Με δέσαν στα στενά και στους κανόνες;

Του π. Γεωργίου Οικονόμου, Δρ. Θεολογίας

Ο ερωτηματικός τίτλος του άρθρου αποτελεί στιχουργικό δάνειο, επαναστατικού περιεχομένου, από τον Μάνο Ελευθερίου, που μελοποίησε και έκανε τραγούδι ο Γιάννης Μαρκόπουλος, πριν τριανταδύο χρόνια[1].

Εκεί, βέβαια, ο στίχος κρίνεται ως δεδομένο με αναφορά στην πολιτική ζωή της εποχής του, ενώ εμείς θα τον χρησιμοποιήσουμε ως αφόρμηση για την διατύπωση ορισμένων σκέψεων και προβληματισμών σχετικά με τους εκκλησιαστικούς Ιερούς Κανόνες.

Υπάρχει τις τελευταίες δεκαετίες μία νεοτερική τάση αμφισβήτησης ή ακόμα και άρνησης των ιερών κανόνων της Εκκλησίας με την θεώρησή τους ως παλαιολιθικών, αναχρονιστικών, αναφερομένων στις ανάγκες άλλων εποχών και διατυπώνεται το αίτημα επικαιροποίησής τους ή κατάργησής τους.

Οι υποστηρικτές αυτής της ιδέας θέλουν μια «εκκλησία» ανοιχτή, εξελισσόμενη, που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του σήμερα χωρίς ισχυρούς δεσμούς με την ιστορία και την παράδοσή της.

Έτσι, κατακρίνουν ή απορρίπτουν ακόμα και το «Πηδάλιον», έργο του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτη, αποδομώντας το με επιστημονικούς όρους, όπως για παράδειγμα με αμφισβήτηση της πατρότητάς του ή της γνησιότητας μέρους του περιεχομένου του.

Ακόμα και αν αποδεικνυόταν, όμως, με επιστημονική βεβαιότητα ότι δεν είναι έργο του αγίου ή ότι υπάρχουν εν αγνοία του προσθήκες και αλλοιώσεις, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε ότι κύριος κορμός του έργου είναι αναλλοίωτες οι ίδιες οι αποφάσεις των Αγίων Οικουμενικών Συνόδων.

Η αμφισβήτηση, λοιπόν, του Πηδαλίου και από ανθρώπους, κληρικούς και λαϊκούς, ορισμένοι από τους οποίους ομολογούν ότι ποτέ δεν το διάβασαν, εκτείνεται ενσυνείδητα ή όχι και στις αποφάσεις αυτές. Στις τοποθετήσεις αυτές, όμως, ενυπάρχουν βαθύτερα προτεσταντικές θέσεις και τάσεις άρνησης σύνολης της παράδοσης.

Πρώτα πρώτα, λοιπόν, οφείλει ο αναγνώστης να το μελετήσει με προσοχή και να εμβριθήσει στις σελίδες του με σεβασμό. Εν συνεχεία είναι βέβαιο ότι η καλοπροαίρετη και ουσιαστική μελέτη θα αναιρέσει τις όποιες προηγούμενες επιφυλάξεις και προκαταλήψεις.

Όπως, πολύ μεστά επισημαίνει ο π. Ειρηναίος Δεληδήμος προλογίζοντας την ανατύπωση του Ρηγόπουλου˙ «είναι, βεβαίως, αυστηρόν και ασκητικόν το πνεύμα του Πηδαλίου.

Όμως η αυστηρότης αυτή δεν προέρχεται εκ σκληρότητος και απανθρωπίας. Πηγάζει ακριβώς εξ αγάπης προς τον άνθρωπον, εις τον οποίον αποκαλύπτει την οδόν της τελειότητος και την διαγράφει μετ' ακριβείας. Ολόκληρον το Πηδάλιον είναι έκφρασις του πόθου της τελειότητος και συγχρόνως πρόσκλησις προς την τελειότητα και διαρκής υπόμνησις της θείας προτροπής: ἔσεσθε οὖν ὑμεῖς τέλειοι, ὡς ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς τέλειός ἐστιν[2]»[3].

