მეცნიერი და საზოგადო მოღვაწემთავარი თემა > მერაბ მიქელაძე

...განგებამ იგი, მო მად ლე ბულ ნიჭ თან ერ თად, სამ შობ ლოს გა­

მორ ჩე უ ლი სიყ ვა რუ ლი თა და მა ღა ლი ზნე ო ბით და ა ჯილ დო ვა.

გო ნი სა და გუ ლის გან საკუთ რე ბულ მა სი კე თემ შე აძ ლე ბი ნა, მთე­

ლი სი ცოცხ ლის მან ძილ ზე მხრე ბით ეზი და ეროვ ნუ ლი სა გან ძუ რის

მო ძი ე ბი სა და მოვ ლა­ პატ რო ნო ბის არ ც თუ მსუბუ ქი ტვი რ თი. მის მა

მეც ნი ე რულ მა ალ ღომ, თავ და უ ზო გავ მა შრო მამ და მი ზან სწრაფ­

ვამ სა ქა რ თ ვე ლოს არა მხო ლოდ შე უ ნარ ჩუ ნა მა ტე რი ა ლურ ­ კულ­

ტუ რუ ლი მემ კ ვიდ რე ო ბის გან სა კუთ რე ბუ ლად ძვირ ფა სი ნა წი ლი,

არა მედ სის ტე მუ რი და მრა ვალ მ ხ რი ვი სა მეც ნი ე რო კვლე ვის

საგ ნად აქ ცია იგი.

08

9saqarTvelos erovnuli muzeumi

„საქართველო და ვი ა რე და და ვი-ნა ხე, თუ რა უზარ მა ზა რი მა სა ლაა გან წი რუ ლი და ვიწყე ბი სა და ხში-რად და ღუპ ვის თ ვი საც, პირ და პირ ამი ტა ნა ფა ნა ტი ურ მა მის წ რა ფე ბამ, რაც შე იძ ლე ბა მე ტი მო მეს წ რო, მით უმე ტეს, რომ ჩემ თა ნა მედ-რო ვე თა გან აღა რა ვინ მის დევ და ამ საქ მეს... რამ დენს ვცდი ლობ დი, რას არ ვკი დებ დი ხელს, მაგ რამ რამ დე ნი რამ მა ინც ვერ მო ვას წა-რი... არ იყო ხალ ხი, თი თო ო რო ლა კა ცის მე ტი არ ეკა რე ბო და ასეთ საქ მეს; არ ეს მო დათ ამის მნიშ ვ ნე-ლო ბა და გე მო!.. თით ქოს გვყავ და ინ ტე ლი გენ ცი ა, მაგ რამ ნამ დ ვი-ლად და ღრმად ვე რა ვინ ხვდე ბო-და კულ ტუ რუ ლი მემ კ ვიდ რე ო ბის მოვ ლა- პატ რო ნო ბი სა და ად გი-ლობ რი ვი შეს წავ ლის აუცი ლე-ბოლ ბას!“ – ექვთიმე თაყაიშვილი

