Озгъан ёмюрню хапарлары бла назмулары

Озгъан ёмюрню хапарлары бла

назмулары

(ООО «Полиграфсервис и Т»)Нальчик 2013

ХУСЕЙИННИ КИТАБЫ 3

От сОставителя

В разное время мне передали несколько тетрадей, в которые соб-ственноручно записали стихи и прозу Темукуева Шахидат Аскеровна и Темукуева Келимат Мухажировна. Поскольку тетради обнаружили после их смерти, то никто из детей, как первой, так и второй, не смог определенно сказать, когда были сделаны записи, которым не менее тридцати лет, и какими источниками они при этом пользовались.

Точно известно, что тексты, написанные на основе арабской гра-фики, обе женщины читать не умели. Они родились после револю-ции и учились в советских школах. Если в их распоряжении и были какие-то книги, изданные до революции, то самостоятельно прочи-тать тексты они не могли. Возможно, что некоторые стихотворения кто-то знал наизусть и продиктовал им.

В тетрадях не указаны авторы стихов и прозы. Некоторые сти-хотворения принадлежат основоположнику балкарской литературыКязиму Мечиеву и исследователями его творчества в последние два десятилетия уже опубликованы. Они почти идентичны тем, что в тетрадях.

После бесед с заинтересованными лицами, было решено тексты, содержащиеся в тетрадях, издать в полном объеме без изменений отдельной книгой, полагая, что при необходимости специалисты во всем разберутся.

Борис Темукуев03.12.2012

хуСЕЙИннИ КИТабы


I. хусейнни Куфагъа баргъаныны хапары

Бисмиллях бла башлап,Бу сёзлени мен тиздим.Хусейинни хапарынНазму бла мен жаздым.

Жюреклеге балхамдыКёргенлеге палахны.Окъуй туруп эшитсенг,Хапарын Кербалакъны.

Мен айтайым, тынгылагъыз,Хусейинни хапарын.Ахлусуна дуниядаКелген къыйынлыкъларын.

Атасы Алий ёлюп,Халифалыкъ битгенде,Бары да халкъгъа ханлыкъМуавия этгенде,

Зулмуну кери ургъан,Адыл низам жюрютген,Расулну ахлусуна Кёп ашхылыкъла этген.

Хасукъда ХусейиннгеКёп хурмет этип болгъан –Ахлусу бла элтипАрбазында сакълагъан.

Шу кюйде тадбир блаБир аз заман кетип,Муавия ауругъанд –Ёлюр заманы жетип.

Озгъан ёмюрню хапарлары бла назмулары6

Сонг уланы ЯзидниОл кесине чакъыргъанд,Айтхан: «Сенсе менден сораХан халифа болагъан.

Зулмуланы кери ур!Адыл болсун муратынгда.Ашхы бол Хусейиннге,Бары да ахлусуна».

Шулай осуят этип,Муавия ёлгенди.Язид тахтада олтуруп,Хан халифа болгъанды.

Язид зулмула этгенд,Фасыкъ ишле жюрютгенд,Магъанасыз адамланыЁлтюрюп, къанла тёкгенд,

Аракъы, чагъыр ичгенд,Эсирген, зийна этгенд,Аманлыкъларын къоймайБек ахырына жетгенд.

Атасы этип кетгенОсуятын тутмагъанд.Досуна, къардашынаТюз кёзден къарамагъанд.

Хусейин шу ЯзидденБир ашхылыкъ кёрмегенд,Ахлусуна тийишлиБир хайырын бермегенд.

Язидни зулмуларынБолмагъанд кётюрюрге.Эгечи СакинатхаБаргъанды билдирирге:


«Хей, Сакинат, кетейикМаккагъа – Мадинагъа,Язидни зулмусунаБолалмайма чыдаргъа».

Чыгъып андан тебирегенд,Мадинагъа жетишгенд,Къардашы МухаммадулХалифагъа тюшгенд.

Язид ёзюне этгенЗулмуланы, зарын да,Къардашы Мухаммадха Айтханд, къоймай барын да.

Мадинада тохтамай,Макка шахаргъа кетгенд.Макканы ахлуларыМынга кёп хурмет этгенд.

Шу заман Макка халкъы,Ибн Зубайыр экенХусейин келлигинеКёп сюйюнюп той этгенд. Ариу ашап, тынч жашап,Тура болгъанд Маккада.Язидни зулмуларыАчыкъ болгъанд халкъгъа да.

Гъиракъ ахлу жыйылып, Уллу-гитче ойлашханд:«Хусейин – халифа», – деп,Барысы да жарашханд.

Хусейиннге бегим этип,Шу жыйынны тиздиле,Ишни, халны билдирип,Кёп къагъыт жибердиле.


Жюз кере къагъыт келгендХусейиннге Куфадан:«Кел, бизге халифа бол,Чыкъ, жюрю деп Маккадан».

Хусейин къабыл этмей,Жазып жууап жибергенд:«Халифалыкъ айырырАхыратымдан», – дегенд.

Чинг артда къагъыт келгендАллахны атын салып:«Язидни зулмуларынСен тайдырырса, барып.

Биз тилеген тилеунюКъабыл этсенг, этерсе,Этмесенг – къыямат кюнСен жууабын берирсе».

Ол заманда ХусейинАллахдан кёп уялгъанд, Уллу атасы МухаммадныЮмметин да ойлагъанд.

Хусейин къабыл этип,Къагъыт жазып билдиргенд,Къагъыт бла КуфагъаМуслимни да жибергенд:

«Мен келгинчиннге сизге,Муслим намаз къылдырыр,Нугъман хакимигизди, Хукмуланы билдирир».

Бу къагъытны да алып,Муслим Куфагъа баргъанд,Куфаны ахлусунаБу къагъытны окъугъанд.


Къууанчны ачыкъ этген,Кёп сюйюннген адамла,Сонг Нугъманны КуфадаХаким этип къойдула.

Хусейин жюрюп баргъандСакинатны жанына.Къагъыт жазгъанын айтхандЭгечи Сакинатха:

«Халибиз барыргъадыБарыбыз да Куфагъа.Керек затланы алып,Сен болуш къуралыргъа».

Сакинат бу хапарныСюймегенин билдиргенд:«Мухаррам ай кетгинчиСабыр эт, – деп тилегенд.

Уллу атам Мухаммад,Эшитгенме, айтхан эди:– Мухаррамда тёгюлюрХусейини къаны, – деп.

Къардашым Хусейин,Бир къоркъуу салдынг манга.Къоркъама, бу душманлаЗаран этерле деп, санга».

«Хей, Сакинат, къадаргъаЫразы болургъа керек.Ыразы болмагъан кишиБолур Аллахдан кери.

Сен къадаргъа ыразы бол,Ишни Аллахдан кёрюп.Киши къадардан къутулмазСабыр болуп, сакъ туруп».


Жиляй туруп, СакинатЭшикге чыгъып кетгенд,Бир къызыл топуракъныАлып келип кёргюзтгенд:

«Бу балчыкъны ЖабраилКелтирип мында салгъанд.Ол келтирген заманда,Къагъыт кибик, акъ болгъанд.

Сени атанг АхматхаЖабраилни айтханы: – Шу топуракъда болурХусейинни ажалы.

Хыйсап этип къарасанг,Шуну бир белгиси бар. Шу балчыкъ къызыл болур,Ёлсе, къызыл къан тамар».

Къызыл болуп кёргендеСакинат шу балчыкъны,Таууш этип жилягъанд,Билип къадар жетгенни.

«Илляллахны» да окъуп,Хусейин ёрге турупАйтхан эди: «КъадарданКиши болмаз къутулуп,

Азал кюн артха тюшмез,Такъыйкъа алышынмаз.Къадарымдан мен къоркъуп,Юйде туруп жарамаз.

Хусейин юйде турса,Къоркъуп, бугъуп къадардан,Юммет мени уялтырКъыямат кюн Аллахдан».


Дагъыда жиляй туруп,Сакинат айтханд кирип,Абдуллахны жанына:«Хей, бизни Макка шериф,

Къардашым ХусейинКуфагъа бара турад,Мени айтханымы этмей,Жюрегими жара турад».

Абдуллах туруп баргъан,Кёзжашлары да агъа.Тилеген Хусейинден:«Сен барма, – деп, – Куфагъа».

Хусейин тынгыламагъан,Маккадан чыгъып жолгъа,Жетмиш жети жан блаЖетишгенд Мадинагъа.

Мухаммадул халифаКъардашына баргъанда,Ауруп тёшекде жатыпМухаммадны тапдыла.

Мухаммад къарап айтханд:«Бу къатынла, бу жашла,Бу не иш, бу не хапарла?Битеу нёгер, къардашла».

Хусейин айтды: «КуфаданКъагъытла келди манга,Мени халифа этип,Чакъырдыла Куфагъа».

Мухаммад кёп жилягъанд.Барма деп, бек тилегенд,«Мени бла тур», – дегенд.Шугъа жууап бермегенд.


Сонг Мадинаны халкъыБарысы да келдиле.«Бизни бла мында тур,Биз сакъларбыз», – дедиле.

«Сен бизни бийибизсе,Сюйсенг – уруш, сюйсенг – ур,Кёзюбюзге нюр болуб,Бизни ичибизде тур.

Халифа болургъа сюйсенг,Биз халифа этербиз.Язид, келип, дау этсе,Сени ючюн жан берирбиз.

Куфа Гъиракъ ахлусуЫшаннгылы халкъ тюйюлдю,Санга этген бегим даКерти тюйюлдю – алдауду.

Атанг арслан Алийге,Къардашынг ХасаннгаШула не этмедиле,Бары да ачыкъ санга.

Энди сен турмай эсенг,Ары бармай, бийибиз,Сен изну бер бизге да –Сени бла келирбиз».

Биргесине барыргъа Хусейин изну бермегенд:«Сау болугъуз, къайтыгъыз,Келмегиз», – деп тилегенд.

Мухаррамны тёрт кюнюнМадинада жиберип,Бешинчи кюн раудагъа, Зияратха да кирип.


Жетмиш жети жан блаХусейин минип жюрюгенд,Кёкдеги мёлекле,Тюшюп, аллына келгенд:

«Аллах бизни жибердиСанга болушлукъ этерге,Сен баргъан КуфагъаСени бла кетерге».

Хусейин айтханд: «СизгеМен керекли тюйюлме.Бир Аллахдан ёзгеденМен болушлукъ излемен.

Манга киши дау этмез,Мен да бармайма даугъа.Топуракъ тартып барамаМанга жазгъан къабыргъа».

Мадинаны ахлусуЖиляй-жиляй къайтдыла:«Сен Аллахха аманат.Ахшы жол», – деп айтдыла.

II. Куфа ахлу къагъытла жазып хусейин жолгъа чыкъгъаныны

Язид билгенини хапары

Хусейинни хапарыШу Язидге эшитилгенд,Олсагъат къагъыт жазып,Болушчусуна ийгенд:

«Куфаны жамауаты,Къагъытла да жиберип,


Хусейинден тилегенд:„Халифа бол бизге“, – деп.

Хусейин жолгъа чыкъды,Барыргъа деп Куфагъа,Бизни тайдырып, кеси Хан халифа болургъа.

Аскер бла аллынаЧыкъ, буюрама санга!Хусейинни башын кесип,Терк жибер сен манга».

Ибн Зият ЯзидниКъагъытына къарагъанд,Аскерлерин да алып,Алгъын Куфагъа баргъанд.

Куфаны ахлусунаУллу къоркъуула бергенд.«Хусейиннге сиз этгенБегимни бузугъуз», – дегенд.

Шу кюн жигитле болупБегим къагъыт жазгъанла,Ибн Зиятдан къоркъуп,Шу бегимни буздула.

Мынафыкъ ибн ЗиятКёп адамла жибергенд:«Бусагъат ёлтюрюгюзМуслимни!» – деп билдиргенд.

Этеклерин да чалып,Билеклерин чюйюрюп,Муслим шу адамлагъаЧапханд, сюнгю суууруп.


Душманларын ёлтюрюп,Шуладан къанын алгъанд,Сонг кесин да ёлтюртюп,Шу жерде шейит болгъанд.

Сонг ибн Зият ХусейинниЖолун кесерге баргъанд,Мынафыкъладан жыйып,Уллу аскер къурагъанд,

Жашагъан жерлеринеКъагъытла айландыргъанд,Куфаны журтларыныЧауушлары къычыргъанд:

«Хусейинни башын кесипКим алып келсе манга,Он жылгъа башчы этерме Ол кишини мухафазгъа».

Сагъитни уланы Умар:«Мен келирме», – деп тургъанд.Атасы жаннет ахлу,Уланын Аллах ургъан.

Жети минг аскер блаКъолайсыз Умар чыкъгъанд,Хусейиннге Фурат деген Ёзенни жолун къыркъгъанд.

Ажашхан ибн Хасин,Шаммар ибн Жаушин –Экиси да чыкъдылаКесерге Хусейинни башын.

Мынафыкъланы башыЧекден озуп ажашханд.Минг атлыгъа баш болуп,Ибнурабигъи да баргъанд.


Хуррудан туугъан ХажарЭки минг атлы блаМинип, чыгъып жюрюгендШуланы ызы бла.

Сайидуна ХусейинМадинадан тебирегенд,Фуратны жагъасындаБир журтха келип киргенд.

Бу журтну ахлусуна:«Шу не жер?» – деп сурагъанд.«Кербалакъ», – деп айтханда,Хусейин тохтап къарагъанд.

Хусейин ийисгегендШу жерден балчыкъ алып.Дагъыда балчыкъ алгъанд,Бир адырдан чыгъарып.

Эки да балчыкъны ийисиБирге ушаш болгъанда,Шу топуракъда къабырыБоллугъун ангылагъанда,

Атылып, атдан тюшгенд,Сёлешгенд адамлагъа:«Шу жерде ёллюгюмюХали билинди манга, –

Ёзюню ахлусунаЭтгенд кёп насихатла, –Чархыбыздан чыгъарлаШу жерде сыйлы жанла.

Бизни жигит уланлаБу жерде къырылырла.Къолу-аягъы къысхалаШунда жесир болурла.


Шунда боярла къанымаСакъалымы, къашымы.Къой кибик, жыгъып, мениКесип алырла башымы».

Къатынлагъа, жашлагъаШунда чатыр къургъандыла, Чатырны тёгерегинЁзлери алып тургъандыла.

Хусейин, кирип чатыргъа,Сёлешгенд Фатиматха, Умукюлсюннге, Сакинатха,Уркъуятха, Гъатийкъатха:

«Мени сыйлы эгечлерим,Файгъамбарны къызлары,Мен ёлгенде чыкъмасынСарнауну тауушлары.

Бетигизни жыртмагъыз,Тобукъланы урмагъыз,Аллахыгъызгъа ассыМени ючюн болмагъыз».

Къатынла жилядылаУллу тауушла этип:«Не эте тураса? – деп, – Бизге шулай да айтып.

Сен ёлюп, биз дуниядаНе кюн кёрюп турайыкъ?Багъалы юй ахлунгаНе бет бла къарайыкъ?

Бу ууакъ жашларынгаЖазыкъсынып ким къарар?Къыйыныбыз-тынчыбызны,Бизге, келип, ким сурар?»


Хусейин сёлеше туруп,Сауутларын байлагъанд.Къаршы аллына келип,Аскерле ёрге тургъанд.

Суууруп къылычын да,Хусейин алгъа чыкъгъанд,Аскерлеге да къарап,Къылычына таяннганд.

Айтханд: «Хейле, мен кимме?Билмеймисиз мени сиз?Не гюнахымы билип,Къанымы халал этесиз?»

Шула айтханд: «Биз сениКим эсенг да билебиз.Билсек да, къайгъырыу жокъ,Биз сени ёлтюребиз».

Сонг Хусейин бурулуп,Къайтып чатыргъа кирген,Мынафыкъланы сёзюнАхлусуна билдиргенд.

Жюреклери ол заманСуусапдан хали битгенд.Ол заманда къатынлаЖиляп, тауушла этгенд.

«Кёп сюйюлген юй ахлум,Сыйлы да эгечлерим,Бек керекли кюнюмдеБолдугъуз жолдашларым.

Шёндю заман тюйюлдюСизге манга жиляргъа.Мен бир сёзле айтайым,Ахшы тынгылагъыз манга.


Битеу аламны бийи Файгъамбарны ахлусу,Фатимат Захраны Сыйлы болгъан ахлусу.

Аллахны къадарынаКерти ыразы болугъуз.Уллу атагъыз МухаммадныСюннетинде туругъуз.

Биз кёрген къыйынлыкъла,Бизге келген зулмулаКъыямат кюн болурлаБизге кёп ахшылыкъла.

Аллах ючюн дуниядаЧархын къыйнап, жан къойгъан –Олду хыйсап соруусузЖаннетлеге баралгъан».

Убейдуллах ибн Зият,Мынафыкъ итден туугъан:«Не эте турасыз? – деп,Умаргъа къагъыт жазгъанд. –

Не ючюн дау этмейсиз,Хусейинни нек ёлтюрмейсиз?Башын да кесип мангаТерк неге жибермейсиз?»

Умар туруп аскерниХусейин таба бургъанд.Шу кюн Мухаррам айныАлтынчы кюню болгъанд.

Хусейин атха миннгенд,Сауутларын да тагъып,Къылычын да сууурупЧапханд, аскерге къарап.


Къозу сюрюуге киргенБёрю этерик ишниЖангыз Хусейин этгендАскерлеге шу ишни.

Душманла шуну кёрюп,Аскерге жангыз кирип, Айта болгъанд: «Алийден,Туугъаны белгили», – деп.

Хусейин къылыч уруп,Минг аскерни да къырып,Ахлуларына къайтхандТалып, суусапдан жанып.

Сонг уланладан бириЧыгъып шулагъа чапханд,Кёп аскерни да къырып,Кеси да шейит болгъанд.

Сонг дагъыда ХусейинЧыгъып чапханд шулагъа.Ала да мынга чабыпЖууукъ келгенд чатыргъа.

Хусейин шу кезиудеБеш жюз киши ёлтюргенд.Сонг Хусейиннге къарапШуладан биреу келгенд.

Сонг аскер барысы даХусейиннге чапдыла,Мынафыкъла айланып,Араларына алдыла.

Хусейин тёрт да жаннгаКъылыч урду талгъынчы,Къырды Шаммарны халкъын,Хар жерде бири къалгъынчы.


Сонг къылычын да къоюп,Къоллары бла тутупЭкеуню бир-бирине,Ёлтюре болгъанд, уруп.

Сонг Хусейин суусапданЖанып халы битгенди:«Жандынг, кюйдюнг», – деп айтып,Ахлусу жарсыу этгенди.

Хусейин айтханд Аббасха:«Мени багъалы ахлум!Тур, бир аз суу мадар эт».«Этейим, этейим, хазырма, –

Деп, жууап берип,Аббас аллына келгенд, –Мени жаным ХусейиннгеКъурман», – деп, атха миннгенд.

Аскер чыгъып АббасныАллын алып тохтагъанд.Аскерни эки жарып,Аббас Фуратха баргъанд.

Аббас атындан тюшюп,Шу Фуратдан суу ичгенд,Хусейиннге суу алыргъаТулукъну ауузун тешгенд.

«Суу алыргъа къоймайбыз», – деп,Аскер юсюне келгенд.Шула бла тюйюшюрге Аббас атына миннгенд.

Аббас анда тюйюшюп,Душманларын ёлтюргенд.Шу майданда тёгюлюп,Къан ёзенле кёрюннгенд.


Марид деген бир душман,Аббас аскерге салгъанХалгъа къарап, бир жердеТёзалмай тура болгъанд.

Аскерге ачыуланнганд,Уллу тауушла этгенд.Аббас бла тюйюшюрМураты болуп келгенд.

Такъыя, кюбе кийип,Ала атха да минип,Марид чыгъып сёлешгенд,Аббасха жууукъ келип:

«Хей, жаш, бизге дау этме,Сауутларынгы тайдыр!Санга даугъа келгенле,Сен жашса деп, аяйдыр.

Мени жюрегим къаты,Мен санга жазыкъсынмам.Ёзгеле къойгъан сени,Шула кибик мен къоймам».

Аббас айтханд: «Хей, душман,Керти, мен кичи жашма,Бу ауур сёзлени айтып,Мени ачыуландырма.

Файдасыз кёп сёлешип,Керексизле айтаса,Самали жерни сюрюп,Къызгъан урлукъ чачаса.

Мени кичи жаш кёрюп,Ауузунга женгил алма.Бу жаш манга не этер деп,Асыры бек къууанма.


Сен эшитмегенмисе,Алий атам болгъанны?Аталаны ызларынБалала эталлыкъны».

Марид Аббасха чапханд,Жууукъ келмеге къойгъанд.Аббас тутуп сюнгюсюнТартып, чыгъарып алгъанд.

Марид малгъун бек къоркъгъанд,Тамам сыфаты битгенд,Тюртгенд Аббас Маридни –Ол, тёнгереп, атдан тюшгенд. Марид семизлигинденТуруп онгарылмагъанд.Шаммар кёрюп, аскергеКъычырып, къуугъун салгъанд.

Хабашили бир улан,Кёп ахшы аты бла,Шу атына да минип,Жетишип келе болгъанд.

Марид кёрюп къычыргъанд:«Атны манга келтир, терк!Атны да манга берип,Сен Аббасны ёлтюр», – деп.

Аббас келмеге къойгъанд,Уруп атдан тюшюргенд,Кесини атын къоюп,Муну атына миннгенд.

Аббас къамичи урупШу атны тебиндиргенд,Аскерни эки жарып,Жан Хусейиннге келгенд.


Аскерле жан-жанынданХусейиннге жюрюгенд.Шу арада МаридниАббас барып ёлтюргенд.

Шуну башын да кесип,Аббас аскерге чапхан,Кёп мынафыкъны къырып,Юй ахлусуна къайтханд.

Къатынына, жашынаАббас сёлеше болгъанд.«Терк бол, Аббас», – дегенБир тауушну эшитгенд.

«Хазырма», – деп жууап берип,Атына минип чапханд.Жап-жангыз ХусейинниТюйюше туруп тапханд.

Хусейин бла бирчаАббас шунда тюйюшгенд,Аббасны онг билегинЗарарат уруп кесгенд.

Билегим кесилди деп,Хали алышынмагъанд –Солакай къолу блаКёп адамланы къыргъанд.

Сонг келгенд бир мынафыкъАты Абдуллах деген.Шу да кесип ташлагъандАббасны сол билегин.

Сонг Хусейин АббасныТёммегин да кётюрюпАхлусуна келтиргенд,Кёп адамны ёлтюрюп.


Бири айтып, бири тынгылапШугъа кёп жилядыла.Сонг жиляуну да къоюп,Туруп, намаз къылдыла.

Аллахха махтау блаШу кечеде танг атханд.Эрттен Хусейин АббасныДагъы эсгертип жилятханд.

Сонг Хусейин дау этгенд,Чыгъып, шу душманлагъа:«Бир Аллахымдан башхаБолушлукъ жокъду манга».

Ахырында бары даЧыгъып къазауат этгенд,Хусейинден ёзгеси, Бары да къалмай, битгенд.

Бары да шейит болуп,Хусейин жангыз къалгъанд.Сонг барып кичи жашынХусейин къолуна алгъанд.

Къойнундагъы жаш блаХусейин чыкъгъанд къыргъа.«Хей, адам, – деп, ХусейинКъычыргъанд душманлагъа, –

Бу жаш суусапдан жанып, Битип барады иши,Шугъа уртлам суу бериргеЖокъмуду шунда киши?»

Бир мынафыкъ жаясынХусейиннге марап атханд,Окъ келип шу жашчыкъныКёкюрегине батханд.


Сонг Хусейин къарагъанд –Къойнундагъы жаш ёлгенд.Ёлген жашны келтирипУмукюлсюннге бергенд.

Умукюлсюн Хусейинден Жашны къолуна алгъанд, Араларына да салып,Барысы да жилягъанд.

Фатимат бийим тапхан, Арслан Алийден туугъан,Мухаммад файгъамбарныКёзюню нюрю болгъан

Хусейин къалды жангыз,Къардашлары къырылып,Мынафыкъла чархына Онгсуз жарала салып.

Халына къарап айтхан:«Мени мудах этдиле Къардашларым, бары даМени ючюн жан бердиле».

Къарады – сёлеширге Бир кишини тапмады,Сонг башын да кётюрюп,Къатынлагъа къарады.

