ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΧΟΛΗ

Κοινωνικών Επιστημών

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ MΟΝΑΔΩΝ

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΨΗΦΙΑΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ-DIGITAL CIVILIZATION

ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΣΤΟΝ ΨΗΦΙΑΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ A HISTORICAL WAY IN THE DIGITAL CIVILIZATION

ΕΡΓΑΣΙΑ: 16725 -ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ & ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ:1234 ΕΡΓΑΣΙΑ+ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ= 17,959 ΛΕΞΕΙΣ

1998-2006

ΟΝΟΜΑ ΦΟΙΤΗΤΗ ΠΕΤΡΟΣ ΚΑΡΑΣΜΑΝΗΣ-ΠΙΚΑΝΗΣ

ΟΝΟΜΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΑ ΚΑΘΗΓΗΤΗ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΚΑΡΠΕΛΟΣ

ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ : Γ.ΓΚΑΝΤΖΙΑΣ

ΠΑΤΡΑ ΜΗΝΑΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ, ΕΤΟΣ 2007-2008

1

ΠΕΡΙΛΗΨΗ: ΨΗΦΙΑΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Με την παρούσα αναλυτική μελέτη, και παρουσίαση, θα προσπαθήσουμε να

κατανοήσουμε την ιστορική διαδρομή του ψηφιακού Πολιτισμού, με απλές αναφορές στα

δρώμενα, ώστε να εδραιωθεί η γνώση και η διαδικασία ανάπτυξης των ψηφιακών μουσείων

στην Ελλάδα και γενικότερα η ψηφιακή εποχή στον Πολιτισμό.

Η κοινωνία των πληροφοριών και της γνώσης, σε συνάρτηση με την επικοινωνιακή και

διαχειριστική οργάνωση στην ψηφιακή εποχή, θα δώσουν στον πρωτογενή και δευτερογενή

τομέα του πολιτισμού την απαιτούμενη επιτάχυνση στη νέα πραγματικότητα.

Τα τελευταία χρόνια σε όλον τον κόσμο, γίνεται μια προσπάθεια, ώστε τα Μουσεία να

πάψουν να αποτελούν απλές εκθέσεις αντικειμένων και να πλησιάσουν περισσότερο τον

επισκέπτη, & το ευρύ κοινό.

Από τη σύγκριση των δύο Πολιτισμών ψηφιακού και μη θα κατανοήσουμε την διαφορά

τους και την προσφορά τους αντίστοιχα .

Διαχρονικά 2στήν Ελλάδα η υποδοχή της ψηφιακής τεχνολογίας στον πολιτισμό έγινε με

ένα από τα πρώτα ηλεκτρονικά περιοδικά γραμμάτων και τεχνών ‘‘exporter’’, με τα

subdomaıns NetGallery και NetMuseum.

Η υποδοχή έγινε όχι μόνο με τα Μουσεία αλλά και με ένα αφιέρωμα για τον Ελ Γκρέκο

μετά την έκθεση που διοργάνωσε η Εθνική Πινακοθήκη μέχρι τις 17-1-2000.

Ο ψηφιακός Πολιτισμός στο ξεκίνημά του απαξιώθηκε τόσο πολύ από τους διάφορους

φορείς αλλά και το επίσημο κράτος, που δημιουργήθηκαν τεράστια προβλήματα και

καθυστερήσεις.

Φάνταζε σαν να βρισκόταν υπό διωγμό η νέα τεχνολογία, ίσως ήταν αρκετά δύσκολο να

κατανοηθεί ότι χτυπάει την Πόρτα ο 22ος αιώνας».

Η απόδειξη για την δυσκολία κατανόησης της νέας εποχής, υπήρξε η πολιτική που

ασκήθηκε από το κράτος για τον πολιτισμό μέχρι σήμερα, δηλαδή, από την άμεση και

έμμεση φορολογία των χορηγιών, δηλαδή (20%).

Η Κυβέρνηση του (2004) προχώρησε σωστά στην άρση αυτού του νόμου.

Με την ενθάρρυνση στην έρευνα και σημείο αναφοράς τη σύγχρονη ψηφιακή

επικοινωνιακή δράση, τα πολυμέσα που βρίσκονται σε διαδρομή ανάπτυξης έδωσαν τη

δυναμική της νέας εποχής.

Η σύνδεση της πρωτογενούς παραγωγής, με την δευτερογενή παραγωγή και με σημείο

αναφοράς τις νέες τεχνολογίες κάνουν τους δημιουργούς να αναζητούν νέα ρεύματα και

σημειολογίες επικοινωνίας.

2

Μέσα σ αυτή τη διαδικασία η εξέταση των δομών των πολιτιστικών φαινομένων μας

δίνουν τη συνεχώς εξελισσόμενη και επιταχυνόμενη ψηφιακή τεχνολογία προς όφελος και

του ψηφιακού Πολιτισμού στις τέχνες.

Με αυτή τη μικρή διαδρομή θα οδηγηθούμε στην ανάγκη των πολυμέσων και τη

διαδραστική τους συνέχεια, που σε συνδυασμό με την κλασσική σύγχρονη διαδικασία θα

αναδειχθούν και θα εξελιχθούν οι ανάγκες του κάθε δημιουργού.

Ο δημιουργός είναι που στρέφει τα ρεύματα των τεχνών προς την συνέχεια δηλαδή προς

την εφαρμογή της δευτερογενούς και τριτογενούς παραγωγής όχι μόνο στη βιομηχανία αλλά

και του Πολιτισμού.

H εδραίωση της ψηφιακής τεχνολογίας επανατοποθετεί τα πολιτιστικά φαινόμενα και

επηρεάζει την πρωτογενή δημιουργία όπως προαναφέραμε που είναι η βάση της πολιτιστικής

κληρονομιάς.

Οι νέες ταχύτητες στην επικοινωνιακή διάσταση και πολιτισμική ομογενοποίηση ανοίγουν

νέους δρόμους ανάπτυξης της δημιουργίας στον πρωτογενή και κατ’ επέκταση στο

δευτερογενή και τριτογενή Πολιτισμό.

Διαχρονικά θα διαπιστωθεί και θα τεκμηριωθεί ο ρόλος των δομών στο σήμερα και το

αύριο.

3

ABSTRACT: DIGITAL CULTURE

In this paper and presentation, we will attempt to explain the history of digital culture,

with references to various events, in order to foster the knowledge and development of digital

museums in Greece and of the digital era in culture more generally.

The information society, in conjunction with the organisation of communications and

management, will give the primary and secondary sectors of culture the boost they need under

the new conditions.

In recent years, there has been a worldwide effort to make Museums not merely exhibitions of objects, but more accessible and meaningful to visitors and to the public at large.

By comparing the digital and non-digital cultures, we will be better able to understand

the differences between them and the contribution of each one.

Historically, digital technology was welcomed to Greece in the field of culture by the

launching of expArter, the first digital arts and letters magazine, with the subdomains

NetGallery and NetMuseum. This welcome was expressed not only by the Museums, but also

by the tribute to El Greco, which followed the National Gallery exhibition that ended in

January 2000.

At its outset, digital culture was greatly scorned by various organisations, as well as by

the official state, creating enormous problems and delays. It looked as though the new

technology were being persecuted perhaps it was difficult for people to realise that the 22nd

century is knocking at the door. Proof of the difficulty understanding the new era can be

found in the policy implemented until recently by the state in the realm of culture, i.e. direct

and indirect taxation (20%) of sponsorships and donations.

In 2004, the government proceeded quite rightly to abrogate this law.

By encouraging research and with modern communications activity as a point of

reference, the multimedia, which are on a development course, provided the dynamics of the

new age. The link between the primary production of an original work and secondary

production based on new technologies will incite artists to seek new trends and the semiotics

of communication.

Within this process, the structures of our cultural phenomena give us digital

technology, which is constantly evolving and accelerating to the benefit of digital culture in

the arts.

4

In this brief review, we will be led to accept the need for multimedia and their

interactive continuation, by means of which, in conjunction with the classical modern process,

the needs of every artist will be put forward and developed.

It is the artist who points currents in art towards the application of secondary and

tertiary production in the culture industry.

The consolidation of digital technology relocates cultural phenomena and influences

primary creation, which is the foundation of cultural heritage. The unprecedented speed of

communication and the dimension of homogenisation open up new paths for the creation of

primary output, and extend it to secondary and tertiary production.

Thus, over time, the role of these structures in the present and the future will be

certified and documented.

5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ……………………………………………………………………………2ΠΕΡΙΛΗΨΗ ..(ΑΓΓΛΙΚΑ)….(BRIEF)………………………………………………..4ΠΡΟΛΟΓΟΣ..................................................................................................................8

ΕΙΣΑΓΩΓΗ…………………………………………………………………………….9

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Η ελληνική πολιτιστική πραγματικότητα1.Πολιτισμός στην Ελλάδα…………………………………………………………...112.Κυβερνητική πολιτική και λειτουργεία του πρωτογενούς πολιτισμού …….………133. Η κατάσταση στην Ελλάδα………………………………………..………………15

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Διερεύνηση των εννοιών του πολιτισμού1.Κουλτούρα/ μαζική και υψηλή κουλτούρα/ τέχνη τις τελευταίες δεκατίες………..18 2. Σχ.1 & Σχ.2…………………………………………………………………………213. Σχ.3…………………………………………………………………………………22

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ : Επικοινωνιακή διάσταση των πολιτιστικών διοργανώσεων1. Μορφές και μοντέλα επικοινωνιακής δράσης.........................................................222. Πολιτιστική και Επικοινωνιακή δράση & στοχοθεσία…………………………….293. Επικοινωνία και πολιτισμική δράση........................................................................314. Μουσεία και Πολυπολιτισμικοί χώροι.....................................................................345. Τέχνη και έργο τέχνης, ψηφιακό και μη, ως επικοινωνιακό μέσο...........................356. Ψηφιακή τεχνολογία Μουσεία και τέχνη.................................................................407. Τέχνη πολιτική και επικοινωνία..............................................................................418.Βασικά στοιχεία ανάλυσης για άσκηση κυβερνητικής πολιτικής διάγραμμα σχ.3& σχεδίασης στρατηγικής επικοινωνίας διάγραμμα σχ.4............................................429.Επίλογος…………………………………………………………………………....43

ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ1. Εισαγωγή..................................................................................................................442. Πληροφορίες για το μουσείο ψηφιακής τέχνης expArter........................................453. Το μουσείο και η εκπαιδευτική διαδικασία.............................................................484. Νέες προοπτικές.......................................................................................................505. Επίλογος……………………………………………………………………………54ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ1.-Έντυπα……………………………………………………………………………552.-Cd-rom & DVD (MULTIMEDIA)……………………………………………...73

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ…………………………………………………………………….74

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ-1- Δημοσιεύματα (Εφημερίδες-Press)1. Ελεύθερος Τύπος, Τρίτη 18 Ιανουαρίου 2000……………………………………772. Βραδυνή, Τρίτη 18 Ιανουαρίου 2000…………………………………………….783.Βραδυνή, Τρίτη 18 Ιανουαρίου 2000 Συνέχεια……………………………….….794. The Greek American, January 14 2000…………………………………………...805. Βραδυνή 17/1/1998…………………………………………………………..…...816. Ελεύθρος Τύπος Τρίτη 12/10/1999……………………………………………….827. Δημοσίευμα……………………………………………………………………….838. Ελεύθρος Τύπος Τρίτη 17 Νοεμβρίου 1998………………...…………………….849. Ελεύθερος 25 Οκτωβρίου 1999……………………………………………..……85

6

10.Ακρόπολις………………………………………………………………………...86

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ -2-1.Επαναδιατύπωση στον ψηφιακό πολιτισμό..............................................................872. ScanningPeace- Ειρήνη...............................................................................................................883.Devastation – Ερήμωση…………………………………………………………....89 4.Door dropped - Έπεσε η πόρτα ...............................................................................90 5.Fires on irons - Φωτιές στα σίδερα -........................................................................916.Smokes, Flames, thousands independent-Καπνοί, φλόγες, χιλιάδες ελεύθεροι…..92

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ -3-O τρόπος λειτουργίας της εταιρείας exparter, Οργανόγραμμα.-1 …………………………………………………………………..93Οργανόγραμμα.-2……………………………………………………………………94Οι τέσσερις σχολές της στρατηγικής:Διάγραμμα Σχ.6……………………………...94

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

7

Κύριο αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι η επισκόπηση του ψηφιακού

πολιτισμού στην Ελλάδα. Πρόκειται για την πλέον σύγχρονη έκφανση της πολιτιστικής

δημιουργίας, με την συνδρομή της νέας τεχνολογίας. Καθώς αποτελεί ακρότατη συνέπεια

διαδικασιών που έχουν επιτελεσθεί εδώ και δεκαετίες στο δυτικό οικοδόμημα θα γίνει μια

σύντομη ιστορική αναδρομή στην έννοια και ουσία του πολιτισμού σε αντιπαραβολή με την

έννοια της κουλτούρας καθώς και σε αυτές της υψηλής και μαζικής τέχνης. Θα εξεταστεί

συνοπτικά η κατάσταση που επικρατεί στην ελληνική πραγματικότητα σε ζητήματα

καλλιτεχνικής δημιουργίας και η συχνά προβληματική της διάσταση. Καθώς η τέχνη δεν

είναι ξεκομμένη από την κοινωνία και γενικότερα από την ανθρώπινη επικοινωνία (αντίθετα

μάλιστα την τροφοδοτεί και την νοηματοδοτεί) θα γίνει προσπάθεια ανάλυσης της

επικοινωνιακής της διάστασης και των ιδιαίτερων σχολών στην οποία αυτή εντάσσεται και

ερμηνεύεται. Κατόπιν θα ακολουθήσει μια ιστορική αναδρομή της παρουσίας της ψηφιακής

τέχνης στην Ελλάδα. Πρόκειται για ένα κεφάλαιο του σύγχρονου πολιτισμού που δεν του έχει

δοθεί η ιδιαίτερη σημασία μέριμνα και προσοχή απο τους διάφορους φορείς . Παρόλα αυτά

τα σχόλια και τις επίσημες δηλώσεις επισήμων κρατικών εκπροσώπων αλλά και γενικότερα

της πολιτικής ζωής για την ανάγκη ενίσχυσης της προσπάθειας για την ψηφιακή τέχνη.

Το περιοδικό ExpArter επιχείρησε να ανταποκριθεί στη νέα αυτή πρόκληση

λαμβάνοντας την πλήρη αναγνώριση από κάθε είδους φορείς. Η δημιουργία μάλιστα και του

πρώτου ψηφιακού μουσείου στην Ελλάδα στην δεκαετία του 1990 είναι γεγονός μετά από

πολύχρονη προσπάθεια. Θα δοθούν επίσης παραδείγματα για την παιδαγωγική ωφέλεια του

ψηφιακού μουσείου σε ζητήματα εκμάθησης διάφορων σχολικών αντικειμένων για παιδιά

δημοτικού και γυμνασίου.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

8

Σκοπός της εργασίας είναι να διαπιστωθεί και να τεκμηριωθεί ο ρόλος που

διαδραματίζουν οι κοινωνικές δομές στην γέννηση και άνθηση όχι μόνο του πολιτισμού αλλά

και του σύγχρονου Πολιτισμού γενικότερα. Πιο συγκεκριμένα θα αναζητηθεί και η

επικοινωνιακή διάσταση των πολιτιστικών δρωμένων της εποχής μας καθώς και η διαδικασία

σύμφωνα με την οποία μορφοποιείται το παραγόμενο αποτέλεσμα.

Η μεθοδολογία που ακολουθούμε υιοθετεί τις επιταγές της εννοιολογικής έρευνας με

την χρήση εκτεταμένης βιβλιογραφίας προκειμένου να προσεγγιστεί η νέα εποχή που ζούμε

στον τομέα του πολιτισμού. Με την εξέταση διάφορων αρχείων, όπου υπάρχουν, και με

φιλοσοφικές προσεγγίσεις, π.χ. μέσα από τις θεωρίες και τις αναφορές των Λιοτάρ και

Χάμπερμας σε σχέση με τον Διαφωτισμό κλπ., δηλαδή μέσα από την Νεωτερικότητα και

μετανεοτερικότητα, δημιουργείται μια πρώτη βάση στη διαδικασία της έρευνας στο χώρο των

δομών που θα διαπραγματευθούν οι μελλοντικοί ερευνητές.

Με αφορμή την ψηφιακή εποχή και σημείο αναφοράς την Παγκοσμιοποίηση, ο πολιτισμός,

επιταχύνθηκε και διευρύνθηκε. Δεν γνωρίζουμε, όμως, αν και κατά πόσο η ομογενοποίηση σε

συνεργασία με την ψηφιακή δυνατότητα της σημερινής εποχής θα αποδώσουν στην

πρωτογενή δημιουργία και μάλιστα στην προκύπτουσα αυριανή Πολιτιστική κληρονομιά. Τα

διάφορα Μουσεία, με τη σύγχρονη έννοια του όρου, δηλαδή τη Νέα διάσταση των

Πολιτιστικών Φαινομένων, θα αντεπεξέλθουν άραγε στο νέο ρόλο τους;

H ευρύτερη διάδοση κάθε πρωτογενούς πολιτιστικού γεγονότος σε μια νέα διάσταση

έντασης και δομής και με σημείο αναφοράς την πολιτιστική επικοινωνία με σημείο αναφοράς

την συμπύκνωση του χρόνου, σκοπό έχει την εδραίωση των πολιτιστικών φαινομένων καθώς

και τη δημιουργία της αυριανής κληρονομιάς, ώστε αυτή να διαχέεται, ανακυκλώνεται και

αναδημιουργείται μέσα στον χρόνο. H ψηφιακή εποχή έχει τη δυνατότητα μέσα από το

διαδίκτυο να δημιουργήσει τις νέες βάσεις του πολιτισμού στο αύριο.

Βέβαια σε αυτή τη διαδικασία θα πρέπει πρώτα τα σύγχρονα μουσεία και οι πάσης

φύσεως πολιτιστικοί οργανισμοί και μονάδες να αντιληφθούν ότι η ψηφιακή εποχή δεν

αποτελεί συμπλήρωμα στους στόχους τους για την ολοκλήρωση του ‘‘πρότζεκτ’’μουσείο

στην κλασσική διαδρομή αλλά ότι ο ψηφιακός πολιτισμός είναι αυτόνομος και επικοινωνεί

με τον παραδοσιακό πολιτισμό, μέσω διαύλων ώστε να προωθούνται με μεγαλύτερες

ταχύτητες οι νέες δημιουργίες. Η εποχή της ηλεκτρονικής δημοκρατίας έχει πλέον επέλθει.

O Πολιτισμός εκ των πραγμάτων χωρίζεται σε τρία επίπεδα, όπως άλλωστε και όλη η

βιομηχανική παραγωγή.

1.ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΣ ΕΠΙΠΕΔΟ 2.ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΕΣ ΕΠΙΠΕΔΟ 3.ΤΡΙΤΟΓΕΝΕΣ ΕΠΙΠΕΔΟ

Και στα τρία επίπεδα εξέλιξης του Πολιτισμού η ανάπτυξη είναι αναγκαία και

επιτακτική. Η εξελικτική πορεία των τριών επιπέδων είναι αντιστρόφως ανάλογη της

9

έκτασης, δηλαδή του πλήθους των συμμετεχόντων σε αυτήν αλλά και του ίδιου

αποτελέσματος.

1. Ο πρωτογενής πολιτισμός αντιστοιχεί γενικά στην έρευνα και στις τέχνες, δηλαδή στην

πρωτοπορία.

ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ = ΕΡΕΥΝΑ (υψηλή κουλτούρα)

2. Ο δευτερογενής πολιτισμός αντιστοιχεί στην εφαρμογή

ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ= ΕΦΑΡΜΟΓΗ

3. Ο τριτογενής πολιτισμός αντιστοιχεί στη Βιομηχανία του πολιτισμού και την ψυχαγωγία.

ΤΡΙΤΟΓΕΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ= ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ-ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ

Αναφερόμενοι γενικά στην έρευνα (πρωτοπορία) των πολιτιστικών φαινομένων θα

αναλύσουμε τα πρώτα ψηφιακά μουσεία –περιοδικά και γενικά αναφερόμενα με τον αγγλικό

όρο «Site» που χρησιμοποιείται στο διαδίκτυο -στην Ελλάδα εστιάζοντας στα περιοδικά και

στα διάφορα μουσεία και μάλιστα του exparter που υπήρξε ένα από τα πρώτα στη χώρα μας.

Στη συνέχεια θα αναφερθούμε στα τρία αυτά επίπεδα και την σχέση μεταξύ

δημιουργού, δημιουργήματος και κοινού. Πιο συγκεκριμένα, στο πρωτογενές επίπεδο το

οποίο αφορά τη σχέση δημιουργού και πρωτογενούς κοινού, το οποίο δεν είναι εξοικειωμένο

με το αντικείμενο. Στο δεύτερο επίπεδο αντίθετα, το κοινό είναι εξοικειωμένο με το

αντικείμενο, ως προϊόν δευτερογενούς επικοινωνιακής δράσης και διάδοσης. Τέλος, στο

τρίτο επίπεδο το κοινό με την αρωγή των σύγχρονων επικοινωνιακών μέσων προωθεί

αυτόνομα την πολιτιστική διαδικασία.

Το πώς αντιλαμβανόμαστε και διαμορφώνουμε την πολιτιστική πολιτική εξαρτάται

από το πώς εννοούμε τον πολιτισμό. Λαμβάνοντας υπόψη τους μετασχηματισμούς που

υπέστησαν οι έννοιες πολιτισμός / κουλτούρα /υψηλή κουλτούρα (έρευνα) / τέχνη τις

τελευταίες δεκαετίες, μπορούμε εύκολα να εντοπίσουμε ποιες έννοιες και ποιες αντιλήψεις

περιγράφουν καλύτερα την ελληνική πολιτιστική πραγματικότητα.

Αναφερόμενοι στο αξίωμα ότι η διαμόρφωση της πολιτιστικής μας διαδρομής

εξαρτάται από το εννοιολογικό περιεχόμενο που δίνει ο καθένας στην έννοια «πολιτισμός»,

θα διευκρινίσουμε τους όρους πολιτισμός / κουλτούρα / τέχνη, όπως προαναφέραμε εν

συντομία, καθώς και την εξέλιξή τους στην πορεία του χρόνου. Στη συνέχεια, θα

προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε ποιες από τις παραπάνω έννοιες εκφράζουν τη σύγχρονη

ελληνική πολιτιστική πραγματικότητα και θα τεκμηριώσουμε την άποψή μας

χρησιμοποιώντας τα ανάλογα παραδείγματα, προχωρώντας στην λεπτομερή παρουσίαση των

πρώτων ψηφιακών μουσείων του exparter.

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι η ελληνική πραγματικότητα χαρακτηρίζεται

ταυτόχρονα από τη μαζική κουλτούρα και την υψηλή τέχνη. Το μεγαλύτερο μέρος του

πληθυσμού ακολουθεί τη μαζική κουλτούρα γιατί είναι πιο εύπεπτη, προσφέρει διασκέδαση

10

στον κουρασμένο από τα οικονομικά, και όχι μόνο, προβλήματα πολίτη και είναι φτηνή. Ένα

μέρος, όμως, του πληθυσμού επιλέγει ως έκφρασή του την υψηλή τέχνη. Τελικά η επιλογή

δεν είναι προσωπική, όπως οι περισσότεροι θεωρούν, αλλά κατευθύνεται από την

πολιτισμική βιομηχανία, που παράγει το ίδιο προϊόν διαφοροποιημένο για να εξυπηρετήσει

την ψευδαίσθηση των πολλών και διαφορετικών επιλογών του ατόμου.

Κάτω από την πίεση και την τάση μηδενισμού του χρόνου (t→t0)1, η ψηφιακή

τεχνολογία οδηγεί σε μεγάλες πολιτισμικές και πολιτιστικές ανακατατάξεις ακόμη και σε

διαφοροποίηση των εννοιών. Το ελληνικό παράδειγμα αποτελεί έκφραση σύγχυσης. Από την

μία πλευρά παρατηρούμε πως η μαζική κουλτούρα αντεπεξέρχεται στη νέα ψηφιακή εποχή,

από την άλλη όμως η υψηλή τέχνη δείχνει αδυναμία να αποτελέσει αντικείμενο κατανόησης

και προσαρμογής.

