Το ΝΑΤΟ στη δίνη της Παγκόσμιας Χρηματοπιστωτικής Κρίσης

Προλεγόμενα

Υπάρχει μια ομοφωνία μεταξύ των οικονομικών αναλυτών αφενός, και των

διεθνών οικονομικών οργανισμών αφετέρου, πάνω στην ιδέα ότι η παγκόσμια

οικονομία αρχίζει να σταθεροποιείται ύστερα από την παγκόσμια συρρίκνωση που

επέφερε ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος. Αν και κρίνεται δύσκολο να διαπιστωθεί εμπειρικά

αν η μαζική δημοσιονομική στήριξη της πολιτικής διαδραμάτισε κάποιο ρόλο, η

ολοένα και περισσότερο βελτίωση των πιστωτικών συνθηκών και η “δειλή”

αποκατάσταση της στεγαστικής πίστης στις Η.Π.Α αποδεικνύουν ότι επίκειται μια

βραχυπρόθεσμη ώθηση. Παρόλαυτα, στο προσκήνιο παραμένουν ορισμένες

προκλήσεις, οι οποίες ενδέχεται να περιορίσουν μια ενδεχόμενη ανάκαμψη

συμπεριλαμβανομένης της μείωσης του πλούτου των νοικοκυριών, της αυξανόμενης

ανεργίας και της απομόχλευσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος σε συνδυασμό με

μελλοντικές προοπτικές εμφάνισης υψηλού πληθωρισμού.

Στην πραγματικότητα, αναμένεται μια “ισχνή” ανάκαμψη συνοδευόμενη από

ολοένα και αυξανόμενη ανεργία και ταυτόχρονη μείωση του ΑΕΠ. Επιπρόσθετα, η

υιοθέτηση υψηλών πακέτων στήριξης έχουν οδηγήσει σε ραγδαία αύξηση και

σώρευση του δημόσιου χρέους, γεγονός το οποίο ενδέχεται να οδηγήσει σε

σημαντικές περικοπές από μέρους των εθνικών κυβερνήσεων, συμπεριλαμβανομένων

των αμυντικών προγραμμάτων. Το ΝΑΤΟ, ως μια συλλογική αμυντική συμμαχία, είναι

άμεσα εξαρτώμενο από τις συνεισφορές των κρατών μελών του και, ως εκ τούτου,

αναμένεται να επηρεαστεί από ενδεχόμενες εθνικές περικοπές. Οι επιπτώσεις μπορεί

να εκδηλωθούν ως προς την απονομή δυσανάλογων αμυντικών μεριδίων μεταξύ των

συμμάχων. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα έγκειται στην κάλυψη του

επιχειρησιακού κόστους των Η.Π.Α στις επιχειρήσεις που διεξάγονται στο Αφγανιστάν

ή που διεξήχθησαν στο Ιράκ. Οι Η.Π.Α καλύπτουν πάνω από το 75%1 του

πραγματικού επιχειρησιακού κόστους στα μέρη που δρα το ΝΑΤΟ και ελέω των

μειώσεων που αναμένονται στον προϋπολογισμό του Αμερικανικού Πενταγώνου για

τα επόμενα 102 χρόνια, επιθυμούν οι Ευρωπαίοι εταίροι τους να αναλάβουν τις

1 A. Belasco, ‘The Cost of Iraq, Afghanistan, and other Global War on Terror Operations Since 9/11’,

Congressional Research Service, 29 March 2011.2 ‘Περιστολή των αμυντικών δαπανών και για τις ΗΠΑ’, [on-line]. [Διαθέσιμο στο

http://www.apotropi.gr/index.php/%CE%91%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE

υποχρεώσεις που τους αναλογούν, γεγονός το οποίο αντιτίθεται στην κρίση χρέους της

ευρωζώνης και τους κινδύνους πιθανής εξάπλωσης του ελληνικού προβλήματος.

