Οκτώβριος 2011

Η Στρατηγική Λογική της Σηματοδότησης με Αφορμή τις Κυπριακές Γεωτρήσεις για Φυσικό ΑέριοΕυριπίδης Τσακιρίδης - www.tsakiridis.org Οι πιο πρόσφατες απειλές της Τουρκίας εναντίον της Κύπρου, σχετικά με τις γεωτρήσεις για φυσικό αέριο, έχουν εκκινήσει μια διαδικασία έμμεσων και άμεσων απειλών και ανταλλαγής σημάτων (π.χ. διεξαγωγή ασκήσεων, δηλώσεις αξιωματούχων, μετακινήσεις στρατιωτικών δυνάμεων κλπ.) μεταξύ των άμεσα καθώς και των πιθανών εμπλεκόμενων πλευρών, που σκοπό έχουν να εκπέμψουν μια σειρά από μηνύματα και να επηρεάσουν τις αντιλήψεις των ενδιαφερομένων ληπτών απόφασης γύρω από την κατανομή της ισχύος μεταξύ των δρώντων. Η διαδικασία αυτή είναι σημαντική καθώς, αν υπάρξει σύγκλιση αντιλήψεων γύρω από την κατανομή της ισχύος, ο δρών με τη μεγαλύτερη (κατά κοινή ομολογία) ισχύ, θα επιβάλλει τη βούλησή του, χωρίς να χρειαστεί να προσφύγει σε άσκηση βίας. Για να γίνει αυτή η θέση πιο ξεκάθαρη, είναι χρήσιμο να τεθεί το πρόβλημα με όρους θεωρίας κινήσεων.1

Παίκτης 2

Στρατηγικές Σ+ Σ-

Παίκτης 1 Γ+

Γ+ , Σ+

Σύγκρουση

Γ+ , Σ-

Επιβολή 1

Γ-Γ- , Σ+

Επιβολή 2

Γ- , Σ-

Status Quo Ante

Πίνακας 1 - Γενική Μορφή Στρατηγικού Παιγνίου

Έστω δύο παίκτες (1 και 2 -- οι οποίοι μπορεί να είναι και συνασπισμοί κρατών), οι οποίοι αντιπαρατίθενται για την άσκηση ενός δικαιώματος σε μια πρόσοδο (εδώ εξόρυξη φυσικού αερίου). Ο Παίκτης 1 (Π1), ο οποίος είναι ο κάτοχος του δικαιώματος, έχει δύο επιλογές. Πρώτον, μπορεί να ασκήσει το δικαίωμα και να προχωρήσει σε γεωτρήσεις (Γ+). Δεύτερον, μπορεί να απέχει από την άσκηση του δικαιώματος ή να προχωρήσει σε διαπραγμάτευση και να παραχωρήσει κάποια ανταλλάγματα για την άσκηση αυτού (Γ-). Ο Παίκτης 2 (Π2) δεν κατέχει δικαιώματα στην πρόσοδο. Οι στρατηγικές του επιλογές είναι επίσης δύο. Πρώτον, μπορεί να επιλέξει να προκαλέσει μια κρίση (Σ+), με σκοπό την αλλαγή στο καθεστώς δικαιωμάτων ή την αποτροπή των γεωτρήσεων. Δεύτερον, μπορεί να απέχει από την κλιμάκωση (Σ-). Το παίγνιο αυτό παρατίθεται, στη γενική του μορφή, στον Πίνακα 1.

Όπως είναι φανερό από τον Πίνακα 1, υπάρχουν τέσσερις πιθανές καταληκτικές καταστάσεις, οι οποίες προκύπτουν από διαφορετικούς συνδυασμούς των στρατηγικών των δύο παικτών:

1. Status Quo Ante: Σε αυτήν τη θέση, ο Π1 απέχει από τις γεωτρήσεις, ενώ ο Π2 δεν

1 Για τη Θεωρία Κινήσεων όρα Stephen J. Brams, Theory of Moves (New York: Cambridge University Press, 1994).