Η ψηφιακή τεχνολογία έφερε την επανάσταση και δημιούργησε όλες τις προϋποθέσεις

για τον εκδημοκρατισμό της τέχνης, με αποτέλεσμα η ελίτ να χάσει το προνόμιο της υψηλής

δημιουργίας για τους λίγους. Σήμερα η τεχνολογία δίνει την δυνατότητα αναπαραγωγής

πρωτοτύπων χωρίς το έργο τέχνης να χάσει τίποτε από την αίγλη και την μοναδικότητα του,

όπως υποστήριζε ο Walter Benjamin,2.

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Η ελληνική πολιτιστική πραγματικότητα

1. Ο πολιτισμός στην Ελλάδα Στην περιγραφή της ελληνικής πολιτιστικής πραγματικότητας απαραίτητη προϋπόθεση

ήταν η διασαφήνιση των όρων πολιτισμός, κουλτούρα (μαζική ή υψηλή) και τέχνη, έτσι ώστε

να γνωρίζουμε το ακριβές περιεχόμενό τους και να περιγράψουμε, όσο πιο πιστά και

αντικειμενικά, την πρώτη.

Γενική διαπίστωση αποτελεί το γεγονός ότι την πολιτιστική μας πραγματικότητα

χαρακτηρίζει η μαζική κουλτούρα. Μια κουλτούρα που απευθύνεται σε πολλούς,

καταναλώνεται από πολλούς και είναι ευρείας απήχησης. Επίκαιρες θα ήταν οι απόψεις του

Adorno και Horkheiner ότι «η πολιτισμική βιομηχανία είναι μια βιομηχανία διασκέδασης,

που έχει σαν σκοπό να απασχολήσει τις αισθήσεις στον ελεύθερο, από την εργασία, χρόνο

του ατόμου». Ό,τι κάνει η βιομηχανία στο χρόνο εργασίας του ατόμου, το ίδιο επιδιώκει και

η πολιτισμική βιομηχανία για τον ελεύθερο χρόνο του. Τώρα, εύλογα γεννιέται το ερώτημα

αν οι επιλογές του ατόμου είναι καθαρά προσωπικές ή καθοδηγούνται από το τι εννοεί

12 Καρασμάνης Πικάνης Πέτρος, Σημειολογία στο χωρόχρονο και τα χρώματα, Μηνιαία Εφημερίδα Βοιωτίας Γαία, τεύχος 1, Αύγουστος, 2004σελ.5 .23 Walter Benjamin, Δοκίμια για την Τέχνη, εκδ. Κάλβος Αθήνα, 1978, σελ. 15.

.11

«πολιτισμό» κάθε κοινωνία. Το ίδιο άτομο δημιουργεί την πολιτιστική πραγματικότητα που

επιθυμεί ή ζει μέσα σε μια πραγματικότητα που οι πολιτισμικές βιομηχανίες παράγουν; Μ’

αυτό τον τρόπο, ίσως, αναιρείται το δικαίωμα της προσωπικής βούλησης και επιλογής του

ατόμου, καθώς παρουσιάζεται έρμαιο των πολιτισμικών βιομηχανιών. Κάπου στη μέση

κρύβεται η αλήθεια.

Η τηλεόραση και μάλιστα η ψηφιακή σήμερα με τις τεράστιες δυνατότητες αποτελεί ένα

σημαντικότατο φορέα στην διαδικασία του πολιτισμού, που όμως εξυπηρετώντας τα

συμφέροντα του κεφαλαίου, παρουσιάζει τα γεγονότα όπως επιθυμεί. Έτσι, ο θεατής,

μπροστά στη δύναμη της εικόνας που παρασύρει και των μηνυμάτων που επαναλαμβάνονται,

μετατρέπεται σε ανδρείκελο, χωρίς προσωπική σκέψη και κριτική ικανότητα. Το

εννοιολογικό περιεχόμενο και όχι το τεχνολογικό, δηλαδή η ποιότητα όλων των

κατασκευασμάτων της τηλεόρασης είναι χαμηλό (πλην ελάχιστων εξαιρέσεων), όμως αυτή

συνεχίζει να έχει φανατικούς οπαδούς, λόγω της τεχνολογικής εξελικτικής πορείας. Το παζλ

συμπληρώνει ο τύπος που φαίνεται να μην αντέχει τον ανταγωνισμό της ψηφιακής

τεχνολογίας με τα διάφορα blogs & sites ενημέρωσης, άλλα αμφίβολης ποιότητας, και άλλα

έγκυρης, τα οποία όλο και αυξάνονται, λόγω της μεγάλης απήχησής τους στο κοινό.

Δίχως αμφιβολία η μουσική βιομηχανία με τα CD, DVD, Mp3, κλπ αποτελεί

αναπόσπαστο κομμάτι της σύγχρονης κουλτούρας. Με την βοήθεια και της σύγχρονης

τεχνολογίας έχει αναδείξει τις τελευταίες δεκαετίες τρομερή εξέλιξη σε όλο το φάσμα των

ακουσμάτων. Τα είδη που προβάλλονται μαζικά δεν απέχουν πολύ από το να θεωρούνται

ποιοτικά. Η μουσική που ακούγεται στο ραδιόφωνο, την τηλεόραση και τα νυχτερινά μαγαζιά

είναι εύπεπτη, με εύκολο στίχο που επαναλαμβάνεται και κοινότυπο ρυθμό3,

Βέβαια δε θα πρέπει να αποσιωπήσουμε και τα θετικά της μαζικής κουλτούρας.

Βασιζόμενη στις νέες τεχνολογίες και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, οδήγησε στη θεαματική

αύξηση της διάδοσης των πολιτισμικών προϊόντων κάθε κατηγορίας (λογοτεχνία, εικόνα,

μουσική) και τα κατέστησε προσιτά σε όλους. Έτσι η κουλτούρα εκδημοκρατίστηκε, αφού ο

λαός έγινε μέτοχός της. Αποκορύφωμα του εκδημοκρατισμού η πρόσβαση στο Διαδίκτυο,

που ο καθένας έχει τη δυνατότητα να λαμβάνει και να διοχετεύει πληροφορίες. Έτσι, η γνώση

δεν είναι, πλέον, προνόμιο των λίγων αλλά κτήμα των πολλών.

Θα ήταν άδικο και απαισιόδοξο να παραστήσουμε την ελληνική πολιτιστική

πραγματικότητα ευτελή. Ο κανόνας δεν είναι τα παραπάνω, ωστόσο υπάρχουν και οι

εξαιρέσεις. Το θέατρο ανθεί στις μέρες μας, και μάλιστα ένα νέο είδος θεατρικού

μονόπρακτου Τηλεόρασης με συμμετοχή των Multimedia ως δεύτερο & τρίτου προσώπου

3 (σύγχρονη μουσική ορολογία, «λούπες»).

12

έχει δημιουργήσει τη διαφορά, κλασσικό παράδειγμα «ο Λ. Λαζόπουλος»4 . Τα θέατρα είναι

πολλά και τα περισσότερα συγκεντρώνουν αρκετό κόσμο. Ο κινηματογράφος παράγει και

ταινίες αξιώσεων, με καλογραμμένο σενάριο και άξιους συντελεστές. Εκδίδονται & αξιόλογα

ψηφιακά βιβλία, που ικανοποιούν τις απαιτήσεις και του πιο φιλομαθούς αναγνώστη.

Διοργανώνονται εκθέσεις ζωγραφικής, ημερίδες, συναυλίες, συνέδρια που παίρνουν μέρος

αρκετοί. Παράδειγμα το πρώτο ιατρικό συνέδριο για τη δρεπανοκυτταρική αναιμία που για

πρώτη φορά σε πανευρωπαϊκό και ευρύτερα παγκόσμιο χώρο συνυπήρχε ο πολιτισμός με

ζωγραφική ψηφιακή και μουσική κλασσική (Πιάνο και Βιολοντσέλο). Απλά, οι οπαδοί της

υψηλής κουλτούρας δεν είναι το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, αλλά μια μικρή κάστα

ανθρώπων, μια ελίτ ας πούμε διανοούμενων.

Σ’ αυτό το σημείο θα πρέπει, εκτός από το ρόλο του ατόμου, να αναζητήσουμε και το

ρόλο της πολιτείας, της εκπαίδευσης και των διανοουμένων στην διαμόρφωση της

πολιτιστικής ταυτότητας του πολίτη. Γενικά, η πολιτεία είναι δυσκίνητη το μόνο που την

ενδιαφέρει είναι η εφαρμογή της οικονομικής της πολιτικής. Καμία σχέση δεν έχει με την

Αθήνα του 5ου αιώνα, που καταλαβαίνοντας την αξία του θεάτρου στη διαμόρφωση της

προσωπικότητας του πολίτη, πλήρωνε τα θεωρικά, εισιτήριο για να παρακολουθεί

παραστάσεις ο φτωχός πολίτης. Η εκπαίδευση, επίσης, δεν ενδιαφέρεται για τη διαμόρφωση

πολιτιστικού προτύπου στο μαθητή, αλλά μόνο για την στείρα μετάδοση γνώσεων. Τέλος, οι

διανοούμενοι είναι αποστασιοποιημένοι επειδή η πολιτεία τους απαξίωσε με την

συμπεριφορά της με αποτέλεσμα να θεωρούν το συγκεκριμένο ζήτημα ως πρόβλημα της

μάζας, αντί να αποτελέσουν τους διδασκάλους της, συμβάλλοντας στον πολιτισμό. Έτσι

αντιμετωπίζουν άλλοι το ζήτημα αφ’ υψηλού, άλλοι υποτιμητικά, και άλλοι απόμακροι από

τα δρώμενα, θεωρώντας τη μάζα υποδεέστερη και άξια των επιλογών της. Κατά συνέπεια ο

λαός μένει στο πνευματικό σκοτάδι.

2. Κυβερνητική πολιτική και λειτουργία του πρωτογενούς πολιτισμού

Ο ρόλος τής εξουσίας απέναντι στην Τέχνη δεν είναι, φυσικά, ούτε να την γεννήσει,

ούτε να την υποκαταστήσει, ούτε να την κατευθύνει. Πρέπει απλώς να της εξασφαλίσει

ευνοϊκές συνθήκες ανάπτυξης και επαρκή χώρο επιβίωσης και βέβαια υποδομές που

απαιτούνται σήμερα. Πρόκειται δηλαδή για μια “τεχνοκρατική” και όχι καλλιτεχνική

δραστηριότητα. Μια χώρα, δηλαδή, έχει το είδος, την έκταση και την ποιότητα της τέχνης

που επιλέγουν και μπορούν να υπηρετήσουν οι καλλιτέχνες της και όχι αυτήν που επιλέγουν

και ευνοούν οι εκάστοτε κρατούντες. Με άλλα λόγια η εξουσία δεν παρεμβαίνει, αλλά

βοηθάει.

4 «Η δίωρη εκπομπή Αλ τσαντίρι νιούς» 13

Τον ρόλο της αυτόν τον εκπληρώνει σε γενικές γραμμές πρώτον με την οικονομική

ενίσχυση καλλιτεχνών και καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων, δεύτερον με την εξασφάλιση

κατάλληλων προϋποθέσεων και συνθηκών ανάπτυξης των τεχνών και τρίτον με την

διευκόλυνση της προβολής των έργων και της επικοινωνίας τους με το ημεδαπό και

αλλοδαπό κοινό . Πολύ μεγάλο ρόλο πρέπει να παίζει στην προσπάθεια αυτή όχι μόνο η

καλλιτεχνική παιδεία, αλλά και η παιδεία του σύγχρονου ψηφιακού λόγου η οποία θα

συμβάλει στη δημιουργία μελλοντικών καλλιτεχνών αλλά και καταρτισμένου κοινού.

Δύο είναι οι τρόποι να πείσει η εξουσία για την αμεροληψία των επιλογών της και

έτσι να διασφαλισθεί η ίδια αλλά και να προφυλάξει τους ίδιους τους καλλιτέχνες. Πρώτον να

υιοθετήσει και να τηρήσει με μεγάλο σεβασμό ευέλικτες, αλλά και δίκαιες, διαδικασίες και

δεύτερον να ξεκινήσει από το έμψυχο υλικό που ήδη υπηρετεί τις τέχνες. Αυτούς δηλαδή που

έχουν ήδη, και ασχέτως ενδιαφέροντος της Πολιτείας, εκφράσει την αφοσίωσή τους και τη

θητεία τους σε αυτές. Αυτά προϋποθέτουν κρατικά όργανα με γνώση, & όχι με

υποβαθμισμένες, τάσεις ενδιαφέροντος στο αντικείμενο, ή ακόμα καλύτερα ανύπαρκτες, η

άγνωστες, καλλιτεχνικές θέσεις και απόψεις. Ο καλλιεργημένος τεχνοκράτης συνιστά εν

τέλει μια καλή επιλογή για τον ταλαντούχο και ιδιοφυή καλλιτέχνη για την πλήρωση

κρατικής θέσης στον χώρο τού πολιτισμού.

Το πρώτο και βασικότερο έργο της εξουσίας πρέπει να είναι η καταγραφή του

καλλιτεχνικού δυναμικού της χώρας. Οι καλλιτέχνες, οι δάσκαλοι των τεχνών, οι χώροι και οι

δραστηριότητες, το καλλιτεχνικό παρελθόν και η καλλιτεχνική παρουσία όλων θα έπρεπε να

αποτελεί την αφετηρία κάθε προγραμματισμού. Στο κάτω-κάτω η Πολιτεία θα ενισχύσει αυτό

που υπάρχει. Δεν μπορεί ούτε πρέπει να δημιουργήσει κάτι για να το ενισχύσει. Αυτό

άλλωστε συνδέεται με άλλες δύο παραμέτρους των παραπάνω ερωτημάτων. Το ποσοστό

ενίσχυσης και το καλλιτεχνικό παρελθόν των επιδοτούμενων. Για να είναι βιώσιμος ένας

καλλιτεχνικός θεσμός ή για να παρέχεται η ελπίδα τής ευτυχούς κατάληξης ενός

καλλιτεχνικού σχεδίου, θα πρέπει ο δημιουργός να διακινδυνεύει και να επενδύει ο ίδιος και

απλώς να ενισχύεται ηθικά και υλικά από την εξουσία. Όχι όμως η τελευταία να

αναλαμβάνει και την πλήρη κάλυψη του έργου, μια και έτσι θα είχαμε τα αντίστοιχα

προβλήματα των κρατικοποιημένων οικονομικών μονάδων.

Η ιδιωτική καλλιτεχνική πρωτοβουλία δεν θα αποτελεί τότε πρωτοβουλία, αφού δεν θα

συνδυάζεται με τον προσωπικό καλλιτεχνικό κίνδυνο. Αλλιώς το κράτος γίνεται παραγωγός

έργων και ο καλλιτέχνης υπάλληλός του. Ο καλλιτέχνης θέλει και πρέπει να δημιουργεί με ή

χωρίς το κράτος και με κάθε δυνατή θυσία. Θέλει και πρέπει να επικοινωνεί με το κοινό του,

όσο περιορισμένο κι αν είναι αυτό, αλλά με τη μεγαλύτερη ταχύτητα και εμβέλεια που

απορρέει από τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας και δημιουργίας.

14

Το κράτος θα είναι αρωγός σ’ αυτήν την τρελή ψηφιακή ταχύτητα (συμπίεση χρόνου), ή

θα την κάνει να φαίνεται λιγότερο επιθετική από όσο πράγματι είναι, αλλά δεν θα πρέπει

ποτέ να την μετατρέψει σε κρατικό έργο τέχνης . Ο καλλιτέχνης θα πρέπει να μπορεί να

υπολογίζει στην κρατική χορηγία, αλλά να υπάρχει και ερήμην αυτής για να υπάρχει ο

ελεύθερος στοχασμός.

Γι’ αυτό η Πολιτεία θα είναι πάντα συμπαραγωγός του έργου καλύπτοντας το μεγαλύτερο

ίσως, αλλά όχι όλο το κόστος της παραγωγής και προβολής του. Αυτό άλλωστε θα της δώσει

την ευκαιρία να ενισχύσει περισσότερους καλλιτέχνες μειώνοντας τις πιθανότητες αδικιών.

Γιατί είναι καλλίτερα να ενισχυθεί ένας παραπάνω ατάλαντος δημιουργός, παρά να αγνοηθεί

ένας παραπάνω ταλαντούχος, που θα κάνει τη διαφορά και θα σπρώξει μπροστά την

πολιτιστική παρουσία το κοινωνικό σύνολο δημιουργώντας την αυριανή πολιτιστική

κληρονομιά.

λόγω της ιδιαιτερότητας του πολιτισμού ως έκφρασης της εθνικής ταυτότητας των κρατώ

τα τελευταία χρόνια τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης συμβάλλουν στην ανάπτυξη

των πολιτισμών, ενθαρρύνουν τη διακρατική συνεργασία, ενώ το ενδιαφέρον για τον

πολιτιστικό τομέα χαρακτηρίζεται από μια σταδιακή κλιμάκωση και ταυτόχρονα σύγκληση.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οι περισσότερες χώρες είναι επόμενο να ανταλλάσσουν τις

εμπειρίες τους καθώς διαμορφώνουν τα μοντέλα της πολιτιστικής τους πολιτικής. Κάθε

κράτος όμως τη διαμορφώνει κυρίως σύμφωνα με τις δικές του αντιπροσωπευτικές δομές από

τη γεωγραφική, πολιτική, ιστορική και πολιτισμική άποψη, με αποτέλεσμα κάθε μία να

παρουσιάζει τις δικές της ιδιαιτερότητες, ενώ παράλληλα εκδηλώνεται και ο ελάχιστος κοινός

παρονομαστής μέσα από τον ταχύτατα διαδιδόμενο ψηφιακό πολιτισμό σε όλες του τις

εκφάνσεις.

3. Η κατάσταση στην Ελλάδα Την ευθύνη για την άσκηση της πολιτιστικής πολιτικής στην Ελλάδα, έχει το

Υπουργείο Πολιτισμού. Η Ελλάδα ακολουθεί ένα μεικτό μοντέλο πολιτιστικής πολιτικής. Η

κυβέρνηση έχει παρεμβατικό ρόλο στους τομείς των τεχνών και ειδικά της πολιτιστικής

κληρονομιάς. Όπως και στην Ιταλία, ο σχεδιασμός και η άσκηση της πολιτιστικής πολιτικής

αναπτύσσεται υπό το βάρος της ιστορικής και πολιτιστικής παράδοσης της χώρας, με

αποτέλεσμα να δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στην πολιτιστική κληρονομιά, αρχαιολογική και

λαϊκή. Όσο αναφορά τις κρατικές δομές, σημαντικά βήματα γίνονται για την ενεργή

συμμετοχή της τοπικής αυτοδιοίκησης. Η γενική πάντως αντίληψη και πρόταση τα τελευταία

χρόνια, είναι λιγότερο και διακριτικότερο κράτος σε συνδυασμό με βαθύτερες και

διαρκέστερες επιλογές.

Μία από τις κύριες προτεραιότητες του Ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού είναι το

τέλος του κρατικοδίαιτου πολιτισμού. Όμως, η άγρα χορηγικού χρήματος στη χώρα μας μόνο 15

εύκολη υπόθεση δεν είναι.. H πολιτεία θέλει να απεμπλακεί από την αποκλειστική

οικονομική στήριξη των τεχνών. Eν τούτοις, οι συνθήκες στην χώρα μας δεν είναι ώριμες

ώστε να μοιραστεί το βάρος της χρηματοδότησης με τους χορηγούς. Tο κράτος

παρακρατούσε μέχρι πρόσφατα το 20% του ποσού των χορηγιών. Τα μουσεία και οι

υπόλοιποι φορείς δεν έχουν εξειδικευμένο προσωπικό για να πείσει τις επιχειρήσεις να

δώσουν χρήματα. O Όμιλος για την Eπικοινωνία Πολιτιστικών και Oικονομίας (OMEΠO) –

ένας ιδιωτικός οργανισμός που είχε κάνει πολύ σοβαρή δουλειά για την ενίσχυση των δεσμών

ανάμεσα σε επιχειρηματίες και ανθρώπους του πολιτισμού– έχει διακόψει τη λειτουργία του

από το 1998. Tο πρόβλημα είναι ιδιαίτερα σύνθετο και οι ευθύνες βαρύνουν όλες τις μεριές.

Tο κράτος οφείλει να συγκεντρώσει όλες τις ισχύουσες διατάξεις σε ένα νέο πλαίσιο νόμου,

να άρει τα όποια αντικίνητρα και τις γραφειοκρατικές αγκυλώσεις, και να δημιουργήσει ένα

λειτουργικό μηχανισμό που να μην αποτρέπει όσους θέλουν να χρηματοδοτήσουν τον

πολιτισμό.

Παρά τις συχνά ανυπέρβλητες δυσκολίες και εμπόδια που εμφανίζονται, εν τούτοις τα

τελευταία χρόνια έχουν γίνει σημαντικά βήματα στον τομέα του ψηφιακού πολιτισμού. Ο

ψηφιακός «οργασμός» που έχει προκύψει στο εξωτερικό ήταν αναμενόμενο να επηρεάσει και

την Ελλάδα. Θα αναφερθούμε λοιπόν περιληπτικά σε κάποια ενδεικτικά εγχειρήματα που

έλαβαν χώρα σχετικά πρόσφατα τόσο στον τομέα του ψηφιακής εικόνας όσο και ήχου.

Υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού θα λάβει χώρα τον Ιανουάριο του 2004

το φεστιβάλ ψηφιακού πολιτισμού Medi@terra η οποία και θα είναι ειδικά αφιερωμένη στον

γραπτό λόγο. Το φεστιβάλ θα πραγματοποιηθεί εντός του Βυζαντινού και Χριστιανικού

Μουσείου και θα αποτελεί μια περιήγηση σε ψηφιακά έργα Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών.

Στην πρόσκληση θα προσκληθούν καλλιτέχνες, ερευνητές και πανεπιστήμια από όλον τον

κόσμο και οι οποίοι θα κληθούν στην σύνταξη ενός γράμματος σε μορφή υπερκειμένου. Το

υπερκείμενο αυτό θα λάβει την μορφή είτε ενός απλού γράμματος, είτε ενός δικτυακού

τόπου, είτε έκθεση φωτογραφιών.

Στην Αθήνα, θα διοργανωθεί το 2006 για δεύτερη φορά στον εκθεσιακό χώρο του

Bios φεστιβάλ ψηφιακού κινηματογράφου. Θα πρέπει να σημειώσουμε πως επρόκειτο για

διεθνές φεστιβάλ (Onedotzero) και το οποίο εόρταζε τα δέκα χρόνια από την ίδρυσή του. Η

επιλογή της χώρας μας για το επετειακό εορτασμό, όπως είναι φυσικό, σηματοδοτεί μια νέα

εποχή για τον εγχώριο ψηφιακό πολιτισμό. Στο τριήμερο φεστιβάλ έλαβαν χώρα πλήθος

διαφορετικών θεματικών ενοτήτων στην πιο προηγμένη εκδοχή της ψηφιακής εικόνας και

Ιδιαίτερα ενθαρρυντικό είναι το γεγονός πως την υποστήριξη της όλης εκδήλωσης ανέλαβε η

Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς σε συνεργασία με το Βρετανικό Συμβούλιο. ήχου. Έγινε

παρουσίαση βραβευμένων ψηφιακών ταινιών και animations καταξιωμένων δημιουργών.

