Να επιβεβαιώσετε την άποψη του κριτικού παραθέτοντας συγκε-κριμένα χωρία και σχολιάζοντας τις επιλογές σας

6 Πώς λειτουργεί το βέλασμα της αίγας στη συγκεκριμένη κατάσταση που αντιμετωπίζει ο ή-ρωας

7 Πώς συνδέεται η ενότητα αυτή με τον τίτλο του διηγήματος 8 laquoΗ κόρη εκείνη δεν μου έλειπεraquo Να σχολιάσετε το απόσπασμα σε μία παράγραφο 9 Παρακολουθήστε τις συναισθηματικές διακυμάνσεις του βοσκόπουλου στην ενότητα 10 Πώς συνδέεται η laquoπαγίδευσηraquo του ήρωα με την παγίδευση της αίγας

11 laquoΩ αυτό το ταλαίπωρον ζώονraquo (σσ 174-175) Σημειώστε τα χωρία αρχή και τέλος στα οποία παρατηρείτε επιτάχυνση και επιβράδυνση της αφηγηματικής κίνησης και εξηγήστε τις επιλο-γές σας

Ε laquoΔεν ηξεύρω (Διά την αντιγραφήν) Α Παπαδιαμάντηςraquo (σσ 175-178) 1 Ποιο δραματικό απρόοπτο συμβαίνει στην ενότητα αυτή και πώς επηρεάζει την εξέλιξη της

ιστορίας 2 Ποια στοιχεία της αφήγησης προσδίδουν ερωτικό χαρακτήρα στο διήγημα 3 Από ποια σημεία της ενότητας διαφαίνεται η θρησκευτικότητα του πεζογράφου 4 Το διήγημα κλείνει με την ίδια φράση με την οποία αρχίζει Ποια είναι η σημασία αυτού του

σχήματος για το διήγημα 5 Πώς λειτουργεί στην κατοπινή ζωή του αφηγητή η ανάμνηση της λουσμένης κόρης 6 Να σχολιάσετε το απόσπασμα laquoΤάχα η μοναδική εκείνη περίστασις να γίνω μοναχόςraquo 7 Ποιος νομίζετε πως είναι ο συμβολισμός του σχοινιού στο διήγημα S Πώς ερμηνεύετε την υποθετική εκτίμηση του αφηγητή ότι η Μοσχούλα θα είναι τώρα laquoαπλή

θυγάτηρ της Εύας όπως όλαιraquo 9 Πώς λειτουργεί η φράση laquo(Διά την αντιγραφήν) Α Παπαδιαμάντηςraquo στο τέλος του διηγήμα-

τος ΑΔΙΔΑΚΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ 1 Να αναζητήσετε θεματικές ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo (σσ

171-174) και στο παρακάτω απόσπασμα από ένα άλλο διήγημα του Παπαδιαμάντη (laquoΥπό την βα-σιλικήν δρυνraquo)

Ήμην αποσταμένος και δεν είχον κοιμηθεί καλά την νύκτα Ο ύπνος μού έλειπεν Εις την σκιάν

του πελωρίου δένδρου εν μέσω των μηκώνων του των κατακοκκίνων ο Μορφεύς ήλθε και μ΄εβαυκάλησε και μοι έδειξεν εικόνες ως εις περίεργον παιδίον

Μου εφάνη ότι το δένδρον ndashέσωζον καθ΄ύπνον την έννοιαν του δένδρουndash μικρόν κατά μικρόν μετέβαλλεν όψιν είδος και μορφήν Εις μίαν στιγμήν η ρίζα του μου εφάνη ως δύο ωραίαι εύτορνοι κνήμαι κολλημέναι η μία επάνω εις την άλλην είτα κατ΄ολίγον εξεκόλλησαν κι εχωρίσθησαν εις δύοmiddot ο κορμός μού εφάνη ότι διεπλάσσετο και εμορφούτο εις οσφύν εις κοιλίαν και στέρνον με δύο κόλπους γλαφυρούς προέχονταςmiddot οι δύο παμμέγιστοι κλάδοι μού εφάνησαν ως δύο βραχίονες χείρες ορεγόμεναι εις το άπειρον είτα κατερχόμεναι συγκαταβατικώς προς την γην εφ΄ης εγώ ε-κείμην και το βαθύφαιον αειθαλές φύλλωμα μου εφάνη ως κόμη πλουσία κόρης αναδεδημένη προς τ΄ άνω είτα λυομένη κυματίζουσα χαλαρουμένη προς τα κάτω