Επιπτώσεις της Διεθνούς Χρηματοπιστωτικής Κρίσης στο ΝΑΤΟ

1.Αμυντικές δαπάνες

Τα δύο τελευταία χρόνια, οι εξελίξεις είναι δραματικές. Οι αμυντικοί

προϋπολογισμοί των μελών του Συμφώνου μειώθηκαν κατά 45 δισεκατομμύρια

δολάρια εν συνόλω. Αυτή η εξέλιξη έχει ως αποτέλεσμα, οι Η.Π.Α.(που και

παλαιότερα αποτελούσαν τον στυλοβάτη του ΝΑΤΟ με συμμετοχή που ανερχόταν στο

50%, από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου μέχρι πρόσφατα), να καλούνται να

“σηκώσουν” το μεγαλύτερο μέρος του κόστους της Συμμαχίας ήτοι το 75% του

συνολικού επιχειρησιακού κόστους. Στην ανεπίσημη δέσμευση των μελών του

Συμφώνου για αμυντικές δαπάνες ίσες τουλάχιστον με το 2% του Ακαθάριστου

Εγχώριου Προϊόντος (Α.Ε.Π.), ανταποκρίνονται μόνο 5 από τα συνολικά 28 μέλη,

ανάμεσα τους οι Η.Π.Α., Βρετανία, Γαλλία, Ελλάδα και Αλβανία.

Μία άλλη παράμετρος, όταν διερευνάται το ζήτημα των αμυντικών εξόδων στα

πλαίσια του ΝΑΤΟ, είναι και αυτή του φαινόμενου των “free riders” (ή στην ελληνική

τζαμπατζήδων) που επιδιώκουν να καρπώνονται όλα τα πλεονεκτήματα και οφέλη που

περιλαμβάνει η ιδιότητα ενός μέλους χωρίς όμως να τηρούν τις υποχρεώσεις τους που

απορρέουν από αυτό.

Οι προαναφερθείσες εξελίξεις σε συνδυασμό και με την αύξηση των

αμυντικών δαπανών από κράτη της Μέσης Ανατολής και της Ασίας όπως λόγου χάρη

την Σαουδική Αραβία που σύμφωνα με στοιχεία του ερευνητικού ινστιτούτου της

Στοκχόλμης για την διεθνή ειρήνη, δαπανά 11,2% του Α.Ε.Π. ή τη Κίνα, η οποία έχει

τριπλασιάσει τις αμυντικές της δαπάνες μέσα σε μόλις μία δεκαετία3, μόνο

προβληματισμό μπορούν να προκαλούν στους ιθύνοντες του ΝΑΤΟ, για το μέλλον της

Συμμαχίας.

2.Έξυπνη άμυνα ( smart defence )

%AE/2011-01-07-12-31-54.html (ημερομηνία πρόσβασης 26.12.2011)].3 “Military ranks”, George Eaton, [on-line]. [Διαθέσιμο στο

http :// www . newstatesman . com / international - politics /2011/07/ defence - spending - military - nato (ημερομηνία πρόσβασης 27.12.2011)]

Σύμφωνα με το νέο στρατηγικό δόγμα του ΝΑΤΟ (άρθρο 37): “Το ΝΑΤΟ

πρέπει να διαθέτει επαρκείς πόρους – οικονομικούς, στρατιωτικούς, ανθρώπινους - για

να δύναται να φέρει εις πέρας τις αποστολές του, οι οποίες είναι απαραίτητες για την

ασφάλεια των πληθυσμών και των εδαφών της Συμμαχίας. Αυτοί οι πόροι πρέπει,

ωστόσο, να χρησιμοποιούνται με τον πιο αποδοτικό και αποτελεσματικό τρόπο”4. Είναι

εμφανές από το απόσπασμα αυτό, ότι δεν είναι αρκετό απλώς να υπάρχουν οι

απαραίτητοι πόροι για την διεξαγωγή των κάθε είδους επιχειρήσεων αλλά, παράλληλα

πρέπει αυτοί οι πόροι να αξιοποιούνται προς τη σωστή κατεύθυνση ώστε να μειωθούν

οι σπατάλες. Επομένως απαιτείται μια έξυπνη διαχείριση, η οποία ενδεχομένως να

οδηγεί και σε μια μείωση κόστους.