Къолларын да кётюрюп,Алгъа барып, дууа этипХусейин кёп жилягъанд,Мудах назмула айтып.

Сыйлы жаны чархынданАйырыллыгъын билгенде,Бир гитче улан жашныКёзю кёрюрге сюйгенде,


Эгечине Зайнафха айтды: «Жашны келтир деп, Бюгюнден сора кёрюшюрМадар бизге жокъду деп.

Фатимат бийим тапханБек сыйлы эгечлерим,Кёп сюйюлген юй ахлум,Ахырат жолдашларым.

Артда кёргенимди деп, Сизге сюйюп къарайма.Мен халими айтыргъаКюнюгюзню аяйма.

Уллу атабыз ХабийбуллахМанга тюшюмде келди.Мен дуниядан кетерниАйтып манга билдирди.

Анам Фатимат келдиСени сагъыннганма деп,Жаннетни эшиклериСени ючюн ачылгъанды деп.

Узакъ къалмай, терк келДеп, осуят этдиле.Манга шулай да айтып,Экиси да кетдиле.

Баям, заман жетишдиМен сизден айырылыргъа.Сау-саламат туругъуз,Ассы болмай Аллахха».

Сонг бары да къатынлаТаууш этип жилягъанд,Кёкдеги мёлекле даТамашагъа къарагъанд.


«Я Аллах!» – деп къычырып,Аллахына ышаныпХусейин атха миннгенд,Жан къылычын да тагъып,

Билеклерин чюйюрюп,Этеклерин да чалып.Салауат сала туруп,Душманлагъа къычырып:

«Мен кимни уланыма?Кимди мени тапхан ана?Аллахны да къылычы,Динни да чигинжиси, –

Аллахны арсланы, – деп,Расул ёзюне айтханд.Ёзюню хукъмусунаАсхаплары да къайтханд.

Темирден къуюп этгенЖети эшиги болгъан,Бир сагъатны ичиндеХайбар къаланы алгъан.

Шуну темир эшигинБир къолу бла алыпТашлагъанд. Сонг болалмагъанШуну къыркъ киши салып.

Аллай арслан АлийниУланыма, билигиз!»Суууруп къылычын да,Айтханд: «Бери келигиз!»

Уллу таууш да этипАйгъырын тебиндиргенд.Душманланы ичинеКъыртчыгъа кибик киргенд.


Тюшге дери тюйюшгенд,Душманланы да къыргъанд.Кёп жарала да тийип,Талып, суусапдан жаннганд.

Эрттеден жауун жаууп,Татымлы да акъмагъанд,Кербалакъны майданыКъан ёзенледен толгъанд.

Бир минг беш жюз кишиниХусейин бюгюн ёлтюргенд.Анда къарыусуз болуп,Къайтып, чатыргъа келгенд.

Къаны кетип, хали битип,Хусейин чатырда жатханд,Солуу тапмай, жукъламайШу кечеде танг атханд.

Танг болгъанда, Хусейин,Туруп, намазын къылып,Кёп аманатла этгендЮй ахлусуна къарап.

Сонг атына да минип,Къылыч уруп, жол салып,Фуратны жагъасындаТюшгенд, суусапдан жанып.

Кеси да, айгъыры да Суу ичерге деп келгенд.Адамлыгъын тас этгенУмар шуну эшитгенд,

Аскерлеге буюргъанд:«Терк-терк ары жетигиз!Айгъырына, кесине даСуу уртлам ичирмегиз,


Шула анда суу ичип –Суусаплары къанарла,Жанлы, къууатлы болуп, Бизге бир хал салырла».

Шулай да айтып, УмарХусейиннге къычыргъанд.Ашыгъып суу ичмез деп,Шу алдауну ойлагъанд:

«Ичинде ахлунг блаЧатыргъа от салдыла,Къызланы, къатынланы Жесир этип алдыла.

Алийни уланыса,Жашырыргъа жараймыд,Юй ахлунгдан жашырынСуу ичгенинг къолаймыд?»

Шу Умар айтхан затныКерти сунуп, элгеннгенд, Секирип, ёрге туруп,Алгъан сууу тёгюлгенд.

Хусейин алгъасаннган,Суусапны да унутханд,Айгъырына да минипЧатыргъа къарап чапханд.

Къараса – къатынла да,Жашла да сау-саламат.Айтханд: «Мени алдадыУмар ахлу далалат».

Жан Хусейин келди деп,Къатынлары сюйюннгенд.Суу алып келгенди деп,Бары да умут этгенд.


Хусейин кёп къыйналыпУмар алдагъанына,Барыргъа деп, ант этгенд,Дагъыда шу суулукъгъа.

Аллахны душманларыАллын алгъа чыкъдыла,Хусейинни аралап,Тёгерегин алдыла.

Къылычын да суууруп,Дау этерге къарагъанд.Суусапдан хали битип,Къарыуу да болмагъанд.

Шу жерде ХусейинниДушман ортагъа алгъанд,Тёрт жанындан айланып,Бары да бирден ургъанд.

Окъла келип ХусейинниКюбесине чанчылгъанд,Кирпини юсюндегиТегенек кибик болгъанд.

Сонг юч айры окъ келипЖюрегине чанчылгъанд,Тартып, окъну чыгъарып,Темири ичинде къалгъанд.

Мынафыкъла шу жердеТёрт жанындан киришген,Хали битип ХусейинБютюнлей жерге тюшген.

Синанун малгъун келип, Арт желкесине ургъанд,Башы да, сакъалы даКъызыл къаннга боялгъанд.


Хусейин айтханд къарап Сакъалдагъы къанына:«Шу кюйюнлей барырмаМен Аллахны аллына».

Шу заман Умар айтханд:«Не этесиз сёлешдирип? Терк манга жиберигиз,Алыгъыз башын кесип».

Ибнузайдил асхабыБашын кесерге баргъанд.Буту-къолу къалтырапЖууукъ барып болмагъанд.

Дагъыда бир малгъунЖууукъ юсюне баргъанд,Сакъалындан да тутуп,Къылычын да сууургъанд:

«Мен шуну башын кесип,Алмай къоймам», – деп, айтханд.«Кимди шу?» – деп, ХусейинКёзюн ачып къарагъанд.

Шу мынафыкъ кёргенде Хусейинни кёзлерин,Къачып юсюнден тюшген,Сёлешалмай сёзлерин.

Хусейинден къоркъдунг деп,Айып этдиле адамла.Ол айтды: «Айып этмегизМен башыма къоркъгъаннга».


III. хусейинни башын кесген малгъун Шаммар Жаушинни жашы

Мынафыкъ малгъун ШаммарБарып атындан тюшюп,Халы битген ХусейинниКёкюрегинде олтуруп,

Сакъалындан да тутханд,Бойнуна шашка салгъанд:«Башынгы кесейимми,Хей, Хусейин?» – деп, айтханд.

Жаны-чархыны халынХусейин тергеп къарагъанд,Башын кётюрюр чакълыЧархында хал тапмагъанд:

«Мени сояр умутдаШу юсюмде олтургъан,Бети, уяты битген, ким Болду? – деп, сурагъанд. –

Хей, мынафыкъ, иймансыз!Мен кимме, билмеймисе?Кесерге уялмаймысаЁлген кишини башын?

Башынгы кесейим деп,Бюгюн манга сурайса,Тамбла файгъамбаргъа Не бет бла къарарса?

Къыямат кюн хар жан даФайгъамбаргъа баргъанда,Шафауатын умутлапБары да халкъ тургъанда.


Шафауатланы иеси –Атабыз МухаммадхаКъарай ёзлю барырса,Шафауат этмез санга!»

«Керек тюйюл, тынгыла,Атангы шафауаты!Бюгюн манга керекдиЯзидни берлик саугъасы.

Язидни ыразы этипУллу саугъа алама, Мухафизледен биринеБарып, башчы болама».

«Хали билдим – сен мениКъоймазынгы ёлтюрмей.Санга къаршы турургъаМени къолумдан келмейд.

Бир ичер суу берсенг а,Сен мени ёлтюргюнчю,Жаннган кёкюрегимиСууутайым ёлгюнчю».

Жарсыуу жокъ мынафыкъБир ичер суу бермегенд.«Кёзжашынг сууду санга,Шуну ичип тур», – дегенд.

Хусейин этген насихатКъулагъына кирмеген,Язид берлик саугъаныШафауатха бермеген.

Хусейин айтханд Шаммаргъа:«Бетинги бир кёргюзт деп, Къарайым, файгъамбарныСёзю нечик кертиди», – деп.


Къарагъанды сыфатынаХусейин хыйсап этип,Шаммар шугъа кёрюнедиИт сыфатха да кирип. Чачы – тонгузну тюгю,Онг кёзю да сытылгъанд,Къарагъан къоркъур кибикАман тюрсюнлю болгъанд.

Хусейин сейир этип: «Аллаху акбар! – дегенд, –Атам файгъамбар мангаБу кюнню айтханды, – дегенд. –

Мени балам, Хусейин,Сен адамдан ёллюксе.Тонгузгъа, итге ушап,Ол адамны кёрлюксе».

Ол малгъун ачыуланнганд,Къылычын да сууургъанд,Сояргъа деп ХусейинниЖыгъып, бойнуна салгъанд.

Эки-юч кере тартхандКючюн-къарыуун салып,Тамагъындан кесергеКюрешип – болалмагъанд.

Хусейин айтханд: «АллахныКёп эсгерген тамакъды,Мынафыкъны къылычыШу мени кесалмазды».

Хусейин шу малгъуннгаЖелке жанын бургъанд.Артындан таба союп,Ауал къанын акъдыргъанд.


Сюнгюсюне да чанчып,Байракъ этип кётюргенд,Элтип Хусейинни башынИбн Зиятха бергенд.

Кёкле къаты кюкюрепЖерге къызыл къан жаугъанд,Кюнню жарыгъы кетип,Дуния къарангы болгъанд.

Шу кюнде ХусейиннгеЭлли сегиз жыл толгъанд.Мухаррамны онунчу кюню – Итни кюню болгъанд.

Кёкден бир таууш келгенд:«Хейле! – деп къычыргъанд, – Бир ийманны ёлтюрдюУллу иймандан туугъан.

Жаннет ахлуну бийин –Хусейинни сойгъанды,Шуну ахлусун жайып,Къум аулакъда къойгъанды!»

Шу тауушну эшитип,Руха ниятла, жанла,Къуугъун чыгъып бары даХауада тохтамагъандыла.

Къарагъанд – не таууш деп,Кёклеге кётюрюлюп,Кёрюндюле асхаплаРасул бла жыйылып.

«Хей, аман!» – деп файгъамбар,Бармакъларын да къабып,Алий къылыч суууруп,Айлана болгъанд, чабып.


Фатимат жиляй туруп,Кёзжашлары да агъып,Урушуп айта болгъандМынафыкълагъа къарап:

«Хей, къызбай мынафыкъла!Алгъасанмай туругъуз,Къыямат кюн болгъанда,Сиз манга жолугъугъуз.

Хусейинни ёлтюрюпСиз халифа болдугъуз,Къатынларын, къызларынЖесир этип къойдугъуз.

Уарисни сюйюнмекни Хан халифа болдукъ деп,Хусейинни ёлтюрюп,Биз дунияда къалдыкъ деп.

Магъанасыз дуниядаКёп узакъ жашамазсыз,Халал татыулу кюйдеАшыгъызны ашамазсыз.

Ненчасы арсланы барСизни хатагъыздан ёлген,Сизге къазауат этергеБичакъларын билеген.

Суусаплары къанмазлаИчмей туруп къаныгъызны,Ырахатланып жатмазлаАлмай туруп жаныгъызны.

Тынгыла, къыямат кюнГюнах-сууап сюзерле,Хусейин ючюн дертинАлып манга берирле».


Бу хапарны эшитгендеМынафыкъла бек къоркъгъанд.Къалтырап, бир-биринеСёлешалмайын болгъанд.

Хур къызлары ХауаданХусейиннге эс къойгъанд,Мёлекле жыйылыпТагъызиятха олтургъанд.

Жер юсюндеги жинлеКъуугъун этип чапдыла,Хусейинни ёлюгюнБашы кесилип тапдыла.

Аллахдан тиледиле:«Шуланы биз къырайыкъ,Биз шулардан Хусейинни Дертин-ачыуун алайыкъ».

Хусейинни чархынданКёкге ариу нюр чыкъгъанд,Мынафыкъла, шу нюрнюКёрюп, тамаша болгъанд.

IV. хусейинни айгъырыны хапары

Хусейинни айгъырыШу майданнга да келип,Къычыра, кишней туруп,Айлана болгъанд жюрюп.

Хусейинни тёммегинИзлей туруп къыдыргъан,Эси бла шундагъыТёммеклеге къарагъан.


Сонг бир башсыз тёммекниАйгъыр юсюне баргъанд,Уллу тауушла этипХусейинни таныгъанд.

Кёп кишнегенд, къычыргъанд,Жерге жатып аунагъанд,Хусейинни къанынаБетин-башын боягъанд.

Умар, къарап шу атха,Къычыргъанд адамлагъа:«Барып, тутуп шу атныКелтиригиз, деп, манга».

Сонг адамла жюрюгенАтларына да минип,Тёгерегин алгъандылаАйгъырны тутаргъа деп.

Айгъыр шулагъа чапханд,Малтагъанд, къапханд, тепгенд,Жыйырма беш атлыны,Тогъуз атны ёлтюргенд.

Сонг Умар къарап айтханд:«Айгъырны алай къояйыкъ.Къоюгъуз, не этер энди, Биз шугъа бир къарайыкъ».

Къычырып, кишней туруп,Айгъыр чапханд чатыргъа.Ол тауушну эшитгенде,Къатынла чыкъгъанд къараргъа.

Къарасала – ат жангызлай,Хусейин жокъ, кёрюнмей.Балчыкъда къаннга батханАтны юсю билинмей.


Ат къарап къатынлагъаЖаман тауушла этгенд.Шу заманда къатынлаХусейин ёлгенин билгенд.

Айгъыр да, къатынла даЖиляп, бушуулу болгъанд.Кёкдеги мёлеклеТамашагъа къарагъанд.

Хусейинни жанынаАйгъыр дагъыда барып,Уллу тауушла этип, Чапханд, Фуратха къарап.

Фуратны жагъасындаАйгъыр шу кюн кёрюннгенд.Шу кюнден сонг айгъырыНе болгъанын билмегенд.

Къатынла да айталла:«Айгъыр дунияда барды,Ахырзаманда МахтиШугъа минип чыгъар», – деп.

V. Къатынланы, жашланы жесир этгенлерини хапары

Шу заманда къатынлаЧатыргъа киргенд, къайтып,Жиляй туруп болгъанла,Бири тохтап, бири айтып.

Сонг тышындан къатынлаАякъ тауушла эшитгенд.Къарасала – мынафыкълаЧатаргъа кирип келген.


Эриши сыфатлары,Къынгыр къарай кёзлери,Жарсыусуз жюреклери,Ангыланмагъан сёзлери.

Къатынланы тутдула,Юсюн-башын жыртдыла,Кийимлерин да алып,Этин-бутун ачдыла.

Бууунлукъларын алгъанд,Билеклерин сыдырып.Сыргъаларын сыйыргъанд,Къулакъларын да жыртып.

Жарала тийип жатханХусейинни кичи жашын – Тартып, жастыгъын алып,Жатаргъа салгъан башын.

Хусейинни къызы болгъанд, –Фатимат деп, ат къоюп,Шуну сыргъасын алгъандБир мынафыкъ, суууруп.

Сонг Фатимат къарагъанд,Аллахына ышаннганд:«Къолларынг кесилсин!» – деп,Мынафыкъны къаргъагъанд.

Фатиматны дууасынАллах да къабыл этгенд.Мухтар келип малгъуннуЭки къолун да кесгенд.

Аякъларын да кесип,Кюйдюргенд, отха салып.Муридле къарап болгъанд,Шугъа не этсе да къанып.


Жалан аякъ, жалан баш,Къатынланы жюрютгенд.Хусейинни жанынаАскер шуланы элтгенд.

Багъалы бийче къызла,Къурейшли къатынла,Шу кюн мынафыкълагъаКъул-къарауаш болгъандыла.

Сонг къатынла кёргендеБашсыз тёммек санларын,Душманла уруп салгъанЖюз къыркъ жерде жарасын.

Къатынла жилядыла,Жумушап жыгъылдыла,Зайнаф бир назму айтып, Бары да тынгыладыла.

Къызы Фатимат барыпХусейинни къучакълады,Союлгъан тамагъынаЭлтип башын къаплады.

«Уо, бизни атабыз!» – деп,Къычырды, атын айтып,Хусейинни къанынаБетин-башын боятып.

Ажашхан Умар турупАскерлеге буюргъанд –Шу ёлюкню юсюнденКъатынланы тайдыргъанд.

Аскер келип, шуланыАры-бери да тюртюп, Жюрютгенд, хыны къарап, Тюелеге миндирип.


Куфа шахаргъа бурупТюелени бардыргъанд,Суу табылгъан жерде да, Тюшюп, ичме къоймагъанд.

Кербалакъда къырылгъанШейитлени ёлюклеринКъабыр къазып кёмергеУмар эркин этмеген.

VI. Кесилген башланы Кербалакъдан Куфагъа алып баргъанларыны хапары

Хусейин бла биргеОнжети шейит болгъанд.Онжети шейитни даКесип башларын алгъанд.

Хусейинни башы блаОнсегиз башны салып,Аскер бла жюрюгендУмар Куфагъа барып.

Насыпсыз Умар турупАскерге буйрукъ этгенд. Къурукълагъа да чанчыпБайракъ этип жюрютгенд.

Куфаны эшигинеЖетгенде башла бла.Шугъа къарап жилягъандКъатынла, жашла бла.

Куфа ахлу жыйылыпЭшигинде табылгъанд. Къарап, шуланы кёрюп,Къатынлары жилягъанд.


Келип гитче жашлагъаСадакъа бере болгъанд.Сонг Умукюлсюн турупАдамлагъа къычыргъанд:

«Бизге жарсыу этгенниЮйю-эшиги аусун,Садакъа бергенлениБашларындан таш жаусун».

Жашланы къолларынаБерген затланы алып,Ташлагъан УмукюлсюнКъыргъай орамгъа атып:

«Аталарын ёлтюрюп,Жашларын ёксюз этип,Садакъала бергенлеХали шунда келтирип.

Азап болсун, шу, сизге!Эрлеригиз ёлтюре,Сонг къатынлары келип,Жиляй, садакъа бере.

Намысы жокъ, къызбайла,Мынафыкъла, душманла.Кимден туугъан, кимиди,Сиз ёлтюрген уланла?

Аллахны балахынаЖолугъурсуз, малгъунла!Файгъамбарны ахлусунЁлтюргенле, къыргъанла.

Файгъамбарны къызыныУланын сиз сойдугъуз,Кербалакъ майданындаСиз тёммегин къойдугъуз.


Чыгъарсыз къыямат кюнМахшарны аулагъына,Къарай ёзлю барырсызФайгъамбарны жанына.

Расул къууалар сизниЮмметим тюйюлсюз деп, Хыйсапсыз жаханимниАзабын кёрюрсюз деп».

Шу заман Куфа ахлуЖиляп, бушуулу болгъан,Жарсыуу бар адамлаЭсден тайып, жыгъылгъанд.

Талайсыз болгъанбыз деп,Бир-бирине сёлешген.Сонг шу жесир жашланыТутмакъ юйге кийиргенд.

Къатынланы жанынаИбн Зият да баргъанд,Урушуп, жаман айтып,Шу жюреклерин жаргъанд.

Хусейинни ауузунаТаягъы бла тюртгенд:«Шулай ушай санга», – деп,Шу башын тёнгеретгенд.

«Умукюлсюн къайсы?» – деп,Къатынлагъа сурагъанд.«Не этесе, менме?!» – деп,Атылып ёрге тургъан.

«Бары да къардашларынгКербалакъда къырылгъан,Мен шугъа кёп сюйюндюм,Неге да яхшы болгъан.


Жюрегим ырахат болдуХусейинни башын кесип,Жесир болуп, тутулуп,Аллыма сиз да келип…»

Сонг Умукюлсюн айтханд:«Хей, мынафыкъ, хей, душман,Бюгюн сюйюнсенг да сен,Тамблагъа сен сокъуран».

Умукюлсюн урушуп,Айтмагъаны къалмагъанд.Ибн Зият тутулупСёлеширге болмагъанд.

Зайнаф айтханд: «ТамблаАллах низамны къурар,Даучу болуп жагъангданРасул файгъамбар тутар,

Битеу мёлеклениШагъатлыкъгъа келтирир.Жаханим ахлусу деп,Санга оноу этилир.

Шу кюн санга къарарма,Сюйюнюрме, къанарма, Мен кёрген къыйынлыкъланыАхшылыкъ болуб табарма».

Мынафыкъ ибн ЗиятОл заман кёп бузулгъанд,Шулагъа хал билдирмей,Къайтып, юйюне баргъанд.

Сонг чауушха буюргъанд:«Сен къычырып билдир терк,Куфа ахлу бары даМежгитге жыйылсын», – деп.


Уллу жума межгитгеКуфа ахлу жыйылгъанд.Ибн Зият ауаз айтханд, Минарада олтургъанд.

Чинг аллын бир АллаххаМахтау этип сёлешгенд,Экинчи да ЯзидгеКюч, болушлукъ тилегенд.

Сонг фасыкъ ибн ЗиятАрслан Алийни сёкгенд,Хусейинни да сёгюп Халкъгъа насихат этгенд:

«Хусейинни ёлтюрюп,Биз ырахат болгъанбыз,Ахлусун жесир этип,Къолубузгъа алгъанбыз.

Аллахха махтау болсун! –Язидге онгла этген, Жалгъанчыны уланы Хусейинни халек этген».

VII. абудуллах деген эки да кёзю сокъур киши ибн зиятха

къаршылыкъ этгенини хапары

Эки да кёзю сокъур,Жигитлиги айтылгъан,Ибн Зиятха тынгылапАбуллах деген болгъанд.

Ибн Зиятны сёзюнШу Абдуллах ангылагъанд,Кёп ачыуу да чыгъып,Секирип, ёрге тургъанд.


Айтханд: «Хей, ибн Зият,Сени айтханынг не хапар?Хусейинни да, сени да,Танымаймыд адамла?

Сен кесинг да жалгъанчы, Жалгъанчыдан да туугъан,Хакъ Хусейинни къоюп,Жалгъан Язидге аугъан.

Файгъамбарны ахлусунСен сёгесе, хорлайса,Жалгъан хапарла айтып,Минараны бокълайса».

Ибн Зият эшитипАбдуллахны сёзлерин,Ачыуланды, жандырдыИбн Зият кёзлерин.

Къычырды адамлагъа:«Абдуллахны тутугъуз,Алып манга келигиз,Терк болугъуз, туругъуз!»

Бирле тургъанд тутаргъа,Бирле арагъа киргенд.Къардашлары жыйылып,Абдуллахны бермегенд.

Абдуллахны юйюнеКёп адамлала жибергенд.«Аны тутмай келсегиз,Сизге дуния жокъ!» – дегенд.

Сонг Абдуллахны къызыКелип айтхан: «Хей, атам!Сени тутар умут бла Келедиле кёп адам».


Къабыргъагъа тыянып,Абдуллах ёрге тургъанд,Къылычын да суууруп,Келе-келгенни ургъанд.

Элли беш мынафыкъныАбуллах да ёлтюргенд.Сонг Абдуллахны тутупШу малгъуннга келтиргенд.

Аллында ёрге тургъанд,Ибн Зиятха бурулуп.Ибн Зият сёлешгенд,Аякъларын да къагъып.

Абдуллах бюсюремегенд,Къаршы туруп сёлешгенд:«Сен уруп ёлтюресе деп,Мен къайгъырмайма, – дегенд. –

Хусейин бир болмагъан,Бу дунияда не этейим? –Керти сёзюмю айта,Ахыратха кетейим.

Дайым дууа этгенем,Бир Аллахымдан тилеп:„Мени ажалым болсунЧинг аман кишиден“, – деп.

Жокъду хали дуниядаСенден жаман болуп жан,Аллахны да ассысы,Файгъамбаргъа да душман.

Мынга кёп ачыу этдим –Къалдым шейит болмай деп,Мени кибик сокъурла Къазаутха бармай деп.


Хали мен сенден ёлсем,Керти шейит боллукъма,Хусейин бла биргеМахшаргъа чыгъарыкъма».