Ακολούθησαν ψηφιακά δείγματα ντοκιμαντέρ ( perspectives), ψηφιακές μικρού μήκους

16

πειραματικές δουλειές, επιτραπέζια γραφιστική κινηματογραφία, μουσικά videos, κινούμενα

γραφικά καθώς και μουσικό πρόγραμμα της πιο προωθημένης μορφής της σύγχρονης

ηλεκτρονικής μουσικής. Πρωτοτυπία της διοργάνωσης αποτέλεσε και η προκήρυξη

διαγωνισμού ερασιτεχνικών ταινιών μικρού μήκους. Και η βράβευση των δέκα καλύτερων.

Οφείλουμε να σημειώσουμε πως η προσέλευση στον διαγωνισμό στέφθηκε με ιδιαίτερη

επιτυχία και οι συμμετοχές ήταν πάνω από εκατό, ενδεικτικό ενός νέου πνεύματος που δειλά

-δειλά κάνει την εμφάνισή του στα ελληνικά πράγματα.

Παράλληλα την περίοδο 2004-7 θα πραγματοποιηθεί το περίφημο μουσικό (και όχι

μόνο) Synch Festival. Αρχικά ο χώρος διεξαγωγής του θα είναι το Λαύριο, τον τέταρτο όμως

χρόνο θα στεγαστεί στην Τεχνόπολη στο Γκάζι. Οι θεματικοί του άξονες θα είναι

προσανατολισμένοι στη Μουσική, στα Νέα Μέσα και στην Κινούμενη Εικόνα. Στο τριήμερο

των εκδηλώσεων θα παρελάσουν μερικοί από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της

εγχώριας και ξένης μουσικής σκηνής (Anna Mystic, Absent Without Leave, Eos, Front 242 ).

Επίσης θα κάνουν την εμφάνισή τους σημαντικές προσωπικότητες από τον χώρο της

ηχητικής τέχνης, των ψηφιακών videos και γενικότερα της νεανικής κουλτούρας. Στο σημείο

αυτό οφείλουμε να τονίσουμε πως το φεστιβάλ θα υποστηριχθεί ουσιωδώς από τον Δήμο

Αθηναίων, κάνοντας φανερό πως οι νέες και εναλλακτικές μορφές πολιτισμού και

διασκέδασης τυγχάνουν της όλο και πιο σημαντικής κρατικής υποστήριξης.

Ο υδροκεφαλισμός της Ελλάδας είναι ένα αναμφισβήτητο πρόβλημα, το οποίο όμως

συχνά αντιμετωπίζεται με παράλογες και σπασμωδικές υπερβολές. Πάντως, όταν ο μισός

πληθυσμός τής χώρας βρίσκεται σε ένα λεκανοπέδιο, είναι προφανές ότι εκεί συγκεντρώνεται

και το μέγιστο κοινό τής τέχνης. Η καλλιτεχνική αποκέντρωση πρέπει σαφώς να τονωθεί και

να δοθεί απόλυτη προτεραιότητα στις καλλιτεχνικές παρουσίες που ξεπηδούν στην επαρχία.

Αποκέντρωση όμως σημαίνει εκπαίδευση τής επαρχίας, δημιουργία καλλιτεχνικού κοινού

στην επαρχία, ενίσχυση και τής παραμικρής καλλιτεχνικής δραστηριότητας που εμφανίζεται

στην περιφέρεια, τόνωση τού καλλιτεχνικού της δυναμικού και όχι απλή μεταφορά

εκδηλώσεων των οποίων ο φυσικός χώρος παρουσίας είναι η πρωτεύουσα. Η αξία του

πολιτισμού είναι ανυπολόγιστη και το μέλλον ανήκει στον πολιτισμό. Η Επιτροπή των

Περιφερειών εκφράζει την επιθυμία να καταστεί ο πολιτισμός πλήρης στόχος των πολιτικών

που ασκούνται από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Προτείνει, για το σκοπό αυτό, την προώθηση

της διάδοσης των πληροφοριών επί των δυνατοτήτων χρηματοδότησης και την ενθάρρυνση

της συνεργασίας μεταξύ των φορέων του βιομηχανικού, εμπορικού και πολιτιστικού τομέα.

Τονίζει, εξάλλου, ότι ο συντονισμός της πολιτιστικής διάστασης με τις λοιπές πολιτικές είναι

δυνατό να ακολουθήσει το παράδειγμα του τομέα του περιβάλλοντος. Εκτιμώντας ότι είναι

περισσότερο από ποτέ σημαντικό να τονιστούν οι αρχές επί των οποίων βασίζεται η

Ευρωπαϊκή Ένωση (όπως η δημοκρατία, η ανοχή, οι ηθικές και ανθρωπιστικές αρχές), το

17

Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καλεί την Επιτροπή να καταστήσει την πολιτιστική πολιτική μια

από τις προτεραιότητές της

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ : Διερεύνηση των εννοιών του πολιτισμού1. Κουλτούρα/μαζική και υψηλή κουλτούρα/τέχνη τις τελευταίες δεκαετίες

Προκειμένου να περιγράψουμε καλύτερα την ελληνική πολιτιστική πραγματικότητα,

θα πρέπει, πρώτα, να έχουμε, όσο το δυνατόν, μια σαφή και ακριβή εικόνα και γνώση των

εννοιών «πολιτισμός» και «κουλτούρα». Οι δύο αυτές έννοιες, επειδή σχετίζονται άμεσα με

τα κοινωνικοπολιτικά φαινόμενα, προκάλεσαν συχνά εννοιολογική σύγχυση και απέκτησαν

πολλές και διαφορετικές σημασίες.

Αρχικά ο όρος «πολιτισμός» χρησιμοποιήθηκε από τα μέλη της αριστοκρατίας για να

περιγράψουν τους τρόπους συμπεριφοράς τους, που κατά τη γνώμη τους, ήταν ανώτεροι από

τους τρόπους των κατώτερων κοινωνικά τάξεων. Στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε για να

δώσει το άλλοθι της νομιμότητας της κατάκτησης των Ινδιάνων από τους Ισπανούς. Ο

Montaigne, (Michel de Montaigne,1533-92) όμως, αντέδρασε στις παραπάνω απόψεις

λέγοντας ότι δεν υπάρχει τίποτα βάρβαρο σε αυτούς τους ανθρώπους, εκτός από τις

συνήθειές τους, οι οποίες διαφέρουν από αυτές των Ευρωπαίων.

Οι Διαφωτιστές με τη σειρά τους, ως εκφραστές πολιτικών και κοινωνικών εξελίξεων

υιοθέτησαν τον όρο «πολιτισμός» σαν μια «ιστορική διαδικασία διαμόρφωσης και

τελειοποίησης των κοινωνικών ηθών και θεσμών», η οποία ξεκίνησε από τότε που οι

άνθρωποι δημιούργησαν κοινωνίες και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Ο Κοντορσέ, (Jean

Antoine Nicolas de Condorcet, 1743-94) εξάλλου, είχε πει ότι ο πολιτισμός είναι «η αέναη,

προοδευτική πορεία του ανθρώπου προς την τελειοποίηση» (Ιστορικό σχεδίασμα των

προόδων του ανθρώπινου πνεύματος, 1794). Η παραπάνω άποψη του Κοντορσέ

χρησιμοποιήθηκε από τα εκβιομηχανισμένα κράτη της Ευρώπης ως λάβαρο για την

ιμπεριαλιστική τους πολιτική και τη διαμόρφωση των εθνικιστικών ιδεολογιών.

Οι τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, το τέλος της αποικιοκρατίας, και η

δημιουργία εθνικών κρατών που προσπάθησαν για την ανασυγκρότησή τους, έβαλαν τέλος

στις αντιλήψεις για «μονόδρομη εξέλιξη του πολιτισμού». Η δημιουργία της έννοιας της

«παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς» έκανε συμμέτοχους όλους τους ανθρώπους,

ανεξάρτητα από οικονομική, κοινωνική, φυλετική, πολιτιστική διαφορά, συμμέτοχους στη

διαμόρφωση του πολιτισμού.

Η έννοια κουλτούρα χρησιμοποιήθηκε, για πρώτη φορά, από τον Κικέρωνα ως cultura

animi (καλλιέργεια της ψυχής) και πολύ αργότερα από τους Thomy More, (Thomas More

1478-1535) και Φραγκίσκο Βάκωνα ως cultura intellecti (καλλιέργεια του νου). Υιοθετήθηκε

από την αστική τάξη, η οποία αποκλεισμένη από την άσκηση της εξουσίας, ασχολείται με το

18

χώρο του πνεύματος, στον οποίο μπορεί να διακριθεί. Έτσι αντιδιαστέλλεται η κουλτούρα (η

ουσιαστική, εσωτερική ευπρέπεια του ατόμου) από τον πολιτισμό (την εξωτερική

συμπεριφορά). Ο Χέρντερ (Johan Gottfried Herder, 1744-1803) για να καταπολεμήσει τη

γαλλομανία της γερμανικής αριστοκρατίας διατύπωσε την έννοια της κουλτούρας «ως την

ξεχωριστή πολιτισμική ιδιοσυγκρασία ή ταυτότητα ενός λαού», η οποία διαμορφώνεται από

τον τόπο που ζει ο ίδιος. Έτσι κάθε λαός έχει τη μοναδικότητά του, άρα και την κουλτούρα

του. Οι ιδέες του υιοθετήθηκαν από το ρομαντισμό και τον εθνικισμό. Η βιομηχανική

κοινωνία του 19ου αιώνα διαχώρισε τον πολιτισμό, ορίζοντάς τον ως υλικο-τεχνική πρόοδο,

από την κουλτούρα, ορίζοντάς την αντίστοιχα ως πνευματική και αισθητική καλλιέργεια.

Τέλος στα μέσα του 20ου αιώνα ο Thomas Eliot έδωσε τον ορισμό της κουλτούρας,

δηλώνοντας πως περιλαμβάνει «όλα τα χαρακτηριστικά ενδιαφέροντα και όλες τις

χαρακτηριστικές ιδιότητες ενός λαού».

Για τη «μαζική κουλτούρα» και την «υψηλή τέχνη» διατυπώθηκαν διάφορες κριτικές

κατά τη διάρκεια του 19ου και 20ου αιώνα, οι οποίες πήγαζαν από την πολιτική ιδεολογία που

εξέφραζε κάθε συγγραφέας. Έτσι, ο Alexis de Tocqueville, εκφράζοντας τα

φιλοαριστοκρατικά του αισθήματα, πιστεύει πως η κατάργηση των κοινωνικών διακρίσεων

οδηγεί σε μια καλλιτεχνική παραγωγή «κατώτερης ποιότητας, υπεράφθονη και φθηνότερη»

και ο λαός δεν έχει την ικανότητα να εκτιμήσει τις «λεπτεπίλεπτες ομορφιές» της

καλλιτεχνικής παραγωγής. Ο Νίτσε τονίζει ότι «τα ωραία πράγματα δεν μπορούν ποτέ να

είναι κοινό αγαθό». Οι συνεργάτες του Ινστιτούτου Κοινωνικής Έρευνας του Πανεπιστημίου

της Φρανκφούρτης διατύπωσαν την άποψη ότι η μαζική κουλτούρα δεν είναι μορφή λαϊκής

τέχνης, αλλά προϊόν εκβιομηχάνισης της τέχνης. Άρα τα προϊόντα δεν είναι καλλιτεχνικά

δημιουργήματα, αλλά «μπίζνες» (Theodor Adorno,1903-69 και Max

Horkheimer,1895-1973).5

Σε αντίθεση με τη μαζική κουλτούρα, την κουλτούρα του όχλου, η υψηλή τέχνη ήταν

προορισμένη για την ψυχαγωγία των ηγεμονικών ομάδων. Ήταν η τέχνη «η οποία

απευθυνόταν σε μια ελίτ, σε μια κοινωνική μειοψηφία της ιεραρχικά δομημένης κοινωνίας».

Στα μέσα του 18ου αιώνα ο νεοκλασικισμός, μορφή υψηλής τέχνης, έρχεται να υπηρετήσει τα

ιδεώδη της Γαλλικής Επανάστασης και να ταυτιστεί με το αντιαπολυταρχικό πνεύμα. Τον 19ο

αιώνα διεύρυνε τα όριά της και συμπεριέλαβε έργα μεγάλων καλλιτεχνών. Τον 20ο αιώνα η

υψηλή τέχνη αποκτά φετιχιστικό χαρακτήρα, αφού χρησιμοποιείται για «περίοπτη

κατανάλωση» (Thorstein Veblen, 1857-1929) και επίδειξη. Την ίδια εποχή η υψηλή τέχνη

καταγγέλλεται ως έκφραση πατριαρχικών ιδεολογιών και αποκλεισμού των γυναικών από

αυτήν. Από τη δεκαετία του 1970 υποτιμημένα είδη, όπως το αστυνομικό μυθιστόρημα,

αποτελούν αντικείμενο ενδιαφέροντος και συγγραφής από «ποιοτικούς» συγγραφείς και

5 Adorno και Horkheimer, σελ 70 19

γενικά καταργούνται οι διακρίσεις και ακολουθείται ένα ανάμεικτο είδος τέχνης,

αποτελούμενο από στοιχεία υψηλού και χαμηλού, επίσημου και ανεπίσημου ύφους.

Μέσα από την προαναφερόμενη διαδρομή με τις ποικίλες αναφορές στα διάφορα

στάδια και τις διατυπωμένες απόψεις και χαρακτηρισμούς για την τέχνη και κατ’ επέκταση

για τον πολιτισμό νομίζω ότι εύκολα κανείς μπορεί να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η

τέχνη στο σύνολό της εκφράζεται με τον δημιουργό, το δημιουργούμενο και εκείνους που το

θεώνται. Σύμφωνα με την θέση του γράφοντος, ο πολιτισμός εκφράζεται ή καλλίτερα

προσδιορίζεται από το σύνολο των πεπραγμένων και πραττομένων (δρώμενα) εντός ενός

οικοσυστήματος από νοήμονα όντα, (με το χρόνο σε πλήρη δράση, δηλαδή παρελθόν παρόν

και μέλλον ..σχ.1 σελ.21).

Αυτή η γενική αναφορά στον πολιτισμό νομίζω ότι μας διευκολύνει να αναφερόμαστε

κάθε φορά και να οριοθετούμε ένα νέο πολιτισμικό υποσύνολο, όπως είναι η τέχνη. Κάθε

λοιπόν πολιτισμικό υποσύνολο έχει και το δικό του κώδικα επικοινωνίας. Αυτός ο κώδικας

είναι διεθνής π.χ. στη ζωγραφική με γραμμές και χρώματα, στη μουσική με νότες κλπ. Ο

κώδικας επικοινωνίας είναι το μέσον με το οποίο το πολιτισμικό υποσύνολο συμβάλλει στη

διαδικασία εξέλιξης του πολιτισμού. Σε μία ενότητα υποσυνόλων μπορούμε να

κατανοήσουμε (σχ.2 σελ.21) τα δρώμενα, δηλαδή ότι το ένα υποσύνολο έχει κοινά σημεία και

στηρίγματα με το άλλο και βέβαια το σημείο στο κέντρο του σχ.2 με το γράμμα «Π» είναι το

σημείο που ορίζεται πολιτισμός και χαρακτηρίζει το κοινωνικό γίγνεσθαι . Όλα τα σημεία

αυτής της τομής είναι κοινά για όλα τα πολιτισμικά δρώμενα. Είναι δηλαδή η βάση του

πολιτισμού σε μία συνειρμική αλληλουχία με την διαδικασία του πολιτισμού. Στο υποσύνολο

της τέχνης όπως περιγράφεται στο σχ.3 σελ.22, βλέπουμε καθαρά πως κάθε νέος κύκλος

πολιτιστικών δρώμενων γεννιέται από την τομή των δύο περιόδων χρόνου, παρελθόντος και

μέλλοντος, αυτή δε η ίδια σχηματική παράσταση είναι ταυτόχρονα και ένα εικαστικό

δρώμενο.

20

(Π.Πικάνης) Σχ.1

Σχ.2 (Π.Πικάνης)

21

Ο πολιτισμός ενός συνόλου εκφράζεται από το σύνολο των πολιτιστικών & πολιτισμικών

μονάδων του και από την ποιοτική λειτουργία τους.

E Σχ.3 (Π.Πικάνης)

Στον αέναο πολιτιστικό και πολιτισμικό κύκλο (Α, χρώμα μαύρο) ο κύκλος του αύριο (α,

χρώμα κόκκινο) και ο κύκλος του χθες (χ, χρώμα κίτρινο) συνυπάρχουν (δ, χρώμα μπλε) σε

μια σχέση μέσα από την οποία ξεκινάει η σύλληψη (Ε) για δημιουργία.

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Ψηφιακή Επικοινωνιακή διάσταση των πολιτιστικών διοργανώσεων

1. Μορφές και μοντέλα επικοινωνιακής δράσης Ξεκινώντας τη διαδικασία επικοινωνίας ο άνθρωπος από τα πρώτα του βήματα άρχισε

από τις άναρθρες κραυγές, και σιγά σιγά μέσα από την επιθυμία του για πιο άμεση και

αποτελεσματική επικοινωνία βελτίωσε τη διαδικασία και πέρασε στη σημειολογία και τον

λόγο. Έτσι φτάσαμε σήμερα στην δημιουργία και την ανάπτυξη του ινστιτούτου

επεξεργασιας του λογου (ι.ε.λ.)

22

Το Ινστιτούτο Επεξεργασίας του Λόγου (ΙΕΛ) είναι ερευνητικός πολιτιστικός οργανισμός

που ιδρύθηκε στην Αθήνα υπό την αιγίδα της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας

(Υπουργείο Ανάπτυξης) με στόχο να υποστηρίξει την ανάπτυξη της Γλωσσικής Τεχνολογίας

(ΓΤ). Για τον σκοπό αυτό έχει αναπτύξει (την κρίσιμη μάζα) ένα πυρήνα έμπειρων

επιστημόνων καθώς και την απαραίτητη υλικοτεχνική υποδομή.

Το ΙΕΛ κινείται ερευνητικά στους τομείς της θεωρητικής, εφαρμοσμένης και

υπολογιστικής γλωσσολογίας, επεξεργασίας φυσικής γλώσσας, γλωσσικής διδασκαλίας με

την βοήθεια Η/Υ, καθώς και επεξεργασίας, σύνθεσης και αναγνώρισης φωνής. Συνεργάζεται

με ελληνικά και ευρωπαϊκά ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια, καθώς και με τον ιδιωτικό

τομέα είτε στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών και εθνικών έργων έρευνας και ανάπτυξης (Ε&Α),

είτε σε διμερή βάση, με ακόμη μεγαλύτερες δυνατότητες που έχουν αναπτυχθεί για την

σύγχρονη επικοινωνιακή διαδυκτιακή μετάφραση.

Θα προσεγγίσουμε τις διάφορες μορφές επικοινωνίας και θα προσπαθήσουμε να

εντοπίσουμε το ιδανικότερο μοντέλο για μια αποτελεσματική επικοινωνιακή διαδικασία

μέχρι τις μέρες μας. Επίσης θα αναφερθούμε στο πρώτο μοντέλο θεώρησης της

επικοινωνιακής διαδικασίας που ονομάζεται γραμμικό μοντέλο. Το δεύτερο μοντέλο

θεώρησης της επικοινωνιακής διαδικασίας ονομάζεται κυβερνητικό και επικεντρώνεται

στους στόχους που επιδιώκει ο πομπός να πετύχει κατά την επικοινωνιακή διαδικασία. Στη

συνέχεια θα προσεγγίσουμε την αμφίδρομη επικοινωνιακή σχέση που διευρύνεται συνεχώς

για την αρτιότερη επικοινωνιακή δράση, και θα παρατηρήσουμε πως βελτιώνονται οι

διάφορες μορφές επικοινωνίας. Αυτή η αμφίδρομη επικοινωνία εντάσσεται στο συστημικό

μοντέλο που είναι και το τρίτο μοντέλο θεώρησης της επικοινωνιακής δράσης. Το μοντέλο

αυτό βρίσκεται στην ανάπτυξή του καθώς η ψηφιακή τεχνολογία έδωσε αυτή τη δυνατότητα.

Ο άνθρωπος χάρη στη δυνατότητα του να επικοινωνεί με τους συνανθρώπους του μπόρεσε

να ξεχωρίσει από τα υπόλοιπα όντα του ζωικού βασιλείου. Ωστόσο η ανθρώπινη επικοινωνία

είναι μια πολύπλοκη και σύνθετη διαδικασία που εξαρτάται από ποικίλους παράγοντες. Στη

συνέχεια θα εξεταστεί ένας από τους παράγοντες που επηρεάζει την επικοινωνιακή δράση.

Πρόκειται για τις μορφές που αυτή μπορεί να λάβει, προχωρώντας στη διάκριση της

επικοινωνιακής δράσης σε λεκτική και εξωλεκτική. Κατόπιν θα γίνει αναφορά στις

διαστάσεις της επικοινωνιακής δράσης ερευνώντας τα διάφορα μοντέλα θεώρησης της

επικοινωνιακής διαδικασίας και προτείνοντας το καταλληλότερο μοντέλο για την επίτευξη

μιας ομαλής και αποτελεσματικής επικοινωνιακής διαδικασίας.

Σκοπός της ανθρώπινης επικοινωνίας είναι η δημιουργία κοινού στοιχείου μεταξύ δυο

ή περισσοτέρων ανθρώπων με την ανταλλαγή πληροφοριών, ιδεών, απόψεων, αισθημάτων6.

Αυτό σημαίνει ότι στην πιο απλή μορφή επικοινωνιακής διαδικασίας υπάρχει ένας πομπός,

6 Σ. Καστόρας, Πολιτιστική επικοινωνία, Τόμος Α’, Αρχές και Μέθοδοι Επικοινωνίας, σελ 19.23

ένας δέκτης και ένα μήνυμα που πρέπει να μεταφερθεί. Ο πομπός στέλνει το μήνυμα του στο

δέκτη μέσω ενός διαύλου και σκοπεύει να επηρεάσει τον δέκτη και να του προκαλέσει μια

επιθυμητή αντίδραση. Βασικό ρόλο στην επιτυχία του πομπού διαδραματίζει και η μορφή του

μηνύματος, ο τρόπος δηλαδή με τον οποίο θα κοινοποιηθεί το μήνυμα που αποστέλλεται.

Υπάρχουν δυο βασικές μορφές επικοινωνιακής δράσης, η λεκτική και η μη λεκτική, η

λεγόμενη εξωλεκτική. Η λεκτική μορφή επικοινωνίας εξακολουθεί ακόμα και σήμερα να

είναι η σπουδαιότερη και συχνότερη μορφή μετάδοσης ενός μηνύματος. Η Α. Φραγκουδάκη

χαρακτηριστικά αναφέρει πως «η λεκτική επικοινωνία έχει προνομιακή θέση και ο Λόγος

παραμένει το σπουδαιότερο σύστημα επικοινωνία»7. Είναι μάλιστα γεγονός ότι μόνο ο

άνθρωπος από όλο το ζωικό βασίλειο μπόρεσε να παράξει και να αναλύσει μηνύματα μέσα

από το λόγο. Η γλώσσα είναι ο κύριος φορέας της σκέψης του ανθρώπου. Η γλώσσα είναι

ένα σύστημα σημείων που μεταφέρει και εκφράζει νοητικές και συναισθηματικές ιδέες με τη

μορφή συμβόλων. Ταυτόχρονα όμως, όπως επισημαίνει και η J. Boulet στη μελέτη της

«Εισαγωγή στη κοινωνιογλωσσολογία», ο Λόγος έχει την ικανότητα να συμμετέχει στην

κοινωνία και να επιδρά σε αυτήν. Προκύπτει έτσι το συμπέρασμα ότι βασική μορφή

επικοινωνιακής δράσης είναι η γλώσσα, η οποία είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη νόηση με

την οποία ο άνθρωπος επιτυγχάνει να επικοινωνήσει με τα μέλη μιας ορισμένης γλωσσικής

κοινότητας.