Και εμείς με την σειρά μας καταθέτουμε ταπεινά ότι η μελέτη του Πηδαλίου μας οδήγησε συμπερασματικά μόνο στην έκφραση και την αποκάλυψη της θείας αγάπης και σε καμία περίπτωση σε συμπεράσματα σκληρότητας ή ενός πνευματικού φονταμενταλισμού.

Είναι άλλο πράγμα η συναίσθηση με ταπείνωση της προσωπικής μας αδυναμίας να το ακολουθήσουμε, να το εφαρμόσουμε στη ζωή μας και να

το τηρήσουμεκαι άλλο πράγμα η προσπάθεια ακύρωσής του, για να δικαιολογήσουμε τα πάθη μας.

Άλλωστε, όπως σωστά λέγεται˙ τα περιεχόμενα επιτίμια και οι κανόνες δεν είναι κανόνια εξόντωσης των μετανοούντων αμαρτωλών αλλά οδοδείκτες ζωής και φάρμακα για την ιατρεία των παθών. Το φάρμακο ακόμα και αν έχει πικρή γεύση είναι απαραίτητο για την αντιμετώπιση της ασθένειας.

Πέραν αυτού γνωρίζουμε από την ιερή παράδοση της εκκλησίας ότι η διακριτική ποιμαντική πράξη προτάσσει πάντα την μοναδικότητα του προσώπου και ότι ο πνευματικός πατέρας δεν είναι μόνο ο κατ' ακρίβειαν τηρητής αλλά και ο χαρισματικός νομοθέτης των εκκλησιαστικών κανόνων με την ευχέρεια της οικονομίας.

Στο σημείο αυτό, όμως, ελλοχεύει και ο κίνδυνος μιας γενίκευσης της οικονομίας όχι από γνήσια ποιμαντική αγωνία αλλά από από προσωπικές και αντιπαραδοσιακές νεοτερικές ιδέες. Ενθυμούμαι χαρακτηριστικά νεαρό πνευματικό να παινεύεται ότι αυτός δίνει ευλογία για εκτρώσεις και ότι η Εκκλησία επιτέλους οφείλει να αναθεωρήσει πολλά πράγματα.

Είναι, άλλωστε, δυσδιάκριτα συνήθως τα όρια ανάμεσα στην ελευθερία και την ελευθεριότητα. Είναι, επίσης, δυσδιάκριτα τα όρια ανάμεσα στον ηθικισμό και την ηθική.

Ωστόσο, η προσεκτική μελέτη τόσο της Αγίας Γραφής όσο και της Ιεράς Παράδοσης διαγράφουν με σαφήνεια το μέτρο. Στην Παλαιά Διαθήκη δίδει ο Θεός τον νόμο, ο οποίος γίνεται παιδαγωγός και οδηγεί στον Χριστό[4]. Μετά Χριστόν έρχεται η Χάρις και παρέρχεται η σκιά του νόμου[5].

Ο άνθρωπος περιπατεί ενωμένος με τον Χριστό ἐν καινότητι ζωῆς[6]. Απαλλαγμένος από τον φόβο του νόμου, ο οποίος έξω βάλλεται διά της τέλειας αγάπης[7].

Σε αυτήν την αγάπη, άλλωστε, προς τον Θεό και προς τον πλησίον, κρέμεται ολόκληρος ο νόμος, σύμφωνα με τα Κυριακά λόγια[8]. Αυτά αφορούν τους τελείους.

Είναι, όμως, γεγονός ότι τα μέλη της Εκκλησίας δεν αποτελούνται μόνο από τελείους, αλλά υπάρχουν και οι αρχάριοι. Συγχωρούν σε αυτήν δίκαιοι και αμαρτωλοί. Ληστές και τελώνες, πόρνες και άσωτοι υιοί, προσκαλούνται ομότιμα από τον Χριστό στην σωτηρία, καθώς είναι και αυτοί υἱοί Ἀβραάμ[9].

Για την ποιμαντική καθοδήγηση αυτών αλλά και όλων των πιστών ορίστηκαν με βαθειά αγωνία και ανυπόκριτη αγάπη οι ιεροί Κανόνες της αγίας μας Εκκλησίας.

Ως φάρμακα και ενίοτε στα αλήθεια πικρά. Το πικρότερο όλων η αποχή από την Θεία Μετάληψη, ώστε αυτή να μην γίνεται εἰς κρῖμα ἢ εἰς κατάκριμα[10] αλλά εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν καὶ εἰς ζωὴν αἰώνιον[11].