Сонг мынафыкъла тутуп,Абдуллахны ёлтюргенд.Шу сагъатда хур къызла,Эрише туруп, келгенд.

«Бу манга эр болур», – деп,Хар бири айта болгъанд.Шу хур къызла бла аныЖаны жаннетге баргъанд.

Сонг малгъун ибн ЗиятКъычырып таууш этгенд,Хусейинни башын алып,Орамлада жюрютгенд.

Умарны уланы МахзумБашны алып жюрюгенд,Эки да къолу тюшгенд,Билеклери чиригенд.

Бары саулай чархына Чириген ауруу жайылгъанд,Бармакъ басаргъа чакълыЖарасыз жер къалмагъанд.

Сонг малгъун ибн ЗиятШакъы, къаламын алгъанд,Шамгъа фасыкъ ЯзидгеСюйюнчю къагъыт жазгъанд:

«Биз душман ХусейинниБашын кесип алгъанбыз,Бары да къардашларынБирда къоймай къыргъанбыз.


Куфагъа келтиргенмеБарыны да башларын.Жесир, жазыкъ этгенмеКъатынларын, жашларын».

Шу къагъытны да алып,Келечи Шамгъа келгенди, Язид къагъытны окъупИчиндегин билгенди.

Фасыкъ Язид сюйюннгенд,Атылып, ёрге тургъанд,Жыр айтыргъа жанынаКъарауашын чакъыргъанд.

Сонг Дымышкъы шахаргъа Сюйюнч байракъла такъгъанд.Ол малгъун бу малгъуннга,Къайтарып, жауап жазгъанд:

«Мени жаныма – Шамгъа, Терк жибер сен башланы,Шу башла бла бирге –Къатынланы, жашланы».

Хаулу бла ШаммарныИбн Зият чакъыргъанд:«Башланы алып, ШамгъаБарыгъыз», – деп буюргъанд.

Куфадан чыгъып, жюрюп,Бир къолгъа жетишдиле,Шунда кече къалыргъаАтларындан тюшдюле.

Сонг шу жерде олтуруп,Ашадыла, ичдиле,Хауадан бир къычыргъанТауушланы эшитдиле.


Не тауушладыла деп,Къулакъ салып тынгылагъанд.Мукъмин жинле Хусейиннге Жан аурутуп жилягъанд.

Шула къычыра болгъандМухаммад файгъамбаргъа,Фатимат Захрагъа,Арслан Алий, Хайдаргъа.

Мынафыкъла бек къоркъгъанд,Кече мында къалмагъанд,Андан чыгъып, жюрюгенд,Мосул, Ширазгъа баргъанд.

Бу эки да шахаргъаАллын къагъыт жибергенд:«Атларыбызгъа ашныХазырлап турсун», – дегенд.

Шу эки да шахаргъаШулай къагъыт жетишгенд.Алып къагъытын жыртханд,Келечини тутмакъ этгенд.

Хусейинни ёлтюргенлеБизге да душмандыла.Шулагъа дау этергеЧыкъдыла кёп адамла.

Былайда уруш этипАлтмыш мынафыкъ ёлгенд.Ёзлеринден беш кишиШейит болуп жан бергенд.

Эки да журт ахлугъаЫразы болгъанд къатынла.Сонг Зайнаф дууа этгенд.«Амин», – дегенд къалгъанла.


Къолларын да кётюрюп,Аллахдан кёп тилегенд:«Эки да журт ахлунуСакъла палахдан», – дегенд.

Бу эки да журт ахлуЗайнаф этген дууадан,Къыямат кюн болгъунчу,Сакъланырла палахдан.

VIII. халап деген журтда бир киши бусурман болгъаныны хапары

Шундан чыгъып малгъунла,Хумайгъа жюрюгендиле,Жол юсюнде бир жердеКече къалыргъа тюшгендиле.

Бир киши келе-келип,Тауушха тынгылагъанд –Зикир тауушла эшитип,Терезеден къарагъанд.

Бу киши бир нюр кёрген –Бир жерден кёкге жетип.Къайдан келди шу нюр деп,Къарагъанд, хыйсап этип.

Къарап, нюрню тюбюндеБир кесилген баш кёргенд.Кёкдеги мёлеклеБашгъа къараргъа келгенд.

Киши къарап шулагъаТамаша-хайран болгъанд,Кече юйюнден чыгъыпБашны жанына баргъанд.


Къараса – шу баш бла Кёп уллу аскер болгъанд.«Бу аскерни башчысыКъайсыды?» – деп сурагъанд.

Барып айтханд башчыгъа:«Сиз не адамласыз, – деп, –Бу баш кимни башыды,Сиз къайры барасыз?» – деп.

«Бу – бир къачакъны башы, Алгъанбыз тутуп, кесип,Шамгъа алып барабыз,Язидге саугъа этип».

«Къачакъны аты кимди,Аталары кимледир?Сенден мен кёп тилейме, Шуланы манга билдир».

Башчы айтханд: «КъачакъныАты Хусейин болгъанд,Мухаммад файгъамбарныКъызы Фатимат Захрадан туугъанд».

Шу баш Хусейинни башыБолмакъны ангылагъанд,Киши акъылдан тайып,Шу жеринде жыгъылгъанд.

Эсин тапмай, жайыкъмай,Эки-юч сагъат къалгъанд,Сонг жайыгъып, эс табып,Башны жанына баргъанд.

Шу киши кёп жилягъанд,Кёзжашларын да тёгюп:«Инжилде кёргенимиМен тапдым, керти болуп.


Мен кёргенем Инжилде –Сени башынгы кесерин,Ахлуларынгы кёбюнКъырып, жесир этерин».

Сонг киши, алгъа барып,Шу башчыдан тилегенд:«Бир аз заман сакълайым,Башны манга бер», – дегенд.

Башчы кишиге айтханд:«Он минг алтынны берсенг,Бир аз заман сакъларгъаСен шу башны элтирсе».

Туруп, барып, келтирип, Он минг алтын да бергенд.Къолуна башны алып –Къайтып юйюне келгенд.

Киши шу башны жуугъанд,Кёп ариу тазалагъанд,Ариу ийисле блаКебинлеге чырмагъанд.

Башны аллына салгъанд,Шугъа къарап жилягъанд,Мангылайын уппа этип, Бетин-башын сылагъанд:

«Сегиз да жаннетдегиАхлуланы бийисе,Мухаммад файгъамбарныСен жаннетде кёрюрсе.

Хусейин, сен айтырсаМенден шугъа кёп салам,Жалгъан диннге арт бердим,Керти диним – дин ислам.


Къыйынлы, къыямат кюнЭтсин манга шафауат,Хусейин, сен унутма,Мен да санга аманат».

Шунда башны да алып,Жюрюгенд мынафыкъла,Тюш заманда солургъаБир жер сайлап тюшдюле.

Сонг шу башчы мынафыкъАлтынлагъа къарагъанд.Къап-къара ташла болупШу алтынланы тапханд.

Къып-къызыл алтынланыКъара таш болуп кёргенд:«Эриши болдукъ, айтмагъыз,Шуну кишиге», – дегенд.

Сонг шундан къагъыт жазып,Язидге жибердиле,Дымышкъы журтха жууукъБолгъанын билдирдиле:

«Душманны башын алып, Ахлусун жесир этип,Дымышкъы деген журтхаКеле турабыз, жетип».

Язидге къагъыт жетгенд,Алып, ачып окъугъанд.Аллына жибериргеОн минг аскер къурагъанд.

Аскер чабып жюрюгенд,Байракъларын да алып,Бусурманлагъа ушап,Къычырып, «ля иляха» салып.


Келген малгъунлагъа Баргъанд мынафыкъла,Жолугъуп, бир-биринеХурмет-салам этгендиле.

Была аланы махтап,Ала быланы махтап,Жырлап, той этгендиле,Шунда кёп заман тохтап.

Арап назмула айтып,Бири-бирин сыйлагъанд,Къатынла къарап кёргенд,Жюреклери жарылгъанд.

Шу кюйде къууанч блаДымышкъыгъа баргъандыла –Дымышкъыны ахлусунЖуртдан чыгъып тапхандыла,

Къарап, кёрюп жашланы,Къызланы, къатынланы,Айтдыла: «КёрмегенбизШулай ариу жанланы.

Айып санга тюйюлмюШуланы тутмакъ этип, Кийимсизлей, жалан баш, Жалан аякъ жюрютюп?»

Шунда жюрюп ЯзидниАрбазына жетишгенд.Хаулу барып ЯзидгеЖетишгенин билдиргенд.

Язид айтханд Хаулугъа:«Юйге кийир башланы,Къатынланы, къызланы,Ёксюз болгъан жашланы».


Сора Хусейинни башынХаулу къолуна алгъанд.Шаммар юзюк башланы Элтип аллына баргъанд.

Алий да, къатынла даБиринчи ичине киргенд.Язид фасыкъ барын даЭлтип аллына тизгенд. Язид шуланы кёрюп,Болду жазыкъсынаракъ.Хусейинни уланыАйтханд, Язидге къарап: «Атабыз ХабийбуллахБизни халибизге къарап,Сен не жауап берирсе,Сюелсе санга, сурап?»

Алий шулай айтханда,Фасыкъ Язид уялгъанд. Алийни бутларынданТешип бугъоуун алгъанд.

Кийимле да келтирипКъатынлагъа кийдиргенд,Шунда олтуругъуз деп,Барына да билдиргенд.

Сонг Хусейинни башынСыйлаучугъа салдыргъанд,Шугъа къарап къатынлаБарысы да жилягъанд.

Жаман, эриши сёлешгенд,Хусейинни сансыз этгенд.Шу башны тишлеринеТаягъы бла тюртгенд.


Абузар айтханд Язидге,Таягъын тюрте кёрюп:«Кёп кердюм бу ауузнуФайгъамбар уппа этип.

Эшитдим айта туруп:– Сен жаннетни ханыса,Хабийбуллах атангыЖаныса, рахматыса».

Язид шуну эшитип,Ачыуланып къарагъанд,Абузаргъа урушуп,Юйюнден къууалагъанд.

Шу арада бир къаргъаКелип, къалкъыргъа къоннганд,Язидге къарап жаманТауушла эте болгъанд.

Шу къаргъаны таууушунФасыкъ Язид сюймегенд,Хар саны къалтырагъанд,Тамам сыфаты кетгенд.

Шу сагъатда ЯзидниЮсюне кирип келгендЧюйютлю бир доктору, Аты да Жалут деген.

«Бу баш кимни башы?», – деп,Жалут шугъа сурагъанд.«Бир къачакъны башы», – деп,Язид Жалутха айтханд.

Билирге сюйюп Жалут:«Шуну аты ким?» – дегенд.«Сайид Хусейинди», – деп,Жалутха жууап бергенд.


«Сылтауу неди, Язид, –Шуну башын кесмекни?»«Алыргъа сюйген эдиМенден халифалыкъны».

Фасыкъ Язидге ЖалутКъаршы туруп сёлешгенд.«Халифалыкъ сенден эсе,Хусейиннге тийишли, – дегенд. –

Халифалыкъ ХусейинниАталарындан къалгъанд.Ёзюне тийишли хакъынХусейин излей болгъан.

Чюйютлени адетиАчыкъ тюйюлмюд санга? – Дауут файгъамбар ючюнХурмет этдиле манга.

Мени аталарымыКъыркъынчысы Дауут деп,Аякъларымы уппаЭтдиле мени, келип.

Тюню-кюню ичигиздеИгиликлени этгенд,Аламгъа рахмат этипАллах ёзюн жибергенд.

Бары да файгъамбарла:«Кесим, уо кесим», – дегенд,Кеси ахлусун къоюп,Бир юмметин тилегенд.

Мухаммад Хабийбуллах –Сизни файгъамбарыгъыз –Дуниядан кетген блаАдамларын къырдыгъыз.


Уллу сансыз этдигиз, Кесип алып башларын,Жесир этип сюрдюгюзКъатынларын, жашларын».

Къылычын да сууурупЖалут Язидге чапханд,Адамла келип, тутуп,Жетиширге къоймагъанд.

Сонг Жалут барып башныАлып уппа да этгенд,Шуну ёлтюргенлегеУллу налатла бергенд:

«Шафауатла келтирипДин-исламгъа киреме,Сени ючюн мен бюгюнСыйлы жанымы береме.

Сени атанг – МухаммадФайгъамбар Хайрул Агълам,Шугъа менден айтырсанКёпден-кёп уллу салам».

Язид айтханд Жалутха:«Сени ёлтюрюр эдим,Сен докторум болмасанг,Башынгы кесер эдим».

Жалут айтханд: «Мен сени Халифа деп тура эдим,Аурууларынга дарман Шуну ючюн бере эдим.

Эндиден сонг мен сангаЁлтюрюр от берирме.Дарман берип сау этсем,Файгъамбаргъа не дерме?»


Фасыкъ Язид Жалутну:«Бери кел», – деп, чакъыргъанд.Жалутну тутуп шундаБашын кесип алдыргъанд.

IX. Къайсар патчах Язидге жиберген келечини хапары

Сонг Язид жыйын этгенд,Ханланы да чакъыргъанд,Бир аш къанганы юсюнеХусейинни башын салгъанд.

Къайсар патчах жиберип,Язидге келечи келгенд,Къайсар жазгъан къагъытныКелип Язидге бергенд.

Къайсарны Язид блаАралыгъы тюз болгъанд.Саламлашхан да этип, Язид къагъытны алгъанд.

Келечини сыйлагъанд,Сурашып, къолун алгъанд.Аш къанганы къатындаКелечи да олтургъанд.

Келечи аш къангадаКесилген башны кёргенд.Язидге къарап, келечиАйып этип, сёлешгенд:

«Кёп сейирлик-тамаша,Аш къангада – кесилген баш.Шу къангада олтурупНечик ашайд киши аш?


Сизни шу халигизниКъайсар да менден сорур,Сиз къууанчлы болгъан ишгеКъайсар къууанчлы болур.

Бу баш кимни башыды? –Баям этигиз манга.Къайсар патчах сураса,Мен анга не айтырма?»

Келечи сурагъан сёзнюФасыкъ Язид сюймегенд.Сюймесе да, келечигеШу кюйде жууап берегенд:

«Шу бир къачакъны башы,Тутуп, кесип алгъанбыз,Шулай кёрюп турургъа,Аллыбызгъа салгъанбыз».

Келечи айтды: «Ким эди? –Атын айтыгъыз манга.Бу сизге не этгенди –Шуну былай къыйнаргъа?»

«Аты – сайид Хусейин,Атасы – арслан Алий.Мени тайдырып, кесиБолургъа сюйгенди уалий».

Келечи айтханд Язидге:«Не жаман иш этгенсиз,Биз гяуурла тюйюлбюз, Сиз гяуурла, экенсиз.

Сизни жолгъа тюзетген,Керти динни билдирген,Аллах халкъындан сайлап Ёзюне Къуран берген.


Инжилде да ёзюнеМахтау этип эсгерген,Къыйынлы, къыямат кюнШафауатла да этген, –

Мухаммад файгъамбарныАдеп-хурметин къоюп,Шуну кёзюню нюрю –Хусейинни да союп,

Шуну башын келтирип,Аш къангагъызгъа салып,Сыра, чагъыр ичесиз,Тёгерегин да алып.

Шугъа ушагъан ишниБолуп киши кёрмегенд.Шулай эриши хапарныБир киши эшитмегенд.

Бизге динни билдирген –Нух, Иса файгъамбаргъаБиз этеген хурметниХыйсабы жокъду санга.

Эшитмедингми, Язид,Айта туруп адамла, –Туякъ ючюн этилгенКилисадан хапарла?

Кюн тууушда Сийн деген,Бир къырал бла чекде,Алтыны кёп бир шахарБар айрыкамда, тенгизде.

Шахарны арасындаБир килиса – алтындан,Михирапны ичинде уа – Бир кюбюр бар накъутдан.


Шу кюбюрню ичинде –Бир хайыуанны аягъы,Аякъ да тюйюлдю ол – Бир эшекни туягъы.

Шу туякъны, шу кюйдеАдеби, хурмети бар:„Шу эшекге миннгенди деп, Бизни Иса файгъамбар“.

Инжил ахлу келедилеЗияратха хар жанындан,Берекет умут этедиле Ол мен айтхан туякъдан.

Шундан умут этедиле,Садакъала бередиле,Туякъ бард деп ичинде,Кюбюрню уппа этедиле.

Алгъан болсанг сен, Язид,Къуран, келям да окъуп,Мухаммад файгъамбарныХалифасы да болуп.

Бек багъалы уланынЁлтюрюп, башын кесип,Аллыгъызгъа да салып,Ашап, ичип, эсирип.

Шу сайид ХусейинниЖаннет ахлуну бийин,Болмагъанд арагъыздаТуякъны чакълы сыйы.

Шуну ёлтюргенлеге,Башын кесип алгъаннга,Жюз минг налатла болсунШугъа ыразы болгъаннга».


Шу заман Язид айтханд:«Ёлтюрюгюз келечини!Ёлтюрмей жиберсегиз –Эриш этесиз мени».

Келечи айтханд: «ЁлтюрмейМени къоймай болсагъыз –Манга тюшде кёрюндюСизни файгъамбарыгъыз,

Айтды манга: – ЖаннетдеМени бла болурса,Хур къызладан кесингеСюйген чакълы алырса».

Сонг шафауат келтирипТолу бусурман болгъанд,Узалып аш къангаданБашны къолуна алгъанд.

Къучакълагъанд, жилягъанд,Мангылайын уппа этгенд.Сонг мынафыкъла тутуп,Шу жеринде ёлтюргенд.

Жан алгъан заманындаАйтханд, Аллахдан тилеп:«Шу динни душманларынСен иймансыз ёлтюр!» – деп.

X. Язидни къардашларындан бир ашхы къатынны хапары

Бир ашхы акъыллы къатынЖукълагъанда тюш кёргенд.Кёрген тюшюн айтыргъа Фасыкъ Язидге келгенд:


«Кече тюшюмде кёрдюм Мухаммад файгъамбарны,Фатимат Захраны,Арслан Алий, Хайдарны.

Бары да ачыуланып,Бармакъларын да къабып,Санга палах салыргъаАйланадыла, чабып:

„Хусейинни сойгъан,Къардашларын къыргъан,Жашларын, къатынларынЖесир этип алгъан“, – деп.

Жети да кёкню кёрдюмЭшиклери ачылып,Мёлекле да тюшюп,Жер башына ийилип.

Хар бирини ауузунданБир жаннган отла чыкъгъанд,Къолларында кесеуле Чыракъла кибик жаннганд:

– Аллах бизге буюрдуКёкледен жерге жетерге,Юйюн, эшигин бузуп,Язидни халек этерге».

Бу къатынны тюшюнденЯзид фасыкъ бек къоркъгъанд,Къоркъгъанын да билдирмей,Шу къатыннга урушханд:

«Мени ашымы ашап,Манга аманлыкъ ойлап,Мен сени ёлтюрюрем,Бу жерингде санлап!»


«Мени не гюнахым бар,Жатып тураем жукълап,Кёрмегенимми айтмаймаСанга аманлыкъ ойлап».

Язид айтханд: «Хей, къатын!Сен керти айта болсанг,Ийнанырма сёзюнге –Мен айт дегенни айтсанг.

Минарагъа да минипКъычырырса, айтырса,Алийни, ХусейинниСёгюп, мени махтарса».

Сонг минарагъа минип,Шу къатын ёрге тургъанд.Шам шахарны ахлусуТынгыларгъа жыйылгъанд.

Къатын айтып, къычыргъанЖыйылгъан адамлагъа:«Арслан Алийни ЯзидСёк деп, буюрду манга.

Сёгюп, ауузуму бокъламам,Расулну юмметин.Мен эриши этип болмамАллахны сыйлы затын.

Аллахны арсланлары,Ёзлери да сыйлы бийле,Мен шуланы сёксем да,Ийнанырмысыз, хейле?

Мукъмин къулланы алып,Сыйратдан кёчюрген,Кяусар кезлеуню сууунЮмметге ичирген,


Сыйлыланы тахтасында Салкъынына элтеген,Кяраматны байрагъынШу жерде кётюреген

Арслан Алийни сёгюп,Язид берлик ёмюрденМен ажалны сюеме,Атлам этмей, шу жерден.

Сен, Язид, тийишлисеАллахны налатына,Сен бир да умут этмеАллахны рахматына.

Мен сени махтамайма,Махтаргъа да жарамай,Сен – жаханим ахлусу,Хыйсап соруугъа бармай.

Къыямат кюн болгъандаСанга даучу – файгъамбар,Фатимат Захра даКелип жагъангдан тутар».

Сонг къатынны ёлтюргендАчыуланып сёзюне.Асият да, Мариям да Жолдаш болсун ёзюне.

XI. алий да, къатынлары да Язидге къаршы туруп сёлешгенни хапары

Язид айтханд Алийге:«Хусейинни уланы,Алхамдулиллях, Алий, –Ёлтюргенбиз атангы».


Алий айтханд: «Хусейин –Атам жаннетге кирир,Сен этген зулмуланыЖауабын санга берир».

Алийге ачыуланып:«Ёлтюрюгюз!» – деп айтханд.Къатынла: «Ёлтюрме!» – деп,Барып, Алийни тутханд.

Умюгюлсюн сёлешгенд,Язидге ачыуланып:«Сен бизни къолубуздаНеге къалдынг, къаст къылып.

Ант этгененг сен, малгъун,Юсюгюзден таймазгъа, Расулну юмметин сенБу дунияда къоймазгъа».

Анда болгъан адамлаБарысы да жилягъанд,Ол заманда ЯзидниЖюреги жумушагъанд.

Сонг Алийни къойгъанд,Къатынла да жибергенд.«Зайнаф къайда, шугъа да,Сёлешип къарайым, – дегенд. –

Хей, Зайнаф, сиз келдигизХан халифа болургъа,Мени тахтадан тюшюрюпСиз тахтада олтурургъа».

Зайнаф туруп сёлешгенд,Язидге жууап бергенд:«Халифалыкъ сенде даУзакъ бармасын, – дегенд. –


Бир да къууанып турмаМен ханлыкъны алдым деп, Хусейинни ёлтюрюп,Мен дунияда къалдым деп.

Мени арсланларым барСанга къаршы турургъа,Сен этген зулмуланыЭки этип къайтарыргъа».

Сонг Язид буйрукъ этгендБиреуге хутба эт деп, Арслан Алийни сёгюпХусейинни эски эт деп.

Сонг Язидни хатиби Минарагъа да миннгенд,Хусейинни сансыз этип,Арслан Алийни сёкгенд.

Алий айтханд хатибге: «Налат болсун кесинге,Минарагъа да минип,Айтып тюшген сёзюнге.

Хей, Язид, бу хатибингАхшы хутба этмеди,Мен хутба этер эдим,Манга изну бер», – деди.

Межгит толу бир адам, Барысы да тилегенд: «Алий бир хутба этсин,Сен эркинлик бер», – дегенд.

Язид айтханд: «Къоюгъуз,Бу ашхы хутба этмез.Бу аман ауузун ачса,Тохтар жерин да билмез».


Нечик да шу адамлаТилеп, эркинлик бергенд.«Кёп ашхы айтырма», – деп,Алий минарагъа миннгенд.

Чинг аллын бир АллаххаМахтау этип сёлешгенд.Экинчиде халкъгъа да,Кёп насихатла этгенд.

Ачыкъ, ариу тил бла Ёзю хутба окъугъан,Уллу аталарыныТарихлерин санагъан.

Хусейинни ёлтюрмекни,Башын кесип алмакъны,Айтханд, бирин да къоймай,Жесир этип тутмакъны.

Озгъан къыйынлыкъланыБарысын да эсгергенд,Язидни зулмуларын Баям этип билдиргенд.

Шуланы да эсгерип,Къаты насихат этгенд.Кёп жиляп, адамланы,Къалмай, къарыуу битгенд.

Язид шу халны кёрюп,Не этерге билмегенд:«Хусейинни ёлтюргенМен тюйюл эдим, – дегенд. –

Ибн Зият буюруп,Умар барып, аралап,Шаммар деген ёлтюргенд,Башын да кесип, санлап.


Мен эркин этмегенме, Билмегенме бирин да,Ибн Зият буюрупУмар этгенд барын да».

Язид шунда бек къоркъгъанд,Билмегенд не этерге,Нечик да амал этгендиШундан къачып кетерге.

