- 106 -

Κεφάλαιο 6 Υποδούλωση στον έρωτα (servitium amoris)

Σύνοψη

Τίβουλλος 24 Προπέρτιος 324 Οβίδιος Amores 217

Προαπαιτούμενη γνώση

Τα Κεφάλαια 1 2 3 4 και 5 του παρόντος συγγράμματος

1 Τίβουλλος 24

11 Εισαγωγικό σημείωμαΗ αντιστροφή των κοινωνικά προδιαγεγραμμένων έμφυλων ρόλων βρίσκεται στην καρδιά του ελεγειακού μοτίβου του servitium amoris της αφοσίωσης δηλαδή του ποιητή-εραστή στην αγαπημένη με όρους δουλεί-ας74 Η ελεγεία 24 του Τίβουλλου επεξεργάζεται το μοτίβο αυτό με ευφυή και πλούσιο ρητορικά τρόπο Στην πραγματικότητα οι ελεγείες 23 και 24 φαίνεται πως αποτελούν τα δύο μισά ενός συνόλου κρίνοντας κανείς από τις θεματικές και γλωσσικές ομοιότητες μεταξύ του τέλους και της αρχής των δύο ελεγειών Ο ποιητής βρίσκεται στα δίχτυα μιας νέας αγάπης της Νέμεσης χάριν της οποίας είναι πρόθυμος να εγκαταλείψει όχι μόνο τη Δηλία αλλά και όλα τα ιδανικά του απλού και λιτού ερωτικού βίου στην εξοχή που με τόσο πάθος υπερασπίστηκε στο πρώτο βιβλίο Ο ψόγος πλούτου είναι και εδώ παρών (στ 27-38) ανακαλώντας αναπό-φευκτα την αποκήρυξη του πλουτισμού όπως την είδαμε στην προγραμματική πρώτη ελεγεία του πρώτου βιβλίου Ωστόσο εξίσου παρούσα και έντονη είναι και η διάθεση παραίτησης και συμμόρφωσης από πλευράς ποιητή προς τις επιταγές της ηθικά παρηκμασμένης σύγχρονης κοινωνίας εφόσον αυτό θα τον φέρει πιο κοντά στη Νέμεση

Το ποίημα διακρίνεται για τη συνοχή και την ξεκάθαρη δομή του Μπορούμε να διακρίνουμε τρεις βασικές ενότητες ως εξής

α) στ 1-12 Υποδούλωση στη Νέμεσηβ) στ 13-50 Ψόγος πλούτου και καταδίκη πλεονεξίαςγ) στ 51-60 Υποδούλωση στη ΝέμεσηΌπως εύκολα γίνεται αντιληπτό ο ρόλος του μοτίβου του servitium amoris είναι κομβικής σημασίας για

το ποίημα75 Η αποκήρυξη της πατρογονικής ελευθερίας η οποία διατυπώνεται εμφατικά στο ξεκίνημα του ποιήματος (iam mihi libertas illa paterna vale 2) θέτει τον τόνο συνολικά για όσα ακολουθούν Ο δρόμος προς τη Νέμεση περνά μέσα από τον συμβιβασμό με τον πλουτισμό και την απληστία Ο ποιητής σε σχεδόν αυτο-αναιρετική πορεία αν αναλογιστεί κανείς τις ηθικές και αισθητικές διακηρύξεις του στο πρώτο βιβλίο εγκαταλείπει όχι απλώς την αφοσίωσή του στις Μούσες αλλά ακόμα και στους πατρογονικούς εφέστιους θε-ούς Παρrsquo όλα αυτά όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Maltby laquoτο ύφος του ποιήματος με τη δραματική έναρξη και τα στοιχεία υπερβολής και φαντασίας hellip προειδοποιεί ενάντια στην άκριτη αποδοχή του περιεχομένου τουraquo76

74 Για ενδεικτική βιβλιογραφία σχετικά με το μοτίβο του servitium amoris βλ Κεφάλαιο 2 σημ 35

75 Στο πλαίσιο του συσχετισμού των ελεγειών 23 και 24 αξίζει να σημειωθεί ότι και στην ελεγεία 23 το μοτίβο του servitium amoris κάνει αισθητή την εμφάνισή του μέσω της ιστορίας του θεού Απόλλωνα ο οποίος χάριν του αγαπημέ-νου του Άδμητου υπηρέτησε κοντά του ως δούλος υπομένοντας όλους τους μόχθους και τις αγροτικές εργασίες (στ 11-36) Πρόκειται μάλιστα για τη μοναδική περίπτωση εκτεταμένου μυθολογικού παραδείγματος που απαντά στις ελεγείες του Τίβουλλου

76 Maltby (2002) 416

- 107 -

12 Λατινικό κείμενο

Sic mihi servitium video dominamque paratamiam mihi libertas illa paterna valeservitium sed triste datur teneorque cateniset numquam misero vincla remittit Amoret seu quid merui seu nil peccavimus urit uror io remove saeva puella faceso ego ne possim tales sentire doloresquam mallem in gelidis montibus esse lapisstare vel insanis cautes obnoxia ventisnaufraga quam vasti tunderet unda maris nunc et amara dies et noctis amarior umbra estomnia nunc tristi tempora felle madentnec prosunt elegi nec carminis auctor Apolloilla cava pretium flagitat usque manuite procul Musae si non prodestis amanti non ego vos ut sint bella canenda colonec refero Solisque vias et qualis ubi orbemcomplevit versis Luna recurrit equisad dominam faciles aditus per carmina quaeroite procul Musae si nihil ista valent at mihi per caedem et facinus sunt dona parandane iaceam clausam flebilis ante domumaut rapiam suspensa sacris insignia fanissed Venus ante alios est violanda mihiilla malum facinus suadet dominamque rapacem dat mihi sacrilegas sentiat illa manuso pereat quicumque legit viridesque smaragdoset niveam Tyrio murice tingit ovemhic dat avaritiae causas et Coa puellisvestis et e Rubro lucida concha Mari haec fecere malas hinc clavim ianua sensitet coepit custos liminis esse canissed pretium si grande feras custodia victa estnec prohibent claves et canis ipse tacetheu quicumque dedit formam caelestis avarae quale bonum multis attulit ille malishinc fletus rixaeque sonant haec denique causafecit ut infamis nunc deus esset Amorat tibi quae pretio victos excludis amanteseripiant partas ventus et ignis opes quin tua tunc iuvenes spectent incendia laetinec quisquam flammae sedulus addat aquamheu veniet tibi mors nec erit qui lugeat ullusnec qui det maestas munus in exsequiasat bona quae nec avara fuit centum licet annos vixerit ardentem flebitur ante rogumatque aliquis senior veteres veneratus amoresannua constructo serta dabit tumuloet lsquobenersquo discedens dicet lsquoplacideque quiescasterraque securae sit super ossa levisrsquo vera quidem moneo sed prosunt quid mihi veraillius est nobis lege colendus Amorquin etiam sedes iubeat si vendere avitasite sub imperium sub titulumque Laresquidquid habet Circe quidquid Medea veneni quicquid et herbarum Thessala terra geritet quod ubi indomitis gregibus Venus afflat amoreshippomanes cupidae stillat ab inguine equaesi modo me placido videat Nemesis mea vultumille alias herbas misceat illa bibam

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60

Πίνακας 61 Λατινικό κείμενο ελεγείας 24 του Τίβουλλου

- 108 -

13 Λεξιλόγιο1 servitium -ii (ουδ) = δουλείαparo -avi -atum 1 = προετοιμάζω2 libertas -atis (θηλ) = ελευθερίαpaternus -a -um (επίθ) = πατρικόςvaleo valui (valitum) 2 = υγιαίνω3 tristis -is -e (επίθ) = θλιβερόςteneo -ui -ntum 2 = κρατώcatena -ae (θηλ) = αλυσίδα4 vinclum -i (ουδ) = δεσμός χειροπέδαremitto -misi -missum 3 = χαλαρώνω5 mereo merui meritum 2 = αξίζω μου ταιριάζειpecco -avi -atum 1 = σφάλλωuro ussi ustum 3 = καίω6 removeo -movi -motum 2 = απομακρύνωsaevus -a -um (επίθ) = σκληρόςfax facis (θηλ) = πυρσός7 sentio sensi sensum 4 = αισθάνομαιdolor -oris (αρσ) = πόνος8 malo malui - malle 3 = προτιμώgelidus -a -um (επίθ) = παγωμένοςmons montis (αρσ) = βουνόlapis -idis (αρσ) = πέτρα9 sto steti statum 1 = στέκομαιinsanus -a -um (επίθ) = τρελόςcautes -is (θηλ) = βράχοςobnoxius -a -um (επίθ) = εκτεθειμένος10 naufragus -a -um (επίθ) = που προκαλεί ναυάγιαtundo tutudi tu(n)sum 3 = χτυπώunda -ae (θηλ) = κύμα11 amarus -a -um (επίθ) = πικρόςumbra -ae (θηλ) = σκιά12 fel fellis (ουδ) = χολήmadeo -ui - 2 = στάζω13 prosum -fui - desse = ωφελώauctor -oris (αρσ) = εμπνευστής πάτρωνας14 cavus -a -um (επίθ) = κυρτός άδειοςpretium -ii (ουδ) = αμοιβήflagito -avi -atum 1 = απαιτώ16 bellum -i (ουδ) = πόλεμοςcano cecini cantum 3 = ψάλλω τραγουδώcolo colui cultum 3 = καλλιεργώ17 refero rettuli relatum 3 = αφηγούμαιsol solis (αρσ) = ήλιοςorbis -is (αρσ) = τροχιά18 compleo -evi -etum 2 = ολοκληρώνωverto verti versum 3 = γυρίζωrecurro -curri -cursum 3 = τρέχω πίσω19 aditus -us (αρσ) = πρόσβασηquaero quaesi(v)i quaesitum 3 = αναζητώ ψάχνω21 caedes -is (θηλ) = σφαγήfacinus -oris (ουδ) = έγκλημα22 flebilis -is -e (επίθ) = αξιοθρήνητος23 rapio rapui raptum 3 = αρπάζωsuspendo -pendi -pensum 3 = κρεμώ

- 109 -

sacer sacra sacrum (επίθ) = ιερόςinsigne -is (ουδ) = (εδώ) λατρευτικό αφιέρωμαfanum -i (ουδ) = ιερό ναός 24 violo -avi -atum 1 = προσβάλλω25 suadeo suasi suasum 2 = πείθω προτρέπωrapax rapacis (επίθ) = αρπακτικός26 sacrilegus -a -um (επίθ) = ιερόσυλος27 pereo -ii -itum 4 = χάνομαι εξαφανίζομαιlego legi lectum 3 = μαζεύωviridis -is -e (επίθ) = πράσινοςsmaragdus -i (αρσ) = σμαράγδι28 niveus -a -um (επίθ) = χιονάτος λευκόςmurex muricis (αρσ) = πορφύραtingo tinxi tinctum 3 = βάφω29 avaritia -ae (θηλ) = πλεονεξίαcausa -ae (θηλ) = αιτία30 vestis -is (θηλ) = φόρεμαlucidus -a -um (επίθ) = λαμπερόςconcha -ae (θηλ) = κοχύλι31 clavis -is (θηλ) = κλειδί32 coepi coepisse (ελλειπτικό) = αρχίζωcanis -is (αρσ και θηλ) = σκύλος33 pretium -ii (ουδ) = αμοιβήvinco vici victum 3 = νικώ34 prohibeo -hibui -hibitum 2 = εμποδίζωtaceo -cui -citum 2 = σιωπώ35 caelestis -is -e (επίθ) = ουράνιος εδώ ουσιαστικοποιημένο το επίθετο δηλώνει τον θεόavarus -a -um (επίθ) = άπληστος36 affero attuli allatum 3 = προσθέτωmalum -i (ουδ) = κακό συμφορά37 fletus -us (αρσ) = οδυρμόςsono sonui sonitum 1 = ηχώ38 infamis -is -e (επίθ) = κακόφημος39 excludo -clusi -clusum 3 = αποκλείω40 eripio eripui ereptum 3 = αρπάζωpario peperi partum 3 = γεννώ κερδίζωignis -is (αρσ) = φωτιάopes opum (θηλ συνήθπληθ) = πλούτη41 specto -avi -atum 1 = βλέπωincendium -ii (ουδ) = φωτιάlaetus -a -um (επίθ) = χαρούμενος42 sedulus -a -um (επίθ) = πρόθυμος43 lugeo luxi luctum 2 = θρηνώ44 maestus -a -um (επίθ) = θλιβερόςexsequiae -arum (θηλ) = κηδεία45 vivo vixi vixtum 3 = ζωardeo arsi arsum 2 = καίωfleo flevi fletum 2 = κλαίωrogus -i (αρσ) = νεκρική πυρά47 veneror veneratus sum 1 (αποθ)= τιμώ48 annuus -a -um (επίθ) = ετήσιοςconstruo -trui -tructum 3 = σχηματοποιώ σε σωρό σωρεύωserta -orum (ουδ πληθ) = στεφάνια lt sero (serui) -sertum 2 = πλέκω ενώνωtumulus -i (αρσ) = τύμβος τάφος49 discedo -cessi -cessum 3 = αποχωρώ

- 110 -

placide (επίρ) = ήρεμα γαλήνιαquiesco quievi quietum 3 = αναπαύομαι50 securus -a -um (επίθ) = ήσυχος αμέριμνοςos ossis (ουδ) = οστόlevis -is -e (επίθ) = ελαφρύς51 verus -a -um (επίθ) = αληθινόςmoneo -ui -itum 2 = εδώ προφητεύωprosum -fui -desse = ωφελώ53 sedes -is (θηλ) = εδώ κατοικίαiubeo iussi iussum 2 = διατάζωvendo -didi -ditum 3 = πουλώavitus -a -um (επίθ) = πατρογονικός54 imperium -i (ουδ) = εξουσίαtitulus i (αρσ) = πωλητήριο 55 venenum -i (ουδ) = δηλητήριο56 herba -ae (θηλ) = βότανοgero gessi gestum 3 = παράγω57 indomitus -a -um (επίθ) = αδάμαστοςgrex gregis (αρσ) = κοπάδιafflo -avi -atum 1 = εμπνέω εμφυσώ58 stillo -avi -atum 1 = στάζωinguen -inis (ουδ) = βουβώναςequa -ae (θηλ) = φοράδα59 placidus -a -um (επίθ) = ήρεμοςvultus -us (αρσ) = πρόσωπο βλέμμα60 misceo miscui mixtum ή mistum 2 = ανακατεύωbibo bibi (potum ή potatum) 3 = πίνω

- 111 -

14 Μετάφραση

Έτσι βλέπω για μένα έτοιμες τη σκλαβιά και την κυρά μουέχε γεια τώρα πια πατρική ελευθερία μουΣκλαβιά θλιβερή μού δίνεται και είμαι δεμένος με αλυσίδεςκι ο Έρωτας δεν χαλαρώνει ποτέ τα δεσμά για μένα τον δυστυχή και με καίει είτε έφταιξα σε κάτι είτε είμαι αθώοςΚαίγομαι Αλίμονο σκληρή κοπέλα απομάκρυνε τις δάδες σου Α για να μην μπορώ να νιώθω τέτοιους πόνους πόσο θα προτιμούσα να είμαι μια πέτρα στα παγωμένα βουνάΉ να στέκομαι εκτεθειμένος στους τρελούς ανέμους σαν βράχοςπου τον χτυπάει της απέραντης θάλασσας το κύμα που βυθίζει καράβια Τώρα και η μέρα είναι πικρή και η σκιά της νύχτας ακόμα πιο πικρήΚάθε λεπτό τώρα στάζει από θλιβερή χολήΔεν με ωφελούν οι ελεγείες ούτε ο εμπνευστής της ποίησης Απόλλωνmiddotεκείνη συνεχώς απαιτεί αμοιβή με λυγισμένη την παλάμηΠηγαίνετε μακριά Μούσες αν δεν ωφελείτε τον εραστή Εγώ δεν σας καλλιεργώ για να τραγουδώ πολέμουςούτε αφηγούμαι τις πορείες του Ήλιου και πώς η Σελήνηγυρνάει τrsquo άλογά της κι επιστρέφει όταν ολοκληρώνει την τροχιά τηςΖητώ με τα ποιήματα εύκολη πρόσβαση στην κυρά μουΦύγετε μακριά Μούσες αν δεν έχετε τέτοια δύναμη Όμως εγώ πρέπει να ετοιμάσω δώρα με σφαγές κι εγκλήματαγια να μην ξαπλώνω αξιοθρήνητος μπροστά απrsquo την κλειστή πόρταΉ θα αρπάξω τις προσφορές που κρέμονται στους ιερούς ναούςΑλλά πριν απrsquo τους άλλους πρέπει να προσβάλω την ΑφροδίτηΕκείνη με παρακινεί στο κακό και μου δίνει μια αρπακτική κυρά εκείνη θα νιώσει τα ιερόσυλα χέρια μου Α μακάρι να χαθεί όποιος μαζεύει πράσινα σμαράγδιακαι βάφει το άσπρο μαλλί με πορφύρα απrsquo την ΤύροΑυτός και τα φορέματα από την Κω και το λαμπερό κοχύλιαπό την Ερυθρά θάλασσα δίνουν στις κοπέλες αιτίες για απληστία Αυτά τις έκαναν κακές γιrsquo αυτό η πόρτα ένιωσε το κλειδίκι άρχισε το σκυλί να είναι φύλακας στο κατώφλιΌμως αν φέρεις μεγάλη αμοιβή η φρουρά νικιέταικαι δεν σrsquo εμποδίζουν τα κλειδιά και το σκυλί το ίδιο σωπαίνειΑλίμονο όποιος θεός έδωσε ομορφιά σε άπληστη γυναίκα τι δώρο πρόσθεσε σε πλήθος κακώνΑπό εκεί ηχούν κλάματα και καβγάδες αυτή τελικά είναι η αιτίαπου ο Έρωτας τώρα είναι θεός με κακή φήμηΌμως από σένα που κλείνεις απέξω τους εραστές που νικήθηκαν στην αμοιβήμακάρι ο άνεμος και η φωτιά νrsquo αρπάξουν τα πλούτη που κέρδισεςΝαι τότε οι νέοι χαρούμενοι ας δουν τις φλόγες και κανείς ας μην ρίξει πρόθυμα νερό στη φωτιάΑλίμονο θα σου έρθει ο θάνατος και δεν θα υπάρξει κανείς που θα θρηνήσεικαι κανείς δεν θα προσφέρει δώρα στη θλιβερή κηδεία σουΌμως για όποια υπήρξε καλή κι όχι άπληστη ακόμη κι αν ζήσει εκατό χρόνιαδάκρυα θα χυθούν μπροστά στη νεκρώσιμη πυρά τηςΚαι κάποιος γεροντότερος από σεβασμό για παλιούς έρωτεςκάθε χρόνο θα φέρνει στεφάνια στο μνήμα τηςΑυτός καθώς θα φεύγει θα λέει laquoας αναπαυθείς καλά και ήσυχα κι ας είναι ελαφρύ το χώμα πάνω απrsquo τα αμέριμνα κόκαλά σουraquo Προφητεύω βέβαια την αλήθεια αλλά σε τι με ωφελεί η αλήθειαΠρέπει να φροντίσω τον Έρωτα σύμφωνα με τον νόμο τηςΓιατί αν διατάξει να πουλήσω το προγονικό μου σπίτιπεράστε στην εξουσία του πωλητή και φορέστε πωλητήριο Λάρες μουΘα πιω ότι δηλητήριο έχει η Κίρκη κι ότι η Μήδεια κι ότι βότανο φυτρώνει στη θεσσαλική γηκαι το ιππομανές που στάζει απrsquo την ερωτοχτυπημένη φοράδα όταν η Αφροδίτη εμπνέει έρωτες στrsquo αδάμαστα κοπάδιακαι χίλια άλλα βότανα που θrsquo ανακατέψει εκείνηαρκεί μόνο η Νέμεσίς μου να με κοιτάξει ευνοϊκά

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60

Πίνακας 62 Μετάφραση ελεγείας 24 του Τίβουλλου

- 112 -

15 Σημειώσεις

1-6 Οι εναρκτήριοι έξι στίχοι απηχούν το τέλος της αμέσως προηγούμενης ελεγείας η οποία ολοκληρώθηκε με αναφορά στο θέμα του servitium amoris Έτσι οι ελεγείες 23 και 24 θα προσφέρονται για συν-ανάγνωση ως δύο τμήματα ενός ποιητικού συνόλου

1 servitiumhellipdominam και οι δύο όροι αποτελούν τυπικούς δείκτες του ελεγειακού servitium amoris

2 libertas hellip paterna η υποδούλωση στην αγαπημένη συνεπάγεται την αποκήρυξη της πατρογονικής ελευ-θερίας από πλευράς του ποιητή

3 catenis οι αλυσίδες αποτελούν απαραίτητα σύνεργα της ερωτικής σκλαβιάς

4 misero τυπικό επίθετο για τον ελεγειακό ποιητήvincla επανάληψη της μεταφοράς της αλυσίδας από τον προηγούμενο στίχο

5 urit πρόκειται για το μοτίβο του έρωτα ως φωτιάς Στο πλαίσιο του servitium amoris ενδέχεται να υπάρχει υπαινιγμός στην τιμωρία των δούλων με πυρακτωμένο μέταλλο

6 uror εμφατικά τοποθετημένος στην αρχή του εξαμέτρου ο παθητικός τύπος του ρήματος υποδηλώνει την άμεση πραγματοποίηση του ενεργητικού ρήματος urit στο τέλος του προηγούμενου στίχουsaeva puella πρόκειται για την αγαπημένη του ποιητή στο δεύτερο βιβλίο τη Νέμεση η οποία παραμένει ακόμα ανώνυμηfaces οι δάδες αποτελούν συνηθισμένο όπλο του Έρωτα

8 lapis η πέτρα ή ο βράχος ως σύμβολο έλλειψης συναισθημάτων απαντά ήδη στον Όμηρο Η εικονοποιία του βράχου επαναλαμβάνεται στον αμέσως επόμενο στίχο (cautes 9)

9 insanishellipventis το επίθετο insanus χρησιμοποιείται συχνά με αναφορά σε ανέμους Είναι πιθανός εδώ ένας υπαινιγμός στην τρέλα του έρωτα

10 naufraga μεταφορά του ερωτευμένου ως καραβοτσακισμένου ναύτη Το επίθετο συνήθως χρησιμοποιεί-ται με παθητική σημασία για να δηλώσει τον laquoθαλασσοπνιγμένοraquo τον laquoναυαγισμένοraquo Εδώ έχει ενεργητική σημασία

11 noctishellipumbra η αγρύπνια ανήκει στη συμπτωματολογία του έρωτα

12 felle η χολή που στάζει κορυφώνει τη διαρκώς αυξανόμενη πίκρα του προηγούμενου στίχου (amarahellipamarior 11) και ταυτόχρονα προοικονομεί την αναφορά στα μαγικά φαρμάκια στο τέλος του ποιήματος (στ 55-60)

13-14 Επιμελημένο και προσεκτικά δομημένο δίστιχο Ο εξάμετρος με το παράπονο του ποιητή για την ανεπάρκεια της ελεγειακής ποίησης να τον ανακουφίσει αναφέρεται σε όσα προηγήθηκαν Στον πεντάμετρο η αναφορά στην απληστία της Νέμεσης προετοιμάζει το θέμα της χρησιμότητας της ποίησης για το πώς να κερδίσει την αγαπημένη του το οποίο ακολουθεί (στ 19)