Το πόρισμά μου το εν ονείρω εξαχθέν και εις λήρον εν είδει συλλογισμού διατυπωθέν υπήρξε τούτο laquoΑ δεν είναι δένδρον είναι κόρηmiddot και τα δένδρα όσα βλέπομεν είναι γυναίκεςraquo

Όταν μετ΄ολίγον εξύπνησα ως συνέχειαν του ονείρου έσχον εν νώ την ανάμνησιν της ιστορίας του τυφλού τον οποίον ο Χριστός εθεράπευσε καθώς είχον ακούσει τον διδάσκαλόν μας εις την Ιεράν Ιστορίαν laquoΚαταρχάς μεν είδε τους ανθρώπους ως δένδραmiddot δεύτερον δε τους είδε καθαράhellipraquo

2 Πώς συμπεριφέρονται απέναντι στις κοπέλες το βοσκόπουλο του laquoΟνείρου στο κύμαraquo (σσ

167-168) και ο Κωστής του διηγήματος laquoΘέρος-Έροςraquo (απόσπασμα) Η κόρη έλαβε το δελτάριον και αποχωρήσασα ολίγα βήματα το ήνοιξε Το επιστόλιον επί κομψού κοκκινωπού χάρτου γεγραμμένον έλεγε τα εξής Ω Ματούλα Ματούλα μου που μου μάτωσες την καρδούλα μου μου είπεν η μάγισσα ότι τρέ-

χεις κίνδυνον και απεφάσισα να σε φυλάγω από πλησίον όπως στενάζω τόσους χρόνους τώρα δια σε από μακράν

- Κίνδυνον εψιθύρισε τεταραγμένη η νεάνιςmiddot τι λέει

Είτα αφού περιέφερεν εναγώνιον περί αυτήν βλέμμα εξηκολούθησε την ανάγνωσιν Αν το εύρης Ματούλα μου το γράμμα καλά μη θυμώνης πολύ αρκεί ότι δεν ελπίζω ποτέ

αλλοίμονον να σε απολαύσω Η Ματή εμειδίασεν αόριστον μειδίαμα Ήτο συνάμα οίκτος πόνος ακούσιος συμπάθεια και μι-

κρά ειρωνεία Εάν το εύρη η Φωτεινή Ματούλα μου ειπέ της αν δεν θέλης να ψευσθής λέγουσα ότι δεν εί-

ναι ιδικόν μου ειπέ της την αλήθειαν ότι συ δεν με αγαπάς και ότι εγώ είμαι παράτολμος αυθά-δης και άθλιος

Έως εδώ ετελείωνεν η πεζογραφία του επιστολίου τούτου Είτα ήρχιζαν στίχοι Ίσως να ήσαν σύρραμμα του ιδίου επιστολογράφου πιθανόν να ήσαν συγκολλημένοι και παραποιημένοι αλλαχό-θεν

Οι στίχοι έλεγαν Εικόν αχειροποίητη που στην καρδιά μου σ είχα κ είχα για μόνο φυλαχτό Την στιγμήν εκείνην εφάνη η γρια-Φωτεινή εξερχομένη του οικίσκου και βαίνουσα προς τα εδώ Η Ματή έσπευσε να κρύψη το γράμμα εις τον κόλπον της[] Ήτο νέος σπουδαστής αλλά ναυτικός μάλλον ή σπουδαστής Ήτο ρωμαντικός ως όλη η γενεά

του η ακμάσασα από του 62 μέχρι του 80 Είχεν υπάγει έως την γ του Γυμνασίου είτα διέκοψε τας σπουδάς του κ εμβαρκάρισε με τα καράβια κ εγύρισε κόσμον ως ναύτης επί τέσσερα έτη Ακο-λούθως όταν εξέχασε πλέον τα γράμματα που είχε μάθει επανήλθεν εις το Γυμνάσιον δυνάμει του παλαιού ενδεικτικού του και γενειοφόρος ήδη έτυχεν απολυτηρίου Από δύο ετών δε ήτο εγγε-γραμμένος εις την Νομικήν σχολήν αλλά μη νοστιμευόμενος πολύ να κυλίεται εις την κόνιν των θρανίων διήρχετο τους περισσοτέρους μήνας του έτους εις την δροσεράν νήσον του