Къачып юйюне баргъанд,Башны къолуна алгъанд.Язид, башха да къарап,Бир тюрлюле жилягъанд.

Язид кече тюшюндеКёп аман тюшле кёргенд,Къоркъуп, тёшекден туруп,Башны жанына келгенд.

Язидни къатыны даЖанында шу кечедеБир сейир тюшле кёрюп,Бек къоркъгъанды кеси да.

Къатын кёрдю – кёкледенМёлекле келдиле,Башха зиярат этип,Шугъа салам бердиле.

Бирлери келе, бирлериМудахсынып къайтдыла,Келе-келгени ЯзидгеНалат деп, айтдыла.

Мухаммад файгъамбар да,Арслан Алий, Хайдар да,Хасан да, Фатимат да,Хадижат да, Жагъафар да –


Барысы да тебине,Фасыкъ Язидге къарап:«Хей, аман!» – деп, къычырып,Бармакъларын да къабып.

Къатын шулай тюш кёрюп,Къоркъуп тургъанд, батылып,Тёшегине къарагъанд,Язидге узатылып.

Тёшегинде Язид жокъ –Бир таууш, бир жилягъан.Кимди бу жилягъан деп,Къатын туруп къарагъанд.

Къараса – эри Язид,Тёшегинден да туруп,Башны жанына барып,Жиляй, бетине уруп.

Язидни шулай кёрюп,Къатыны да жилягъанд.Жиляй туруп шу кече,Алай бла танг атханд.

Эрттен Язид Алийни:«Бери кел», – деп чакъыргъанд.Алий да, къатынла да,Бары да бирге баргъанд.

«Сиз не затны сюесиз,Не затды муратыгъыз.Малым-мюлкюм – бары да,Не десегиз – сайлагъыз.

Юй ахлум кибик, сизниМаккагъа жиберирме,Ёмюрюгюзге боллукъКерегигизни берирме.


Не да, сюе болсагъызМадинагъа барыргъа,Атагъыз МухаммадныРаудасы бар шахаргъа.

Бусагъатда берирмеХар биригизге бир тюе,Айтыгъыз, мен этерме,Кесигиз нени сюе?»

Зайнаф къарап, ЯзидниСокъураннганын билип,Ариу тап-тап сёлешди Язидге ёрге туруп:

«Шу ибн Зият бизниНечик да кёп къыйнады,Саныбызны солутургъаЖарым сагъат къоймады.

Палахлы КербалакъдаАш кирмей ичибизге,Олтуруп, аш ашаргъаБир онг бермеди бизге.

Жандыкъ, суу жолну кесип,Болмадыкъ жетиширге,Жолда суу табылса да,Къоймадыла ичерге.

Палах басхан, жан чыкъгъан,Ууатылгъан чархыбыз,Тёшек да къайда бизге? –Тынчайып жатмагъанбыз.

Аталары къырылып,Къарыусуз къалгъан къызла,Эрлери шейит болуп,Тул къалгъан жаш къатынла,


Эри, къардашлары ёлген,Къайгъылы эгечлери, Жазыкъсыныр адамсызЖилягъан ёксюз жашлары.

Юсюбюзге келдилеШулай уллу палахла,Бир жерде да олтурупЖиляргъа къоймадыла.

Бизге берсенг бош арбаз –Ичинде адамы жокъ,Тынчайып жатар эдик,Къаушалгъан чархыбыз жокъ.

Бир жерде да олтуруп,Къаннгынчы жиляр эдик,Тюйюлген жюреклениЖыйылып чачар эдик».

Язид Зайнафха къарапТилеуюн къабыл этгенд,Юйлеринден, жарашдырып,Былагъа арбаз бергенд.

Ашаргъа аш да бергенд,Салып жатар тёшекле,Жууургъанла, жастыкъла,Жашларына – бешикле.

Жыйылып жилядыла,Жиляу-сарнау этдиле,Къыйынлыкъларын айтыпЖюреклерин тешдиле.

Дымышкъы шахардагъы Къурейшли къатынлаШула бла жиляргъаБарысы да бардыла.


Бир жума жетгинчинге,Шу арбазда олтурупТурдула барысы да,Жиляй, тарала туруп.

Язидни къатыны даШулагъа жиляй баргъанд.Язид кеси да къарап,Шулагъа кёп жилягъанд.

Хусейинден къалгъан экиКичи улан жаш болгъанд:Алий деген – уллусу,Умар – чинг артда туугъан.

Шуланы экисин даЯзид жанына элтип,Хар кюн ойната болгъанд,Ашаргъа ашла берип.

Бир кюн шуланы ЯзидОйната тура болгъанд,Умарны биргесине жашУлан кирип баргъанд.

Язид масхара этип,Умар бла сёлешгенд: «Халид бла сермеширгеКъоркъамыса сен?» – дегенд.

Хусейинни уланы Язидге жууап бергенд:«Бизни тыпырда къоркъууБолгъан зат тюйюл, – дегенд. –

Сынаргъа сюе болсанг,Сал бизни сермеширге,Халидге бер бир бичакъ,Бир бичакъны да – манга.


Биз чыгъайыкъ майданнга,Сен да кел бизни бла,Мен шугъа этгенниКёрюрге кёзюнг бла».

Язид Умарны сёзюн,Эшитип, кёп сюймегенд,Быланы сёлешдиргенЯхшы да тюйюлдю дегенд.

Язид кёп хал билдирмей,Узалып, къолун тутханд:«Арсланымды мени», – деп,Умарны къучакълагъанд.

Сонг Баширни уланыНугъманны да чакъырып,Язид айтханд: «ЖарагъанМинг атлы да хазырлап,

Хусейинни ахлусунСен тюзетирсен жолгъа,Атлыла алып барыр,Жетгинчи, Мадинагъа».

Язид келип, ЗайнафныКюн-кюн алып сёлешгенд,Убейдуллах ибн ЗиятхаУрушуп, налат бергенд.

Къатынлагъа киергеДарий, омакъ кийимле,Хар бирине алтындан –Боюнчакъла, бууунлукъла.

Барына да минергеБирер тюе келтиргенд,Ёмюрлерине боллукъ,Алтын ахча да бергенд.


Сонг Хусейинни башын,Бары да башланы да,Ариу ийисле этдирипХазырлап шуланы да.

Аскер тебиреди, алыпКъатынланы, жашланы,Арасына да салыпШу кесилген башланы.

Язид кеси да, чыгъып,Узакъ жолгъа ашыргъанд,Шулагъа къарап жиляп,Ахшы жол тилеп къайтханд.

Кёкдеги мёлекле,Жанла да къарадыла,Шуланы халин кёрюп,Бары да жилядыла.

Шула бла жюрюгенАскердеги адамлаЭте болгъанд, эринмей,Не айтса да, къатынла.

Шула жюрюп ФуратныЖагъасына жетдиле,Кербалакъгъа да къарап,Къатынла жиляу этдиле.

Сонг бары да башланыБирча шунда кёмдюле.Шундан жюрюп бары даМадинагъа келдиле.

Мадинаны ахлусуШуланы келе кёрюп,Алларына да барып,Жилядыла, ёкюрюп.


XII. Файгъамбарла, мёлекле хусейиннге тагъызиятха келгенлерини хапары

Хусейинни башы Шамгъа –Язидге жетишгенде,Язид шуну ауузунаТаягъы бла тюртгенде,

Кёп уллу аламатлаШу Язидге кёрюннгенд,Хар иши ачыкъ болуп,Бары да халкъда билгенд.

Уллу аламатланы Шу фасыкъ Язид кёрюп,Башны юйде къоймагъанд,Къыргъа чыгъаргъанд, къоркъуп.

Абзарда чатыр къурагъанд,Башны ичине салгъанд,Башха къалауур этип,Жетмиш кишини къойгъанд.

Быладан сайлап бирин, Шулагъа башчы этгенд,Ашаргъа ашла бергенд,Ичерге ичгиле бергенд.

Жетмиши да олтуруп,Ашай-иче болгъанда,Юч сагъат ётгюнчюнге,Къалауурда тургъанда.

Сонг чатыргъа айланып,Барысы да жукълагъанд.Алай башчы ХусейинниИшин ойлаша болгъанд.


Башчы сыртындан тюшюпСагъыш эте тургъанд.Кёкден шу жерге тюшюп,Бир чиммакъ булут келгенд.

Сонг шу булутдан башчыЗикир таууш эшитгенд,Шуну ичинден чыгъып,Уллу мёлек келгенд.

Къолунда раф-раф бла, Алтын, кюмюшден сокъгъанд.Мёлек шу раф-рафныБир таза жерге жайгъанд.

Сонг шу булутдан чыгъып,Беш да мёлек келгенд.Хар бирини къолундаБир алтын тах кётюргенд.

Шу раф-рафны юсюнеБеш да мёлек келип,Беш да тахны салгъандылаШуну юсюнде тизип.

Сонг раф-рафны кётюрюпКелген мёлек тургъанд.«Хей, Адам Абдул-Башар,Тюшюп кел, – деп къычыргъанд. –

Фуратны жагъасындаМынафыкъла ёлтюрген,Кербалакъда суусапданЁпке-баууру кюйген

Уланынг ХусейиннгеСен хурмет этерге.Хурмет этип келгенлеСени кёрюп кетерле».


Жашил халат да кийип,Чара чалма да чалып,Атабыз Адам тюшюп,Жюрюгенд, башха къарап:

«Хей, талайлы уланым,Менден санга кёп салам,Сыйлы ата-анаданТуугъан багъалы балам.

Ёмюрюнгю кюнлеринЖибермединг бошуна,Дунияда не да келирЭркеклени башына.

Сени бла дау этип,Санга къаршы турдула,Суу ичме къоймай сени,Суусапдан жандырдыла,

Ёлтюрюп, башын кесип,Бу ишлени этгенлеБизден къутулуп шулаКъайры дери кетерле?»

Сонг Адам башны алып,Мангылайын уппа этди,Кёп жиляп, кёзжаш тёгюп,Барып, жерине минди.

Адамны ызы блаНух файгъамбар да келип,Муса, Иса да келгенд,Ибрагимге жетишип.

Сонг была барысы даБашха къарап бардыла,Мангылайын уппа этип,Башны къучакъладыла.


Хар бири ХусейинниМахтап, жаннет тилегенд,Шугъа салам да берип,Барып, тахына миннгенд.

Сонг мынга тюшюп келипКёкден кёп мёлекле,Къолларында сауутлары, Чюйюрюлген билекле.

Ызы бла жаханимниЖумушчулары келгенд, Ачыуу чыкъгъан халкъгъаЁзлери жиберилгенд.

Ачыуланып сёлеше,Кёк кибик кюкюрейле:«Бары да халкъны къырмайБир да къоймабыз!» – дейле.

Дагъыда кёк кюкюрепБир дагъы булут чыкъгъанд.Шу булутха да къарап Бир мёлек къычыргъанд:

«Я Мухаммад файгъамбар,Я арслан Алий, Хайдар,Я Фатимат Захра,Я Хасан, я Жагъафар,

Келигиз, терк болугъуз,Жер жюзюне тюшюгюз,Хусейинни башын кесгенДушманланы кёрюгюз.

Кербалакъ майданындаТашлагъан тёммегин, Душманла уруп салгъанСанауу жокъ жарасын».


Сонг Мухаммад файгъамбарТюшюп келген шу сагъат,Онг жанында – Алий да,Сол жанында – Фатимат.

Нюрден халат да кийген,Башына таж да салгъанд, Сонг жюрюп ХабийбуллахБашны жанына баргъанд:

«Ассаламу алейкум,Хей, талайлы уланым,Илму хикматны акъгъан Тюгенмеген кезлеуюм,

Кербалакъ майданындаСени кёп къыйнадыла,Фуратны жолун кесип,Суусапдан жандырдыла.

Сени башынгы кесип,Къардашларынгы къырдыла,Башынгы, байракъ этип,Журтда айландырдыла.

Не этерле бу душманла,Мен шулагъа къарарма,Шула бла МахшардаМен соруугъа турурма».

Хабийбуллах былай даАйтып, къолуна алгъанд Башны къысып, къучакълап,Уппа этип, жилягъанд.

Сонг Хабибден шу башныАтасы Алий алгъанд.Шундан Фатимат алыпКъучакълагъанд, жилягъанд.


Фатиматны къолундан Къардашы Хасан алгъанд, Хасан башха да къарап,Эсден тайып, жыгъылгъанд.

Сонг шу беш да файгъамбарТахларындан тюшдюле,Адам аллына тюшюп,Файгъамбаргъа келдиле.

Сонг Хабибни юсюнеСалам берип кирдиле,Къолун алып, сурашып,Шугъа хурмет этдиле.

Сонг Адам туруп: «Балам, Файгъамбар, – деп сёлешгенд. – Сабыр бол палахха», – деп,Шугъа насихат этгенд.

Сонг Хабиб да сёлешгендШу башда файгъамбаргъа:«Къарагъыз, мени ахлум,Бизге келген халлагъа.

Я Ибрагим, уо я Нух,Я мени атам – Адам,Я Муса ибн Гъимран,Я Иса ибн Мариям.

Бары да халкъдан сайлапЖиберген келечилесиз,Бизни бий уланлагъаЭтген сыйны кёресиз.

Къыямат кюн Махшарда,Халкъ жыйылып болгъанда,Шу душманларым блаМен да бирге тургъанда,


Болушлукъ керекли болсам,Шагъатлыкъгъа келирсиз,Ауурсунмай, мени ючюнАйтырсыз, сёлеширсиз».

Сонг шула бешиси даЖилядыла, ёкюрюп.Файгъамбар да жилягъандШулагъа да къошулуп.

Олсагъат кёкден тюшюпУллу мёлек келгенд: «Аллахым буйрукъ этип,Мен санга келдим, – дегенд. –

Саулай мёлеклениЮсюндеги башчыма, Не айтсанг да этергеШула бла хазырма.

Сен буюр, шула блаДунияда айланайым,Бары да халкъны къырыпАчыуунгу алайым».

Дагъыда бир мёлекХабийбуллахха келгенд:«Дуниядагъы тенгизлеМени къолумда, – деген. –

Бары да тенгизлеге,Эркин эт, буюрайым, –Толкъун тёгюп барына даХалкъны къоймай бууайым».

Дагъыда келгенд кёкденАллахны аскерлери,Дуниягъа таууш этип,Къолларында сауутлары.


Бары да къайгъырышыпАйтханд Хабибден тилеп:«Саулай халкъны къырайыкъ, Эркинлик бер бизге», – деп.

Хабиб айтханд шулагъа:«Сау болугъуз, къоюугъуз,Аллах берир жууабын,Сабыр бола туругъуз».

Дагъыда тиледиле:«Биз даугъа барайыкъ,Санга дау этгенлениКъоймайыкъ, къырайыкъ».

Дагъыда ХабийбуллахШулагъа жууап бергенд:«Къыямат кюн болургъаУзакъ тюйюлдю, – дегенд. –

Шулагъа да, манга даБир кюн келир, къарайыкъ,Биз шуланы дертинШу кюн алма къояйыкъ».

Сонг файгъамбарла турупХабийбуллахха келгенд,Хабибни къолун алып:«Аллахха махтау, – дегенд. –

Ачыуланмай юмметге,Жазыкъсына дагъыда,Бир багъалы уланынгыШула ёлтюргенде да».

Сонг Хасан туруп айтханд,Хабийбуллахха барып: «Хусейинни КербалакъдаКъыйнап, жюрегин жарып,


Кесип, башын да алып,Язидге баргъанланы,Ахлусун жалан аякъ,Жаланнгач къойгъанланы,

Шуланы, жесир этип,Шамгъа ашыргъанланы, Суу табылгъан жерде даИчме къоймагъанланы,

Болмаймы эди шулагъаАллай бир азап этип, Шуланы ёлтюрмеймелле,Башларын алмай кесип?»

Хасан айтхан сёзнюАдам да ариу кёргенд.Сонг Мухаммад файгъамбар:«Барып къырыгъыз», – дегенд.

Шу сагъат мёлеклеШу душманлагъа чапханд,Барып шуланы къырып,Кесип башларын алгъанд.

Башчы ант этип айтханд:«Болуп дауда шу кюйдеКёзлерим бла кёрдюм,Жукъу тюйюл – кертиди».

XIII. Къыямат кюн Фатимат захраны махшаргъа чыкъгъаныны хапары

Китаплада кёп айтханФатиматны хапарын,Къыямат кюн болгъандаМахшаргъа чыкъгъанын.


Махшарны ахлусунаБир уллу таууш келир.Битеу халкъгъа бир кибик Шу таууш эшитилир:

«Хей, Махшарны ахлусу!Жумугъуз кёзлеригизни,Аллахха табыныргъа Келе тура бийигиз».

Жаннетден чыгъып, жюрюп,Бир боракъгъа да минип,Къандан толгъан ХусейинниКёлегин да кийип.

Аллы бла жаннетденХур къызла да жюрюгенд,Эки да жанын алыпМёлекле тизилгенд.

Жашил жашнагъан кибик,Фатимат келир, жетип,Аршны тюбюне барып, Жыгъылыр, сежде этип.

Сеждесинде тилерик,Бир Аллахха табынып:«Мени душманларымданДертин бер манга, алып».

Сеждесинде шу кюйде,Тилей туруп Аллахдан,Фатимат бир тауушнуЭшитир бир узакъдан.

Хусейинни тауушунаУшагъан не таууш деп,Къарар, дей, тёрт жанынаФатимат кётюрюлюп.


Хусейинни тёммеги –Башы жокъ – къандан толуп,Фатиматны артындаТабылыр, ёрге туруп.

Кербалакъда душманлаКесип алгъан халындаБаш да болур, турупХусейинни къолунда.

Фатимат къарап кёрюп,Башы болмай – тёммегин,Душманла уруп салгъанСанауу жокъ жарасын.

«Аллах», – деп, таууш этип,Эсден тайып жыгъылыр,Арасатны ахлусу кёрюп, Хайраннга къалыр.

Нюрден жаратылыннганБары да мёлекле,Гюнахдан сакъланнганлаФайгъамбарла, келечиле

Фатиматны жилягъан Тауушун эшитирле,Эсден тайып, жыгъылып,Тобукъларындан тюшерле.

Сонг Фатимат ЗахраСеждесинден турур дей,Толгъан айгъа да ушап,Хусейинни кёрюр дей.

Хусейинни ёлтюрюргеЖыйылып ойлашханла,Шуну бла тюйюшюргеАскер бла баргъанла,


Къараргъа къоркъур кибикЭриши суратха кирирле,Махшарны ахлусунданБашха болуп, билинирле.

Сонг жаханимден чыгъыпКелирле жумушчула,Фатиматны душманларынИзлеп, чёплеп алырла.

Тутуп шу душманланы,Сюйреп, алып барырла,Къайнагъан жаханимниБаш тизгининден салырла.

Сонг дагъыда ФатиматАллахына берилген,Хусейиннге жилягъанМукъминлени тилегенд.

Шу сагъат таууш келирАллахдан Фатиматха:«Шугъа жилягъанланы Сен ал деп, шафауатха».

Шуланы сюйгенлениШафауатха алырла,Ким кимни сюйсе анда,Аны бла болурла.

Шуланы сюйген блаКъажар боллукъ болсам, хей, Сюйюп къажар болурма,Шуланы болмазма сюймей.

Бизни иймам ШафигъиКёп уллу иймамыбыз,Шуда айтхан, шу кюйде,Сууаплыкъгъа къарагъыз.


Файгъамбар ахлуларын Аманат этип кетгенд,Шуланы сюймекликниАллах бизге борч этгенд.

Хусейинни сюергеБорч этилгенди бизге.Файгъамбарны ахлюбайтыСыйлы болсун хар кимге.

XIV. Язид фасыкъ халек болгъаныны хапары

Хусейин кёрген къыйынны,Эсгерип, тамам этип, Къанайыкъ, шу ЯзидниХалек болгъанын эшитип.

«Манга бир зат да болмаз,Киши къаршы туралмаз», – деп, Жюрюй болгъанд шу Язид,Ашап, ичип, кеф этип.

Бир кюн аскерле блаЧыкъгъанд аулакъгъа – уугъа,Экикюнлюк жол жюрюп,Жетишгенд бир майданнга.

Майданда бир нюр кёргенд,Язид шугъа жюрюгенд:«Жангыз барама шугъа,Киши келмесин», – дегенд.

Тизгинин да бошатып,Язид ызындан тюшгенд.Нюр, къачып аллы бла,Бир уллу къолгъа киргенд.


Ызы бла Язид даКъолну ичине баргъанд,«Жаханим оту» дегенШу къолну аты болгъанд.

Ары-бери айланнганд,Язид суусапдан жаннганд,Къолну ичин къыдыргъанд,Ичерге суу тапмагъанд.

Язид шунда жыгъылгъанд,Суусапдан хали битгенд.Сонг жаханимден чыгъып,Жумушчулары келгенд.

Тутуп бу жумушчулаШу фасыкъны сюйрегенд,Тюпдеги жаханимниТёлюсюне кийиргенд.

Язид кёпге къалды деп,Нёгерлери къыдыргъанд,Язидни ызын алып,Шу уллу къолгъа баргъанд.

Шу къолну къыдыргъанла,Язидни тапмагъандыла,Сонг барысы да жанып,Бир жерде жыгъылгъандыла.

Жаханим жумушчулаШуланы да сюйрегенд,Язидни салгъан жерге,Шуланы да кийиргенд.

Шулагъа не болду деп,Аскерле да жыйылгъанд.Бирлери шу къолгъа баргъанд,Ала да анда къалгъанд.


Ала халек болгъанныБилип къайтхан къалгъанла.Сонг муридле да билип, Ол халгъа къууандыла.

Язидни арбазынаЧапхын этип чапдыла,Сонг Язидни ахлусун,Къойла кибик, сойдула,

Бар затын къармадыла,Юйлеге от салдыла.Сонг муридле юлешип,Хазналарын алдыла.

XV. хусейинни къанын алгъаныны хапары

Аллахха болсун махтау,Ёзю бизни жаратхан,Дин исламгъа тюзетипАжалда къалам тартхан.

Салат-салам бийибизМухаммад файгъамбаргъа,Ахлу асхапларына –Арслан Алий, Хайдаргъа,

Хасаннга, Хусейиннге,Бийибиз – Фатиматха.Шула шафауат этсинБу назму Шийхамматха.

Хусейин КербалакъдаКёрген къыйынлыкъланы,Алгъаракъда мен эсгерип,Тамам этдим шуланы.


Хусейин бийге келгенХалны билип, жаныгъызХали къанын алмакъныАйтайым, сиз къаныгъыз.

Мен айтайым, тынгылагъыз,Бир къауум уланланыДушманланы башынаШула салгъан халланы.

Алийге къысха жууукъЖетишген уланлары,Андан сонг къылычларынКъыннга сукъмагъанланы.

Хабийбуллах АхматныАйтханын бек тутхандыла, Хусейинни къанын алмайТёшекде жатмагъандыла.

Жаннетлени тахындаТаянсын Мухтар Ахмат, Муратына жетишдирсинШуну Аллахуссаламат.

Хусейинни къанын алмай,Сауутларын тешмегенд,Муратына жетишмейБир сууукъ суу ичмегенд.

Хусейин бий суу ичмейЖанып, кюйюп ёлгенд деп,Ант этгенд – къанын алмайБир сууукъ суу ичмем деп.

Мухаммадул халифаКъагъыт жазып жиберип,Мухтарны башчы этгенд.Куфа ахлу биригип,


Сонг барысы да бирденЧапхын этип чапдыла,Аллын ибн ЗиятныАрбазына бардыла.

Жесир этип алдылаКъатынларын, жашларын,Юйюн, эшигин бузуп –Бир-бир этип ташларын.

Хусейин жанлы болупСёлешген адамланы,Ибн Зият тутмакъгъаСалып алгъан шуланы.

Тутмакъ юйге бардыла,Аскерлени къырдыла,Бугъоуларын да алып,Шуланы къутхардыла.

Шу кюнде ибн Зият Багъдад шахарда болгъанд.Бир мынафыкъ жашыртынШуну жанына баргъанд.

Айтхан шугъа: «МуридлеАрбазынга кирдиле,Къатынланы, жашланы,Жесир этип тиздиле».

Сонг ибн Зият билгенд,Язид халек болмакъны,Мадар этгенд, жашыртынШамгъа айланып къачмакъны.

Сыфатын алышдыргъанд,Танымазча кёргенле,Тюеле бла бирчаШамгъа айланып жюрюгенд.