14 cavahellipmanu η απληστία της αγαπημένης αποτελεί σύνηθες παράπονο των ελεγειακών ποιητών (πχ Προπ 3131-4 Οβ Am 18 110)

15 ite procul πρόκειται για μια λειτουργική φράση η οποία ‒εκτός θρησκευτικών συμφραζομένων‒ χρησι-μοποιείται συχνά από τους αυγούστειους ποιητέςsi non prodestis σύμφωνα με την αρχαία λογοτεχνική κριτική η ποίηση θα πρέπει να συνδυάζει την αισθη-τική ευχαρίστηση με τη χρησιμότητα

16 ego vos η παράταξη των δύο αντωνυμιών σε άμεση ακολουθία τονίζει την αντίθεσηbella canenda εδώ η αναφορά γίνεται στο έπος το οποίο έχει ως στόχο την εξύμνηση ηρώων και των πολεμι-κών κατορθωμάτων τους Η διατύπωση παραπέμπει στον εναρκτήριο στίχο της βεργιλιανής Αινειάδας Arma virumque canohellip

- 113 -

17-18 Η αναφορά στην τροχιά του Ήλιου και της Σελήνης υπαινίσσεται το θέμα ενός διδακτικού έπους (όπως πχ το ελληνιστικό διδακτικό έπος του Άρατου με τον τίτλο Φαινόμενα) το οποίο ο ποιητής αρνείται να συν-θέσειversishellipequis στη ρωμαϊκή τέχνη η θεά του φεγγαριού (Luna) όπως και ο Ήλιος η Αυγή και η Νύχτα απει-κονίζεται να οδηγεί ένα άρμα με άλογαrecurrit σπάνια περίπτωση χρήσης οριστικής σε πλάγια ερώτηση (μοναδικό παράδειγμα στον Τίβουλλο)

19 dominam επαναλαμβάνει το dominam του πρώτου στίχου ισχυροποιώντας έτσι την θέση ισχύος της αγαπημένης μέσα στη σχέσηper carmina αποτελεί θεμελιακή ειδολογική σύμβαση της ελεγείας η χρησιμότητα των ποιημάτων προκειμέ-νου ο ποιητής να αποκτήσει πρόσβαση στην καρδιά της αγαπημένης του

20 ite procul Musaehellip η επανάληψη από τον στίχο 15 πλαισιώνει εν είδει ρεφρέν την ενότητα των στίχων

22 flebilis εδώ με την ενεργητική σημασία laquoαυτού που κλαίειraquo Το επίθετο το οποίο αποδίδεται συχνά στον exclusus amator χρησιμοποιείται επίσης και ως προσδιοριστικό της ελεγείας

23-26 Ο ποιητής απειλεί τη θεά Αφροδίτη με ιεροσυλία (Venushellipest violanda mihi 24 sacrilegas sentiat illa manus 26) όχι όμως από δική του θέληση Το παράδοξο έγκειται στο ότι ο ποιητής καταλογίζει ως υπεύθυ-νη την ίδια τη θεά επειδή του πρόσφερε μια άπληστη αγαπημένη (illa malum facinus suadet dominamque rapacem dat mihi 25-6)

25 facinus επαναλαμβάνει το facinus του στίχου 21

26 sacrilegashellip manus τα laquoιερόσυλα χέριαraquo του ποιητή αντιστοιχούν στα laquoάπληστα χέριαraquo της αγαπημένης στον στίχο 14 (cavahellipmanu)

27-38 Η ενότητα αυτή αποτελεί μια διατριβή εναντίον του πλούτου ο οποίος θεωρείται υπαίτιος για την ερωτική απιστία στη Ρώμη

27 virides smaragdos τα πράσινα σμαράγδια πέρα από την ανεκτίμητη αξία τους ταιριάζουν στην πολύ-χρωμη αναφορά στην πορφύρα της Τύρου και το λευκό μαλλίTyriohellipmurice η πορφύρα της Τύρου ήταν περίφημη για το έντονο χρώμα και την εξαιρετική της ποιότητα

29-30 Coa hellip hellipvestis τα υφαντά από το νησί της Κως ήταν εξαιρετικής ποιότητας και διάφανα σαν να ήταν από μετάξι Φορέματα από μετάξι αναφέρονται πολύ συχνά στη ρωμαϊκή ερωτική ελεγεία ως ένδειξη πολυτέλειας και σχεδόν πάντοτε έχουν ερωτικούς υπαινιγμούς

30 Rubrohellipmari δεν πρόκειται για τη σημερινή laquoΕρυθρά Θάλασσαraquo αλλά γιrsquo αυτό που ονομάζουμε laquoΠερ-σικό κόλποraquo lucida concha εννοείται το μαργαριτάρι όχι το κέλυφος του στρειδιού γιrsquo αυτό και laquoλαμπερόraquo

31-34 Τα συνήθη εμπόδια για τον ποιητή στην προσπάθειά του να προσεγγίσει την αγαπημένη του (πόρτα ianua 31 κλειδί clavim 31 claves 34 φρουρά custodia 33 σκύλος canis 32 34) ξεπερνιούνται με τον χρη-ματισμό (pretiumhellipgrande 33)

35 caelestis κατά μίμηση του ομηρικού οὐρανίωνες (θεοί)

37 rixae το ουσιαστικό αυτό αποτελεί τον κατεξοχήν όρο για τους καβγάδες των εραστών

39-44 Τέτοιου είδους απειλές εκτοξεύονται συχνά από τον exclusus amator (πρβ Τίβ 1677-85)

39 pretio επαναλαμβάνει το pretium του στίχου 33

40 ventus et ignis είναι πολύ ταιριαστό η φωτιά (στ 5-6) και ο άνεμος (στ 9) του ερωτικού πάθους που προκάλεσε η Νέμεση να μετατραπούν σε σκληρούς τιμωρούς του πλούτου που τόσο άπληστα συσσώρευσε

41 incendia εξαιρετικά επιτυχημένη επιλογή λόγω αμφισημίας α) φωτιά (κυριολεκτικά) β) φωτιά του πά-θους γ) νεκρική πυρά (βλ στ 43-44)

- 107 -

12 Λατινικό κείμενο

Sic mihi servitium video dominamque paratamiam mihi libertas illa paterna valeservitium sed triste datur teneorque cateniset numquam misero vincla remittit Amoret seu quid merui seu nil peccavimus urit uror io remove saeva puella faceso ego ne possim tales sentire doloresquam mallem in gelidis montibus esse lapisstare vel insanis cautes obnoxia ventisnaufraga quam vasti tunderet unda maris nunc et amara dies et noctis amarior umbra estomnia nunc tristi tempora felle madentnec prosunt elegi nec carminis auctor Apolloilla cava pretium flagitat usque manuite procul Musae si non prodestis amanti non ego vos ut sint bella canenda colonec refero Solisque vias et qualis ubi orbemcomplevit versis Luna recurrit equisad dominam faciles aditus per carmina quaeroite procul Musae si nihil ista valent at mihi per caedem et facinus sunt dona parandane iaceam clausam flebilis ante domumaut rapiam suspensa sacris insignia fanissed Venus ante alios est violanda mihiilla malum facinus suadet dominamque rapacem dat mihi sacrilegas sentiat illa manuso pereat quicumque legit viridesque smaragdoset niveam Tyrio murice tingit ovemhic dat avaritiae causas et Coa puellisvestis et e Rubro lucida concha Mari haec fecere malas hinc clavim ianua sensitet coepit custos liminis esse canissed pretium si grande feras custodia victa estnec prohibent claves et canis ipse tacetheu quicumque dedit formam caelestis avarae quale bonum multis attulit ille malishinc fletus rixaeque sonant haec denique causafecit ut infamis nunc deus esset Amorat tibi quae pretio victos excludis amanteseripiant partas ventus et ignis opes quin tua tunc iuvenes spectent incendia laetinec quisquam flammae sedulus addat aquamheu veniet tibi mors nec erit qui lugeat ullusnec qui det maestas munus in exsequiasat bona quae nec avara fuit centum licet annos vixerit ardentem flebitur ante rogumatque aliquis senior veteres veneratus amoresannua constructo serta dabit tumuloet lsquobenersquo discedens dicet lsquoplacideque quiescasterraque securae sit super ossa levisrsquo vera quidem moneo sed prosunt quid mihi veraillius est nobis lege colendus Amorquin etiam sedes iubeat si vendere avitasite sub imperium sub titulumque Laresquidquid habet Circe quidquid Medea veneni quicquid et herbarum Thessala terra geritet quod ubi indomitis gregibus Venus afflat amoreshippomanes cupidae stillat ab inguine equaesi modo me placido videat Nemesis mea vultumille alias herbas misceat illa bibam

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60

Πίνακας 61 Λατινικό κείμενο ελεγείας 24 του Τίβουλλου

- 108 -

13 Λεξιλόγιο1 servitium -ii (ουδ) = δουλείαparo -avi -atum 1 = προετοιμάζω2 libertas -atis (θηλ) = ελευθερίαpaternus -a -um (επίθ) = πατρικόςvaleo valui (valitum) 2 = υγιαίνω3 tristis -is -e (επίθ) = θλιβερόςteneo -ui -ntum 2 = κρατώcatena -ae (θηλ) = αλυσίδα4 vinclum -i (ουδ) = δεσμός χειροπέδαremitto -misi -missum 3 = χαλαρώνω5 mereo merui meritum 2 = αξίζω μου ταιριάζειpecco -avi -atum 1 = σφάλλωuro ussi ustum 3 = καίω6 removeo -movi -motum 2 = απομακρύνωsaevus -a -um (επίθ) = σκληρόςfax facis (θηλ) = πυρσός7 sentio sensi sensum 4 = αισθάνομαιdolor -oris (αρσ) = πόνος8 malo malui - malle 3 = προτιμώgelidus -a -um (επίθ) = παγωμένοςmons montis (αρσ) = βουνόlapis -idis (αρσ) = πέτρα9 sto steti statum 1 = στέκομαιinsanus -a -um (επίθ) = τρελόςcautes -is (θηλ) = βράχοςobnoxius -a -um (επίθ) = εκτεθειμένος10 naufragus -a -um (επίθ) = που προκαλεί ναυάγιαtundo tutudi tu(n)sum 3 = χτυπώunda -ae (θηλ) = κύμα11 amarus -a -um (επίθ) = πικρόςumbra -ae (θηλ) = σκιά12 fel fellis (ουδ) = χολήmadeo -ui - 2 = στάζω13 prosum -fui - desse = ωφελώauctor -oris (αρσ) = εμπνευστής πάτρωνας14 cavus -a -um (επίθ) = κυρτός άδειοςpretium -ii (ουδ) = αμοιβήflagito -avi -atum 1 = απαιτώ16 bellum -i (ουδ) = πόλεμοςcano cecini cantum 3 = ψάλλω τραγουδώcolo colui cultum 3 = καλλιεργώ17 refero rettuli relatum 3 = αφηγούμαιsol solis (αρσ) = ήλιοςorbis -is (αρσ) = τροχιά18 compleo -evi -etum 2 = ολοκληρώνωverto verti versum 3 = γυρίζωrecurro -curri -cursum 3 = τρέχω πίσω19 aditus -us (αρσ) = πρόσβασηquaero quaesi(v)i quaesitum 3 = αναζητώ ψάχνω21 caedes -is (θηλ) = σφαγήfacinus -oris (ουδ) = έγκλημα22 flebilis -is -e (επίθ) = αξιοθρήνητος23 rapio rapui raptum 3 = αρπάζωsuspendo -pendi -pensum 3 = κρεμώ

- 109 -

sacer sacra sacrum (επίθ) = ιερόςinsigne -is (ουδ) = (εδώ) λατρευτικό αφιέρωμαfanum -i (ουδ) = ιερό ναός 24 violo -avi -atum 1 = προσβάλλω25 suadeo suasi suasum 2 = πείθω προτρέπωrapax rapacis (επίθ) = αρπακτικός26 sacrilegus -a -um (επίθ) = ιερόσυλος27 pereo -ii -itum 4 = χάνομαι εξαφανίζομαιlego legi lectum 3 = μαζεύωviridis -is -e (επίθ) = πράσινοςsmaragdus -i (αρσ) = σμαράγδι28 niveus -a -um (επίθ) = χιονάτος λευκόςmurex muricis (αρσ) = πορφύραtingo tinxi tinctum 3 = βάφω29 avaritia -ae (θηλ) = πλεονεξίαcausa -ae (θηλ) = αιτία30 vestis -is (θηλ) = φόρεμαlucidus -a -um (επίθ) = λαμπερόςconcha -ae (θηλ) = κοχύλι31 clavis -is (θηλ) = κλειδί32 coepi coepisse (ελλειπτικό) = αρχίζωcanis -is (αρσ και θηλ) = σκύλος33 pretium -ii (ουδ) = αμοιβήvinco vici victum 3 = νικώ34 prohibeo -hibui -hibitum 2 = εμποδίζωtaceo -cui -citum 2 = σιωπώ35 caelestis -is -e (επίθ) = ουράνιος εδώ ουσιαστικοποιημένο το επίθετο δηλώνει τον θεόavarus -a -um (επίθ) = άπληστος36 affero attuli allatum 3 = προσθέτωmalum -i (ουδ) = κακό συμφορά37 fletus -us (αρσ) = οδυρμόςsono sonui sonitum 1 = ηχώ38 infamis -is -e (επίθ) = κακόφημος39 excludo -clusi -clusum 3 = αποκλείω40 eripio eripui ereptum 3 = αρπάζωpario peperi partum 3 = γεννώ κερδίζωignis -is (αρσ) = φωτιάopes opum (θηλ συνήθπληθ) = πλούτη41 specto -avi -atum 1 = βλέπωincendium -ii (ουδ) = φωτιάlaetus -a -um (επίθ) = χαρούμενος42 sedulus -a -um (επίθ) = πρόθυμος43 lugeo luxi luctum 2 = θρηνώ44 maestus -a -um (επίθ) = θλιβερόςexsequiae -arum (θηλ) = κηδεία45 vivo vixi vixtum 3 = ζωardeo arsi arsum 2 = καίωfleo flevi fletum 2 = κλαίωrogus -i (αρσ) = νεκρική πυρά47 veneror veneratus sum 1 (αποθ)= τιμώ48 annuus -a -um (επίθ) = ετήσιοςconstruo -trui -tructum 3 = σχηματοποιώ σε σωρό σωρεύωserta -orum (ουδ πληθ) = στεφάνια lt sero (serui) -sertum 2 = πλέκω ενώνωtumulus -i (αρσ) = τύμβος τάφος49 discedo -cessi -cessum 3 = αποχωρώ

- 110 -

placide (επίρ) = ήρεμα γαλήνιαquiesco quievi quietum 3 = αναπαύομαι50 securus -a -um (επίθ) = ήσυχος αμέριμνοςos ossis (ουδ) = οστόlevis -is -e (επίθ) = ελαφρύς51 verus -a -um (επίθ) = αληθινόςmoneo -ui -itum 2 = εδώ προφητεύωprosum -fui -desse = ωφελώ53 sedes -is (θηλ) = εδώ κατοικίαiubeo iussi iussum 2 = διατάζωvendo -didi -ditum 3 = πουλώavitus -a -um (επίθ) = πατρογονικός54 imperium -i (ουδ) = εξουσίαtitulus i (αρσ) = πωλητήριο 55 venenum -i (ουδ) = δηλητήριο56 herba -ae (θηλ) = βότανοgero gessi gestum 3 = παράγω57 indomitus -a -um (επίθ) = αδάμαστοςgrex gregis (αρσ) = κοπάδιafflo -avi -atum 1 = εμπνέω εμφυσώ58 stillo -avi -atum 1 = στάζωinguen -inis (ουδ) = βουβώναςequa -ae (θηλ) = φοράδα59 placidus -a -um (επίθ) = ήρεμοςvultus -us (αρσ) = πρόσωπο βλέμμα60 misceo miscui mixtum ή mistum 2 = ανακατεύωbibo bibi (potum ή potatum) 3 = πίνω

- 111 -

14 Μετάφραση

Έτσι βλέπω για μένα έτοιμες τη σκλαβιά και την κυρά μουέχε γεια τώρα πια πατρική ελευθερία μουΣκλαβιά θλιβερή μού δίνεται και είμαι δεμένος με αλυσίδεςκι ο Έρωτας δεν χαλαρώνει ποτέ τα δεσμά για μένα τον δυστυχή και με καίει είτε έφταιξα σε κάτι είτε είμαι αθώοςΚαίγομαι Αλίμονο σκληρή κοπέλα απομάκρυνε τις δάδες σου Α για να μην μπορώ να νιώθω τέτοιους πόνους πόσο θα προτιμούσα να είμαι μια πέτρα στα παγωμένα βουνάΉ να στέκομαι εκτεθειμένος στους τρελούς ανέμους σαν βράχοςπου τον χτυπάει της απέραντης θάλασσας το κύμα που βυθίζει καράβια Τώρα και η μέρα είναι πικρή και η σκιά της νύχτας ακόμα πιο πικρήΚάθε λεπτό τώρα στάζει από θλιβερή χολήΔεν με ωφελούν οι ελεγείες ούτε ο εμπνευστής της ποίησης Απόλλωνmiddotεκείνη συνεχώς απαιτεί αμοιβή με λυγισμένη την παλάμηΠηγαίνετε μακριά Μούσες αν δεν ωφελείτε τον εραστή Εγώ δεν σας καλλιεργώ για να τραγουδώ πολέμουςούτε αφηγούμαι τις πορείες του Ήλιου και πώς η Σελήνηγυρνάει τrsquo άλογά της κι επιστρέφει όταν ολοκληρώνει την τροχιά τηςΖητώ με τα ποιήματα εύκολη πρόσβαση στην κυρά μουΦύγετε μακριά Μούσες αν δεν έχετε τέτοια δύναμη Όμως εγώ πρέπει να ετοιμάσω δώρα με σφαγές κι εγκλήματαγια να μην ξαπλώνω αξιοθρήνητος μπροστά απrsquo την κλειστή πόρταΉ θα αρπάξω τις προσφορές που κρέμονται στους ιερούς ναούςΑλλά πριν απrsquo τους άλλους πρέπει να προσβάλω την ΑφροδίτηΕκείνη με παρακινεί στο κακό και μου δίνει μια αρπακτική κυρά εκείνη θα νιώσει τα ιερόσυλα χέρια μου Α μακάρι να χαθεί όποιος μαζεύει πράσινα σμαράγδιακαι βάφει το άσπρο μαλλί με πορφύρα απrsquo την ΤύροΑυτός και τα φορέματα από την Κω και το λαμπερό κοχύλιαπό την Ερυθρά θάλασσα δίνουν στις κοπέλες αιτίες για απληστία Αυτά τις έκαναν κακές γιrsquo αυτό η πόρτα ένιωσε το κλειδίκι άρχισε το σκυλί να είναι φύλακας στο κατώφλιΌμως αν φέρεις μεγάλη αμοιβή η φρουρά νικιέταικαι δεν σrsquo εμποδίζουν τα κλειδιά και το σκυλί το ίδιο σωπαίνειΑλίμονο όποιος θεός έδωσε ομορφιά σε άπληστη γυναίκα τι δώρο πρόσθεσε σε πλήθος κακώνΑπό εκεί ηχούν κλάματα και καβγάδες αυτή τελικά είναι η αιτίαπου ο Έρωτας τώρα είναι θεός με κακή φήμηΌμως από σένα που κλείνεις απέξω τους εραστές που νικήθηκαν στην αμοιβήμακάρι ο άνεμος και η φωτιά νrsquo αρπάξουν τα πλούτη που κέρδισεςΝαι τότε οι νέοι χαρούμενοι ας δουν τις φλόγες και κανείς ας μην ρίξει πρόθυμα νερό στη φωτιάΑλίμονο θα σου έρθει ο θάνατος και δεν θα υπάρξει κανείς που θα θρηνήσεικαι κανείς δεν θα προσφέρει δώρα στη θλιβερή κηδεία σουΌμως για όποια υπήρξε καλή κι όχι άπληστη ακόμη κι αν ζήσει εκατό χρόνιαδάκρυα θα χυθούν μπροστά στη νεκρώσιμη πυρά τηςΚαι κάποιος γεροντότερος από σεβασμό για παλιούς έρωτεςκάθε χρόνο θα φέρνει στεφάνια στο μνήμα τηςΑυτός καθώς θα φεύγει θα λέει laquoας αναπαυθείς καλά και ήσυχα κι ας είναι ελαφρύ το χώμα πάνω απrsquo τα αμέριμνα κόκαλά σουraquo Προφητεύω βέβαια την αλήθεια αλλά σε τι με ωφελεί η αλήθειαΠρέπει να φροντίσω τον Έρωτα σύμφωνα με τον νόμο τηςΓιατί αν διατάξει να πουλήσω το προγονικό μου σπίτιπεράστε στην εξουσία του πωλητή και φορέστε πωλητήριο Λάρες μουΘα πιω ότι δηλητήριο έχει η Κίρκη κι ότι η Μήδεια κι ότι βότανο φυτρώνει στη θεσσαλική γηκαι το ιππομανές που στάζει απrsquo την ερωτοχτυπημένη φοράδα όταν η Αφροδίτη εμπνέει έρωτες στrsquo αδάμαστα κοπάδιακαι χίλια άλλα βότανα που θrsquo ανακατέψει εκείνηαρκεί μόνο η Νέμεσίς μου να με κοιτάξει ευνοϊκά

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60

Πίνακας 62 Μετάφραση ελεγείας 24 του Τίβουλλου

- 112 -

15 Σημειώσεις

1-6 Οι εναρκτήριοι έξι στίχοι απηχούν το τέλος της αμέσως προηγούμενης ελεγείας η οποία ολοκληρώθηκε με αναφορά στο θέμα του servitium amoris Έτσι οι ελεγείες 23 και 24 θα προσφέρονται για συν-ανάγνωση ως δύο τμήματα ενός ποιητικού συνόλου

1 servitiumhellipdominam και οι δύο όροι αποτελούν τυπικούς δείκτες του ελεγειακού servitium amoris

2 libertas hellip paterna η υποδούλωση στην αγαπημένη συνεπάγεται την αποκήρυξη της πατρογονικής ελευ-θερίας από πλευράς του ποιητή

3 catenis οι αλυσίδες αποτελούν απαραίτητα σύνεργα της ερωτικής σκλαβιάς

4 misero τυπικό επίθετο για τον ελεγειακό ποιητήvincla επανάληψη της μεταφοράς της αλυσίδας από τον προηγούμενο στίχο

5 urit πρόκειται για το μοτίβο του έρωτα ως φωτιάς Στο πλαίσιο του servitium amoris ενδέχεται να υπάρχει υπαινιγμός στην τιμωρία των δούλων με πυρακτωμένο μέταλλο

6 uror εμφατικά τοποθετημένος στην αρχή του εξαμέτρου ο παθητικός τύπος του ρήματος υποδηλώνει την άμεση πραγματοποίηση του ενεργητικού ρήματος urit στο τέλος του προηγούμενου στίχουsaeva puella πρόκειται για την αγαπημένη του ποιητή στο δεύτερο βιβλίο τη Νέμεση η οποία παραμένει ακόμα ανώνυμηfaces οι δάδες αποτελούν συνηθισμένο όπλο του Έρωτα