1

προκαλεί σύγκρουση. Αυτή η θέση αποτελεί το σημείο εκκίνησης του παιγνίου.

2. Επιβολή 2: Αυτή η κατάσταση περιγράφει τη μονομερή πλήρη επιβολή των απαιτήσεων του Π2 στον Π1. Η θέση αυτή καλύπτει ένα ευρύ σύνολο πιθανών απαιτήσεων, το οποίο μπορεί να περιλαμβάνει την αλλαγή του καθεστώτος δικαιωμάτων στην πρόσοδο, π.χ. με παραχώρηση ανταλλαγμάτων ή μεριδίου στον Π2, προκειμένου να προχωρήσει η εξόρυξη φυσικού αερίου.

3. Επιβολή 1: Ο Π1 ασκεί το νόμιμο δικαίωμά του στην άντληση της προσόδου.

4. Σύγκρουση: Η κατάσταση κλιμακώνεται σε κρίση και πιθανώς σε στρατιωτική σύγκρουση.

Η κάθε πλευρά πρέπει να ιεραρχήσει τις τέσσερις αυτές καταστάσεις της φύσης σύμφωνα με τα συμφέροντά της. Οι πιθανοί συνδυασμοί ιεραρχιών και για τους δύο παίκτες είναι πολλοί, γι’ αυτό είναι χρήσιμο να γίνουν κάποιες ρεαλιστικές υποθέσεις εργασίας, οι οποίες θα περιορίσουν τον αριθμό των πιθανών συνδυασμών.

Αρχικά υποθέτουμε ότι πρωτεύον στόχος του Π1 είναι να μην απολέσει το δικαίωμα στην πρόσοδο ή/και να μην παρέχει ανταλλάγματα στον Π2 για την απρόσκοπτη άσκηση αυτού του αυτονόητα νομίμου δικαιώματός του. Δευτερεύον στόχος του Π1 είναι η απόκτηση των εσόδων από την εξόρυξη του φυσικού αερίου. Τελευταίος στόχος του Π1 είναι να μην καταβάλει το κόστος μιας στρατιωτικής αντιπαράθεσης με τον Π2. Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να τονιστεί ότι αυτή η προτεραιότητα στους στόχους δεν είναι αυτονόητη. Για παράδειγμα, μπορεί ο Π1 να θεωρεί ότι η απόκτηση των εσόδων από την εξόρυξη του φυσικού πόρου είναι πιο σημαντική από τη μη παραχώρηση ανταλλαγμάτων στον Π2, παρά το γεγονός ότι η μονομερής εκμετάλλευση της προσόδου είναι νόμιμο δικαίωμά του.

Πρωτεύον στόχος του Π2 είναι η αλλαγή στο καθεστώς των δικαιωμάτων εξόρυξης φυσικών πόρων στην ευρύτερη περιοχή, είτε με αναδιανομή των εισοδημάτων, είτε με την παροχή ανταλλαγμάτων άλλης μορφής. Δευτερεύον στόχος είναι η αποτροπή των γεωτρήσεων του Π1 χωρίς την παροχή ανταλλαγμάτων. Τελευταίος στόχος του Π2 είναι η αποφυγή καταβολής του κόστους μιας πολεμικής σύγκρουσης.

Σύμφωνα με τα παραπάνω, οι παίκτες ιεραρχούν τις τέσσερις πιθανές καταστάσεις της φύσης ως εξής:

1. Status Quo Ante: Αυτή η κατάσταση αποτελεί το δεύτερο καλύτερο αποτέλεσμα και για τους δύο παίκτες, καθώς και οι δύο επιτυγχάνουν δύο εκ των τριών στόχων τους. Ο Π1 δεν καταβάλλει κόστος για στρατιωτικές επιχειρήσεις και διατηρεί το δικαίωμα να προχωρήσει σε γεωτρήσεις σε μια μελλοντική στιγμή. Για τον Π2, η κατάσταση αυτή εξασφαλίζει το γεγονός ότι ο Π1 δεν ασκεί το νόμιμο δικαίωμά του χωρίς να παρέχει τα ανταλλάγματα, που επιθυμεί ο Π2, και δεν χρειάζεται να καταβληθεί το κόστος μιας στρατιωτικής αντιπαράθεσης.