მოღ­ვა­წე­ო­ბა­ჰუ­მა­ნი­ტა­რუ­ლი­მეც­ნი­ე­რე­ბის­

ფარ­თო­სპექტრს­რომ­მო­ი­ცავს:­ის­ტო­რი-

ოგ­რა­ფი­ას,­ ეპიგ­რა­ფი­კას,­ გე­ოგ­რა­ფი­ას,­

არ­ქე­ო­ლო­გი­ას,­ხე­ლოვ­ნე­ბას...­

1887­ წელს,­ სამ­შობ­ლო­ში­ დაბ­რუ­ნე-

ბუ­ლი­ ექ­ვ­თი­მე­ თა­ყა­იშ­ვი­ლი­ მუ­შა­ო­ბას­

იწყებს­ თბი­ლი­სის­ სა­თა­ვა­დაზ­ნა­უ­რო­

სკო­ლა­სა­ და­ გიმ­ნა­ზი­ა­ში,­ ასევე­ ხელს­

ჰკი­დებს­სა­ქარ­­თ­ვე­ლოს­სიძ­ვე­ლე­თა­შეკ-

რე­ბას­და­მათ­მეც­ნი­ე­რულ­და­მუ­შა­ვე­ბას,­

რი­თაც­ აგ­რ­ძე­ლებს­ წყა­როთ­მ­ცოდ­ნე­ო-

ბის­ დარ­გ­ში­ თა­ვი­სი­ მას­წავ­ლებ­ლე­ბის,­

მა­რი­ ბრო­სე­სა­ და­ დი­მიტ­რი­ ბაქ­რა­ძის­

გაკ­ვა­ლულ­ გზას.­ მეც­ნი­ერ­მა­ დი­დი­ ამა-

გი­ დას­დო­ ძვე­ლი­ ქარ­თუ­ლი­ ხელ­ნა­წე-

რე­ბის,­ სი­გელ­-­გუჯ­რე­ბი­სა­ და­ მა­ტე­რი­ა-

ლუ­რი­კულ­ტუ­რის­ძეგ­ლ­თა­გა­დარ­ჩე­ნის,­

გა­მომ­ზე­უ­რე­ბი­სა­ და­ შეს­წავ­ლის­ საქ­მეს.­

მი­სი­ ნა­შ­­რო­მე­ბი­ ორ­ჯერ­ (1907-1911­ წწ.)­

და­ჯილ­დოვ­და­ რუ­სე­თის­ მეც­ნი­ე­რე­ბა­თა­

აკა­დე­მი­ის­ოქ­როს­მედ­ლით­და­მიჩ­ნე­ულ­

იქ­ნა­ „იშვიათ­ და­ ძვირ­ფას­ შე­ნა­მა­ტად­

რუ­სუ­ლი­ორი­ენ­ტა­ლის­ტი­კი­სა“.­

ახალ­გაზ­რ­და­მკვლე­ვარს­წე­რა-­კითხ­ვის­

გა­მავ­რ­ცე­ლე­ბე­ლი­სა­ზო­გა­დო­ე­ბა­ავა­ლებს­

ხელ­ნა­წერ­თა­ მეც­ნი­ე­რუ­ლი­ კა­ტა­ლო­გის­

შედ­გე­ნას.­ სწო­რედ­ ამის­ შედე­გია­ სა­კუ-

თა­რი­ სა­ფა­სუ­რი­თა­ და­ დი­დი­ ტექ­ნი­კუ­რი­

დაბ­რ­კო­ლე­ბის­ გა­და­ლახ­ვით­ მის­ მი­ერ­

ცალ­კე­ წიგ­ნად­ შედ­გე­ნი­ლი­ პირ­ვე­ლი­ და­

უკ­ვე­ ბევ­რი­ სი­ახ­ლის­ მთქმე­ლი­ პუბ­ლი-

კა­ცია:­ „სამი­ ის­ტო­რი­უ­ლი­ხრო­ნი­კა“.­ ნაშ-

რო­მი­ მო­ი­ცავს­ იმ­ჟა­მად­ წე­რა-­კით­­ხ­­ვის­

გამავრცელებელი­ სა­ზო­გა­დო­ე­ბისათვის­

შე­წი­რულ,­ ქარ­თუ­ლი­ ის­ტო­რი­ოგ­რა­ფი-

ის­თ­ვის­ უდი­დე­სი­ მნი­შ­ვ­­ნე­ლო­ბის­ მქო­ნე­

„შატბერდის­ კრე­ბულ­ში“­ შესულ­ თხზუ-

ლე­ბას­ „მოქცევაი­ ქარ­თ­ლი­სა­ი“-ს,­ სუმ-

ბატ­და­ვი­თის­ძის­ქრო­ნი­კას­(1884­წელს­დ.­

ბაქ­რა­ძის­მი­ერ­აღ­მო­ჩე­ნილ­მა­რი­ა­მი­სე­ულ­

„ქართლის­ცხოვ­რე­ბა­ში“­რომ­იყო­და­ცუ-

ლი)­ და­ თვით­ ექ­ვ­თი­მეს­ მი­ერ­ წიგ­ნ­სა­ცა-

ვი­სათ­ვის­შე­ძე­ნილ­ე.წ.­მეს­ხურ­და­ვით­ნ­ზე­

მი­წე­რილ­ ქრო­ნი­კას.­ ამას­თან,­ მის­ მი­ერ­

მიკ­ვ­ლე­ულ­მა­და­და­ნამ­დ­ვი­ლე­ბით­და­თა-

რი­ღე­ბულ­მა­„პარხლის­სა­ხა­რე­ბამ“­სა­შუ­ა-

ლე­ბა­მის­ცა­მას,­იმა­ვე­პი­რის­მი­ერ­გა­და-

წე­რი­ლი­„შატბერდის­კრე­ბუ­ლიც“­ზუს­ტად­

და­ე­თა­რი­ღე­ბი­ნა­ (X­ სა­უ­კუ­ნით).­ გარ­და­ ამ­

სა­ხა­რე­ბი­სა,­ ნაშ­რომ­ში­ ჩარ­თუ­ლია­ ავ­ტო-

რის­მი­ერ­იმ­ხა­ნად,­არ­ქე­ო­ლო­გი­უ­რი­მოგ-

ზა­უ­რო­ბის­პირ­ვე­ლი­ნა­ბი­ჯე­ბის­დროს,­უკ­ვე­

მიკ­ვ­ლე­უ­ლი­რამ­დე­ნი­მე­სხვა­ხელ­ნა­წე­რის,­

ექ­ვ­თი­მე­თა­ყა­იშ­ვი­ლი­ლი­ხა­ურ­ში,­გუ-

რი­ის­ერთ­პა­ტა­რა­სო­ფელ­ში­და­იბა-

და­1863­წლის­3­იან­ვარს,­კორ­დო­ნის­

ოფიც­რის,­სი­მონ­თა­ყა­იშ­ვი­ლი­სა­და­ნი­ნო­

ნა­კა­ში­ძის­ოჯახ­ში.­იგი­ად­რე­და­ობ­ლ­და­და­

მის­ აღ­ზ­რ­და­ზე­ მა­მი­დამ­და­ ბე­ბი­ამ­ იზ­რუ-

ნეს.­

ქუ­თა­ი­სის­ კლა­სი­კუ­რი­ გიმ­ნა­ზი­ის­ დამ-

თავ­რე­ბის­ შემ­დეგ­ ექ­ვ­თი­მე­ სწავ­ლას­

აგრ­­ძე­ლებს­ პე­ტერ­ბურ­გის­ უნი­ვერ­სი­ტეტ-

ში,­ ის­ტო­რი­ულ­-­ფი­ლო­ლო­გი­ურ­ ფა­კულ-

ტეტ­­ზე.­ სტუ­დენ­ტო­ბის­ პე­რი­ოდ­ში­ვე,­ მი­სი­

ინი­ცი­ა­ტი­ვით,­ ქარ­თ­ველ­ მოს­წავ­ლე­თა­

ჯგუფ­მა­თხოვ­ნით­მი­მარ­თა­პე­ტერ­ბურ­გის­

უნი­ვერ­სი­ტე­ტის­ აღ­მო­სავ­ლეთ­­მ­ცოდ­­ნე­ო-

ბის­ფა­კულ­ტე­ტის­პრო­ფე­სორს,­ალექ­სან-

დ­რე­ცა­გა­რელს,­ მათ­თ­ვის­ სა­ქარ­თ­­ვე­ლოს­

ის­ტო­რი­ი­სა­ და­ ქარ­თუ­ლი­ლი­ტე­რა­ტუ­რის­

შე­სა­ხებ­ ლექ­ცი­ე­ბი­ წა­ე­კითხა.­ ასე­ რომ,­

მო­მა­ვა­ლი­ სწავ­ლუ­ლი­ იმ­ დრო­ი­სათ­ვის­

შე­სა­ფე­რი­სი­ ფარ­თო­ ის­ტო­რი­ულ­-­ფი­ლო-

ლო­გი­უ­რი­ გა­ნათ­ლე­ბით­ აღ­ჭურ­ვი­ლა­ და­

თან­ ქარ­თ­ველოლოგიაშიც­ გა­წა­ფუ­ლა.­

ალ­ბათ­ ამი­ტო­მა­ცაა,­ მი­სი­ მრა­ვალ­მ­ხ­რი­ვი­

saqarTvelos erovnuli muzeumi10

წარ­წე­რის­თუ­ნივ­თის­აღ­წე­რაც.­ხსე­ნე­ბულ­

„სამ­ქრო­ნი­კას“­მოჰ­ყ­ვა­გა­მო­ცე­მა­„წმინდა­

ნი­ნოს­ცხოვ­რე­ბი­სა“.­

ცალ­კე­აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია­„ვეფხისტყაოსნის“­

