Ο αμερικανικός υπολογισμός των παραμέτρων για στρατιωτική παρέμβαση στο

Ιράν και ο γόρδιος δεσμός του παιγνίου της κότας (chicken game) μεταξύ των

εμπλεκομένων δυνάμεων.

Ομάδα: Μέση Ανατολή

Αλέξανδρος Δρίβας

Στη Μέση Ανατολή έχουμε περάσει σε ένα στάδιο όπου το κλίμα εχθρότητας

(hostility) είναι τόσο έντονο ώστε να δημιουργούνται συζητήσεις σε πολιτικό και σε

ακαδημαϊκό επίπεδο, για τις συνέπειες μιας αμερικανικής στρατιωτικής παρέμβασης στη

Συρία και για τις αντίστοιχες μια ισραηλινής ή/και αμερικανικής στο Ιράν. Ανάμεσα σε

μια πιθανή στρατιωτική παρέμβαση στη Συρία και σε μια αντίστοιχη στο Ιράν, υπάρχει

μια αιτιώδης σχέση. Παρόλα αυτά, στο Ιράν, διακυβεύονται περισσότερα συμφέροντα

των Η.Π.Α.

Εξετάζοντας την έννοια της «εχθρότητας», (hostility) παρατηρούνται ως

γενεσιουργά αίτια τα εξής: 1. υπάρχει έλλειψη μιας στιβαρής συνεργατικής δομής που να

προλαμβάνει και να εκτονώνει τις έντονες τριβές μεταξύ των κρατών της περιοχής της

Μέσης Ανατολής. 2. Η τριγωνική στρατηγική συμμαχία μεταξύ του υπερπόντιου

εξισορροπητή (Η.Π.Α) με το Ισραήλ και την Τουρκία έχει υποστεί ρήγμα κυρίως λόγω

του τουρκικού επαναπροσδιορισμού στα αφορώντα την εξωτερική πολιτική της

Άγκυρας. 3. Οι όποιες συμμαχίες-στρατηγικές συνεργασίες τείνουν προς οικοδόμηση,

δεν είναι σταθερές. Το παράδειγμα της τουρκο-συριακής προσέγγισης, αποτελεί

πειστήριο καθώς το καλοκαίρι του 2011 οι μεταξύ τους σχέσεις ήταν πολύ θετικές, ενώ

σήμερα υπάρχουν σαφείς αποστάσεις της Άγκυρας από τη Συρία. 4. Οι υπερπόντιοι

εξισορροπητές και μεγάλοι δρώντες του διεθνούς συστήματος, έχουν πολύ διαφορετικές

οπτικές για την ευρύτερη Μέση Ανατολή. Η Κίνα και η Ρωσία, -σε διαφορετικούς

βαθμούς- στηρίζουν το θεσμό της εθνικής κυριαρχίας έναντι του αντίστοιχου των

ανθρωπίνων δικαιωμάτων που στηρίζεται από τις Η.Π.Α και την Ε..Ε και είναι σταθερά

αντίθετες σε στρατιωτικές παρεμβάσεις εναντίον χωρών της περιοχής.

Όσον αφορά το ζήτημα του Ιράν, υπάρχει και ο ειδικός συντελεστής του Ισραήλ.

Το Ισραήλ, από καταβολής της ύπαρξής του ως κρατικό μόρφωμα (1948) έχει υιοθετήσει

μια στρατηγική η οποία στηρίζεται στην επιβίωσή του. Η αίσθηση περικύκλωσης από μη

φιλικά προς αυτό κράτη, έχει διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση μιας

εξωτερικής πολιτικής, που μπορεί συνοπτικά να χαρακτηριστεί ως «δόγμα ύπαρξης».Η

επίσκεψη του Μπέντζαμιν Νεντανιάχου στις Η.Π.Α, κατέδειξε και άλλη μία διάσταση

στο θέμα του Ιράν. Από ό,τι φαίνεται, οι Η.Π.Α δεν ασπάζονται το βαθμό της ανησυχίας