8 lapis η πέτρα ή ο βράχος ως σύμβολο έλλειψης συναισθημάτων απαντά ήδη στον Όμηρο Η εικονοποιία του βράχου επαναλαμβάνεται στον αμέσως επόμενο στίχο (cautes 9)

9 insanishellipventis το επίθετο insanus χρησιμοποιείται συχνά με αναφορά σε ανέμους Είναι πιθανός εδώ ένας υπαινιγμός στην τρέλα του έρωτα

10 naufraga μεταφορά του ερωτευμένου ως καραβοτσακισμένου ναύτη Το επίθετο συνήθως χρησιμοποιεί-ται με παθητική σημασία για να δηλώσει τον laquoθαλασσοπνιγμένοraquo τον laquoναυαγισμένοraquo Εδώ έχει ενεργητική σημασία

11 noctishellipumbra η αγρύπνια ανήκει στη συμπτωματολογία του έρωτα

12 felle η χολή που στάζει κορυφώνει τη διαρκώς αυξανόμενη πίκρα του προηγούμενου στίχου (amarahellipamarior 11) και ταυτόχρονα προοικονομεί την αναφορά στα μαγικά φαρμάκια στο τέλος του ποιήματος (στ 55-60)

13-14 Επιμελημένο και προσεκτικά δομημένο δίστιχο Ο εξάμετρος με το παράπονο του ποιητή για την ανεπάρκεια της ελεγειακής ποίησης να τον ανακουφίσει αναφέρεται σε όσα προηγήθηκαν Στον πεντάμετρο η αναφορά στην απληστία της Νέμεσης προετοιμάζει το θέμα της χρησιμότητας της ποίησης για το πώς να κερδίσει την αγαπημένη του το οποίο ακολουθεί (στ 19)

14 cavahellipmanu η απληστία της αγαπημένης αποτελεί σύνηθες παράπονο των ελεγειακών ποιητών (πχ Προπ 3131-4 Οβ Am 18 110)

15 ite procul πρόκειται για μια λειτουργική φράση η οποία ‒εκτός θρησκευτικών συμφραζομένων‒ χρησι-μοποιείται συχνά από τους αυγούστειους ποιητέςsi non prodestis σύμφωνα με την αρχαία λογοτεχνική κριτική η ποίηση θα πρέπει να συνδυάζει την αισθη-τική ευχαρίστηση με τη χρησιμότητα

16 ego vos η παράταξη των δύο αντωνυμιών σε άμεση ακολουθία τονίζει την αντίθεσηbella canenda εδώ η αναφορά γίνεται στο έπος το οποίο έχει ως στόχο την εξύμνηση ηρώων και των πολεμι-κών κατορθωμάτων τους Η διατύπωση παραπέμπει στον εναρκτήριο στίχο της βεργιλιανής Αινειάδας Arma virumque canohellip

- 113 -

17-18 Η αναφορά στην τροχιά του Ήλιου και της Σελήνης υπαινίσσεται το θέμα ενός διδακτικού έπους (όπως πχ το ελληνιστικό διδακτικό έπος του Άρατου με τον τίτλο Φαινόμενα) το οποίο ο ποιητής αρνείται να συν-θέσειversishellipequis στη ρωμαϊκή τέχνη η θεά του φεγγαριού (Luna) όπως και ο Ήλιος η Αυγή και η Νύχτα απει-κονίζεται να οδηγεί ένα άρμα με άλογαrecurrit σπάνια περίπτωση χρήσης οριστικής σε πλάγια ερώτηση (μοναδικό παράδειγμα στον Τίβουλλο)

19 dominam επαναλαμβάνει το dominam του πρώτου στίχου ισχυροποιώντας έτσι την θέση ισχύος της αγαπημένης μέσα στη σχέσηper carmina αποτελεί θεμελιακή ειδολογική σύμβαση της ελεγείας η χρησιμότητα των ποιημάτων προκειμέ-νου ο ποιητής να αποκτήσει πρόσβαση στην καρδιά της αγαπημένης του

20 ite procul Musaehellip η επανάληψη από τον στίχο 15 πλαισιώνει εν είδει ρεφρέν την ενότητα των στίχων

22 flebilis εδώ με την ενεργητική σημασία laquoαυτού που κλαίειraquo Το επίθετο το οποίο αποδίδεται συχνά στον exclusus amator χρησιμοποιείται επίσης και ως προσδιοριστικό της ελεγείας

23-26 Ο ποιητής απειλεί τη θεά Αφροδίτη με ιεροσυλία (Venushellipest violanda mihi 24 sacrilegas sentiat illa manus 26) όχι όμως από δική του θέληση Το παράδοξο έγκειται στο ότι ο ποιητής καταλογίζει ως υπεύθυ-νη την ίδια τη θεά επειδή του πρόσφερε μια άπληστη αγαπημένη (illa malum facinus suadet dominamque rapacem dat mihi 25-6)

25 facinus επαναλαμβάνει το facinus του στίχου 21

26 sacrilegashellip manus τα laquoιερόσυλα χέριαraquo του ποιητή αντιστοιχούν στα laquoάπληστα χέριαraquo της αγαπημένης στον στίχο 14 (cavahellipmanu)

27-38 Η ενότητα αυτή αποτελεί μια διατριβή εναντίον του πλούτου ο οποίος θεωρείται υπαίτιος για την ερωτική απιστία στη Ρώμη

27 virides smaragdos τα πράσινα σμαράγδια πέρα από την ανεκτίμητη αξία τους ταιριάζουν στην πολύ-χρωμη αναφορά στην πορφύρα της Τύρου και το λευκό μαλλίTyriohellipmurice η πορφύρα της Τύρου ήταν περίφημη για το έντονο χρώμα και την εξαιρετική της ποιότητα

29-30 Coa hellip hellipvestis τα υφαντά από το νησί της Κως ήταν εξαιρετικής ποιότητας και διάφανα σαν να ήταν από μετάξι Φορέματα από μετάξι αναφέρονται πολύ συχνά στη ρωμαϊκή ερωτική ελεγεία ως ένδειξη πολυτέλειας και σχεδόν πάντοτε έχουν ερωτικούς υπαινιγμούς

30 Rubrohellipmari δεν πρόκειται για τη σημερινή laquoΕρυθρά Θάλασσαraquo αλλά γιrsquo αυτό που ονομάζουμε laquoΠερ-σικό κόλποraquo lucida concha εννοείται το μαργαριτάρι όχι το κέλυφος του στρειδιού γιrsquo αυτό και laquoλαμπερόraquo

31-34 Τα συνήθη εμπόδια για τον ποιητή στην προσπάθειά του να προσεγγίσει την αγαπημένη του (πόρτα ianua 31 κλειδί clavim 31 claves 34 φρουρά custodia 33 σκύλος canis 32 34) ξεπερνιούνται με τον χρη-ματισμό (pretiumhellipgrande 33)

35 caelestis κατά μίμηση του ομηρικού οὐρανίωνες (θεοί)

37 rixae το ουσιαστικό αυτό αποτελεί τον κατεξοχήν όρο για τους καβγάδες των εραστών

39-44 Τέτοιου είδους απειλές εκτοξεύονται συχνά από τον exclusus amator (πρβ Τίβ 1677-85)

39 pretio επαναλαμβάνει το pretium του στίχου 33

40 ventus et ignis είναι πολύ ταιριαστό η φωτιά (στ 5-6) και ο άνεμος (στ 9) του ερωτικού πάθους που προκάλεσε η Νέμεση να μετατραπούν σε σκληρούς τιμωρούς του πλούτου που τόσο άπληστα συσσώρευσε

41 incendia εξαιρετικά επιτυχημένη επιλογή λόγω αμφισημίας α) φωτιά (κυριολεκτικά) β) φωτιά του πά-θους γ) νεκρική πυρά (βλ στ 43-44)

- 108 -

13 Λεξιλόγιο1 servitium -ii (ουδ) = δουλείαparo -avi -atum 1 = προετοιμάζω2 libertas -atis (θηλ) = ελευθερίαpaternus -a -um (επίθ) = πατρικόςvaleo valui (valitum) 2 = υγιαίνω3 tristis -is -e (επίθ) = θλιβερόςteneo -ui -ntum 2 = κρατώcatena -ae (θηλ) = αλυσίδα4 vinclum -i (ουδ) = δεσμός χειροπέδαremitto -misi -missum 3 = χαλαρώνω5 mereo merui meritum 2 = αξίζω μου ταιριάζειpecco -avi -atum 1 = σφάλλωuro ussi ustum 3 = καίω6 removeo -movi -motum 2 = απομακρύνωsaevus -a -um (επίθ) = σκληρόςfax facis (θηλ) = πυρσός7 sentio sensi sensum 4 = αισθάνομαιdolor -oris (αρσ) = πόνος8 malo malui - malle 3 = προτιμώgelidus -a -um (επίθ) = παγωμένοςmons montis (αρσ) = βουνόlapis -idis (αρσ) = πέτρα9 sto steti statum 1 = στέκομαιinsanus -a -um (επίθ) = τρελόςcautes -is (θηλ) = βράχοςobnoxius -a -um (επίθ) = εκτεθειμένος10 naufragus -a -um (επίθ) = που προκαλεί ναυάγιαtundo tutudi tu(n)sum 3 = χτυπώunda -ae (θηλ) = κύμα11 amarus -a -um (επίθ) = πικρόςumbra -ae (θηλ) = σκιά12 fel fellis (ουδ) = χολήmadeo -ui - 2 = στάζω13 prosum -fui - desse = ωφελώauctor -oris (αρσ) = εμπνευστής πάτρωνας14 cavus -a -um (επίθ) = κυρτός άδειοςpretium -ii (ουδ) = αμοιβήflagito -avi -atum 1 = απαιτώ16 bellum -i (ουδ) = πόλεμοςcano cecini cantum 3 = ψάλλω τραγουδώcolo colui cultum 3 = καλλιεργώ17 refero rettuli relatum 3 = αφηγούμαιsol solis (αρσ) = ήλιοςorbis -is (αρσ) = τροχιά18 compleo -evi -etum 2 = ολοκληρώνωverto verti versum 3 = γυρίζωrecurro -curri -cursum 3 = τρέχω πίσω19 aditus -us (αρσ) = πρόσβασηquaero quaesi(v)i quaesitum 3 = αναζητώ ψάχνω21 caedes -is (θηλ) = σφαγήfacinus -oris (ουδ) = έγκλημα22 flebilis -is -e (επίθ) = αξιοθρήνητος23 rapio rapui raptum 3 = αρπάζωsuspendo -pendi -pensum 3 = κρεμώ

- 109 -

sacer sacra sacrum (επίθ) = ιερόςinsigne -is (ουδ) = (εδώ) λατρευτικό αφιέρωμαfanum -i (ουδ) = ιερό ναός 24 violo -avi -atum 1 = προσβάλλω25 suadeo suasi suasum 2 = πείθω προτρέπωrapax rapacis (επίθ) = αρπακτικός26 sacrilegus -a -um (επίθ) = ιερόσυλος27 pereo -ii -itum 4 = χάνομαι εξαφανίζομαιlego legi lectum 3 = μαζεύωviridis -is -e (επίθ) = πράσινοςsmaragdus -i (αρσ) = σμαράγδι28 niveus -a -um (επίθ) = χιονάτος λευκόςmurex muricis (αρσ) = πορφύραtingo tinxi tinctum 3 = βάφω29 avaritia -ae (θηλ) = πλεονεξίαcausa -ae (θηλ) = αιτία30 vestis -is (θηλ) = φόρεμαlucidus -a -um (επίθ) = λαμπερόςconcha -ae (θηλ) = κοχύλι31 clavis -is (θηλ) = κλειδί32 coepi coepisse (ελλειπτικό) = αρχίζωcanis -is (αρσ και θηλ) = σκύλος33 pretium -ii (ουδ) = αμοιβήvinco vici victum 3 = νικώ34 prohibeo -hibui -hibitum 2 = εμποδίζωtaceo -cui -citum 2 = σιωπώ35 caelestis -is -e (επίθ) = ουράνιος εδώ ουσιαστικοποιημένο το επίθετο δηλώνει τον θεόavarus -a -um (επίθ) = άπληστος36 affero attuli allatum 3 = προσθέτωmalum -i (ουδ) = κακό συμφορά37 fletus -us (αρσ) = οδυρμόςsono sonui sonitum 1 = ηχώ38 infamis -is -e (επίθ) = κακόφημος39 excludo -clusi -clusum 3 = αποκλείω40 eripio eripui ereptum 3 = αρπάζωpario peperi partum 3 = γεννώ κερδίζωignis -is (αρσ) = φωτιάopes opum (θηλ συνήθπληθ) = πλούτη41 specto -avi -atum 1 = βλέπωincendium -ii (ουδ) = φωτιάlaetus -a -um (επίθ) = χαρούμενος42 sedulus -a -um (επίθ) = πρόθυμος43 lugeo luxi luctum 2 = θρηνώ44 maestus -a -um (επίθ) = θλιβερόςexsequiae -arum (θηλ) = κηδεία45 vivo vixi vixtum 3 = ζωardeo arsi arsum 2 = καίωfleo flevi fletum 2 = κλαίωrogus -i (αρσ) = νεκρική πυρά47 veneror veneratus sum 1 (αποθ)= τιμώ48 annuus -a -um (επίθ) = ετήσιοςconstruo -trui -tructum 3 = σχηματοποιώ σε σωρό σωρεύωserta -orum (ουδ πληθ) = στεφάνια lt sero (serui) -sertum 2 = πλέκω ενώνωtumulus -i (αρσ) = τύμβος τάφος49 discedo -cessi -cessum 3 = αποχωρώ

- 110 -

placide (επίρ) = ήρεμα γαλήνιαquiesco quievi quietum 3 = αναπαύομαι50 securus -a -um (επίθ) = ήσυχος αμέριμνοςos ossis (ουδ) = οστόlevis -is -e (επίθ) = ελαφρύς51 verus -a -um (επίθ) = αληθινόςmoneo -ui -itum 2 = εδώ προφητεύωprosum -fui -desse = ωφελώ53 sedes -is (θηλ) = εδώ κατοικίαiubeo iussi iussum 2 = διατάζωvendo -didi -ditum 3 = πουλώavitus -a -um (επίθ) = πατρογονικός54 imperium -i (ουδ) = εξουσίαtitulus i (αρσ) = πωλητήριο 55 venenum -i (ουδ) = δηλητήριο56 herba -ae (θηλ) = βότανοgero gessi gestum 3 = παράγω57 indomitus -a -um (επίθ) = αδάμαστοςgrex gregis (αρσ) = κοπάδιafflo -avi -atum 1 = εμπνέω εμφυσώ58 stillo -avi -atum 1 = στάζωinguen -inis (ουδ) = βουβώναςequa -ae (θηλ) = φοράδα59 placidus -a -um (επίθ) = ήρεμοςvultus -us (αρσ) = πρόσωπο βλέμμα60 misceo miscui mixtum ή mistum 2 = ανακατεύωbibo bibi (potum ή potatum) 3 = πίνω

- 111 -

14 Μετάφραση

Έτσι βλέπω για μένα έτοιμες τη σκλαβιά και την κυρά μουέχε γεια τώρα πια πατρική ελευθερία μουΣκλαβιά θλιβερή μού δίνεται και είμαι δεμένος με αλυσίδεςκι ο Έρωτας δεν χαλαρώνει ποτέ τα δεσμά για μένα τον δυστυχή και με καίει είτε έφταιξα σε κάτι είτε είμαι αθώοςΚαίγομαι Αλίμονο σκληρή κοπέλα απομάκρυνε τις δάδες σου Α για να μην μπορώ να νιώθω τέτοιους πόνους πόσο θα προτιμούσα να είμαι μια πέτρα στα παγωμένα βουνάΉ να στέκομαι εκτεθειμένος στους τρελούς ανέμους σαν βράχοςπου τον χτυπάει της απέραντης θάλασσας το κύμα που βυθίζει καράβια Τώρα και η μέρα είναι πικρή και η σκιά της νύχτας ακόμα πιο πικρήΚάθε λεπτό τώρα στάζει από θλιβερή χολήΔεν με ωφελούν οι ελεγείες ούτε ο εμπνευστής της ποίησης Απόλλωνmiddotεκείνη συνεχώς απαιτεί αμοιβή με λυγισμένη την παλάμηΠηγαίνετε μακριά Μούσες αν δεν ωφελείτε τον εραστή Εγώ δεν σας καλλιεργώ για να τραγουδώ πολέμουςούτε αφηγούμαι τις πορείες του Ήλιου και πώς η Σελήνηγυρνάει τrsquo άλογά της κι επιστρέφει όταν ολοκληρώνει την τροχιά τηςΖητώ με τα ποιήματα εύκολη πρόσβαση στην κυρά μουΦύγετε μακριά Μούσες αν δεν έχετε τέτοια δύναμη Όμως εγώ πρέπει να ετοιμάσω δώρα με σφαγές κι εγκλήματαγια να μην ξαπλώνω αξιοθρήνητος μπροστά απrsquo την κλειστή πόρταΉ θα αρπάξω τις προσφορές που κρέμονται στους ιερούς ναούςΑλλά πριν απrsquo τους άλλους πρέπει να προσβάλω την ΑφροδίτηΕκείνη με παρακινεί στο κακό και μου δίνει μια αρπακτική κυρά εκείνη θα νιώσει τα ιερόσυλα χέρια μου Α μακάρι να χαθεί όποιος μαζεύει πράσινα σμαράγδιακαι βάφει το άσπρο μαλλί με πορφύρα απrsquo την ΤύροΑυτός και τα φορέματα από την Κω και το λαμπερό κοχύλιαπό την Ερυθρά θάλασσα δίνουν στις κοπέλες αιτίες για απληστία Αυτά τις έκαναν κακές γιrsquo αυτό η πόρτα ένιωσε το κλειδίκι άρχισε το σκυλί να είναι φύλακας στο κατώφλιΌμως αν φέρεις μεγάλη αμοιβή η φρουρά νικιέταικαι δεν σrsquo εμποδίζουν τα κλειδιά και το σκυλί το ίδιο σωπαίνειΑλίμονο όποιος θεός έδωσε ομορφιά σε άπληστη γυναίκα τι δώρο πρόσθεσε σε πλήθος κακώνΑπό εκεί ηχούν κλάματα και καβγάδες αυτή τελικά είναι η αιτίαπου ο Έρωτας τώρα είναι θεός με κακή φήμηΌμως από σένα που κλείνεις απέξω τους εραστές που νικήθηκαν στην αμοιβήμακάρι ο άνεμος και η φωτιά νrsquo αρπάξουν τα πλούτη που κέρδισεςΝαι τότε οι νέοι χαρούμενοι ας δουν τις φλόγες και κανείς ας μην ρίξει πρόθυμα νερό στη φωτιάΑλίμονο θα σου έρθει ο θάνατος και δεν θα υπάρξει κανείς που θα θρηνήσεικαι κανείς δεν θα προσφέρει δώρα στη θλιβερή κηδεία σουΌμως για όποια υπήρξε καλή κι όχι άπληστη ακόμη κι αν ζήσει εκατό χρόνιαδάκρυα θα χυθούν μπροστά στη νεκρώσιμη πυρά τηςΚαι κάποιος γεροντότερος από σεβασμό για παλιούς έρωτεςκάθε χρόνο θα φέρνει στεφάνια στο μνήμα τηςΑυτός καθώς θα φεύγει θα λέει laquoας αναπαυθείς καλά και ήσυχα κι ας είναι ελαφρύ το χώμα πάνω απrsquo τα αμέριμνα κόκαλά σουraquo Προφητεύω βέβαια την αλήθεια αλλά σε τι με ωφελεί η αλήθειαΠρέπει να φροντίσω τον Έρωτα σύμφωνα με τον νόμο τηςΓιατί αν διατάξει να πουλήσω το προγονικό μου σπίτιπεράστε στην εξουσία του πωλητή και φορέστε πωλητήριο Λάρες μουΘα πιω ότι δηλητήριο έχει η Κίρκη κι ότι η Μήδεια κι ότι βότανο φυτρώνει στη θεσσαλική γηκαι το ιππομανές που στάζει απrsquo την ερωτοχτυπημένη φοράδα όταν η Αφροδίτη εμπνέει έρωτες στrsquo αδάμαστα κοπάδιακαι χίλια άλλα βότανα που θrsquo ανακατέψει εκείνηαρκεί μόνο η Νέμεσίς μου να με κοιτάξει ευνοϊκά

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60

Πίνακας 62 Μετάφραση ελεγείας 24 του Τίβουλλου

- 112 -

15 Σημειώσεις

1-6 Οι εναρκτήριοι έξι στίχοι απηχούν το τέλος της αμέσως προηγούμενης ελεγείας η οποία ολοκληρώθηκε με αναφορά στο θέμα του servitium amoris Έτσι οι ελεγείες 23 και 24 θα προσφέρονται για συν-ανάγνωση ως δύο τμήματα ενός ποιητικού συνόλου

1 servitiumhellipdominam και οι δύο όροι αποτελούν τυπικούς δείκτες του ελεγειακού servitium amoris

2 libertas hellip paterna η υποδούλωση στην αγαπημένη συνεπάγεται την αποκήρυξη της πατρογονικής ελευ-θερίας από πλευράς του ποιητή

3 catenis οι αλυσίδες αποτελούν απαραίτητα σύνεργα της ερωτικής σκλαβιάς

4 misero τυπικό επίθετο για τον ελεγειακό ποιητήvincla επανάληψη της μεταφοράς της αλυσίδας από τον προηγούμενο στίχο

5 urit πρόκειται για το μοτίβο του έρωτα ως φωτιάς Στο πλαίσιο του servitium amoris ενδέχεται να υπάρχει υπαινιγμός στην τιμωρία των δούλων με πυρακτωμένο μέταλλο

6 uror εμφατικά τοποθετημένος στην αρχή του εξαμέτρου ο παθητικός τύπος του ρήματος υποδηλώνει την άμεση πραγματοποίηση του ενεργητικού ρήματος urit στο τέλος του προηγούμενου στίχουsaeva puella πρόκειται για την αγαπημένη του ποιητή στο δεύτερο βιβλίο τη Νέμεση η οποία παραμένει ακόμα ανώνυμηfaces οι δάδες αποτελούν συνηθισμένο όπλο του Έρωτα

8 lapis η πέτρα ή ο βράχος ως σύμβολο έλλειψης συναισθημάτων απαντά ήδη στον Όμηρο Η εικονοποιία του βράχου επαναλαμβάνεται στον αμέσως επόμενο στίχο (cautes 9)

9 insanishellipventis το επίθετο insanus χρησιμοποιείται συχνά με αναφορά σε ανέμους Είναι πιθανός εδώ ένας υπαινιγμός στην τρέλα του έρωτα

10 naufraga μεταφορά του ερωτευμένου ως καραβοτσακισμένου ναύτη Το επίθετο συνήθως χρησιμοποιεί-ται με παθητική σημασία για να δηλώσει τον laquoθαλασσοπνιγμένοraquo τον laquoναυαγισμένοraquo Εδώ έχει ενεργητική σημασία