ორ­მოც­და­ა­თი­ო­დე,­ მთელ­სა­თუ­ ნაკ­­ლულ­

ხელ­ნა­წერ­ზე­ ექ­ვ­თი­მეს­ მი­ერ­ ჩა­ტა­რე­ბუ-

ლი­ სა­მუ­შა­ო,­რის­ შე­დე­გა­დაც­დად­გინ­და,­

რომ­ XVII­ სა­უ­კუ­ნე­ზე­ უფ­რო­ ად­რინ­დე­ლი­

ხელ­ნა­წე­რი­ჩვენ­ჯერ­არ­მო­გ­ვე­პო­ვე­ბო­და,­

რომ­ვახ­ტანგ­მე­ექ­ვ­სეს­კრი­ტი­კუ­ლი­გა­მო-

ცე­მა­და­უ­ბეჭ­დავს,­რომ­სხვა­დას­ხ­ვა­პირთ­

ბევ­რი­ რა­მე­ ჩა­უ­მა­ტე­ბი­ათ­ ხელ­ნა­წერ­ში­

და­ ა.შ.­ კვლე­ვის­ ამა­ვე­ რიგ­ში­ მო­იხ­სე­ნი-

ე­ბა­ „აბდულმესიანის“,­ „როსტომიანის“,­

„ბეჟანიანის“,­ „ქილილა­ და­ და­მა­ნას“,­

„რუსუდანიანის“,­ „ომანიანის“,­ თე­ი­მუ­რაზ­

პირ­ვე­ლის­ თხზუ­ლე­ბა­თა­ ხელ­ნა­წე­რე­ბი,­

თე­ი­მუ­რაზ­ ბა­ტო­ნიშ­ვი­ლის­ რუს­თ­ვე­ლო-

ლო­გი­უ­რი­შე­ნიშ­ვ­ნე­ბი­და­სხვა.­

ღვაწ­ლ­მო­სი­ლი­ მეც­ნი­ე­რი­ სა­მეც­ნი­ე­რო­

მოღ­ვა­წე­ო­ბას­თან­ ერ­თად­ მრა­ვა­ლი­ სა-

ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი­ და­ კულ­ტუ­რუ­ლი­ საქ­მის­

