www.SID.ir

Archive

of S

ID

تأثیر باکتري هاي محرك رشد وکود نیتروژن بر صفات هاي کمی و کیفی

رقم آذرگلآفتابگردان

رامتین محمدورزي*

دانشجوي کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسالمی واحد کرج،

دانشگاه آزاد اسالمی، واحد کرج، گروه زراعت و اصالح نباتات، کرج، ایرانداوود حبیبی،

دانشگاه آزاد اسالمی، واحد کرج، گروه زراعت و اصالح نباتات، کرج، ایرانسعید وزان،

شهر ري، گروه زراعت و اصالح نباتات، شهر ري، ایران دانشگاه آزاد اسالمی، واحدعلیرضا پازکی،

دانشگاه آزاد اسالمی، واحد کرج، گروه زراعت و اصالح نباتات، کرج، ایرانتوحید نورالوندي،

چکیده

صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوك هاي کامل تصادفی در سـه تکـرار در دانشـگاه ه ب این آزمایش

عوامل مورد آزمایش شامل چهار سطح کود نیتـروژن . به اجرا در آمد 1388سال آزاد اسالمی واحد کرج در

بـدون کیلوگرم نیتروژن در هکتار و باکتري هاي محرك رشد در چهار سـطح شـاهد 161و 108، 54، صفر

حـاوي بـاکتري (، بیوفسفر )حاوي باکتري هاي محرك رشد ازوتوباکتر و آزوسپیریلوم(، نیتروکسین مصرف

نتایج نشان داد کـاربرد . بود) بیوفسفر+نیتروکسین(و کود تلفیقی)رشد باسیلوس و سودوموناسهاي محرك

باکتري هاي محرك رشد منجر به افزایش عملکرد دانه، عملکرد زیستی، ارتفاع بوته نسبت به تیمار شاهد شد

بیشترین تأثیر را ) سفربیوف+نیتروکسین(و در میان باکتري هاي محرك رشد، تیمار باکتري محرك رشد تلفیقی

کیلوگرم در هکتـار از اثـر 2516بیشترین عملکرد دانه به معادل . در افزایش صفات هاي مورد مطالعه داشت

کیلـوگرم دانـه در 1850متقابل نیتروکسین و بیوفسفر حاصل شد که نسبت به شاهد بـا عملکـردي معـادل

کود نیتروژن بر روي درصد پـروتئین دانـه داراي همچنین کاربرد سطوح. افزایش نشان داد %68/26هکتار،

برهمکنش بـاکتري هـاي محـرك . تأثیر معنی دار بود و باعث افزایش پروتئین دانه نسبت به تیمار شاهد شد

به طور کلی کاربرد باکتري هـاي . رشد و کود نیتروژن بر روي درصد روغن دانه داراي تأثیر معنی داري بود

ري در بهبود ویژگی هاي رشد، عملکرد اندام هوایی و خصوصیت هـاي کیفـی محرك رشد نقش مفید و مؤث

.گیاه آفتابگردان دارد

نیتروژنوآفتابگردان، باکتري هاي محرك رشد، عملکرد دانه:واژه هاي کلیدي

Email:Rmvarzi@yahoo.com:مسئولنویسنده

25/1/90: تاریخ پذیرش مقاله 23/7/89:تاریخ دریافت مقاله

یافته هاي نوین کشاورزي

1390بهار - 3شماره -پنجمسال

www.SID.ir

Archive

of S

ID

1390بهار ، 3، شمارهپنجمیافته هاي نوین کشاورزي، سال 302

مقدمه

هنوز جایگاه با این که آفتابگردان یکی از محصوالت مهم در رفع نیاز کشور به روغن گیاهی است،

مناسبی در این زمینه کسب ننموده است، به نحوي که میزان عملکرد آن در بیشتر مناطق به لحاظ نبود راه

زراعی مانند میزان مناسب کود، زمان مصرف کود و رقم هاي کارهاي مدیریتی صحیح، همچون مسائل به

گرچه استفاده از کودهاي زیستی در کشاورزي قدمت زیادي دارد ولی ). 5(مناسب پایین است

هرچند کاربرد این کودها در چند دهه اخیر . بهره برداري علمی از این گونه منابع سابقه چندانی ندارد

کاهش یافته ولی امروزه با توجه به مشکالتی که مصرف بی رویه کودهاي شیمیایی به وجود آورده است

سعی بر آن است تا از پتانسیل ارگانیسم هاي ). 1(ها در کشاورزي مجدداً مطرح شده است استفاده از آن

خاك و مواد آلی به منظور حداکثر تولید در ضمن توجه به کیفیت خاك و رعایت بهداشت و ایمنی

هاي شیمیایی با امروزه کودهاي زیستی به عنوان یک جایگزین براي کود). 6(محیط زیست استفاده گردد

کودهاي ). 46(هدف افزایش باروري خاك و تولید محصوالت در کشاورزي پایدار محسوب می شوند

زیستی در مقایسه با مواد شیمیایی مزیت هاي قابل توجهی دارند از آن جمله جلوگیري از تولید مواد

صوصیات فیزیکی و سمی در چرخه هاي غذایی، قابلیت تکثیر خود به خودي دارند، باعث اصالح خ

شیمیایی خاك می شوند و از نظر اقتصادي مقرون به صرفه از دیدگاه زیست محیطی قابل پذیرش هستند

کود نیتروژن به عنوان عامل محیطی مؤثر در رشد و عملکرد دانه در گیاهان زراعی از جمله در ). 6(

22000در مجموعم کود نیتروژن از سوي دیگر در تولید هر کیلوگر). 16(آفتابگردان شناخته می شود

ارزانی انرژي موجب کمی قیمت کود . کیلو کالري انرژي از منابع غیرقابل تجدید مصرف می شود

ضمن این که آلودگی آب هاي زیر زمینی و رودخانه ها ). 40(نیتروژنی و مصرف بی رویه آن شده است

اهمیت جامعه میکروبی براي کارکرد یک ). 13(.ها را نیز نباید نادیده گرفتناشی از ورود نیترات به آن

دلیل نقش مهمی است که در فرایندهاي خاك که تعیین کننده تولیدات یک گیاه می باشند، هاکوسیستم ب

تعداد قابل توجهی از گونه هاي باکتریایی و قارچی خاك داراي روابط کارکردي ). 41و 30(ایفا می کنند