Ακόμα και πάνω σε αυτό, όμως, το ιερώτατο θέμα παρατηρείται μία ποιμαντική γενίκευση της οικονομίας με το επιχείρημα ότι δεν θα πάθει τίποτα ο Χριστός, αν μεταλάβει κάποιος αναξίως. Αυτό είναι αλήθεια.

Ο Απόστολος Παύλος, όμως, στο εκπληκτικό ενδέκατο κεφάλαιο της Α΄ Προς Κορινθίους τονίζει˙ ὃς ἂν ἐσθίῃ τὸν ἄρτον τοῦτον ἢ πίνῃ τὸ ποτήριον τοῦ Κυρίου ἀναξίως, ἔνοχος ἔσται τοῦ σώματος καὶ τοῦ αἵματος τοῦ Κυρίου. δοκιμαζέτω δὲ ἄνθρωπος ἑαυτόν, καὶ οὕτως ἐκ τοῦ ἄρτου ἐσθιέτω καὶ ἐκ τοῦ ποτηρίου πινέτω· ὁ γὰρ ἐσθίων καὶ πίνων ἀναξίως κρῖμα ἑαυτῷ ἐσθίει καὶ πίνει, μὴ διακρίνων τὸ σῶμα τοῦ Κυρίου. διὰ τοῦτο ἐν ὑμῖν πολλοὶ ἀσθενεῖς καὶ ἄρρωστοι καὶ κοιμῶνται ἱκανοί[12].

Και αναρωτιόμαστε – με βαθύτατη αίσθηση της δικής μας αναξιότητας – εάν αυτή η νεοτερική ποιμαντική επιείκεια όχι ως προσωποποιημένη ποιμαντική αλλά ως γενικευμένος κανόνας ξεπερνά την αγάπη του Αποστόλου Παύλου.

Δεν θα μπορούσε ο Απόστολος των εθνών πρώτος να πει δεν θα πάθει τίποτα ο Χριστός; Φρονούμε ότι η προσέγγιση αυτή ως προοδευτική τάση απελευθέρωσης από τα στενά και τους κανόνες είναι στην πραγματικότητα βαθέως αντιπαραδοσιακή και αναληθής σε έναν κόσμο, που δεν διδάχτηκε την αλήθεια αλλά την κολακεία και απολαμβάνει ως πνευματικούς καρπούς, κυρίως, ευφυολογήματα, γλυκόλογη κουλτούρα και μια ακατάσχετη αγαπολογία.

[1] Είθισται μάλιστα τα τελευταία χρόνια το τραγούδι αυτό να ακούγεται και σε όλες τις σχολικές εθνικές γιορτές.

[2] Μτ. 5, 48

[3] Νικοδήμου Αγιορείτου, Πηδάλιον, εκδ. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη, χχ, σ. ιθ

[4] «Πρὸ δὲ τοῦ ἐλθεῖν τὴν πίστιν ὑπὸ νόμον ἐφρουρούμεθα συγκλεκλεισμένοι εἰς τὴν μέλλουσαν πίστιν ἀποκαλυφθῆναι. ὥστε ὁ νόμος παιδαγωγὸς ἡμῶν γέγονεν εἰς Χριστόν, ἵνα ἐκ πίστεως δικαιωθῶμεν· ἐλθούσης δὲ τῆς πίστεως οὐκέτι ὑπὸ παιδαγωγόν ἐσμεν». Γαλ. 3, 23 – 25.

[5] «Παρῆλθεν ἡ σκιὰ τοῦ νόμου, τῆς χάριτος ἐλθούσης», Θεοτοκίον Αναστάσιμων Στιχηρών Οκτωήχου Μεγάλου Εσπερινού Β΄ Ήχου

[6] Ρωμ. 6, 4

[7] Α΄ Ιω. 4, 18

[8] Μτ. 22, 37 - 40

[9] Λκ. 19, 9

[10] Ευχή Καθαγιασμού Τιμίων Δώρων.

[11] Από τα λόγια μεταδόσεως της Θείας Κοινωνίας από τον ιερέα στους πιστούς.

[12] Α΄ Κορ. 11, 27 – 30.