Στο ίδιο πνεύμα, ο Anders Fogh Rasmussen5 αναφέρθηκε για πρώτη φορά στον

όρο “έξυπνη άμυνα” σε μία ομιλία του στην 47η διάσκεψη για την ασφάλεια που

πραγματοποιήθηκε στο Μόναχο. Η έξυπνη άμυνα6 αποτελεί μία νέα προσέγγιση που

πρόκειται να διασφαλίσει αποτελεσματικότερη ασφάλεια για τους συμμάχους με

μικρότερο κόστος. Όμως, αυτή η νέα προσέγγιση επιτάσσει καλύτερη συνεργασία

ανάμεσα και στους 28 συμμάχους. Μία συνεργασία που αποσκοπεί σε περισσότερη

και καλύτερη ασφάλεια και στην επένδυση στο μέλλον συνδυάζοντας τους ολοένα και

μειούμενους αμυντικούς προϋπολογισμούς. Οπότε προς αυτή τη κατεύθυνση πρέπει:

1) να τίθενται προτεραιότητες, 2) να υπάρχει καλύτερος συντονισμός, 3) και να

καθίσταται εφικτό, οι σύμμαχοι να μπορούν να μοιράζονται τις δυνατότητές τους.

Ειδικότερα, μια ζωτική λύση θα μπορούσε να αποτελεί η προώθηση της

λεγόμενης “διασυνοριακής αμυντικής βιομηχανικής ολοκλήρωσης”7, έτσι ώστε να

4 ‘Strategic Concept For the Defence and Security of The Members of the North Atlantic Treaty

Organisation’, Adopted by Heads of State and Government in Lisbon, [on-line]. [Διαθέσιμο στο

http://www.nato.int/lisbon2010/strategic-concept-2010-eng.pdf (ημερομηνία πρόσβασης:

20/12/2011)].5 Ο Anders Fogh Rasmussen ανέλαβε τα καθήκοντα του ως γενικός γραμματέας του Οργανισμού του

Βορειοατλαντικού Συμφώνου την 1η Αυγούστου 2009. Αποτελεί τον δωδέκατο κατά σειρά γενικό

γραμματέα από την ίδρυση του Οργανισμού.6 ‘Smart defence can help nations build greater security with fewer resources but more coordination

and coherence,’ speech at the Munich Security Conference 2011, [on-line]. [Διαθέσιμο στο

http://www.europeansecurityanddefence.info/Ausgaben/2011/01_2011/01_Rasmussen/

Rasmussen.pdf (ημερομηνία πρόσβασης: 25.12.2011)].

7 “The financial crisis: A similar effect to a terrorist attack?”, Dr. Francois Melese, [on-line],

[Διαθέσιμο στο http://www.nato.int/docu/review/2009/FinancialCrisis/Financial-terrorist-attack/en/

επιμεριστεί το δημοσιονομικό βάρος του νέου συστήματος ανάπτυξης και παραγωγής

και των σχετιζομένων με την άμυνα δραστηριοτήτων. Μέσω του ανταγωνισμού των

διασυνοριακών βιομηχανικών μονάδων θα μπορούσε να διευκολυνθεί η πρόσβαση σε

νέες τεχνολογίες, καθώς και η δημιουργία πρωτοποριακών προϊόντων , τα οποία θα

προσφέρουν υψηλότερα ανταλλάγματα σε επενδύσεις σχετικές με την άμυνα και την

ασφάλεια. Ο ανταγωνισμός, ως γνωστόν, παρακινεί την πρωτοπορία και προσφέρει

κίνητρα για την υιοθέτηση τεχνογνωσίας, η οποία ελαχιστοποιεί κόστος και χρόνο.