Δεν είχε τόσον καλόν όνομα εις τον τόπον Ο κόσμος τον εκακολόγει ως παραμελούντα τας σπουδάς του ως οκνηρόν ως ασωτεύοντα την μικράν πατρικήν του κληρονομίαν ως κιθαρωδόν της νυκτός ως οινοπότην Από τινων μηνών είχεν ερωτευθή την Ματήν Ο πατήρ της ήτο πατρικός φίλος του και κατ αρχάς όταν ήτο νεώτερος ήτο δεκτός εις την οικίαν Αλλ όταν εμεγάλωσεν η Ματή δεν ετόλμα πλέον να πατήση εκεί τον πόδα Ήτο τόσον αδέξιος ώστε όταν ποτέ κατά τινα επίσκεψιν επί οικογενειακή εορτή του έσφιγξε μετ αθωότητος βέβαια η Ματή την χείρα εκείνος τόσον τα έχασεν ώστε εν τω ενθουσιασμώ του έσφιγξε και αυτός θερμότατα εις απάντησιν την χείρα της Χρυσής της θείας της Ματούλας μεθ ης αμέσως κατόπιν αντήλλαξε χειραψίαν Η υπερ-τριακοντούτις και μήτηρ τεσσάρων τέκνων γυνή τον εκοίταξε μετ απορίας και μομφής και αυτός τώρα μετά πολλούς μήνας ενθυμήθη να υπαινιχθή εις τους στίχους του το σφίξιμον εκείνο της κρι-νολεύκου και κυανόφλεβος μικράς χειρός

3 Να συγκρίνετε τη στάση που τελικά τηρούν απέναντι στο αίσθημά τους ο αφηγητής του laquoΟ-

νείρου στο κύμαraquo (σσ 177-178) κι ο Γιωργής του επίσης παπαδιαμαντικού διηγήματος laquoΈρως-ήρωςraquo (απόσπασμα)

Τέλος αναποδογύρισε την βάρκαν Έπνιξε τους επιβάτας Την έσωσεν εκείνην Δεν ισχύει τηλαισθησία ούτε τηλεπάθεια διά να ζητήσωμεν τας ψήφους των αναγνωστών νοε-

ρώς ακαριαίως ουδέ Κοινοβουλίου τέμενος είναι παρ ημίν ιερόν αλλά ναός Ευβουλίας Πας συγ-γραφεύς υποτίθεται ότι αντιπροσωπεύει την μέσην κρίσιν και το μέσον αίσθημα των αναγνωστών του Δεν την αναποδογύρισε δεν τους έπνιξε Ολίγον ακόμη ήθελε διά να το κάμη αλλά το ολίγον αυτό έλειψεν

Έξαφνα είδε νοεράν οπτασίαν την μορφήν της μητρός του της Μπούρμπαινας εναέριον παλ-λομένην Ετράβα τα μαλλιά της κλαίουσα και του έλεγε laquoΑχ γυιέ μου γυιέ μου Τ είν αυτό που θα κάμηςrdquo

Έκαμε κρυφά το σημείον του σταυρού επί της καρδίας από μέσα από το υποκάμισον του Εν-θυμήθη και είπε τρεις φορές το laquoΚύριε Ιησού Χριστέrdquo οπού του το είχε μάθει όταν ήταν μικρός η μήτηρ του και αυτός έκτοτε το είχε ξεχάσει Είπεν laquoΑς πάγη η φτωχή να ζήση με τον άνδρα της Με γεια της και με χαρά τηςrdquo

Κατέστειλε το πάθος επραΰνθη κατενύγη έκλαυσε κ εφάνη ήρως εις τον έρωτά του mdash έρωτα χριστιανικόν αγνόν ανοχής και φιλανθρωπίας

4 Πώς αντιμετωπίζουν το δίλημμα το βοσκόπουλο του laquoΟνείρου στο κύμα laquo κι ο ιερέας στο

διήγημα του Δημητρίου Βικέλα laquoΟ παπα-Νάρκισσοςraquo Πρὸ τριῶν ἤδη μηνῶν ὁ Νάρκισσος ἦτο ἱερεύς τὰ πάντα δ᾿ ἔβαινον κατ᾿ εὐχήν Οἱ