2. Επιβολή 2: Η καλύτερη κατάσταση για τον Π2, καθώς επιτυγχάνει τόσο τον πρωτεύοντα στόχο του, όσο και την αποφυγή καταβολής του κόστους μιας στρατιωτικής σύγκρουσης. Η δεύτερη χειρότερη κατάσταση για τον Π1, καθώς επιτυγχάνει μόνο τον τελευταίο του στόχο, δηλαδή την αποφυγή καταβολής του κόστους μιας σύγκρουσης.

3. Επιβολή 1: Το καλύτερο αποτέλεσμα για τον Π1, καθώς επιβάλλει το αυτονόητο δικαίωμά του, χωρίς να παρέχει ανταλλάγματα. Η δεύτερη χειρότερη θέση για τον Π2, καθώς

2

επιτυγχάνει μόνο να μην καταβάλει το κόστος μιας στρατιωτικής αντιπαράθεσης.

4. Σύγκρουση: Το χειρότερο αποτέλεσμα και για τους δύο παίκτες, καθώς δεν επιτυγχάνουν κανένα από τους στόχους τους.

Ο Πίνακας 2 παρουσιάζει το παίγνιο, που προκύπτει από αυτές τις προτιμήσεις των παικτών. Το παίγνιο αυτό είναι ευρύτερα γνωστό ως Chicken.

Παίκτης 2

Στρατηγικές Σ+ Σ-

Παίκτης 1 Γ+

1 , 1

Σύγκρουση

4 , 2

Επιβολή 1

Γ-2 , 4

Επιβολή 2

3 , 3

Status Quo Ante

Πίνακας 2 - Παίγνιο Γεωτρήσεων

Το ερώτημα, που προκύπτει, είναι πως είναι δυνατόν να απειλεί κάποιος παίκτης ότι θα χρησιμοποιήσει στρατιωτική βία, αν η Σύγκρουση είναι η χειρότερη δυνατή θέση, σύμφωνα με τις προτιμήσεις και των δύο παικτών. Η απάντηση είναι απλή: Μια πλευρά μπορεί να απειλήσει με χρήση στρατιωτικής βίας, καθώς θεωρεί τη βία ως το ενδιάμεσο στάδιο πριν το παίγνιο καταλήξει στην Επιβολή του αντίστοιχου παίκτη, που χρησιμοποιεί την απειλή· σε αυτό το πλαίσιο, ένας παίκτης απειλεί γιατί θεωρεί ότι μπορεί να αντέξει περισσότερο από τον άλλο στην Σύγκρουση.2

Με σημείο εκκίνησης το Status Quo Ante, και πλήρη και τέλεια πληροφόρηση, υφίστανται δύο ξεχωριστές περιπτώσεις κατανομής ισχύος, κάθε μια εκ των οποίων οδηγεί σε διαφορετικό αποτέλεσμα. Στην περίπτωση που ο Π1 κατέχει την ισχύ, η πορεία του παιγνίου προβλέπεται ως εξής:

Π1 Π2 Π2

(3 , 3) → (4 , 2) ⇥ (1 , 1) → (4 , 2)