Мухтаргъа ачыкъ болгъандИбн Зиятны этгени,Тюеле бла бирча Шамгъа къачып кетгени.

Сонг Мухтар буйрукъ этгендАскерлеге: «Барыгъыз!Ибн Зиятны жолунКесип, аллын алыгъыз».

Шу сагъатдан аскерлеБарып жолун кесдиле,Хар къаууму хар жергеБир болуп тизилдиле.

Ибн Зият къарагъанд,Жашил байракъла кёргенд,Тюелени башчысы – Жарутха барып киргенд.

«Мени бир къутхар», – деп,Шу башчыгъа ол баргъанд.Жарут ибн Зиятны Къапха сугъуп жашыргъанд.

Къапны тюеге салгъанд,Аркъасына байлагъанд,Ичиндеги малды деп,Къоярла деп ойлагъанд.

Къафыланы артынданАскер жетишип баргъанд:«Ибн Зият къайда? – деп,Излеме-тинтиу болгъанд, –

Жюз минг аскерле блаХусейиннге дау этгенИбн Зият, кёрюнмей, Тас болуп къайры кетгенд?!


Ол кюнде жигит болуп,Бий жашланы да къырып,Бюгюн не ючюн чыкъмай,Неге айланад къачып?»

Къафыланы къыдыргъанд, Бир жерин къоймагъанд,Къаплагъа къараргъа уаБири да эс бурмагъанд.

«Ибн Зият къайда?» – деп,Адамлагъа сёлешгенд.«Билмейбиз», – деп, ЖарутнуУланы жууап бергенд.

Эки кече, эки кюнКъапны ичинде тургъанд,Сонг чыгъып, шунда къачып,Шамгъа Марууаннга баргъанд.

Марууан ибн ЗиятныБашчы этиб жибергендКуфа бла Багъдадха,Жюз минг аскерле бла.

XVI. Элли минг аскер бла аштарны уланын Ибрахимни мухтар Шамгъа жибергенини хапары

Мухтар билгенд, шу ЗиятШамгъа къачып кетгенни,Хар журтха къагъыт жазып,Жыйгъанд бары да халкъны.

Айтханд: «Шамгъа барайыкъШу Зиятха дау эте,Хусейинни къанын алып,Фатиматны ыразы эте».


Сонг бары да муридлеШугъа жууап бердиле,Шамгъа даугъа барыргъа Хазыр болуп келдиле.

Сауутларын такъдыла,Атларына миндиле,Мухтарны эшигиндеБары да тизилдиле.

Мухтар, шуланы кёрюп,Кёп сюйюндю, къууанды. Аллахха шукур этип,Мухтар сеждеге барды.

Сонг аскерни аллындаМухтар туруп тохтагъанд,Уллу насихат этгенд,Башчыланы махтагъанд:

«Душманлагъа дау этмей,Хусейинни къанын алмай,Не бет бла барырбызФайгъамбаргъа, уялмай?

Душманланы къырайыкъ,Къаныбызны алайыкъ,Не да биз барыбыз даЁлюп, шейит болайыкъ».

Сонг Аштарны уланыИбрагимге сёлешгенд:«Аскер бла барыргъаХазырлыгъын кёр, – дегенд. –

Бюгече уланланыУллу къонакъ этерсе,Эрттен ибн ЗиятхаДау этерге кетерсе».


Ибрахим аскер блаЭрттен чыгъып жюрюгенд,Тогъузунчу кюн барып,Жалжакъ шахаргъа киргенд.

Ибрахим къагъыт жазып,Берип киши жибергенд:«Гъейнейни шахардагъыХанзалатха бер», – дегенд.

«Биз сайид ХусейинниМуридлери чыкъгъанбыз,Хусейинни къанын алыргъаЖаныбызны сатханбыз.

Бизни бийлени къыргъанДушманланы излейбиз,Биз шуланы къыдырып,Шахарланы тинтебиз».

Шу душманла къачдыла,Шам шахаргъа бардыла:«Сен бизни къутхар», – деп,Марууаннга айтдыла.

«Сен тургъан шахаргъаАскерлерим жетерле,Шамгъа къарап барыргъаШахарынгдан ётерле.

Сен шулагъа къарарса,Жолну эркин этерсен,Шамгъа баргъан жолнуШулагъа кёргюзтюрсе», –

Бу къагъытны да алыпХанзалатха баргъанда,Ханзалат окъуп кёрюп,Муратын ангылагъанда,


Ыразылыгъын билдиргенд,Атылып ёрге тургъан,Кеси да аскер блаБарыргъа хазырланнганд.

Шу заман бир келечиИбн Зият жиберип,Къолунда къагъыт блаКелгенд юсюне кирип.

Ханзалат окъуп кёрюп,Шуну муратын билгенд,Фасыкъ ибн ЗиятныЁхтем сёзлерин кёрген:

«Уллу аскер да алыпКеле турама жетипМухтарны башын кесерге,Ыргъакъгъа байракъ этерге.

Мен сизге аскер блаУзакъ къалмай жетерме,Хусейиннге этгенни Мен Мухтаргъа этерме.

Къагъыт жетишген блаОнгармасанг, жарамайд,Жюз минг аскерге азыкъБир такъыйкъа артха салмай.

Атлагъа – арпа, бичен,Соярса хайыуанланы,Аскерге болур чакълыАсарса къазанланы».

Сонг ол жигит ХанзалатКёп жаман ачыуланнганд,Шамдан келген келечиниКесдирип, башын алгъанд.


Шундан келген къагъытныЖыртып жерге ташлагъанд,Чакъырып чауушуна,Сен къычыр деп, буюргъанд.

«Хабийбуллахны къызыФатиматны уланыХусейин бийибизниЁлтюрген душманланы

Къырып къанын алыргъа,Уллу антла да этип,Бир аскер келе турадБизни шахаргъа жетип.

Хабибни шафауатынУмут этген мукъминле,Шу аскерге барайыкъ,Мени бла келсинле», –

Юй башына да минип,Чаууш шулай къычыргъанд.Шахарны уланларыБарысы да жыйылгъанд,

Ойлашдыла, айтдыла:«Энди биз не этейик? –Шу аскер бла ШамгъаКъазауатха кетейик».

Шу аскерге энчи тюйюлХусейинни къанын алыргъа,Бары да хазыр болгъандИбрахим бла барыргъа.

Бары да хазыр болуп,Ханзалатха бардыла,Эшигини аллындаЖыйылып тохтадыла.


Хусейинни къанын алмайКъоймазгъа ант этдиле,Сонг шу аскерле блаШам шахаргъа кетдиле.

Маридни къаласынаЖюрюп, майданнга барып,Тюшюп чатыр къурдула,Шу майданда жыйылып.

Сонг шу аскерге МаридКъаласындан къарагъанд:«Бар, шу аскерни бил», – деп,Уланына буюргъанд.

Уланы барып шугъа,Хыйсап этип къарагъанд,Аскерни юсюндегиИбрахим деген болгъанд.

Ибрахимни жанындаХанзалат да олтургъанд.Ханзалат шу МаридниСюйген къардашы болгъанд.

Дагъыда хыйсап этипАскерлеге къарагъанд,Къыртчыгъалагъа ушап,Куллю арапла болгъанд.

Атасыны жанына Уланы къайтып келгенд,Аскерни хар болушунБаям этип сёлешгенд.

Сонг туруп жигит МаридАйгъырына жер салгъанд,Минип, къамичи уруп,Чабып аскерге баргъанд.


Ханзалат да, Марид даБири-бирлерин кёрдюле,Къардашла саламлашып,Сорушуп, сюйюндюле.

Арапланы арсланы –Ибрахим жигит улан,Марид юсюне баргъандКёп уллу хурмет бла.

Ибрахимни махтагъанд,Ыразылыгъын билдиргенд,Мухтарны аскеринеАхшы дууала этгенд.

Сонг Ибрахим Маридге Ариу сёзле сёлешип,Шу фасыкъ ибн ЗиятныСурагъанд къайдады деп.

Марид айтханд: «Къыркъ къадырКётюрген хазналары,Хали мени жанымда,Келтирип уланлары».

Ючюсю да олтурупШу жерде ойлашдыла,Ибн Зиятны тутуп,Келтирирге айтдыла.

Сонг Маридге айтдыла:«Уланланы сен келтир,Шуланы ХусейинниДерти ючюн ёлтюр».

Сонг Марид уланланыТёртюсюн да келтиргенд,Шуланы, Хусейинни Дерти деп, ёлтюргенд.


Ол ибн Зиятны аскериТебирегенин билдиргенд,Сонг муридле жыйылып,Жашырып, жолун кесгенд.

Марид жигит тебирегендИбн Зиятха даугъа.Ибрахим жол сакълагъанд,Ёлтюрмейин къоймазгъа.

Сонг фасыкъ ибн ЗиятКеле аскер да алып,Жаухар бла жасалгъанБашына таж да салып,

Белинде алтын белбау,Жаухар, накъут къагъылгъан,Тёгерегин жарытып,Шам чыракълары жаннган.

Къычыра ёхтем назму, Кёп уллу таууш бла,Кюйсюзлюгю бетинде,Кийими алтын, кюмюш бла.

Шугъа дауурбаз, зурна,Бек кюлелле, ойнайла:«Мухтарны башын кесипАлырбыз», – деп жырлайла.

Аскерни аллы блаКеле башчысы жюрюп,Ачыулана аямай,Жолда кишини кёрюп.

Къычыра: «Хей, жолдан тай,Жокъмуд сени адебинг,Ибн Зият хан келгенин,Неге кёрмейд кёзлеринг!»


«Ибн Зиятха жумушум бард, – деп, Ибрахим жууап бергенд. – Ханнга жумушуму айтмай,Жолдан таймайма», – дегенд.

«Манга неге илиндинг,Мен таймай не этеме?Мухтарда ишни халынХаннга айтып кетерме.

Адебим, хурметим бар,Уялгъан бетим да бар,Мухтарны аскерлеринденХаннга айтыр сёзюм бар».

Былай сёлеше туруп,Ибн Зият жетишгенд,Чабып барып ИбрахимТизгинине илиннгенд.

Сюйреп атындан алып,Жыгъып кёкге къаратханд,Тобукъларын да тиреп,Кёкюрегине олтургъанд.

Сонг Ибрахим къычыргъанд:«Хусейинни къаны!Хусейиннге къурман болсунИбрахимни жаны».

Ибрахимни тауушунМуридлери эшитгенд,Ибн Зиятны аскеринеЧабып бары да киргенд.

Аскерлери къошулуп,Тюйюш отну чакъдыргъан,Мынафыкъланы къырып,Къан ырхыла акъдыргъанд.


Хусейиннге салгъан халгъаЖюреклери жарылгъанд,Мынафыкъланы къырып,Шу кюн ачыуун алгъанд.

Ач болуп тау къыдыргъанКъыртчыгъалагъа ушап,Аскерни тёрт да жанынАлгъан муридле, къуршап.

Мынафыкъланы къырып,Къан ырхыла акъдыргъанд,Башларын кесип, алып,Байракъ этип къакъдыргъанд.

Къычыргъанд: «Саулай тутсунКъоймай сыйлы жанларын,Кербалакъ даулашындаШуланы башчыларын.

Мухтаргъа саугъа этип,Сюрюп элтип берейик,Шула бла аны жаннганЖюрегин сингдирейик».

Эки жюз минг душманныМайданда ёлтюрдюле,Беш мингин саугъа этип,Мухтаргъа келтирдиле.

Сонг муридле бары даИбрахимге жетдиле,Ибрахимни саулай кёрюп,Уллу къууанч этдиле.

Къаплан жыртхан ит кибикБуту бугъоудан толуп,Ибрахимни жанындаИбн Зият да олтуруп.


Жетген-жетген юсюне, Сыфатына тюкюре,Хар бири: «Хей, малгъун!» – деп,Барып-барып тебине.

Хусейинни башын кесгенМалгъун Шаммар да болгъанд,Къолун тешип, сынжырныЁтгерип, бугъоу салгъанд.

Санан деген ХусейинниБилегин кесген душман,Сагъидны уланы Умар,Хаулу да бирге болгъанд.

Ибн Зиятны кийимлерин,Тешип, салгъандыла атха,Элтип, барын бергендилеСайид Мухтар Ахматха.

Алтынын, кюмюшлеринМуридлеге юлешгенд,Атларын, айгъырларынЖылкъы этип жибергенд.

Сонг Ибрахим, Ханзалат,Марид да жыйылдыла,Шулагъа не этейик деп,Жангыдан ойлашдыла:

«Биз былагъа не этейик,Не азапла берейик? Алгъын ибн ЗиятныКелтиригиз, кёрейик».

Тёрт да жандан айланып,Чинг алгъа бир от салып,Элтип ибн ЗиятныОртасына да атып,


Айтдыла: «Айтчы эндиХусейиннге не этдинг,Бий жашланы къырдырыпНе даражагъа жетдинг?»

Къычыргъанд адамлагъа:«Хей, адамла, билигиз!Мурдардан эт алыргъаСюйгенигиз келигиз».

Келип шунда муридлеУуакълап этин кесгенд,Окъларына да чанчып,Отха тутуп шишлегенд.

Кербалакъ майданындаЭтген ючюн итлик деп,Элтип ауузуна тутханд:«Муну аша – шишлик», – деп.

Темирден таракъ этипЭтин-бутун тарагъанд.«Аббасха не этген эдинг,Ахшымы?» – деп сурагъанд.

Билеклерин да кесгенд,Жаны тамакъгъа баргъанд,Гумадах бичакъ блаСонг башын кесип алгъанд.

Сонг келтирип ШаммарныАрасына салдыла,Муридле сыфатынаТюкюрюп къарадыла:

«Сен Хусейинни жыгъып,Кёкюрегинде олтуруп,Сени сояйым дединг,Сакъалындан да тутуп.


Хусейин санга айтханда:– Энди къоймайын болсанг –Бир ичер суу берсенг аМанга, бусурман болсанг.

Сен шугъа айтдынг, малгъун:– Къайдан болсун санга суу?Нечик тилесе да, сенЭтмединг шугъа асыу.

Язидни санга жазгъанЧынларына къарарса,Бюгюн чыкъды буйругъу, Хали – шуну тагъарса».

Бутун, къолун да байлап,Бир майданда къойгъандыла,Атларына да минипМалтап ат ойнатхандыла.

Шаммар суусапдан жаннган:«Хей, бир суу!» – деп къычыргъанд.Мынга жарсыу этергеБиреу аллына баргъанд.

Бир мурид бичакъ блаЧыгъарып кёзюн сытханд:«Ич, мындан суу санга», – деп,Элтип, ауузуна сыкъгъанд.

Сакъалындан да тутупАуузун ачып кёрдюле,Къоргъашинлени эритипСонг ауузуна тёкдюле.

Малгъун Шаммарны жаныТамагъына тыгъылгъанд,Гумадах балта блаКесдирип башын алгъанд.


Сонг Хаулуну келтирипАрасына салгъандыла,Этген затларын айтып,Налат, айып салгъандыла:

«Бийче къыз ФатиматныАлдынг сыргъасын тартып,Шуну жилята туруп,Къулакъларын да жыртып.

– Къолларынг кесилсин, – депФатимат дууа этди.Фатиматны дууасыБюгюн санга да жетди».

Сонг кесдиле къолларын,Эки да аякъларын,Сен жыртхан къулакъладанДерти деп, къулакъларын.

Сонг башын да кесдиле,Шулай жууап бердиле,Жаны чыгъып битгинчи,От бла кюйдюрдюле.

Сонг талайсыз ажашханУмарны да келтиргенд.«Шу атадан да туууп,Уялмаймы эдинг? – дегенд.

– Жаннет бла сюйюнчюБерилген сыйлы атанг.Шу ишни этмез эдингУялгъан зат сен болсанг.

Хусейинни ёлтюрдюнг,Сюйюп башчы болургъа,Хали башчы болурсаЖаханимде гюнахынга.


Къылычын да суууруп,Аскерни эки жарып,Суу алыргъа хазыр болгъандХусейин Фуратха барып.

Айгъыры да ийилгендФуратдан суу ичерге,Шу заман сен ойлашдынгАнга чырмау этерге,

Къычырдынг: «Уо, Хусейин!Чатыргъа от салдыла,Жашланы, къатынланыЖесир этип алдыла».

Шу тауушну эшитип, Керти деп эсге келип,Ашыгъып, суу да ичмей,Келгенди чабып жетип.

Санга не бола эдиКъойсанг жарамаймы эди,Хусейин бир ичген блаШу Фурат къуруйму эди?»

Кербалакъны кюнюндеШу сайидлени къыргъан,Аскерлени жюрютюп,Шулагъа башчы болгъан.

Фатиматны душманыЖетмиш мынафыкъ болгъанд,Бир-бирлетип шуланы,Башларын кесип алгъанд.

Хусейинни къанын алыргъаАшыкъгъандыла муридле,Айгъырлагъа да минип,Шу майданнга келгендиле.


Къамичиле урдула,Душманлагъа чапдыла,Айгъырлагъа малтатып,Уллу ындыр салдыла.

Сонг Ибрахим жибергендКъагъыт жазып Мухтаргъа:«Душманланы биз къырдыкъ,Шукур болсун Гъаффаргъа!

Хазналарын, башларынАлып келебиз, жетип,Хусейинни къанын алып,Жюреклени сууутуп».

Къагъыт Мухтаргъа жетгенд,Окъуп муратын билгенд,Минип айгъырына да,Чабып аллына келгенд.

Аллын алып тохтагъанд,Муридлени махтагъанд,Фатимат бийибизниШафауатын алгъышлагъанд.

Сонг башланы келтиргенд,Иги эслеп къарагъанд,Ибн Зиятны башын алып,Кётюрюп жерге ургъанд.

Аскерлени аллынаКуфа ахлу чыкъдыла,Ибрахимге даула малныАйтып алгъышладыла.

Сонг Мухтар даула малныАскерлеге юлешгенд,Хумусну сайидлеринеЖиберирге кенгнгешгенд.

Сонг алтын хазналаныКъадырлагъа жюклегенд,


Жетмиш башны да жюк блаМадинагъа жибергенд.

Зайнафха, Сакинатха,Бары да ахлусуна,Кербалакъдагъы даугъаКелгеннге къазауатха,

Атасы шунда шейитБолгъан жетим жашлагъа,Эрлери анда ёлюп,Тул къалгъан къатынлагъа.

Хусейинни къанын алып,Къанып келген муридлеБу саугъаланы шулаСизге деп жибергендиле.

Мухтар жиберген саугъаМадинагъа жетишгенд,Шу Мадина ахлугъаКёп уллу къууанч тюшгенд.

Хусейинни арбазынаБашланы да кийиргенд,Тамблагъа чюйле къагъып,Барын да илиндирген.

Танг болгъанда – къараса,Хар баш да къара жилян,Арасында бир башныОн жилян талай болгъан.

Бирлери тилин ашай,Бирле кёзюн суууралла,Бирле ауузундан кирип,Тамагъындан чыгъалла.

Муридле, сиз къаннгансызКесигиз кёрюп, этип,Энди биз да къанабыз,Сиз этгенлени эшитип.

мухаммаД ФаЙгъамбарны

халынДан

Сиз тынгылап эшитигиз, –Бир эки сёз айтайым.Тюз айтмай болгъан болсам,Мен тобагъа къайтайым.


I. Файгъамбарны назмусу

Муслийманла, айтайым, –Сиз маулитхе тынгылагъыз,Файгъамбарны хапарынБашдан-аякъ ангылагъыз.

Аллын башлап айтайымБолушуну ал бурун.Халкъдан аллын жаратдыФайгъамбар боллукъ нюрюн.

Аны ючюн жаратды АллахЖети кёкню, жерлени,Аны ючюн болдурду АллахТишилени, эрлени.

Жаратхан хар затынданАны артыкъ сюйгенди.Махлукъатха аны АллахРахмат этип ийгенди.

Гъабдуруррахим сыйлы АллахНюрюн гъаршдан алгъанды,Адамланы жаратханындаМангылайына салгъанды.

Таза болгъан атадан –Сыйлы анагъа айлана,Ата-ананы ахшысыФайгъамбаргъа сайлана.

Бир файгъамбар озмадыКитапда аны кёрмейин.Аны бла къаумунаСюйюнчюлюк бермейин.

МУХАММАД ФАЙГЪАМБАРНЫ ХАЛЫНДАН 117

Бу сыфатда, бу кюйде,Кёче-келе кетгенди.Къурейишли МаккадаАбдуллахха жетгенди.

Аны нюрю атадан –Анасына эннгенди,Аминатны къарнындаБууазлыгъы женгнгенди.

Тюшюнде файгъамбарлаКезиу келип къайтдыла,Къарнындагъы жашынданСюйюнчюлюк айтдыла:

«Сени кибик Уллу АллахБир къатынны кёрмеди.Санга берген баланыБир къатыннга бермеди.

Аллах айтса, къоркъма сен,Ырахатланып жашарса,Къарнынгдагъы туугъанлай,Сен Мухаммад атарса».

Бууаз болуп АминатЭки ай тамам болгъанлай,Ёлдю атасы Абдуллах,Мадинагъа баргъанлай.

Къайын атасы жюк болдуАминатха къараргъа, –Аямайын кюрешдиХар ишине жараргъа.

Аллах сюйген МухаммадТууар кезиу жетгенде,Аны тапхан анасыКюченнгисин этгенде,


Сыйлы болгъан мёлеклеЖан-жанындан чапдыла,Башхаладан жашырып,Къанатларын жапдыла.

Асият бла МариямМычымайын жетдиле.Эки хур къыз келдиле,Аначылыкъ этдиле.

Анасындан тууду ол –Аурутмайын, арытып.Дуниягъа чыкъды ол,Толгъан айлай жарытып.

Тууду, таза жууулуп,Тамам сюннет этилип,Кёзюне нюр сюртюлюп,Ариу, киндик кесилип.

Къолун жерге жетдирип,Башын ёрге кётюрюп,Кёзюн кёкге къаратып,Тилин тасбих этдирип.

Он экинчи баш кече,Раббигъул ауал айда,Тууду, къууанч кёп болдуКёкде, жерде – хар къайда.

Аны нюрю жайылдыКюнчыкъгъандан – батханнга.Сыйлы этди Уллу Аллах,Аны бизге тапханны.

Жети кёкде мёлеклеМархабагъа турдула,Андан сора шайтанны,Кёкде къоймай, къуудула.


«Мархаба, я мархаба,Ой, ахырат юйюбюз,Иги келсин, сау келсинХалкъдан сыйлы бийибиз.

Ол дуниягъа чыкъгъанынСаулай алам билгенди,Хар бир къайгъы тас болупУллу къууанч келгенди, –

Дейди аланы хар бири,Таууш этип: – Мархаба, Мархаба, я мархаба,Бади-шахи мархаба.

Мархаба, я мархаба,Кёз жарыгъым, мархаба,Мархаба, я мархаба,Жан тансыгъым, мархаба.

Мархаба, я мархаба,Дуния уллусу, мархаба,Мархаба, я мархаба,Халкъ сыйлысы, мархаба.

Мархаба, я мархаба,Сенсе халкъны тилеги,Мархаба, я мархаба,Сенсе халкъны сюйгени.

Мархаба, я мархаба,Шафауатны билебиз,Мархабагъа биз туруп,Сенден аны тилейбиз.

Мархаба, я мархаба,Маулютню къурагъанбыз,Мархаба, я мархаба,Сени аллынга тургъанбыз.


Къабыр азап кёргюзтмей,Къабырлада жатдырлыкъ,Гюнахланы кечирип,Жаннетлеге тапдырлыкъ.

Ол туугъанлай ёчюлдюМажюс оту – жанмады,Фарис сууу къуруду,Бир тамычы таммады.

Арсар болуп къалдылаКяфырланы башлары,Муру-чуру болдула,Къуллукъ этген къошлары».

Къозлагъанлай АминатБир сюйюнчю жиберди:«Келсин, кёрсюн атабыз,Аллах бизге жаш берди!»

Сюйюнчюсю жетишип,Сюйюнчюсю баргъанда,Абдул-Муталиф барып,Жашны алып кёргенде,

Жашны алып къойнуна,Кёп сёзлеге жетди ол,Махтау этип Аллахха,Кёп шукурла этди ол.

Таурух этди АминатХар эшитгенин, кёргенин,Файгъамбарла тюшюндеСюйюнчюлюк бергенин.