Ωστόσο η αντίληψη ότι ο αποτελεσματικότερος τρόπος επικοινωνίας είναι με τον

λόγο, είτε τον προφορικό είτε τον γραπτό, είναι λανθασμένη. Οι επιστήμονες εξετάζοντας το

γεγονός ότι συχνά οι άνθρωποι αλλά λένε και αλλά σκέφτονται, αισθάνονται ή κάνουν,

κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η εξωλεκτική μορφή επικοινωνιακής δράσης, οι λεγόμενες

δηλαδή σιωπηλές γλώσσες, είναι δυνατόν να μεταφέρουν περισσότερες πληροφορίες σε

σχέση με τις λέξεις. Εξάλλου στον 20ο αιώνα η ανάπτυξη των διαφόρων οπτικοακουστικών

μέσων και η δύναμη που απέκτησαν τα μέσα αυτά στην επικοινωνιακή διαδικασία, ενισχύουν

την άποψη ότι οι σιωπηλές γλώσσες ενίοτε μεταφέρουν περισσότερα μηνύματα και μάλιστα

αποτελεσματικότερα.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι οι σιωπηλές γλώσσες μεταφέρουν συνήθως

συναισθηματικά μηνύματα, σε αντίθεση με τη γλώσσα, η οποία κυρίως στη κυριολεκτική

χρήση της, μεταφέρει συνήθως λογικά μηνύματα. Είναι δε γενικά αποδεκτή αλήθεια ότι

συνήθως με τις σιωπηλές γλώσσες η διάθεση και η συμπεριφορά ενός ατόμου εκδηλώνονται

πιο γνήσια απ’ ότι στον προφορικό και γραπτό λόγο.

Σύμφωνα λοιπόν με τα παραπάνω οι πράξεις των ανθρώπων ανήκουν στις σιωπηλές

γλώσσες. Αυτό συμβαίνει γιατί ο τρόπος που αντιλαμβάνεται κανείς το περιβάλλον στο οποίο

7 Γ. Παπαγεωργίου (επιμέλεια), Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική έρευνα, Γ. Δαρδάνος, εκδ.Τυπωθήτω, Αθήνα 1998. σελ 76.

24

ζει και ο τρόπος που πράττει μέσα σε αυτό είναι μέρος κάποιων συνολικών πράξεων και

αντιλήψεων, που διαμορφώνονται συλλογικά μέσα στην ομάδα στην οποία είναι ενταγμένος.

Δηλαδή η ενέργεια, η πράξη κάποιου ατόμου μέσα σε μια ομάδα, μπορεί να δώσει το

ερέθισμα, να μεταδώσει δηλαδή το μήνυμα, σε κάποιο άλλο μέλος της ομάδας να πράξει

αναλόγως. Μελλοντικά μάλιστα είναι δυνατόν τα δυο αυτά μέλη να διαμορφώσουν συνολικές

και συλλογικές πράξεις και αντιλήψεις. Σε αυτήν ακριβώς τη σιωπηλή γλώσσα στηρίζονται οι

διαφημιστικές καμπάνιες των εταιριών, που επιλέγουν να διαφημίσουν τα προϊόντα τους με

τη βοήθεια ενός διάσημου προσώπου, ώστε να μεταφέρουν το μήνυμα στους δέκτες και να

πράξουν συλλογικά και ανάλογα με το πρόσωπο αυτό.

Οι χειρονομίες είναι επίσης μια μορφή επικοινωνιακής δράσης. Σύμφωνα με τον

Mead, οι ανθρώπινες χειρονομίες είναι αφενός πράξεις που φανερώνουν επερχόμενες

ενέργειες, αφετέρου αποτελούν έκφραση της αρχέγονης συμπεριφοράς του ανθρώπου από

την εποχή που επικοινωνούσε με τους συνανθρώπους του μόνο μέσω των κινήσεων και των

χειρονομιών8. Η διάφορα ωστόσο των ανθρώπων από τα ζώα, που επικοινωνούν μεταξύ τους

κατά βάση με χειρονομίες, έγκειται στο γεγονός ότι ο άνθρωπος εκούσια και εσκεμμένα

χρησιμοποιεί τις χειρονομίες του με σκοπό την μετάδοση μηνυμάτων. Μάλιστα πολλές φορές

οι χειρονομίες αποκαλύπτουν τόσο την προσωπικότητα όσο και τη χώρα προέλευσης ενός

ατόμου. Ουσιαστικά λοιπόν οι χειρονομίες είναι σύμβολα που δημιουργούν κοινές

αντιδράσεις τόσο στον πομπό όσο και στον δέκτη. Για παράδειγμα όταν ένα άτομο ελληνικής

καταγωγής «μουντζώνει» έναν άλλο Έλληνα, η αντίδραση και των δυο είναι ο θυμός ή ακόμα

και η οργή. Άρα το μήνυμα που μεταδόθηκε από τον πομπό επιτυχημένα αναλύθηκε και

αποκωδικοποιήθηκε από τον δέκτη.

Τα τελευταία χρόνια γίνεται ιδιαίτερη μνεία στη λεγόμενη γλώσσα του σώματος. Το

πώς στέκεται κανείς απέναντι σε έναν άλλο, η θέση των χεριών του, η κίνηση των ματιών του

και άλλες παρόμοιες ενέργειες εκπέμπουν ποικίλα μήνυμα προς τον δέκτη ή τους δέκτες, οι

οποίοι υποσυνείδητα τα αντιλαμβάνονται και ανάλογα αντιδρούν. Για παράδειγμα όταν ο

πομπός κάθεται σε χαλαρή και άνετη στάση, ο δέκτης αισθάνεται φιλική διάθεση και ότι

βρίσκεται είτε σε ίση είτε σε κατώτερη θέση ως προς τον πομπό. Η επικοινωνία επομένως

ανάμεσα στον πομπό και τον δέκτη, όπως και η αποκωδικοποίηση των μηνυμάτων γίνεται

κάτω από αυτές τις συγκεκριμένες συνθήκες. Κατά τον ίδιο τρόπο η απόσταση που κρατούν

ανάμεσα τους οι άνθρωποι, όταν επικοινωνούν, αποκαλύπτει τα συναισθήματα και τις

σχέσεις που έχουν μεταξύ τους. Κατά συνέπεια τα μηνύματα που εκπέμπονται και

μεταφέρονται κατά την επικοινωνιακή διαδικασία αναλύονται καλύτερα από τον δέκτη.

8 Σ. Καστόρας, Πολιτιστική επικοινωνία, Τόμος Α’, Αρχές και Μέθοδοι Επικοινωνίας, ΕΑΠ, Πάτρα 2002 σελ 49.

25

Εκτός όμως από τα παραπάνω, στις σιωπηλές γλώσσες συγκαταλέγονται και ο χώρος

και η διάρκεια της επικοινωνίας. Το μέρος όπου βρίσκεται ένας χώρος, το μέγεθος του και οι

ιδιαιτερότητες του επηρεάζουν την επικοινωνία των ανθρώπων, διευκολύνοντας ή

δυσχεραίνοντας την. Εξάλλου η επιλογή ενός συγκεκριμένου χώρου από έναν πομπό είναι

δηλωτική της προσωπικότητας του και εξυπηρετεί συνειδητά ή ασυνείδητα τους στόχους της,

για τους οποίους επιχειρεί την επικοινωνιακή διαδικασία. Για παράδειγμα στα

πολυκαταστήματα ο χώρος, όπου τοποθετούνται συγκεκριμένα προϊόντα, μεταφέρει

μηνύματα σε αυτούς τους οποίους στοχεύουν τα προϊόντα να απευθυνθούν. Κατά ανάλογο

τρόπο η διάρκεια της επικοινωνιακής διαδικασίας, το μέγεθος δηλαδή του χρονικού

διαστήματος που επιλέγουν οι άνθρωποι να επικοινωνήσουν μεταξύ τους, μεταφέρει

υπονοούμενα μηνύματα.

Μια ακόμα μορφή επικοινωνιακής δράσης είναι τα χρώματα, καθώς έχει αποδειχθεί

επιστημονικά ότι τα χρώματα επιδρούν σε κάθε άτομο και του δημιουργούν συγκεκριμένες

αντιδράσεις. Για παράδειγμα, τα θερμά χρώματα ωθούν τους ανθρώπους προς την ψυχαγωγία

και την ανάπτυξη σχέσεων με άλλους ανθρώπους και τους εμφυσούν μια τάση προς τη

δημιουργία. Αντίθετα τα ψυχρά χρώματα θέτουν τα άτομα σε κατάσταση διαλογισμού και

προσδίδουν στην επικοινωνιακή διαδικασία επισημότητα.

Αντίστοιχα οι μυρωδιές επίσης μεταφέρουν μηνύματα και πληροφορίες. Ενίοτε

μάλιστα η όσφρηση μπορεί να προκαθορίσει θετικά ή αρνητικά το αποτέλεσμα μιας

οποιασδήποτε ανθρώπινης επικοινωνίας. Αξίζει άλλωστε να σκεφτεί κανείς πως θα

αντιδρούσε κάποιος σε ένα μήνυμα, που έχει σταλθεί από έναν πομπό, που η οσμή του δεν

είναι ευχάριστη.

Παράλληλα η γλώσσα της αφής μπορεί να μεταφέρει σημαντικότατα μηνύματα και

μάλιστα με πολύ αποτελεσματικό τρόπο. Ο κόσμος των τυφλών και ο τρόπος που

επικοινωνούν μεταξύ τους, αλλά και με τους υπόλοιπους ανθρώπους, αποδεικνύει ακριβώς τη

σπουδαιότητα της αφής στη μετάδοση μηνυμάτων.

Μια τελευταία, αλλά ίσως η πιο σημαντική, σιωπηλή γλώσσα είναι η εικόνα. Συχνά

μάλιστα ακούγεται η φράση «μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις». Τα μηνύματα που

μεταφέρει μια εικόνα εξαρτώνται από την έννοια και τη σημασία τους, από το μέσο που

υπηρετεί η εικόνα, από την ελευθερία ή τη δέσμευση που έχει η ίδια να υπηρετήσει την

πραγματικότητα και από την προσπάθεια της να την καταγράψει αυστηρά ή να την

ερμηνεύσει πιο ελεύθερα. Μια εικόνα είτε αναπαριστά στερεότυπα σύμβολα, που

μεταφέρουν γενικά αποδεκτές και κατανοητές από όλους έννοιες, είτε δημιουργεί νέα

σύμβολα. Η δύναμη της εικόνας έγινε αντιληπτή από νωρίς και έτσι η εικόνα ως μορφή

επικοινωνιακής δράσης χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα από τον κινηματογράφο, το διαδίκτυο,

26

την τηλεόραση, τη διαφήμιση και τα έντυπα μέσα επικοινωνίας, όπως τις εφημερίδες και τα

περιοδικά.

Από όσα αναφέρθηκαν προκύπτει λοιπόν το συμπέρασμα πως οι μορφές επικοινωνιακής

δράσης είναι ποικίλες και πως ανάλογα με τη μορφή που επιλέγει κανείς να χρησιμοποιήσει

για να επικοινωνήσει έχει περισσότερο ή λιγότερα επιθυμητά αποτελέσματα. Αξίζει μάλιστα

να επισημανθεί πως είναι δυνατόν να γίνει και συνδυασμός των μορφών επικοινωνιακής

δράσης, ώστε το μήνυμα να βρει τον καταλληλότερο δέκτη και να αναλυθεί από αυτόν

αποτελεσματικότερα. Κάθε τώρα επικοινωνιακή διαδικασία εντάσσεται μέσα σε ένα κοινωνικό πλαίσιο,

καθώς η επικοινωνία είναι ουσιαστικά ένα κοινωνικό φαινόμενο, που, όπως ήδη από την

προηγούμενη ενότητα αναφέρθηκε, διαφοροποιεί τον άνθρωπο από τα υπόλοιπα όντα του

ζωικού βασιλείου. Με βάση αυτήν την θέση προκύπτουν τρία μοντέλα θεώρησης της

επικοινωνιακής διαδικασίας, που αντιπροσωπεύουν ξεχωριστές φιλοσοφίες και στάσεις ζωής.

Το πρώτο μοντέλο θεώρησης της επικοινωνιακής διαδικασίας ονομάζεται γραμμικό

μοντέλο. Πρόκειται ουσιαστικά για μια πολύ απλή επικοινωνιακή διαδικασία, που θεωρεί την

επικοινωνία σαν μια διαδικασία μετάδοσης πληροφοριών ανάμεσα στον πομπό και τον δέκτη.

Η διαδικασία αυτή προϋποθέτει την ύπαρξη ενός ενεργητικού κατόχου της γνώσης από τη

μια πλευρά και ενός παθητικού αποδεκτή της γνώσης από την άλλη. Επομένως το μοντέλο

αυτό ουσιαστικά αδρανοποιεί τον ρόλο του δέκτη και αντίθετα ισχυροποιεί τον ρόλο του

πομπού του μηνύματος. Είναι δε ένα μοντέλο που ταιριάζει σε ορισμένες αντιλήψεις της

παιδαγωγικής, σύμφωνα με τις οποίες ο παιδαγωγός είναι ο γνωστής που απλά μεταδίδει

πληροφορίες στον μαθητή, ο οποίος βρίσκεται σε πλήρη άγνοια.. Κατά συνέπεια ταιριάζει

και σε πολιτικά καθεστώτα που υπαγορεύουν τον απόλυτο σεβασμό των ηγετών και των

κατόχων της εξουσίας. Το κοινό σύμφωνα με το μοντέλο αυτό επηρεάζεται λόγω της αγνοίας

του και της σχέσης εξάρτησης που έχει αναπτύξει με τον πομπό.

Το δεύτερο μοντέλο θεώρησης της επικοινωνιακής διαδικασίας ονομάζεται

κυβερνητικό και επικεντρώνεται στους στόχους που επιδιώκει ο πομπός να πετύχει κατά την

επικοινωνιακή διαδικασία. Η επικοινωνία παύει να είναι διαδικασία μετάδοσης πληροφοριών

και γίνεται ένα μέσο για την επίτευξη ορισμένων στόχων. Έτσι το κέντρο βάρους

μετατοπίζεται από τον πομπό στον δέκτη. Δηλαδή σύμφωνα με το γραμμικό μοντέλο υπάρχει

ένας πομπός που στέλνει ένα μήνυμα στον δέκτη, ενώ σύμφωνα με το κυβερνητικό μοντέλο

υπάρχει ένας πομπός που στέλνει ένα μήνυμα σε έναν δέκτη, ο οποίος αντιδρά στο μήνυμα

αυτό με ένα συγκεκριμένο τρόπο και στη συνέχεια στέλνει με τη διαδικασία της ανάδρασης ή

επανατροφοδότησης ένα νέο μήνυμα στον πομπό. Έτσι ο τελευταίος έχει τη δυνατότητα να

το διορθώσει ώστε να μπορέσει να πετύχει τον αρχικό του στόχο. Το μοντέλο αυτό είναι

επηρεασμένο από τη θεωρία της συμπεριφοράς, σύμφωνα με την οποία οι άνθρωποι

27

αντιδρούν με τον ίδιο τρόπο στα ίδια ερεθίσματα. Κατά αυτήν την έννοια μελετώντας κανείς

τη συμπεριφορά των ανθρώπων σε συγκεκριμένα μηνύματα μπορεί να καταστρώσει μια

αποτελεσματική στρατηγική επικοινωνίας, ώστε να πετύχει τους στόχους για τους οποίους

θέλησε να επικοινωνήσει με τους ανθρώπους αυτούς. Άλλωστε με αυτόν τον τρόπο

σχεδιάζουν οι διαφημιστικές εταιρίες τις καμπάνιες τους, ώστε να πετύχουν τους στόχους

τους, δηλαδή την προώθηση των προϊόντων τους.

Τέλος το τρίτο μοντέλο θεώρησης της επικοινωνιακής δράσης ονομάζεται συστημικό.

Η ίδια η ονομασία του μοντέλου δίνει την έννοια του: «σύστημα είναι μια ενότητα, της

οποίας τα μέρη βρίσκονται σε αλληλεξάρτηση αλλά και σε εξάρτηση με το περιβάλλον στο

οποίο λειτουργούν»9. Σύμφωνα λοιπόν με το μοντέλο αυτό η επικοινωνία δεν είναι ούτε μια

διαδικασία μετάδοσης πληροφοριών, ούτε ένα μέσο για την επίτευξη στόχων. Για το

συστημικό μοντέλο η επικοινωνία είναι ένα σύστημα σχέσεων ανάμεσα σε ανθρώπους, μέσα

επικοινωνίας και περιβάλλον. Στο κέντρο δεν τίθεται ούτε ο πομπός ούτε ο δέκτης, αφού ο

καθένας είναι συγχρόνως πομπός και δέκτης. Το κέντρο βάρους μετατοπίζεται τώρα στο

άνθρωπο, του οποίου η αντίδραση στα μηνύματα είναι διαφορετική κάθε φορά και εξαρτάται

από την προσωπικότητα του. Η κοσμοθεωρία του συστημικού μοντέλου οραματίζεται μια

κοινωνία όπου ο κάθε άνθρωπος έχει ουσιαστικό ρόλο και ο ένας επηρεάζει τον άλλο και

όλοι μαζί επηρεάζονται από το περιβάλλον. Η αλήθεια ωστόσο είναι πως η εφαρμογή αυτού

του μοντέλου επικοινωνίας δεν έχει ακόμα πλήρως επιτευχθεί.

Διαπιστώνει λοιπόν κανείς πως κυρίως στα δυο μοντέλα θεώρησης της

επικοινωνιακής διαδικασίας, δηλαδή στο κυβερνητικό και το συστημικό, δίνεται μεγάλη

σημασία στην προσέγγιση του κοινού. Για παράδειγμα στο κυβερνητικό μοντέλο, όπως

αναφέρθηκε, η επικοινωνία θεωρείται ένα μέσο για την επίτευξη των στόχων του πομπού, με

την έννοια ότι ο πομπός δέχεται την ανάδραση του δέκτη και βελτιώνει το μήνυμα του,

ανάλογα με τη συμπεριφορά του δέκτη. Το κυβερνητικό μοντέλο δέχεται δηλαδή την άποψη

ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν την ίδια συμπεριφορά στα ίδια ερεθίσματα. Έτσι ο πομπός μελετά

τη συμπεριφορά μιας ομάδας σε ένα ερέθισμα και δεχόμενος την πληροφοριακή

ανατροφοδότηση από τον δέκτη προσαρμόζει το μήνυμα του στην συμπεριφορά του δέκτη.

Ωστόσο πρέπει να αναφερθεί το γεγονός πως όσο πιο πολύπλοκη και σύνθετη είναι η

επικοινωνία τόσο πιο δύσκολο είναι να ερμηνευτεί και να ελεγχθεί σωστά η ανθρώπινη

συμπεριφορά. Εξάλλου είναι δεδομένο ότι η συμπεριφορά του ανθρώπου διαμορφώνεται από

αλληλεπιδρώντα στοιχεία, όπως είναι το περιβάλλον, οι αντιλήψεις, οι συγκινήσεις, οι τάσεις,

οι απόψεις, οι άξιες και οι έννοιες που διαμορφώνουν την προσωπικότητα του ατόμου, το

9 Μαριάννα Ψύλλα, Η επικοινωνία σαν Κοινωνική διεργασία, Επιστημονική Επετηρίδα της Χαροκόπειου Ανώτατης Σχολής Οικιακής Οικονομίας, Αθήνα 1991.σελ 4.

28

μορφωτικό του επίπεδο και ο τρόπος με τον οποίο κωδικοποιεί και αποκωδικοποιεί τα

μηνύματα.

Για να είναι λοιπόν αποτελεσματική η επικοινωνία ανάμεσα στους ανθρώπους και να

προσεγγιστεί σε ικανοποιητικό βαθμό ο δέκτης των μηνυμάτων χρειάζεται στρατηγικός

σχεδιασμός της επικοινωνίας. Μάλιστα ένας εύκολος τρόπος για να οργανωθεί η

επικοινωνιακή διαδικασία είναι να τεθούν κατά σειρά τα ακόλουθα ερωτήματα. Πρώτα απ’

όλα πρέπει να αναζητηθούν τα ατομικά και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της πηγής του

μηνύματος. Έπειτα αναζητούνται η μορφή και το περιεχόμενο του μηνύματος. Κατόπιν ένα

πολύ σημαντικό βήμα είναι να ερευνηθούν τα ατομικά γνωρίσματα, οι ιδιαιτερότητες, η

συμπεριφορά και γενικά ο, τι συνθέτει την προσωπικότητα του δέκτη. Ακολούθως ερευνάται

το κανάλι, ο δίαυλος, με τον οποίο πρέπει να σταλούν τα μηνύματα και τέλος αναζητείται το

επιθυμητό αποτέλεσμα της επικοινωνίας, δηλαδή ο βασικός σκοπός της πηγής.

Γενικότερα αυτό που πρέπει καθένας να έχει στο νου του, όταν επιχειρεί να

επικοινωνήσει με κάποιον, είναι ότι το αποτέλεσμα της επικοινωνίας επηρεάζεται από

ποικίλους παράγοντες, ιδιαίτερα μάλιστα όταν ο σκοπός της είναι πολύπλοκος και

σπουδαίος. Έτσι πρέπει να γίνεται προσεκτικός σχεδιασμός και συνδυασμός των μοντέλων

επικοινωνίας, δεδομένου ότι η επικοινωνία είναι μια πολυσύνθετη διαδικασία που εξαρτάται

από ποικίλους παράγοντες.

2. Ψηφιακή Πολιτιστική Επικοινωνιακή δράση & στοχοθεσία.Εκδήλωση: Έκθεση ζωγραφικής για το Πολυτεχνείο

Σε μια εποχή που η καθημερινότητα βομβαρδίζεται με συνεχείς και ανελέητες

διαφημίσεις, και γενικώς μεγάλο όγκο ειδήσεων και κάθε είδους επικοινωνιακή δράση, η

οργάνωση και στρατηγική που θα ακολουθηθεί για μια πολιτιστική δράση πρέπει να

σχεδιαστεί με βάση το είδος και τον επιθυμητό στόχο. Πωλήσεις, προβολή εορταστική,

πληροφορία, διδασκαλία, μορφωτική και εκπαιδευτική δηλαδή να ορισθεί με ακρίβεια η

στοχοθεσία.

Στην προκειμένη περίπτωση το πολιτιστικό γεγονός είναι μία διαχρονική έκθεση

ζωγραφικής με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Η πρώτη επικοινωνιακή δράση είναι το ίδιο το

έργο του ζωγράφου που επικοινωνιακά χρησιμοποιεί τα χρώματα και το σχέδιο για να

μεταφέρει ή να περιγράψει τα γεγονότα και τα συναισθήματά του, χρησιμοποιώντας μη

λεκτική επικοινωνία (σιωπηλή). Το δεύτερο στάδιο της επικοινωνιακής δράσης περνάει μέσα

από τη λεκτική δράση που θα χρησιμοποιηθεί για την καλλιτεχνική ανάλυση του έργου. Έτσι

στο ίδιο στάδιο από την πρώτη παρουσίαση και επικοινωνία του με το κοινό, πέρασε στη

λεκτική δράση για την ενημερωτική επικοινωνία (πχ. πρόσκληση κλπ.). Βέβαια αυτή η

παρουσίαση απευθύνεται σε λιγότερο και ειδικευμένο κοινό. 29

Στα διάφορα βιβλία (έκδοση, για το πολιτιστικό γεγονός ) που ο γραπτός λόγος

συνοδεύεται και από φωτογραφικό υλικό το αποτέλεσμα είναι ο συνδυασμός της λεκτικής

και μη λεκτικής επικοινωνιακής δράσης και η επικοινωνία είναι ακόμη πληρέστερη.

Συμπερασματικά στη λεκτική επικοινωνία συνήθως έχουμε άμεση ανάγκη και από τις

σιωπηλές γλώσσες επικοινωνίας.

Στη συνέχεια η ιστορική αναδρομή παίρνει μία άλλη διάσταση, οπότε το άνοιγμα

και η προβολή της ιστορικής έκθεσης για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, έχει όλα τα

στοιχεία για ένα στρατηγικό σχεδιασμό συστημικής δράσης, και είναι το τρίτο και

πληρέστερο στάδιο επικοινωνιακής δράσης.