Επίσης, άμεσο πλεονέκτημα από την προώθηση της διασυνοριακής βιομηχανικής

ολοκλήρωσης μπορεί να αποτελέσει η μεγαλύτερη πολιτικό-στρατιωτική συνοχή εντός

του ΝΑΤΟ, γεγονός το οποίο ενδέχεται να ενισχύσει την συμμαχία και να προωθήσει

την αποτελεσματικότητά της, μέσω της αύξησης της διαλειτουργικότητας και της

καλύτερης απονομής των χρηματικών πόρων.

Είναι εμφανές, πως εάν δεν ληφθούν αποφάσεις από τους συμμάχους σε

σύντομο χρόνο και όσο περισσότερο εντείνεται το πρόβλημα, είναι πολύ πιθανό να

δημιουργηθούν κενά και ασυνέχειες στη λειτουργία της Συμμαχίας. Κενά και

ασυνέχειες που διαφάνηκαν έντονα κατά την διάρκεια των επιχειρήσεων στην Λιβύη8.

Συμπεράσματα

Με τα έως τώρα δεδομένα, τα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ φαίνεται ότι έχουν

αποδυναμωθεί εξαιτίας της τρέχουσας χρηματοπιστωτικής κρίσης, ύστερα και από την

βαθύτερη ύφεση μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Εν τούτοις, η

επακόλουθη ανάκαμψη είναι πιθανό να είναι εύθραυστη και παρατεταμένη για την

πλειοψηφία των κρατών μελών του ΝΑΤΟ, τα οποία έρχονται αντιμέτωπα με

σημαντικές επιβαρύνσεις χρέους. Οι συνέπειες σε μελλοντικές έκτακτες δαπάνες,

όπως η περίπτωση της άμυνας, δεν είναι ιδιαίτερα ελπιδοφόρες. Το μέγεθος, ωστόσο,

και η σοβαρότητα των επιπτώσεων στο ΝΑΤΟ δεν χρειάζεται να είναι έντονα.

Κατ' αρχάς, το αίτημα των κρατών μελών για στρατιωτικές δαπάνες δεν

εξαρτάται αποκλειστικά και μόνο από τα έσοδα, αλλά και από μια σειρά παραγόντων,

όπως η ύπαρξη απειλών και τα εγγενή δομικά προβλήματα του κάθε κράτους. Εν

index.htm (ημερομηνία πρόσβασης 25.12.2011)].8 Στην περίπτωση της Λιβύης οι Σύμμαχοι υστερούσαν σε μεγάλο βαθμό στην πληροφόρηση, ένα

κενό το οποίο κλήθηκαν για ακόμα μία φορά να καλύψουν οι Ηνωμένες Πολιτείες., [on-line].

[Διαθέσιμο στο panetta calls for unity on nato spendings.html, file:///C:/Documents%20and

%20Settings/user/Τα%20έγγραφά%20μου/panetta%20calls%20for%20unity%20on%20nato

%20spendings.html#axzz1i09nCqub (ημερομηνία πρόσβασης: 23.12.2011)].

συνεχεία, η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση ενδέχεται να οδηγήσει το ΝΑΤΟ στον