II. Файгъамбарны эмчек анасы халиматны хапары

Алты ай сют ичирдиКеси анасы Аминат.Тынгылагъыз, айтадыСют анасы Халимат:

«Бану-Сагъит атлы эдиБиз жашагъан элибиз.Жауун жаумай, кюн къысып,Къайгъылы эди кёлюбюз.

Элибизни башларыЖыйылдыла, толдула.Къатын, киши къалмайын,Оноу-кенгеш болдула.

Оноулары ол болду –Биз Маккагъа барайыкъ,Къурейишли бийледенЭмчек жашла алайыкъ.

Берекетли тюйюлдюБиз жашагъан элибиз.Къурейишли бийледенБерекетле кёрюрбюз.

Ол оноуну юсюндеБиз атланып тебиредик,Ашыкъгъандан, биз жолдаБир-бирге ал бермедик.

Къарыусуздан эшегим,Мени оздула, кетдиле,Менден аллын хар бириМакка элине жетдиле.


Мен жетгинчи хар бириЭмчек жашла алдыла.„Жеталмайын къалдынг“, – деп,Манга къоркъуу салдыла.

Болалмадым алачаМен кесими къураргъа,Барып кирдим мен элге,Эмчек улан сураргъа.

Бир себепсиз болмайдыУллу Аллахны хар иши,Мени аллыма жолукъдуЖарыкъ бетли бир киши.

Бир жанында турду ол,Манга ётерге къойду жол,Абдуллахны атасыАбдул-Муталифди ол.

Эмчек сурагъанымыАйтхан эдим мен анга.„Сиз сюйгенлей болсун“, – деп,Жууап берди ол манга.

„Менде барды бир ёксюз,Уланымдан туугъанды.Алыр болсанг – берирме,Алты ай тамам болгъанды“.

Айтдым анга: „Къайт артха,Сени бла барайым,Алыр болсам мен аныИшлеуюне къарайым“.

Къайтып бардым юйюне,Мени сыйлы кёрдюле.Дарийлеге бёленип,Жашны манга бердиле.


Жашны алгъанлай къойнумаКёзюн ачып къарады.Кёзлеринден нюр чыгъып,Жюрегиме жарады.

Айтхан эдим алагъа:„Мен ызыма къайтайым,Бу жашчыкъны болушунМен эриме айтайым“.

Барып айтдым эриме:„Кел, барайыкъ, кёрейик,Мен сюйгенлей сен сюйсенг,Эмчек алып келейик“.

Эрим айтды кёргенлей:„Нек алмадынг муну сен!Манга сормай алсанг да,Ыразы болур эдим мен“.

Женгил болду хар саным,Аны эмчекге алгъанлай,Жуккаларым къыздыла,Аны ауузуна салгъанлай.

Аны эмчекге алгъынчыКеси жашым тоймаучу эди,Кече жатсакъ, тёшекдеКёз къысаргъа къоймаучу эди.

Эмчек улан алдыкъ биз,Къабыл болуп тилекле.Нёгерлеге жетдик биз,Ырахат болуп жюрекле.

Нёгерлерим жыйылып,Жашны алып кёрдюле.Сукъланышып хар бири,Алгъыш этип бердиле.


Хар бирибиз къууанып,Эмчеклеге къапландыкъ,Эшеклеге минишип,Жолубузгъа атландыкъ.

Аны бла миннгенлей,Аллын халын ташлады.Баралмагъан эшегимБарын озуп башлады.

Аны эмчекге алгъынчы,Такъыр эди ашауум.Ол юйюме киргенлей,Эркин болду жашауум.

Аны нюрю бла менБютюнлендим жарыкъдан.Бёлек къоюм бар эди –Бек къарыусуз, арыкъдан.

Къойларымы тыйдырдым,Аны аллына жыйдырдым,Сыйлы болгъан къолларынСыртларына тийдирдим.

Арыкъ болгъан къойларым –Къалмай семиз болдула.Къуруп тургъан желинлери –Къызып, сютден толдула.

Бир табакъгъа аш салып,Анга ашатсам башындан, –Тоючу эдиле юйдегимАны къалгъан ашындан.

Ол табакъны толтуруп,Бирер-бирер берген эдим,Къалдырмайын ашатыпСынап-сынап кёрген эдим.


Ашаучу эдиле бирерин,Бир затын да къоймайын,Къалыучу эдиле къарашып,Биреринден тоймайын.

Жашларыма айтыучу эдим:„Мухаммадны урмагъыз!Мухаммаддан алгъа сизАшха тие турмагъыз“.

Кезиуюне жетишдиЖумушуму этерге,Чыкъды бир кюн жаш блаКъойчукъланы кютерге.

Чабып жетди жашчыгъым,Бети сап-сары болуп,Хахай этди манга ол,Кёзлери жашдан толуп.

Айты манга: „Ой, анам,Мухаммадха жетиш сен,Сау табарса деп аны,Умут эталмайма мен“.

Чабып бардым анга мен,Жюрегим бек таралып.Кёрген эдим аны мен,Кёзю кёкге аралып.

Ол кётюнден олтурду,Баргъанымы билгенде.Жюрегими жазды ол,Манга айланып кюлгенде.

Аны ол халда кёргенде,Жюрегим аман толду.Айтдым анга: „Ой, балам,Айтчы, санга не болду?“


Айтды манга: „Ой, анам,Эки мёлек келдиле,Къолларымдан тутдула,Тюз сыртымдан жыкъдыла.

Жютю бичакъ алдыла,Жюрегими жардылаАман къанымы кетерип,Жарыкъ нюрле салдыла.

Ёшюнюмю тикдиле,Бир сагъатха сау этдиле.Сен келгенни кёргенде,Мени къоюп кетдиле“.

Аны кибик мен андаКёп аламат кёрген эдим.Къоркъгъанымдан, мен аныЭлтип, юйюне берген эдим.

Хапар айтдым мен сизге,Жюреклеге алыгъыз.Салауатла кёп салып,Шафауатын алыгъыз».

III. мухаммад файгъамбарны кёкге чыкъгъан кечеси

Эсигизде тутугъузБу сёзлени хар барын.Тынгылагъыз, айтадыКёкге чыкъгъан хапарын:

«Бир баш кече МаккадаКесим жукълап тургъанлай,Мен элгенип уяндым,Жабраил къычыргъанлай.


Кёрдюм мени жанымдаЁре туруп Жабраил.Айтды манга: „Атлан сен,Аллах чакъырады, бил”.

Чыкъдым эшик аллына,Къайгъы болуп, къоркъаракъ.Кёрдюм эшик аллында –Жерленнгенлей бир боракъ.

Бийик эди къадырдан,Атдан бир аз гитчерек.Нюр жаухардан къуралып,Юсюндеги ат керек.

Кёрдюм, аны жанындаЁре туруп бир мёлек.Айтды манга: „Я Расул,Къабыл болду хар тилек.

Мин атынга, я Расул,Биз атланып кетейик.Инша-Аллах бюгечеЖети кёкден ётейик“.

Миндим атха – тартды ол,Аякъларын алдырып.Кёзю жетишген жергеАтламларын салдырып.

Бийик болуп арт жаны,Биз ёрлесек тинг ёрге.Узун болуп ал жаны,Тигелесек тинг энишге.

Бир сагъатны ичиндеБиз Къуддусха жетишдик.Файгъамбарла келдиле,Салам-келям этишдик.


Файгъамбарла барысыМени иймамгъа салдыла.Эки рекягъат намазныМени бла къылдыла.

Андан чыгъып боракъныБир тогъайгъа байладыкъ.Андан ёрге экибизЖаяулукъну сайладыкъ.

Михражгъа минип, бизЖети кёкден ётген эдик,Жети кёкден къутулуп,Сидирагъа жетген эдик.

Айтды манга Жабраил:„Мындан ёрге баралмам.Изну болмай атласам,Ачымайын къалмам“.

Айтдым Жабраилге мен:„Энди къалай этейим?Танымагъан жеримдеНёгерсиз къалай кетейим?“

Биз ол сёзде болгъанлайБир жашил раф-раф жетди,Андан ары ол мангаАриу нёгерлик этди.

Жашил раф-раф бла менКёк жабыудан ётгенек,Кёк жабыудан къутулуп,Къуддусха жетгенек.

Биз жетгинчи, Уллу АллахХар айтырын арз этди,Юмметиме ол мениЭлли намаз фарз этди.


Муса бла кенгешип,Хар ишими битдирдим.Къайтып, тилеп Аллахдан,Беш намазгъа тюшюрдюм.

Къайтып келдим Къуддусха,Ала бла кёрюшдюм.Жатхан жерим сууугъунчу,Мен Маккагъа жетишдим».

Тынч чыгъарын сюйсегиз,Ёле туруп жаныгъыз –Маулют этип, сиз АнгаСалауатла салыгъыз.

Къыямат кюн сиз АнданШафауатла алыгъыз.Жаханимни отунданАзат болуп къалыгъыз.

Рахмат этсин уллу Аллах,Сыйлы сюйген къулуна.Ыразы болсун бир Аллах,Ахлу-асхапларына.

Кязим факъыр тилейди,Муну окъугъанладан, –Унутмасынла мениХар бириси дууадан.

IV. Файгъамбарны ёлген заманыны хапары

Дуния уллусу МухаммадАлтмыш ючге жетгенди.Жилямукъла тёгюгюз –Ол дуниядан кетгенди.


Жууукъ болгъан замандаОл дуниядан кетерге,Аллах ийди келечиАнга хапар этерге.

Келип айтды келечи:«Мени Аллах ийгенди,Сени сюйген уллу АллахТансыкъ болуп излейди».

Бу хапарны эшитгенде,Къайтып келди юйюне,Тансыкъ болгъан АллахныБуйругъуна сюйюне.

Келип юйде тура эдиАны къызы Фатимат.Аны алай кёргенде,Чабып келди къатына:

«Атам, жаным, къалайдыСени бюгюн халларынг?Нек мудахса сен былай,Бекми ауруйду санларынг?»

«Мен айтайым, Фатимат,Саным къызып кюеди.Тансыкъ болгъан АллаххаЖаным барыргъа сюеди».

Бу хапарны эшитгенде,Асхаплары жетдиле.Талаб этип хужурасын,Жиляй-жиляй кетдиле.

Билял эди хар эрттенФайгъамбарны билиучю.Уяумуду, жукълапмыды деп,Файгъамбарны кёрюучю.


Келип айтды:«Ассалату я Расул».Жалан жууап берди файгъамбар:«Мен баралмам, ой, Билял.

Иймам болсун Аубекир,Энди бар да, хапар айт.Анга уюсюн асхапла,Заман болду, энди къайт».

Билял деген, баш ачып,Жиляй-жиляй къайтханды,Фйгъамбарны айтханынАсхаплагъа айтханды.

Аубекир турду орунуна,Иймамчылыкъ этерге.Жилямай чыдамадыМихирапха жетерге.

Жиляу болуп межгитде,Къычырыкъдан толгъанды.Асхапланы тауушуФайгъамбаргъа баргъанды.

«Тутугъуз, ёрге турайым,Межгитге барайым,Асхаплагъа жетишип,Халларына къарайым».

Ёрге туруп, барды олАсхапланы жанына,Мудах болуп къарадыАсхапланы халына.

«Ёлюм мени айырсаСизден, – деди Мухаммад, –Асхапларым, этемеСизни Аллахха аманат.


Энди зикир этип, сизОл айтханны этигиз.Ийман бла, дин блаБу дуниядан кетигиз».

Былай айта, файгъамбарКъайтды юйге, орунуна.Жиляу болуп ФатиматКъадалгъанды бойнуна:

«Атам, жаным, ёлме сен,Сени ючюн ёлейим.Сен сау болуп, сени ючюнСанга къурман болайым».

«Жаным, къызым, Фатимат,Кёпдю энди, жиляма.Кёзлеринги сууун сюрт.Кёпдю энди, къыйналма.

Хасан бла ХусейинКелсинле мени къатыма.Хапар берчи алагъа,Сюйген къызым Фатимат.

Ала бла сёлеше,Мен аланы кёрейим,Къууанч болуп, АллаххаМен жанымы берейим».

[Жашла чабып келдилеФайгъамбарны аллына,Туудукъларын кёргенде,Тынчлыкъ келди санына.]

«Амал жокъмуду, атабыз,Сени жанынгы бермезге?Туумай къалсакъ, ашхы эди,Сени былай кёрмезге», –


Хасан бла ХусейинБу сёзлени айтдыла.Жиляй-жиляй, экиси даЫзларына къайтдыла.

Былай айта тургъанлай,Жабраил келгенди,Уллу Аллахны саламынФайгъамбаргъа бергенди.

«Сор, – дегенди Уллу Аллах, –Мен тилегин кёрейим,Не тилесе файгъамбар –Аны анга берейим».

«Юмметими тилейме,Айт Аллахха, къайт кери,Олду мени тилегимТуугъан кюнюмден бери».

Жабраил къайтханды,Мычымайын келгенди:«Юмметинги кечди», – деп,Сюйюнчюлюк бергенди.

Хар бир адам къабырданАрасатха къайтханда,Файгъамбарла хар бири«Нафсы-нафсы» айтханда,

Файгъамбарым Мухаммад:«Юммет-юммет» дерикди.Хар тилегин Уллу АллахОл кюн анга берликди.


ёлмЕКлИКнИ халынДан

Башлайма, махтау этип Аллахха келям,Болсун файгъамбарына салауат-салам.Сора болсун асхабына-ахлусуна.Андан сора мукъминлени барына.

Ой, мукъмин, тынгыла бу ариу сёзлеге,Эшитсенг, жилямукъ келир кёзлеге.Мен айтайым сени боллукъ халынгдан,Файда алалсанг бу сёзлени барындан.

Алдатма кесинги дуния малгъа,Ышанмай тур санга келлик ажалгъа.Амал эт, эркинлик къолдан кетгинчи,Къайгъынгы кёр, ажал санга жетгинчи.

Узун тутма бу дунияда амалны,Унутмай тур санга келлик ажалны.Кёп жыйма дунияны кир малындан,Санга айтайым ёлмекликни халындан.

Ёлюр ауруу тийип, алай жатарса,Ол заманда, уянып, кёзюнгю ачарса.Къаргъанырса, къоймай, намаз къылыргъа,Мюлкюнгю берип, башынгы жулургъа.

Этгенлеринг тюше башлар эсинге,Къоркъуу келир ол заманда кесинге.Тилерсе Аллахдан бир аз жашаргъа,Ант этерсе ол ишлени ташларгъа.

Къабыл болмаз ол заманда сёзлеринг,Дуниягъа къарай, кетер кёзлеринг.Азраил алыр сюйген жанынгы,Тенглеринг тюзетир къуру санынгы.

Ёлмекликни халындан 135

Моллала къангагъа салып жууарла,Эки къаты акъ бла сени чулгъарла.Жансыз атха салып жолгъа чыгъарла,Ахлуларынг сени ызынгнан жилярла.

Жамауатынг санга намаз къылырла,Элтип, сени тар къабыргъа сугъарла.Къуярла юсюнге анда топуракъ,Жан кирип, къобарса кесинг, къоркъаракъ.

Билирсе кесинги анда ёлгенинги,Кёрюрсе тар къабыргъа киргенинги.Салырса къулагъынгы келямлагъа,Сау сунуп къычырырса адамлагъа.

Эшитмезле адамла анда сёзюнгю,Кёрюрсе къабырда жангыз ёзюнгю.Адамла, басдырып, сенден кетерле,Мычымайын, Мункар, Накир жетерле.

Аллахдан, файгъамбардан сууал этерле,Гитченги, уллунгу къоймай тинтирле.Ашхы болсанг сени ариу кёрюрле,Бири соруп, бири жууап берирле.

Сурарла анда сени намазынгдан,Хайыуанла жилярла ауазынгдан.Хар бир затны къалдырмайын сорурла,Жууабын билмесенг, токъмакъ урурла.

Мункар урса – сени кёкге миндирир,Накир урса – сени жерге кийирир.Мункарны ауузундан отла чачылыр,Къабырынга жаханим эшик ачылыр.

Мункар сурар айтып алгъын фасих тил,Бу затланы кёрлюгюнгю ишексиз бил.Къабыр къысар, аман тарлыкъ жетдирир,Жиклеринги бир-биринден ётдюрюр.


Окъусанг – Къуран анда нёгер болур,Намаз къылсанг, къабырынг нюрден толур.Тамам этсенг хаж, ораза, зекятны,Къууанып табарса анда хар затны.

Мункар, Накир тынч соруула этерле,Жубата, жукълата, къоюп кетерле.Къалырса къабырда махшаргъа дери,Къобарла къабырдан адамла ол кюн.

Ол кюнню халындан санга айтайыкъ,Махшар халкъны таурухуна къайтайыкъ.Къобарса къабырдан, сур юфкюрюлюп,Къалырса ол жерде минг жыл тирилип.

Къобарса къабырдан кесинг, жаланлай,Махшар кюнде сен жюрюрсе жаяулай.Къоркъгъандан анда кёзюнгю къакъмазса,Бир сёз сёлеширге изну тапмазса.

Туз кибик болур ол кюнде эриуюнг,Тапмазса кирирге анда сериуюн.Кюн энер жууукъгъа, бир атым къадар,Тапмазса ол кюн шу дунияда мадар.

Иссиден ол кюнде мийисинг къайнар,Къоркъгъандан ол кюнде жюрегинг чыгъар.Жюклерсе аркъанга хар амалынгы,Билмезсе ол кюнде боллукъ халинги.

Батарса белинге дери тереннге,Башханы къайгъысы келмез кёлюнге.Къайгъыла алыр ол кюнде башынгы,Кёрсенг танымазса кеси жашынгы.

Къоркъурса ол кюн этген хатангдан,Къачарса ол кюн, кёрсенг, атангдан.Эки жыйырма он сууалгъа барырса,Жууап бермегенде, минг жыл къалырса.


Жууабын бергенде, женгил ётерсе.Андан сора сен хыйсапха жетерсе.Барырса хыйсапха, аман къыйналып,Турурса Аллахны аллында уялып.

Берирле дефтеринги санга, чулгъанып,Окъурса ичиндегилерин танып.Къарарла дефтеринги, санга берип,Жилярса, ичиндегилерин кёрюп.

Аллах санга сууал этер сагъатха,Санларынгы сёлешдирир шагъатха.Барырса сийратха, мёлекле сюрюп,Кетерсе сийратдан энишге тигелеп.

Эмерле жилянла, юсюнге жыйылып,Жанарса жаханим отда, жыйырылып,Шайтан бла сени бирге байларла,Этинги жаханим итле чайнарла.

Жилярса мёлеклеге: «Суу бер, – деп, – манга».«Жаншай тур», – деп жууап берирле санга.Сюе болсанг жаханимге бармазгъа,Кюреш Иблисге боюн салмазгъа.

Дуния бла нафсы айтханнга айланма,Жаханимде шайтан бла байланма.Нек алмайса бу сёзлени эсинге,Нечик жазыкъ эталмайса кесинге?

Къардашым, бу сёзлени ариу ал,Китап айтхан хар бир сёзге боюн сал.Ахшылыкъ этсенг дунияда, бир берип,Къууанырса артха он кёрюп.

Хайыр этсенг шу дунияда къуллагъа,Эркин болурса жаннетде хурлагъа.Къонакъ келсе сени юйюнге-ариу кёр,Аз-кёп болсун, садакъадан бир аз бер.


Аллах буюргъанны къоймай эталсанг,Буюрмагъанларын къоюп кеталсанг.Жаннетлени сайламасын алырса,Жаханимден азат болуп къалырса.

Ариу болса хар адамгъа къылыгъынг,Къабыл болур Аллахха этген къуллугъунг.Чомарт болсанг, сен жаннетге кирирсе,Сийратдан кёк жашнагъанлай жюрюрсе.

Эринмейин жамауатха жюрюсенг,Хакъ жанында сыйлыладан бирисе.Болсанг мында беш намазны этерге сакъ,Къыямат кюн болур бетинг сютден акъ.

Инжилтмесенг ананг бла атангы,Аллах кечер сени этген хатангы.Дунияда не сюйсенг къардашынга,Ахыратда ол кюн келир башынга.

Ёксюзге, факъыргъа келсе жазыгъын,Бек кёп болур сени ахырат азыгъынг.Ахшыланы ахшылыгъын унутма,Санга аманлыкъ этгеннге дерт тутма.

Хайыр берсе халкъгъа ауузунг бла къолунг,Тюз болур ахыратда барыр жолунг.Адамлагъа тил жюрютюп, сёз салма,Ахырат азабын сен сатып алма.

Эсириклик этсенг сен хар юмметге,Кирмезсе, жаным, арталда жаннетге.Тенглеринге этсенг, жаным, изарлыкъ,Артынга келир сени аман тарлыкъ.

Къызгъанчлыкъ хайыр бермез малынгдан,Мен айтайым къызгъанчылыкъны халындан.Къызгъанч болсанг, азны-кёпню санарса,Къыямат кюн жаханимде жанарса.


Эринчеклик намазынгы къалдырыр,Шайтан бийлер, кёзбау намаз къылдырыр.Намаз къылсанг адамлагъа кёзбаугъа,Алырса Аллахны кесинге жаугъа.

Мен айтайым, сен тынгыла, ийнан да,Ётюрюк айтып къуру къалма иймандан.Ётюрюк айтсанг сен ауузунга келтирип,Ийман кетер сенден узакъ секирип.

Алсанг дунияда адамны малын урлап,Берирсе къыямат кюн аны тууралап.Этсенг дунияда адамлагъа артыкълыкъ,Ахыратда келир санга жазыкълыкъ.

Барсанг дунияда нафсынгы жолунда,Эркинлик берсенг Иблисни къолуна.«Дунияда намаз къылма», – деп буюрур.Ёле туруп, ийманынгы сыйырыр

Алдар сени, дунияда кючюн жайып,Къыямат кюн этер санга бек айып.Айтыр ол кюн: «Айып этме сен манга,Айып тийшлиди менден бек санга».


ЖаханИмнИ халынДан

Муслийманла, эшитигиз, намаз этмей къоймагъыз,Мен да сизге айтама, жаханимни ойлагъыз.Хар адамгъа айтама, арасатха жыйылыр,Жаханимни халлары керти уллу къыйынды.

Дунияны затлары барысы да къалмазла,Ашхы амал этгенле жаханимге бармазла.Жаханимни къызыуун сени жауунг кёрюр эди!Бир учхурук чыкъса да уллу таула эрир эди.

Бу сёзлени айтама, хар адам да ойласын,Мен да муну тилейме – этмей намаз къоймасын.Жаннет деген сыйлыды, узакъ жолду барыргъа,Къоймай намаз къылгъанла сыйлы жаннет алырла.

Намаз къылмай тургъанла артдан къарап къалырла,Алагъа да айтама – жаханимге барырла.Къоймай намаз къылгъанла азапха да тутулмаз,Кезбаусуз намаз этген жууапха да тартылмаз.

Муслийманла, айтама, беш намазны этейик,Ийман бла, дин бла бу дуниядан кетейик.Толу этип беш намазны, хаж, ораза, зекятын,Биз къууанып табайыкъ Аллахыбызны рахматын.

Андан сора тохтамай салауатла салайыкъ,Къыямат кюн биз Андан шафауатла алайыкъ.Салауатла, саламла Расулгъа, ахлусуна,Сыйлы асхапларына, мукъминлени барына.


бИлмЕЙ амалы бОлмагъан Фарызла

I. Ийманда алты фарыз барды:1) Аллахха ийнанмакълыкъ;2) мёлеклеге ийнанмакълыкъ;3) келечилеге ийнанмакълыкъ;4) къыямат кюннге ийнанмакълыкъ:5) китаплагъа ийнанмакълыкъ;6) ёлсек, тиргизиллигине ийнанмакълыкъ.

II. Исламда беш фарыз барды:1) ийманшагъадат келтирмеклик;2) беш ууахты намаз этмеклик;3) бир ай ораза тутмакълыкъ;4) зекят бермеклик;5) хаж къылмакълыкъ.

III. Абидезде да тёрт фарыз барды:1) тахарат этмеклик;2) къолун, бетин жуумакълыкъ;3) башына мес этмеклик;4) эки аягъын жуумакълыкъ.

IV. Жууунмакълыкъны юч фарызы барды:1) ауузун, бурнун чайкъамакълыкъ;2) сюннет абидез алмакълыкъ;3) чархыны барына суу жетдирмеклик.