Σε αυτό το τρίτο στάδιο θα επιλέξουμε κατ’ αρχήν τη λεκτική δράση για να

διανείμουμε τα δελτία τύπου στον έντυπο τύπο ,όπως και στο ραδιόφωνο και συνοδεύοντας

τον γραπτό λόγο με διάφορες φωτογραφίες, δηλαδή συνδυασμό με τη μη λεκτική

επικοινωνία, προχωρά η εκδήλωση, για να ολοκληρωθεί. Η συνοδεία των εντύπων, σήμερα,

με cd-rom, multimedia, θα επηρεάσει συγκινησιακά το κοινό που θα συμμετέχει ασύνειδα σε

αυτή την επικοινωνιακή δράση. Η προσπάθειά μας επίσης να επηρεάσουμε τις ηλικίες

μεταξύ 50-60 για την προσέλκυση και την επικοινωνιακή διάδραση (ανταπόκριση)

μεγαλύτερου κοινού περνά μέσα από τη δημιουργία διάφορων συναισθημάτων.

Μεταφέροντας λοιπόν εικόνες εποχής στην T.V, δηλαδή η χρησιμοποίηση της λεκτικής και

μη λεκτικής διαδρομής θα μετατρέψει σε παρουσία την συμμετοχή επιπλέον κοινού, και τα

μηνύματα της πηγής θα βρουν νέους εμπλεκόμενους δέκτες αμεσότερα και

αποτελεσματικότερα.

Για τις νεώτερες ηλικίες που ο σκοπός είναι η επιμόρφωση, με συμμετοχή στην

εορταστική εκδήλωση μέσω της ζωγραφικής παρουσίασης του ιστορικού γεγονότος, θα

καταφύγουμε ασφαλώς στην κατ’ εξακολούθηση προβολή DVD από την τηλεόραση που

εμπεριέχει μεγάλες εναλλαγές συστημικής επικοινωνιακής δράσης. Με λίγα λόγια, για ένα

ιστορικό γεγονός που περνάει μέσα από τον πολιτισμό ο συνδυασμός όλων των δράσεων

είναι απαραίτητος ώστε να επιτύχουμε υψηλά ποσοστά επικοινωνίας. Αυτή η εκδήλωση έχει

πολλαπλό επικοινωνιακό στόχο. Απευθύνεται σε όλες τις ηλικίες έχει ιστορικό μήνυμα, έχει

μνήμες γιατί οι ηλικίες είναι εν δυνάμει, έχει πολιτικό μήνυμα, και απευθύνεται σε όλο το

κοινωνικό φάσμα. Συνοψίζοντας διαπιστώνει κανείς και μέσα από το σύντομο παράδειγμα πως η

επικοινωνία ανάμεσα στους ανθρώπους έχει πολλές μορφές και διαστάσεις. Παρά τη

συχνότερη χρήση της λεκτικής μορφής επικοινωνιακής δράσης είναι γεγονός πως στη

σύγχρονη εποχή, που η τηλεόραση, η διαφήμιση, ο κινηματογράφος, το διαδίκτυο και τα

άλλα σύγχρονα οπτικοακουστικά μέσα έχουν αναπτυχθεί αρκετά, οι λεγόμενες σιωπηλές

γλώσσες, οι μορφές δηλαδή επικοινωνίας που δεν χρησιμοποιούν τις λέξεις, κατέχουν

30

εξέχουσα θέση στην διαδικασία της ανθρώπινης επικοινωνίας και συχνά κατορθώνουν να

μεταφέρουν γνησιότερα, αμεσότερα και αποτελεσματικότερα τα μηνύματα της πηγής προς

τον δέκτη. Ταυτόχρονα η επιλογή του κατάλληλου μοντέλου επικοινωνίας συνεπάγεται τα

ανάλογα υψηλά ποσοστά αποτελεσματικότητας της επικοινωνίας. Αυτό συμβαίνει επειδή η

ανθρώπινη επικοινωνία είναι μια σύνθετη και πολύπλοκη διαδικασία που πολλές φορές για

να είναι αποτελεσματική χρειάζεται σχεδιασμό και στρατηγική. Έτσι ανάλογα με το ποιος

είναι ο πομπός, ποιο το μήνυμα, ποιος ο δέκτης, ποιο το κανάλι και ποιος ο στόχος του

πομπού οφείλει κανείς να επιλέγει το κατάλληλο επικοινωνιακό μοντέλο ή ακόμα και να

συνδυάζει ένα ή δυο μοντέλα επικοινωνίας.

3. Επικοινωνία και πολιτισμική δράση Στη διαδικασία πολιτισμικής δράσης η επικοινωνία είναι το απαραίτητο εργαλείο από

το πρώτο βήμα του σχεδιασμού μέχρι την υλοποίηση, αποτελεί δε την κινητήρια δύναμη για

τη δημιουργία, τη μετάδοση και την αναπαραγωγή πολιτιστικών πράξεων και φαινομένων,

μια πραγματικότητα που καταλαμβάνει σημαντική θέση στα σημερινά κοινωνικά πλαίσια . Η

προσέγγιση στις διάφορες μορφές επικοινωνίας, γίνεται με μεθοδολογία και απώτερο στόχο

το αποτέλεσμα να είναι η ουσιαστική και εποικοδομητική αλληλεπίδραση μεταξύ κοινού και

δρώμενων, ή έργου τέχνης ή έργων τέχνης . Στην παρούσα εργασία η προσέγγιση γίνεται

μέσα από τα έργα τέχνης. Θα προσεγγίσουμε επίσης τα δρώμενα μέσα από την ψηφιακή

τεχνολογία , αλλά και από τη θέση της πολιτικής για τη χάραξη κυβερνητικής πολιτιστικής

πολιτικής. Η επικοινωνία αποτελεί μία διαδικασία, κατά την οποία ένας ζωντανός οργανισμός

αντιδρά σε ένα ερέθισμα, που του διεγείρει τα αισθητήρια όργανα. Αυτό το ερέθισμα τις

περισσότερες φορές είναι εσκεμμένο και λόγω αυτής της ιδιότητάς του, μεταβάλλεται σε

μήνυμα αφού περιμένουμε συγκεκριμένη αντίδραση.

Με τα μηνύματα ξεκινά η διαδικασία της επικοινωνίας, κατά την οποία

διαδραματίζεται μια συνεχής ανταλλαγή μηνυμάτων μεταξύ πομπού και δέκτη. Σκοπός της

επικοινωνίας είναι να καταστήσει κάτι κοινό ανάμεσα σε δύο ή περισσότερους ανθρώπους

μέσω της ανταλλαγής πληροφοριών είτε αυτές είναι απόψεις, είτε ιδέες είτε συναισθήματα10.

Ο πολιτισμός από την άλλη διευρύνει την πνευματική καλλιέργεια και την υλική

πρόοδο του ατόμου. Τα πολιτιστικά αγαθά χωρίζονται σε δύο ομάδες: α) τις αξίες και τα

έργα τέχνης του παρελθόντος που έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα και β) τις αξίες και τα έργα

τέχνης της σύγχρονης εποχής. Τα βασικά χαρακτηριστικά του πολιτισμού είναι τα ακόλουθα

10 Κάστορα Σ., Πολιτιστική Επικοινωνία: Αρχές και Μέθοδοι Επικοινωνίας,» Τόμος Α’.ΕΑΠ, Πάτρα 2002 σελ

19 31

α) η Επιστήμη β)η Τεχνολογία γ) η Οικονομία δ) η Πολιτική οργάνωση ε) οι παραδοσιακές

Ηθικές Αξίες στ) η τέχνη ζ) η θρησκεία11.

Αν προσπαθήσουμε να κάνουμε μια πρώτη προσέγγιση στη σύνδεση μεταξύ

επικοινωνίας και πολιτισμού, θα διακρίνουμε πως αυτοί οι δύο όροι είναι

αλληλοσυμπληρούμενοι. Ο πολιτισμός είναι ταυτόσημος με την κοινωνική συμμετοχή, την

ψυχαγωγία και την ενημέρωση, έννοιες οι οποίες προϋποθέτουν την επικοινωνία μεταξύ των

ανθρώπων. Με άλλα λόγια θα μπορούσαμε να πούμε πως η επικοινωνία αποτελεί βασικό

μέσο ανάπτυξης του πολιτισμού.

Κάθε πολιτισμικό φαινόμενο αντικατοπτρίζει μια κοινωνική λειτουργία. Η

επικοινωνία αποτελεί την κινητήρια δύναμη για τη δημιουργία, τη μετάδοση και την

αναπαραγωγή πολιτιστικών πράξεων και φαινομένων, μια πραγματικότητα που

καταλαμβάνει σημαντική θέση στα σημερινά κοινωνικά πλαίσια. Εξαιτίας της σημερινής

μορφής της κοινωνίας και των θεσμών της, είναι έκδηλη η ανάγκη για επικοινωνία, ώστε να

υπάρξει ισορροπία στις διαπροσωπικές σχέσεις.

Σε παλαιότερες εποχές οι άνθρωποι ζούσαν σε μικρές κοινότητες. Αυτή η

πραγματικότητα ωφελούσε στη σύναψη ισχυρότερων δεσμών και σχέσεων καθώς και στην

άμεση ανθρώπινη επικοινωνία. Κάτι τέτοιο όμως στη σημερινή κοινωνία, στις

μεγαλουπόλεις είναι απαγορευτικό. Η ‘‘κοινωνική συμφωνία’’, η οποία αφορά τις αξίες

(κοινωνικές και αισθητικές), την ηθική, καθώς και πολλά άλλα πολιτισμικά στοιχεία, πλέον

διαμορφώνεται και διαδίδεται από τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας.

Τα μέσα επικοινωνίας - ειδικά όταν είναι μαζικής επικοινωνίας - επηρεάζουν ακόμα

μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων. Θα μπορούσαμε να τα διακρίνουμε σε τρεις μεγάλες

κατηγορίες: α) Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει όλα τα μέσα, τα οποία χρησιμοποιούνται

για μια άμεση διαπροσωπική επικοινωνία, όπου πομπός και δέκτης βρίσκονται στον ίδιο

χώρο. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της κατηγορίας είναι οι λεγόμενες ‘‘σιωπηλές

γλώσσες’’ και ο προφορικός λόγος. β) Στη δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνονται τα μέσα

εκείνα που ενώ χρησιμοποιούνται στην άμεση διαπροσωπική επικοινωνία, ο πομπός και ο

δέκτης δεν βρίσκονται στον ίδιο χώρο. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της κατηγορίας

είναι το ταχυδρομείο, το φαξ, το e-mail ή ο ασύρματος γ) Η τρίτη και τελευταία κατηγορία

περιλαμβάνει εκείνα τα μέσα που έχουμε ονομάσει μαζικά. Σημαντικότερα και γνωστότερα

εξ αυτών είναι η τηλεόραση, το ραδιόφωνο, οι εφημερίδες και το διαδίκτυο12. Σε αυτό το

σημείο, είναι σημαντικό να αναφερθεί πως στο σύγχρονο πολιτισμό έχει επικρατήσει η

άποψη πως η αποτελεσματικότερη επικοινωνία ανάμεσα σε δύο ανθρώπους πραγματοποιείται

11 «Θεμέλιο στην Έκθεση Ιδεών» Τόμος 4ος , σελ 76-7712 Κάστορα Σ. «Πολιτιστική Επικοινωνία» Τόμος Α’. σελ 39

32

μέσω του γραπτού και προφορικού λόγου. Επιστήμονες όμως, ύστερα από αρκετές μελέτες

ως προς τις συμβολικές μορφές των μηνυμάτων ισχυρίστηκαν πως οι λεγόμενες ‘‘σιωπηλές

γλώσσες’’, μεταφέρουν περισσότερες πληροφορίες σε σχέση με τις λέξεις.

Με τις ‘‘σιωπηλές γλώσσες’’ εκφράζονται μηνύματα κυρίως συναισθηματικής

φύσεως και αποκαλύπτονται η διάθεση και η αντίδραση του δέκτη του μηνύματος. Οι

‘‘σιωπηλές γλώσσες’’ περιλαμβάνουν πράξεις. Σύμφωνα με τον George H.Mead, o

άνθρωπος είναι ενεργητικός δέκτης των ερεθισμάτων που παρέχονται από το περιβάλλον του

και τονίζει πως ανάλογα με τον τρόπο που πράττει ο άνθρωπος, διαμορφώνεται και η μορφή

της σχέσης ανθρώπου-περιβάλλοντος. Ακόμα αυτές περιλαμβάνουν χειρονομίες, στις οποίες

αναφέρθηκε ο George H.Mead , σύμφωνα με τον οποίο η διαδικασία επικοινωνίας γίνεται

μέσω της ‘‘συνομιλίας των χεριών’’.

Ουσιαστικά οι χειρονομίες αποτελούν σύμβολα που εμπεριέχουν συγκεκριμένη

σημασία και προοιωνίζουν τις αντιδράσεις που θα ακολουθήσουν από τον πομπό και από τον

δέκτη. Οι ‘‘σιωπηλές γλώσσες’’ επίσης, περιλαμβάνουν τη στάση του σώματος που δείχνει

είτε συμπάθεια είτε αντιπάθεια απέναντι σε εκείνον με τον οποίο επικοινωνεί το άτομο, αλλά

και τη διαφορά γοήτρου που υπάρχει ανάμεσα σε πομπό και δέκτη. Όταν ένας εκ των

συνδιαλεγομένων έχει χαλαρή στάση, τότε έχει ανώτερο γόητρο σε σχέση με το συνομιλητή

του και όσο πιο πολύ γέρνει το σώμα του προς το άλλο άτομο, τόσο φιλικότερη διάθεση έχει.

Επιπλέον, οι ‘‘σιωπηλές γλώσσες’’ περιλαμβάνουν το χώρο της επικοινωνίας, την απόσταση,

την διάρκεια της επικοινωνίας, τα χρώματα, την οσμή, τη γλώσσα της αφής και τη γλώσσα

της εικόνας. Ο χώρος της επικοινωνίας διαμορφώνει τις συνθήκες εκείνες που είναι

καταλληλότερες για την αποτελεσματικότερη και δυναμικότερη επικοινωνία δύο η

περισσότερων συνομιλητών. Η απόσταση μεταξύ των δύο συνομιλητών φανερώνει το είδος

των σχέσεών τους καθώς και τα συναισθήματα που τρέφει ο ένας για τον άλλον. Η διάρκεια

της επικοινωνίας υποδεικνύει την πληρότητα της ανθρώπινης επικοινωνίας, καθώς για να

είναι πλήρης πρέπει να γίνεται σε ορισμένο χρονικό διάστημα. Οι διάφοροι πολιτισμικοί

παράγοντες που επικρατούν στην εκάστοτε κοινωνία καθώς και οι ιδιαιτερότητες των

συνομιλητών, καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείται η διάρκεια σε μία

συνομιλία. Τα χρώματα επηρεάζουν τη ψυχολογία των συνομιλητών, καθώς όταν σε μία

επικοινωνία επικρατούν θερμά χρώματα (πορτοκαλί, κόκκινο ή κίτρινο) οι συνομιλητές

παρακινούνται σε συναναστροφή και δημιουργία, ενώ όταν τα χρώματα είναι ψυχρά (γκρι,

μαύρο κ.λ.π) κάνουν την επικοινωνία πιο επίσημη. Οι μυρωδιές πολλές φορές μεταδίδουν

σαφή μηνύματα και έτσι προδιαθέτουν τους συνομιλητές θετικά ή αρνητικά, σύμφωνα με τον

Meerlo, ο οποίος ασχολήθηκε με τον ‘‘κόσμο των οσμών’’. Ιδιαίτερα στον πολιτισμό και τις

καταναλωτικές κοινωνίες που ζούμε σήμερα, οι διάφορες αρωματοποιίες έχουν

δημιουργήσει διάφορες ‘‘τεχνητές μυρωδιές’’ ώστε να αυξήσουν τα κέρδη τους.

33

Η γλώσσα της αφής περιλαμβάνει όλα τα μηνύματα τα οποία μπορούν να

αποκωδικοποιηθούν μέσω της αφής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι άνθρωποι με

προβλήματα όρασης οι οποίοι έχουν μάθει να βλέπουν με την αφή (μέθοδος μπράϊγ). Η

γλώσσα της εικόνας τελικά ίσως αποτελεί την αποτελεσματικότερη ‘‘σιωπηλή γλώσσα’’.

Χρησιμοποιείται σε πίνακες ζωγραφικής είτε σε φωτογραφίες. Η γλώσσα της εικόνας μπορεί

να λάβει πολλές και διαφορετικές μορφές, κάτι που εξαρτάται το περιεχόμενο της έννοιας

που πρέπει να μεταδώσει ή από την ελευθερία νοήματος, ή την απόδοση της πιστής

πραγματικότητας13. Η εικόνα πολλές φορές περικλείει διάφορα τυποποιημένα σύμβολα όπως

και πολυσημίες, τις οποίες κατασκευάζει ο παραγωγός έτσι ώστε να περάσει τα μηνύματα

που θέλει το κοινό του, ( η στο κοινό του). Αυτό μπορεί να γίνει είτε με ένα ζωγραφικό έργο

είτε με ένα λογοτεχνικό κείμενο. Η δυνατότητα για επικοινωνία μέσω μιας εικόνας και η

δυναμική της, χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα από τα μέσα επικοινωνίας (έντυπα, τηλεόραση,

σκίτσα, γελοιογραφίες κ.λ.π). Άλλωστε μη ξεχνάμε πως μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις.

Γενικότερα ο πολιτισμός σε συνάρτηση πάντα με την επικοινωνία προωθεί μέσα από μια

πολιτική την κουλτούρα των πολιτών, βοηθά στην ομαλότερη κοινωνικοποίηση, στην

διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων καθώς και την προώθηση της επικοινωνίας.

4. Μουσεία και Πολυπολιτισμικοί χώροιΤα μέρη στα οποία μπορεί το ευρύ κοινό να θαυμάσει πολιτιστικά αγαθά,

ονομάζονται ‘‘χώροι πολιτισμού’’. Αυτοί είναι οι ακόλουθοι: α) τα μουσεία, στα οποία

εκτίθενται έργα τέχνης, στολές και ενδύματα, νομίσματα παλαιότερων εποχών β) τα

πολιτιστικά ιδρύματα, τα οποία είναι συνήθως μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί και προωθούν

μια κατηγορία τέχνης γ) οι αίθουσες τέχνης, που έχουν καθαρά εμπορικό χαρακτήρα δ) οι

χώροι μουσικών εκδηλώσεων και παραστάσεων χορού καθώς και οι αίθουσες συναυλιών (π.χ

Λυρική σκηνή) ε) τα θέατρα στ) τα δημοτικά πολιτιστικά κέντρα ζ) τα φεστιβάλ η) οι

πολυχώροι οι οποίοι περιλαμβάνουν χώρους πολλαπλών χρήσεων.

Τις δύο τελευταίες δεκαετίες του αιώνα μας, τα μουσεία άλλαξαν μορφή και έγιναν

χώροι εκπαίδευσης και εμπειρίας. Το κοινό πλέον έχει ενεργό συμμετοχή, βιώνει αυτό που

βλέπει σε ψυχικό-πνευματικό επίπεδο και συλλέγει πληροφορίες και γνώση, μέσω της

συναισθηματικής επικοινωνίας με τα έργα. Έτσι λοιπόν μπορούμε να πούμε πως

δημιουργείται μια εξωστρεφής λειτουργία, κατά την οποία ο σκοπός μιας πολιτιστικής

εκδήλωσης επιτυγχάνεται με την παρουσία του κοινού. Απώτερος στόχος της επικοινωνίας

πρέπει να είναι η ουσιαστική και εποικοδομητική αλληλεπίδραση μεταξύ κοινού και έργου

τέχνης. Στη σημερινή εποχή το κοινό δεν αποτελεί παθητικό δέκτη απέναντι σε ένα έργο,

13 Ό.π., σελ 48-53

34

αλλά περιμένει να βιώσει περισσότερες εμπειρίες, πέρα από τη μάθηση, όπως η ψυχική και η

αισθητική ανάταση, η διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων, η εποικοδομητική κριτική

και η βίωση συναισθημάτων που προσφέρει το έργο. Δηλαδή το κοινό πρέπει να συμμετέχει

ενεργητικά, συναισθηματικά και σωματικά14.

5. Τέχνη και έργο τέχνης, ψηφιακό και μη, ως επικοινωνιακό μέσοΒασικό και ζωτικό κομμάτι του πολιτισμού είναι η τέχνη. Βέβαια προκύπτουν

αρκετά ερωτήματα σχετικά με την τέχνη, ένα από τα οποία είναι εάν κάτι που ονομάζεται

τέχνη, αποτελεί και στην πραγματικότητα τέχνη. Η τέχνη αποτελεί μέσο για την ανθρώπινη

επικοινωνία και βασικό της χαρακτηριστικό είναι η μετάδοση συναισθημάτων με εξωτερική

σήμανση, έτσι ώστε οι ακροατές η θεατές να βιώνουν τα συναισθήματα και τη συγκίνηση

του δημιουργού. Δηλαδή τέχνη μπορούμε να πούμε ότι είναι: «δημιουργός, δημιουργούμενο

και εκείνοι που το βλέπουν».

Ο όρος τέχνη, περιλαμβάνει κατά κανόνα τις διάφορες δημιουργίες στο χρόνο, ενώ οι

εικαστικές δημιουργίες και συγκεκριμένα η αρχιτεκτονική, η ζωγραφική και η γλυπτική είναι

το αποτέλεσμά της. Ωστόσο περιλαμβάνει και τη μουσική και τη λογοτεχνία (όταν γραφτούν

σε CD ή βιβλίο αντίστοιχα). Ένα έργο τέχνης αποτελεί το μέσο επικοινωνίας, ή διαφορετικά

να είδος διαλόγου μεταξύ του δημιουργού και των υπολοίπων ανθρώπων. Βέβαια με τον όρο

έργο τέχνης αποκαλούμε το αποτέλεσμα της τέχνης όπως προαναφέραμε που δεν είναι τίποτε

άλλο παρά ακόμη δύο επιπλέον διαστάσεις στην έννοια της δηλαδή η σκέψη και ο χρόνος15

που μεταβάλλει το (happening) συμβάν σε έργο τέχνης.

Σε όλα τα έργα τέχνης απεικονίζεται η οπτική γωνία, από την οποία βλέπει ο δημιουργός

τον κόσμο μέσα στο χρόνο η έξω από αυτόν δεν έχει σημασία με τη δική του σκέψη που είναι

ροή. Μέσω του έργου τέχνης, ο δημιουργός μας δανείζει τα μάτια της ψυχής του και με

αυτόν τον τρόπο γνωρίζουμε σημαντικά στοιχεία της εποχής που έζησε ή προέβλεψε ο

δημιουργός και βιώνουμε την ενόρασή του εμείς σήμερα για να αντιληφθούμε την

επικοινωνιακή του σήμανση και δράση στο σημερινό του χρόνο.

Η τέχνη μπορούμε να πούμε πως είναι διαχρονική και το έργο τέχνης ως προς την

αξία του (υλική) παραμένει αμετάβλητο από τη φθορά του χρόνου (Θεωρητικά). Πολλές

φορές συμβαίνει να είναι εμφανή τα σημάδια που αφήνει η πάροδος του χρόνου πάνω στα

έργα τέχνης. Κι όμως, ακόμα και τότε εξακολουθούν να ακτινοβολούν και να προκαλούν τον

θαυμασμό των ανθρώπων, φέροντας τα στοιχεία της ενόρασης του δημιουργού..

14 Αθανασόπουλου Α. Δάλλα Κ, Μακρή Α, Χαμπούρη-Ιωαννίδου Αικ., «Πολιτιστική Επικοινωνία» Τόμος Β’.