χωρικοὶ ἐφέροντο πρὸς τὸν ἐφημέριόν των μὲ σέβας ἀνώτερον τοῦ ὀφειλομένου εἰς τὴν ἡλικίαν του ἡ σύζυγός του προητοίμαζε τὸν διάδοχον οἱ ἀγροί του προεμήνυον εὐκαρπίαν αἱ πρόσοδοι τῆς ἐκκλησίας δὲν ἡλαττώθησαν Τί ἄλλο ἠδύνατο νὰ ἐπιθυμήσῃ Καὶ ὅμως ἡ εὐτυχία του δὲν ἦτο ἐντελής Τὴν ἐπεσκίαζε μία μεγάλη καὶ διαρκὴς ἀνησυχία Ὁ ἱερεὺς παραμυθεῖ τοὺς ψυχοῤῥαγοῦντας καὶ κηδεύει τοὺς νεκρούς Τοὺς νεκρούς Ἰδοὺ ἡ σκέψις ἡ ὁποία τὸν ἐβασάνιζε τὸ νέφος τοῦ ὁποίου ἡ σκιὰ ἐμαύριζε τὸν φαιδρὸν ἄλλως ὁρίζοντα τοῦ βίου του[]

-Ἰδέ ἔλεγεν ὁ ἱερεὺς πρὸς τὴν σύζυγόν του ἐνῷ ἔνιπτε τᾶς χεῖρας καὶ τὸ πρόσωπον εἰς τὸν νεροχύτην Ἰδέ ὁ Γεροθανάσης εἶδε τὸν λεπρὸν καὶ τὸν ἐβοήθησεν ἔρχεται πεζὸς ἀπ᾿ ἐκεῖ καὶ εἶναι πρόθυμος νὰ κάμῃ πάλιν τὸν δρόμον μαζί μου Διατί Χάριν φιλανθρωπίας Κ᾿ ἐγὼ συλλογίζομαι τὴν φρίκην τοῦ νὰ παρασταθῶ εἰς τὸ ψυχομαχητὸν ἑνὸς χριστιανοῦ Θὰ διστάσω ἐνῷ πρόκειται περὶ ἐκτελέσεως τοῦ καθήκοντός μου []

Ἐπὶ τέλους ὁ γέρων ἐξῆλθε τῆς καλύβης Ὁ ἱερεὺς τὸν ἠτένισε μὲ βλέμμα ἐρωτηματικόν

-Ἦτον εἰς βύθος Τὸν ἐξύπνησα μὲ κόπον Μόλις ἄκουεται ἡ φωνή του Ἔλαμψαν τὰ σβυσμένα του μάτια ὅταν ἤκουσε ὅτι εἶσαι ἐδῶ Ἔλα παππά ἔλα νὰ τὸν μεταλάβῃς

Ὁ ἱερεὺς ἐπέστρεψε πρὸς τὴν εἴσοδον περιεβλήθη τὸ περιτραχήλιον ἔλαβεν εὐλαβῶς εἰς χεῖρας τὰ ἅγια καὶ ἐπορεύθη πρὸς τὴν καλύβην Ἡ ὠχρότης του μόνη ἐμαρτύρει τὴν ταραχήν του Τὸ βῆμα του ἦτο στερεόν αἱ χεῖρες του δὲν ἔτρεμον καθὼς πρίν δὲν ἐδίσταζε πλέον Ἐνίκησε τοὺς τελευταίους ἐνδοιασμοὺς τῆς δειλίας ἡ συναίσθησις τῆς ἱερᾶς ἀποστολῆς του

Ὄτε ἔφθασεν εἰς τὴν θύραν ὁ γέρων ὅστις τὸν ἠκολούθει παρὰ πόδας ἔθιξεν ἐλαφρῶς τὸ ράσον του Ὁ ἱερεύς μὲ τὸν ἕνα πόδα ἐπὶ τοῦ κατωφλίου ἐστάθη καὶ ἔστρεψε τὴν κεφαλήν Ἡ ξανθή του κόμη ἐκυμάτιζε λυτὴ ἐπὶ τοῦ αὐχένος του

- Παππά μου μὴ ἐγγίσης τὸ μανδήλι εἰς τὸ πρόσωπόν του Ἐκεῖνος μοῦ παρήγγειλε νὰ τὸν σκεπάσω διὰ νὰ μὴ τὸν ἰδῆς

- Καλά εἶπεν ὁ ἱερεὺς σοβαρῶς Μὴ ἔλθῃς μέσα ἐὰν δὲν σὲ κράξω Καὶ εἰσῆλθεν ἐντὸς τῆς καλύβης [] Κατ᾿ ἐκείνην τὴν στιγμὴν ὁ ἱερεὺς ἐξῆλθε τῆς καλύβης καὶ μὲ βήματα ἀργὰ