توانایی تبدیل عناصر غذایی از فرم غیر قابل ). 43(ها دارند ي بر رشد آنبا گیاهان بوده و اثرهاي مفید

جذب به فرم قابل جذب طی فرایندهاي زیستی صورت می گیرد و منجر به توسعه سیستم ریشه اي و

گروهی از گونه هاي باکتریایی که داراي قابلیت همیاري با گیاه ). 31(جوانه زنی بهتر بذور می گردند

آزوسپیریلوم ). 37(هاي آزوسپیریلوم، ازتوباکتر، سودوموناس و باسیلوس می باشند لق به جنسهستند متع

و ازتوباکتر همچنین در محیط ریشه گیاه توانایی ساخت و ترشح مقداري مواد زیستیی فعال مانند

ره دارند که در ویتامین هاي ب، اسیدهاي نیکوتینیک، اسید پنتوتنیک، بیوتین، اکسین ها، جیبرلین ها و غی

گیاهان و میکروارگانیسم ها با آزاد سازي اسیدهاي ).19(افزایش رشد ریشه نقش مفید و مؤثري دارند

آلی مانند نیترات، ماالت و و اکساالت از طریق تبادل لیگاندي و حاللیت فسفر جذب شده آهن و

www.SID.ir

Archive

of S

ID

303 1390بهار ، 3، شمارهپنجمیافته هاي نوین کشاورزي، سال

ن میکروارگانیسم هاي حل در میا). 28(آلومینیوم سبب افزایش حاللیت فسفر معدنی خاك می شوند

کننده فسفات، باکتري هاي جنس باسیلوس و سودوموناس از انواع مهم باکتري هاي حل کننده فسفات

کارایی تثبیت نیتروژن و طی کنش هاي متقابل سودوموناس ها و سایر ریزوباکتري ها،). 10(می باشند

یافته و ماده محرك رشد گیاه را آزاد میزان دسترسی به فسفر توسط فعالیت حل کنندگی فسفات افزایش

نشان داد به کار بردن ازوتوباکتر با نیتروژن در ) 1997(نتایج آزمایش ورمین و همکاران ).20(می کنند

) 2004(شیاالجاو اسواراجیاالکشمی. و عملکرد در آفتابگردان می شودحد متوسط باعث افزایش رشد

ملکرد، اجزاي عملکرد و خصوصیت هاي کیفی آفتابگردان را طی بررسی کودهاي زیستی و شیمیایی بر ع

مورد بررسی قرار دادند نتایج نشان داد که عملکرد دانه آفتابگردان به طور معنی داري تحت تأثیر تیمار

چنین نتایجی در تحقیقات دیگر محققان در زمینه .کود زیستی همراه با کود نیتروژن افزایش یافته است

سیستم هاي تلفیقی از کود ) 2008(، بادام زمینی باسو و همکاران )2007(ر و همکاران آفتابگردان مونی

اظهار داشتند کاربرد میکروارگانیسم هاي )48(یزدانی و همکاران . زیستی و شیمیایی گزارش شده است

بهبود در ذرت باعث )NPK(حل کننده فسفات و باکتري هاي افزاینده رشد گیاه همراه با کاربرد کود

تأثیر ) 2007(آنجوم و همکاران . تعداد ردیف در بالل و تعداد دانه در ردیف شده استصفات وزن بالل،

-56-60و 60-56-60،56-56-0(به تنهایی و ترکیب با سه سطح از کود نیتروژن معدنیPGPRتلقیح

ه کردند که تلقیح باکتریایی را در پنبه مورد ارزیابی قرار دادند و مشاهد)درهکتارNPKکیلوگرم در 120

را %)41(و جمعیت میکروبی در خاك%)5(ارتفاع گیاهان،%)21(طور معنی داري عملکرد دانه پنبه هب

در تحقیقات مزرعه اي خود در ارتباط با ) 2006(میکائیلوسکایا . نسبت به تیمار شاهد افزایش داد

کود نیتروژن نشان داد که تلقیح بذر کتان با سطح 4مدیریت زیستی خاك روي باکتري افزاینده رشد و

بیشترین عملکرد،،)N15PK(کیلوگرم نیتروژن در هکتار 15همراه با B-4485آزوسپیریلوم برازیلنس

اظهار داشت وجود ) 1387(رخزادي . طول ساقه و عملکرد زیستی را به دست آوردشاخص کیفیت،

نقش موثري در افزایش جذب نیتروژن در تلقیح، باکتري سودوموناس فلورسنس در ترکیب مایه هاي

عملکرد زیستی و عملکرد عناصر دانه در عملکرد دانه،تعداد غالف در بوته،ارتفاع بوته،مرحله گلدهی،

هدف از این مطالعه بررسی اثر باکتري هاي محرك رشد . واحد سطح در گیاه نخود داشته است

می و کیفی آفتابگردان بود، تا با شناسایی کود هاي زیستی بر خصوصیت هاي ک) نیتروکسین و بیوفسفر(

مناسب بتوان در جهت حرکت به طرف تحقیقات و مصرف این کودها در نهایت پایداري بیشتر سیستم

هاي زراعی گام برداشت تا ضمن کاهش هزینه هاي تولید محصوالت زراعی به حفظ محیط زیست نیز

.کمک گردد

www.SID.ir

Archive

of S

ID

1390بهار ، 3، شمارهپنجمیافته هاي نوین کشاورزي، سال 304

مواد و روش ها

شیمیایی نیتروژن بر کود و)بیوفسفرو نیتروکسین(باکتري هاي محرك رشدتأثیر به منظور بررسی

بذر قابل ذکر از موسسه تولید بذر گیاهان (رقم آذر گل کمی آفتابگردان کیفی و خصوصیت هايروي

درجه و 35موقعیتکرج اسالمی واحد آزمایشی در دانشکده کشاورزي دانشگاه آزاد، )روغنی تهیه شد

در متر از سطح دریا 1313دقیقه طول جغرافیایی با ارتفاع 56درجه و 51دقیقه عرض جغرافیایی و 45

این تحقیق به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوك هاي کامل . در آمداجرا به 1388سال

:فاکتورهاي مورد آزمایش .تصادفی در سه تکرار انجام شد

حرك حاوي باکتري هاي مبدون مصرف، نیتروکسینشاهد: در چهار سطح محرك رشد باکتري هاي .1