11 noctishellipumbra η αγρύπνια ανήκει στη συμπτωματολογία του έρωτα

12 felle η χολή που στάζει κορυφώνει τη διαρκώς αυξανόμενη πίκρα του προηγούμενου στίχου (amarahellipamarior 11) και ταυτόχρονα προοικονομεί την αναφορά στα μαγικά φαρμάκια στο τέλος του ποιήματος (στ 55-60)

13-14 Επιμελημένο και προσεκτικά δομημένο δίστιχο Ο εξάμετρος με το παράπονο του ποιητή για την ανεπάρκεια της ελεγειακής ποίησης να τον ανακουφίσει αναφέρεται σε όσα προηγήθηκαν Στον πεντάμετρο η αναφορά στην απληστία της Νέμεσης προετοιμάζει το θέμα της χρησιμότητας της ποίησης για το πώς να κερδίσει την αγαπημένη του το οποίο ακολουθεί (στ 19)

14 cavahellipmanu η απληστία της αγαπημένης αποτελεί σύνηθες παράπονο των ελεγειακών ποιητών (πχ Προπ 3131-4 Οβ Am 18 110)

15 ite procul πρόκειται για μια λειτουργική φράση η οποία ‒εκτός θρησκευτικών συμφραζομένων‒ χρησι-μοποιείται συχνά από τους αυγούστειους ποιητέςsi non prodestis σύμφωνα με την αρχαία λογοτεχνική κριτική η ποίηση θα πρέπει να συνδυάζει την αισθη-τική ευχαρίστηση με τη χρησιμότητα

16 ego vos η παράταξη των δύο αντωνυμιών σε άμεση ακολουθία τονίζει την αντίθεσηbella canenda εδώ η αναφορά γίνεται στο έπος το οποίο έχει ως στόχο την εξύμνηση ηρώων και των πολεμι-κών κατορθωμάτων τους Η διατύπωση παραπέμπει στον εναρκτήριο στίχο της βεργιλιανής Αινειάδας Arma virumque canohellip

- 113 -

17-18 Η αναφορά στην τροχιά του Ήλιου και της Σελήνης υπαινίσσεται το θέμα ενός διδακτικού έπους (όπως πχ το ελληνιστικό διδακτικό έπος του Άρατου με τον τίτλο Φαινόμενα) το οποίο ο ποιητής αρνείται να συν-θέσειversishellipequis στη ρωμαϊκή τέχνη η θεά του φεγγαριού (Luna) όπως και ο Ήλιος η Αυγή και η Νύχτα απει-κονίζεται να οδηγεί ένα άρμα με άλογαrecurrit σπάνια περίπτωση χρήσης οριστικής σε πλάγια ερώτηση (μοναδικό παράδειγμα στον Τίβουλλο)

19 dominam επαναλαμβάνει το dominam του πρώτου στίχου ισχυροποιώντας έτσι την θέση ισχύος της αγαπημένης μέσα στη σχέσηper carmina αποτελεί θεμελιακή ειδολογική σύμβαση της ελεγείας η χρησιμότητα των ποιημάτων προκειμέ-νου ο ποιητής να αποκτήσει πρόσβαση στην καρδιά της αγαπημένης του

20 ite procul Musaehellip η επανάληψη από τον στίχο 15 πλαισιώνει εν είδει ρεφρέν την ενότητα των στίχων

22 flebilis εδώ με την ενεργητική σημασία laquoαυτού που κλαίειraquo Το επίθετο το οποίο αποδίδεται συχνά στον exclusus amator χρησιμοποιείται επίσης και ως προσδιοριστικό της ελεγείας

23-26 Ο ποιητής απειλεί τη θεά Αφροδίτη με ιεροσυλία (Venushellipest violanda mihi 24 sacrilegas sentiat illa manus 26) όχι όμως από δική του θέληση Το παράδοξο έγκειται στο ότι ο ποιητής καταλογίζει ως υπεύθυ-νη την ίδια τη θεά επειδή του πρόσφερε μια άπληστη αγαπημένη (illa malum facinus suadet dominamque rapacem dat mihi 25-6)

25 facinus επαναλαμβάνει το facinus του στίχου 21

26 sacrilegashellip manus τα laquoιερόσυλα χέριαraquo του ποιητή αντιστοιχούν στα laquoάπληστα χέριαraquo της αγαπημένης στον στίχο 14 (cavahellipmanu)

27-38 Η ενότητα αυτή αποτελεί μια διατριβή εναντίον του πλούτου ο οποίος θεωρείται υπαίτιος για την ερωτική απιστία στη Ρώμη

27 virides smaragdos τα πράσινα σμαράγδια πέρα από την ανεκτίμητη αξία τους ταιριάζουν στην πολύ-χρωμη αναφορά στην πορφύρα της Τύρου και το λευκό μαλλίTyriohellipmurice η πορφύρα της Τύρου ήταν περίφημη για το έντονο χρώμα και την εξαιρετική της ποιότητα

29-30 Coa hellip hellipvestis τα υφαντά από το νησί της Κως ήταν εξαιρετικής ποιότητας και διάφανα σαν να ήταν από μετάξι Φορέματα από μετάξι αναφέρονται πολύ συχνά στη ρωμαϊκή ερωτική ελεγεία ως ένδειξη πολυτέλειας και σχεδόν πάντοτε έχουν ερωτικούς υπαινιγμούς

30 Rubrohellipmari δεν πρόκειται για τη σημερινή laquoΕρυθρά Θάλασσαraquo αλλά γιrsquo αυτό που ονομάζουμε laquoΠερ-σικό κόλποraquo lucida concha εννοείται το μαργαριτάρι όχι το κέλυφος του στρειδιού γιrsquo αυτό και laquoλαμπερόraquo

31-34 Τα συνήθη εμπόδια για τον ποιητή στην προσπάθειά του να προσεγγίσει την αγαπημένη του (πόρτα ianua 31 κλειδί clavim 31 claves 34 φρουρά custodia 33 σκύλος canis 32 34) ξεπερνιούνται με τον χρη-ματισμό (pretiumhellipgrande 33)

35 caelestis κατά μίμηση του ομηρικού οὐρανίωνες (θεοί)

37 rixae το ουσιαστικό αυτό αποτελεί τον κατεξοχήν όρο για τους καβγάδες των εραστών

39-44 Τέτοιου είδους απειλές εκτοξεύονται συχνά από τον exclusus amator (πρβ Τίβ 1677-85)

39 pretio επαναλαμβάνει το pretium του στίχου 33

40 ventus et ignis είναι πολύ ταιριαστό η φωτιά (στ 5-6) και ο άνεμος (στ 9) του ερωτικού πάθους που προκάλεσε η Νέμεση να μετατραπούν σε σκληρούς τιμωρούς του πλούτου που τόσο άπληστα συσσώρευσε

41 incendia εξαιρετικά επιτυχημένη επιλογή λόγω αμφισημίας α) φωτιά (κυριολεκτικά) β) φωτιά του πά-θους γ) νεκρική πυρά (βλ στ 43-44)

- 109 -

sacer sacra sacrum (επίθ) = ιερόςinsigne -is (ουδ) = (εδώ) λατρευτικό αφιέρωμαfanum -i (ουδ) = ιερό ναός 24 violo -avi -atum 1 = προσβάλλω25 suadeo suasi suasum 2 = πείθω προτρέπωrapax rapacis (επίθ) = αρπακτικός26 sacrilegus -a -um (επίθ) = ιερόσυλος27 pereo -ii -itum 4 = χάνομαι εξαφανίζομαιlego legi lectum 3 = μαζεύωviridis -is -e (επίθ) = πράσινοςsmaragdus -i (αρσ) = σμαράγδι28 niveus -a -um (επίθ) = χιονάτος λευκόςmurex muricis (αρσ) = πορφύραtingo tinxi tinctum 3 = βάφω29 avaritia -ae (θηλ) = πλεονεξίαcausa -ae (θηλ) = αιτία30 vestis -is (θηλ) = φόρεμαlucidus -a -um (επίθ) = λαμπερόςconcha -ae (θηλ) = κοχύλι31 clavis -is (θηλ) = κλειδί32 coepi coepisse (ελλειπτικό) = αρχίζωcanis -is (αρσ και θηλ) = σκύλος33 pretium -ii (ουδ) = αμοιβήvinco vici victum 3 = νικώ34 prohibeo -hibui -hibitum 2 = εμποδίζωtaceo -cui -citum 2 = σιωπώ35 caelestis -is -e (επίθ) = ουράνιος εδώ ουσιαστικοποιημένο το επίθετο δηλώνει τον θεόavarus -a -um (επίθ) = άπληστος36 affero attuli allatum 3 = προσθέτωmalum -i (ουδ) = κακό συμφορά37 fletus -us (αρσ) = οδυρμόςsono sonui sonitum 1 = ηχώ38 infamis -is -e (επίθ) = κακόφημος39 excludo -clusi -clusum 3 = αποκλείω40 eripio eripui ereptum 3 = αρπάζωpario peperi partum 3 = γεννώ κερδίζωignis -is (αρσ) = φωτιάopes opum (θηλ συνήθπληθ) = πλούτη41 specto -avi -atum 1 = βλέπωincendium -ii (ουδ) = φωτιάlaetus -a -um (επίθ) = χαρούμενος42 sedulus -a -um (επίθ) = πρόθυμος43 lugeo luxi luctum 2 = θρηνώ44 maestus -a -um (επίθ) = θλιβερόςexsequiae -arum (θηλ) = κηδεία45 vivo vixi vixtum 3 = ζωardeo arsi arsum 2 = καίωfleo flevi fletum 2 = κλαίωrogus -i (αρσ) = νεκρική πυρά47 veneror veneratus sum 1 (αποθ)= τιμώ48 annuus -a -um (επίθ) = ετήσιοςconstruo -trui -tructum 3 = σχηματοποιώ σε σωρό σωρεύωserta -orum (ουδ πληθ) = στεφάνια lt sero (serui) -sertum 2 = πλέκω ενώνωtumulus -i (αρσ) = τύμβος τάφος49 discedo -cessi -cessum 3 = αποχωρώ

- 110 -

placide (επίρ) = ήρεμα γαλήνιαquiesco quievi quietum 3 = αναπαύομαι50 securus -a -um (επίθ) = ήσυχος αμέριμνοςos ossis (ουδ) = οστόlevis -is -e (επίθ) = ελαφρύς51 verus -a -um (επίθ) = αληθινόςmoneo -ui -itum 2 = εδώ προφητεύωprosum -fui -desse = ωφελώ53 sedes -is (θηλ) = εδώ κατοικίαiubeo iussi iussum 2 = διατάζωvendo -didi -ditum 3 = πουλώavitus -a -um (επίθ) = πατρογονικός54 imperium -i (ουδ) = εξουσίαtitulus i (αρσ) = πωλητήριο 55 venenum -i (ουδ) = δηλητήριο56 herba -ae (θηλ) = βότανοgero gessi gestum 3 = παράγω57 indomitus -a -um (επίθ) = αδάμαστοςgrex gregis (αρσ) = κοπάδιafflo -avi -atum 1 = εμπνέω εμφυσώ58 stillo -avi -atum 1 = στάζωinguen -inis (ουδ) = βουβώναςequa -ae (θηλ) = φοράδα59 placidus -a -um (επίθ) = ήρεμοςvultus -us (αρσ) = πρόσωπο βλέμμα60 misceo miscui mixtum ή mistum 2 = ανακατεύωbibo bibi (potum ή potatum) 3 = πίνω

- 111 -

14 Μετάφραση

Έτσι βλέπω για μένα έτοιμες τη σκλαβιά και την κυρά μουέχε γεια τώρα πια πατρική ελευθερία μουΣκλαβιά θλιβερή μού δίνεται και είμαι δεμένος με αλυσίδεςκι ο Έρωτας δεν χαλαρώνει ποτέ τα δεσμά για μένα τον δυστυχή και με καίει είτε έφταιξα σε κάτι είτε είμαι αθώοςΚαίγομαι Αλίμονο σκληρή κοπέλα απομάκρυνε τις δάδες σου Α για να μην μπορώ να νιώθω τέτοιους πόνους πόσο θα προτιμούσα να είμαι μια πέτρα στα παγωμένα βουνάΉ να στέκομαι εκτεθειμένος στους τρελούς ανέμους σαν βράχοςπου τον χτυπάει της απέραντης θάλασσας το κύμα που βυθίζει καράβια Τώρα και η μέρα είναι πικρή και η σκιά της νύχτας ακόμα πιο πικρήΚάθε λεπτό τώρα στάζει από θλιβερή χολήΔεν με ωφελούν οι ελεγείες ούτε ο εμπνευστής της ποίησης Απόλλωνmiddotεκείνη συνεχώς απαιτεί αμοιβή με λυγισμένη την παλάμηΠηγαίνετε μακριά Μούσες αν δεν ωφελείτε τον εραστή Εγώ δεν σας καλλιεργώ για να τραγουδώ πολέμουςούτε αφηγούμαι τις πορείες του Ήλιου και πώς η Σελήνηγυρνάει τrsquo άλογά της κι επιστρέφει όταν ολοκληρώνει την τροχιά τηςΖητώ με τα ποιήματα εύκολη πρόσβαση στην κυρά μουΦύγετε μακριά Μούσες αν δεν έχετε τέτοια δύναμη Όμως εγώ πρέπει να ετοιμάσω δώρα με σφαγές κι εγκλήματαγια να μην ξαπλώνω αξιοθρήνητος μπροστά απrsquo την κλειστή πόρταΉ θα αρπάξω τις προσφορές που κρέμονται στους ιερούς ναούςΑλλά πριν απrsquo τους άλλους πρέπει να προσβάλω την ΑφροδίτηΕκείνη με παρακινεί στο κακό και μου δίνει μια αρπακτική κυρά εκείνη θα νιώσει τα ιερόσυλα χέρια μου Α μακάρι να χαθεί όποιος μαζεύει πράσινα σμαράγδιακαι βάφει το άσπρο μαλλί με πορφύρα απrsquo την ΤύροΑυτός και τα φορέματα από την Κω και το λαμπερό κοχύλιαπό την Ερυθρά θάλασσα δίνουν στις κοπέλες αιτίες για απληστία Αυτά τις έκαναν κακές γιrsquo αυτό η πόρτα ένιωσε το κλειδίκι άρχισε το σκυλί να είναι φύλακας στο κατώφλιΌμως αν φέρεις μεγάλη αμοιβή η φρουρά νικιέταικαι δεν σrsquo εμποδίζουν τα κλειδιά και το σκυλί το ίδιο σωπαίνειΑλίμονο όποιος θεός έδωσε ομορφιά σε άπληστη γυναίκα τι δώρο πρόσθεσε σε πλήθος κακώνΑπό εκεί ηχούν κλάματα και καβγάδες αυτή τελικά είναι η αιτίαπου ο Έρωτας τώρα είναι θεός με κακή φήμηΌμως από σένα που κλείνεις απέξω τους εραστές που νικήθηκαν στην αμοιβήμακάρι ο άνεμος και η φωτιά νrsquo αρπάξουν τα πλούτη που κέρδισεςΝαι τότε οι νέοι χαρούμενοι ας δουν τις φλόγες και κανείς ας μην ρίξει πρόθυμα νερό στη φωτιάΑλίμονο θα σου έρθει ο θάνατος και δεν θα υπάρξει κανείς που θα θρηνήσεικαι κανείς δεν θα προσφέρει δώρα στη θλιβερή κηδεία σουΌμως για όποια υπήρξε καλή κι όχι άπληστη ακόμη κι αν ζήσει εκατό χρόνιαδάκρυα θα χυθούν μπροστά στη νεκρώσιμη πυρά τηςΚαι κάποιος γεροντότερος από σεβασμό για παλιούς έρωτεςκάθε χρόνο θα φέρνει στεφάνια στο μνήμα τηςΑυτός καθώς θα φεύγει θα λέει laquoας αναπαυθείς καλά και ήσυχα κι ας είναι ελαφρύ το χώμα πάνω απrsquo τα αμέριμνα κόκαλά σουraquo Προφητεύω βέβαια την αλήθεια αλλά σε τι με ωφελεί η αλήθειαΠρέπει να φροντίσω τον Έρωτα σύμφωνα με τον νόμο τηςΓιατί αν διατάξει να πουλήσω το προγονικό μου σπίτιπεράστε στην εξουσία του πωλητή και φορέστε πωλητήριο Λάρες μουΘα πιω ότι δηλητήριο έχει η Κίρκη κι ότι η Μήδεια κι ότι βότανο φυτρώνει στη θεσσαλική γηκαι το ιππομανές που στάζει απrsquo την ερωτοχτυπημένη φοράδα όταν η Αφροδίτη εμπνέει έρωτες στrsquo αδάμαστα κοπάδιακαι χίλια άλλα βότανα που θrsquo ανακατέψει εκείνηαρκεί μόνο η Νέμεσίς μου να με κοιτάξει ευνοϊκά

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60

Πίνακας 62 Μετάφραση ελεγείας 24 του Τίβουλλου

- 112 -

15 Σημειώσεις

1-6 Οι εναρκτήριοι έξι στίχοι απηχούν το τέλος της αμέσως προηγούμενης ελεγείας η οποία ολοκληρώθηκε με αναφορά στο θέμα του servitium amoris Έτσι οι ελεγείες 23 και 24 θα προσφέρονται για συν-ανάγνωση ως δύο τμήματα ενός ποιητικού συνόλου

1 servitiumhellipdominam και οι δύο όροι αποτελούν τυπικούς δείκτες του ελεγειακού servitium amoris

2 libertas hellip paterna η υποδούλωση στην αγαπημένη συνεπάγεται την αποκήρυξη της πατρογονικής ελευ-θερίας από πλευράς του ποιητή

3 catenis οι αλυσίδες αποτελούν απαραίτητα σύνεργα της ερωτικής σκλαβιάς

4 misero τυπικό επίθετο για τον ελεγειακό ποιητήvincla επανάληψη της μεταφοράς της αλυσίδας από τον προηγούμενο στίχο

5 urit πρόκειται για το μοτίβο του έρωτα ως φωτιάς Στο πλαίσιο του servitium amoris ενδέχεται να υπάρχει υπαινιγμός στην τιμωρία των δούλων με πυρακτωμένο μέταλλο

6 uror εμφατικά τοποθετημένος στην αρχή του εξαμέτρου ο παθητικός τύπος του ρήματος υποδηλώνει την άμεση πραγματοποίηση του ενεργητικού ρήματος urit στο τέλος του προηγούμενου στίχουsaeva puella πρόκειται για την αγαπημένη του ποιητή στο δεύτερο βιβλίο τη Νέμεση η οποία παραμένει ακόμα ανώνυμηfaces οι δάδες αποτελούν συνηθισμένο όπλο του Έρωτα

8 lapis η πέτρα ή ο βράχος ως σύμβολο έλλειψης συναισθημάτων απαντά ήδη στον Όμηρο Η εικονοποιία του βράχου επαναλαμβάνεται στον αμέσως επόμενο στίχο (cautes 9)

9 insanishellipventis το επίθετο insanus χρησιμοποιείται συχνά με αναφορά σε ανέμους Είναι πιθανός εδώ ένας υπαινιγμός στην τρέλα του έρωτα

10 naufraga μεταφορά του ερωτευμένου ως καραβοτσακισμένου ναύτη Το επίθετο συνήθως χρησιμοποιεί-ται με παθητική σημασία για να δηλώσει τον laquoθαλασσοπνιγμένοraquo τον laquoναυαγισμένοraquo Εδώ έχει ενεργητική σημασία

11 noctishellipumbra η αγρύπνια ανήκει στη συμπτωματολογία του έρωτα

12 felle η χολή που στάζει κορυφώνει τη διαρκώς αυξανόμενη πίκρα του προηγούμενου στίχου (amarahellipamarior 11) και ταυτόχρονα προοικονομεί την αναφορά στα μαγικά φαρμάκια στο τέλος του ποιήματος (στ 55-60)

13-14 Επιμελημένο και προσεκτικά δομημένο δίστιχο Ο εξάμετρος με το παράπονο του ποιητή για την ανεπάρκεια της ελεγειακής ποίησης να τον ανακουφίσει αναφέρεται σε όσα προηγήθηκαν Στον πεντάμετρο η αναφορά στην απληστία της Νέμεσης προετοιμάζει το θέμα της χρησιμότητας της ποίησης για το πώς να κερδίσει την αγαπημένη του το οποίο ακολουθεί (στ 19)

14 cavahellipmanu η απληστία της αγαπημένης αποτελεί σύνηθες παράπονο των ελεγειακών ποιητών (πχ Προπ 3131-4 Οβ Am 18 110)

15 ite procul πρόκειται για μια λειτουργική φράση η οποία ‒εκτός θρησκευτικών συμφραζομένων‒ χρησι-μοποιείται συχνά από τους αυγούστειους ποιητέςsi non prodestis σύμφωνα με την αρχαία λογοτεχνική κριτική η ποίηση θα πρέπει να συνδυάζει την αισθη-τική ευχαρίστηση με τη χρησιμότητα

16 ego vos η παράταξη των δύο αντωνυμιών σε άμεση ακολουθία τονίζει την αντίθεσηbella canenda εδώ η αναφορά γίνεται στο έπος το οποίο έχει ως στόχο την εξύμνηση ηρώων και των πολεμι-κών κατορθωμάτων τους Η διατύπωση παραπέμπει στον εναρκτήριο στίχο της βεργιλιανής Αινειάδας Arma virumque canohellip

- 113 -

17-18 Η αναφορά στην τροχιά του Ήλιου και της Σελήνης υπαινίσσεται το θέμα ενός διδακτικού έπους (όπως πχ το ελληνιστικό διδακτικό έπος του Άρατου με τον τίτλο Φαινόμενα) το οποίο ο ποιητής αρνείται να συν-θέσειversishellipequis στη ρωμαϊκή τέχνη η θεά του φεγγαριού (Luna) όπως και ο Ήλιος η Αυγή και η Νύχτα απει-κονίζεται να οδηγεί ένα άρμα με άλογαrecurrit σπάνια περίπτωση χρήσης οριστικής σε πλάγια ερώτηση (μοναδικό παράδειγμα στον Τίβουλλο)

19 dominam επαναλαμβάνει το dominam του πρώτου στίχου ισχυροποιώντας έτσι την θέση ισχύος της αγαπημένης μέσα στη σχέσηper carmina αποτελεί θεμελιακή ειδολογική σύμβαση της ελεγείας η χρησιμότητα των ποιημάτων προκειμέ-νου ο ποιητής να αποκτήσει πρόσβαση στην καρδιά της αγαπημένης του

20 ite procul Musaehellip η επανάληψη από τον στίχο 15 πλαισιώνει εν είδει ρεφρέν την ενότητα των στίχων

22 flebilis εδώ με την ενεργητική σημασία laquoαυτού που κλαίειraquo Το επίθετο το οποίο αποδίδεται συχνά στον exclusus amator χρησιμοποιείται επίσης και ως προσδιοριστικό της ελεγείας

23-26 Ο ποιητής απειλεί τη θεά Αφροδίτη με ιεροσυλία (Venushellipest violanda mihi 24 sacrilegas sentiat illa manus 26) όχι όμως από δική του θέληση Το παράδοξο έγκειται στο ότι ο ποιητής καταλογίζει ως υπεύθυ-νη την ίδια τη θεά επειδή του πρόσφερε μια άπληστη αγαπημένη (illa malum facinus suadet dominamque rapacem dat mihi 25-6)