მო­თა­ვე­და­მეს­ვე­უ­რი­ა:­1888­წელს­მას­ირ-

ჩე­ვენ­ წე­რა-­კითხ­ვის­ გა­მავ­რ­ცე­ლე­ბე­ლი­

სა­ზო­გა­დო­ე­ბის­ გამ­გე­ო­ბის­ წევ­რად,­ 1889­

წელს,­ დი­მიტ­რი­ ბაქ­რა­ძის­ წი­ნა­და­დე­ბით­

–­ სა­ეკ­ლე­სიო­ მუ­ზე­უ­მის­ კო­მი­ტე­ტის­ წევ-

რად,­ხო­ლო­1907­წლი­დან­იგი­სა­ის­ტო­რიო­

და­სა­ეთ­ნოგ­რა­ფიო­სა­ზო­გა­დო­ე­ბის­თავ­მ-

ჯ­დო­მა­რე­ა.­1894­წელს­აირ­ჩი­ეს­სა­იმ­პე­რა-

ტო­რო­არ­ქე­ო­ლო­გი­უ­რი­კო­მი­სი­ის­წევ­რად­

და­ მოს­კო­ვის­ არ­ქე­ო­ლო­გი­უ­რი­ სა­ზო­გა-

დო­ე­ბის­ კავ­კა­სი­უ­რი­ გან­ყო­ფი­ლე­ბის­ წევ-

რად.­1901­წლი­დან­იგი­გე­ოგ­რა­ფი­უ­ლი­სა-

ზო­გა­დო­ე­ბის­ კავ­კა­სი­ის­ გან­ყო­ფი­ლე­ბი­სა­

და­ აღ­მო­სავ­ლეთ­მ­ცოდ­ნე­ო­ბის­ თბი­ლი­სის­

გან­ყო­ფი­ლე­ბის­წევ­რი­ა,­ხო­ლო­1907­წელს­

–­ კავ­კა­სი­ის­ ის­ტო­რი­ულ­-არ­ქე­ო­ლო­გი­უ-

რი­ინ­ს­ტი­ტუ­ტის­დი­რექ­ტო­რის­მო­ად­გი­ლე.­

საფ­რან­გეთ­ში­ ემიგ­რა­ცი­ის­ შემ­დეგ,­ 1922­

წელს,­ საფ­რან­გე­თის­ ნუ­მიზ­­მა­ტი­კუ­რი­ სა-

ზო­გა­დო­ე­ბი­სა­და­პა­რი­ზის­აზი­უ­რი­სა­ზო­გა-

დო­ე­ბის­წევ­რა­დაც­აირ­­ჩი­ეს.­

დი­დი­ექ­ვ­თი­მე­თა­ყა­იშ­ვი­ლი­თბი­ლი­სის­

უნი­ვერ­სი­ტე­ტის­ ერ­თ­-ერ­თი­ და­მა­არ­­სე­ბე-

ლი­ცაა­–­მი­სი­პრო­ფე­სო­რი­და­არ­ქე­ო­ლო-

გიის­კა­თედ­რის­გამ­გე.­მეც­ნი­ე­რის­მი­ერ­სა-

გან­გე­ბოდ­შედ­გე­ნილი­სა­ლექ­ციო­კურ­სის­

კონ­ს­პექ­ტებ­ში­შე­და­რე­ბით­ვრცლად­სწო-

რედ­ წი­ა­ღი­სე­უ­ლი­ არ­ქე­ო­ლო­გიაა­ წარ-

მოდ­გე­ნი­ლი.­ მას­ში­ ვხე­დავთ­ პირ­ველს,­

უთუ­ოდ­ყუ­რად­სა­ღებ­ცდებს­ჩვენ­უნი­ვერ-

სი­ტეტ­ში­არ­ქე­ო­ლო­გი­ის­კურ­სი­სა­და­ქარ-

saqarTvelos erovnuli muzeumi 11

თუ­ლი­არ­ქე­ო­ლო­გი­უ­რი­ტერ­მი­ნო­ლო­გი­ის­

შექ­მ­ნი­სა,­რი­სი­და­ვიწ­­ყე­ბაც­არ­შე­იძ­ლე­ბა.­

1917­წლამ­დე­ექ­ვ­თი­მე­სა­კუ­თარ­თავს­ერ-

თა­დერთ­მთხრელ­არ­ქე­ო­ლოგს­უწო­დებს­

და,­ მარ­თ­ლაც,­ რო­გორც­ წი­ა­ღი­სე­უ­ლი­

ნივ­თი­ე­რი­ძეგ­ლე­ბის­წარ­მომ­ჩე­ნი­და­შემ-

ს­წავ­ლე­ლი,­ იგი­ ისე­თი­ვე­ კვა­ლი­ფი­ცი­ურ­

და­ ნა­ყო­ფი­ერ­ მკვლევ­­რად­ გვევ­ლი­ნე­ბა,­

რო­გორც­მი­წის­ზე­და­ძეგ­ლე­ბის­თუ­წე­რი-

ლო­ბით­სა­ის­ტო­რიო­წყა­რო­თა­შეს­წავ­ლა-

სა­და­გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბა­ში­ა.­სწო­რედ­მი­სი­წყა-

ლო­ბით­და­ი­ნე­რ­­გა­რამ­დე­ნი­მე­ძი­რი­თა­დი­

არ­ქე­ო­ლო­გი­უ­რი­ ხა­სი­ა­თის­ დე­ბუ­ლე­ბა.­

წი­ნსწრებით­ მი­უ­თი­თა­ მომ­დევ­ნო­ თა­ო-

ბა­თა­არ­ქე­ო­ლო­გებს­ისე­თი­უსა­თუ­ოდ­შე-

სას­წავ­ლი­ ძეგ­­ლე­ბი,­რო­გო­რე­ბი­ცაა­ ამ­ჟა-

მად­ უკ­ვე­ სა­ფუძ­ვ­ლი­ა­ნად­ გა­მოკ­ვ­ლე­უ­ლი­

ვა­ნის­ ნა­ქა­ლა­ქა­რი,­ საჩხე­რის­ ყორ­ღ­ნე­ბი,­

წალ­კა-­თ­რი­ა­ლე­თის­ძვე­ლი­სა­მარ­ხე­ბი­და­

სხვა.­მკვლე­ვარს­ბევ­რი­არ­ქე­ო­ლო­გი­უ­რი­

ნივ­თი­სა­კუ­თა­რი­ხარ­ჯი­თაც­ აქვს­შე­ძე­ნი-

ლი­–­ასე­მა­გა­ლი­თად,­საჩხე­რის­გათხ­რე-

ბის­შედეგად­მოპოვებული­მასალა.­

მეც­ნი­ე­რის­ შე­მოქ­მე­დე­ბი­თი­ მუ­შა­ო­ბის­

გან­ხილ­ვი­სას­ მი­სი­ გუ­ლის­ტ­კი­ვი­ლიც­ გა-

ვიხ­სე­ნოთ:­ „საქართველო­ და­ვი­ა­რე­ და­

და­ვი­ნა­ხე,­ თუ­ რა­ უზარ­მა­ზა­რი­ მა­სა­ლაა­

გან­წი­რუ­ლი­და­ვიწყე­ბი­სა­და­ხში­რად­და-

ღუპ­ვის­თ­ვი­საც,­ პირ­და­პირ­ ამი­ტა­ნა­ ფა-

ნა­ტი­ურ­მა­ მის­წ­რა­ფე­ბამ,­ რაც­ შე­იძ­ლე­ბა­

მე­ტი­ მო­მეს­წ­რო,­ მით­ უმე­ტეს,­ რომ­ ჩემ­

თა­ნა­მედ­რო­ვე­თა­გან­ აღა­რა­ვინ­ მის­დევ-

და­ამ­საქ­მეს...­რამ­დენს­ვცდი­ლობ­დი,­რას­

არ­ვკი­დებ­დი­ხელს,­მაგ­რამ­რამ­დე­ნი­რამ­

მა­ინც­ ვერ­ მო­ვას­წა­რი...­ არ­ იყო­ ხალ­ხი,­

თი­თო­ო­რო­ლა­კა­ცის­მე­ტი­არ­ეკა­რე­ბო­და­

ასეთ­საქ­მეს;­ არ­ეს­მო­დათ­ამის­ მნიშ­ვ­­ნე-

ლო­ბა­და­გე­მო!...­თით­ქოს­გვყავ­და­ინ­ტე-

ლი­გენ­ცი­ა,­მაგ­რამ­ნამ­დ­ვი­ლად­და­ღრმად­

ვე­რა­ვინ­ ხვდე­ბო­და­ კულ­ტუ­რუ­ლი­ მემ­კ-

ვიდ­რე­ო­ბის­მოვ­ლა-­პატ­რო­ნო­ბი­სა­და­ად-

გი­ლობ­რი­ვი­შეს­წავ­ლის­აუცი­ლე­ბოლ­ბას!“­

ამ­ მხრივ­ მე­ტიც­ შე­იძ­ლე­ბა­ ით­ქ­ვას.­ მოს­-

კო­ვის­ არ­ქე­ო­ლო­გი­უ­რი­ სა­ზო­გა­დო­ე­ბის­

კავ­კა­სი­ის­ გან­ყო­ფი­ლე­ბის­ წევ­რი­ ნ.­დე­რ­-

ჟა­ვი­ნი­ ერ­თ­-ერთ­ სხდო­მა­ზე­ და­ნა­ნე­ბით­

აცხა­დებს:­ „სამწუხაროა,­ რომ­ ექ­ვ­თი­მე­

თა­ყა­იშ­ვილს­არ­შე­უძ­ლია­მთე­ლი­თა­ვი­სი­

დრო­ მეც­ნი­ე­რულ­ მუ­შა­ო­ბას­ მო­ახ­მარო-

სო“.­ მარ­თ­ლაც,­ მეც­ნი­ე­რი­ თავს­ არ­ არი-

დებს­უმა­დურ­სა­და­მძი­მე­ჯა­ფას­–­თა­ვად­

და­ი­ა­როს­ და­ და­ძებ­ნოს­ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­

კუთხე-­კუნ­ჭულ­ში­მი­მა­ლუ­ლი­სიძ­ვე­ლე­ე­ბი.