، بیوفسفر حاوي باکتري هاي محرك رشد باسیلوس و سودوموناس و ازوتوباکتر و آزوسپیریلومرشد

باکتري هاي ذکر شده را از موسسه تولید(بیوفسفر می باشد ونیتروکسین شامل ترکیب تلفیقی

).باکتري هاي محرك رشد مهر آسیا تهیه شد

تعداد سلول . کارگیري کود زیستی بیوفسفر انحالل فسفات هاي نامحلول در خاك می باشدهدف از به

10زنده در هر گرم مایه تلقیح ترکیب نیتروکسین 8

عدد باکتري زنده و در ترکیب بیوفسفر تعداد سلول

10زنده در هرگرم مایه تلقیح 7

براي اختالط و تلقیح بذر، ابتدا بذر مورد . تري زنده وجود داشتعدد باک

نظر را روي پالستیک تمیز پهن وسپس مقدار مایه را روي بذرها پاشیده و با به هم زدن بذر نسبت به

تلقیح بذر اقدام گردید سپس بذرهاي تلقیح شده را در روي سایه پهن کرده و به مدت یک ساعت به

.آماده کشت گردیدنده شدند، پس از خشک شدن بذرهاهمین حالت نگه داشت

صورت گرفت که زمین براي گیاه آفتابگردان بر اساس آزمون خاكاز منبع اوره شیمیایی نیتروژنکود.2

شت که بر دا )کیلوگرم اوره در هکتار 350(خالص در هکتار نکیلوگرم نیتروژ161مورد نظر نیاز به

کیلوگرم 54از مقدار توصیه شده برابر %33،)بدون مصرف(شاهد:حاساس این نیتروژن در چهار سط

کیلوگرم 108از مقدار توصیه شده برابر %66،)کیلوگرم کود اوره در هکتار116(کود نیتروژن در هکتار

کیلوگرم کود 161از مقدار توصیه شده %100و )کیلوگرم کود اوره در هکتار231(نیتروژن در هکتار

.مورد بررسی قرار گرفت) کیلوگرم کود اوره در هکتار350(نیتروژن در هکتار

برخی از ویژگی هاي فیزیکی و شمیایی خاك محل آزمایش: 1جدول

)ppm(پتاسیم قابل جذب )ppm(فسفر قابل جذب (%)ازت کل (%)کربن آلی بافت

190 18-21 089/0 91/0 لومی شنی

350- 300 40-25 5/0- 3/0 5- 3 لومی شنی

www.SID.ir

Archive

of S

ID

305 1390بهار ، 3، شمارهپنجمیافته هاي نوین کشاورزي، سال

. ردیف تشکیل شد 4آماده سازي ردیف هاي کشت توسط فاروئر صورت گرفت و هر واحد آزمایشی از

خرداد و به صورت خشکه کاري و 10کاشت آفتابگردان به صورت کشت دوم بعد از ذرت در تاریخ

مقادیر کود نیتروژن در هنگام تهیه یک سوم. سانتی متر بود 60فاصله بین ردیف ها. بادست انجام گرفت

یک برگی و 8تا 6نیتروژن به صورت سرك، یک سوم در مرحله بستر داده شد و پس از کاشت بقیه کود

براي محاسبه عملکرد .مانده در مرحله گلدهی که در تمام مراحل قبل از آبیاري استفاده شدسوم باقی

ها را داخل پاکت هاي ها، دانه ها را از طبق جدا کرده و آنمترمربع از تمام کرت 5/3برداشت دانه، بعد از

درجه 70ساعت در آون در دماي 72جهت خشک شدن، پاکت ها به مدت . جداگانه ریخته شدند

سانتی گراد قرار گرفتند و پس از خشک شدن کامل توسط ترازوي دیجیتالی دقیق توزین گردیدند سپس

براي اندازه گیري عملکرد زیستی کل اندام هاي هوایی از . ر اساس کیلوگرم بر هکتار محاسبه شدندب

ها در داخل پاکت جداگانه ریخته سطح خاك برداشت وسپس به قطعات کوچک تقسیم شده و مجموع آن

ساعت خشک و 24به مدت گراد درجه سانتی70جهت خشک شدن، پاکت ها در آون با دماي . شدند

عنوان عملکرد زیستی در نظر هها توسط ترازوي دیجیتالی دقیق محاسبه گردید که بسپس وزن خشک آن

بوته به صورت تصادفی انتخاب و از 5براي اندازه گیري ارتفاع بوته از هر کرت آزمایشی . گرفته شد

. سطح زمین تا زیر طبق ارتفاع اندازه گیري شد

با ) Unicam-crystal-900(آفتابگردان با متد گاز کروماتوگرافی روش اندازه گیري میزان روغن دانه

میکرومتر 25/0میلی متر ضخامت وقطر داخلی 3/0با ابعاد Dm-5msستون کاپیالري وFIDدتکتور

نیتروژن خالص به عنوان گاز حامل استفاده گردید روغن استخراجی ابتدا . اندازه گیري شدشناسایی و

برابر رقیق و سپس به دستگاه تزریق 10میکرولیتر با هگزان خالص به نسبت 5/0د و متیل استریفیه گردی

کلیه داده ها با استفاده از برنامه ). 5(شد میزان روغن بر اساس نمونه هاي استاندارد ارزیابی گردید

در سطح مورد تجزیه واریانس قرار گرفتند و میانگین ها با آزمون چند دامنه اي دانکنSASکامپیوتري

. مقایسه شدند 5%

نتایج و بحث

عملکرد دانه

گر آن است که استفاده از باکتري هاي محرك رشد اثر معنی داري نتایج جدول تجزیه واریانس بیان

نتایج مقایسه میانگین به روش دانکن .)1ل جدو(دارد% 1بر عملکرد دانه در آفتابگردان در سطح آماري

تیمار د دانه مربوط بهعملکرمیزان باالترین در بین سطوح باکتري هاي محرك رشد)2جدول (نشان داد

افزایش نسبت به تیمار شاهد، بیشترین %68/26با ) بیوفسفر+نیتروکسین(ی تلفیق باکتري محرك رشد