25 facinus επαναλαμβάνει το facinus του στίχου 21

26 sacrilegashellip manus τα laquoιερόσυλα χέριαraquo του ποιητή αντιστοιχούν στα laquoάπληστα χέριαraquo της αγαπημένης στον στίχο 14 (cavahellipmanu)

27-38 Η ενότητα αυτή αποτελεί μια διατριβή εναντίον του πλούτου ο οποίος θεωρείται υπαίτιος για την ερωτική απιστία στη Ρώμη

27 virides smaragdos τα πράσινα σμαράγδια πέρα από την ανεκτίμητη αξία τους ταιριάζουν στην πολύ-χρωμη αναφορά στην πορφύρα της Τύρου και το λευκό μαλλίTyriohellipmurice η πορφύρα της Τύρου ήταν περίφημη για το έντονο χρώμα και την εξαιρετική της ποιότητα

29-30 Coa hellip hellipvestis τα υφαντά από το νησί της Κως ήταν εξαιρετικής ποιότητας και διάφανα σαν να ήταν από μετάξι Φορέματα από μετάξι αναφέρονται πολύ συχνά στη ρωμαϊκή ερωτική ελεγεία ως ένδειξη πολυτέλειας και σχεδόν πάντοτε έχουν ερωτικούς υπαινιγμούς

30 Rubrohellipmari δεν πρόκειται για τη σημερινή laquoΕρυθρά Θάλασσαraquo αλλά γιrsquo αυτό που ονομάζουμε laquoΠερ-σικό κόλποraquo lucida concha εννοείται το μαργαριτάρι όχι το κέλυφος του στρειδιού γιrsquo αυτό και laquoλαμπερόraquo

31-34 Τα συνήθη εμπόδια για τον ποιητή στην προσπάθειά του να προσεγγίσει την αγαπημένη του (πόρτα ianua 31 κλειδί clavim 31 claves 34 φρουρά custodia 33 σκύλος canis 32 34) ξεπερνιούνται με τον χρη-ματισμό (pretiumhellipgrande 33)

35 caelestis κατά μίμηση του ομηρικού οὐρανίωνες (θεοί)

37 rixae το ουσιαστικό αυτό αποτελεί τον κατεξοχήν όρο για τους καβγάδες των εραστών

39-44 Τέτοιου είδους απειλές εκτοξεύονται συχνά από τον exclusus amator (πρβ Τίβ 1677-85)

39 pretio επαναλαμβάνει το pretium του στίχου 33

40 ventus et ignis είναι πολύ ταιριαστό η φωτιά (στ 5-6) και ο άνεμος (στ 9) του ερωτικού πάθους που προκάλεσε η Νέμεση να μετατραπούν σε σκληρούς τιμωρούς του πλούτου που τόσο άπληστα συσσώρευσε

41 incendia εξαιρετικά επιτυχημένη επιλογή λόγω αμφισημίας α) φωτιά (κυριολεκτικά) β) φωτιά του πά-θους γ) νεκρική πυρά (βλ στ 43-44)

- 110 -

placide (επίρ) = ήρεμα γαλήνιαquiesco quievi quietum 3 = αναπαύομαι50 securus -a -um (επίθ) = ήσυχος αμέριμνοςos ossis (ουδ) = οστόlevis -is -e (επίθ) = ελαφρύς51 verus -a -um (επίθ) = αληθινόςmoneo -ui -itum 2 = εδώ προφητεύωprosum -fui -desse = ωφελώ53 sedes -is (θηλ) = εδώ κατοικίαiubeo iussi iussum 2 = διατάζωvendo -didi -ditum 3 = πουλώavitus -a -um (επίθ) = πατρογονικός54 imperium -i (ουδ) = εξουσίαtitulus i (αρσ) = πωλητήριο 55 venenum -i (ουδ) = δηλητήριο56 herba -ae (θηλ) = βότανοgero gessi gestum 3 = παράγω57 indomitus -a -um (επίθ) = αδάμαστοςgrex gregis (αρσ) = κοπάδιafflo -avi -atum 1 = εμπνέω εμφυσώ58 stillo -avi -atum 1 = στάζωinguen -inis (ουδ) = βουβώναςequa -ae (θηλ) = φοράδα59 placidus -a -um (επίθ) = ήρεμοςvultus -us (αρσ) = πρόσωπο βλέμμα60 misceo miscui mixtum ή mistum 2 = ανακατεύωbibo bibi (potum ή potatum) 3 = πίνω

- 111 -

14 Μετάφραση

Έτσι βλέπω για μένα έτοιμες τη σκλαβιά και την κυρά μουέχε γεια τώρα πια πατρική ελευθερία μουΣκλαβιά θλιβερή μού δίνεται και είμαι δεμένος με αλυσίδεςκι ο Έρωτας δεν χαλαρώνει ποτέ τα δεσμά για μένα τον δυστυχή και με καίει είτε έφταιξα σε κάτι είτε είμαι αθώοςΚαίγομαι Αλίμονο σκληρή κοπέλα απομάκρυνε τις δάδες σου Α για να μην μπορώ να νιώθω τέτοιους πόνους πόσο θα προτιμούσα να είμαι μια πέτρα στα παγωμένα βουνάΉ να στέκομαι εκτεθειμένος στους τρελούς ανέμους σαν βράχοςπου τον χτυπάει της απέραντης θάλασσας το κύμα που βυθίζει καράβια Τώρα και η μέρα είναι πικρή και η σκιά της νύχτας ακόμα πιο πικρήΚάθε λεπτό τώρα στάζει από θλιβερή χολήΔεν με ωφελούν οι ελεγείες ούτε ο εμπνευστής της ποίησης Απόλλωνmiddotεκείνη συνεχώς απαιτεί αμοιβή με λυγισμένη την παλάμηΠηγαίνετε μακριά Μούσες αν δεν ωφελείτε τον εραστή Εγώ δεν σας καλλιεργώ για να τραγουδώ πολέμουςούτε αφηγούμαι τις πορείες του Ήλιου και πώς η Σελήνηγυρνάει τrsquo άλογά της κι επιστρέφει όταν ολοκληρώνει την τροχιά τηςΖητώ με τα ποιήματα εύκολη πρόσβαση στην κυρά μουΦύγετε μακριά Μούσες αν δεν έχετε τέτοια δύναμη Όμως εγώ πρέπει να ετοιμάσω δώρα με σφαγές κι εγκλήματαγια να μην ξαπλώνω αξιοθρήνητος μπροστά απrsquo την κλειστή πόρταΉ θα αρπάξω τις προσφορές που κρέμονται στους ιερούς ναούςΑλλά πριν απrsquo τους άλλους πρέπει να προσβάλω την ΑφροδίτηΕκείνη με παρακινεί στο κακό και μου δίνει μια αρπακτική κυρά εκείνη θα νιώσει τα ιερόσυλα χέρια μου Α μακάρι να χαθεί όποιος μαζεύει πράσινα σμαράγδιακαι βάφει το άσπρο μαλλί με πορφύρα απrsquo την ΤύροΑυτός και τα φορέματα από την Κω και το λαμπερό κοχύλιαπό την Ερυθρά θάλασσα δίνουν στις κοπέλες αιτίες για απληστία Αυτά τις έκαναν κακές γιrsquo αυτό η πόρτα ένιωσε το κλειδίκι άρχισε το σκυλί να είναι φύλακας στο κατώφλιΌμως αν φέρεις μεγάλη αμοιβή η φρουρά νικιέταικαι δεν σrsquo εμποδίζουν τα κλειδιά και το σκυλί το ίδιο σωπαίνειΑλίμονο όποιος θεός έδωσε ομορφιά σε άπληστη γυναίκα τι δώρο πρόσθεσε σε πλήθος κακώνΑπό εκεί ηχούν κλάματα και καβγάδες αυτή τελικά είναι η αιτίαπου ο Έρωτας τώρα είναι θεός με κακή φήμηΌμως από σένα που κλείνεις απέξω τους εραστές που νικήθηκαν στην αμοιβήμακάρι ο άνεμος και η φωτιά νrsquo αρπάξουν τα πλούτη που κέρδισεςΝαι τότε οι νέοι χαρούμενοι ας δουν τις φλόγες και κανείς ας μην ρίξει πρόθυμα νερό στη φωτιάΑλίμονο θα σου έρθει ο θάνατος και δεν θα υπάρξει κανείς που θα θρηνήσεικαι κανείς δεν θα προσφέρει δώρα στη θλιβερή κηδεία σουΌμως για όποια υπήρξε καλή κι όχι άπληστη ακόμη κι αν ζήσει εκατό χρόνιαδάκρυα θα χυθούν μπροστά στη νεκρώσιμη πυρά τηςΚαι κάποιος γεροντότερος από σεβασμό για παλιούς έρωτεςκάθε χρόνο θα φέρνει στεφάνια στο μνήμα τηςΑυτός καθώς θα φεύγει θα λέει laquoας αναπαυθείς καλά και ήσυχα κι ας είναι ελαφρύ το χώμα πάνω απrsquo τα αμέριμνα κόκαλά σουraquo Προφητεύω βέβαια την αλήθεια αλλά σε τι με ωφελεί η αλήθειαΠρέπει να φροντίσω τον Έρωτα σύμφωνα με τον νόμο τηςΓιατί αν διατάξει να πουλήσω το προγονικό μου σπίτιπεράστε στην εξουσία του πωλητή και φορέστε πωλητήριο Λάρες μουΘα πιω ότι δηλητήριο έχει η Κίρκη κι ότι η Μήδεια κι ότι βότανο φυτρώνει στη θεσσαλική γηκαι το ιππομανές που στάζει απrsquo την ερωτοχτυπημένη φοράδα όταν η Αφροδίτη εμπνέει έρωτες στrsquo αδάμαστα κοπάδιακαι χίλια άλλα βότανα που θrsquo ανακατέψει εκείνηαρκεί μόνο η Νέμεσίς μου να με κοιτάξει ευνοϊκά

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60

Πίνακας 62 Μετάφραση ελεγείας 24 του Τίβουλλου

- 112 -

15 Σημειώσεις

1-6 Οι εναρκτήριοι έξι στίχοι απηχούν το τέλος της αμέσως προηγούμενης ελεγείας η οποία ολοκληρώθηκε με αναφορά στο θέμα του servitium amoris Έτσι οι ελεγείες 23 και 24 θα προσφέρονται για συν-ανάγνωση ως δύο τμήματα ενός ποιητικού συνόλου

1 servitiumhellipdominam και οι δύο όροι αποτελούν τυπικούς δείκτες του ελεγειακού servitium amoris

2 libertas hellip paterna η υποδούλωση στην αγαπημένη συνεπάγεται την αποκήρυξη της πατρογονικής ελευ-θερίας από πλευράς του ποιητή

3 catenis οι αλυσίδες αποτελούν απαραίτητα σύνεργα της ερωτικής σκλαβιάς

4 misero τυπικό επίθετο για τον ελεγειακό ποιητήvincla επανάληψη της μεταφοράς της αλυσίδας από τον προηγούμενο στίχο

5 urit πρόκειται για το μοτίβο του έρωτα ως φωτιάς Στο πλαίσιο του servitium amoris ενδέχεται να υπάρχει υπαινιγμός στην τιμωρία των δούλων με πυρακτωμένο μέταλλο

6 uror εμφατικά τοποθετημένος στην αρχή του εξαμέτρου ο παθητικός τύπος του ρήματος υποδηλώνει την άμεση πραγματοποίηση του ενεργητικού ρήματος urit στο τέλος του προηγούμενου στίχουsaeva puella πρόκειται για την αγαπημένη του ποιητή στο δεύτερο βιβλίο τη Νέμεση η οποία παραμένει ακόμα ανώνυμηfaces οι δάδες αποτελούν συνηθισμένο όπλο του Έρωτα

8 lapis η πέτρα ή ο βράχος ως σύμβολο έλλειψης συναισθημάτων απαντά ήδη στον Όμηρο Η εικονοποιία του βράχου επαναλαμβάνεται στον αμέσως επόμενο στίχο (cautes 9)

9 insanishellipventis το επίθετο insanus χρησιμοποιείται συχνά με αναφορά σε ανέμους Είναι πιθανός εδώ ένας υπαινιγμός στην τρέλα του έρωτα

10 naufraga μεταφορά του ερωτευμένου ως καραβοτσακισμένου ναύτη Το επίθετο συνήθως χρησιμοποιεί-ται με παθητική σημασία για να δηλώσει τον laquoθαλασσοπνιγμένοraquo τον laquoναυαγισμένοraquo Εδώ έχει ενεργητική σημασία

11 noctishellipumbra η αγρύπνια ανήκει στη συμπτωματολογία του έρωτα

12 felle η χολή που στάζει κορυφώνει τη διαρκώς αυξανόμενη πίκρα του προηγούμενου στίχου (amarahellipamarior 11) και ταυτόχρονα προοικονομεί την αναφορά στα μαγικά φαρμάκια στο τέλος του ποιήματος (στ 55-60)

13-14 Επιμελημένο και προσεκτικά δομημένο δίστιχο Ο εξάμετρος με το παράπονο του ποιητή για την ανεπάρκεια της ελεγειακής ποίησης να τον ανακουφίσει αναφέρεται σε όσα προηγήθηκαν Στον πεντάμετρο η αναφορά στην απληστία της Νέμεσης προετοιμάζει το θέμα της χρησιμότητας της ποίησης για το πώς να κερδίσει την αγαπημένη του το οποίο ακολουθεί (στ 19)

14 cavahellipmanu η απληστία της αγαπημένης αποτελεί σύνηθες παράπονο των ελεγειακών ποιητών (πχ Προπ 3131-4 Οβ Am 18 110)

15 ite procul πρόκειται για μια λειτουργική φράση η οποία ‒εκτός θρησκευτικών συμφραζομένων‒ χρησι-μοποιείται συχνά από τους αυγούστειους ποιητέςsi non prodestis σύμφωνα με την αρχαία λογοτεχνική κριτική η ποίηση θα πρέπει να συνδυάζει την αισθη-τική ευχαρίστηση με τη χρησιμότητα

16 ego vos η παράταξη των δύο αντωνυμιών σε άμεση ακολουθία τονίζει την αντίθεσηbella canenda εδώ η αναφορά γίνεται στο έπος το οποίο έχει ως στόχο την εξύμνηση ηρώων και των πολεμι-κών κατορθωμάτων τους Η διατύπωση παραπέμπει στον εναρκτήριο στίχο της βεργιλιανής Αινειάδας Arma virumque canohellip

- 113 -

17-18 Η αναφορά στην τροχιά του Ήλιου και της Σελήνης υπαινίσσεται το θέμα ενός διδακτικού έπους (όπως πχ το ελληνιστικό διδακτικό έπος του Άρατου με τον τίτλο Φαινόμενα) το οποίο ο ποιητής αρνείται να συν-θέσειversishellipequis στη ρωμαϊκή τέχνη η θεά του φεγγαριού (Luna) όπως και ο Ήλιος η Αυγή και η Νύχτα απει-κονίζεται να οδηγεί ένα άρμα με άλογαrecurrit σπάνια περίπτωση χρήσης οριστικής σε πλάγια ερώτηση (μοναδικό παράδειγμα στον Τίβουλλο)

19 dominam επαναλαμβάνει το dominam του πρώτου στίχου ισχυροποιώντας έτσι την θέση ισχύος της αγαπημένης μέσα στη σχέσηper carmina αποτελεί θεμελιακή ειδολογική σύμβαση της ελεγείας η χρησιμότητα των ποιημάτων προκειμέ-νου ο ποιητής να αποκτήσει πρόσβαση στην καρδιά της αγαπημένης του

20 ite procul Musaehellip η επανάληψη από τον στίχο 15 πλαισιώνει εν είδει ρεφρέν την ενότητα των στίχων

22 flebilis εδώ με την ενεργητική σημασία laquoαυτού που κλαίειraquo Το επίθετο το οποίο αποδίδεται συχνά στον exclusus amator χρησιμοποιείται επίσης και ως προσδιοριστικό της ελεγείας

23-26 Ο ποιητής απειλεί τη θεά Αφροδίτη με ιεροσυλία (Venushellipest violanda mihi 24 sacrilegas sentiat illa manus 26) όχι όμως από δική του θέληση Το παράδοξο έγκειται στο ότι ο ποιητής καταλογίζει ως υπεύθυ-νη την ίδια τη θεά επειδή του πρόσφερε μια άπληστη αγαπημένη (illa malum facinus suadet dominamque rapacem dat mihi 25-6)

25 facinus επαναλαμβάνει το facinus του στίχου 21

26 sacrilegashellip manus τα laquoιερόσυλα χέριαraquo του ποιητή αντιστοιχούν στα laquoάπληστα χέριαraquo της αγαπημένης στον στίχο 14 (cavahellipmanu)

27-38 Η ενότητα αυτή αποτελεί μια διατριβή εναντίον του πλούτου ο οποίος θεωρείται υπαίτιος για την ερωτική απιστία στη Ρώμη

27 virides smaragdos τα πράσινα σμαράγδια πέρα από την ανεκτίμητη αξία τους ταιριάζουν στην πολύ-χρωμη αναφορά στην πορφύρα της Τύρου και το λευκό μαλλίTyriohellipmurice η πορφύρα της Τύρου ήταν περίφημη για το έντονο χρώμα και την εξαιρετική της ποιότητα

29-30 Coa hellip hellipvestis τα υφαντά από το νησί της Κως ήταν εξαιρετικής ποιότητας και διάφανα σαν να ήταν από μετάξι Φορέματα από μετάξι αναφέρονται πολύ συχνά στη ρωμαϊκή ερωτική ελεγεία ως ένδειξη πολυτέλειας και σχεδόν πάντοτε έχουν ερωτικούς υπαινιγμούς

30 Rubrohellipmari δεν πρόκειται για τη σημερινή laquoΕρυθρά Θάλασσαraquo αλλά γιrsquo αυτό που ονομάζουμε laquoΠερ-σικό κόλποraquo lucida concha εννοείται το μαργαριτάρι όχι το κέλυφος του στρειδιού γιrsquo αυτό και laquoλαμπερόraquo

31-34 Τα συνήθη εμπόδια για τον ποιητή στην προσπάθειά του να προσεγγίσει την αγαπημένη του (πόρτα ianua 31 κλειδί clavim 31 claves 34 φρουρά custodia 33 σκύλος canis 32 34) ξεπερνιούνται με τον χρη-ματισμό (pretiumhellipgrande 33)

35 caelestis κατά μίμηση του ομηρικού οὐρανίωνες (θεοί)

37 rixae το ουσιαστικό αυτό αποτελεί τον κατεξοχήν όρο για τους καβγάδες των εραστών

39-44 Τέτοιου είδους απειλές εκτοξεύονται συχνά από τον exclusus amator (πρβ Τίβ 1677-85)

39 pretio επαναλαμβάνει το pretium του στίχου 33

40 ventus et ignis είναι πολύ ταιριαστό η φωτιά (στ 5-6) και ο άνεμος (στ 9) του ερωτικού πάθους που προκάλεσε η Νέμεση να μετατραπούν σε σκληρούς τιμωρούς του πλούτου που τόσο άπληστα συσσώρευσε

41 incendia εξαιρετικά επιτυχημένη επιλογή λόγω αμφισημίας α) φωτιά (κυριολεκτικά) β) φωτιά του πά-θους γ) νεκρική πυρά (βλ στ 43-44)

- 111 -

14 Μετάφραση

Έτσι βλέπω για μένα έτοιμες τη σκλαβιά και την κυρά μουέχε γεια τώρα πια πατρική ελευθερία μουΣκλαβιά θλιβερή μού δίνεται και είμαι δεμένος με αλυσίδεςκι ο Έρωτας δεν χαλαρώνει ποτέ τα δεσμά για μένα τον δυστυχή και με καίει είτε έφταιξα σε κάτι είτε είμαι αθώοςΚαίγομαι Αλίμονο σκληρή κοπέλα απομάκρυνε τις δάδες σου Α για να μην μπορώ να νιώθω τέτοιους πόνους πόσο θα προτιμούσα να είμαι μια πέτρα στα παγωμένα βουνάΉ να στέκομαι εκτεθειμένος στους τρελούς ανέμους σαν βράχοςπου τον χτυπάει της απέραντης θάλασσας το κύμα που βυθίζει καράβια Τώρα και η μέρα είναι πικρή και η σκιά της νύχτας ακόμα πιο πικρήΚάθε λεπτό τώρα στάζει από θλιβερή χολήΔεν με ωφελούν οι ελεγείες ούτε ο εμπνευστής της ποίησης Απόλλωνmiddotεκείνη συνεχώς απαιτεί αμοιβή με λυγισμένη την παλάμηΠηγαίνετε μακριά Μούσες αν δεν ωφελείτε τον εραστή Εγώ δεν σας καλλιεργώ για να τραγουδώ πολέμουςούτε αφηγούμαι τις πορείες του Ήλιου και πώς η Σελήνηγυρνάει τrsquo άλογά της κι επιστρέφει όταν ολοκληρώνει την τροχιά τηςΖητώ με τα ποιήματα εύκολη πρόσβαση στην κυρά μουΦύγετε μακριά Μούσες αν δεν έχετε τέτοια δύναμη Όμως εγώ πρέπει να ετοιμάσω δώρα με σφαγές κι εγκλήματαγια να μην ξαπλώνω αξιοθρήνητος μπροστά απrsquo την κλειστή πόρταΉ θα αρπάξω τις προσφορές που κρέμονται στους ιερούς ναούςΑλλά πριν απrsquo τους άλλους πρέπει να προσβάλω την ΑφροδίτηΕκείνη με παρακινεί στο κακό και μου δίνει μια αρπακτική κυρά εκείνη θα νιώσει τα ιερόσυλα χέρια μου Α μακάρι να χαθεί όποιος μαζεύει πράσινα σμαράγδιακαι βάφει το άσπρο μαλλί με πορφύρα απrsquo την ΤύροΑυτός και τα φορέματα από την Κω και το λαμπερό κοχύλιαπό την Ερυθρά θάλασσα δίνουν στις κοπέλες αιτίες για απληστία Αυτά τις έκαναν κακές γιrsquo αυτό η πόρτα ένιωσε το κλειδίκι άρχισε το σκυλί να είναι φύλακας στο κατώφλιΌμως αν φέρεις μεγάλη αμοιβή η φρουρά νικιέταικαι δεν σrsquo εμποδίζουν τα κλειδιά και το σκυλί το ίδιο σωπαίνειΑλίμονο όποιος θεός έδωσε ομορφιά σε άπληστη γυναίκα τι δώρο πρόσθεσε σε πλήθος κακώνΑπό εκεί ηχούν κλάματα και καβγάδες αυτή τελικά είναι η αιτίαπου ο Έρωτας τώρα είναι θεός με κακή φήμηΌμως από σένα που κλείνεις απέξω τους εραστές που νικήθηκαν στην αμοιβήμακάρι ο άνεμος και η φωτιά νrsquo αρπάξουν τα πλούτη που κέρδισεςΝαι τότε οι νέοι χαρούμενοι ας δουν τις φλόγες και κανείς ας μην ρίξει πρόθυμα νερό στη φωτιάΑλίμονο θα σου έρθει ο θάνατος και δεν θα υπάρξει κανείς που θα θρηνήσεικαι κανείς δεν θα προσφέρει δώρα στη θλιβερή κηδεία σουΌμως για όποια υπήρξε καλή κι όχι άπληστη ακόμη κι αν ζήσει εκατό χρόνιαδάκρυα θα χυθούν μπροστά στη νεκρώσιμη πυρά τηςΚαι κάποιος γεροντότερος από σεβασμό για παλιούς έρωτεςκάθε χρόνο θα φέρνει στεφάνια στο μνήμα τηςΑυτός καθώς θα φεύγει θα λέει laquoας αναπαυθείς καλά και ήσυχα κι ας είναι ελαφρύ το χώμα πάνω απrsquo τα αμέριμνα κόκαλά σουraquo Προφητεύω βέβαια την αλήθεια αλλά σε τι με ωφελεί η αλήθειαΠρέπει να φροντίσω τον Έρωτα σύμφωνα με τον νόμο τηςΓιατί αν διατάξει να πουλήσω το προγονικό μου σπίτιπεράστε στην εξουσία του πωλητή και φορέστε πωλητήριο Λάρες μουΘα πιω ότι δηλητήριο έχει η Κίρκη κι ότι η Μήδεια κι ότι βότανο φυτρώνει στη θεσσαλική γηκαι το ιππομανές που στάζει απrsquo την ερωτοχτυπημένη φοράδα όταν η Αφροδίτη εμπνέει έρωτες στrsquo αδάμαστα κοπάδιακαι χίλια άλλα βότανα που θrsquo ανακατέψει εκείνηαρκεί μόνο η Νέμεσίς μου να με κοιτάξει ευνοϊκά