επαναπροσδιορισμό του σκοπού του και του μελλοντικού ρόλου του. Ως εκ τούτου,

μια ενδεχόμενη πολιτική στροφή προς δραστηριότητες, οι οποίες θα ενισχύσουν τα

τυχόν ιδιωτικά οφέλη των μελών, ενδέχεται να προκαλέσει την εξίσωση των βαρών

και να εδραιώσουν ένα πιο σταθερό δημοσιονομικό περιβάλλον για τον στρατιωτικό

οργανισμό. Κάτι τέτοιο όμως θα μπορούσε να αποβεί εις βάρος των συλλογικών

προσπαθειών άμυνας, που είναι και το απαιτούμενο την συγκεκριμένη χρονική

περίοδο. Επίσης, η αναθεώρηση της αμυντικής πολιτικής και της καλύτερης

κατανομής των οικονομικών πόρων προϋποθέτει την έμφαση σε οικονομικές αρχές, οι

οποίες θα βασίζονται σε αμυντικές εξόδους και όχι σε εισροές και αρχές

υποκατάστασης του οργανισμού. Οι εν λόγω αρχές παρέχουν ευκαιρίες στην

αξιοποίηση συνεργιών μεταξύ των μελών και αυξάνουν το συνολικό όφελος των

υπολοίπων στη συμμαχία. Σε αυτά τα πλαίσια, και εφόσον επιθυμία των μελών της

Συμμαχίας αποτελεί η συνέχιση ανάληψης επιχειρήσεων όπως στο Αφγανιστάν ή στην

Λιβύη, τη μόνη βιώσιμη λύση φαίνεται να προσφέρει η υιοθέτηση της «έξυπνης

άμυνας», διότι είναι ο μόνος τρόπος ώστε να μειωθούν οι δαπάνες των Συμμάχων και

ταυτόχρονα να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα κατά την ανάληψη επιχειρήσεων.

Ταυτόχρονα, μέσω της χρηματοπιστωτικής κρίσης είναι πιθανό να αναδυθούν

μεγαλεπίβολα σχέδια, όπως η σύσταση μιας ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής, η οποία

θα εμπεριέχει την ανάπτυξη μιας ενιαίας αγοράς εξοπλισμών, υπό την αιγίδα της Ε.Ε

και του ΝΑΤΟ. Η σύσταση μιας ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανικής βάσης είναι

πιθανό να οδηγήσει στην υιοθέτηση εύρωστων ρυθμίσεων συλλογικής ασφαλείας,

γεγονός το οποίο αμβλύνει τις αναμενόμενες περικοπές που προβλέπονται στους

αμυντικούς προϋπολογισμούς των μελών. Μόλαταυτα, όσο ελκυστικό κι αν ακούγεται

το εν λόγω σενάριο, εν τέλει τα πολιτικά και εθνικά συμφέροντα αναμένεται να

κυριαρχήσουν, αποκόπτοντας με αυτό τον τρόπο τις όποιες προσπάθειες προκύψουν

ως προς την βελτίωση της οικονομικής αποτελεσματικότητας της συμμαχίας.

Τέλος, υπάρχουν και περαιτέρω δυνατότητες, όπως η σύσταση ενός ενιαίου

ευρωπαϊκού στρατιωτικού, ναυτικού και αεροπορικού μορφώματος, οδηγώντας κατ'

αυτό τον τρόπο σε μια ανακατανομή των ρόλων των κρατών μελών της Ε.Ε. Ένα

μεγαλεπίβολο σχέδιο όπως αυτό, ωστόσο, θα απαιτούσε την εδραίωση μιας έντονα

παγκοσμιοποιημένης και αλληλεξαρτώμενης οικονομίας και όχι την υιοθέτηση

πολιτικών, όπως λ. χ του προστατευτισμού. Ας μείνουμε, λοιπόν, σε επαγρύπνηση και

θετικό προβληματισμό για το τι μας επιφυλάσσει το μέλλον.

Βοβολίνης Δημήτριος

Τσέμπογλου Πολύκαρπος

ΠΗΓΕΣ

1). www.nato.int

2). www.newstatesman.com

3). www.elkeda.gr

4). www.apotropi.gr

5). www.europeansecurityanddefence.info

6). www.fas.org

7). www.ft.com

8). www. international securityforum.gr

9). www.news.antiwar.com

10). www.voanews.com

11). www.tovima.gr

12). www.imerisia.gr