بدون (و کمترین میزان عملکرد دانه مربوط به تیمار شاهدکیلوگرم در هکتار 2516عملکرد دانه با

www.SID.ir

Archive

of S

ID

1390بهار ، 3، شمارهپنجمیافته هاي نوین کشاورزي، سال 306

می دهد توانایی ازوتوباکتر و نتایج حاصل از این تحقیق نشان .کیلوگرم در هکتار بود1850با ) مصرف

باسیلوس در کنترل عوامل بیماري زایی آزوسپیریلوم در فرایند تثبیت نیتروژن و توانمندي سودوموناس و

عملکرد دانه در این تیمارها شده استبه طور مؤثري باعث افزایش گیاه و انحالل فسفات هاي نامحلول،

نه تنها عملکرد دانه در واحد سطح را باکتري هاي محرك رشد خیزي با استفاده از که با روش حاصل

نجف وند و .افزایش می دهد بلکه به طور قابل توجهی می توان مصرف کودهاي شیمیایی را کاهش داد

دن کود زیستی نیتروکسین در گیاه گوجه فرنگی باعث به این نتیجه رسیدند به کار بر)2008(همکاران

اعالم کردند عملکرد دانه ) 2006(روستی و همکاران . نسبت به تیمار شاهد شدند%2/8افزایش عملکرد تا

) 2000(زهیر و همکاران . افزایش داشت %9بذور آفتابگردان تلقیح شده نسبت به تیمار بدون تلقیح

ا در اثر تلقیح بذر ذرت با باکتري هاي ازوتوباکتر و آزوسپیریلوم گزارش عملکرد دانه ر %8/19افزایش

غذایی حاکی است که ظرفیت پنجه زنی باال همراه با جذب مواد)1982(نتایج ریندر و الساك . کردند

طور که در همان. پس از تلقیح با باکتري آزوسپیریلوم برازیلنس در گیاه گندم باعث افزایش عملکرد شد

مالحظه می شود اثر کود نیتروژن بر روي عملکرد دانه داراي تأثیر معنی داري در سطح آماري 1جدول

و شیمیایی نیتروژن )نیتروکسین و بیوفسفر(می باشد و همچنین برهمکنش باکتري هاي محرك رشد% 5

االترین میزان ب) 2جدول (در بین سطوح کود نیتروژن . بر روي عملکرد دانه تأثیر معنی داري مشاهده نشد

کیلوگرم در هکتار که نسبت به تیمار 2351کیلوگرم نیتروژن در هکتار با 161عملکرد دانه در تیمار

2058با ) بدون مصرف(بود و کمترین میزان عملکرد دانه در تیمار شاهد %47/12شاهد داراي افزایش

کیلوگرم در هکتار، از 161نیتروژن به این نشان می دهد با افزایش کود . کیلوگرم در هکتار به دست آمد

طریق افزایش تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه، بطور غیر مستقیم سبب افزایش عملکرد دانه نسبت به

اظهار داشت که کمبود نیتروژن، عملکرد دانه را از طریق کاهش تعداد ) 1990(ویلسن. تیمار شاهد شد

قابلیت دسترسی به نیتروژن پژوهشگران به این نتیجه رسیدند بیشتر.دانه و وزن دانه، کاهش می دهد

.)21(در آفتابگردان می شود بیشتر و جذب آن موجب افزایش عملکرد دانه

عملکرد زیستی

سطوح باکتري هاي محرك رشدکه بین نشان داد زیستینتایج تجزیه واریانس براي صفت عملکرد

استفاده از آزمون نتایج مقایسه میانگین با. )1جدول (وجود دارد %1در سطح آماري اختالف معنی داري

د زیستی مربوط بهباالترین عملکر در بین سطوح باکتري هاي محرك رشد) 2جدول (دانکن نشان داد

بدون (کیلوگرم در هکتار که نسبت به تیمار شاهد 7240با ) بیوفسفر+نیتروکسین(ی کود تلفیقتیمار

تأثیر . در عملکرد زیستی نشان داد %34/19وگرم زیست توده در هکتار، افزایش کیل 5840با ) مصرف

عناصر غذایی به ویژه نیتروژن و قابلیت ازوتوباکتر در تثبیت زیستی آن و محلول کردن فسفات توسط

www.SID.ir

Archive

of S

ID

307 1390بهار ، 3، شمارهپنجمیافته هاي نوین کشاورزي، سال

افزایش . نمو آفتابگردان می باشدسودوموناس و باسیلوس از عوامل تأثیر گذار باکتري ها بر روي رشد و

.)35(شده است شیمیایی همراه با کود زیستی گزارش کود %50عملکرد زیستی را در تیمار 25%

. واکنش سیستم ریشه گیاه و باکتري آزوسپیریلوم برازیلنس سبب افزایش زیست توده گیاه می گردد

حت تأثیر عملکرد در اثر تلقیح با باکتري آزوسپیریلوم بیشتر تهمچنین ثابت شده است افزایش رشد و

و همکاران سینگ).12(ها وسیله آنهترشح مواد افزایش دهنده رشد می باشد تا نیتروژن تثبیت شده ب

هاي سبز هر بوته و افزایش قطر ساقه افزایش نسبت برگنیز افزایش عملکرد ماده خشک علوفه،)1993(

را در تلقیح بذر ذرت با ازوتوباکتر کروکوکوم به دلیل خاصیت تثبیت کنندگی نیتروژن در این باکتري

توأم با کود شیمیایی کود هاي زیستیاظهار داشتند که کاربرد )1997(ن گاگنون و همکارا. گزارش دادند

می تواند باعث افزایش که این را افزایش می دهد کارایی جذب عناصر غذایی و آب نیتروژنه

و شیمیایی در کودهاي زیستیبا بررسی تأثیر )1998(مالویا و همکاران. عملکرد زیستی شود5/14

زیستی افزایش یافته عملکرد ي کود زیستی،تمام تیمارها در زراعت بادام زمینی و ارزن بیان نمودند که

یلیوم روي پارامترهاي سیستم ریشه مؤثر بوده و باعث افزایش رشد همچنین تلقیح با آزوسپیر .است

وتوسعه ریشه هاي مستقر و زیست توده ریشه و نیز افزایش عمق ریشه زایی و در نتیجه افزایش جذب

کاربرد توأم کودهاي آلی و شیمیایی موجب اصالح ساختمان غذایی می شود به طوري کهآب و عناصر