ექ­ვ­თი­მე­ თა­ყა­იშ­ვი­ლის­ ცხოვ­რე­ბა­ და­

მოღ­ვა­წე­ო­ბა­თავ­მ­დაბ­ლო­ბის­ მა­გალი­თი-

ცაა­ –­ არ­ მო­რი­დე­ბო­და­ იმ­ „შავ­ საქ­მეს“,­

რაც­ მო­მა­ვა­ლი­თა­ო­ბის­ მეც­ნი­ე­რებს­ გა­უ-

კ­ვა­ლა­ვი­ გზის­ სიძ­ნე­ლეს­ გა­უ­ად­ვი­ლებ­და:­

„სულ­იმას­ ვში­შობ­დი,­ ის­ არ­და­ი­კარ­გოს,­

ის­არ­წახ­დეს,­ყვე­ლა­ფე­რი­აღ­ვ­წე­რო,­რაც­

შე­იძ­ლე­ბა­მე­ტი­გა­მოვ­ცე,­გად­მო­ვი­ღო,­შე-

ვი­ძი­ნო,­შე­მო­ვა­წირ­ვი­ნო,­მუ­ზე­უ­მი­შევ­ქ­მ­ნა,­

რომ­ შე­ი­ნა­ხოს­ ეს­ ყვე­ლა­ფე­რი-­მეთ­ქი­ და­

saqarTvelos erovnuli muzeumi12

ასე­ მი­დი­ო­და­ ჩე­მი­ მუ­შა­ო­ბა...­ სად­ მქონ-

და­იმის­დრო­და­სა­შუ­ა­ლე­ბა,­რომ­დავ­მ-

ჯ­და­რი­ყა­ვი­ და­ ნამ­დ­ვი­ლი­ გა­მოკ­ვ­ლე­ვე­ბი­

მე­წე­რა?!­ რაც­ მო­ვას­წა­რი,­ ისიც­ მიკ­ვირს!­

რო­გორ­ არ­ მე­ზა­რე­ბო­და?­ რო­გორ­ ვა-

ხერ­ხებ­დი­ ამ­დენ­ რა­მეს,­ პირ­და­პირ­ საკ-

ვირ­ვე­ლი­ა!­ ამას­ ყვე­ლა­ფერს­ იმის­თ­ვის­

ვა­კე­თებ­დი,­ რომ­ მე­რე­ გა­მოჩ­ნ­დე­ბოდ­ნენ­

მკვლე­ვა­რე­ბი­ და­ ყვე­ლა­ფერს­ შე­ის­წავ-

ლიდ­ნენ.­ მარ­თ­ლაც,­ აბა­ რას­ იზამ­და,­ თუ­

გინ­და­ ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლი,­ თუ­გინდ­ სხვე­ბი,­ ეს­

რომ­ არ­ ყო­ფი­ლი­ყო­ შეკ­რე­ბი­ლი­ და­ გა-

მო­ცე­მუ­ლი?!­ისი­ნი­ხომ­ჩე­მი­გა­მო­ცე­მე­ბით­

სარ­გებ­ლობ­დ­ნენ...“­­

ერ­თი­ რამ­ ცხა­დია­ –­ ექ­ვ­თი­მე­ თა­ყა-

იშ­ვი­ლი­ იყო­ ერ­თ­-ერ­თი­ იმათ­გა­ნი,­ ვი­სი­

და­უ­ღა­ლა­ვი­ შრო­მის­ წყა­ლო­ბი­თაც­ სა-

ქარ­თ­ვე­ლო­ში­ეროვ­ნულ­სა­მუ­ზე­უ­მო­საქ-

მეს­ ჩა­ე­ყა­რა­ სა­ფუძ­ვე­ლი.­ მი­სი­ვე­ სიტყ-

ვით,­ იგი­ „მეძებარი­ ძაღ­ლი­ვით­ ეძებ­და­

ნივ­თებს!“­–­მის­ხალ­-­მის­ხალ­აგ­რო­ვებ­და­

ეროვ­ნუ­ლი­ სა­გან­ძუ­რის­ ფას­და­უ­დე­ბელ­

ნი­მუ­შებს.­აქ­ვე­უნ­და­აღი­ნიშ­ნოს­ექ­ვ­თი-

მე­ თა­ყა­იშ­ვი­ლის­ რო­გორც­ წე­რა-­კითხ-

ვის­ გა­მავ­რ­ცე­ლე­ბე­ლი­ სა­ზო­გა­დო­ე­ბის­

წევ­რის,­ხო­ლო­შემ­დ­გომ­მი­სი­თავ­მ­ჯ­დო-

მა­რის­ დამ­სა­ხუ­რე­ბა­ სა­მუ­ზე­უ­მო­ ექ­ს­პო-

ნა­ტე­ბის­ მო­ძი­ე­ბი­სა­ და­ მოვ­ლა-­პატ­რო-

ნო­ბის­საქ­მე­ში.­

XX­ სა­უ­კუ­ნის­ და­საწყის­ში­ ქარ­თ­ველ­თა­

შო­რის­ წე­რა-­კითხ­ვის­ გა­მავ­რ­ცე­ლე­ბე­ლი­

სა­ზო­გა­დო­ე­ბის­ მუ­ზე­უმს­ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­

სა­ის­ტო­რიო­და­ სა­ეთ­ნოგ­რა­ფიო­ სა­ზო­გა-

დო­ე­ბის­მუ­ზე­უ­მი­ჩა­ე­ნაც­ვა­ლა.­სწო­რედ­ამ­

უკა­ნას­კ­ნელ­მა­ იტ­ვირ­თა­ქარ­თუ­ლი­კულ-

ტუ­რის­ ძეგ­ლე­ბის,­ ნივ­თე­ბი­სა­ და­ წარ­სუ-

ლის­ სხვა­ ნაშ­თე­ბის­ მო­ძი­ე­ბა,­ შე­ს­­წავ­ლა,­

შეგ­რო­ვე­ბა­ და­ მა­თი­ გა­დარ­ჩე­ნა.­ სა­ქარ-

თ­ვე­ლოს­სა­ის­ტო­რიო­და­სა­ეთ­ნო­გ­რა­ფიო­

სა­ზო­გა­დო­ე­ბის­ საქ­მი­ა­ნო­ბა­საც­ ექ­ვ­თი­მე­

თა­ყა­იშ­ვი­ლი­ ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლობ­და.­ სა­ზო-