διέσχισε τὸν κῆπον Δὲν ἐφόρει τὸ ράσον του Εἰς τὰς ἀνυψωμένας χεῖρας ἐκράτει τὸ εὐχολόγιον καὶ τὸ ἀρτοφόριον Ἐβάδιζε μὲ ὀρθίαν καὶ ἀκίνητον τὴν κεφαλήν μὲ τὸ βλέμμα ἤρεμον ἐνῷ ἔσειεν ὁ ἄνεμος τὴν λυτὴν κόμην του Ἐφαίνετο ἄλλος ἤδη ἄνθρωπος []

- Ἀνεπαύθη εἶπεν ὁ ἱερεύς Ὁ Γεροθανάσης καὶ ἡ παππαδιὰ ἔκαμαν ἐν σιωπῇ τὸν σταυρόν των - Αὔριoν τὸ πρωῒ θὰ ἔλθωμεν νὰ τὸν θάψωμεν ἐξηκολούθησεν

5 Να συγκρίνετε τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν το δίλημμα το βοσκόπουλο του laquoΟ-νείρου στο κύμαraquo και ο μοναχός στο διήγημα του Παπαδιαμάντη laquoΟ Καλόγεροςraquo

Εκεί εις το σκότος η γραία επήγε παραπολύ σιμά εις τον καλόγηρον και ως ήτο αναμμένη από

τον ολίγον ρητινίτην κάτι ήρχισε να ψιθυρίζει εις το ους του λόγια σχεδόν ασυνάρτητα εξ ων ο καλόγηρος αντελήφθη μόνον την κινδυνώδη φράσιν laquohellipέχασες τα νιάτα σουraquo Διατί άρα η παρή-λιξ γυνή με τας κοκκίνας παρειάς επήγε τόσον σιμά εις τον καλόγηρον και διατί τα έλεγεν αυτά Ίσωςhellip διά να προασπίσει τας κόρας της τας οποίας ήθελε τιμίας και αμέμπτους Αλλrsquo η ασπίς ήτο έμψυχος και είχε σάρκα και αίμα Όταν ο καλόγηρος με αίσθημα μελαγχολίας και μονώσεως την εκαληνύκτισεν η γραία Τασού ακουσίως του έσφιγξε την χείρα Και η πνοή της ευσάρκου παρήλι-κος του έκαιε την παρειάνhellip Και ο προκύπτων εκ της μανδήλας βόστρυχος της κόμης της έψαυσε το μέτωπον Τόσον μόνον Και ότε ο καλόγηρος απήλθεν εις το κελλίον του πλησίον του ναού εί-χεν εις το πρόσωπον επί πολλήν ώραν την αίσθησιν της επιψαύσεως της σαρκός και ωσφραίνετο ως οσμήν χώματος ως εξ ανασκαφέντος τάφου προς ανακομιδήν οστών Γη ει και εις γην απελεύση Και αυθορμήτως ήρχισε να πλύνει το στόμα το πρόσωπον και τας χείρας του Και έπλασεν ο Θεός τον άνθρωπον χουν λαβών από της γης

- Κόλασις εδώ Κόλασις κι εκεί Σκώληξ ακοίμητος και πυρ αιώνιον Γέεννα Κλαυθμός και βρυγμός των οδόντων []

Ο καλόγηρος ετινάζετο φρίσσων επί της κλίνης του εξύπνα τρέμων και πάλιν εβυθίζετο εις νάρκην και κάρωσιν Και έβλεπε την κλίμακα την μυστικήν διrsquo ης ανέρχονται οι μοναχοί εις τα άνω εις την νήψιν εις την θεωρίαν εις τον Παράδεισον Κι έβλεπεν εις τον αέρα τας σκοτεινάς μορφάς των δαιμονίων όσα εμποδίζουν τους μοναχούς να φθάσωσιν εκεί επάνω Έβλεπε την ιδίαν ψυχήν του αγωνιώσαν φεύγουσαν μη δυναμένην νrsquo αναβεί κινδυνεύουσαν να κρημνισθεί εκεί κάτω εις το στόμα της γραίας Κι έβλεπε κατά σταθμούς επάνω τα φοβερά λογοθέσια με τας τρυ-τάνας με τας γιγαντιαίας βίβλους ανοιγομένας κρατουμένας από αγγέλους συμπαθείς και τους δαίμονας έλκοντας λυσσωδώς τας τρυτάνας προς τα κάτω Κι έβλεπε παμπόλλους μοναχούς πίπτο-ντας από διαφόρων βαθμίδων της ουρανομήκους κλίμακος Και ώκτειρε τους δυστυχείς εκείνους και αυτός με τρεμουλιαστάς κνήμας και με ασθενείς χείρας προσεπάθει εναγωνίως να κρατηθεί επί των κάτω βαθμίδων Αλλrsquo αίφνης έν σκοτεινόν δαιμόνιον έχον εις το πρόσωπον τους χαρακτήρας της μιας των δύο νεανίδων εναέριον φοιτήσαν τον ήρπασε μανιωδώς από το κράσπεδον του ρά-σου του και με όλας τας δυνάμεις του ετράβα ετράβα επιμόνως να τον κατακρημνίσει Ολίγον α-κόμη και αι τρεμουλιασμέναι χείρες του θα εξεπιάνοντο από την ανωφερή δοκόν της κλίμακος Αλλrsquo αίφνης εξύπνησε μετά νευρικού ανατιναγμού