در تحقیقی بر روي )1386(راثی پور و اصغر زاده .ایی مورد نیاز گیاه می شودخاك و افزایش عناصر غذ

برهمکنش باکتري هاي حل کننده فسفات و برادي ریزوبیوم ژاپونیکوم در سویا گزارش کردند که باکتري

نتایج حاصل از تحقیقات محققان دیگر نیز با . هاي حل کننده فسفات باعث افزایش عملکرد زیستی شدند

نیتروژن اختالف معنی داري در سطح احتمال سطوح کود بین همچنین در). 8(ایج فوق مطابقت داشتنت

مربوط عملکرد زیستیباالترین میزان ). 1جدول(از لحاظ تأثیر بر روي عملکرد زیستی مشاهده شد % 1

به تیمار شاهد کیلوگرم زیست توده در هکتار که نسبت 7009نیتروژن در هکتار باکیلوگرم 161به تیمار

کود نیتروژنه با گسترش ریشه شاید .بود%65/11کیلوگرم زیست توده در هکتار داراي افزایش 6193با

ها سبب فراوان تر شدن ریشه به خصوص در ابتداي فصل رشد شده که باعث جذب و افزایش عمق آن

. جه ماده خشک افزایش می یابدبیشتر مواد در دوره رشد و افزایش ماده سازي در گیاه می شود و در نتی

کیلوگرم نیتروژن در هکتار در زراعت آبی آفتابگردان، 112به دنبال مصرف ) 1978(چنگ و ژویروسکی

.را گزارش کردند% 54افزایش عملکرد زیستی را تا

ارتفاع بوته

نشان داد که در بین سطوح باکتري هاي محركبوته نتایج تجزیه واریانس براي صفت ارتفاع

در مقایسه میانگین به روش دانکن ). 1جدول (وجود دارد % 1رشداختالف معنی داري در سطح آماري

در باالترین میزان ارتفاع که در بین سطوح کود هاي باکتري هاي محرك رشد) 2جدول (مشاهده شد

www.SID.ir

Archive

of S

ID

1390بهار ، 3، شمارهپنجمیافته هاي نوین کشاورزي، سال 308

ارتفاع با افزایش نسبت به تیمار شاهد، بیشترین %47/17با ) بیوفسفر+نیتروکسین(ی کود تلفیقتیمار

83/126با ) بدون مصرف(و کمترین میزان ارتفاع مربوط به تیمار شاهد به دست آمد سانتی متر66/153

تأثیر )رایزوسفر(کاربرد کود هاي زیستی در محیط ریشه گیاهانازافزایش ارتفاع می تواند ناشی. بود

) 2010(سلیمانزاده و همکاران . ردیده استمثبتی بر رشد گیاه داشته است و منجر به افزایش ارتفاع گیاه گ

.نشان دادند استفاده باکتري ازتوباکتر همراه با کود نیتروژن باعث افزایش ارتفاع در آفتابگردان می شود

افزایش ارتفاع ارزن را بر اثر تلقیح با آزوسپیریلوم و ازوتوباکتر همراه با ) 2005(چاندرسکا و همکاران

ارتفاع بوته ذرت که بذر آن با %5/8افزایش )2000(زهیر و همکاران . کردندکاربرد اوره گزارش

در آزمایشی بر روي ) 1385(درزي و همکاران . ازتوباکتر و سودوموناس تلقیح شده بود را گزارش کردند

همچنین . رازیانه گزارش کردند که کود زیستی بیوفسفات بر روي صفت ارتفاع گیاه اثر معنی داري دارد

نتایج مقایسه ). 1جدول(مشاهده شد % 5نیتروژن اختالف معنی داري در سطح آماري سطوح کود بین رد

نیتروژن در هکتار با کیلوگرم 161مربوط به تیمار بوته باالترین میزان ارتفاع) 2جدول (میانگین نشان داد

. بود%5/14ر داراي افزایشمتسانتی 25/131با ) بدون مصرف(متر که نسبت به تیمار شاهدسانتی 41/152

ها به علت تأثیر کود نیتروژن روي رشد طولی سلولهمی توان نتیجه گیري کرد که این افزایش ارتفاع ب

هاي ساقه گردیده ویژه میانگره هاي ساقه می باشد که باعث افزایش سرعت تقسیم سلولی و رشد سلول

ین ارتفاع زیاد گیاه از طریق افزایش مواد ذخیره اي همچن. و در نتیجه ارتفاع بوته افزایش پیدا می کند

ساقه، سبب می گردد که در طول دوره پر شدن دانه تأمین مواد پرورده افزایش یافته و از این طریق منجر

).26(به افزایش عملکرد دانه می شود

درصد روغن

. اهمیت گیاه آفتابگردان دارد و نقش مهمی در تولید وباشد ترین صفت گیاه آفتابگردان میاین صفت مهم

و کود بر همکنش باکتري هاي محرك رشدنشان داد که 1نتایج تجزیه واریانس این صفت نیز در جدول

جدول (طور که از نتایج مقایسه میانگین مشخص است همان. معنی دار بود% 5نیتروژن در سطح آماري

اي را داري یک روند افزاینده) و بیوفسفر نیتروکسین(این صفت در سطوح باکتري هاي محرك رشد) 2

کیلوگرم یک روند کاهشی را داشته است که این 161در سطوح کودي نیتروژن داشته و در انتها در سطح

تیمار . نشان می دهد افزایش بیش از حد کود نیتروژن سبب کاهش درصد روغن در آفتابگردان می شود

و 54وند خوبی را داشت و برترین تیمار در سطوح کودي یک ر) بیوفسفر+نیتروکسین(کود تلفیقی

روغن به دست آمد که براي افزایش %8/43و 4/43کیلوگرم نیتروژن در هکتار با مقادیر به ترتیب 108

می توان نتیجه گرفت که در تیمار تلقیح شده به باکتري هاي . این صفت برترین تیمار تشخیص داده شد

ت به تیمار شاهد افزایش داشته است ولی چون با افزایش میزان کود محرك رشد درصد روغن نسب

نیتروژن درصد روغن کاهش می یابد، این افزایش ناچیز درصد روغن توسط باکتري ها نمی تواند از

www.SID.ir

Archive

of S

ID

309 1390بهار ، 3، شمارهپنجمیافته هاي نوین کشاورزي، سال

) 2003(شهاتا و خواز. کاهش درصد روغن در اثر افزایش بیش از حد کود نیتروژن جلوگیري کند