σελ 111-112

15 Η τέχνη συμπεριλαμβανομένου και του happening κινείται στις τρις διαστάσεις, του χρόνου λαμβανομένου υπ όψη χωρίς τιμές. Στο έργο τέχνης ο χρόνος λαμβάνει τιμές και η σκέψη είναι ρέουσα.

35

Σε τι όμως οφείλεται αυτή η ‘‘νίκη’’ της τέχνης σε σχέση με το χρόνο; Αρχικά στο ότι

ο άνθρωπος χρησιμοποιώντας την ενόρασή του ή την φαντασία του, ‘‘διορθώνει’’ τις φθορές

του χρόνου, υλικές και μη, στο έργο τέχνης και στο μυαλό του εμφανίζεται ως ολοκληρωμένο

και πλήρες. Επίσης η πάροδος του χρόνου πάνω στο έργο τέχνης μπορεί να μην του

προσδίδει νεότητα, αλλά το καθιστά πιο ώριμο, πιο μυστηριώδες και έτοιμο για κριτική και

χρήση φαντασίας και μεταφοράς στο χρόνο στη δεδομένη στιγμή της συνάντησης με τους

ανθρώπους. Πολύ σημαντικό στοιχείο της τέχνης είναι και η μετάφραση, η οποία ουσιαστικά

βοηθά στην ανάδειξη είτε της υλικής είτε της πνευματικής είτε της επικοινωνιακής αξίας ενός

έργου που στο πέρασμα του χρόνου ίσως γίνεται και λειτουργικό. Π.χ το νέον16 που σήμερα

είναι από τα βασικά στοιχεία δημιουργίας διαφημιστικών πινακίδων, χρησιμοποιήθηκε στις

αρχές του αιώνα από τους εικαστικούς καλλιτέχνες, στην δημιουργία έργων τέχνης. Ένα

δείγμα αυτής της τεχνικής ευρίσκεται μπροστά από το Μέγαρο Μουσικής δημιουργία της

Χρύσας (Ελληνίδας καλλιτέχνιδας που δημιουργεί στην Αμερική). Τέλος, το πέρασμα των

ετών ως προς τα έργα τέχνης, έχει το πλεονέκτημα πως τα θέτει σε μια απόσταση (χρονική)

από το θεατή, μακριά από την επικαιρότητα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αντικειμενικότερη

κριτική των έργων από τους θεατές, από τη στιγμή που θα είναι απαλλαγμένη από δοξασίες

και πάθη των καιρών.

Η κοινωνική αξία της τέχνης έγκειται στο ότι οι άνθρωποι καλούνται να

επικοινωνήσουν με το έργο και κατ’ επέκταση με το δημιουργό, σε κάτι που τους γοητεύει.

Τους προσφέρει αισθητική ευχαρίστηση και «καθαρίζει» ή καθορίζει και επαναπροσδιορίζει

στιγμιαία η διαχρονικά,- δεν έχει σημασία-, τη ψυχή τους. Η τέχνη μπορούμε να πούμε πως

απεικονίζει τον οίστρο, την έμπνευση και την δημιουργικότητα του ανθρώπου μέσα από μια

επικοινωνιακή διάθεση και είναι αναγκαία η ύπαρξη και η ανάπτυξή της σε μία κοινωνία.

Ο καλλιτέχνης αλληλεπιδρά με την κοινωνία καθώς η κοινωνία του προσφέρει όχι

μόνο τα οικονομικά και τα τεχνικά μέσα, αλλά και τα ιδεώδη ερεθίσματα για να

δημιουργήσει. Σαφέστατα όμως δε μπορούμε να πούμε πως κάθε κοινωνία είναι και γόνιμη

για καλλιτεχνική ανάπτυξη. Πολλοί ισχυρίζονται πως η τέχνη ανθίζει στις κοινωνίες που

υπάρχουν μεγάλα οικονομικά μεγέθη και αναπτυγμένη τεχνική και τεχνολογία. Αυτοί οι δύο

βασικοί παράγοντες, όντως παίζουν σημαντικό ρόλο στην άνθιση της τέχνης. Δεν είναι όμως

οι μόνοι, καθώς υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις πλουσίων κοινωνιών, οι οποίες δεν

κατάφεραν να εκφραστούν μέσω της τέχνης. Ίσως το σημαντικότερο όλων είναι η

ψυχολογική και πνευματική κατάσταση της κοινωνίας, δηλαδή οι συνθήκες που επικρατούν

σε αυτή, τα προβλήματα που υπάρχουν, τα ιδεώδη και τα ιδανικά που γεννιούνται σε μια υγιή

ή προβληματική κοινωνία. Στη σημερινή κοινωνία που είναι κοινωνία της παρωδίας και της

απομίμησης, η ψηφιακή τεχνολογία που έδωσε την επιτάχυνση, δηλαδή συμπύκνωσε το

16 Νέον, αέριο που θερμαινόμενο παράγει φως.36

χρόνο, ίσως επαναπροσδιορίσει τις νέες συντεταγμένες μέσα από τις τέχνες και την

επικοινωνία σε χρόνο ταχύτατο.

Παράδειγμα πολιτιστικής δράσης: (Πέρασμα από το ορατό στο μη ορατό και το

αντίστροφο από το μη ορατό στο ορατό) Ζωγραφική. Το παράδειγμα πολιτιστικής δράσης

που θα παρουσιάσουμε είναι μια έκθεση ζωγραφικής με θέμα: «Το έπος του 1940». Η

Ζωγραφική καταφέρνει να μεταφέρει το ενδιαφέρον πέρα από το ορατό και σε άλλα επίπεδα

όπως αυτό των ιδεών, της φαντασίας και του υποσυνείδητου και φτάνει στην αφαίρεση.

Σύμφωνα με τον Maurice Denis, ένα έργο ζωγραφικής είναι μια επιφάνεια η οποία έχει ντυθεί

με γραμμές και χρώματα τα οποία είναι οργανωμένα με μια ορισμένη τάξη. Στόχος του

ζωγράφου είναι να αποδώσει στο χαρτί με πειστικό τρόπο στοιχεία όπως είναι το φως ή το

βάθος. Δηλαδή να δημιουργήσει κατά κάποιο τρόπο χώρο και σε αυτό να βάλει ένα κομμάτι

του κόσμου, όχι όμως με τη ψυχρότητα μιας φωτογραφίας, ( Η φωτογραφία είναι το

αποτέλεσμα του εγκλωβισμού του χρόνου, δηλαδή της μηχανής, χωρίς συναίσθημα.), αλλά

να αποδώσει ο ίδιος ο δημιουργός την φύση και να την αποτυπώσει στο χαρτί από μια

διαφορετική οπτική γωνία, μη ορατή στους πολλούς αλλά σε συνάρτηση και με τις άλλες

συντεταγμένες των συναισθημάτων του ή της ενόρασής του και να την μεταφέρει στο ορατό.

Αυτός ίσως να είναι και ο λόγος για τον οποίο στο τελικό αποτέλεσμα, ο συνδυασμός των

χρωμάτων και το μέγεθος αλλάζουν σε σχέση με την απόλυτη πραγματικότητα και πολλοί

είναι εκείνοι που δεν μπορούν να διεισδύσουν ή να αναγνωρίσουν (κάτι), από τα βασικά μόνο

στοιχεία, (να «δουν») και να μελετήσουν έναν πίνακα ζωγραφικής. Το βασικό εργαλείο ενός

ζωγράφου είναι τα χρώματα, τα οποία σε ορισμένες παραλλαγές και συνθέσεις προσφέρουν

ιδιαιτέρως έντονα συναισθήματα που ίσως ακόμα και η μουσική δύσκολα μπορεί να τα

προσφέρει17. Βέβαια οι τέχνες δεν χωρίζονται κατά την προσωπική μου άποψη γιατί η κάθε

μια συμπληρώνει την άλλη και έτσι έσπρωξαν και προωθούν την επικοινωνία στα σημερινά

πολυμέσα .

Όπως ήδη έχουμε αναφέρει, στόχος του ζωγράφου είναι να αποτυπώσει την δική του

πραγματικότητα, να προσφέρει στο κοινό την αισθητική απόλαυση και μαγεία και να

επιτύχει τη βίωση του ζωγραφικού θέματος από το κοινό. Στο θέμα: «Το έπος του 1940» οι

πίνακες προσπαθούν να μεταφέρουν και να δώσουν πληροφορίες για τη μάχη των Ελλήνων

εναντίον αρχικά των Ιταλών και στη συνέχεια των Γερμανών. Οι ζωγράφοι των οποίων τα

έργα παρατίθενται στη συγκεκριμένη έκθεση, έχουν στόχο να μυήσουν το κοινό σε μια

επικοινωνία με τους πίνακες και να του δώσει τη δυνατότητα να αναλύει κάθε ζωγραφικό

πίνακα.

Κάθε έργο έχει τρία επίπεδα ερμηνείας:

17 Μπαχαράκη Μ.Ι «Θεμέλιο στην Έκθεση Ιδεών», σελ 44-46

37

α) την προεικονογραφική περιγραφή, δηλαδή όλα τα αναγνωρίσιμα αντικείμενα στον

πίνακα,

β) την εικονογραφική ανάλυση, δηλαδή τη συμβατική σημασία και

γ) την εικονολογική ερμηνεία, δηλαδή το ουσιαστικό νόημα και τις βαθύτερες αρχές. Ένας επιπλέον στόχος είναι η συνολική ανάγνωση των πινάκων, η κατανομή των

πολιτισμικών νοημάτων και η αντιπαραβολή τους, έτσι ώστε να βρεθούν κοινά στοιχεία

ανάμεσα σε πίνακες τόσο στη θεματική τους (πληροφορίες για το έπος του 1940) όσο και

στην ανάλυση ενός πίνακα (ύφος, μέθοδος, ιδιαιτερότητες κάθε ζωγράφου). Αυτό θα

αποτελέσει σημαντικό εφόδιο για το κοινό ώστε να μην είναι παθητικός δέκτης

πληροφοριών, αλλά να συμμετέχει υποχρεωτικά πνευματικά και σωματικά. Άλλωστε στόχος

είναι η διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων του κοινού καθώς και η προβολή ιδανικών

μέσα από τους πίνακες. Ο ζωγράφος χρησιμοποιεί αλληγορίες και εικόνες ιδεών που

αποτελούν σύμβολα. Έτσι λοιπόν στη συγκεκριμένη έκθεση ζωγραφικής έχουμε τη γυναικεία

μορφή που υποδηλώνει την ελευθερία. Οι ζωγράφοι λειτουργούν ως κοινωνικοί ιστορικοί,

καθώς καταγράφουν και υποδεικνύουν πολλές φορές άμεσα η έμμεσα την θεμιτή κοινωνική

συμπεριφορά, προβάλλοντας μέσα από τους πίνακές τους ιδανικά, όπως η ελευθερία και η

ειρήνη, το ήθος. Έτσι θα πρέπει να πράττουν οι άνθρωποι και να αναδεικνύονται σε ηγέτες

στις δύσκολες στιγμές για την ανθρωπότητα.

Επίσης χρησιμοποιώντας διάφορες τεχνικές όπως είναι η προσέγγιση σε μικρό-

επίπεδο ή η στάση και το βλέμμα των Ελλήνων στρατιωτών, υποδηλώνεται η κούρασή τους ή

τη θέλησή τους για αντίσταση, η δίψα για την ελευθερία ή η απελπισία. Προδίδουν αυτά τα

στοιχεία, τα συναισθήματα των στρατιωτών. Ως προς τους θεατές τώρα, παίζει σημαντικό

ρόλο η απόσταση του πλάνου, η οποία όταν είναι μακρινή δηλώνει αποστασιοποίηση και

αντικειμενικότητα, ενώ όταν είναι κοντινή δηλώνει υποκειμενικότητα. Ακόμα ο ζωγράφος

χρησιμοποιεί την « πολυτροπική εικόνα» για να βοηθήσει το κοινό να βιώσει συναισθήματα

και γεγονότα την ώρα της μάχης Ελλήνων και Ιταλών. Η πολυτροπική εικόνα, είναι κάθε

εικόνα με περισσότερους από έναν σημειωτικούς κώδικες οι οποίοι αποσκοπούν στην

εξακρίβωση σχέσεων μεταξύ ανθρώπων και στην αμοιβαία αλληλεπίδραση μεταξύ πινάκων

και θεατών.

Τέλος, ως προς τα χρώματα και τη σημασία τους στη ζωγραφική, εξαρτάται συνήθως

από το αν η χρήση τους είναι νατουραλιστική, συμβατική η αφαιρετική. Στις περιπτώσεις

που οι πίνακες ζωγραφικής περιλαμβάνουν όλα τα χρώματα, όπως συμβαίνει στους

συγκεκριμένους πίνακες της έκθεσης, τότε δηλώνεται ο αντικειμενικός χαρακτήρας της

σύνθεσης.

Βασικότερος στόχος ανάμεσα σε αυτούς που έχουν αναφερθεί είναι η βιωματική

συγκίνηση του κοινού, η μετάδοση πληροφοριών και η κριτική των πινάκων. Σημαντικό

38

ρόλο ως προς την επιτυχία της έκθεσης «Το έπος του 1940», θα παίξει και η ανάλυση του

κοινού είτε ηλικιακά, είτε με βάση το κοινωνικό - οικονομικό επίπεδο του εκάστοτε

ανθρώπου. Επίσης αυτή η διάκριση μπορεί να γίνει με βάση ψυχολογικούς παράγοντες (κάθε

άτομο έχει την προσωπική του άποψη για τον τρόπο με τον οποίο θα αξιοποιήσει τον

ελεύθερο χρόνο του ή θα ψυχαγωγηθεί) ή και με προσωπικούς και πολιτιστικούς παράγοντες

(ο τρόπος δηλαδή που ο καθένας βλέπει τον κόσμο). Το κοινό των χώρων πολιτισμού

περιλαμβάνει τους συχνούς, τους περιστασιακούς επισκέπτες και εκείνους που δεν

επισκέπτονται καθόλου τέτοιους χώρους. Οι υπεύθυνοι πρέπει να καλύψουν και τις τρεις

αυτές κατηγορίες ανθρώπων. Τέλος πρέπει να βρεθεί ο κατάλληλος τρόπος ώστε να γίνει

γνωστή η έκθεση ζωγραφικής στο ευρύ κοινό και παράλληλα να καταφέρει να πείσει ένα

μεγάλο μέρος του, να επισκεφτούν την έκθεση.

Η επικοινωνιακή στρατηγική που ακολουθείται για την έκθεση ζωγραφικής με θέμα:

«Το έπος του 1940» αποτελείται από τρία στάδια. Το πρώτο στάδιο περιλαμβάνει καθαρά τα

έργα των ζωγράφων τα χρώματα που χρησιμοποιούν και τις εικόνες που αποτυπώνουν στο

χαρτί. Βλέπουμε μάχες Ελλήνων με Γερμανούς, απεγνωσμένα ελληνικά πρόσωπα από την

πείνα, σκηνές ηρωισμού για τη διατήρηση της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας της Ελλάδος.

Σε αυτό το πρώτο στάδιο ο ζωγράφος χρησιμοποιεί τα χρώματα και τα σχέδιά του για να

μεταδώσει όσο το δυνατό πιο παραστατικά τα γεγονότα της εποχής του στο κοινό και να

προβάλει τα συναισθήματά του κατά τη διάρκεια της δημιουργίας με όσο το δυνατό πιο

βιωματικό τρόπο στο κοινό. Έχουμε δηλαδή σε αυτό το επίπεδο μια σιωπηλή επικοινωνία.

Το δεύτερο στάδιο της επικοινωνιακής στρατηγικής περιλαμβάνει την ενημέρωση του

κοινού από τον ξεναγό του Μουσείου και την καλλιτεχνική ανάλυση του έργου. Η

ενημέρωση του κοινού αναφορικά με τη θεματική της έκθεσης γίνεται με ενημερωτικά

φυλλάδια που δίνει το Μουσείο και περιέχουν ιστορικές πληροφορίες, γεγονότα καθώς και

τους λόγους που οδήγησαν την Ελλάδα στη σύγκρουση με τους Ιταλούς και τους Γερμανούς.

Επίσης στις πληροφορίες που μας μένουν, χρήσιμες είναι και οι ταμπέλες κάτω από τους

πίνακες ζωγραφικής. Όλα αυτά όμως δεν παύουν να είναι επικουρικά.

Η κυρίως ενημέρωση σχετικά με την τεχνική του εκάστοτε ζωγράφου, προκύπτει από

το ξεναγό, από την ενασχόληση και τη γνώση του κοινού για πίνακες ζωγραφικής γενικότερα

και από τις ερωτήσεις που μπορεί να προκύψουν από το κοινό στο ξεναγό. Είναι σημαντικό

να αναφερθεί πως στα ενημερωτικά φυλλάδια που δίνονται από το μουσείο στους επισκέπτες,

περιλαμβάνεται και φωτογραφικό υλικό, πέρα από τις πληροφορίες που δίνονται.

Το τρίτο και τελευταίο στάδιο ταυτίζεται με τη διαφήμιση της συγκεκριμένης έκθεσης

στο συγκεκριμένο Μουσείο. Κατ’ αρχήν αποστέλλονται δελτία τύπου και φωτογραφικό υλικό

στο ραδιόφωνο και τον ημερήσιο-περιοδικό τύπο, ενώ παρατίθενται και κάποιες καλές

39

κριτικές σχετικά με την έκθεση. Μαζί με τα έντυπα μπορούν να δίνονται και DVD με

περιεχόμενο από μάχες ή φωτογραφίες (π.χ η γερμανική σημαία να κυματίζει στην Ακρόπολη

των Αθηνών).Αυτή η προσπάθεια έχει ως στόχο να προκαλέσει το ενδιαφέρον των ανθρώπων

και να τους επηρεάσει συγκινησιακά. Σημαντικό είναι να επηρεάσουμε τις ηλικίες μεταξύ 50

και 60 και γιατί όχι Έλληνες που είχαν πολεμήσει το 1940 και ζουν μέχρι και σήμερα, να

επισκεφθούν την έκθεση18.

6. Ψηφιακή τεχνολογία. Μουσεία και τέχνη

Η δημιουργία επίσης του πρώτου ψηφιακού μουσείου που δημιουργήθηκε το 1998

από τον ίδιο φορέα (Exparter) και φιλοξένησε για οκτώ χρόνια δύο από τα βασικότερα

μουσεία αυτής της εποχής έδωσαν στην Ελλάδα την δυνατότητα να διατηρηθεί η πολιτιστική

συνέχεια και παρουσία στην Ευρώπη και ευρύτερα στον παγκόσμιο ιστό, ενώ παράλληλα

σήμαναν την επιτάχυνση στην επικοινωνία. Κοινωνιολογικά, τα ψηφιακά μουσεία συνέτειναν

ώστε η ιστορική διαδρομή του πολιτισμού στη χώρα μας να μην μείνει πίσω. Πρώτα ψηφιακά

μουσεία ήταν αυτά του Πέτρου Πικάνη και της Βάσως Κατράκη. Επρόκειτο για ένα μουσείο

υπό κατασκευή, άστεγο που όμως την περίοδο αυτή δόθηκε η δυνατότητα να συνεχίσει να

λειτουργεί και να συνυπάρχει στην πολιτιστική διαδρομή της Ελλάδος. Ενώ το μουσείο με τα

ιστορικά έργα του Πολυτεχνείου παρέμεινε για αρκετό χρόνο στην ιστορική διαδρομή μέχρι

αποσυρθούν από τις αίθουσες ως πολιτιστική κληρονομιά. Το θεμελιώδες ερώτημα που

ετίθετο τότε, όχι αρκετά χρόνια πίσω, ήταν αν αυτά λειτουργούν επικοινωνιακά ή όχι, δηλαδή

αν η ψηφιακή εποχή θα προχωρήσει; Τούτο απαντήθηκε με τον καλύτερο τρόπο. Όχι μόνο

προχώρησαν αλλά και καταξιώθηκαν και εδραιώθηκαν στη σημερινή εποχή, σε σημείο που η

παρουσία και πληροφορία του κάθε ενός περνάει από το διαδύκτιο. Βέβαια με την παρουσία

του ο expArter σε αυτά τα χρόνια έθεσε θεμελιώδη ερωτήματα για το πως θα λειτουργήσει η

κοινωνία εσωτερικά και εξωτερικά, ιδιωτικά και δημόσια και έγινε αντιληπτό ότι το πρώτο

στοιχείο που ξεκαθάρισε ήταν η ταχύτητα της μετάδοσης της πληροφορίας και η άντληση της

πληροφορίας. Δηλαδή αποδείχτηκε ότι το καθοριστικό στοιχείο που υπέστη τη μεταβολή

ήταν ο χρόνος. Και βέβαια η δημοκρατία επίσης εδραιώθηκε και έλαβε άλλη διάσταση μέσα

από την ακατάσχετη πληροφορία που έχει τη δυνατότητα ο κάθε πολίτης να τροφοδοτεί, και

να λαμβάνει μέχρι σημείου που το πλήθος τους τις κάνει ανεξέλεγκτες.

180 Κάστορα Σ. «Πολιτιστική Επικοινωνία» Τόμος Α’. σελ 77-79-101

40

7. Τέχνη πολιτική και επικοινωνία Η στενή σχέση των τεχνών με την πολιτική μας δίνουν το έρεισμα της αναζήτησης

στρατηγικής για άσκηση της Κυβερνητικής πολιτικής. Η επικοινωνία μέσω των τεχνών και η

χάραξη στρατηγικής για πολιτισμική δράση είναι σε άμεση σχέση και υπάρχουν

κωδικοποιημένα και ενσωματωμένα στα μεγάλα έργα του πολιτισμού.

Το αποτέλεσμα σε λίγο θα είναι ορατό στα έργα της ψηφιακής και μεταψηφιακής

τεχνολογίας που έρχεται μέσα από το φιλοσοφικό μαθηματικό διάλογο. Η επικοινωνία μέσω

και μέσα από την κυβερνητική πολιτική πρέπει να κατανοηθεί ότι δεν είναι μόνο η

προσέγγιση για την καθοδήγηση των μαζών (λαών) μέσω των feedback αλλά και μέσα από

την έρευνα που επιτυγχάνεται μέσω του φιλοσοφικού στοχασμού και της τεχνολογίας. Η

ανάπτυξη της συγκριτικής αναφοράς μέσα από την ψηφιακή τεχνολογία που συμπιέζει το

χρόνο και αλλάζει τους ρυθμούς όχι μόνο των αριθμών, σε άμεσο και έμμεσο χρόνο, θα μας

δώσει το ζητούμενο, δηλαδή τη γρήγορη επικοινωνιακή εναλλαγή, επικοινωνιακών εννοιών

της τέχνης και των απόψεων μέσα από τις πολιτισμικές δράσεις. Η παγκόσμια μεταβολή που

έχει επέλθει με τη συμπύκνωση του χρόνου δημιούργησε νέες δράσεις και κατ’ επέκταση

νέες εφαρμογές στην επικοινωνία . Σήμερα υπάρχει μία τεράστια σύγχυση ανάμεσα στην

ψυχαγωγία και τις τέχνες. Και τα δύο είναι πολιτισμός, όπως κάθε πράξη και ενέργειά μας

είναι πολιτισμός. Τα πράγματα μπαίνουν στη θέση τους με τον ψηφιακό πολιτισμό που και

δημιουργεί και κάνει και διασπορά με πολύ δημοκρατικό τρόπο του t→t0. (χρόνος)

Αυτός που υποφέρει αφάνταστα σήμερα, είναι ο λόγος. Λόγω της μεγάλης

μεταναστευτικής διασποράς και κατ’ επέκταση της πολιτισμικής διασποράς

(παγκοσμιοποίηση) οδηγούμαστε σε ένα νέο υβριδικό λόγο (νέες υβριδικές γλώσσες). Η

σχέση μεταξύ του πρωτογενούς, του δευτερογενούς και τριτογενούς πολιτισμού φαίνεται στο

σχ.419 του Π. Πικάνη που δίνει τη δυνατότητα όχι μόνο για άσκηση Κυβερνητικής Πολιτικής

αυξομειώνοντας το υποσύνολο που επιθυμούμε σχ.5 αλλά και την στρατηγική ως και την

επικοινωνιακή πολιτική που πρέπει να ασκήσουμε, για να πάρουμε το ανάλογο αποτέλεσμα

με άμεση και έμμεση πληροφορία σχ.520.