Με λόγια, ο Π2 γνωρίζει ότι αν ο Π1 επιλέξει να μετακινηθεί στο (4 , 2), η μόνη του επιλογή είναι να ξεκινήσει πολεμικές επιχειρήσεις, μετακινώντας το παίγνιο στην κατάσταση (1 , 1). Σε αυτήν την κατάσταση, όμως, ο Π1 μπορεί να παραμείνει περισσότερο από ότι ο Π2, δεδομένου ότι ο Π1 κατέχει ισχύ. Συνεπώς, ο Π2 θα αναγκαστεί να αλλάξει πάλι στρατηγική επιστρέφοντας το παίγνιο στην κατάσταση (4 , 2). Δεδομένου ότι δεν μπορεί να βελτιώσει την κατάστασή του αλλάζοντας στρατηγική, και θέλοντας να μην καταβάλει το κόστος των επιχειρήσεων, ο Π2 δεν θα κλιμακώσει σε κρίση. Ο Π1, γνωρίζοντας το γεγονός αυτό, εύκολα επιλέγει να αλλάξει στρατηγική από Γ- σε Γ+.

2 Εδώ βασιζόμαστε, με μια ελαφριά γενίκευση, στην έννοια της “ισχύος απειλής” (threat power): Brams, Theory of Moves, 138 - 148.

3

Αντιθέτως, αν την ισχύ την κατέχει ο Π2, τότε ο Π1 δεν θα προβεί σε αλλαγή στρατηγικής, καθώς αυτή θα προκαλέσει την παρακάτω αλληλουχία κινήσεων:

Π1 Π2 Π1

(3 , 3) → (4 , 2) → (1 , 1) → (2 , 4)

Με λόγια, αν ο Π1 αλλάξει στρατηγική, ο Π2 θα μεταφέρει το παίγνιο στη θέση (1 , 1), προβλέποντας ότι θα κερδίσει. Συνεπώς, ο Π1 θα αναγκαστεί να μετακινηθεί από το (1 , 1) στο (2 , 4), καθώς αυτή η κίνηση βελτιώνει το αποτέλεσμα που λαμβάνει. Δεδομένου αυτού, ο Π1 δεν θα μετακινήσει το παίγνιο από τη θέση (3 , 3). Αντιθέτως, μάλιστα, σε περίπτωση που ο Π2 απολαμβάνει πλεονέκτημα ισχύος, δεν θα το αφήσει ανεκμετάλλευτο και θα αλλάξει αυτός στρατηγική, μετακινώντας το παίγνιο από τη θέση (3 , 3) στη θέση (2 , 4). Η λογική είναι ίδια με την περίπτωση που την ισχύ κατέχει ο Π1, όπως παρουσιάστηκε παραπάνω.

Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, για να μπορέσει ένα κράτος να επιλέξει ορθολογικά τη στρατηγική, που θα ακολουθήσει, στα πλαίσια του παιγνίου αυτού, πρέπει να έχει διαμορφώσει αντιλήψεις γύρω από την κατανομή της ισχύος. Η υπόθεση πλήρους και τέλειας πληροφόρησης, που χρησιμοποιήθηκε για να παρουσιαστούν οι δύο ειδικές περιπτώσεις κατανομής της ισχύος, δεν είναι ρεαλιστική. Πολύ σπάνια μπορεί κάποιο κράτος να γνωρίζει με βεβαιότητα την κατανομή των ικανοτήτων· για να μπορέσει, λοιπόν, να δράσει ορθολογικά, ένα κράτος πρέπει να μπορεί να παρατηρήσει το περιβάλλον του και να διαμορφώσει αντιλήψεις για την κατανομή της ισχύος.

Σε αυτό το ευρύτερο πλαίσιο, η συμπεριφορά των κρατών που συμμετέχουν στην κρίση γύρω από τις Κυπριακές γεωτρήσεις γίνεται εύκολα κατανοητή. Τα κράτη προσπαθούν να εκπέμψουν σήματα και μηνύματα, τα οποία θα πείσουν την άλλη πλευρά ότι υπάρχει τόσο η βούληση (όπως προαναφέραμε, δεν είναι αυτονόητο ότι π.χ. ο Π1 ιεραρχεί τους στόχους του όπως υποθέσαμε πιο πάνω) όσο και η ικανότητα να επικρατήσουν σε μια στρατιωτική αντιπαράθεση. Με άλλα λόγια, τα κράτη προσπαθούν να προβάλουν τόσο το γεγονός ότι θεωρούν την επιβολή των θέσεών τους ως σημαντικότερο στόχο από την αποφυγή του κόστους της σύγκρουσης, όσο και το -- πιο σημαντικό -- γεγονός ότι κατέχουν τη δυνατότητα να αντέξουν περισσότερο, απ’ ότι ο αντίπαλος, στην κατάσταση της σύγκρουσης.