بالمی و چاپمن . ن آفتابگردان را با کاربرد کودهاي زیستی گزارش کردندافزایش معنی دار درصد روغ

طی نتایج خودنشان دادند که با افزایش بیش از حد مصرف کود )1997(و گائور و همکاران)1980(

.نیتروژن درصد روغن دانه کاهش می یابد

درصد پروتئین

باکتري هاي محرك رشد که تفاوت معنی داري بین طور که نتایج جدول تجزیه واریانس نشان دادمانه

صفت مذکور واکنش متفاوتی در سطوح مختلف براي افزایش در صد پروتیئن وجود ندارد، عالوه بر این،

نتایج مقایسه میانگین . )1جدول (بود % 1و داراي تأثیر معنی داري در سطح آماري کود نیتروژن نشان داد

در بین . مصرف کود نیتروژن مقدار پروتئین دانه نیز افزایش می یابد افزایشبا) 2جدول (نشان داد

با مقدار در هکتارکیلوگرم نیتروژن 161در سطحسطوح کود نیتروژن باالترین میزان پروتئین دانه

این نشان می دهد کاربرد تیمار به دست آمد% 43/19و کمترین مقدار در سطح شاهد با 82/22%

گودینگ .پروتئین نسبت به تیمار شاهد شده است %86/14نیتروژن در هکتار باعث افزایش کیلوگرم 161

اظهار داشتند که پتانسیل ژنتیکی ارقام در جذب و انتقال نیتروژن متفاوت است و ) 1997(و همکاران

معلوم . داشت ارقامی که بتوانند نیتروژن بیشتري به دانه منتقل کنند، میزان پروتئین دانه بیشتري خواهند

زیادي پژوهشگراناین نتایج با نتایج که دادن کود نیتروژنه سبب افزایش پروتئین دانه می شوداست هشد

و وق و ) 1975(و همکاران مانتی ،)1991(حیرماس و همکاران ،)1980(چاپمن و بالمی از جمله

آن است که کاربرد باکتري هاي به طور کلی نتایج این تحقیق حاکی از .داشتمطابقت) 1991(همکاران

محرك رشد که حاوي ریزموجودات باکتریایی می باشد، به تنهایی یا با تلفیق با کود نیتروژن در بهبود

. ویژگی هاي رشدي و عملکرد گیاه آفتابگردان، تآثیر مثبتی داشته است

پروتئین در آفتابگرداندرصدن ودرصد روغارتفاع بوته،عملکردزیستی،تجزیه واریانس عملکرد دانه،: 1جدول

دانهعملکرد زیستیعملکرد ارتفاع بوته درصد روغن درصد پروتئین

درجه

آزادي

منابع تغییرات

ns476/0

ns022/0

ns333/25

15/463822ns

172/743ns

2 تکرار

ns743/4

ns686/18

**055/1683 58/11147007

**672/954067

**3 کود زیستی

**857/25

ns546/19

*555/1000 74/3086578

* *283/183002

*3 کود نیتروژن

ns366/3

*287/16

ns203/382

50/1074477ns

047/50456ns

9 زیستی وزیستی

160/5 573/7 244/257 86/611303 977/59265 30 خطا

02/10 78/6 15/11 12/16 71/14 - (%)ضریب تغییرات

n.s،*معنی دار، معنی دار در سطح احتمال پنج و یک درصدبه ترتیب غیر :**و

www.SID.ir

Archive

of S

ID

1390بهار ، 3، شمارهپنجمیافته هاي نوین کشاورزي، سال 310

ساده و متقابل تیمارهاي آزمایشی بر روي صفات مورد اندازه گیريمقایسه میانگین اثرات: 2جدول

درصد

(%)پروتئین

درصد

(%)روغن

ارتفاع

)cm(بوته

زیستیعملکرد

)کیلوگرم در هکتار(

دانهعملکرد

)کیلوگرم در هکتار(

تیمار

کود زیستی

1/19 a 85/38 b b83/126 5840c c1850 )بدون کود(شاهد

98/20 a ab 49/40 a58/149 7007ab ab2335 نیتروکسین

16/20 a a 70/41 a25/145 6452bc b2196 بیوفسفر

8/21 a ab 23/41 a66/153 7240a a2516 )بیوفسفر و نیتروکسین(تلفیقی

کود نیتروژن

43/19 c b92/38 b25/131 6193b b2058 )بدون کود(شاهد

24/20 cb abc40/41 ab58/143 6565ab ab2218 کیلوگرم نیتروژن54

33/21 ab a74/41 a08/148 6774ab ab2296 کیلوگرم نیتروژن108

82/22 a ab22/40 a41/152 7009a a2351 کیلوگرم نیتروژن161

نیتروژن وکود زیستی

19b d 16/36 120d 5710e f1662 )بدون کود(شاهد

87/20 ab abcd26/40 08/122 d 5963de def1911 کیلوگرم نیتروژن54

2/21 ab abc 60/41 36/126 abcd 5639e e1795 کیلوگرم نیتروژن108

87/22 ab cd 40/37 66/130 cd 6051cd cdef2032 کیلوگرم نیتروژن161

03/20 ab a 93/42 132bcd 5931bcd bcd2212 نیتروکسین

73/20 ab abcd40/39 33/152 abc 6612abcd bcd2337 کیلوگرم نیتروژن54و نیتروکسین

17/21 b abcd40/38 31/154 abc 7736a bcd2375 کیلوگرم نیتروژن108و نیتروکسین

27/22 ab abcd23/41 19/159 abc 7748a abc2416 کیلوگرم نیتروژن161و نیتروکسین

2/19 b cd 76/39 66/139 abcd 5652de cde2044 بیوفسفر

3/20 ab ab 53/42 146abcd 6457abc bcd2108 کیلوگرم نیتروژن54و بیوفسفر

8/21 ab a 16/43 10/150 abcd 6977abcd cdef2274 کیلوگرم نیتروژن108و بیوفسفر

43/22 ab abcd36/41 33/165 ab 6723abcd bcd2358 کیلوگرم نیتروژن161و بیوفسفر

5/19 ab cd 83/36 33/169 a 7227ab bcd2316 تلفیقی

73/21 ab a 40/43 18/167 a 6619abcd bcd2350 کیلوگرم نیتروژن54و تلفیقی

23/22 ab a 80/43 33/165 ab 7266ab ab2563 کیلوگرم نیتروژن108و تلفیقی

73/23 a cd 90/40 168a 7848a a2837 کیلوگرم نیتروژن161و تلفیقی

میانگین هاي با حروف متفاوت معنی دار در سطح احتمال پنج درصد دارنددر هر ستون،

منابع

.انتشارات چهاد دانشگاهی مشهد. کاربرد کودهاي زیستی در کشاورزي پایدار .1375.ع،و کوچکی.آستارایی، ع- 1