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60

Πίνακας 62 Μετάφραση ελεγείας 24 του Τίβουλλου

- 112 -

15 Σημειώσεις

1-6 Οι εναρκτήριοι έξι στίχοι απηχούν το τέλος της αμέσως προηγούμενης ελεγείας η οποία ολοκληρώθηκε με αναφορά στο θέμα του servitium amoris Έτσι οι ελεγείες 23 και 24 θα προσφέρονται για συν-ανάγνωση ως δύο τμήματα ενός ποιητικού συνόλου

1 servitiumhellipdominam και οι δύο όροι αποτελούν τυπικούς δείκτες του ελεγειακού servitium amoris

2 libertas hellip paterna η υποδούλωση στην αγαπημένη συνεπάγεται την αποκήρυξη της πατρογονικής ελευ-θερίας από πλευράς του ποιητή

3 catenis οι αλυσίδες αποτελούν απαραίτητα σύνεργα της ερωτικής σκλαβιάς

4 misero τυπικό επίθετο για τον ελεγειακό ποιητήvincla επανάληψη της μεταφοράς της αλυσίδας από τον προηγούμενο στίχο

5 urit πρόκειται για το μοτίβο του έρωτα ως φωτιάς Στο πλαίσιο του servitium amoris ενδέχεται να υπάρχει υπαινιγμός στην τιμωρία των δούλων με πυρακτωμένο μέταλλο

6 uror εμφατικά τοποθετημένος στην αρχή του εξαμέτρου ο παθητικός τύπος του ρήματος υποδηλώνει την άμεση πραγματοποίηση του ενεργητικού ρήματος urit στο τέλος του προηγούμενου στίχουsaeva puella πρόκειται για την αγαπημένη του ποιητή στο δεύτερο βιβλίο τη Νέμεση η οποία παραμένει ακόμα ανώνυμηfaces οι δάδες αποτελούν συνηθισμένο όπλο του Έρωτα

8 lapis η πέτρα ή ο βράχος ως σύμβολο έλλειψης συναισθημάτων απαντά ήδη στον Όμηρο Η εικονοποιία του βράχου επαναλαμβάνεται στον αμέσως επόμενο στίχο (cautes 9)

9 insanishellipventis το επίθετο insanus χρησιμοποιείται συχνά με αναφορά σε ανέμους Είναι πιθανός εδώ ένας υπαινιγμός στην τρέλα του έρωτα

10 naufraga μεταφορά του ερωτευμένου ως καραβοτσακισμένου ναύτη Το επίθετο συνήθως χρησιμοποιεί-ται με παθητική σημασία για να δηλώσει τον laquoθαλασσοπνιγμένοraquo τον laquoναυαγισμένοraquo Εδώ έχει ενεργητική σημασία

11 noctishellipumbra η αγρύπνια ανήκει στη συμπτωματολογία του έρωτα

12 felle η χολή που στάζει κορυφώνει τη διαρκώς αυξανόμενη πίκρα του προηγούμενου στίχου (amarahellipamarior 11) και ταυτόχρονα προοικονομεί την αναφορά στα μαγικά φαρμάκια στο τέλος του ποιήματος (στ 55-60)

13-14 Επιμελημένο και προσεκτικά δομημένο δίστιχο Ο εξάμετρος με το παράπονο του ποιητή για την ανεπάρκεια της ελεγειακής ποίησης να τον ανακουφίσει αναφέρεται σε όσα προηγήθηκαν Στον πεντάμετρο η αναφορά στην απληστία της Νέμεσης προετοιμάζει το θέμα της χρησιμότητας της ποίησης για το πώς να κερδίσει την αγαπημένη του το οποίο ακολουθεί (στ 19)

14 cavahellipmanu η απληστία της αγαπημένης αποτελεί σύνηθες παράπονο των ελεγειακών ποιητών (πχ Προπ 3131-4 Οβ Am 18 110)

15 ite procul πρόκειται για μια λειτουργική φράση η οποία ‒εκτός θρησκευτικών συμφραζομένων‒ χρησι-μοποιείται συχνά από τους αυγούστειους ποιητέςsi non prodestis σύμφωνα με την αρχαία λογοτεχνική κριτική η ποίηση θα πρέπει να συνδυάζει την αισθη-τική ευχαρίστηση με τη χρησιμότητα

16 ego vos η παράταξη των δύο αντωνυμιών σε άμεση ακολουθία τονίζει την αντίθεσηbella canenda εδώ η αναφορά γίνεται στο έπος το οποίο έχει ως στόχο την εξύμνηση ηρώων και των πολεμι-κών κατορθωμάτων τους Η διατύπωση παραπέμπει στον εναρκτήριο στίχο της βεργιλιανής Αινειάδας Arma virumque canohellip

- 113 -

17-18 Η αναφορά στην τροχιά του Ήλιου και της Σελήνης υπαινίσσεται το θέμα ενός διδακτικού έπους (όπως πχ το ελληνιστικό διδακτικό έπος του Άρατου με τον τίτλο Φαινόμενα) το οποίο ο ποιητής αρνείται να συν-θέσειversishellipequis στη ρωμαϊκή τέχνη η θεά του φεγγαριού (Luna) όπως και ο Ήλιος η Αυγή και η Νύχτα απει-κονίζεται να οδηγεί ένα άρμα με άλογαrecurrit σπάνια περίπτωση χρήσης οριστικής σε πλάγια ερώτηση (μοναδικό παράδειγμα στον Τίβουλλο)

19 dominam επαναλαμβάνει το dominam του πρώτου στίχου ισχυροποιώντας έτσι την θέση ισχύος της αγαπημένης μέσα στη σχέσηper carmina αποτελεί θεμελιακή ειδολογική σύμβαση της ελεγείας η χρησιμότητα των ποιημάτων προκειμέ-νου ο ποιητής να αποκτήσει πρόσβαση στην καρδιά της αγαπημένης του

20 ite procul Musaehellip η επανάληψη από τον στίχο 15 πλαισιώνει εν είδει ρεφρέν την ενότητα των στίχων

22 flebilis εδώ με την ενεργητική σημασία laquoαυτού που κλαίειraquo Το επίθετο το οποίο αποδίδεται συχνά στον exclusus amator χρησιμοποιείται επίσης και ως προσδιοριστικό της ελεγείας

23-26 Ο ποιητής απειλεί τη θεά Αφροδίτη με ιεροσυλία (Venushellipest violanda mihi 24 sacrilegas sentiat illa manus 26) όχι όμως από δική του θέληση Το παράδοξο έγκειται στο ότι ο ποιητής καταλογίζει ως υπεύθυ-νη την ίδια τη θεά επειδή του πρόσφερε μια άπληστη αγαπημένη (illa malum facinus suadet dominamque rapacem dat mihi 25-6)

25 facinus επαναλαμβάνει το facinus του στίχου 21

26 sacrilegashellip manus τα laquoιερόσυλα χέριαraquo του ποιητή αντιστοιχούν στα laquoάπληστα χέριαraquo της αγαπημένης στον στίχο 14 (cavahellipmanu)

27-38 Η ενότητα αυτή αποτελεί μια διατριβή εναντίον του πλούτου ο οποίος θεωρείται υπαίτιος για την ερωτική απιστία στη Ρώμη

27 virides smaragdos τα πράσινα σμαράγδια πέρα από την ανεκτίμητη αξία τους ταιριάζουν στην πολύ-χρωμη αναφορά στην πορφύρα της Τύρου και το λευκό μαλλίTyriohellipmurice η πορφύρα της Τύρου ήταν περίφημη για το έντονο χρώμα και την εξαιρετική της ποιότητα

29-30 Coa hellip hellipvestis τα υφαντά από το νησί της Κως ήταν εξαιρετικής ποιότητας και διάφανα σαν να ήταν από μετάξι Φορέματα από μετάξι αναφέρονται πολύ συχνά στη ρωμαϊκή ερωτική ελεγεία ως ένδειξη πολυτέλειας και σχεδόν πάντοτε έχουν ερωτικούς υπαινιγμούς

30 Rubrohellipmari δεν πρόκειται για τη σημερινή laquoΕρυθρά Θάλασσαraquo αλλά γιrsquo αυτό που ονομάζουμε laquoΠερ-σικό κόλποraquo lucida concha εννοείται το μαργαριτάρι όχι το κέλυφος του στρειδιού γιrsquo αυτό και laquoλαμπερόraquo

31-34 Τα συνήθη εμπόδια για τον ποιητή στην προσπάθειά του να προσεγγίσει την αγαπημένη του (πόρτα ianua 31 κλειδί clavim 31 claves 34 φρουρά custodia 33 σκύλος canis 32 34) ξεπερνιούνται με τον χρη-ματισμό (pretiumhellipgrande 33)

35 caelestis κατά μίμηση του ομηρικού οὐρανίωνες (θεοί)

37 rixae το ουσιαστικό αυτό αποτελεί τον κατεξοχήν όρο για τους καβγάδες των εραστών

39-44 Τέτοιου είδους απειλές εκτοξεύονται συχνά από τον exclusus amator (πρβ Τίβ 1677-85)

39 pretio επαναλαμβάνει το pretium του στίχου 33

40 ventus et ignis είναι πολύ ταιριαστό η φωτιά (στ 5-6) και ο άνεμος (στ 9) του ερωτικού πάθους που προκάλεσε η Νέμεση να μετατραπούν σε σκληρούς τιμωρούς του πλούτου που τόσο άπληστα συσσώρευσε

41 incendia εξαιρετικά επιτυχημένη επιλογή λόγω αμφισημίας α) φωτιά (κυριολεκτικά) β) φωτιά του πά-θους γ) νεκρική πυρά (βλ στ 43-44)

- 112 -

15 Σημειώσεις

1-6 Οι εναρκτήριοι έξι στίχοι απηχούν το τέλος της αμέσως προηγούμενης ελεγείας η οποία ολοκληρώθηκε με αναφορά στο θέμα του servitium amoris Έτσι οι ελεγείες 23 και 24 θα προσφέρονται για συν-ανάγνωση ως δύο τμήματα ενός ποιητικού συνόλου

1 servitiumhellipdominam και οι δύο όροι αποτελούν τυπικούς δείκτες του ελεγειακού servitium amoris

2 libertas hellip paterna η υποδούλωση στην αγαπημένη συνεπάγεται την αποκήρυξη της πατρογονικής ελευ-θερίας από πλευράς του ποιητή

3 catenis οι αλυσίδες αποτελούν απαραίτητα σύνεργα της ερωτικής σκλαβιάς

4 misero τυπικό επίθετο για τον ελεγειακό ποιητήvincla επανάληψη της μεταφοράς της αλυσίδας από τον προηγούμενο στίχο

5 urit πρόκειται για το μοτίβο του έρωτα ως φωτιάς Στο πλαίσιο του servitium amoris ενδέχεται να υπάρχει υπαινιγμός στην τιμωρία των δούλων με πυρακτωμένο μέταλλο

6 uror εμφατικά τοποθετημένος στην αρχή του εξαμέτρου ο παθητικός τύπος του ρήματος υποδηλώνει την άμεση πραγματοποίηση του ενεργητικού ρήματος urit στο τέλος του προηγούμενου στίχουsaeva puella πρόκειται για την αγαπημένη του ποιητή στο δεύτερο βιβλίο τη Νέμεση η οποία παραμένει ακόμα ανώνυμηfaces οι δάδες αποτελούν συνηθισμένο όπλο του Έρωτα

8 lapis η πέτρα ή ο βράχος ως σύμβολο έλλειψης συναισθημάτων απαντά ήδη στον Όμηρο Η εικονοποιία του βράχου επαναλαμβάνεται στον αμέσως επόμενο στίχο (cautes 9)

9 insanishellipventis το επίθετο insanus χρησιμοποιείται συχνά με αναφορά σε ανέμους Είναι πιθανός εδώ ένας υπαινιγμός στην τρέλα του έρωτα

10 naufraga μεταφορά του ερωτευμένου ως καραβοτσακισμένου ναύτη Το επίθετο συνήθως χρησιμοποιεί-ται με παθητική σημασία για να δηλώσει τον laquoθαλασσοπνιγμένοraquo τον laquoναυαγισμένοraquo Εδώ έχει ενεργητική σημασία

11 noctishellipumbra η αγρύπνια ανήκει στη συμπτωματολογία του έρωτα

12 felle η χολή που στάζει κορυφώνει τη διαρκώς αυξανόμενη πίκρα του προηγούμενου στίχου (amarahellipamarior 11) και ταυτόχρονα προοικονομεί την αναφορά στα μαγικά φαρμάκια στο τέλος του ποιήματος (στ 55-60)

13-14 Επιμελημένο και προσεκτικά δομημένο δίστιχο Ο εξάμετρος με το παράπονο του ποιητή για την ανεπάρκεια της ελεγειακής ποίησης να τον ανακουφίσει αναφέρεται σε όσα προηγήθηκαν Στον πεντάμετρο η αναφορά στην απληστία της Νέμεσης προετοιμάζει το θέμα της χρησιμότητας της ποίησης για το πώς να κερδίσει την αγαπημένη του το οποίο ακολουθεί (στ 19)

14 cavahellipmanu η απληστία της αγαπημένης αποτελεί σύνηθες παράπονο των ελεγειακών ποιητών (πχ Προπ 3131-4 Οβ Am 18 110)

15 ite procul πρόκειται για μια λειτουργική φράση η οποία ‒εκτός θρησκευτικών συμφραζομένων‒ χρησι-μοποιείται συχνά από τους αυγούστειους ποιητέςsi non prodestis σύμφωνα με την αρχαία λογοτεχνική κριτική η ποίηση θα πρέπει να συνδυάζει την αισθη-τική ευχαρίστηση με τη χρησιμότητα

16 ego vos η παράταξη των δύο αντωνυμιών σε άμεση ακολουθία τονίζει την αντίθεσηbella canenda εδώ η αναφορά γίνεται στο έπος το οποίο έχει ως στόχο την εξύμνηση ηρώων και των πολεμι-κών κατορθωμάτων τους Η διατύπωση παραπέμπει στον εναρκτήριο στίχο της βεργιλιανής Αινειάδας Arma virumque canohellip

- 113 -

17-18 Η αναφορά στην τροχιά του Ήλιου και της Σελήνης υπαινίσσεται το θέμα ενός διδακτικού έπους (όπως πχ το ελληνιστικό διδακτικό έπος του Άρατου με τον τίτλο Φαινόμενα) το οποίο ο ποιητής αρνείται να συν-θέσειversishellipequis στη ρωμαϊκή τέχνη η θεά του φεγγαριού (Luna) όπως και ο Ήλιος η Αυγή και η Νύχτα απει-κονίζεται να οδηγεί ένα άρμα με άλογαrecurrit σπάνια περίπτωση χρήσης οριστικής σε πλάγια ερώτηση (μοναδικό παράδειγμα στον Τίβουλλο)

19 dominam επαναλαμβάνει το dominam του πρώτου στίχου ισχυροποιώντας έτσι την θέση ισχύος της αγαπημένης μέσα στη σχέσηper carmina αποτελεί θεμελιακή ειδολογική σύμβαση της ελεγείας η χρησιμότητα των ποιημάτων προκειμέ-νου ο ποιητής να αποκτήσει πρόσβαση στην καρδιά της αγαπημένης του

20 ite procul Musaehellip η επανάληψη από τον στίχο 15 πλαισιώνει εν είδει ρεφρέν την ενότητα των στίχων

22 flebilis εδώ με την ενεργητική σημασία laquoαυτού που κλαίειraquo Το επίθετο το οποίο αποδίδεται συχνά στον exclusus amator χρησιμοποιείται επίσης και ως προσδιοριστικό της ελεγείας

23-26 Ο ποιητής απειλεί τη θεά Αφροδίτη με ιεροσυλία (Venushellipest violanda mihi 24 sacrilegas sentiat illa manus 26) όχι όμως από δική του θέληση Το παράδοξο έγκειται στο ότι ο ποιητής καταλογίζει ως υπεύθυ-νη την ίδια τη θεά επειδή του πρόσφερε μια άπληστη αγαπημένη (illa malum facinus suadet dominamque rapacem dat mihi 25-6)

25 facinus επαναλαμβάνει το facinus του στίχου 21

26 sacrilegashellip manus τα laquoιερόσυλα χέριαraquo του ποιητή αντιστοιχούν στα laquoάπληστα χέριαraquo της αγαπημένης στον στίχο 14 (cavahellipmanu)

27-38 Η ενότητα αυτή αποτελεί μια διατριβή εναντίον του πλούτου ο οποίος θεωρείται υπαίτιος για την ερωτική απιστία στη Ρώμη

27 virides smaragdos τα πράσινα σμαράγδια πέρα από την ανεκτίμητη αξία τους ταιριάζουν στην πολύ-χρωμη αναφορά στην πορφύρα της Τύρου και το λευκό μαλλίTyriohellipmurice η πορφύρα της Τύρου ήταν περίφημη για το έντονο χρώμα και την εξαιρετική της ποιότητα

29-30 Coa hellip hellipvestis τα υφαντά από το νησί της Κως ήταν εξαιρετικής ποιότητας και διάφανα σαν να ήταν από μετάξι Φορέματα από μετάξι αναφέρονται πολύ συχνά στη ρωμαϊκή ερωτική ελεγεία ως ένδειξη πολυτέλειας και σχεδόν πάντοτε έχουν ερωτικούς υπαινιγμούς

30 Rubrohellipmari δεν πρόκειται για τη σημερινή laquoΕρυθρά Θάλασσαraquo αλλά γιrsquo αυτό που ονομάζουμε laquoΠερ-σικό κόλποraquo lucida concha εννοείται το μαργαριτάρι όχι το κέλυφος του στρειδιού γιrsquo αυτό και laquoλαμπερόraquo

31-34 Τα συνήθη εμπόδια για τον ποιητή στην προσπάθειά του να προσεγγίσει την αγαπημένη του (πόρτα ianua 31 κλειδί clavim 31 claves 34 φρουρά custodia 33 σκύλος canis 32 34) ξεπερνιούνται με τον χρη-ματισμό (pretiumhellipgrande 33)

35 caelestis κατά μίμηση του ομηρικού οὐρανίωνες (θεοί)

37 rixae το ουσιαστικό αυτό αποτελεί τον κατεξοχήν όρο για τους καβγάδες των εραστών

39-44 Τέτοιου είδους απειλές εκτοξεύονται συχνά από τον exclusus amator (πρβ Τίβ 1677-85)

39 pretio επαναλαμβάνει το pretium του στίχου 33

40 ventus et ignis είναι πολύ ταιριαστό η φωτιά (στ 5-6) και ο άνεμος (στ 9) του ερωτικού πάθους που προκάλεσε η Νέμεση να μετατραπούν σε σκληρούς τιμωρούς του πλούτου που τόσο άπληστα συσσώρευσε

41 incendia εξαιρετικά επιτυχημένη επιλογή λόγω αμφισημίας α) φωτιά (κυριολεκτικά) β) φωτιά του πά-θους γ) νεκρική πυρά (βλ στ 43-44)

- 113 -

17-18 Η αναφορά στην τροχιά του Ήλιου και της Σελήνης υπαινίσσεται το θέμα ενός διδακτικού έπους (όπως πχ το ελληνιστικό διδακτικό έπος του Άρατου με τον τίτλο Φαινόμενα) το οποίο ο ποιητής αρνείται να συν-θέσειversishellipequis στη ρωμαϊκή τέχνη η θεά του φεγγαριού (Luna) όπως και ο Ήλιος η Αυγή και η Νύχτα απει-κονίζεται να οδηγεί ένα άρμα με άλογαrecurrit σπάνια περίπτωση χρήσης οριστικής σε πλάγια ερώτηση (μοναδικό παράδειγμα στον Τίβουλλο)

19 dominam επαναλαμβάνει το dominam του πρώτου στίχου ισχυροποιώντας έτσι την θέση ισχύος της αγαπημένης μέσα στη σχέσηper carmina αποτελεί θεμελιακή ειδολογική σύμβαση της ελεγείας η χρησιμότητα των ποιημάτων προκειμέ-νου ο ποιητής να αποκτήσει πρόσβαση στην καρδιά της αγαπημένης του

20 ite procul Musaehellip η επανάληψη από τον στίχο 15 πλαισιώνει εν είδει ρεφρέν την ενότητα των στίχων

22 flebilis εδώ με την ενεργητική σημασία laquoαυτού που κλαίειraquo Το επίθετο το οποίο αποδίδεται συχνά στον exclusus amator χρησιμοποιείται επίσης και ως προσδιοριστικό της ελεγείας

23-26 Ο ποιητής απειλεί τη θεά Αφροδίτη με ιεροσυλία (Venushellipest violanda mihi 24 sacrilegas sentiat illa manus 26) όχι όμως από δική του θέληση Το παράδοξο έγκειται στο ότι ο ποιητής καταλογίζει ως υπεύθυ-νη την ίδια τη θεά επειδή του πρόσφερε μια άπληστη αγαπημένη (illa malum facinus suadet dominamque rapacem dat mihi 25-6)

25 facinus επαναλαμβάνει το facinus του στίχου 21

26 sacrilegashellip manus τα laquoιερόσυλα χέριαraquo του ποιητή αντιστοιχούν στα laquoάπληστα χέριαraquo της αγαπημένης στον στίχο 14 (cavahellipmanu)

27-38 Η ενότητα αυτή αποτελεί μια διατριβή εναντίον του πλούτου ο οποίος θεωρείται υπαίτιος για την ερωτική απιστία στη Ρώμη