გა­დო­ე­ბამ­და­იწყო­ფარ­თო­სა­ექ­ს­პე­დი­ციო­

saqarTvelos erovnuli muzeumi 13

სა­მუ­შა­ო­ე­ბის­ გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა.­ ამ­ მხრივ,­

გან­სა­კუთ­რე­ბით­სა­ყუ­რადღე­ბოა­ექ­ვ­თი­მე­

თა­ყა­იშ­ვი­ლის­მი­ერ­I­მსოფ­ლიო­ომის­მი-

წუ­რულს,­1917­წელს,­სამ­ხ­რეთ­-­და­სავ­ლეთ­

სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში­ მოწყო­ბი­ლი­ ტა­ო-­თორ-

თუმ­-ის­პი­რის­ ექ­ს­პე­დი­ცი­ა.­ უტყუ­არ­მა­ ინ-

ტუ­ი­ცი­ამ­თუ­უკარ­ნა­ხა­მეც­ნი­ერს,­მი­ე­ხე­და­

და­აღე­წე­რა­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­უძ­ვე­ლე­სი­და,­

ალ­ბათ,­ყვე­ლა­ზე­„მოწყვლადი“­რე­გი­ო­ნი,­

სა­დაც­ ქარ­თუ­ლი­ ის­ტო­რი­უ­ლი­ ძეგ­ლე­ბი­

გა­ნად­გუ­რე­ბის­ პი­რას­ იყო­ მი­სუ­ლი.­ სარ-

გებ­ლობს­ იმით,­ რომ­ თურ­ქე­თის­ ფრონ-

ტ­ზე­ რუ­სე­თის­ ჯა­რის­ წინ­­ს­ვ­­ლის­ შე­დე­გად­

მტკვრი­სა­და­ჭო­რო­ხის­სა­თა­ვე­ე­ბი­–­ქარ-

თუ­ლი­კულ­ტუ­რის­უმ­ნიშ­ვ­­ნე­ლო­ვა­ნე­სი­კე-

რა­–­გა­თა­ვი­სუფ­ლ­და­და­მა­შინ­ვე­იღებს­იქ­

ექ­ს­პე­დი­ცი­ის­ მოწყო­ბის­ გა­დაწყვე­­­ტი­ლე-

ბას,­რაც,­მი­უ­ხე­და­ვად­შექ­მ­ნი­ლი­ვი­თა­რე-

ბი­სა,­არ­გული­ს­­ხ­­­მობ­და­არც­მგზავ­რო­ბის­

სი­ად­ვი­ლეს­ და­ არც­ უსაფ­რ­თხო­ე­ბას.­ ექ-

ვ­თი­მე­ ან­დერ­­ძ­­საც­ კი­ უტო­ვებს­ მე­უღ­ლეს­

–­ თუ­ ცოცხა­ლი­ არ­ დავ­ბ­რუნ­დი­ მოკ­რ-

ძა­ლე­ბით­ დამ­­მა­რ­­ხეთ,­ ქო­ნე­ბა­ კი­ სა­ის-

ტო­რი­ო-­სა­ეთ­ნოგ­რა­ფიო­ სა­ზო­გა­დო­ე­ბას­

დარ­ჩე­სო.­ ერ­თი­ სა­ინ­­­ტე­რე­სო­ დე­ტა­ლიც­

გა­ვიხ­სე­ნოთ.­ უკ­ვე­ ემიგ­რა­ცი­ი­დან­ დაბ-

რუ­ნე­ბუ­ლი­ მეც­ნი­ე­რი­ ტა­ო-­თორ­თუმ­-ის-

პი­რის­ ძეგ­ლ­თა­ ფო­ტო­ტა­ბუ­ლე­ბის­ სი-

ის­ შე­ჯე­რე­ბა­ზე­ მუ­შა­ობ­და­ შინ,­ გი­ორ­გი­

ლომ­თა­თი­ძეს­თან­ ერ­თად.­ ახალ­გაზ­რ­და­

კო­ლე­გას­ მის­თ­ვის­ უკით­­ხავს:­ „ბატონო­

ექ­ვ­თი­მე,­ ხუ­როთ­მოძღ­ვ­რე­ბის­ ძეგ­ლებ-

ზე­ სა­მუ­შა­ოდ­ უნი­ვერ­სი­ტეტ­­ში­ვე­ ემ­ზა­დე-

ბო­დით­ გა­ნა,­ ასე­ სა­ფუძ­ვ­ლი­ა­ნად­ რომ­

გცოდ­ნი­ათ­ ეს­ ყვე­ლა­ფე­რი?“­ –­ „აჰ,­ არა­

ბა­ტო­ნო,­ უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში­ მე­ პე­და­გო­გად­

ვემ­ზა­დე­ბო­დი­და­მე­რე­ჩა­მო­ვე­დი­და­ვნა-

ხე,­რომ­ძეგ­ლე­ბი­იღუ­პე­ბა­და­კა­ცი­მა­გა­თი­

შემ­ს­წავ­ლე­ლი­აღა­რა­ვი­ნაა­ (ბაქრაძე­ხომ­

ად­რე­ გარ­და­იც­ვა­ლა!),­ მოვ­კი­დე­ ხე­ლი,­

ჩე­მით­შე­ვის­წავ­ლე­ლი­ტე­რა­ტუ­რა­და­ ისე­

გა­ვი­წა­ფე.­ახლა­კი­მთე­ლი­სკო­ლა­და­ინ-

ს­ტი­ტუ­ტია­და­დე­ტა­ლუ­რად­სწავ­ლო­ბენ...“­

წარ­მა­ტე­ბით­ გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბულ­მა­ ამ­ ექ-