- Κόλασις εδώ Κόλασις κι εκεί εψιθύρισε ποιήσας το σημείον του Σταυρού ο μοναχός [] Την δεκάτην ώραν της νυκτός ο άνθρωπος με το κάρον είχεν έλθει έμπροσθεν του κελλίου Ο

πάτερ Σαμουήλ είχεν ετοιμάσει άμα ενύκτωσεν όλην την πενιχράν αποσκευήν του και αφού την επεβίβασεν εις το κάρον ανέβη και αυτός Εξεκίνησαν διά τον Πειραιά Όλη η συνοικία εκοιμάτο και κανείς δεν τους είδεν ειμή τινες αγυιόπαιδες οίτινες υπέθεσαν ότι ο καλόγερος επήγαινεν εις κανέν εξωκκλήσιον[]

Επεβιβάσθη εις το πρώτον ατμόπλοιον το αποπλέον διά την Θεσσαλονίκην και με αίσθημα α-νακουφίσεως διά το οποίον ηπόρει και αυτός επέστρεψεν εις τον Άθωνα εις την μετάνοιάν του

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αξιολόγηση των μαθητών της Γ Λυκείου στη Νεοελληνική Λογοτεχνία (Μάθημα κατεύθυνσης)

Τεύχος Α Πεζογραφία laquoΥΠΕΠΘ-ΚΕΕraquo Αθήνα 1999 Γ Βαλέτας laquoΠαπαδιαμάντης Η ζωή το έργο η εποχή τουraquo Αλέξανδρον Παπαδιαμάντη Άπα-

ντα laquoΒίβλοςraquo Αθήνα 1955 ΚΘ Δημαράς Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Από τις πρώτες ρίζες ως την εποχή μας

laquoΊκαροςraquo Αθήνα lsquoΊ975 (1948) σσ 381-384 Οδυσσέας Ελύτης laquoΗ μαγεία του Παπαδιαμάντηraquo (1975) Εν λευκώ laquoΊκαροςraquo Αθήνα 1992

σσ 57-106

Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γυμνασίου-Λυκείου 3 Πεζογραφία Βιζυηνός - Παπαδια-μάντης - Θεοτόκης - Κοσμάς Πολίτης - Μπεράτης - Χατζής Βιβλίο του καθηγητή laquoΟΕΔΒraquo Αθή-να 1985

ΞΑ Κοκόλης Για τη laquoΦόνισσαraquo του Παπαδιαμάντη Δύο μελετήματα laquoUnivercity Studio Pressraquo Θεσσαλονίκη 1993

Ιωακείμ-Κίμων Κολυβάς Λογική της αφήγησης και ηθική του λόγου Μελετήματα για τον Πα-παδιαμάντη laquoΝεφέληraquo Αθήνα 1991

Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ΄ Ενιαίου Λυκείου Θεωρητική κατεύθυνση Θετική κατεύθυνση (ε-πιλογής) Βιβλίο του Καθηγητή laquoΟΕΔΒraquo Αθήνα 1999 σσ 244-286

Κωστής Παπαγιώργης Αλέξανδρος Αδαμαντίου Εμμανουήλ Καστανιώτης Αθήνα 1998 Θανάσης Ε Μαρχόπουλος A Παπαδιαμάντης αυτοβιογραφούμενος Επιμέλεια Παν Μουλλάς laquoΕρμήςraquo Αθήνα 1991

(1974) (Εισαγωγικό κείμενο laquoΤο διήγημα αυτοβιογραφία του Παπαδιαμάντηraquo σ ξε) Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης Είκοσι κείμενα για τη ζωή και το έργο του Πρόλογος-Επιλογή