19 σχ.4.σελ 42 Από διάλεξη Πέτρου Καρασμάνη Πικάνη.20 Σχ.5 σελ.42 Διάγραμμα Στρατηγικής και επικοινωνίας.

41

Σχ.4

42

Σχ.5

ΕπίλογοςΤελικά σε έναν πολιτισμό και μια κοινωνία που όλα συνεχώς μεταβάλλονται, μια

υψηλής αποτελεσματικότητας επικοινωνιακή στρατηγική οφείλει να περιλαμβάνει το

συνδυασμό λεκτικών και οπτικοακουστικών μέσων. Αυτό είναι αποτέλεσμα της φύσης της

ανθρώπινης επικοινωνίας, η οποία είναι αρκετά πολύπλοκη και σύνθετη. Θεωρούμε όμως

πως για να επέλθει το βίωμα και να ενεργοποιηθούν τα έντονα συναισθήματα του κοινού

στην επικοινωνία και ειδικότερα στην άμεση ανταπόκριση, πρέπει να εξελίσσετε συνεχώς ο

τρόπος και η συνδυαστική ως προς τις τεχνικές και τα σύμβολα που χρησιμοποιούν οι

δημιουργοί. Με αυτό το σκεπτικό θα επιστρατευτούν όχι μόνο οι καλλιτέχνες με την

ενόρασή τους μέσα από τα έργα τους, αλλά και κάθε σύγχρονη δράση για να εναρμονισθεί

κάθε άνθρωπος βοηθούμενος από την έντονη και συχνή του ενασχόληση με τις τέχνες. Με

άλλα λόγια η πολύπλευρη και πολύμορφη επικοινωνία σε συνάρτηση με την εμπειρία στην

πολιτισμική δράση παίζει το δικό της σημαντικό ρόλο σε μια άλλη οπτική διαχρονική οπτική

γωνία που οδηγεί ο δημιουργός με τη δική του επικοινωνιακή σημειολογία με τις τέχνες και

φόντο την κοινωνία.

43

ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

1. ΕισαγωγήΤα τελευταία χρόνια σε όλον τον κόσμο γίνεται μια προσπάθεια τα Μουσεία να

πάψουν να αποτελούν απλές εκθέσεις αντικειμένων και να πλησιάσουν περισσότερο τον

επισκέπτη, και το ευρύ κοινό.

Με διάφορες εκδηλώσεις που οργανώνονται μέσα σε αυτά μετατρέπονται σε ένα

χώρο ζωντανό, γεμάτο ερεθίσματα για όλους. Το Μουσείο Ψηφιακής Τέχνης, του exparter

μέσω διαφόρων εκδηλώσεων, προσπαθεί να επιτύχει ένα άνοιγμα στο ευρύ κοινό έχοντας ως

σύμμαχο του το διαδίκτυο.

Την ίδια στιγμή, επιχειρεί να εγκαινιάσει έναν δημιουργικό διάλογο όχι μόνο με τους

κατοίκους της πόλης και της χώρας του αλλά και με την ευρύτερη κοινωνία, δηλαδή το

παγκόσμιο γίγνεσθαι μέσα από την αγγλική μετάφρασή του . Η προσπάθεια να συναντήσει

το βλέμμα του απλού περαστικού σερφερ στον παγκόσμιο ιστό, μέσα από τη διεύθυνση

www.exparter.gr είναι το ζητούμενο αποτέλεσμα στη σύγχρονη ψηφιακή επανάσταση του

21ου αιώνα. Η συγκριτική αναφορά που θα προκύψει, από τη σύγκριση των δύο Πολιτισμών

θα μας κάνει να κατανοήσουμε την διαφορά τους και την προσφορά τους αντίστοιχα .

Το λάθος των ανθρώπων που διοικούν τα μουσεία γκαλερί («το μουσείο σε νέα

διάσταση») είναι ότι θεωρούν το ψηφιακό Μουσείο, συμπλήρωμα και δεν μπορούν να

κατανοήσουν ότι είναι μια νέα δυναμική στην ανάπτυξη και διάδοση του Πολιτισμού, με

άλλη οπτική γωνία και άλλες ταχύτητες.

Η δυναμική αυτή, δεν ακολουθεί τη λογική της κανονικής ροής και δεν βασίζεται

στις προσωπικές γνωριμίες των ιδιοκτητών τους. Ίσως και αυτός είναι ο λόγος της

καθυστέρησης και οπισθοδρόμησης στο ψηφιακό γίγνεσθαι της πολιτιστικής και

πολιτισμικής πραγματικότητας στην Ελλάδα σήμερα.

Το ηθικό πνευματικό δικαίωμα του δημιουργού επάνω στο έργο του δίνει το δικαίωμα

να συνεχίσει να υπάρχει με την ψηφιακή τεχνολογία και δεν μπορεί κανείς να του το

ανακόψει ούτε ακόμη το κληρονομικό πνευματικό δικαίωμα όταν αυτό άπτεται της

υστεροφημίας και δεν προκύπτουν οικονομικά οφέλη τρίτων.

Η δημιουργία είναι μία συνειρμική πράξη που δεν εδράζεται στην παρθενογένεση. Τα

χρήματα του ψηφιακού Πολιτισμού αντλήθηκαν από λάθος ανθρώπους τα διαχειρίστηκαν

λάθος άτομα, για άλλους σκοπούς και αυτό βιώνουμε σήμερα .

Σε μια εποχή που η πληροφορία διαχέεται σε παγκόσμιο επίπεδο άμεσα από το

διαδίκτυο, οι άνθρωποι των Μουσείων δεν έχουν την δυνατότητα να ασκήσουν ούτε

44

πολιτιστική ούτε εκπαιδευτική Πολιτική στον ψηφιακό κόσμο του διαδικτύου, παρά μόνο

την υπηρεσία της πληροφορίας, και αυτή με ελλείψεις .

Οι άνθρωποι της πληροφορικής φορτώνουν επίσης το διαδίκτυο με άχρηστη

πληροφορία, για τον Πολιτισμό. Με αποτέλεσμα τα sites να είναι βαριά με αργές ταχύτητες

και να χάνονται επισκέπτες.

2. Πληροφορίες για το μουσείο ψηφιακής τέχνης expArter (Κτίρια για το μουσείο αυτό δεν υπάρχουν, η βάση του είναι το διαδίκτυο www.exparter.gr)

Το Μουσείο Ψηφιακής Τέχνης του exparter στεγάστηκε το 1997-98 στις σελίδες του

Πρώτου Ψηφιακού περιοδικού γραμμάτων και τεχνών στο διαδίκτυο από τον ιδρυτή του

Ζωγράφο Πέτρο Καρασμάνη Πικάνη με τον τίτλο netmuseum. Ένα Site σχεδιασμένο από τον

ίδιο .

Το 1997 αναρτώνται στο διαδίκτυο οι πρώτες εικαστικές σελίδες με ανάλογες

κριτικές με τον τίτλο netgallery, και το 1998 με την μορφή νέας πτέρυγας αναρτώνται τα δύο

πρώτα Μουσεία, α) το Μουσείο του Πολυτεχνείου (Μνήμες Πολυτεχνείου) που τιμήθηκε

από την Πρυτανεία του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και το σύλλογο φοιτητών της

Νομικής σχολής του Πανεπιστημίου Θράκης και β) της Βάσως Κατράκη από ουσιαστική

ανάγκη, γιατί το Μουσείο που ετοίμαζε ο Δήμος Αιτωλικού με τη Δωρεά της Οικογένειας

Κατράκη, δεν μπορούσε να ετοιμασθεί σύντομα..

Η καταλυτική παρέμβαση του Τεχνοκριτικού Κώστα Σταυρόπουλου και η ενόρασή

του, να συμπεριλάβει (δωρεάν) στη Νέα εποχή και την παρουσία της μεγάλης χαράκτριας

χάρισε ακόμη μία κατάκτηση και ένα τίτλο στη Βάσω Κατράκη αν και δεν ήταν η ίδια στη

ζωή, αυτή της πρωτοπόρου παρουσίας στον Ψηφιακό Πολιτισμό.

Η νέα διάσταση, του ψηφιακού πολιτισμού βρίσκει την καλλιτέχνιδα να είναι

παρούσα στις νέες εξελίξεις, (και γλίτωσε από την ανυπαρξία το Μουσείο και συνετέλεσε στο

να διδάσκει τις νεότερες γενιές μέχρι σήμερα ).

Το Μουσείο της Βάσως Κατράκη, Kέντρο χαρακτικής είναι έτοιμο σε ένα νέο

κτίριο στο Δήμο Αιτωλικού από τις (25/6/2006). Ένα από τα πρώτα λοιπόν ψηφιακά

Μουσεία (εικονική πραγματικότητα) της Ελλάδος που έδωσαν τη συνέχεια στην πολιτιστική

παρουσία της μεγάλης χαράκτριας και του Πολιτιστικού γίγνεσθαι της χώρας μας θα

παραμείνει ως ένα ακόμη ιστορικό ντοκουμέντο για τα πρώτα ψηφιακά βήματα του

πολιτισμού της χώρας μας στα αρχεία του exparter. Μετά και την λειτουργία του Μουσείου

της Βάσως Κατράκη στο Δήμο Αιτωλικού, ο Exparter προχώρησε στην απόσυρση των

πρώτων ψηφιακών μουσείων που ιδρύθηκαν στην Ελλάδα, ως Μουσειακά στοιχεία μιας

45

πορείας στη σύγχρονη εποχή, και παραχώρησε τη θέση τους στα δυναμικά και διαδραστικά

τεχνολογικά επιτεύγματα προχωρώντας σε παρουσιάσεις με απεριόριστες δυνατότητες

Βέβαια αυτή η παρέμβαση είχε και παράπλευρες δυναμικές για τον ψηφιακό

πολιτισμό της Ελλάδος, αφού η τότε εκκολαπτόμενη μικρογλύπτρια Σωτηρία Σκένδρου

ζωγραφίζει δειλά δειλά (στον υπολογιστή) τα πρώτα ψηφιακά έργα τέχνης για την ποιητική

συλλογή του Κώστα Σταυρόπουλου.

Tο Περιοδικό exparter συνέβαλε στην κατεύθυνση της δημιουργίας των Πρώτων

ψηφιακών Μουσείων και του Πολιτισμού στην Ελλάδα.

Έργα του Πέτρου Πικάνη από το Μουσείο. Ήδη από την πρώτη οπτική επαφή ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να μελετήσει

μεγάλα επεξηγηματικά κείμενα που περιέχουν πληροφορίες όχι μόνο για την χαρακτική

τέχνη, που εξοικειώνουν τον επισκέπτη με το περιεχόμενο της κύριας Συλλογής σε ψηφιακή

διαδρομή, ως και τα μοναδικά έργα μνήμες Πολυτεχνείου του Πικάνη .

Οι μέχρι τότε ιδιωτικές συλλογές μετατράπηκαν με τη βοήθεια του διαδικτύου σε μια

έκθεση διεθνούς προβολής και σε ένα ψηφιακό μουσείο. Τούτο οφείλεται στην επιμονή και

επιμελημένη εργασία, της ιδιωτικής πρωτοβουλίας των παραγόντων του περιοδικού exparter

που έδωσε την δυνατότητα να μην μείνουμε έξω από την διεθνή πραγματικότητα, ενώ η

επιστημονική κατάταξη και επίβλεψη των προς έκθεση έργων, έγινε από τον τεχνοκριτικό

Κώστα Σταυρόπουλο.

Το Μουσείο Ψηφιακής Τέχνης του exparter είναι αφιερωμένο στη μελέτη, προβολή

και διάδοση του πολιτισμού μας. Ιδρύθηκε το 1998 για να στεγάσει ιδιωτικές μουσειακές

συλλογές . Η συγκρότηση της Μουσειακής Συλλογής για την Κατράκη έγινε από τον Κώστα

Σταυρόπουλο, όπως προαναφέραμε στην προηγούμενη ενότητα και έγινε με την συναίνεση

της Οικογένειας και περίμενε την αποπεράτωση του Μουσείου, στο Αιτωλικό. (Κατά τη

διάρκεια της αναμονής έγινε μια μεγάλη έκθεση από το Δήμο γλυφάδας, η μεγαλύτερη μετά

το θάνατο της) .

46

Έργα τέχνης από το ψηφιακό μουσείο του Exparter

Σκοπός του μουσείου είναι η μελέτη του πολιτισμού μέσα από την απεικόνιση με

ψηφιακό τρόπο, και η διάδοση όλου του πολιτιστικού πλούτου μέχρι την χρησιμοποίηση της

ψηφιακής δημιουργίας. Αυτή η διαδικασία για την Ελλάδα αρχίζει ουσιαστικά περίπου από

το 1998 και μετά και ο πολιτισμός μέσα από το διαδίκτυο αρχίζει να ταξιδεύει γρήγορα στον

παγκόσμιο ιστό.

Η πρώτη μάχη είχε κερδηθεί. Μας το έδειχναν τα αυξανόμενα νούμερα της

επισκεψιμότητας κάθε μέρα, και σε δεύτερο στάδιο η μελέτη και δημιουργία ψηφιακής

τέχνης που ουσιαστικά αρχίζει τότε. Η ψηφιακή εποχή για την Ελλάδα είναι γεγονός, έχει

ξεκινήσει να περπατά όπως και στην Ευρώπη. Τούτο οφείλεται κατά κύριο λόγο στην

ατομική πρωτοβουλία και μάλιστα στους λίγους εως ελάχιστους φορείς ψηφιακής τέχνης,

εκείνη την εποχή.

Πρώτα ξεκίνησαν οι εραστές της πληροφορίας από το Πανεπιστήμιο της Κρήτης μετά

οι εικαστικές τέχνες και αμέσως μετά όλο το φάσμα των τεχνών που μπορούσε να καλύφθεί.

‘Ετσι και ο exparter είχε αρχίσει να δίνει τις πρώτες νότες δημιουργίας και να εκπέμπει στον

διεθνή χώρο, δηλαδή θα μπορούσαμε λογοτεχνικά να πούμε συνέβαλε και αυτός ώστε να

έλθει η άνοιξη της δημιουργίας. Ακολούθησε η διαδρομή στην έρευνα προς την ψηφιακή

δημιουργία. Επίσης μέσω του διαδικτύου ακολουθεί η διάδοση της ελληνικής προϊστορικής,

κλασικής τέχνης και μεταγενέστερης. Αυτή η διάδοση και προβολή του πολιτισμού

επιτυγχάνεται με γρήγορους ρυθμούς.

Η πραγματοποίηση των σκοπών του Μουσείου exparter είναι γεγονός. Οργάνωση

περιοδικών εκθέσεων με παράλληλη, τη δημοσίευση μονογραφιών και επιστημονικών

καταλόγων, δείχνουν το δρόμο σε όλα τα ιδρύματα της χώρας .

(Συνημμένα αποσπάσματα από την εκδήλωση παρουσίασης του Μουσείου και

γενικότερα του περιοδικού που ήταν η τομή στα ελληνικά δρώμενα. Επισυνάπτονται στο

τέλος). Δημοσιεύματα της πορείας είναι συνημμένα, ως αποδεικτικό στοιχείο της διαδρομής

του ψηφιακού πολιτισμού στην Ελλάδα

Πολλές είναι οι εκδηλώσεις που έχουν οργανωθεί στο Ψηφιακό Μουσείο του

exparter. Ιδιαίτερα έγινε προσπάθεια να ξυπνήσει το ενδιαφέρον των παιδιών για την ιστορία

του πολιτισμού και της τέχνης. Στο Μουσείο Ψηφιακής Τέχνης exparter τα εκπαιδευτικά

47

προγράμματα αποβλέπουν στη δημιουργική επαφή των παιδιών με τον πολιτισμό,

παρέχοντάς τους τη δυνατότητα να συμμετέχουν ενεργά με διάφορους διαγωνισμούς κλπ

κατά την επίσκεψή τους (serfarisma). Έτσι το Μουσείο μετατρέπεται σε χώρο φιλικό και

οικείο, σε ένα χώρο μάθησης μέσα από το surfing ως παιχνίδι. Οι εκδηλώσεις που έγιναν στο

Πολεμικό μουσείο με τη συνεργασία α) των σχολείων της ελληνικής παιδείας πρόεδρος των

σχολείων κ.Ε.Οικονόμου Επιθεωρηρητής Μ.Εκπαίδευσης β) και της EUROCLASSICA

(ΟΜΙΛΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΕΥΡΩΠΑΙΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ ΚΛΑΣΣΙΚΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ) και

της ΟΜΗΡΙΚΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ (Διευθύντρια ηΔρ.Μαρία Ελευθερία Γιατράκου). Επρόκειτο για

το έτος του Σωκράτη και το έτος Σοφοκλή.

3. Το μουσείο και η εκπαιδευτική διαδικασία

Οι Μουσειοσυκευές, «βαλίτσες» που ταξιδεύουν από σχολείο σε σχολείο, είναι ένας

σχεδιασμός που χαμηλώνει το κόστος για την μεταφορά του Πολιτισμού στην περιφέρεια .

Σχεδιάστηκαν για να φέρουν πιο κοντά τον κόσμο του Μουσείου στα παιδιά και στους

εκπαιδευτικούς. Ο αρχικός σχεδιασμός και πρόταση ήταν, μετά από κλίση του σχολείου στο

Ψηφιακό μουσείο (exparter), το τμήμα εμψυχωτών του Μουσείου να προγραμμάτιζε την

προσέγγιση των μαθητών ή της κάθε ομάδας. Ο εκπαιδευτικός με την συμπαράσταση και τη

σωστή καθοδήγηση της εμψυχώτριας του Μουσείου exparter μπορεί να χρησιμοποιήσει

οποιοδήποτε μουσειακό υλικό και με όποιον τρόπο θεωρεί καλύτερο για τη συγκεκριμένη

ομάδα παιδιών και να προτρέψει τους μαθητές να συμμετάσχουν ενεργά στο σερφάρισμα η

να κάνει το επόμενο βήμα που είναι η επίσκεψη σε Μουσείο.

Οι περισσότεροι διευθυντές των Μουσείων αγνοούν ότι η επίσκεψη ενός παιδιού δεν

είναι εύκολη υπόθεση και απαιτείται διαδικασία προετοιμασίας μέσω εμψυχωτριών και

εμψυχωτών21. Όπως επίσης αγνοούν ότι τα ψηφιακά Μουσεία δεν είναι συμπληρωματικά των

παραδοσιακών Μουσείων αλλά αυτοδύναμα με δική τους πορεία και ταχύτητα και

χρειάζονται δικό τους σχεδιασμό.

Τα εκπαιδευτικά προγράμματα που λειτουργούν στο Μουσείο Ψηφιακής Τέχνης του

expArter χωρίζονται σε τακτικά και σε έκτακτα και συνοδεύουν τις μόνιμες συλλογές και τις

περιοδικές εκθέσεις αντίστοιχα. Τα προγράμματα απευθύνονται κυρίως στους μαθητές της Γ΄

και Δ΄ δημοτικού και της Α΄ γυμνασίου και έχουν σχεδιαστεί σε συνάρτηση με τη σχολική

ύλη. Περνούν μέσα από τον προγραμματισμό της εμψυχώτριας η οποία κρίνει τον κατάλληλο

χρόνο και ορίζει πότε το τμήμα είναι έτοιμο να πραγματοποιήσει επίσκεψη στο κινητό

21 Εμψυχωτής ή αντίστοιχα εμψυχώτρια Μουσείου είναι μία νέα ειδικότητα που προγραμματίζει κατά κύριο λόγο τις μικρές ηλικίες και όλες τις ομάδες ανθρώπων για να έρθουν σε επαφή και να επισκεφθούν τα διάφορα μουσεία είτε on line είτε κανονικά με επίσκεψη. Το τμήμα εμψυχωτών αποφοιτά από το Πανεπιστήμιο Βόλου.

48

Μουσείο, όπου ένας μικρός αριθμός πραγματικών έργων σε συνδυασμό με το on line

Μουσείο, επιτρέπουν να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα εκπαίδευσης.

Για τις μεγαλύτερες τάξεις του Γυμνασίου και του Λυκείου διατίθεται το κινούμενο

Μουσείο με ειδικότητα τεχνοκριτικού για την on line ξενάγηση και την ταυτόχρονη ξενάγηση

σε ένα μικρό αριθμό έργων τέχνης.

Τα έκτακτα προγράμματα διοργανώνονται κατά τη διάρκεια των περιοδικών

εκθέσεων και λειτουργούν παράλληλα με τα τακτικά και το αντίστοιχο εποπτικό υλικό. Η

έναρξη και η λειτουργία των προγραμμάτων ανακοινώνονται στο διαδίκτυο.

Το Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων συλλέγει τις επιθυμίες και τις εκδηλώσεις

ενδιαφέροντος μέσω του τμήματος εμψυχωτών, το οποίο αναλαμβάνει όχι μόνο να

εμψυχώσει και να προετοιμάσει τα άτομα αλλά και να διαγνώσει αν είναι έτοιμα για το

επίπεδο του μουσείου που έχουν επιλέξει..

Στόχος των ξεναγήσεων αυτών είναι η γνωριμία των μαθητών και εκπαιδευτικών με

το αντικείμενο των μουσείων και τη δημιουργία μιας αμφίδρομης σχέσης ανάμεσα στο

Σχολείο και το Μουσείο για την συνεχή επιμόρφωση.

Οι εκπαιδευτικοί φάκελοι περιέχουν cd-rom, διαφάνειες και συνοδευτικά κείμενα,

βιβλία, έντυπα για τον μαθητή και αναφέρονται σε διαφορετικά θέματα που πάντα

συνδέονται με τη σχολική ύλη.

Τα θέματα των φακέλων αφορούν είτε τις μόνιμες συλλογές του Μουσείου, είτε τις

περιοδικές εκθέσεις με κείμενα του Κώστα Σταυρόπουλου σε μια πραγματικά σύγχρονη

επαναδιατύπωση συμβατή στο σήμερα και το αύριο. Πικάσο, Γεράσιμος Σκλάβος, Βλάσης

Κανιάρης, Εικαστικές Μαρτυρίες, Σπίτι της Κύπρου, El Greco, Hermitage, είναι μερικές

από τις περιoδικές εκθέσεις που έχουν πραγματοποιηθεί on line.

Απευθύνονται στους εκπαιδευτικούς που επιθυμούν να δανειστούν υλικό για να

προετοιμάσουν οι ίδιοι την επίσκεψη των μαθητών στο on line Μουσείο ή για να το

χρησιοποιήσουν ως εποπτικό υλικό στην τάξη.

Οι φάκελοι που αναφέρονται στις μόνιμες συλλογές του Μουσείου είναι οι εξής:

· Χαρακτική

· Μικρογλυπτική

· Ζωγραφική

· Ακουαρέλα

· Κόσμημα

Οι φάκελοι που αναφέρονται στις περιοδικές εκθέσεις είναι :

· Εικαστικές τέχνες

· Ψηφιακή τεχνολογία

49

Οι συλλογές του Μουσείου ψηφιακής Τέχνης προσφέρουν στα παιδιά τη δυνατότητα

να δημιουργήσουν στο σχολείο τους και να αναρτήσουν το έργο τους στις σελίδες του

παιδιού του ψηφιακού μουσείου του exparter.

Το πρόγραμμα απευθύνεται σε μεμονωμένα παιδιά και περιλαμβάνει προς το παρόν

μόνο την ανάρτηση των έργων.

Στόχοι του μουσείου είναι να προσφέρει γνώσεις στα παιδιά μέσω της δικής τους συμμετοχής με την ανάρτηση στο διαδίκτυο των έργων τους, να τα μυήσει στη διαδικασία της έρευνας, να κεντρίσει την φαντασία και τη δημιουργικότητά τους και να τα διδάξει την ανάγκη του απομακρυσμένου διαλόγου, μέσω υπολογιστή.