Τα σήματα αυτά μπορούν να λάβουν αρκετές μορφές, όπως δηλώσεις αξιωματούχων, δοκιμαστικές βολές οπλικών συστημάτων, γενικότερες επιδείξεις ετοιμότητας και στρατιωτικές ασκήσεις, μετακινήσεις δυνάμεων, διπλωματικές επισκέψεις, και λοιπά. Πολλά από αυτά τα σήματα δεν είναι κατά ανάγκη δημόσια, δηλαδή εύκολα παρατηρήσιμα. Πολλές φορές τα σήματα αυτά αρκεί να γίνουν αντιληπτά από ένα υποσύνολο αξιωματούχων στο κράτος-λήπτη του σήματος.

Η διαδικασία αυτή εξυπηρετεί ένα πολύ σημαντικό σκοπό. Όπως φάνηκε και στην ανάλυση υπό συνθήκες πλήρους και τέλειας πληροφόρησης, αν οι αντιλήψεις των κρατών για το ποιος θα επικρατήσει σε μια πολεμική σύγκρουση συγκλίνουν, τότε το κράτος με την μεγαλύτερη ισχύ θα επιβάλλει τη βούλησή του στο άλλο, χωρίς να λάβουν χώρα στρατιωτικές επιχειρήσεις. Με άλλα λόγια, η καταληκτική κατάσταση του παιγνίου θα είναι

4

Επιβολή ενός εκ των δύο παικτών, χωρίς το παίγνιο να “περάσει” από την Σύγκρουση.3

Συνοψίζοντας, οι τουρκικές απειλές σχετικά με τις κυπριακές γεωτρήσεις ξεκίνησαν μια διαδικασία συλλογής πληροφοριών και σηματοδότησης μεταξύ των εμπλεκόμενων πλευρών, στο πλαίσιο της προσπάθειάς τους να κατανοήσουν τη δομή της στρατηγικής αλληλεπίδρασης και την κατανομή της ισχύος, ώστε, σε συνδυασμό με τα συμφέροντά τους, να μπορέσουν να λάβουν ορθολογικές αποφάσεις και να επιλέξουν στρατηγικές. Σε αυτό το πλαίσιο, τα κράτη προσφεύγουν στη σηματοδότηση, με διάφορες μορφές, με σκοπό να προβάλουν δεδομένα, τα οποία θα επηρεάσουν τις αντιλήψεις των άλλων (ενδεχομένως και τρίτων) κρατών. Απώτερος σκοπός της σηματοδότησης είναι η επιλογή από τα κράτη-λήπτες στρατηγικών, που οδηγούν σε θετικά, για τα συμφέροντα του κράτους-πομπού, σημεία ισορροπίας.

3 Αυτή είναι η ουσία της threat power. Σύμφωνα με τον Brams (Theory of Moves, 138), η threat power “δίνει τη δυνατότητα σε ένα δρώντα, να αντέξει περισσότερο, από τον αντίπαλό του, σε κατά Παρέτο υποδεέστερες καταστάσεις.” Με αυτήν την δυνατότητα, μπορεί να απειλήσει να φέρει το παίγνιο σε μια κατά Pareto υποδεέστερη κατάσταση για να επιτύχει καλύτερο αποτέλεσμα για τον εαυτό του: Όρα Brams, Theory of Moves, 138 - 148.

5