του Ισραήλ για το Ιράν. Αναμφίβολα, ο Νεντανιάχου θα ήθελε να έχει εξασφαλίσει

μεγαλύτερη στήριξη και μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων για το Ισραήλ στο θέμα του

Ιράν από τον Μπάρακ Ομπάμα. Από την άλλη πλευρά όμως, το ότι δεν πήρε την

απόλυτη στήριξη των Η.Π.Α, δε σημαίνει ότι η αμερικανική εξωτερική πολιτική

διαφοροποιείται απόλυτα από τις ισραηλινές θέσεις σε ό,τι αφορά το Ιράν.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο, υπάρχουν λόγοι που η αμερικανική κυβέρνηση δεν

ταυτίζεται με τις ισραηλινές θέσεις και αντίστοιχοι, που αναγκάζουν τις Η.Π.Α να μην

έχουν μεγάλη διάσταση θέσεων με το Ισραήλ για το Ιράν. Η κυβέρνηση Ομπάμα θεωρεί

πως οι κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στο Ιράν, έχουν αρχίσει και κάνουν ορατές τις

συνέπειές τους. Οι χρηματοπιστωτικές ανάγκες του Ιράν καθώς και η αξιοποίηση του

πετρελαϊκού του πλεονάσματος δέχονται μεγάλη πίεση. Ένα ακόμη στοιχείο που

εφησυχάζει την Ουάσιγκτον, είναι πως η συνεχής φθορά της Συρίας θα καταλήξει στην

ανατροπή του Άσαντ και θα απομονώσει κι άλλο το Ιράν. Αν συνυπολογίσουμε και την

περικύλωση του Ιράν από αμερικανικές βάσεις που βρίσκονται στο Ιράκ, στο

Αφγανιστάν και στον Κόλπο, μαζί με άλλες πράξεις, -όπως οι αλλεπάλληλες δολοφονίες

Ιρανών επιστημόνων και οι πειρατικές επιθέσεις στο διαδίκτυο κατά του Ιράν- δίνουν

την αίσθηση ότι η Τεχεράνη ελέγχεται.1 Στις Η.Π.Α, η προεκλογική περίοδος δεν αφήνει

πολλά περιθώρια για επικίνδυνες παρεμβάσεις σε χώρες όπως το Ιράν. Επιπρόσθετα, η

αμερικανική εξωτερική πολιτική με τον Ομπάμα πρόεδρο διακρίνεται από την εναντίωση

σε κάθε άμεση παρέμβαση, καθιστώντας εμφανή τη διαφοροποίσή της από το δόγμα

Bush Jr. Τα οικονομικά ζητήματα των Η.Π.Α φαντάζουν ως απόλυτη προτεραιότητα ενώ

το ενδιαφέρον στην εξωτερική πολιτική, έχει μεταφερθεί περισσότερο στην περιοχή της

Ανατολικής Ασίας. Καθώς η ανεργία, φαίνεται να μειώνεται, οι Η.Π.Α δε θα ρίσκαραν 1 Βλ. Πέτρος Παπακωνσταντίνου, «Ο ακήρυκτος πόλεμος κατά του Ιράν», geopolitics.gr, δημοσιευμένο στο διαδικτυακό τόπο: http://geopolitics-gr.blogspot.com/2012/03/blog-post_1799.html , 11/3/2012

επ ουδενί –και μέσα σε προεκλογική περίδο- να εμπλακούν σε μια μεσανατολική

περιπέτεια. Τέλος, το Ισραήλ φέρεται να διαθέτει στο πυρηνικό του οπλοστάσιο από 100

έως 300 πυρηνικές κεφαλές και μέχρι να αποδειχτεί ότι το Ιράν είναι σε θέση να φτιάξει