4. Νέες προοπτικές Το 2006 είναι η χρονιά κατά την οποία το Μουσείο Ψηφιακής Τέχνης συμπληρώνει 8

χρόνια ζωής και συνεχούς δημιουργίας. Με αυτή την ευκαιρία, το Μουσείο προγραμματίζει

μια σειρά εκδηλώσεων που θα πραγματοποιηθούν από διάφορους φορείς

Σε αυτό το πλαίσιο, υπό την αιγίδα των Δήμων και με την πολύτιμη συνεργασία των

υπηρεσιών εμψυχωτών , που είναι η μόνη ειδικότητα που μπορεί να συνεργασθεί πλήρως με

τα σύγχρονα ρεύματα, θα δημιουργήσει διάφορα δρώμενα στον χώρο της ψηφιακής τέχνης

μαζί με τα παιδιά.

50

Στον on line χώρο του μουσείου, το τμήμα δημοσίων σχέσεων καλωσορίζει και εξηγεί ότι

η ψηφιακή τεχνολογία δεν δείχνει μόνο τα Μουσεία και τις διάφορες εκθέσεις,

εκμηδενίζοντας ουσιαστικά την απόσταση και το χρόνο, αλλά δημιουργεί επίσης video art

και άλλες μορφές τέχνης.

Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα μουσείο διαιρεμένο σε πολλά κομμάτια

καλλιτεχνικής έκφρασης, με προτέρημα την υπέρβαση των δυσκολιών του χρόνου και της

απόστασης.

Με την συμπλήρωση 8 χρόνων από την ίδρυση των Ψηφιακών Μουσείων, τα

Μουσεία θα αποσυρθούν και θα παραμείνουν Μουσειακά κατά την έννοια της παλαιότητας.

Το μουσείο αυτό δεν θα ανανεωθεί και θα διατηρήσει την αρχική παρουσίαση του. «Με τον

ψηφιακό φακό στραμμένο στο Αιτωλικό περιμένουμε τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας να

κόψει την κορδέλα του πρώτου Περιφερειακού Μουσείου Β.Κατράκη για την ανάπτυξη της

περιφέρειας”. Ήλθε η ώρα του απολογισμού, όχι μόνο για μας, αλλά για όλους όσους

κινούνται υποψιασμένοι στο χώρο των τεχνών

Το Μουσείο Ψηφιακής Τέχνης εντάσσεται στις ενέργειες κοινωνικής προσφοράς που

αναπτύσσει το Περιοδικό με τα Ψηφιακά Μουσεία στους καίριους τομείς του Πολιτισμού

και της Παιδείας, υλοποιώντας το όραμά του να προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο. Σίγουρα,

το μέχρι σήμερα έργο του είναι αναγνωρισμένο και μοναδικό.

Τι θα μπορούσε κάποιος να περιμένει στο μέλλον από αυτό; Καταρχάς την έκδοση

περισσότερου έντυπου υλικού για τους μαθητές αλλά και για κάθε ενδιαφερόμενο.

Ειδικότερα η δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού για το ψηφιακό περιβάλλον είναι

επιβεβλημένη.

Για παράδειγμα, σημαντική θα ήταν η ύπαρξη DVD ψηφιακής ξενάγησης με

αναλύσεις για τα σύγχρονα εικαστικά δρώμενα των μουσείων για τα σχολεία

απομακρυσμένων περιοχών των οποίων η επίσκεψή τους με το σερφάρισμα δεν είναι πλήρης.

Απαραίτητη φυσικά είναι και η διοργάνωση ακόμη περισσότερων εκδηλώσεων και

εκθέσεων του μουσείου. Η ξενάγηση από ιστορικούς τέχνης και ειδικούς θα βοηθήσει

ειδικότερα τις μικρότερες ηλικίες στην κατανόηση των εκδηλώσεων αυτών.

Ο επίλογος αυτής της διαδρομής πριν φτάσει στο τέρμα της, σφραγίστηκε με την

πραγματικά αξιοσημείωτη παρέμβαση των εκπαιδευτικών κ.Μαρίας Δρακάκη και του

συζύγου της κ Δημητρίου Καρτσάκη που ίδρυσαν το Μουσείο Σχολικής ζωής του νομού

Χανίων Κρήτης. Mε την σοφή καθοδήγησή τους, προσέγγισαν μέσω διαδικτύου (on line) το

ψηφιακό μουσείο του exparter με θέμα το Πολυτεχνείο και έργα του Πέτρου Πικάνη και

κατά τις ημέρες του εορτασμού της επετείου (κατά την σχολική περίοδο 2001-2002) όχι μόνο

ξενάγησαν τα παιδιά των δημοτικών σχολείων και συγκεκριμένα το 20ου Δημοτικό σχολείο

Χανίων Κρήτης, αλλά και τους μετέδωσαν την λειτουργικότητα του διαδικτύου.

51

Παραθέτουμε δύο ζωγραφιές ως δείγμα της λειτουργικότητας και της σωστής αρχής που

έκανε ο exparter, θεμελιώνοντας την νέα εποχή με τον καλύτερο τρόπο. Τα παιδιά έδωσαν τις

δικές τους δημιουργίες αναπαράγοντας το δικό τους όραμα και δικαιώνοντας τον εμπνευστή

και δημιουργό ως και τους εκπαιδευτικούς που άγγιξαν την ψηφιακή εποχή και την

δημιουργία. Στην φωτογραφία 1&2 το αποτέλεσμα.

Φωτ.1

52

ΦΩΤ:2

20 Δημοτικό Σχολείο Χανίων Κρήτης

53

5.- Επίλογος Η τέχνη της αρχαίας Ελλάδας υπήρξε ένα πολιτισμικό φαινόμενο μεγάλης εμβέλειας,

που άσκησε και συνεχίζει να ασκεί επιρροή σε άλλους πολιτισμούς. Τα Μουσεία Ψηφιακής

Τέχνης επιτρέπουν στον επισκέπτη να μελετήσει από μακριά τον κλασσικό αλλά και να

ενημερωθεί για το νεότερο πολιτισμό. Η (on line) εικονική πραγματικότητα, που προσφέρει η

ψηφιακή τεχνολογία και το διαδίκτυο, πολλαπλασιάζουν τον αριθμό των ανθρώπων που

ενημερώνονται για δρώμενα σε μεγάλες αποστάσεις χωρίς κόστος και χρόνο.

Τα ψηφιακά Μουσεία είναι σήμερα σιωπηλά εφαλτήρια για τα εκθέματα ενός

κανονικού και ενός λαμπρού Ψηφιακού Πολιτισμού. Η σημερινή πραγματικότητα

αναδεικνύει και ταυτόχρονα εξακοντίζει σε μια παγκόσμια κοινωνία τους πολύτιμους

θησαυρούς των αρχικών τους κατόχων που είναι οι δημιουργοί. Ο επισκέπτης έχει τη

δυνατότητα να σχηματίσει τη δική του άποψη την ώρα που αναδεικνύονται τα σημαντικότερα

ψηφιακά καλλιτεχνικά φαινόμενα στην ιστορία της Ευρώπης και τον Πολιτισμό της.

Η αξία άλλωστε του πολιτισμού είναι ανυπολόγιστη και το μέλλον ανήκει στον Νέο

Τεχνολογικό Πολιτισμό που δημιουργείται και θα δημιουργηθεί, και όχι στον παλιό που θα

χρησιμεύσει ως πρόπλασμα και βάση του νέου. Η αντίληψη ότι μόνο η κληρονομιά είναι που

μορφώνει και κτίζει είναι εσφαλμένη. Η επιμόρφωση είναι επιβεβλημένη συνεχείς και

αναντικατάστατη .ώστε να μήν λειτουργούν τα δεδομένα ανασταλτικά στην πρόοδο του

Πολιτισμού.

Ο Πολιτισμός τρέχει αρκετά γρήγορα για να τον κατανοήσουμε έγκαιρα. Ο expArter

έκλεισε τον κύκλο του τον Ιούνιο του 2006. Ο Πολιτισμός συνεχίζεται.

54

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1.-ΕΝΤΥΠΑ ΣΥΝΗΜΜΕΝΑ

55

ΕΝΤΥΠΑ2.-ΣΥΝΗΜΜΕΝΑ

56

ΕΝΤΥΠΑ 3.- 1984 Από την εκδήλωση των φοιτητών της Νομικής σχολής του Δημοκρίτειου Παν/μίου Θράκης, για το Πολυτεχνείο (1973-1984). (Εκδήλωση τριλογία -Ποίηση Κουτσοχέρα, Κατοχικά χαρακτικά Τάκη Μάρθα (1905-1965) Καθηγητής του Ε.Μ.Π, & 16 Χαρακτά Στο λάδι Πέτρος Πικάνης Πολυτεχνείο.

4.-ΕΝΤΥΠΑ ΣΥΝΗΜΜΕΝΑ

57

58

5.-ΕΝΤΥΠΑ ΣΥΝΕΧΕΙΑ-ΣΥΝΗΜΜΕΝΑ

59

6.-ΕΝΤΥΠΑ ΣΥΝΗΜΜΕΝΑ, ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ

60

7.-ΕΝΤΥΠΑ ΣΥΝΗΜΜΕΝΑ, ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ (ΑΓΓΛΙΚΑ)

61

8.-ΕΝΤΥΠΑ ΣΥΝΗΜΜΕΝΑ, ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ (ΕΛΛΗΝΙΚΑ)

62

9.-ΕΝΤΥΠΑ ΣΥΝΗΜΜΕΝΑ, ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ (ΕΛΛΗΝΙΚΑ) ΕΤΟΣ ΣΟΦΟΚΛΗ

63

10.-ΕΝΤΥΠΑ ΣΥΝΗΜΜΕΝΑ, ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ (ΕΛΛΗΝΙΚΑ) ΕΤΟΣ ΣΟΦΟΚΛΗ

64

11.-ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ : ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΠΕΤΡΟΥ ΠΙΚΑΝΗ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΤΡΙΑ ΕΥΑ ΔΕΛΑΒΙΝΙΑ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΕΡΕΥΝΑ

65

12.-ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ Σελ.2 ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ ΤΟΥ ΠΕΤΡΟΥ ΠΙΚΑΝΗ

66

13.-ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ Σελ.3 ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ ΤΟΥ ΠΕΤΡΟΥ ΠΙΚΑΝΗ

67

14.-ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ

68

15.-ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ

69

16.-ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ

70

17.-ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ

71

72

18.- Cd-rom & DVD (MULTIMEDIA) ΑΠΟ ΤΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ EXPARTER

1.- cd-rom που αναφέρεται στην Ευρυτανία πολιτιστικά & Τουριστικά

2.- DVD μεταγλώττιση με υπότιτλους στα Αγγλικά.

3.- DVD Πολιτιστική εκδήλωση. Βιβλιοπαρουσίαση , κλασική Μουσική .

4.- Ότι διασώθηκε από την παρουσία & Πορεία στο web του exparter σε 3 cd διαχρονικά όπως αριθμούνται (4,5,6,) (Από backup 1998-2000)5.- Ότι διασώθηκε από την Πορεία του exparter. (Από backup 2000-2004).6.- Ότι διασώθηκε από την Πορεία του exparter. (Από backup 2004-2006)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

73

Ελληνική1. Αθανασόπουλου Α., Δάλλα Κ., Μακρή Α., Χαμπούρη-Ιωαννίδου.Αικ.,

Πολιτιστική Επικοινωνία, Τόμος Β’, σελ 111-112

2. Αθανασοπούλου Α., Γλύτση Ε., Χαμπούρη – Ιωαννίδου Αικ., Οι διαστάσεις των

πολιτιστικών φαινομένων, Πολιτιστικό Πλαίσιο, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο,

Πάτρα 2002

3. Βαρδιαμπάσης, Ν., Θέμα ψυχαγωγία, άρθρο Ελευθεροτυπία, Ιούλιος 2005

4. Βινιεράτου Μ., Γεωργίου Α. κ.α, Πολιτιστική Πολιτική και Διοίκηση, Πολιτιστική

Διαχείρηση, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πατρα 2003

5. Δεμερτζής Νίκος, Κουλτούρα, νεωτερικότητα, πολιτική κουλτούρα, Αθήνα

Παπαζήσης 1989.

6. Ε.Ε.Τ.Α.Α, Πολιτισμός και τοπική δημοκρατία: Η αφανής πλευρά μιας προφανούς

σχέσης, Αθήνα 1994

7. ΕxpArter, Διάλογος και ψηφιακές Συνεργασίες, Αθήνα, 1998

8. Καρασμάνης Πικάνης Πέτρος, ‘‘Μνήμες Πολυτεχνείου’’, Αθήνα Νοέμβρης 1996

Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο .

9. Καρασμάνης-Πικάνης Πέτρος, ‘‘Σημειολογία στο χωροχρόνο και τα χρώματα’’,

Εφημερίδα Βοιωτίας Γαία, Αύγουστος 2004 τεύχος 1, σελ.5

10. Καρασμάνης-Πικάνης Πέτρος, Πολυτεχνείο, Θράκη 1984 Κομοτινή, έκδοση

Συλλόγου φοιτητών Νομικής Σχολής Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.

11. Καστόρας Σ., Πολιτιστική επικοινωνία, Αρχές και Μέθοδοι Επικοινωνίας, Τόμος

Α’. Σελ 77-79-101, ΕΑΠ, Πάτρα 2002

12. Καστόρας Σ., Πολιτιστική επικοινωνία, Τόμος Α’, Αρχές και Μέθοδοι

Επικοινωνίας, ΕΑΠ, Πάτρα 2002

13. Κόνσολα Ντ., Πολιτιστική δραστηριότητα και κρατική πολιτική στην Ελλάδα, εκδ.

Παπαζήση, Αθήνα 1990.

14. Μούσης Ν., Ευρωπαϊκή Ένωση, Δίκαιο-Οικονομία-Πολιτική, εκδ. Παπαζήση,

Αθήνα 1995.

15. Μπαλτζής Α., Καλλιτεχνική επικοινωνία, μαζικά μέσα και δημοκρατία. Στο ΜΜΕ,

κοινωνία και πολιτική. Ρόλος και λειτουργία στη σύγχρονη Ελλάδα (επιμέλεια Χ.

Φραγκονικολόπουλος). Αθήνα: Ι. Σιδέρης 2005, σ. 611-642.

16. Μπαχαράκη Μ.Ι Θεμέλιο στην Έκθεση Ιδεών, Τόμος 4ος, Θεσ/νίκη 1991.

17. Παναγιωτόπουλος Ν. (επιμέλεια), Πολιτισμός και αγορά: για την αυτονομία της

πολιτισμικής παραγωγής, Αθήνα, Πατάκης 2003

18. Παπαγεωργίου Γ. (επιμέλεια), Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική έρευνα, Γ. Δαρδάνος,

εκδ.Τυπωθήτω, Αθήνα 1998.74

19. Παπανούτσος Ε., Λεξικό Εννοιών, Αργύρης Ματακιάς, εκδ.Πελεκάνος, σελ.680

όρος Ψυχαγωγία

20.Πασχαλίδης Γρ. - Χαμπούρη-Ιωαννίδου Αικ., Εισαγωγή στον Πολιτισμό, Τεύχος

Α΄, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα 2002

21. Πασχαλίδης Γρ., Χαμπούρη – Ιωαννίδου Αικ., Οι διαστάσεις των πολιτιστικών

φαινομένων, Εισαγωγή στον πολιτισμό, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα

2002

22. Σταυρόπουλος Κώστας, Χαρακτική Βάσω Κατράκη, Δήμος Γλυφάδας , Αθήνα,

1998

23. Τεγόπουλος-Φυτράκης, Μείζον Ελληνικό Λεξικό.

24. Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων του Υπουργείου Πολιτισμού, Ο

πολιτισμός ως μέσο ένταξης – Μια διαπολιτισμική προσέγγιση, Αθήνα 1996

25. Ψύλλα Μαριάννα, Η επικοινωνία σαν Κοινωνική διεργασία, Επιστημονική

Επετηρίδα της Χαροκόπειου Ανώτατης Σχολής Οικιακής Οικονομίας, Αθήνα 1991.

26. Ψύλλα Μ.: Κοινωνία του ‘Ήχου και της Εικόνας. Συνέπειες στο επικοινωνιακό και

ιδεολογικό-Πολιτικό πεδίο στο Πρόταση, τεύχος 4, 1998.

27. De Montaigne, Μ. “Δοκίμια”, μτφ.Θ.Νάκας, εκδ.Κάλβος, Αθήνα, 1979 σ.115.

28. Eliot Thomas, Σημειώσεις για τον Ορισμό της Κουλτούρας, μτφρ. Ν. Ησαϊα,

29. εκδ. Πλέθρον, Αθήνα 1980

30. Horkheimer M., Η βιομηχανία της κουλτούρας: Τέχνη και Μαζική Κουλτούρα,

μτφρ. Ζ. Σαρίκας, εκδ. Ύψιλον, Αθήνα 1984.

31. Μορέν Ε., Η πολιτική πολιτισμού, στο Ε. Μορέν – Σ. Ναϊρ, Μια πολιτική

πολιτισμού, μεταφ. Ε. Αστερίου, Εκδόσεις Λιβάνης, Αθήνα 1998

32. Raymond Williams, Κουλτούρα και Ιστορία”, μτφρ.Β.Αποστολίδου, εκδ. Γνώση

Αθήνα 1994

33. Benjamin Walter, Δοκίμιa για την Τέχνη, εκδ. Κάλβος Αθήνα, 1978, σελ. 15.

Ξενόγλωσση1. Adorno Th. Gordon C., Cultural policy in Italy, Report by a European panel of

examiners, εκδ. Council of Europe, Strasbourg 1995.

75

2. Duncan, C. TheAesthetics of power: Essays in Critical Art History, Cambridge

University Press, Cambridge 1993, p.169-188

3. Ministry of Foreign Affairs of Italy, Cultural policy in Italy, National Report

presented by the Ministry of Foreign Affairs of Italy, εκδ. Council of Europe,

Strasbourg 1995

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ

• http://www2.warwick.ac.uk/fac/arts/theatre_s/cp/publications/centrepubs/blefiore.pdf

• http://www.europa.int.eu

• http://www.beniculturali.it/ - Ministry for the Heritage and Cultural Activities

• http://www.esteri.it/polestera/dgrc/index.htm - Ministry for Foreign Affairs –

Department of Cultural Promotion and Cooperation

• http://www.culturalpolicies.net

76

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ-1-ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ1.ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ ΤΡΙΤΗ 18 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2000

77

2.-ΒΡΑΔΥΝΗ ΤΡΙΤΗ 18 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2000

78

3.-ΣΥΝΕΧΕΙΑ: ΒΡΑΔΥΝΗ ΤΡΙΤΗ 18 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2000

79

4.-THE GREEK AMERICAN JANUARY 14 2000

80

5.-ΒΡΑΔΥΝΗ ΤΡΙΤΗ 17 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1998

81

6.-Δημοσίευμα Ελεύθρος Τύπος Τρίτη 12/10/1999

82

7.-Δημοσίευμα

83

8.-Δημοσίευμα ΤΡΙΤΗ 17 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1998 ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ

84

9.-Δημοσίευμα

85

10.-ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑ

86

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ -2-

1.Επαναδιατύπωση στον ψηφιακό πολιτισμού του Κώστα Σταυρόπουλου (Τεχνοκριτικού)

Τις 16 ζωγραφικές εικόνες του Πολυτεχνείου τις κρατά σήμερα στα χέρια του ο Π.

Πικάνης ωσάν αδιαπραγμάτευτο υλικό της ιστορίας πλέον και της τέχνης συνακόλουθα.

Επιχειρεί τη δική του επανεκτίμηση σαν ζωγράφος καλλιτέχνης των 16 εικαστικών

συνθέσεών του από άλλα σημεία ενοραματικού προσανατολισμού και στόχου, χωρίς

ν΄αρνείται παράλληλα το θέμα ή τον μύθο τους, για να το πούμε αριστοτελικότερα.

Επιχειρεί, μια ακόμη γλωσσική απελευθέρωση του εικαστικού λόγου των μορφών, μέσω του

ηλεκτρονικού υπολογιστή, αναπαράγοντας τες σε περισσότερες από μία "εντισιόν" και

χρωματική εκδοχή. Έτσι επιχειρεί μια έρευνα πειραματιζόμενος στα όρια της σύγχρονης

έννοιας της αντιτέχνης τέχνης, που σημαίνει ότι κινείται υποψιασμένος στα νέα δεδομένα της

εικαστικής απελευθέρωσης, που προσφέρει η ηλεκτρονική τεχνολογία στην τέχνη. Ο

ολοκαίνουργιος εννοιολογικός όρος της αντιτέχνης τέχνης υπερβαίνει την παραδοσιακή

έννοια της τέχνης και των ταμπού που απαγορεύουν στην έρευνα κάποιες άλλες πεποιθήσεις

και αντιλήψεις, στα υλικά, στη γραφή, την αισθητική και την έκφραση του εικαστικού λόγου

των μορφών και του γραπτού εικαστικού λόγου ως θεωρητικού κριτικού στοχασμού Αυτός

υπαγορεύεται από τη νέα δυναμική της τεχνολογικής επανάστασης από την οποία ο

σύγχρονος κόσμος έχει απομακρυνθεί.

87

2. Scanning

Peace- Ειρήνη 70x50 cm, Digital 1997

88

3. Filter Emboss Photoshop adobe Ltd

Devastation - Ερήμωση - 70x50 cm, Digital 1997

89

4. Filter Emboss Photoshop adobe Ltd

Door dropped - Έπεσε η πόρτα 70x50 cm,

90

5. Filter Emboss Photoshop adobe Ltd

Fires on irons - Φωτιές στα σίδερα - 70x50 cm, Digital 1997

91

6. Filter Emboss Photoshop adobe Ltd

Καπνοί, φλόγες, χιλιάδες ελεύθεροι... - Smokes, Flames, thousands independent… 70x50 cm Digital, 1997

92

Παράρτημα -3-O τρόπος λειτουργίας της εταιρείας expArter

Η διοικητική διάρθρωση της Εταιρείας, σχεδιάστηκε με βάση οργανόγραμμα που

εμπεριείχε όλες τις ιδιαιτερότητες της τότε παραδοσιακής ροής εργασιών σχ1. (άγνωστης για

τους πολλούς της ψηφιακής τεχνολογίας). Περιλαμβάνει πέντε τμήματα. Ο τρόπος

λειτουργίας της ήταν η ακόλουθη: σχ.1 το οργανόγραμμα παραδοσιακής ροής

Αυτό το οργανόγραμμα τροποποιήθηκε σύντομα (οργανόγραμμα σχ.2) για δύο λόγους.

1ο Τα κεφάλαια ήταν περιορισμένα και οι χορηγίες ανύπαρκτες

2ο Οι Νέες τεχνολογίες αντικατέστησαν την πληθόρα των υπαλλήλων

αφού οι περισσότερες υπηρεσίες έγιναν on lıne και η εταιρία στράφηκε στην παραγωγή

software για παροχή υπηρεσιών, μέσω διαδικτύου, Internet.

Στην προοδευτική διαδρομή μέσα από τις δημιουργούμενες ανάγκες και απαραίτητες

διορθώσεις αναπτύχθηκε νέα στρατηγική

93

Οργανόγραμμα.2

ακολουθώντας το οργανόγραμμα 2 και τη διαδικασία του σχ.6 σελ. 94 για τη σωστή

επιλογή και Σχεδίαση της προαναφερθήσας στρατηγικής,

δηλαδή μία από τις 4 επιλογές όπως φαίνονται πιο κάτω στο σχ.6 σελ.94, που ήταν η

προκύπτουσα στην δική μας περίπτωση, γιατί δεν γνωρίζαμε ακόμη τις νέες εξελίξιμες

τεχνολογίες. Όπως επίσης και για τη στρατηγική της επικοινωνιακής πολιτικής

ακολουθήθηκε το διάγραμμα Σχ.5. σελ. 43.

Σχ.6

94