ΝΔ Τριανταφυλλόπουλος laquoΟι Εκδόσεις των Φίλωνraquo Αθήνα 1979 Νικήτας Παρίσης Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης Τρία διηγήματα laquoΤο μυρολόγι της φώκιαςraquo

laquoΌνειρο στο κύμαraquo laquoΠατέρα στο σπίτιraquo Αναζήτηση της αφηγηματικής λογικής laquoΜεταίχμιοraquo Αθήνα 2001

Ελένη Πολίτου-Μαρμαρινού Η παλαιότερη πεζογραφία μας Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο Τόμος ΣΤ- 1880-1900 Σοκόλης Αθήνα 1997 (Παρουσίαση-Ανθολόγηση Κρίσεις για το έργο του Επιλογή Βιβλιογραφίας σσ 114-162)

Πρακτικά Α΄ Διεθνούς Συμποσίου για τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη Σκιάθος 20-24 Σεπτεμ-βρίου 1991 Εταιρεία Ευβοϊκών Σπουδών laquoΔόμοςraquo Αθήνα 1996

Πρακτικά Β Διεθνούς Συνεδρίου για τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη laquoΕταιρεία Παπαδιαμαντι-κών Μελετώνraquo laquoΔόμοςraquo Αθήνα 2002

Δημήτρης Τζιόβας laquoΕρμηνεία και λογοτεχνία Μια διαλογική σχέσηraquo Το παλίμψηστο της ελ-ληνικής αφήγησης laquoΟδυσσέαςraquo Αθήνα 1993 σσ 222-243 (laquoΌνειρο στο κύμαraquo σσ 227-239)

ΝΔ Τριανταφυλλόπουλος Δαιμόνιο μεσημβρινό Έντεκα κείμενα για τον Παπαδιαμάντη laquoΓρηγόρηςraquo Αθήνα 1978

Γ Φαρίνου-Μαλαματάρη Αφηγηματικές τεχνικές στον Παπαδιαμάντη 1887- 1910 laquoΚέδροςraquo Αθήνα 1987 (laquo(IV) laquoΌνειρο στο κύμαraquo σσ 265-274)

Γ Φαρίνου-Μαλαματάρη laquoΗ ειδυλλιακή διάσταση της διηγηματογραφίας του Παπαδιαμάντη Μερικές παρατηρήσεις και προτάσειςraquo Η αδιάπτωτη μαγεία Παπαδιαμάντης 1991 - Ένα Αφιέρω-μα laquoΊδρυμα Γουλανδρή-Χορνraquo Αθήνα 1992 σσ 39-90 (laquoΌνειρο στο κύμαraquo σσ 56-59)

Φώτα ολόφωτα Ένα αφιέρωμα στον Παπαδιαμάντη και τον κόσμο του laquoΕΛΙΑraquo Αθήνα 1981

Αφιερώματα εφημερίδων και περιοδικών Ακτή 48 (Φθινόπωρο 2001) Αντί 463 (5-4-1991) 753 (28-12-2001) Διαβάζω 165 (8-4-1987) 422 (Οκτώβριος 2001) laquoΕλευθεροτυπία-Βιβλιοθήκη 185raquo (εφ) (28-12-2001) laquoΗ Καθημερινή-Επτά Ημέρεςraquo (εφ) (24-12-2000) Η Λέξη 162 (Μάρτιος-Απρίλιος 2001) Νέα Εστία 1709 (Φεβρουάριος 1999) Οδός Πανός 120 (Απρίλιος-Ιούνιοςς 2003) Παπαδιαμαντικά τετράδια 1 (1992) 3 (1993) 4 (1995) laquoΤα Νέα-Πρόσωπα 21ος Αιώνας 146raquo (εφ) (22-12-2001) Τετράδια laquoΕυθύνηςraquo 15 (1981) Φιλολογική 75 (Απρίλιος-Μάιος-Ιούνιος 2001) Φιλόλογος 105 (Φθινόπωρο 2001)

Παπαδιαμάντης1

Θανάσης Ε Μαρκόπουλος Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη laquoΌνειρο στο κύμαraquo Άξονες σεναριακής προσέγγισης 2

laquoΗ ηθογραφία δηλώνει την τάση της πεζογραφίας να αντλεί τα θέματά της από κοινωνίες της υπαίθρου κι από την κοινωνία και το περιβάλλον της αστικής γειτονιάςraquo (β μισό 19ου αιώνα)