ένα απειλητικό πυρηνικό όπλο, στις Η.Π.Α θεωρούν ότι δε συντρέχει τρομερός λόγος

ανησυχίας και προσπαθούν με αυτόν τον τρόπο να καθησυχάσουν την πολιτική ηγεσία

του Ισραήλ.2

Παρόλα αυτά, υπάρχουν σπουδαίοι λόγοι χάριν των οποίων η Ουάσιγκτον, δεν

μπορεί να αδιαφορεί για τα ισραηλινά συμφέροντα στο θέμα της Τεχεράνης. Οι Η.Π.Α,

δεν έχουν αφήσει ανεξέταστο το ενδεχόμενο μιας στρατιωτικής παρέμβασης στο Ιράν. Οι

κύριοι λόγοι που καθιστούν πιθανό το σενάριο μιας τέτοιας απόφασης, είναι αρκετοί. Το

Ιράν είναι μια υπολογίσιμη περιφερειακή δύναμη στην περιοχή της Μέσης Ανατολής,

έχοντας πολιτική επιρροή και εμπνέοντας οργανώσεις όπως η Χεζμπολάχ. Από αρκετούς

ισλαμιστές, θεωρείται η «μητρόπολη» του πολιτικού Ισλάμ και σηματοδοτεί τη χώρα που

εναντιώνεται στις Η.Π.Α. Επιπρόσθετα, το πετρελαϊκό της πλεόνασμα την καθιστά χώρα

«κλειδί» για τις τιμές του πετρελαίου διεθνώς. Αν μια χώρα με τέτοια πλεονεκτήματα και

τέτοια γεωπολιτική αξία, καταφέρει να αποκτήσει πυρηνικά όπλα, θα μπορέσει να

διαμορφώσει πολλά δρώμενα σε περιφερειακό επίπεδο. Συμπληρώνοντας, οι Η.Π.Α δε

θα ήθελαν διάχυση των πυρηνικών όπλων στη Μέση Ανατολή και στηρίζουν το

ισραηλινό πυρηνικό μονοπώλιο. Μια ιρανική πυρηνική δύναμη θα εξωθούσε χώρες σαν

την Τουρκία και την Αίγυπτο, στην προσπάθεια απόκτησης πυρηνικών όπλων με ό,τι

αυτό συνεπάγεται. Τέλος, ένας ακόμη φόβος για τις Η.Π.Α είναι πως ένα «πυρηνικό και

αντιαμερικανικό Ιράν», θα μπορούσε να γίνει κομβικός σύμμαχος (pivotal state) για τη

Ρωσία ή/και την Κίνα. Όλα τα παραπάνω συνυπολογίζονται με το πραγματικό ρίσκο που

είναι ικανές να πάρουν οι Η.Π.Α, στο καθαρά επιχειρησιακό επίπεδο μιας στρατιωτικής

παρέμβασης. Ακόμη και ένας στρατηγικός βομβαρδισμός ή ένας περιορισμένης

κλίμακας πόλεμος κατά του Ιράν, ενέχει μεγάλων δυσκολιών, όπως παραδέχονται

αμερικανοί στρατιωτικοί αναλυτές.

Ο S. Walt, θεωρεί πως οι Η.Π.Α, θα έπρεπε να στηρίζονται πιο πολύ στην ισχύ

της πυρηνικής αποτροπής που εξασφαλίζουν στις Η.Π.Α, –αλλά και στο Ισραήλ- το

πλεονέκτημα ακόμη και αν το Ιράν αποκτήσει τελικά πυρηνικά όπλα. Σε αυτό το σημείο 2 Τιερί Κοβίλ, «Το Ισραήλ και ο κίνδυνος ενός «πυρηνικού ντόμινο», Le Monde, αναδημοσιευμένο στο διαδικτυακό τόπο: http://geopolitics-gr.blogspot.com/2012/03/blog-post_8034.html , 11/3/2012.