برBradyrhizobiumبرهمکنش باکتري هاي حل کننده فسفات و . 1386. ن،و علی اصغرزاده. راثی پور، ل- 2

. مجله علوم و فنون کشاورزي و منابع طیعی. شاخص هاي رشد، غده بندي و جذب برخی از عناصر غذایی در سویا

40:53 -65.

www.SID.ir

Archive

of S

ID

311 1390بهار ، 3، شمارهپنجمیافته هاي نوین کشاورزي، سال

بررسی اثرات مایه هاي تلقیح آزوسپیریلوم، ازتوباکتر، پسودوموناس و مزوریزوبیوم بر رشد و .1387. رخزادي، الف- 3

دانشگاه آزاد اسالمی واحد . فیزیولوژي گیاهان زراعی - رساله دکتري رشته زراعت). .Cicer arietium L(عملکرد نخود

.علوم تحقیقات تهران

بررسی کاربرد کودهاي زیستی بر عملکرد و اجزاء .1385. ف،وسفیدکن. ، رجالی، ف.، قالوند، ا.ت. درزي، م- 4

.292- 276): 4(22. تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران) Foeniculum vulgar Mill(عملکرد گیاه دارویی رازیانه

انتشارات مؤسسه اصالح و تهیه نهال و بذر، بخش . گزارش پژوهش آفتابگردان .1376.م،و جعفري. عرشی، ي- 5

.تحقیقات دانه هاي روغنی، کرج

خالصه مقاالت دومین . هاها و محدودیتمزیت: کاربرد کودهاي زیستی .1386.ر. ح،و عشقی زاده. ح. معلم، ا- 6

.47گرگان ص . همایش ملی بوم شناسی ایران

7- Anjum, M. A ., Sajjad, M. R ., Akhtar, N., Qureshi, M. A., jami, A. R. and Hasan, M. 2007. Response of Cotton to plant growth promoting rhizobacteria (PGPR) inoculation under different levels of nitrogen. journal of Agriculture Research, 45(2): 135-143.8- Bauer, A. and Black, A. L. 1994. Quantification of the effect of soil organic matter content on soil productivity. Soil Science of society of american Jornal, 58: 185-193.9- Basu, M., Bhadoria, P. B. S. and Mahapatra, S. C. 2008. Growth, nitrogen fixation, yield and kernel quality of peanut in response to lim, organic and inorganic fertilizer levels. Bioresource Technology. 99: 4675-4683.10- Balnik, S. and Dey, B. K. 1982. Available phosphate content of and alluvial soil as influenced by inoculation of some isolated phosphate . Solubilizing Microorganisms. Plant Soil69: 353-364.11- Blamey, F. P. C. and Chapman, J. 1980. Protein, oil and energy yield of sunflower as affected by N and P fertilization. Agron. j. 73: 583-587.12- Boddy, R. M. and Dobereiner, J. 1994.Biological nitrogen fixation associated whith graminaceous plants. Pp. 119-135 in:Azospirillum /plant association.Ee., Okon, Y., CRC13- Bohlool, B. B., Ladha, J. K., Garrity, D. P. and Georg, T. 1992. Biological nitrogen fixation for sustainable agriculture: a perspective. Plant Soil 141: 1-11.14- Chandrasekar, B. R., Ambrose, G. and Jayabalan, N. 2005. Influence of biofertilizers and nitrogen source level on the growth and yield of Echinochloa frumentacea (Roxb) Link. Journal of Agricultural Technology. 1: 2.223-234.15- Chang, S. F. and Zubriski, J. S. 1978. Effects of nitrogen fertilizer of produttion of irrigated Sunflower .plant uptak of nitrogen, and on water use. Proc. 8th Int. Sunflower conf., Minneapolis: 400-409.16- Debaeke, P., Cabelgenn, M., Hilaire, A. and Raffaillac, D. 1998. Crop management system for rainfed and irrigated sunflower (Helianthus annuus) in south-western France. J. Agric. Sci., Camb.131: 171-185..17- Gagnon, B., Simard, R. R., Robitaille, R., Goulet, M. and Rioux, R. 1997. Effect of compost and inorganic fertilizer on spring wheat growth and N uptake. Canadian Journal of soil Science, 77: 1369-138418- Hiremath, B. R., Biradar, D. P. and Hunshal, C. S. 1991. Effect of nitrogen and phosphorus on oil and protein content of sunflower seeds. Orissa. J. Agric. Research. 4: 214-215.19- Kader, M. A. 2002. Effects of Azotobacter inoculants on the yield nitrogen uptake by wheat. Journal of Biological Sciences. 2: 259-261.20- Khan, M . S. and Zaidi, A. 2007. Synergistic Effects of the Inoculation with Plant Growth-Promoting Rhizobacteria and an Arbuscular Mycorrhizal Fungs on the performance of Wheat. Turkish Journal of Agriculture and. 31: 35-362.21- Mandel, A., Patra, A. K., Singh, D., Swarup, A. and Ebhin Masto, R. 2007. Effect of long-term application of manure and fertilizer on biological and biochemical activities in soil during crops development stages. Bioresource Technology. 98: 3585-3592.22- Malavia, D. D., Dudhatara, M. G., Vyas, M. N. and Mathukia, R. K. 1998. Direct and residual effect on farm yard manure, irrigation and fertilizer on rating season groundnut (Arachis hypogaea) summer pearl millet (pennnisetum glaucoma) cropping sequence. Indian Journal of Agricultural Science, 68, 117- 118.23- Mikhailouskaya, N. 2006. The effect of flax seed inoculation by Azospirillum brasilense on flax yield and its quality. Plant and Soil Enviroment, 52 (9): 402-406.24- Montti, M. 1975. Effect of application of increasing rates of nitrogen, phosphorus and potassium. Annali della Facolta di Agraria, Universita Degli Studi di Perugia. pp. 341-354.