27 virides smaragdos τα πράσινα σμαράγδια πέρα από την ανεκτίμητη αξία τους ταιριάζουν στην πολύ-χρωμη αναφορά στην πορφύρα της Τύρου και το λευκό μαλλίTyriohellipmurice η πορφύρα της Τύρου ήταν περίφημη για το έντονο χρώμα και την εξαιρετική της ποιότητα

29-30 Coa hellip hellipvestis τα υφαντά από το νησί της Κως ήταν εξαιρετικής ποιότητας και διάφανα σαν να ήταν από μετάξι Φορέματα από μετάξι αναφέρονται πολύ συχνά στη ρωμαϊκή ερωτική ελεγεία ως ένδειξη πολυτέλειας και σχεδόν πάντοτε έχουν ερωτικούς υπαινιγμούς

30 Rubrohellipmari δεν πρόκειται για τη σημερινή laquoΕρυθρά Θάλασσαraquo αλλά γιrsquo αυτό που ονομάζουμε laquoΠερ-σικό κόλποraquo lucida concha εννοείται το μαργαριτάρι όχι το κέλυφος του στρειδιού γιrsquo αυτό και laquoλαμπερόraquo

31-34 Τα συνήθη εμπόδια για τον ποιητή στην προσπάθειά του να προσεγγίσει την αγαπημένη του (πόρτα ianua 31 κλειδί clavim 31 claves 34 φρουρά custodia 33 σκύλος canis 32 34) ξεπερνιούνται με τον χρη-ματισμό (pretiumhellipgrande 33)

35 caelestis κατά μίμηση του ομηρικού οὐρανίωνες (θεοί)

37 rixae το ουσιαστικό αυτό αποτελεί τον κατεξοχήν όρο για τους καβγάδες των εραστών

39-44 Τέτοιου είδους απειλές εκτοξεύονται συχνά από τον exclusus amator (πρβ Τίβ 1677-85)

39 pretio επαναλαμβάνει το pretium του στίχου 33

40 ventus et ignis είναι πολύ ταιριαστό η φωτιά (στ 5-6) και ο άνεμος (στ 9) του ερωτικού πάθους που προκάλεσε η Νέμεση να μετατραπούν σε σκληρούς τιμωρούς του πλούτου που τόσο άπληστα συσσώρευσε

41 incendia εξαιρετικά επιτυχημένη επιλογή λόγω αμφισημίας α) φωτιά (κυριολεκτικά) β) φωτιά του πά-θους γ) νεκρική πυρά (βλ στ 43-44)

- 114 -

43-46 Η ελεγειακή σύμβαση της συμπλοκής έρωτα και θανάτου κάνει αισθητή την παρουσία της

48 annuahellipserta εφόσον η προσφορά του στεφανιού είναι ετήσια αυτό σημαίνει ότι η αγάπη του ηλικιωμέ-νου θα διαρκέσει για πολλά χρόνια μετά τον θάνατό της

50 terraque securae sit super ossa levis παραλλαγή της συνηθισμένης φόρμουλας σε ρωμαϊκές επιτύμβιες επιγραφές sit tibi terra levis

51 verahellipmoneo ο ποιητής σε ρόλο προφήτη διατρέχει το δεύτερο βιβλίο των ελεγειών του Τίβουλλου

prosunt επαναλαμβάνεται το θέμα της χρησιμότητας της ποίησης (στ 13 15)

52 illius της Νέμεσης το όνομα της οποίας δεν αποκαλύπτεται ακόμα στο ποίημαcolendus Amor εδώ η Νέμεση υποκαθιστά τον ποιητή στον ρόλο του praeceptor amoris του δασκάλου δηλαδή του έρωτα αφού είναι αυτή και όχι εκείνος που δίνει οδηγίες για το πώς πρέπει να καλλιεργηθεί ο έρωτας

54 Lares πρόκειται για θεότητες-φύλακες οι οποίοι επιτηρούσαν προστάτευαν και επηρέαζαν όλα όσα συνέβαιναν μέσα στον χώρο δικαιοδοσίας τους Πιο συγκεκριμένα η αναφορά εδώ γίνεται στους Lares familiares τους προστάτες της οικογένειας (πρβ Τίβ 1120 με σχόλιο ad loc)

55-60 Ο Τίβουλλος είναι διατεθειμένος να πιει κάθε είδους δηλητήριο προκειμένου να κερδίσει την εύνοια της Νέμεσης Παρομοίως ο Προπέρτιος (22427) συναγωνίζεται τους αντιπάλους του πίνοντας μαγικά φίλ-τρα για χάρη της Κυνθίας

55 CircehellipMedea η Κίρκη με τη Μήδεια αποτελούσαν γνωστές μάγισσες της αρχαιότητας και αναφέρονται πολύ συχνά μαζίveneni ο όρος δηλώνει όχι μόνο το laquoδηλητήριοraquo αλλά και κάθε είδους laquoμαγικό σκεύασμαraquo laquoμαγικό φίλτροraquo

56 Thessala terra η Θεσσαλία αποτελούσε στερεοτυπικά τόπο μαγισσών και μαγείας στην αρχαιότητα

58 hippomanes το ιππομανές αποτελούσε περίφημο αφροδισιακό στην αρχαιότητα Η ακριβής ταυτότητά του διαφεύγει Για άλλους είναι φυτό για άλλους ένα εξόγκωμα στο μέτωπο ενός πουλαριού κατά τη γέννα για άλλους όπως εδώ είναι προϊόν έκκρισης από τα γεννητικά όργανα ερωτικά παροξυμμένου αλόγου

59 placido το επίθετο συχνά αποδίδεται σε θεότητες

2 Προπέρτιος 324

21 Εισαγωγικό σημείωμα Στις δύο τελευταίες ελεγείες του τρίτου βιβλίου (324 και 325) ο ποιητής διακηρύσσει τελικά την απογοήτευ-σή του και τη συνακόλουθη απόρριψη της Κυνθίας Έπειτα από πέντε χρόνια πιστής και δουλικής αφοσίωσης όπως ο ίδιος χαρακτηριστικά αναφέρει (3253) αποχαιρετά την αγαπημένη του αποδοκιμάζοντας την ομορ-φιά και τους πονηρούς της τρόπους Στη συντριπτική πλειοψηφία των σημαντικότερων χειρογράφων η ελεγεία 324 παραδίδεται μαζί με την ελεγεία 325 ως ένα ποίημα Άλλωστε σύντομα ποιήματα με αποκλειστικά ένα θέμα αποτελούν χαρακτηριστικό μάλλον του πρώτου βιβλίου των ελεγειών του Προπέρτιου Επιπλέον η το-ποθέτησή τους σε άμεση συνέχεια δίχως την παρέμβαση ενός ή περισσοτέρων ποιημάτων με άλλο θέμα είναι μάλλον ασυνήθιστη για τον ποιητή Τέλος θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι η καταδίκη της ομορφιάς της Κυνθίας στο τέλος της ελεγείας 325 απηχεί την αναφορά στην ομορφιά της Κυνθίας στην αρχή της ελεγείας 324 προσδίδοντας στο ποίημα κυκλική σύνθεση Ωστόσο είναι προτιμότερο να διατηρήσουμε ξεχωριστά τα δύο ποιήματα όχι μόνο λόγω της αξιοπιστίας των δύο χειρογράφων που παραδίδουν τον διαχωρισμό αλλά κυρίως εξαιτίας της κλιμάκωσης με την οποία ολοκληρώνεται η ελεγεία 324 η οποία είναι δύσκολο να δικαι-ολογηθεί αν δεν ανήκει στο τέλος ενός ποιήματος

- 115 -

22 Λατινικό κείμενο

Falsa est ista tuae mulier fiducia formaeolim oculis nimium facta superba meisnoster amortalis tribuit tibi Cynthia laudesversibus insignem te pudet esse meismixtam te varia laudavi saepe figura ut quod non esses esse putaret amoret color est totiens roseo collatus Eoocum tibi quaesitus candor in ore foretquod mihi non patrii poterant avertere amicieluere aut vasto Thessala saga mari haec ego non ferro non igne coactus at ipsanaufragus Aegaea vera fatebor aquacorreptus saevo Veneris torrebar aenovinctus eram versas in mea terga manusecce coronatae portum tetigere carinae traiectae Syrtes ancora iacta mihi estnunc demum vasto fessi resipiscimus aestuvulneraque ad sanum nunc coiere meaMens Bona si qua dea es tua me in sacraria donoexciderunt surdo tot mea vota Iovi

5 10 15 20

Πίνακας 63 Λατινικό κείμενο ελεγείας 324 του Προπέρτιου

23 Λεξιλόγιο1 falsus -a -um (επίθ) = απατηλόςmulier -eris (θηλ) = γυναίκαfiducia -ae (θηλ) = εμπιστοσύνηforma -ae (θηλ) = ομορφιά2 superbus -a -um (επίθ) = εξαιρετικός όμορφος3 tribuo -ui -utum 3 = αποδίδω προσφέρωlaus laudis (θηλ) = έπαινος4 versus -us (αρσ) = στίχοςinsignis -is -e (επίθ) = διάσημος ξεχωριστόςpudeo -ui -itum 2 = ντρέπομαι5 misceo miscui mixtum ή mistum 2 = συνδυάζωlaudo -avi -atum 1 = επαινώvarius -a -um (επίθ) = ποικίλοςlaudo -avi -atum 1 = επαινώ7 color -oris (αρσ) = χρώμαroseus -a -um (επίθ) = ροδόχρωμοςconfero -tuli -latuμ 3 = συγκρίνω8 quaesitus -a -um (επίθ) = τεχνητόςcandor -oris (αρσ) = λάμψηos oris (ουδ) = πρόσωπο9 averto -verti -versum 3 = αποτρέπω10 eluo -ui -utum 3 = ξεπλένωsaga -ae (θηλ) = μάγισσαmare maris (ουδ) = θάλασσα11 ignis -is (αρσ) = φωτιάcogo -egi -actum 3 = αναγκάζω12 naufragus -a -um (επίθ) = ναυαγός

- 116 -

fateor fassus sum 2 (αποθ) = ομολογώ13 corripio -ripui -reptum 3 = αρπάζωtorreo torrui tostum 2 = καίω ψήνωaenum -i (ουδ) = τσουκάλι14 vincio vinxi vinctum 4 = δένωtergum -i (ουδ) = πλάτη15 coronatus -a -um (επίθ) = στεφανωμένοςportus -us (αρσ) = λιμάνιtango tetigi tactum 3 = αγγίζωcarina -ae (θηλ) = καρίνα (συνεκδοχικά) πλοίο16 traicio -ieci -iectum 3 = διαπερνώancora -ae (θηλ) = άγκυρα17 demum (επίρ) = επιτέλουςfessus -a -um (επίθ) = κουρασμένοςresipisco -i(v)i και -ui - 3 = αναρρώνωaestus -us (αρσ) = πάθος18 vulnus -eris (ουδ) = πληγήsanus -a -um (επίθ) = υγιήςcoeo -i(v)i -itum 4 = ενώνομαι κλείνω (για πληγή)19 sacrarium -ii (ουδ) = ιερό20 excido -cidi - 3 = πέφτωsurdus -a -um (επίθ) = κουφόςvotum -i (ουδ) = (προσ)ευχή

24 Μετάφραση

Απατηλή είναι γυναίκα αυτή η εμπιστοσύνη σου στην ομορφιά σουπου κάποτε είχε γίνει στα μάτια μου υπερβολικά υπέροχη Ο έρωτάς μου σου απέδωσε τέτοιους επαίνους ΚυνθίαΝτρέπομαι που οι στίχοι μου σε έκαναν διάσημηΣυχνά σε επαίνεσα επειδή συνδυάζεις όλες τις χάρες ώστε ο έρωτας να νομίζει ότι είσαι αυτό που δεν είσαιΚαι το χρώμα σου σύγκρινα τόσες φορές με τη ροδόχρωμη Αυγήενώ η λάμψη στο πρόσωπό σου ήταν τεχνητήΑυτό δεν μπόρεσαν νrsquo αποτρέψουν οι πατρικοί μου φίλοι ή να ξεπλύνειαπό πάνω μου η θεσσαλική μάγισσα με την απέραντη θάλασσα Αυτές τις αλήθειες ομολογώ εγώ χωρίς να είμαι αναγκασμένος με φωτιά ή σίδερο ναυαγός στη θάλασσα του ΑιγέαΗ Αφροδίτη μrsquo άρπαξε και μrsquo έκαιγε στο άγριό της τσουκάλιΤα χέρια μου ήταν δεμένα και γυρισμένα στην πλάτη μουΙδού το στεφανωμένο πλοίο μου έπιασε λιμάνι πέρασε τις Σύρτεις έριξε άγκυραΤώρα επιτέλους έχω βρει τα λογικά μου αποκαμωμένος απrsquo το τεράστιο πάθοςκαι οι πληγές μου τώρα έκλεισαν κι έχουν γιατρευτείΚαλή Λογική αν είσαι κάποια θεά παραδίδω τον εαυτό μου στον βωμό σουΤόσες ευχές μου είχαν πέσει κάτω επειδή ο Δίας ήταν κουφός

5 10 15 20

Πίνακας 64 Μετάφραση ελεγείας 324 του Προπέρτιου

- 117 -

25 Σημειώσεις

1 mulier ο όρος εδώ χρησιμοποιείται αποδοκιμαστικά και υποτιμητικά

2 oculishellipmeis η αναφορά στα δικά του μάτια αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον υπό το πρίσμα πιθανού ενδοδι-ακειμενικού υπαινιγμού στα μάτια της Κυνθίας στην ελεγεία 11 (πρβ 1 Cynthia prima suis miserum me cepit ocellis)

3-4 versibus insignem hellip esse meis γεμάτος αυτοπεποίθηση ο ποιητής διεκδικεί αποκλειστικότητα όσον αφορά την εξάπλωση της φήμης της αγαπημένης του Αυτό βέβαια υποβαθμίζει σημαντικά την laquoυποτιθέμε-νηraquo φυσική ομορφιά της Κυνθίας

7 Eoo πρόκειται για το πρωινό αστέρι το οποίο χρησιμοποιείται μετωνυμικά για την Αυγή Πουθενά αλλού στις σωζόμενες ελεγείες του Προπέρτιου δεν απαντά μια τέτοιου είδους σύγκριση

8 quaesitus candor ο τεχνητός χαρακτήρας υποβαθμίζει ακόμα περισσότερο την ομορφιά της Κυνθίαςmari η αναφορά στη θάλασσα προετοιμάζει την εικόνα του εραστή-ναυαγού στον στίχο 12

10 Thessala saga η Θεσσαλία ήταν στερεοτυπικά συνδεδεμένη με τη μαγεία

11 non ferro non igne coactus laquoδιά πυρός και σιδήρουraquo η φράση ferrum et igne ήταν σχεδόν παροιμιακή Ο καυτηριασμός ο οποίος παραπέμπει στα βασανιστήρια στα οποία υποβάλλονταν οι σκλάβοι για να πουν την αλήθεια είναι ταιριαστός στο πλαίσιο του ελεγειακού servitium amoris (πρβ στ 14)

12 naufragus πρόκειται για το συνηθισμένο ελεγειακό μοτίβο του εραστή ως ναυαγού Aegeahellipaqua η αναφορά στο Αιγαίο πέλαγος δεν αποκλείεται να παραπέμπει στο μοτίβο του έρωτα ως θά-λασσας

13 saevohelliptorrebar aeno εντυπωσιακή εικόνα δίχως ακριβές παράλληλο στη λατινική ποίηση

15 coronataehellipcarinae αποτελούσε συνήθεια να στεφανώνουν τα πλοία όταν έφταναν με ασφάλεια στο λιμάνι

18 ad sanum πρόκειται για το ελεγειακό μοτίβο του έρωτα ως πληγής

19 Mens Bona η Mens Bona προσωποποιημένη θεά της καλής σκέψης της συνείδησης του νου γιορταζό-ταν στη Ρώμη στις 8 Ιουνίου Διέθετε μάλιστα και ναό προς τιμήν της στον Καπιτωλίνο λόφο tua me in sacraria dono ο ποιητής δεν αφιερώνει απλώς αναθήματα στη θεά αλλά τον ίδιο του τον εαυτό

3 Οβίδιος Amores 217

31 Εισαγωγικό σημείωμα Στο ποίημα ο Οβίδιος επεξεργάζεται αναλυτικά το ελεγειακό μοτίβο του servitium amoris Η ανάλαφρη δι-άθεση του ποιητή και η χαρακτηριστική ειρωνεία του θέτουν ένα πολύ διαφορετικό τόνο σε σχέση με την περισσότερο σοβαρή και συναισθηματικά φορτισμένη χρήση του μοτίβου από τον Τίβουλλο (πχ 241-6) και τον Προπέρτιο (πχ 21335-6) Επιπλέον ο Οβίδιος αντισταθμίζει και εντέλει ακυρώνει την υποδούλωση στην αγαπημένη του μέσα από την εμφατική αναφορά στην ικανότητα που μόνο αυτός έχει να εξασφαλίσει στην Κορίννα αιώνια φήμη μέσα από το έργο του (στ 27-34) Με αυτόν τον έξυπνο τρόπο καταφέρνει να μετατρέψει ένα θλιβερό παράπονο δουλείας σε θριαμβολογία του έργου του

Το ποίημα εμφανίζει πολλές θεματικές δομικές και λεξιλογικές ομοιότητες με την ελεγεία 13 του Οβι-δίου77 Οι ομοιότητες αυτές κάθε άλλο παρά τυχαίες είναι αφού η 13 αποτελεί τη μόνη άλλη ελεγεία των

77 Πιο αναλυτικά α) το κοινό θέμα β) και στα δύο ποιήματα το δεύτερο δίστιχο περιλαμβάνει μια προσευχή στην Αφροδίτη η οποία αναφέρεται ως θεά των Κυθήρων (134 Cytherea ~ 2174 quaehellipCythera tenet) γ) 131 praedatahellip

- 118 -

Amores όπου το μοτίβο του servitium amoris είναι τόσο κυρίαρχο διατρέχοντας το σύνολο του ποιήματος Επιπλέον τα δύο ποιήματα φαίνεται πως διαμορφώνουν το αρχικό στάδιο και την άσχημη εξέλιξη της σχέσης του ποιητή με την Κορίννα Έτσι ενώ στην 13 ο Οβίδιος παρακαλεί για την ερωτική υποδούλωσή του (στ 5-6) υποσχόμενος πίστη (13-16) και ποιητική απαθανάτιση της αγαπημένης του η οποία βέβαια παραμένει ανώνυμη (στ 25-26) στην ελεγεία 217 τώρα που έχει πια δοκιμάσει τη σκληρή δουλεία την οποία ευχήθηκε διαμαρτύρεται έντονα γιrsquo αυτήν (στ 3-6) Περνά μάλιστα στην αντεπίθεση καθώς μετατρέπει τη ρομαντική υπόσχεση ποιητικής απαθανάτισης της αγαπημένης του σε ευσεβή πόθο για κάθε laquoΚορίνναraquo στη Ρώμη

32 Λατινικό κείμενο

Siquis erit qui turpe putet servire puellaeillo convincar iudice turpis egosim licet infamis dum me moderatius uratquae Paphon et fluctu pulsa Cythera tenetatque utinam dominae miti quoque praeda fuissem formosae quoniam praeda futurus eramdat facies animos facie violenta Corinna estmdashme miserum cur est tam bene nota sibiscilicet a speculi sumuntur imagine fastusnec nisi conpositam se prius illa videt non tibi si facies animum dat et omina regnimdasho facies oculos nata tenere meosmdashcollatum idcirco tibi me contemnere debesaptari magnis inferiora licettraditur et nymphe mortalis amore Calypso capta recusantem detinuisse virumcreditur aequoream Pthio Nereida regiEgeriam iusto concubuisse NumaeVulcano Venerem quamvis incude relictaturpiter obliquo claudicet ille pede carminis hoc ipsum genus inpar sed tamen apteiungitur herous cum breviore modotu quoque me mea lux in quaslibet accipe legeste deceat medio iura dedisse foronon tibi crimen ero nec quo laetere remoto non erit hic nobis infitiandus amorsunt mihi pro magno felicia carmina censuet multae per me nomen habere voluntnovi aliquam quae se circumferat esse Corinnamut fiat quid non illa dedisse velit sed neque diversi ripa labuntur eademfrigidus Eurotas populiferque Padusnec nisi tu nostris cantabitur ulla libellisingenio causas tu dabis una meo

5 10 15 20 25 30

Πίνακας 63 Λατινικό κείμενο ελεγείας 217 των Amores του Οβιδίου

33 Λεξιλόγιο1 servio -ivi -itum 4 = είμαι δούλος

est ~ 2175 και 6 praeda δ) 135 και 6 accipe ~ 21723 accipe ε) 1319 materiem felicem ~ 21727 felicia carmina στ) 1320 ~ 21734 η αγαπημένη ως πηγή έμπνευσης ζ) 1321 nomen habere ~ 21728 nomen habere

- 119 -

2 convincο -vici -victum 3 = καταδικάζω3 infamis -is -e (επίθ) = ντροπιασμένοςuro ussi ustum 3 = καίω4 fluctus -us (αρσ) = κύμαpello pepuli pulsum 3 = χτυπώ5 mitis -is -e (επίθ) = ήπιος μαλακόςpraeda -ae (θηλ) = λεία6 animus -i (αρσ) = (εδώ) αλαζονεία9 speculum -i (ουδ) = καθρέφτηςsumo sumpsi sumptum 3 = λαμβάνω αντλώfastus -us (αρσ) = υπεροψία10 compono -posui -positum 3 = τακτοποιώ περιποιούμαι καλλωπίζομαι12 oculus -i (αρσ) = μάτιnascor natus sum nasci 3 (αποθ) = γεννιέμαι13 conferο -tuli -latum 3 = συγκρίνωcontemno -tempsi -temptum 3 = περιφρονώ14 apto -avi -atum 1 = προσαρμόζω ταιριάζω15 trado -didi -ditum 3 = παραδίδω αφηγούμαιmortalis -is -e (επίθ) = θνητός16 recuso -avi -atum 1 = εναντιώνομαιdetineo -tinui -tentum 2 = παρακρατώ18 concumbo -bui -bitum 3 = πλαγιάζω ερωτικά19 incus -udis (θηλ) = αμόνιrelinquo -qui -ctum 3 = εγκαταλείπω20 obliquus -a -um (επίθ) = λοξός κουτσόςclaudico - - 1 = κουτσαίνω21 impar -aris (επίθ) = άνισοςapte (επίρ) = κατάλληλα αρμονικά22 herous -a -um (επίθ) = ηρωικός24 forum -i (ουδ) = αγορά (ως δημόσιος τόπος συνάθροισης)25 laeto -avi -atum 1 = χαροποιώremoveo -movi -motum 2 = απομακρύνω26 infitio infitiatus sum 1 (αποθ) = αποκηρύσσω27 census -us (αρσ) = (εδώ) περιουσία29 nosco novi notum 3 = γνωρίζωcircumfero -tuli -latum 3 = περιφέρω διαδίδω31 diversus -a -um (επίθ) = διαφορετικός ξεχωριστόςripa -ae (θηλ) = κοίτηlabor lapsus sum labi 3 (αποθ) = ρέω κυλάω32 populifer -a -um (επίθ) = ο γεμάτος λεύκες33 canto -avi -atum 1 = τραγουδώ