όμως, υπάρχει ένα παράπλευρο ζήτημα και αυτό γιατί η πυρηνική ικανότητα, παρέχει και

άλλες ευρύτερες δυνατότητες για ένα κράτος. Πιο συγκεκριμένα, το Ιράν θα εξασφαλίσει

μια ελευθερία κινήσεων στην εξωτερική του πολιτική στην περίπτωση που αποκτήσει

πυρηνικό εξοπλισμό. Το πολίτευμά του, δεν εξασφαλίζει το ότι αυτός ο εξοπλισμός θα

είναι «αμυντικός». Η περιοχή της Μέσης Ανατολής, άπαξ και φιλοξενήσει ένα πυρηνικό

Ιράν θα καταστήσει τις Η.Π.Α σαν συμπληρωματικό παραγωγό επιρροής και όχι σαν

πρωταγωνιστικό.

Το συμπέρασμα, είναι πως οι Η.Π.Α δε διατίθενται να στηρίξουν μια στρατιωτική

παρέμβαση, τουλάχιστον πριν τις αμερικανικές εκλογές του Νοεμβρίου. Θεωρούν πως οι

κυρώσεις και το έτσι κι αλλιώς «πολεμικό κλίμα» που υπάρχει εναντίον του Ιράν αρκούν

στο να αναγκάσουν το Ιράν στην υιοθέτηση εκείνης της συμπεριφοράς που εκείνες

θέλουν. Όσον αφορά το κοντινό μέλλον του ιρανικού ζητήματος, ο Μάρτιν Ίντικ,

υποστηρίζει πως η δυναμική της κατάστασης, καθιστά τη σύγκρουση αναπόφευκτη. Ο

Χαμενεΐ, θεωρεί πως αν υποχωρήσει στις ισραηλινές και στις αμερικανικές απαιτήσεις,

θα ανατραπεί και θα τον περιμένει ένα τέλος ανάλογο με αυτό του Καντάφι. Οι

Νεντανιάχου και Ομπάμα, αν αφήσουν το Ιράν να εξοπλιστεί πυρηνικά, θα χάσουν και

θα φανεί πως οι απειλές τους δεν ήταν πραγματοποιήσιμες.3 Με άλλα λόγια, το πάιγνιο

μηδενικού αθροίσματος του τύπου chicken game, προκειμένου να μετατραπεί σε παίγνιο

θετικού αθροίσματος, απαιτεί την άρση των απειλών των Η.Π.Α και του Ισραήλ κατά

του Ιράν και την ακολουθία εκ μέρους του Ιράν μιας συμβιβαστικής συμπεριφοράς,

δηλαδή μια ταυτόχρονη τριπλή υποχώρηση από μέρους όλων των εμπλεκόμενων

πλευρών. Πρέπει να ακολουθηθεί μια διπλωματική διαδικασία ικανή να δώσει το μήνυμα

ότι ο πόλεμος δεν αποτελεί τη μόνη απάντηση στην επιθετικότητα και ότι υπάρχει η

δυνατότητα διαπραγμάτευσης μιας συμφωνίας, πέρα από την άνευ όρων παράδοση.4 Η

παραπάνω προτροπή, θα μπορούσε να είναι μια εναλλακτική προσέγγιση του ζητήματος

από το Ισραήλ το οποίο παίζει κομβικό ρόλο στο παίγνιο.

Για να λυθεί ο υφιστάμενος γόρδιος δεσμός που περιβάλλει το παίγνιο στο

ζήτημα του Ιράν, πρέπει να μειωθεί αρχικά η καχυποψία και η αμοιβαία αίσθηση

εχθρότητας μεταξύ των δρώντων, προκειμένου να υπάρξουν πραγματικές διέξοδοι. 3 Βλ. Πέτρος Παπακωνσταντίνου, ό.π, δημοσιευμένο στο διαδικτυακό τόπο: http://geopolitics-gr.blogspot.com/2012/03/blog-post_1799.html , 11/3/2012, * γίνεται αναφορά σε επιχείρημα του Μάρτιν Ίντικ, στους New York Times. 4 Βλ. Henry Kissinger, The Necessity for Choice, New York, Harper & Row, 1961, σελ. 65.