www.SID.ir

Archive

of S

ID

1390بهار ، 3، شمارهپنجمیافته هاي نوین کشاورزي، سال 312

25- Munir, M. A., Malik, M. A. and Saleem, M. F. 2007. Impact of integration of crop maturing and nitrogen application on growth, yield and quality of spring planted sunflower (Helianthua annuus L.). Pakistan Journal of Botany. 39: 2. 441-449.26-Morrison, J. M., Voldenge, H. D. and Cober, E. R. 1999. Physiological changes from 58 years of genetic improvement of short-season soybean cultivares in Canada. Agronomy Journal. 91:658-689.27- Njafvand, S., Alemzadeh, N. and Ansari, F. 2008. Effect of different level of nitrogen fertilizer with two types of bio-fertilizer on growth and yield of two cultivars of tomato (Lycopersicon esculentum Mill). Journal of Plant Science. 7(8): 757-761.28- Neumann, G., Massoneau, A., Martinoida, E. and Rombeld, V. 1999. Physilogical adoption phosphorus deficientcy during proteoid root development in whith Lupin. Plant 208. 373-382.29- Parmer, D. K., Sharma, P. K. and Sharma, T. R. 1998. Integerated nutrient suply system for “ DPP 68” vegetable pea (Pisum sativum var arvense) in dry temprate zone of himachal pradesh. Indian Journal Agriculture Science, 68-86.30 - Patra, A. K., Abbadie, L., Clays-Josserand, A., Degrange, V., Grayston, S. J., Loiseau, P., Loiseau, F. and Mohmood, S. 2005. Effect of grazing on microbial functional groups involved in soil N dynamics. Ecological Monographs. 75: 65-80.31 - Rajendran, K. and Devaraj, P. 2004. Biomass and nutrient distribution and their return of Casuarina equisetifolia inoculated whith biofertilizers in farm land. Biomass and Bioenergy. 26: 235-249.32 - Reynders, L. and Vlassak, K. 1982. Use of Azospirillum brasilense as biofertilizers. Plant and Soil. 66:217-223.33- Rosety, D., Gaur, R. and Juhri, B. N. 2006. Plant growth stage, fertilizer management and bio-inoculation of arbascular mycorrizal fungi and plant growth promoting rhizobacteria affect rhizobacterial community structure in rain-fed wheat field. Soil Biology& Biochemistry. 38: 1111-1120.34- Shata, S. M., Mahmoud, A. and Siam, S. 2007. Improving calcareous soil productivity by intergrated effect of intercropping and fertilizer. Reacerch Journal Agriculture and Biological Sciences, 3: 6. 733-739.35- Shehata, M. M. and EL-Khawas, S. A. 2003. Effect of two biofertilizers on growth parameters ,yield character, nitrogenous components, nucleic acids content, minerals, oil content, protein profiles and DNA banding pattern of sunflower yield. Pakistan Journal of Biologic Sciences 6: 14. 1257-1268.36- Singh, R., Sood, B. K. and Sharma, V. K. 1993. Response of forage maize(Zea mays L.)to Aztobacter inoculation and nitrogen. India Journal of agronomy. 38: 555-558.37- Selosse, M. A., Baudoin, E. and Vandenkoornhyse, P. 2004. Symbiotic microorganism, a key for ecological success and protection of plant. Competes Rendus Biologies. 327: 639-648.38-Soleimanzadeh, H., Habibi, D. and Ardakani, M. R. 2010. Response of sunflower (Helianthus annuus L.) to Inoculation with Azotobacter under different nitrogen levels. American-Eurasian J. Agric. Environ. Sic., 7(3): 265-268, 201039- Shyalaja, J. and Swarajyalakshmi, G. 2004. Response of sunflower (Helianthus annuus) to conjunctive use of organic and chemical fertilizers on yield quality parameters. Indian J. Dry land Agric. Res. and Dev. 19: 88-90.40- Tauer, L. W. 1989. Economic impact of future biological nitrogen fixation technology on United State agriculture. Plant and Soil 114: 133-147.41- Tilak, K. V. B. R., Ranganayaki. N., Pal, K. K., De, R., Saxena, A. K., Shekhar Nautiyal, C., Shilipi Mittal, Tripathi, A. K. and Johri, B. N. 2005. Diversity of plant growth and soil health supporting bacteria. Current Science. 89: 136-150. 42- Vermani, M. V., Kelkar, S. M. and Kamat, M. Y. 1997. Studies in polysaccharide production and growth of Azotobacter vinelandii MTCC 2459, a Plant Rhizosphere Isolate. Letters in Applied Microbial. 24: 379-384.43- Vessey, J. K. 2003. Plant growth promoting rhizobacteria as biofertilizers. Plant Soil. 255: 571-586. 44. Wagh, R. G. S., Thorat, T. and Mane, M. J. 1991. Role of nitrogen fertilization on quality of sunflower. J. Maharashtra Agric. Univ. 16: 136-137.45- Wilson, S. 1999. Crop yield response to deficit irrigation. Plant Cell Invironment. 19: 75-84.46- Wu, S. C., Cao, Z. H., Li, Z. G. and Cheung, K. C. 2005. Effect of biofertilizers containing N-fixer, Pand K solubilizers and AM fungi on maize growth: a greenhouse trial. Geoderma. 125: 155-166.47- Xiaojin, H., Leming, C. and Rong, Z. 2009. Extraction of seed oil by supercritical co2.Journal of food engineering.2009.92:370-376.48- Yazdani, M., Bahmanyar, M. A., Pirdashti, H. and Esmaili, M. A. 2009. Effect of Phosphote solubilization Microorganisms (PSM) and plant Growth promoting Rhizobacteria (PGPR)on Yield and Yield Components o Corn (Zea mays L.). International journal of Biological and Life Science1: 2. Pp: 90-92.

www.SID.ir

Archive

of S

ID

313 1390بهار ، 3، شمارهپنجمیافته هاي نوین کشاورزي، سال

49- Zahir, A. Z., Abbas, S. A., Khalid, A. and Arshad, M. 2000. Substrate depended microbially derived plant hormones for improving growth of maize seeding. Pakistan Journal of Biological Science, 3: 289-291.