V. Темемни да эки фарызы барды:1) эки кере эки къолун жерге урмакъ;2) бирин бетине, бирин билеклерине сюртмекликди.

VI. Намазны тышында алты фарызын да билейик. Аны билип биз, хей, къардашым, тынгылы дин ийман нга кирейик:

1) чархын таза этмеклик;2) намаз этген жерин таза этмеклик;


3) намаз этерге ууахтыны билмеклик;4) кийимин таза этмеклик;5) къыбылагъа айланмакълыкъ;6) намазгъа ниет этмеклик.

VII Намазны ичинде алты фарызгъа да бир къарайыкъ:1) «Аллаху акъбар» – деп, къулакъ къакъмакълыкъ;2) ёрге турмакълыкъ;3) «Алхам» сура окъулмакълыкъ;4) рукугъа бармакълыкъ;5) сеждеге бармакълыкъ;6) «Аттахият» окъумакълыкъ.


Cууал

(Мункар бла Накирни соруулары эм алагъа жууапла)

– Сен муслийманмыса?– Алхамдулиллях, муслийманма.

– Къачандан бери?– Къалюбаладан бери.

– Мени ишеклилигим барды.– Мени уа шагъатым барды.

– Шагъатынг неди?– Ашхаду ан ля иляха илляллах, уо ашхаду анна

Мухаммадан гъабдуху уо Расулюху.

– Кимни зуриятынданса?– Адам файгъамбарны.

– Кимни миллетинденсе?– Ибрагим файгъамбарны.

– Кимни юмметинденсе?– Мухаммад гъалейссаламны.

– Кимни масхабынданса?– Абу Ханифаны.

– Ийманынг неди?– Къуран.

– Дининг неди?– Ислам дин.


Къыз бла алИм

Бир ханны къызы эрге тилей келген уланланы артха къайтарып болгъанды: «Мени сорууларыма жууап берген жашха болмаса, баш-хагъа эрге чыгъарлыкъ тюйюлме», – деп. Бир кюнде къызны тилей алим жаш келгенди.

Къыз алимге: Къайдан келгенсе?Алим: Аталаны аркъасындан.

Къыз: Къайры бараса?Алим: Ахыратха барама.

Къыз: Аллахутагъала жер юсюнде алгъын къайсы къауумну жаратды?Алим: Жинлени жаратды.

Къыз: Бир къауум сорууум барды, жууап бермесенг – келген жолунга къайт.

Алим: Сен бир чыракъса, мен бир гёбёлекме. Сени излей туруп, мен ёлсем да тамаша болмаз.

Къыз: Белгили болуп, Аллахутагъала эм аллын нени жаратды?Алим: Кяф бла нунну жаратды.

Къыз: Кяф бла нун не эди?Алим: Кун фая кун.

Къыз: Жутладан алгъын къайсы жутну жаратды?Алим: Таблитни да, Жаблитни да жаратды, бирин бирине эр – къа-

тын этип. Бирини къуйругъу жилянны, бирини къуйругъу арфрекники кибик эди.

Къыз: Шайтанны атасы, анасы кимди?Алим: Таблит бла Жаблитди.

Къыз: Тенгизлени аслусу неди?Алим: Нух гъалейхиссаламны тууфаны.

Къыз бла алим 145

Къыз: Ёзюню башы да жокъ, жаны да жокъ, дунияда аш ашагъан, суу ичген неди?

Алим: Муса гъалейхиссаламны таягъы.

Къыз: Кёкден ненча китап тюшдю?Алим: Жюз тёрт китап тюшдю.

Къыз: Ненча белгили болду?Алим: Тёртюсю белгили болду: Таурат – Мусагъа, Инжил – Исагъа, За-

бур – Дауутге, Къуран – Мухаммад гъалейхиссаламгъа.

Къыз: Ненча зат атасыз дуниягъа келди?Алим: Беш зат келди. Адам – бир, Хауа – эки, Исмаил ючюн къурман

болуп келген къочхар – юч, Салых файгъамбарны ташдан чыкъ-гъан тюеси – тёрт, Иса гъалейхиссалам – беш.

Къыз: Кёкню да арасында намаз къылгъан кимди?Алим: Сулейман гъалейхиссалам.

Къыз: Кесини къыркъ жылында сакъалы къара, уланыны жюз онсегиз жылында сакъалы акъ болгъан кимди?

Алим: Ол Гъузейир файгъамбарды. Къыркъ жылында Аллахутагъала аны бир аулакъда жанын алып, жюз жылдан сора тиргизди. Ол юйюнден кетгенде жашына онсегиз жыл бола эди.

Къыз: Бири биринден айырылмагъан эки къуш неди?Алим: Кече бла кюн.

Къыз: Ёзюнгю жууаш тутаргъа, кесинги башхаладан алаша кёрюрге кимден юйрендинг?

Алим: Тюеден юйрендим. Бир эшекни къуйругъуна байланып, ызын-дан кетген, уллулукъ этмейди.

Къыз: Не юч зат не юч затсыз магъанасыз болады?Алим: Ариулугъу болгъан кишини акъылы болмаса, алим кишини

амалы болмаса, бай кишини чомартлыгъы болмаса.

Къыз: Саллаллахутагъала файгъамбарыбыз гъалейхиссалам ненча жыл жашады?


Алим: Алтымыш юч жыл жашады.

Къыз: Ненча жылында файгъамбарлыкъ берилди?Алим: Къыркъ жылында берилди.

Къыз: Ёмюрюнде ненча батман ашлыкъ ашады?Алим: Жыйырма тёрт батман ашады.

Къыз: Жаннетле ненчадыла?Алим: Сегиздиле.

Къыз: Атларын айт.Алим: Даруссалам, Дарукъарар, Дарулжалал, Жаннатуннагъим,

Жанна тул Фирдауус, Жаннат улмачкъуа, Жаннатулгъадиа, Жанна тумагъла.

Къыз: Жаханимле ненчадыла?Алим: Жетидиле.

Къыз: Атларын айт.Алим: Хаууя, Хутама, Сакъар, Сагъыр, Лаза, Жахийм, Жаханим.

Къыз: Мынафыкъ кишиде болгъан ненча къылыкъ барды?Алим: Юч къылыкъ барды жалан: сёзюнде турмагъан, аманатха хыя-

нат болгъан, айтылгъанына табылмагъан.

Къыз: Эм уллу билим неди?Алим: Адам кесини айыбын билген.

Къыз: Жандан сыйлы зат неди?Алим: Дини бар кишиге – дин, жокъгъа уа – ахча.

Къыз: Къайсы отду ёзюню акъылын кюйдюрген?Алим: Кёпчюлюкдю.

Къыз: Бузулмагъан зат неди?Алим: Адамлыкъды.

Къыз: Атасындан уланы кючлю – ол неди?


Алим: Ол темирди, кеси уа – ташданды.

Къыз: Кюнню жарыгъы бир кере тийип, дагъы тиймеген жерине не жерди?

Алим: Муса файгъамбарны аскери тенгизни къыйырында баргъанда жол ачылып болгъанды, Фиргъаунну аскери киргенде уа къапла-нып къалгъан жер.

Къыз: Дунияны ортасы не жерди?Алим: Байтул Мукъаддас.

Къыз: Адамны акъылы кёп болгъан сайын неси аз болады?Алим: Сёзю аз болады.

Къыз: Душманны мадары битгенде не этеди?Алим: Дослукъ излейди.

Къыз: Файгъамбарла ненчады?Алим: Жюз жыйырма тёрт минг.

Къыз: Аланы арасында ненча келечи файгъамбарды?Алим: Юч минг юч жюз он юч.

Къыз: Келечи файгъамбар деп не ючюн айтадыла?Алим: Ёзюне кёкден китап тюшгенине айтадыла.

Къыз: Файгъамбарладан ненчасы сыйлыды?Алим: Жыйырмасы сыйлыды: Адам, Нух, Ибрагим, Исмаил, Юнюс,

Идрис, Луд, Худ, Яхия, Юсуф, Зякрия, Салих, Иса, Сулеймен, Дау-ут, Илияс, Хызыр, Муса, Якъуб, Мухаммад гъалейхисалам.

Къыз: Аланы арасында къайсылары артыкъ сыйлыды?Алим: Тёртюсю артыкъ сыйлыды: Ибрагим, Муса, Иса, Мухаммад

гъалейхиссалам.

Къыз: Суфулукъ къайсындан къалгъанды?Алим: Идрисден.

Къыз: Алим къайсы эди?


Алим: Хызыр.

Къыз: Ыразы къайсы эди?Алим: Исмаил.

Къыз: Сабыр къайсы?Алим: Айюб.

Къыз: Аллахутагъала Къуранда не ахшы къулду деп, ненчасын махта-ды?

Алим: Экисин махтады: палахха бек сабырлыкъ этгени ючюн – Айюб-ну, нигъматха кёп шукур этгени ючюн – Дауутну.

Къыз: Дунияны ташламакъ къайсындан къалды?Алим: Исадан къалды.

Къыз: Факъырлыкъ къайсындан къалды?Алим: Яхиядан.

Къыз: Ненча файгъамбар патчах болду?Алим: Беш файгъамбар болду – Юсуф, Дауут, Сулейман, Зулкъарний,

Мухаммад гъалейхиссалам.

Къыз: Битеу дуниягъа ненча киши патчах болду?Алим: Тёрт киши болду. Экиси бусурман эди: бири Сулейман, бири

Зулкъарний. Экиси гяуур эди: бири Намруд, бири Шаддад.

Къыз: Ненча файгъамбар сауду?Алим: Тёрт файгъамбар сауду: Иса, Идрис, Хызыр, Илияс. Иса да,

Идрис да тёртюнчю кёкде мёлекле бла тагъат этелле, Хызыр къуру да суусап болгъанлагъа суу береди, Илияс сууда батханланы къутхарады.

Къыз: Ненча къушну ёлтюрсе гюнах болады?Алим: Тёртюсюн: кёк къаргъа, къарылгъач, кукук, ябалакъ.

Къыз: Аланы ёлтюрсе не ючюн гюнах болады?Алим: Адам гъалейхиссалам жаннетден жерге тюшгенде, кёк къаргъа

аш келтирип сакълады, къарылгъач Ибрагим гъалейхиссалам-


гъа отха суу да келтирди, кукук Сулейман гъалейхиссаламны жумушчусу эди, ябалакъ да Сулейманнга насихат этди. Сулейман ябалакъгъа: «Будайны не ючюн ашамайса?» – дегенди. «Атабыз Адам гъалейхиссалам будай ашамаз керекли жаннетден чыкъ-ды», – деди.

Къыз: Атасыз анасыз туугъан къайсы файгъамбарды?Алим: Шис файгъамбар. Бир кюн Адам да, Хауа да жашла менден

деп, бири менден деп даулаша болгъандыла, сора бири-бирине жууукълукъ этгенде чыкъгъан сууларын алып бир шешаны ичин-де сакълагъандыла. Тогъуз ай он кюнден сора шешадан бир жаш файда болду, атына Шис дедиле.

Къыз: Манга барыда уагъаза насихатыны ичине жыйгъан тёрт сёз айт.Алим: Аллахутагъалагъа къуллукъ да эт, ёлюмню да эсингде сакъла,

Аллахынгдан къоркъ, бир кишини да инжитме.

Къыз: Эм ашхы иш неди?Алим: Илму окъумакъ.

Къыз: Кишиге илму не этеди?Алим: Гитче болса уллу этеди, жарлы болса бай этеди.

Къыз: Дуния деп неге айтадыла?Алим: Хар не жаны бла ахырат жанына файда этмеген затха айтадыла.

Къыз: Аллахутагъаланы ыразылыгъы не бла табылады?Алим: Ата-ана ыразылыгъы бла.

Къыз: Эм ёхтем киши кимди?Алим: Кесин ёзгеледен ким иги кёрсе.

Къыз: Аллахутагъаланы гъыйбадатына жюрегин бакъдыргъан не затды?

Алим: Ёлюмню эсгермек.

Къыз: Дунияда нечик турургъа керекди?Алим: Бир кече юйде къалып кетген жолоучу кибик.


Къыз: Адам ненча жерде танылады?Алим: Юч жерде танылады: жолоучулукъда, сатыу-алыу этгенде,

къоншулукъда.

Къыз: Аман улан неге ушайды?Алим: Артыкъ бармакъны кессе аурутады, кесмесе уа эриши болады.

Къыз: Къардашлыкъ не бла белгили болады?Алим: Къардашны айыбын жашыргъан бла.

Къыз: Гюнахны дарманы неди?Алим: Тобагъа къыйтыу.

Къыз: Жолгъа чыкъса да къыйынлыкъ, тарлыкъ кёрмеген ненча киши барды?

Алим: Юч киши: ариу сёзлю, ётгюр, алим.

Къыз: Къурандан къайсы сура аллын тюшдю?Алим: «Икъра» сура аллын тюшдю.

Къыз: Къайсы аят артда тюшдю?Алим: «Альяума акмалту лакум дийнакум», – деген аят тюшдю.

Къыз: Дунияны жаннет ким этди?Алим: Гъадны уланы Шаддад этди.

Къыз: Акъ жуж, Макъ жужну аслусу неди?Алим: Нух гъалейхисаламны жерге ташлагъан манисинден жаратыл-

гъанла – сакъаллары жети аршин.

Къыз: Мёлекле эркекмидиле, тишимидиле?Алим: Былада эркеклик, тишилик жокъду.

Къыз: Мёлеклени ашамагъаны ичмегени недеди?Алим: Аллахутагъаланы эсгермекде.

Къыз: Онсегиз минг жан неледиле?Алим: Алты минг тюрлю хайыуан, алты минг тюрлю къурт-къумурсха,

алты минг тюрлю къуш.


Къыз: Тенгизде балыкъны къарнында къыркъ кюн гъыйбадат этген кимди?

Алим: Юнус гъалейхиссалам.

Къыз: Къайсы рахматды халкъ андан къачхан?Алим: Жауун.

Къыз: Къайсы затладыла халкъ сюйген?Алим: Мал, мюлк.

Къыз: Къайсы терекди он эки бутагъы бар, хар бутагъында – отуз ча пыракъ бар, хар чапыракъны эки бети бар, бири – акъ бири – къара?

Алим: Ол жылды. Жылда он эки ай бар, хар ай отуз кече-кюндю.

Къыз: Дунияда ачылыкъ неди?Алим: Факъырлыкъ.

Къыз: Дунияда кючлюлюк неди?Алим: Байлыкъ.

Къыз: Дунияны кенглиги не блады?Алим: Патчахланы тюзлюгю бла, алимлени илмусу бла, байланы

чомартлыгъы бла, факъырланы дууасы бла.

Къыз: Дунияда ишленнген жерми кёпдю, оюлгъан жерми?Алим: Оюлгъан жер кёпдю – ишленнген бары да оюлгъан этеди.

Къыз: Илму сыйлымыды, мал сыйлымыды?Алим: Илму сыйлыды. Илму урланмайды, мал урланады. Илму берге-

нинг сайын кёбее, мал азая барады.

Къыз: Анабыз Хауаны, атабыз Адамны ичинденми жаратды, тышын-данмы жаратды?

Алим: Ичинден жаратды. Тышындан жаратхан болса, эркекле кибик ачыкъ жюрюр эдиле.

Къыз: Жангыз эркекден тиши болду, ол кимди?Алим: Адамдан Хауа болду.


Къыз: Эски болмагъан эки зат неди?Алим: Жаннетни нигъматлары, жаханимни азаплары.

Къыз: Жети зат жети затдан тоймайды, ала недиле?Алим: Кёз – къарамакъдан, къатын бла киши – бир бирден, жер –

жауундан, от – агъачдан, алим – илмудан, бай – малдан, адам – жашамакъдан тоймаз.

Къыз: Хар не жерге барса да халкъгъа кесин сюйдюрген киши кимди?Алим: Адепли киши.

Къыз: Дарман табылмагъан ауруу неди?Алим: Аллахны ажалы.

Къыз: Саулукъдан ашхы зат неди?Алим: Кишини ахшыгъа аты чыкъса.

Къыз: Гъыйбадат ненча тюрлю болады?Алим: Юч тюрлю: жюрек бла этген, аууз бла, санлары бла.

Къыз: Къайсы татлы затды, ахыры ачы болгъан?Алим: Жашлыкъ.

Къыз: Ахыры татлы болгъан ачы зат неди?Алим: Сабырлыкъ этген.

Къыз: Эки затха жетишдирген эки зат неди?Алим: Сабырлыкъ муратха жетдирир, болгъан затха ыразы болуп тур-

макълыкъ байлыкъгъа жетишдирир.

Къыз: Къайтарыргъа жарамагъан юч зат неди?Алим: Айтылгъан сёз, атылгъан окъ, кетген ёмюр.

Къыз: Адам гъалейхиссалам жаннетде ненча будайдан ненча бюртюк ашагъан эди?

Алим: Эки бюртюк ашады.

Къыз: Ол заманда будай бюртюкню уллулугъу не чакълы эди?Алим: Жумуртха чакълы бир эди.


Къыз: Жан не жерден киреди, не жерден чыгъады?Алим: Желкесинден киреди, ауузундан чыгъады.

Къыз: Факъырлыкъ келтирген затла ненчадыла?Алим: Он бир: ётюрюк айтмакъ – бир, ётюрюк ант этмек – эки, чар-

хы кирли болгъан халда аш ашамакъ – юч, хар зат бла тишлерин тазаламакъ – тёрт, ашны ууакъларын жерге тёкмек – беш, къо-лун жуумай аш ашамакълыкъ – алты, ата-ананы атларын айтып чакъырмакълыкъ – жети, шалпарын ёретинлей киймеклик – сегиз, чыракъны «уф» деп ёчюрмек – тогъуз, этеги бла бетин сыйпамакъ – он, илмуну хорлукъгъа тутмакъ – он бир.

Къыз: Къатынланы бир ненча тапсыз къылыкълары барды, ала недиле?Алим: Сёзлерине табылмайдыла, аманатха хыянат боладыла, бир

затха тамам дей турмайдыла, хар кишини ызындан кюледиле, сёзге къулакъ салмайдыла, къоншуланы урушдурадыла.

Къыз: Жаннет кимлеге ашыгъады?Алим: Ораза тутханлагъа, сёзден тилин сакълагъанлагъа, къуран

окъу гъанлагъа, ачлагъа аш бергенлеге, тобагъа къайтханлагъа, эрттен намазгъа терк тургъанлагъа, кесине сюйген затны ёзгеле-ге да сюйгенлеге ашыгъады жаннет.

Къыз: Юч зат айтып, юч затны сурагъан кимди?Алим: Муса гъалейхиссаламды. Бир кюн Аллахутагъалагъа: «Ой,

Аллахым саулукъ бердинг, къыйынлыкъ бермей къойсанг не бо-лур эди?» – деди. Аллахутагъала ол заманда: «Мени ким эсгерир эди?» – деди. Муса дагъыда: «Тирилик бердинг, ёлюмню берме-ген болсанг не болур эди?» – деди. Аллахутагъала: «Ким мени таныр эди?» – деди. Муса: «Жаннетинги жаратдынг, жаханимни жаратмагъан болсанг не болур эди?» – деди. Аллахутагъала: «Ким менден къоркъур эди?» – деп айтды.

Къыз: Къардашлыкъ этмеклик хатырлы болгъан эки зат неди?Алим: Къаты киши – бир, патчах – эки.

Къыз: Къуллукъ этерге айып болмагъан эки киши кимледиле?Алим: Къызы-жашы ата-анасына къуллукъ этселе айып тюйюлдю.

Юй иеси къонакъгъа къуллукъ этсе айып кёрмез.


Къыз: Ненча затдан сакъланыргъа керекди?Алим: Юч затдан: уллу суудан бла отдан – бир, арсландан – эки, пат-

чахдан – юч.

Къыз: Эсли киши кимди?Алим: Ёлюмню кёп эсгерген.

Къыз: Адамгъа ненча зат ыспассызлыкъ келтиреди?Алим: Юч зат келтиреди: чакъырмагъан жерге баргъан – бир, ётюрюк

айтхан – эки, къызгъанч адамдан зат тилеген – юч.

Къыз: Адам гъалейхиссалам жаннетден чыкъгъанда жер юсюнде не жерге тюшеди?

Алим: Хинд жерге.

Къыз: Хауа не жерге тюшдю?Алим: Жиддагъа.

Къыз: Ала жер юсюнде не жерде къошулушдула?Алим: Арафа тауда.

Къыз: Адам гъалейхиссалам жаннетден чыкъгъанда юсюндеги кийим лери неле эдиле?

Алим: Юч чапыракъ.

Къыз: Аллахутагъала дунияны жаратып не кюн башлады?Алим: Жума кюн.

Къыз: Сууапны, гюнахны жазгъан мёлекле адамны не жанында тура-дыла?

Алим: Эки да жауурун къалагъыны арасында.

Къыз: Мёлеклени къаламлары неди?Алим: Адамны тили.

Къыз: Аланы шакъасы неди?Алим: Адамны тюкюрюгю.

Къыз: Аланы жазгъан тахтасы неди?


Алим: Адамланы жюреги.

Къыз: Къыямат кюн бегирек жууап берликле кимледиле?Алим: Мал жыйып – ашамагъанла, илму билип – амал этмегенле.

Къыз: Гюнахдан сакъланмагъан алим киши неге ушайды?Алим: Чыракъ тутхан сокъургъа.

Къыз: Акъылсыз кишиге не тийишлиди?Алим: Сёлешмей тургъан.

Къыз: Дунияда эм къыйын затла ненчадыла?Алим: Ючдюле: хариплигинден ауруулу болуу, нёгерле бири-бирин-

ден айырылыу, билимсиз киши бла жолдаш болуу.

Къыз: Устазсыз билген затла ненчадыла?Алим: Юч: баппуш бала сууда жюзюу, тиширыу сабий табыу, бёрю

къозуну алып къачыу.

Къыз: Адамла сюймеген эки киши кимдиле?Алим: Бири – къызгъанч, бири – зулмучу.

Къыз: Адамны жюрегин хош, бетин жарыкъ этген неди?Алим: Ахшы туугъаны болгъан.

Къыз: Шекерден татлы неди?Алим: Къардашла бла эгечлени татлы тургъанлары.

Къыз: Амалсыз алим неге ушайды?Алим: Жемишсиз терекге.

Къыз: Илмусуз сюфю неге ушайды?Алим: Эшиксиз юйге ушайды.

Къыз: Дунияда ёлюп тирилген ненча файгъамбар барды?Алим: Юч: Юнюс, Гъузейир, Жаржис.

Къыз: Мёлеклени эм сыйлылары ненчады?Алим: Тёрт: Жабраил, Микяил, Исрафил, Азраил.


Къыз: Аллахутагъала дунияны ненча кюнден жаратып битдирди?Алим: Алты кюнден.

Къыз: Аллахутагъала кеси сюйген болса, кёзню жумуп ачханча жара-тыргъа къудуретинден келе туруп, алты кюн къалмакълыгъы не ючюндю?

Алим: Халкъгъа ашыкъмай, сабырлыкъ бла иш этилгенин кёргюз-тюр, юйретир ючюн.

Къыз: Акъылсыз кишини несинден таныйса?Алим: Сёзюню кёплюгюнден.

Къыз: Аллахутагъаланы жанында, факъырлыгъына сабырлыкъ этип тургъан жарлы кишиден, чомартлыгъында жюрютген нигъматха шукурлукъ да этген бай кишиден къайсы ахшы?

Алим: Бай киши.

Къыз: Ахыр иймансыз болуп ёлюмге жетдирген затла ненчадыла?Алим: Юч: ийманнга шукур этгенни къойгъан – бир, иймансыз ёлюм-

ден къоркъмай тургъан – эки, халкъгъа жумуш этмеген – юч.

Къыз: Исрафил мёлек сурун ненча кере юфкюрюр?Алим: Юч кере: къыямат кюн жууукълашханда алгъын халкъны

уятыр ючюн – бир, жанын алыр ючюн – эки, къыямат кюн халкъны жанларын салыр ючюн – юч.

Къыз: Мёлекле не затдан жаратылгъандыла?Алим: Нюрден.

Къыз: Жинле не затдан жаратылгъандыла?Алим: Отдан.

Къыз: Адамны ахшы нёгери, аман душманы неди?Алим: Мал бла уланы.

Къыз: Дуния неге ушайды?Алим: Кече кёрген тюшге.