ს­პე­დი­ცი­ამ­ შე­ის­წავ­ლა­ ხა­ხუ­ლის,­ ექე­ქის,­

ოშ­კის,­ იშ­ხ­ნის,­ ბა­ნას,­ პარ­ხლის­ტაძ­რე­ბი,­

თორ­თუ­მის­ ცი­ხე­ და­ სხვა­ ქარ­თუ­ლი­ ხუ-

როთ­მოძღ­ვ­რუ­ლი­ძეგ­ლე­ბი.­გაკეთდა­მა-

თი­ მეც­ნი­ე­რუ­ლი­ ანა­ზო­მე­ბი­ და­ გეგ­მე­ბი.­

და­ფიქ­სირ­და­ მა­ტე­რი­ა­ლუ­რი­ კულ­ტუ­რის­

ძეგ­­ლე­ბი­ და­ მა­თი­ არ­ქი­ტექ­ტუ­რუ­ლი­ დე-

ტა­ლე­ბი.­ გად­მო­ღე­ბულ­ იქ­ნა­ ფრეს­კე­ბი-

დან­ ას­­ლე­ბი­ და­ სხვა.­ რო­გორც­ ექ­ვ­თი­მე­

თა­ყა­იშ­ვი­ლი­ აცხა­დებ­და,­ „ამ­ ექ­ს­კურ­სი-

ე­ბის­ დროს­ არის­ უმე­ტე­სად­ შეგ­რო­ვი­ლი­

ჩვე­ნი­ მუ­ზე­უმ­-­ბიბ­ლი­ო­თე­კის­ ნივ­თე­ბი,­

ხელ­ნა­წე­რე­ბი,­ სი­გელ­-­გუ­ჯარ­ნი,­ სუ­რა­თე-

ბი,­ფრეს­კე­ბი­და­გეგ­მე­ბი“.­სა­ის­ტო­რიო­და­

სა­ეთ­ნოგ­რა­ფიო­სა­ზო­გა­დო­ე­ბის­სა­მეც­ნი­ე-

რო­სა­მუ­შა­ო­თა­შე­დე­გე­ბი­ხში­რად­ქვეყნ­­­-

დე­ბო­და­ სა­ზო­გა­დო­ე­ბის­ გა­მო­ცე­მებ­ში.­

ამი­სათ­ვის­და­არ­ს­და­ორი­სე­რი­ა:­„ძველი­

სა­ქარ­თ­ვე­ლო“­ და­ „საქართველოს­ სიძ-

ვე­ლე­ნი“.­ თუ­ პირ­ველ­ში­ ძი­რი­თა­დად­ სა-

მეც­ნი­ე­რო­ შრო­მე­ბი­ ქვეყ­ნ­­დე­ბო­და,­ გა-

მოკვ­­ლე­ვე­ბი­ჰუ­მა­ნი­ტა­რუ­ლი­მეც­ნი­ე­რე­ბის­

სხვა­და­ს­ხ­ვა­ დარ­გ­ში,­ მე­ო­რე­ში­ ის­ტამ­ბე-

ბო­და­ თვით­ წყა­რო­ე­ბი:­ სი­გელ­-­გუჯ­რე­ბი,­

ხელ­­ნა­წე­რე­ბი,­ ის­ტო­რი­უ­ლი­ წე­რი­ლე­ბი­

და­სხვა­დო­კუ­მენ­ტე­ბი.­სა­სი­ა­მოვ­ნოა­იმის­

აღ­ნიშ­ვ­ნა,­რომ­„საქართველოს­სიძ­ვე­ლე-

ნის“­გა­მო­ცე­მა­გა­ნაახ­ლა­გ.­ჩუ­ბი­ნაშ­ვი­ლის­

სა­ხე­ლო­ბის­ ქარ­თუ­ლი­ ხე­ლოვ­ნე­ბის­ ის-

ტო­რი­ი­სა­ და­ ძეგ­ლ­თა­ დაც­ვის­ კვლე­ვის­

ეროვ­ნუ­ლმა­ ცენ­ტ­რმა.­ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­

სა­მუ­ზე­უ­მო­ გან­ძე­უ­ლო­ბის­ სა­პატ­­რო­ნოდ­

ექ­ვ­თი­მე­თა­ყა­იშ­ვი­ლის­ემიგ­რა­ცი­ა­ში­წას-

ვ­ლის­შემ­დეგ,­1922­წელს,­სა­ის­­ტო­რიო­და­

საეთნოგრაფიო­საზოგადოებას­სა­თა­ვე­ში­

ივა­ნე­ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლი­ჩა­უდ­გა.­მი­სი­სიტყ­ვით,­

ღვაწ­ლ­მო­სი­ლი­მეც­ნი­ე­რის­წყა­ლო­ბით­სა-

ქარ­თ­ვე­ლოს­მუ­ზე­უ­მი­ჩვე­ნი­ქვეყ­ნის­უდი­-

დეს­ სა­მეც­ნი­ე­რო­და­ სა­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო­

და­წე­სე­ბუ­ლე­ბად­გა­და­იქ­ცა.