Η ελληνική ηθογραφία ξεκινά γραμματολογικά με το Δη μητριό Βικέλα (Λουκής Λάρας 1879) και προωθείται συστηματικά από την Εστία Ενδείκνυται να διακρίνεται σε δυο κατηγορίες από την άποψη του τρόπου αναπαράστασης

α στην laquoωραιοποιημένη ειδυλλιακή αναπαράσταση με έντονο λαογραφικό χαρακτήρα των ηθών της ελληνικής υπαίθρουraquo και

β στη laquoρεαλιστική ή νατουραλιστική ηθογραφική πεζογραφία η οποία ασχολείται βέβαια με τις μικρές κλειστές κοινωνίες της υπαίθρου αλλά με τον τρόπο που να προβάλλονται και οι σκοτεινές πλευρές τουςraquo [Παπαδιαμάντης Καρκαβίτσας] (Ελένη Πολίτου-Μαρμαρινού Βιβλίο τον Καθηγη-τή σσ 284-285)

Χαρακτηριστικά της ηθογραφίας κατά το Γιώργο Παγανό μακροβιότητα εντοπιότητα εθνικοϊ-δεολογική σκοπιμότητα ρεαλισμός λυρισμός εθιμογραφία-λαογραφισμός δημοτική γλώσσα (κυ-ρίως στους διαλόγους) στατικότητα (Η νεοελληνική πεζογραφία Θεωρία και πράξη 1983 σσ 68-70)

Ειδικά για το laquoΌνειρο στο κύμαraquo (1900)

4 Ο ΧΩΡΟΣ

Γραφείο-αστικός τρόπος ζωής-δυστυχία (δικηγόρος) Φύση-ποιμενικός τρόπος ζωής-ευδαιμονία (βοσκόπουλο) Πύργος περίβολος laquoχωριστόν οιονεί βασίλειονraquo (κυρ Μόσχος) Η μορφολογία του χώρου στην περίπτωση της παγίδευσης (+ δρώντες ήχοι πλατάγισμα βέλα-σμα κραυγή φόβου) Θάλασσα ζωή (ομορφιά γοητεία) χώρος ερωτικής ένωσης αλλά και θάνατος

5 Ο ΧΡΟΝΟΣ

Χρόνος γεγονότων της ιστορίας Επανάσταση του 1821 Καποδίστριας θέρος 187 (ιστορικός χρόνος) Συνολικός χρόνος ιστορίας (πραγματικός χρόνος) χρόνος κυρίας ιστορίας (θέρος του 187 πα-ρόν του αφηγητή) + προαφηγηματικός (από Επανάσταση του 1821 έως το θέρος του 187) από το 1821 ως το παρόν του αφηγητή

6 Ο ΜΥΘΟΣ

Ο δικηγόρος θυμάται στο παρόν με πόνο ψυχής ότι βόσκοντας κάποτε στα όρη της Σκιάθου τις

κατσίκες της μονής του Ευαγγελισμού άγγιξε τη λουόμενη Μοσχούλα στην προσπάθεια να τη σώ-σει από τον πνιγμό στη θάλασσα αλλά έχασε την αγαπημένη του αίγα Μοσχούλα κι αυτή Η ανά-μνηση αποτρέποντάς τον από το μοναχισμό τον στρέφει στα γράμματα και λειτουργεί ως πηγή ανικανοποίησης στην κατοπινή ζωή του

7 ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ

Γεωργός χήρα αγροφύλακες καλόγηροι ο δικηγόρος-πολιτευτής γείτονες κυρ Μόσχου Σισώ-

ης κυρ Μόσχος Μοσχούλα Βοσκόπουλο Ευδαιμονία στη φύση ανομολόγητος ερωτισμός (ομωνυμία κατσίκας-κόρης) το

δίλημμα (ερωτικός πειρασμός vs ηθικές αναστολές) ο πειρασμός ίσως εμπόδιο για το μοναχισμό στροφή στις σπουδές (και στη δυστυχία του αστικού βίου)

14 Η ΓΛΩΣΣΑ

σσ 57-106

14 Η ΓΛΩΣΣΑ

σσ 57-106

14 Η ΓΛΩΣΣΑ

σσ 57-106

14 Η ΓΛΩΣΣΑ

σσ 57-106

14 Η ΓΛΩΣΣΑ

σσ 57-106

Documents

Θανάσης Ε. Μαρκόπουλος, Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Όνειρο στο κύμα». Άξονες σεναριακής προσέγγισης