Къыз: Намазда, оразада, хажда, зекатда тайдырмагъан гюнахны не зат тайдырады?

Алим: Юй ахлу ючюн мадар, къайгъырыу этиу.

Къыз: Жаннетде хур къызлагъа ие боллукъладан бирлери кимледиле?Алим: Межгитни тазалагъанла.

Къыз: Къыямат кюн базманны ахшылыкъ жанына салгъан затланы эм аууру неди?

Алим: Адамны ахшы къылыгъы.

Къыз: «Аллах берекет берсин сени устазынга», – деп, орунундан туруп, ол алимни кесини жерине олтуртду.

Олсагъат алимлени, хажилени да жыйып, некях этдирип, сора эр бла къатын болуп жашап къалдыла.


КёчмЕКлИКнИ юСюнДЕн

Малкъарны, ой, тар орамларыМашиналадан толгъанды.Малкъарны жарлы адамларыГузаба, къайгъы болгъанды.

Сегизинчи мартны эрттенлигинде,Солдатла юйге кирип келдиле.«Биз сизни кёчюрген этебиз», – деп,Болжалгъа жарты сагъат бердиле.

Ол кече Чегет ёзенде къартланы да,Сабийлени да тёшексиз жатдырдыкъ.Малыбыз, итибиз, киштигибиз да,Бизни бла жиляй, танг атдырдыкъ.

Тогъузунчу мартда машиналагъа,Бизни миндирип, жолгъа ашырдыла.Ызыбыздан къарап, ёлгенлерибиз а:«Бизни кимге къоясыз?» – деп, жилядыла.

Тогъузунчу мартда тууар вагонлагъа,Биз хариплени жюкледиле.Жыйырма кюнлюк къыйын жолгъа,Биз жарлыланы жибердиле.

Жыйырма къыйын кюнден сора,Тууар вагонланы эшиклерин ачдыла.Эгечни да, къарындашны да,Къуш тюгюнлей чачдыла.

Ой, биз да кетип алай барабыз,Къазахстанны эркин жерине.Неда къайтырбыз, неда къайтмабыз,Кавказны ариу элине.

КёчмеКлиКни юсюнден 159

Кёп акъылланы юйретючю эди,Бизни, ма, къарт а атабыз.Къазахстаннга нек кёчюрдюле,Не болур эди хатабыз?

Кимле ючюн уруш этедилеМалкъарны сабий жашлары?Бизни уа излеп юйге барсала,Тура болур юйню ташлары.

Мени эсимден бир да кетмейди,Кавказ тауланы татыуу.Кёп затдан эсе къыйын кёреме,Туугъан жеринги ачыуу.

Германия эте, Германия эте,Гитлер кесин халкъына сюйдюрдю.Гитлирни жаннган отлары,Халкъны уа башын кюйдюрдю.

Германия эте, Германия эте,Германия бегимни бузгъанды.Сталин деген ма бизни атабыз,Къая ташланы къазгъанды.

Кёп ишлегенден, кёп къыйналгъандан,Жылтыргъанды мени женглерим.Къайда къалгъанларын билялмайма,Жанымдан сюйген тенглерим.

Тенглерим эте, тенглерим эте,Тенглерим къайда, мен къайда?Бир-бирибизни кёрмеген заманда,Бизге жашаудан не файда?

Жууукъла эте, жууукъла эте,Жууукъла къайда, биз къайда?Жууукъдан, тенгден кенг кете,Бир-бирни кёрмесенг не файда?


Кёпле кёп жерде жоюладыла,Айтыр сёзлерин айталмай.Аллах, тилейме, сен бизни жойма,Ата журтубузгъа къайтармай.

Юсюнгдеги кийиминг, ала,Аны тюймелери къалынды.Бу туугъан жерни сурап къарасанг, –Ма, жан алгъандан къыйынды.

Мени бир жанымдан жашау тарлыгъы,Бирси жанымдан – сууукълукъ.Ой, мен жарлы, къалай къыйындыКъазахстанны сууугъуна кюймеклик.

Иги боллукъ тюйюлме, анам,Манга бир ауруу тийгенди.Къазахстанны сууугъунда мени,Санларым аман кюйгенди.

Туугъан жерни ачыуу жюрекге,Тюшсе, къан жюрюмейди санлада.Малкъарны халкъындан насыпсыз,Болурму, Аллах жаратхан жанлада?

Тууарла жюклеген вагонла бла,Келтирип Къазахстаннга тёкдюле.Ким къайтады, ким къайтмайдыКесини сюйген, ариу элине.

Ёгюзле бла жер сюргенде,Бир зат тюшгенди эсиме.Бу Къазахстандан къачар эдим – Нёгер тапсам эди кесиме.

Ёксюз къалгъан кийик улакъча,Къазахстан ёзенлеринде къалгъама.Къалай боллугъуму билмейме, ансы,Туугъан жериме къайгъы алгъанма.

КёчмеКлиКни юсюнден 161

Таула башында бир шаптал терек,Кенгнге жайылсын тамыры.Бу Къазахстанда ким болушса да,Нюр жанар эди къабыры.

Бу Къазахстанны бораны буруп,Таза жанымдан тойгъанма.Этерге амалымы тауусуп,Аллахха бошлап къойгъанма.


ЖаШ бла Къыз

Жаш къызгъа:

Адам акъыллы, ма, болмайды,Кёп къйынлыкъла сынамай.Не болгъан эсем да бирда билмейме,Жырлаялмайма, жилямай.

Сен менден хапар сурасанг, къызы,Мен саума, тынчма, саламат.Экибиз бирге болайыкъ, къызы,Уллу Аллахха аманат.

Не болгъанымы билмей къалгъама,Къолума ушкок бергенде,Бек алгъа эсиме сен тюшген эдинг,Аллын урушха киргенде.

Сен да къууан, мен да къууанайым,Иги болсун этген муратынг.Урушдан чыгъып къарагъанымда,Мутхуз болгъан эди суратынг.

Беш кюннге дери солуп,Энтта урушха кетеме.Мени кёргенлей сени кёрюрюн,Анама аманат этеме.

Эриулюгю болгъан эрисин манга,Мен бир эриулюк болама.Мени кёргенлей сени кёрмесе,Кечгинлик бермем анама.

Олтургъан жеримден секирип турама,Халлеринг тюшсе эсиме.Жашлагъа лакъырда этдире турма,Манга ырысламай кесинге.

Жаш бла къыз 163

Санга почтагъа письмо салайым,Энтта урушха кетеме,Ёлгенди деп эшитсенг, наным,Жилямазынгы тилейме.

Сенсиз дунияда жашаялмайма,Бир сагъыш нечик этмейсе?Манга былай нек тагъылгъанса?Бирда жюрегимден кетмейсе.

Къыз жашха:

Сен жаулагъанны мен да жауларма,Сен жауламагъан сунсанг да.Сени жюрегинги мен да къыйнамам,Сакъларма, не кёп турсанг да.

Мен дунияда къалай жашарма,Мени наным мени ёнгелеп,Экибиз ючюн дуния бузулсун,Тауладан ташла тёнгереп.

Стол юсюндеги мияла адыр,Ол жерге тюшюп ууалсын.Сенсиз дуниям кетерлик эсе,Дунияны башын суу алсын.

Стол юсюндеги ашарыгъымы Мен ашамайын тояма.Сенден келген письмоланы,Жастыкъ тюбюнде къояма.

Сени келгенинги эшитсем,Чорбатха чыгъып къарайма.Сени кёрмеген кюнлерими,Бирин-бирин жылгъа санайма.


* * *

Таула башында дагъы тау болса,Къанатлы болуп ётерем.Сюйгенимден хапар айтханнга,Жанымдан юлюш этерем.

Сен тыш сёзлеге бир да къарама,Мен бош сёзлеге ийнанмам.Жюз жыл къолунгда турсам да, жаным,Бир жюрегинги къыйнамам.

Жылы быстырла ма мен а этдим,Нанымы келир къышына.Сен эркин этмей мен бир да чыкъмам,Сен ыразы болмай тышына.

Жангы быстырла дагъы этерем,Нанымы келир жазына.Кеси эшигими кесим жапханма,Кеси кесиме базына.

Ол уллу суугъа алай киргенмеМен, теренлигин сай сунуп.Кеси эшигими дагъыда кесим,Жапдым, ол юйню бай сунуп.

Ол уллу суугъа дагъы киргенем,Билмей теренлигин, сайлыгъын.Башында акъылы бир болмаса,Кимге керекди аны байлыгъы?


* * *

Экибиз эки къанатлы болуп,Таула башына къонайыкъ.Сен сюймейме деп жауап этесе,Эгеч-къарынадаш болайыкъ.

Таула башында бир нарат терек,Кенгнге жайылсын тамыры.Бу сюймекликге себеп этгенни,Нюр жанар эди къабыры.

Машинагъа минип бараса, ариуум,Сен ишлемейин къайтханса.Манга айтмайын, ичги сёзюнгюБир къарт къатыннга айтханса.

Сизни кибикле аздыла, жашы,Керти да болгъансыз багъалы.Башха миллетни сюймейме ансы,Табарем алтын жагъалы.


* * *

Мени сюйгеним озду былайтын,Къара мор бла кийинип.Мени жаууму сюйгени болсун,Дуниягъа баям билинип.

Сюеме эте, сюеме эте,Сюйгеними халкъгъа билдирдим.Кёрмеген сюйгеним ма сен болгъуенг,Халкъны кесиме кюлдюрдюм.

Дуния башында сенми болгъаненг,Мен быллай бир а сюймесем.Сенден да игисин Аллах берир эди,Мен былай сабийлей кюймесем.

Мени сабий жюрегим кёпгенди,Ма бир жилямай чёкмейди.Мени сюйгеними ариу сыфатчыгъы,Кёзюмю юсюнден кетмейди.

Сен мени сюе, мен сени сюе,Сюймеклик тюшдю ичиме.Ма мени къоюп башханы алсанг,Аман заран тюшсюн ишинге.

Мен больницада жатып турама,Сюйгеним сора келмейди.Ёлмей къалсам кёрюрме, жашы,Ажалсыз киши ёлмейди.


* * *

Къолумдагъы мухур жюзюгюм,Алып атханма къазаннга.Жанымдан юлюш этер эдим,Сюйгеним бла некях жазгъаннга.

Сюйгеним бла кеси атымы,Сын ташыма жазыгъыз,Къыз тиширыу а къоркъакъ болады –Къабырымы терен къазыгъыз.

Сюйгеними жюзюгю бла кюзгюсюн,Кеси кёзюнден тутайым.Аны манга айтыучу ариу сёзлерин,Мен энди къалай унутайым?

Сюйгеним уста болгъанды дейле,Уллу шахарны жолуна.Суратчыкъ болуп тюшге эдим,Сюйгенчигими къолуна.


КъаЙын ана

Аны анасы тойдады дейле,Кимни сайлайды жашына.Малым да аны, жанымда аны,Нек жаратмайды башына.

Аны анасы игиди дейле,Кимни сайлайды жашына.Андан бери къайтып бир келир эд,Тергеулю этип башына.

Аны анасы игиди, кюнюм,Ызымдан къарап кёргенди.Ой, мени жаным аман алыннган!Дарий жыйрыкълыкъ бергенди.

Дарий жыйрыкълыкъ берген эсе,Къатапа кёлек салырма.Аны анасы огъурсузду дейле,Не бла кёлюн алырма?

Огъурсуз болса болгъанлай турсун,Кюйсюзге кюйсюз болурма.Ичи да кюйюп ол а ёлмесин,Жашы тийсин ансы къолума.

Къолумдагъы жюзюгюм, ала,Аны тюбю тогъай, башы – таш.Биз башыбызны къалай тутайыкъ,Сюйгеним сабий, кесим – жаш.


* * *

Сюйгеним берген кюмюш белбауум,Тартсам белиме жетмейди.Кече жатсам да, кюндюз турсам да,Бир да эсимден кетмейди.

Мени къолумда къолжаулукъчугъум,Аны къыйырлары ыз болур.Ёлмей къалсам, мен да кёрюрме,Алгъанынг къаллай къыз болур?

Санга къагъыт жазалла, жаным,Бармакъларымы барысы.Бу письмо бла барады санга,Мени жюрегими жартысы.

Сени жазгъан къагъытларынгыКиши къолуна алмасын.Мени къоюп башханы алсанг,Алгъанынг къолунгда къалмасын.

170

Словарь антропонимов, топонимов и редко употребляемых слов

Аббас, Аббас ибн Али – Хусейинни къардаши: аталары бир, аналары башха Абдуллах – адам ат Абузар – адам ат Адам, Адам Абдул-Башир – файгъамбарАдыл – тюзлюкню жюрютген адам Айгъыр – ажир, бичилмеген ат Азраил – жан алыучу мёлекАлам – жер башыАлий, Али ибн Хусейн (658-713/714) – Хусейинни тамата уланы Алий, Арслан Алий, Али ибн Абу Талиб (558/560-24.01.661) – Мухаммад

файгъамбар бла эки къардашдан тугъандыла, эм Мухаммад файгъам-барны къызыны эри

Арап – араб Арасат – къыямат кюн соруу этиллик майданАрз – белгили Арш – Аллахутагъаланы тахтасыАрасат – майдан Арфрек – жанлы Аслусу – тамырыАсхап – файгъамбарны изын тутхан адамлаАуал – алгъа, биринчи Ахлубайт – юй ахулусуАхмат – махтаулуАштар – адам ат Багъдад – БагдадБади-шахи – падишах, патчах Байтул Мукъаддас – Иерусалимде межгитБалхам – мазь; бальзамНугъман – адам атБоракъ – Мухаммад файгъамбарны кёкге чыгъаргъан атГъарш – Аллахны тахтасы Гъатийкъат – адам ат Гъафдуруррахим – адам ат Гъаффар – Аллахны атыГъейнейни – шахар Гъиракъ – Ирак Гъыйбадат – Аллахха къуллукъ этиу Дагъы – дагъыда

171

Далалат – ввести в заблуждение Даула мал – уруш бла алыннган мал (ырысхы)Дауут – файгъамбар Дымышкъ – Дамаск Жабраил – мёлекЖагъафар – адам атЖалжакъ – шахар Жарут – адам ат Жаухар – жемчуг Жая – садахЖесир – пленник Ак Жуж, мак Жуж – къыямат кюн чыгъарлыкъ халкълаЗайнаф – адам ат Зиярат – посещение Зубаир – адам ат Зурият – потомствоИбн – жашы Ибн Зият, Убейдуллах ибн Зият (Зияд) – губернатор Куфы, наместник, убит

06.08.686Ибнузайдил – адам ат Ибнурабигъи – адам атИбрагим – файгъамбар Ибрахим Аштар улан, Ибрахим ибн ал-Аштар – предводитель восстания, на-

чатого в ночь с 17-го на 18 октября 685 г.Изну – эркинликИнжил – Евангелие Инша-Аллах – Аллах айтсаИса, Иса ибн Мариям – файгъамбар Къалюбаладан – Адам файгъамар жаратылгъандан бериКелям – речь, словоКербалакъ – жерни атыКуфа – шахарны атыКюбе – панцирьКярамат – намыс, хурмет Кяусар – жаннет сууКъажар – иранлы, курдКъайсар – кесарь, цезарь Къафыла – тюе сюрюуКъачакъ – къачып айланнган адам Къуддус – Иерусалимде межгитКъурейишли – название племени пророка Мухаммеда Къуууш – молитвенная ниша в стене мечети Къыргъай – коршун

172

Къыртчыгъа – ястреб Мажюсю – язычник Майдан – аулакъ (уруш баргъан аулакъ)Малгъун – изувер Маниси – эр кишини урлугъу Марид – адам ат Марууан – адам ат Мархабай – формула приветствия Маулют – Мухаммад файгъамбарны туугъан кюнюне аталгъан жыйылыуМахлукъат – жаратылгъан жан Махзум – адам ат Махти – адам ат Махшар – къыямат кюн жанла жыйыллыкъ жерМинара – минарет – межгитде намазгъа азан къычырыучу жерМихирап – къуууш Михраж – файгъамбарны кёкге чыкъгъаныМосул – шахар Муавия, Муавийа, Муавийа ибн Абу Суфьян (603, Мекка – 680, Дамаск) – осно-

ватель и первый халиф династии Омейядов c 661 года, перенёс столицу халифата в Дамаск.

Мукъмин – муслиман диннге керти ийнаннган Муса, Муса ибн Гъимран – файгъамбарМуслим ибн Акыль (Акыля) ибн Талиб – Хусейин бла эки къардашдан туугъан. Мункар бла Накир – къабырда соруу этген мёлекле Мухаррам – бусурман айладан бириМухтар, Мухтар Ахмат – 810 - Аль-Мухтар ибн Абу Убейд ас-Сакафи – пред-

водитель восстания, начатого в ночь с 17-го на 18 октября 685 г.Мурид – сохта Мухаммад (Мухаммед) ибн Абдуллах (22.04.571 – 08.06.632) – файгъамбар;

аны башха атлары – Расул, Башир, Хаби, ХабибуллахМухаммадул халифа – аны башха аты Мухаммад – 52Мухафаз – областьМынафыкъ – эки бетли, сатхыч адамНакъут – сыйлы ташла (яхонт, сапфир)Насихат – назидание, нравоучение Нафсы-нафсы – кесим-кесим Нигъмат – благодать Низам – дисциплина Нугъман – адам атНух – файгъамбарРаббигъул – бусурман айладан бириРасул – келечи, Мухаммад файгъамбарны атларындан бири Рауда – жаннет бахча

173

Раф-раф – къанат, къанатлыРуха ниятла – жанла Сайид – намыслы, хурметли Сакинат – адам ат Самали – жерни аты Сеждеге – поклон, падение ницСидира – местность на небесах: лотос крайнего пределаСийн – шахар Синанун – адам ат Сур – сырыйна Сууал – соруу Суфулукъ – тенглик, братство (орден) Сюннет – последователь пророка; обрезаниеТабын – группа Тагъызият – хурмет этгенТаж – алтын бёрк, корона Такъыя – шлем Тадбир – правлениеТасбих – Аллахны эсгермекликТах – тахта (трон) Тахарат – таза болмакълыкъ Тулукъ – гыбытТууфан – жерни башын суу басмакълыкъТюгенмеген – тауусулмагъанУалий – биринчи, башчы Уарис – наследник Умар – Хусейинни жашыУмар Сагитны уланы, Умар (Омар) ибн Сади (Саад) – Убейдуллах ибн Зияд

направил его с войсками навстречу ХусейнуУмукюлсюн – адам ат Руку – намазгъа ийилиу Уркъуят – адам ат Фарис – перс Фарыз – динде этерге борч болгъан затла Фасих – ариу тил бла сёлешиу Фасыкъ – къылыкъсызФатимат – Хусейинни къызы Фатимат Захра (гюлча ариу), Фатима бинт Мухаммад (605–632) – дочь про-

рока, жена Али ибн Абу Талиба; ее дети: сыновья – Хасан, Хусейн, доче-ри – Зайнаб бинт Али, Умм Кулсум

Фиргъаун – фараон Фурат – Евфрат Хабашили – африканское племя

174

Хабиб – сюйюлюннген (Мухаммад файгъамбарны атларындан бири) Хабийбуллах – Аллах сюйген (Мухаммад файгъамбарны атларындан бири)Хадижат – Мухаммад файгъамбарны юй бийчесиХажар ибн Хурру – адам ат Хайбар къала – крепость Хайдар – Мухаммад файгъамбарны жууукъларындан бириХайрул Агълам – Мухаммад файгъамбарны атларындан бириХаким – наставник Халап – жерни аты Халид – адам ат Халиф – правитель Ханзалат – адам ат Хасан – Мухаммад файгъамбарны туудугъу, Хусейинни къардашы Хасукъ – шахар Хатиб – человек, произносящий проповедь (речь) в мечетиХужура – отоу Хаулу – адам атХикмат – мудрый Хукму – решение Хумай – жерни аты Хумус – 1/5 часть добычиХусейин, Хусейн ибн Али (08.01.626–10.10.680) – Мухаммад файгъамбарны

туудугъу, Фатимат бла Али ибн Абу Талибни жашы; Хусейнни сабийле-ри: жашлары – Али, Али аль-Асхар, Али аль-Акбар и Джафар, къызла-ры – Сакина, Кабир Фатима, Рукыйя.

Хутба – дин юсюнден ушакъ Чара – уллу ачыкъ табакъЧатыр – шатёр Чаууш – глашатый Чын – чин Шакъа – чернила Шам – восток (Сирия)Шаммар, Шамар ибн Жаушин, Шамар (Шамир) ибн аль-Джаушан – Хусейин-

ни ёлтюрген адамШафауат – заступник перед БогомШейит – святой, священныйШериф – хурметлиШираз – шахар Экен – оказывается и пр.Юммет – Мухаммад файгъамбарны динин жюрютген жамауат Ябалакъ – филинЯзид – халиф

сОдержание

Борис Темукуев. От составителя . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

ХУСЕЙИННИ КИТАБЫ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 I. Хусейнни Куфагъа баргъаныны хапары . . . . . . . 5

II. Куфа ахлу къагъытла жазып Хусейин жолгъа чыкъгъаныны Язид билгенини хапары . . . . . . . . 13

III. Хусейинни башын кесген малгъун Шам- мар Жаушинни жашы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

IV. Хусейинни айгъырыны хапары . . . . . . . . . . . . . . . 38V. Къатынланы, жашланы жесир этгенле-

рини хапары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40VI. Кесилген башланы Кербалакъдан Куфа-

гъа алып баргъанларыны хапары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43VII. Абудуллах деген эки да кёзю сокъур

киши ибн Зиятха къаршылыкъ этгенини хапары . . . . . . . . 47VIII. Халап деген журтда бир киши бусурман

болгъаныны хапары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53IX. Къайсар патчах Язидге жиберген келе-

чини хапары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62X. Язидни къардашларындан бир ашхы

къатынны хапары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66XI. Алий да, къатынлары да Язидге къаршы

туруп сёлешгенни хапары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69XII. Файгъамбарла, мёлекле Хусейиннге та-

гъызиятха келгенлерини хапары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80XIII. Къыямат кюн Фатимат Захраны Махша-

ргъа чыкъгъаныны хапары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88XIV. Язид фасыкъ халек болгъаныны хапары . . . . . . . . 92XV. Хусейинни къанын алгъаныны хапары . . . . . . . . 94

XVI. Элли минг аскер бла Аштарны уланын Ибрахимни Мухтар Шамгъа жибергенини хапары . . . . . 98

МУХАММАД ФАЙГЪАМБАРНЫ ХАЛЫНДАН . . . . . . . . . . . . . .115I. Файгъамбарны назмусу . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .116

II. Файгъамбарны эмчек анасы Халиматны хапары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .121

III. Мухаммад файгъамбарны кёкге чыкъгъан кечеси . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126

IV. Файгъамбарны ёлген заманыны хапары . ............129

Ёлмекликни халындан . .....................................................134

Жаханимни халындан . .....................................................140

Билмей амалы болмагъан фарызла . .................................141

Cууал . .................................................................................143

Къыз бла алим . ..................................................................144

Кёчмекликни юсюнден . ...................................................158

Жаш бла къыз . ..................................................................162

«Таула башында дагъы тау болса... » . .............................164

«Экибиз эки къанатлы болуп... » . ....................................165

«Мени сюйгеним озду былайтын... » . ...............................166

«Къолумдагъы мухур жюзюгюм... » . ...............................167

Къайын ана . ........................................................................168

«Сюйгеним берген кюмюш белбауум...» . .......................169

Словарь антропонимов, топонимов и редко упот- ребляемых слов . ....................................................................170

Сдано в набор 25.04.13. Подписано в печать 13.05.13. Формат 60х841/16. Бумага мелованная. Гарнитура PT Serif. Усл. печ. л. 10,23. Тираж 300 экз.

ISBN 978-5-93680-646-9

Лицензия ИД № 00003 от 27.08.99 Издательство М. и В. Котляровых (ООО «Полиграфсервис и Т»)360051, г. Нальчик, ул. Кабардинская, 19.Тел./факс. (8662) 42-62-09 e-mail. [email protected] www.elbruss.ru

ОЗГЪАН ЁМЮРНЮ ХАПАРЛАРЫ БЛА

НАЗМУЛАРЫ(Сказания и стихи

прошлого века)

Составитель Б. Б. Темукуев

Редактор В. Н. КотляровХудожник Ж. А. Шогенова

Documents

Озгъан ёмюрню хапарлары бла назмулары