ექ­ვ­თი­მე­ თა­ყა­იშ­ვილ­მა­ არა­ მხო­ლოდ­

ქარ­თუ­ლი­ სა­მუ­ზე­უ­მო­ ექ­ს­პო­ნა­ტე­ბის­ მო-

ძი­ე­ბა-­შეგ­რო­ვე­ბა­ ითა­ვა,­ არა­მედ­ მას­ვე­

და­ე­ვა­ლა­ საფ­რან­გეთ­ში­ გა­ტა­ნი­ლი­ ეროვ­­-

ნუ­ლი­ სა­გან­ძუ­რის­ მოვ­ლა-­პატ­რო­ნო­ბის­

ურ­თუ­ლე­სი­ საქ­მე.­ მე­ტიც­ –­ ემიგ­რა­ცი­ა­ში,­

უკი­დუ­რეს­სი­დუხ­ჭი­რე­ში­მყო­ფი­მეც­ნი­ე­რი­

ევ­რო­პელ­ ან­ტიკ­ვა­რებ­თან­ მოხ­­ვე­დ­რი­ლი­

ქარ­თუ­ლი­ძეგ­ლე­ბის­შე­ძე­ნა­ზეც­კი­ზრუ­ნავს.­

რაც­ უნ­და­ უც­ნა­უ­რა­დ­ მოგ­ვეჩ­ვე­ნოს,­ უცი-

ლო­ფაქ­ტი­ა,­რომ­ ემიგ­რა­ცი­ა­ში­ ყოფ­ნი­სას­

(1937­ წელს)­ ექ­ვ­თი­მე­ თა­ყა­იშ­ვილ­მა­ ქარ-

თულ­ ენა­ზე­ დას­ტამ­ბა­ „არქეოლოგიური­

ექ­ს­პე­დი­ცია­ლეჩხუმ­-­ს­ვა­ნეთ­ში­1910­წელს“...­

მა­შინ,­რო­დე­საც­ხან­ნი­უ­-ი­ორ­კის­ხე­ლოვ-

ნე­ბის­ მუ­ზე­უ­მი­ ევაჭ­რე­ბო­და­ ქარ­თულ­ მი-

ნან­ქ­არს,­ხან­ბრი­ტა­ნე­თის­მუ­ზე­უმს­სურ­და­

ახალ­­გო­რის­გან­ძის­ხელ­ში­ჩაგ­დე­ბა,­ხა­ნაც­

თა­ვად­ ობო­ლენ­ს­კის­ ქვრი­ვი,­ და­დი­ა­ნის­

ასუ­ლი­ითხოვ­და­მა­მი­სე­უ­ლი­ქო­ნე­ბის­დაბ-

რუ­ნე­ბას,­ რო­მელ­თან­ და­ვა­მაც­ მეც­­ნი­ერს­

დი­დი­ დრო­ და­ ენერ­გია­ წა­არ­თ­ვა...­ იყო­

ფა­შის­ტე­ბის­ მხრი­დან­ ეროვ­ნუ­ლი­ გან­­ძის­

ხელ­ყო­ფის­მცდე­ლო­ბაც.­და­მა­ინც,­მი­უ­ხე-

და­ვად­ სა­გან­ძუ­რის­ ხელ­ყო­ფის­ არა­ერ­თი­

სა­შიშ­რო­ე­ბი­სა,­ მეც­ნი­ე­რის­ თავ­და­დე­ბამ­

1945­ წელს­ ნი­ა­და­გი­ შე­ამ­ზა­და,­ რა­თა­ სამ-

შობ­ლოს­ ეროვ­ნუ­ლი­ სა­გან­ძუ­რი­ დაბ­რუ-

ნე­ბო­და.­

ოც­და­ოთხ­წ­ლი­ა­ნი­ გან­შო­რე­ბის­ შემ­დეგ­

გან­ძ­თან­ ერ­თად­ ბრუნ­დე­ბა­ სამ­შობ­­ლო-

ში.­ პა­რი­ზი­დან­ წამოსულს­ მოკ­რ­ძა­ლე­ბუ-

ლად­ უთხო­ვია­ მის­თ­­ვის­ კოს­ტუ­მი­ შე­ე­ძი-

ნათ­–­ ასე­თი­ შო­რე­უ­ლი­გზის­თ­ვის­ ძალ­ზე­

ში­ლი­ფად­ ვარ­ ჩაც­­მუ­ლი­ო.­ რო­გორც­ კი­

მშობ­ლი­ურ­მი­წა­ზე­დად­გამს­ფეხს,­აკა­კის­

სიტყ­ვებს­ გა­იხ­სე­ნებს:­ „სნეული­ დავ­ბრუ­-

ნე­ბულ­ვარ,­ მკურ­ნა­ლად­ შე­მე­ყა­რე­ო...“­

ოთხ­მოც­და­ო­რი­წლის­მხცო­ვა­ნი­მეც­ნი­ე­რი­

ახალ­გაზ­რ­დუ­ლი­შე­მარ­თე­ბით­უბ­რუნ­დე­ბა­

სა­მეც­ნი­ე­რო­მოღ­ვა­წე­ო­ბას...­

2002­ წელს­ წმინ­და­ სი­ნოდ­მა­ ექ­ვ­თი-

მე­ თა­ყა­იშ­ვი­ლი­ წმინ­და­ნად­ –­ „ექვთიმე­

ღვთის­კა­ცად“­ შე­რაცხა.­ მარ­თ­ლაც,­ რომ­

არა­ ღვთის­ შე­წევ­ნა­ და­ მად­ლ­მო­სი­ლე-

ბა,­შეძ­­ლებ­და­კი­ბა­ტო­ნი­ექ­ვ­თი­მე,­მთე­ლი­

თა­ვი­სი­ხან­გ­რ­ძ­ლი­ვი­სი­ცოცხ­ლის­მან­ძილ­-

ზე­ასე­თი­შრო­მა­გა­ე­წია­–­ყო­ფი­ლი­ყო­მრა-

ვა­ლი­ ეროვ­ნუ­ლი­ საქ­მის­ წა­მომ­წყე­ბი­ და­

მე­სა­ძირ­კ­ვ­ლე...­ ექ­ვ­თი­მეს­ ად­რე­ულ­ ასაკ-

ში­და­ობ­ლე­ბაც­თით­ქოს­ღვთი­უ­რი­ნი­შა­ნი­

იყო­მი­სი­მო­წა­მე­ობ­რი­ვი­სი­ცოცხ­ლის­და-

საწყი­სი­სა,­იმ­ღვაწ­ლ­მო­სი­ლი­სი­ცო­ცხ­ლი-

სა,­რო­მე­ლიც­მად­ლი­ერ­მა­შთა­მო­მავ­ლო-

ბამ­წმინ­და­ნის­შა­რა­ვან­დე­დით­შე­მო­სა.­­

ექ ვ თი მე თა ყა იშ ვი ლი თბი ლი სის უნი ვერ სი ტე ტის ერ თ -ერ თი და მა არ სე ბე ლი ცაა – მი სი პრო ფე სო რი და არ ქე ო ლო გი ის კა-თედ რის გამ გე. მეც ნი ე რის მი ერ სა გან გე ბოდ შედ გე ნილი სა-ლექ ციო კურ სის კონ ს პექ ტებ ში შე და რე ბით ვრცლად სწო რედ წი ა ღი სე უ ლი არ ქე ო ლო გიაა წარ მოდ გე ნი ლი. მას ში ვხე დავთ პირ ველს, უთუ ოდ ყუ რად სა ღებ ცდებს ჩვენ უნი ვერ სი ტეტ ში არ ქე ო ლო გი ის კურ სი სა და ქარ თუ ლი არ ქე ო ლო გი უ რი ტერ-მი ნო ლო გი ის შექ მ ნი სა, რი სი და ვიწ ყე ბაც არ შე იძ ლე ბა.

saqarTvelos erovnuli muzeumi14

saqarTvelos erovnuli muzeumi 15