- 120 -

34 Μετάφραση

Αν βρεθεί κάποιος που να θεωρεί ντροπή τη σκλαβιά σε μια κοπέλαθα με βρει ένοχο και ντροπή γεμάτοΑς λερωθεί το όνομά μου αρκεί να με κάψει λιγότεροαυτή που κυβερνά την Πάφο και τα θαλασσοδαρμένα ΚύθηραΜακάρι να γινόμουν λεία στα χέρια μιας πιο μαλακής αφέντρας αφού θα έπρεπε να γίνω λεία στα χέρια μιας όμορφηςΗ ομορφιά γεννά αλαζονεία Η ομορφιά κάνει την Κορίννα θυελλώδηΑλίμονό μου τον δύστυχο Γιατί να ξέρει τον εαυτό της τόσο καλάΟπωσδήποτε αυτό που βλέπει στον καθρέφτη τρέφει την υπεροψία τηςmiddotματιά δεν ρίχνει γύρω της πριν περιποιηθεί τον εαυτό της Ακόμα κι αν η ομορφιά σού δίνει αυτοπεποίθηση κι ελπίδα εξουσίας(ομορφιά γεννημένη να σκλαβώσει τα μάτια μου)δεν θα πρέπει να με περιφρονείς συγκρίνοντάς με μαζί σουΚαι μικρά πράγματα μπορεί να ταιριάζουν σε μεγάλαΛένε πως ακόμα και η νύμφη Καλυψώ από έρωτα για έναν θνητό τον κράτησε για σύντροφο κοντά της ενάντια στη θέλησή τουΠιστεύουν ότι η θαλάσσια κόρη του Νηρέα παντρεύτηκε τον βασιλιά της Φθίαςκαι η Ηγερία παντρεύτηκε τον δίκαιο Νουμάκι ότι η Αφροδίτη παντρεύτηκε τον Ήφαιστο αν κι εκείνοςάφηνε το αμόνι κουτσαίνοντας ντροπιαστικά Ακόμα κι αυτό το είδος ποίησης είναι άνισο όμως αρμονικάο ηρωικός στίχος ενώνεται με τον πιο σύντομοΚι εσύ φως μου δέξου με όπως και να rsquoχειΣου ταιριάζει να νομοθετείς στο μέσο της αγοράςΔεν θα είμαι ντροπή για σένα που θα χαρείς σαν με ξεφορτωθείς Δεν θα χρειαστεί να αποκηρύξουμε τον έρωτά μαςΑντί για μεγάλο πλούτο έχω χαρούμενα ποιήματακαι πολλές κοπέλες επιθυμούν να αποκτήσουν φήμη μέσα από εμέναΞέρω κάποια που διαδίδει παντού ότι είναι η ΚορίνναΚαι τι δεν θα rsquoδινε για να γίνει εκείνη Αλλά ούτε ο παγωμένος Ευρώτας κι ο γεμάτος λεύκες Ηριδανόςαπόμακροι ο ένας από τον άλλο ρέουν σε μια κοίτηmiddotούτε και τα βιβλιαράκια μου θα εξυμνήσουν κάποια άλλη παρά εσέναμονάχα εσύ είσαι η πηγή της έμπνευσής μου

5 10 15 20 25 30

Πίνακας 61 Μετάφραση ελεγείας 217 των Amores του Οβιδίου

35 Σημειώσεις

1 servire servitium amoris το ρήμα εμφατικά τοποθετημένο στον πρώτο στίχο δίνει τον τόνο στο ποίημα

2 illo convicar iudice η έντονα δικανική ορολογία υπαινίσσεται εμμέσως τη συναισθηματική αποστασιο-ποίηση του ποιητή

3 infamis η infamia αποτελεί τεχνικό όρο για να περιγραφεί μια νομική κατάσταση η οποία περιελάμβανε στέρηση πολιτικών δικαιωμάτωνurat το μοτίβο του έρωτα ως φωτιάς αποτελεί ένα από τα πιο διαδεδομένα μοτίβα στην κλασική ποίηση (ελ-ληνική και λατινική) και ιδιαίτερα στη ρωμαϊκή ερωτική ελεγεία

4 Paphon et fluctu pulsa Cythera tenet συνδυαστική αναφορά στα δύο πολύ σημαντικά λατρευτικά κέντρα της Αφροδίτης Σύμφωνα με την εκδοχή του Ησίοδου (Θεογ 188-200) η Αφροδίτη γεννήθηκε στα ανοιχτά των Κυθήρων από τον αφρό της θάλασσας τον οποίο δημιούργησαν τα γεννητικά όργανα του ευνουχισμένου

- 121 -

Ουρανού Με τη βοήθεια του Ζέφυρου η Αφροδίτη ταξίδεψε μέχρι την Πάφο όπου αναδύθηκε στην επιφά-νεια Δύο από τα στερεοτυπικά επίθετα της θεάς ήταν laquoΚυθέρειαraquo και laquoΠαφίαraquo

5 dominaehellippraedam ο ποιητής προσφέρει στην αγαπημένη του τον ρόλο της laquoαφέντραςraquo ενώ υποβιβάζει τον εαυτό του στην κατάσταση της ερωτικής laquoλείαςraquo Η επανάληψη του praeda στον αμέσως επόμενο στίχο υπογραμμίζει τη θυματοποίησή του

7 facieshellipfacie έμφαση στην ομορφιά του προσώπου της Κορίνναςviolenta οι βίαιες επιθέσεις γυναικών στην ελεγεία δεν σπανίζουν Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η οργισμένη και βίαιη επίθεση της Κυνθίας εναντίον του Προπέρτιου όταν κατά την απρόσμενη επιστροφή της στη Ρώμη βρίσκει τον ποιητή παρέα με δύο γυναίκες (Προπ 4851 κεξξ)me miserum σχεδόν στερεοτυπική αναφώνηση του ελεγειακού ποιητή

9 speculi ο καθρέφτης αποτελούσε βασικό αξεσουάρ του γυναικείου καλλωπισμού στη Ρώμη

Εικόνα 61 Καθρέφτης από την Κύπρο (ρωμαϊκή εποχή)copy Metropolitan Museum of Art Nέα Υόρκη Αναδημοσιεύεται για εκπαιδευτικήακαδημαϊκή χρήση σύμφωνα με τη δρά-ση Open Access for Scholarly Content του μουσείου

fastus η υπεροψία αποτελεί σύνηθες γνώρισμα της ελεγειακής puella

11 facies (hellip hellip facies) ακόμα μία εμφατική αναφορά του facies μέσα στο ίδιο δίστιχοregni η μεταφορά του βασιλείου είναι συνήθης στην ελεγεία για την ερωτική επικράτηση της αγαπημένης

15-22 Πρόκειται για έναν κατάλογο με μυθολογικά παραδείγματα προκειμένου να πείσει ο ποιητής την Κο-ρίννα ότι δεν είναι ανάξιος του έρωτά της Πρόκειται για τρία ζευγάρια θνητών με νύμφες (Οδυσσέας-Κα-λυψώ Πηλέας-Θέτιδα Νουμάς-Ηγερία) τα οποία συμπληρώνει ένα ζευγάρι θεών (Ήφαιστος-Αφροδίτη) και καταλήγουμε στο τέλος με τον ποιητή και την αγαπημένη του Η διάταξη αυτή θυμίζει την αντίστοιχη διάτα-ξη των μυθολογικών παραδειγμάτων στον κατάλογο της ελεγείας 19 των Amores (1933-42) Και εκεί έχου-με τρία ζεύγη θνητών (Αχιλλέας-Βρισηίδα Έκτορας-Ανδρομάχη Αγαμέμνων-Κασσάνδρα) ακολουθούμενα από ένα ζευγάρι θεών (Άρης-Αφροδίτη) ενώ στο τέλος ο κατάλογος ολοκληρώνεται με αναφορά στον ίδιο τον ποιητή και την αγαπημένη του Αναμφίβολα η σύγκριση της Κορίννας διαδοχικά με νύμφες και τη θεά Αφροδίτη συμβάλλει στην εξιδανίκευση και απαθανάτιση της ομορφιάς της ωστόσο τα επιλεγμένα παραδείγ-ματα χαρακτηρίζονται από αντιφατικότητα αναφορικά με το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα Πιο συγκεκριμένα ο Οδυσσέας όπως τονίζει ο ίδιος ο ποιητής έμεινε κοντά στην Καλυψώ παρά τη θέλησή του Όσον αφορά τον Πηλέα και τη Θέτιδα σύμφωνα με κάποιες εκδοχές του μύθου η σχέση τους δεν βασιζόταν στην αμοιβαιότη-τα αλλά ήταν αποτέλεσμα αρπαγής της νύμφης από τον θνητό Τέλος η υποτιθέμενη σχέση του Νουμά με τη νύμφη Ηγερία θεωρούνταν προϊόν μυθοπλασίας (πρβ Λίβιος 119 Πλουτ Νουμ 8)

- 115 -

22 Λατινικό κείμενο

Falsa est ista tuae mulier fiducia formaeolim oculis nimium facta superba meisnoster amortalis tribuit tibi Cynthia laudesversibus insignem te pudet esse meismixtam te varia laudavi saepe figura ut quod non esses esse putaret amoret color est totiens roseo collatus Eoocum tibi quaesitus candor in ore foretquod mihi non patrii poterant avertere amicieluere aut vasto Thessala saga mari haec ego non ferro non igne coactus at ipsanaufragus Aegaea vera fatebor aquacorreptus saevo Veneris torrebar aenovinctus eram versas in mea terga manusecce coronatae portum tetigere carinae traiectae Syrtes ancora iacta mihi estnunc demum vasto fessi resipiscimus aestuvulneraque ad sanum nunc coiere meaMens Bona si qua dea es tua me in sacraria donoexciderunt surdo tot mea vota Iovi

5 10 15 20

Πίνακας 63 Λατινικό κείμενο ελεγείας 324 του Προπέρτιου

23 Λεξιλόγιο1 falsus -a -um (επίθ) = απατηλόςmulier -eris (θηλ) = γυναίκαfiducia -ae (θηλ) = εμπιστοσύνηforma -ae (θηλ) = ομορφιά2 superbus -a -um (επίθ) = εξαιρετικός όμορφος3 tribuo -ui -utum 3 = αποδίδω προσφέρωlaus laudis (θηλ) = έπαινος4 versus -us (αρσ) = στίχοςinsignis -is -e (επίθ) = διάσημος ξεχωριστόςpudeo -ui -itum 2 = ντρέπομαι5 misceo miscui mixtum ή mistum 2 = συνδυάζωlaudo -avi -atum 1 = επαινώvarius -a -um (επίθ) = ποικίλοςlaudo -avi -atum 1 = επαινώ7 color -oris (αρσ) = χρώμαroseus -a -um (επίθ) = ροδόχρωμοςconfero -tuli -latuμ 3 = συγκρίνω8 quaesitus -a -um (επίθ) = τεχνητόςcandor -oris (αρσ) = λάμψηos oris (ουδ) = πρόσωπο9 averto -verti -versum 3 = αποτρέπω10 eluo -ui -utum 3 = ξεπλένωsaga -ae (θηλ) = μάγισσαmare maris (ουδ) = θάλασσα11 ignis -is (αρσ) = φωτιάcogo -egi -actum 3 = αναγκάζω12 naufragus -a -um (επίθ) = ναυαγός

- 116 -

fateor fassus sum 2 (αποθ) = ομολογώ13 corripio -ripui -reptum 3 = αρπάζωtorreo torrui tostum 2 = καίω ψήνωaenum -i (ουδ) = τσουκάλι14 vincio vinxi vinctum 4 = δένωtergum -i (ουδ) = πλάτη15 coronatus -a -um (επίθ) = στεφανωμένοςportus -us (αρσ) = λιμάνιtango tetigi tactum 3 = αγγίζωcarina -ae (θηλ) = καρίνα (συνεκδοχικά) πλοίο16 traicio -ieci -iectum 3 = διαπερνώancora -ae (θηλ) = άγκυρα17 demum (επίρ) = επιτέλουςfessus -a -um (επίθ) = κουρασμένοςresipisco -i(v)i και -ui - 3 = αναρρώνωaestus -us (αρσ) = πάθος18 vulnus -eris (ουδ) = πληγήsanus -a -um (επίθ) = υγιήςcoeo -i(v)i -itum 4 = ενώνομαι κλείνω (για πληγή)19 sacrarium -ii (ουδ) = ιερό20 excido -cidi - 3 = πέφτωsurdus -a -um (επίθ) = κουφόςvotum -i (ουδ) = (προσ)ευχή

24 Μετάφραση

Απατηλή είναι γυναίκα αυτή η εμπιστοσύνη σου στην ομορφιά σουπου κάποτε είχε γίνει στα μάτια μου υπερβολικά υπέροχη Ο έρωτάς μου σου απέδωσε τέτοιους επαίνους ΚυνθίαΝτρέπομαι που οι στίχοι μου σε έκαναν διάσημηΣυχνά σε επαίνεσα επειδή συνδυάζεις όλες τις χάρες ώστε ο έρωτας να νομίζει ότι είσαι αυτό που δεν είσαιΚαι το χρώμα σου σύγκρινα τόσες φορές με τη ροδόχρωμη Αυγήενώ η λάμψη στο πρόσωπό σου ήταν τεχνητήΑυτό δεν μπόρεσαν νrsquo αποτρέψουν οι πατρικοί μου φίλοι ή να ξεπλύνειαπό πάνω μου η θεσσαλική μάγισσα με την απέραντη θάλασσα Αυτές τις αλήθειες ομολογώ εγώ χωρίς να είμαι αναγκασμένος με φωτιά ή σίδερο ναυαγός στη θάλασσα του ΑιγέαΗ Αφροδίτη μrsquo άρπαξε και μrsquo έκαιγε στο άγριό της τσουκάλιΤα χέρια μου ήταν δεμένα και γυρισμένα στην πλάτη μουΙδού το στεφανωμένο πλοίο μου έπιασε λιμάνι πέρασε τις Σύρτεις έριξε άγκυραΤώρα επιτέλους έχω βρει τα λογικά μου αποκαμωμένος απrsquo το τεράστιο πάθοςκαι οι πληγές μου τώρα έκλεισαν κι έχουν γιατρευτείΚαλή Λογική αν είσαι κάποια θεά παραδίδω τον εαυτό μου στον βωμό σουΤόσες ευχές μου είχαν πέσει κάτω επειδή ο Δίας ήταν κουφός

5 10 15 20

Πίνακας 64 Μετάφραση ελεγείας 324 του Προπέρτιου

- 117 -

25 Σημειώσεις

1 mulier ο όρος εδώ χρησιμοποιείται αποδοκιμαστικά και υποτιμητικά

2 oculishellipmeis η αναφορά στα δικά του μάτια αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον υπό το πρίσμα πιθανού ενδοδι-ακειμενικού υπαινιγμού στα μάτια της Κυνθίας στην ελεγεία 11 (πρβ 1 Cynthia prima suis miserum me cepit ocellis)

3-4 versibus insignem hellip esse meis γεμάτος αυτοπεποίθηση ο ποιητής διεκδικεί αποκλειστικότητα όσον αφορά την εξάπλωση της φήμης της αγαπημένης του Αυτό βέβαια υποβαθμίζει σημαντικά την laquoυποτιθέμε-νηraquo φυσική ομορφιά της Κυνθίας

7 Eoo πρόκειται για το πρωινό αστέρι το οποίο χρησιμοποιείται μετωνυμικά για την Αυγή Πουθενά αλλού στις σωζόμενες ελεγείες του Προπέρτιου δεν απαντά μια τέτοιου είδους σύγκριση

8 quaesitus candor ο τεχνητός χαρακτήρας υποβαθμίζει ακόμα περισσότερο την ομορφιά της Κυνθίαςmari η αναφορά στη θάλασσα προετοιμάζει την εικόνα του εραστή-ναυαγού στον στίχο 12

10 Thessala saga η Θεσσαλία ήταν στερεοτυπικά συνδεδεμένη με τη μαγεία

11 non ferro non igne coactus laquoδιά πυρός και σιδήρουraquo η φράση ferrum et igne ήταν σχεδόν παροιμιακή Ο καυτηριασμός ο οποίος παραπέμπει στα βασανιστήρια στα οποία υποβάλλονταν οι σκλάβοι για να πουν την αλήθεια είναι ταιριαστός στο πλαίσιο του ελεγειακού servitium amoris (πρβ στ 14)

12 naufragus πρόκειται για το συνηθισμένο ελεγειακό μοτίβο του εραστή ως ναυαγού Aegeahellipaqua η αναφορά στο Αιγαίο πέλαγος δεν αποκλείεται να παραπέμπει στο μοτίβο του έρωτα ως θά-λασσας

13 saevohelliptorrebar aeno εντυπωσιακή εικόνα δίχως ακριβές παράλληλο στη λατινική ποίηση

15 coronataehellipcarinae αποτελούσε συνήθεια να στεφανώνουν τα πλοία όταν έφταναν με ασφάλεια στο λιμάνι

18 ad sanum πρόκειται για το ελεγειακό μοτίβο του έρωτα ως πληγής

19 Mens Bona η Mens Bona προσωποποιημένη θεά της καλής σκέψης της συνείδησης του νου γιορταζό-ταν στη Ρώμη στις 8 Ιουνίου Διέθετε μάλιστα και ναό προς τιμήν της στον Καπιτωλίνο λόφο tua me in sacraria dono ο ποιητής δεν αφιερώνει απλώς αναθήματα στη θεά αλλά τον ίδιο του τον εαυτό

3 Οβίδιος Amores 217

31 Εισαγωγικό σημείωμα Στο ποίημα ο Οβίδιος επεξεργάζεται αναλυτικά το ελεγειακό μοτίβο του servitium amoris Η ανάλαφρη δι-άθεση του ποιητή και η χαρακτηριστική ειρωνεία του θέτουν ένα πολύ διαφορετικό τόνο σε σχέση με την περισσότερο σοβαρή και συναισθηματικά φορτισμένη χρήση του μοτίβου από τον Τίβουλλο (πχ 241-6) και τον Προπέρτιο (πχ 21335-6) Επιπλέον ο Οβίδιος αντισταθμίζει και εντέλει ακυρώνει την υποδούλωση στην αγαπημένη του μέσα από την εμφατική αναφορά στην ικανότητα που μόνο αυτός έχει να εξασφαλίσει στην Κορίννα αιώνια φήμη μέσα από το έργο του (στ 27-34) Με αυτόν τον έξυπνο τρόπο καταφέρνει να μετατρέψει ένα θλιβερό παράπονο δουλείας σε θριαμβολογία του έργου του

Το ποίημα εμφανίζει πολλές θεματικές δομικές και λεξιλογικές ομοιότητες με την ελεγεία 13 του Οβι-δίου77 Οι ομοιότητες αυτές κάθε άλλο παρά τυχαίες είναι αφού η 13 αποτελεί τη μόνη άλλη ελεγεία των

77 Πιο αναλυτικά α) το κοινό θέμα β) και στα δύο ποιήματα το δεύτερο δίστιχο περιλαμβάνει μια προσευχή στην Αφροδίτη η οποία αναφέρεται ως θεά των Κυθήρων (134 Cytherea ~ 2174 quaehellipCythera tenet) γ) 131 praedatahellip

- 118 -

Amores όπου το μοτίβο του servitium amoris είναι τόσο κυρίαρχο διατρέχοντας το σύνολο του ποιήματος Επιπλέον τα δύο ποιήματα φαίνεται πως διαμορφώνουν το αρχικό στάδιο και την άσχημη εξέλιξη της σχέσης του ποιητή με την Κορίννα Έτσι ενώ στην 13 ο Οβίδιος παρακαλεί για την ερωτική υποδούλωσή του (στ 5-6) υποσχόμενος πίστη (13-16) και ποιητική απαθανάτιση της αγαπημένης του η οποία βέβαια παραμένει ανώνυμη (στ 25-26) στην ελεγεία 217 τώρα που έχει πια δοκιμάσει τη σκληρή δουλεία την οποία ευχήθηκε διαμαρτύρεται έντονα γιrsquo αυτήν (στ 3-6) Περνά μάλιστα στην αντεπίθεση καθώς μετατρέπει τη ρομαντική υπόσχεση ποιητικής απαθανάτισης της αγαπημένης του σε ευσεβή πόθο για κάθε laquoΚορίνναraquo στη Ρώμη

32 Λατινικό κείμενο

Siquis erit qui turpe putet servire puellaeillo convincar iudice turpis egosim licet infamis dum me moderatius uratquae Paphon et fluctu pulsa Cythera tenetatque utinam dominae miti quoque praeda fuissem formosae quoniam praeda futurus eramdat facies animos facie violenta Corinna estmdashme miserum cur est tam bene nota sibiscilicet a speculi sumuntur imagine fastusnec nisi conpositam se prius illa videt non tibi si facies animum dat et omina regnimdasho facies oculos nata tenere meosmdashcollatum idcirco tibi me contemnere debesaptari magnis inferiora licettraditur et nymphe mortalis amore Calypso capta recusantem detinuisse virumcreditur aequoream Pthio Nereida regiEgeriam iusto concubuisse NumaeVulcano Venerem quamvis incude relictaturpiter obliquo claudicet ille pede carminis hoc ipsum genus inpar sed tamen apteiungitur herous cum breviore modotu quoque me mea lux in quaslibet accipe legeste deceat medio iura dedisse foronon tibi crimen ero nec quo laetere remoto non erit hic nobis infitiandus amorsunt mihi pro magno felicia carmina censuet multae per me nomen habere voluntnovi aliquam quae se circumferat esse Corinnamut fiat quid non illa dedisse velit sed neque diversi ripa labuntur eademfrigidus Eurotas populiferque Padusnec nisi tu nostris cantabitur ulla libellisingenio causas tu dabis una meo

5 10 15 20 25 30

Πίνακας 63 Λατινικό κείμενο ελεγείας 217 των Amores του Οβιδίου

33 Λεξιλόγιο1 servio -ivi -itum 4 = είμαι δούλος

est ~ 2175 και 6 praeda δ) 135 και 6 accipe ~ 21723 accipe ε) 1319 materiem felicem ~ 21727 felicia carmina στ) 1320 ~ 21734 η αγαπημένη ως πηγή έμπνευσης ζ) 1321 nomen habere ~ 21728 nomen habere

- 119 -

2 convincο -vici -victum 3 = καταδικάζω3 infamis -is -e (επίθ) = ντροπιασμένοςuro ussi ustum 3 = καίω4 fluctus -us (αρσ) = κύμαpello pepuli pulsum 3 = χτυπώ5 mitis -is -e (επίθ) = ήπιος μαλακόςpraeda -ae (θηλ) = λεία6 animus -i (αρσ) = (εδώ) αλαζονεία9 speculum -i (ουδ) = καθρέφτηςsumo sumpsi sumptum 3 = λαμβάνω αντλώfastus -us (αρσ) = υπεροψία10 compono -posui -positum 3 = τακτοποιώ περιποιούμαι καλλωπίζομαι12 oculus -i (αρσ) = μάτιnascor natus sum nasci 3 (αποθ) = γεννιέμαι13 conferο -tuli -latum 3 = συγκρίνωcontemno -tempsi -temptum 3 = περιφρονώ14 apto -avi -atum 1 = προσαρμόζω ταιριάζω15 trado -didi -ditum 3 = παραδίδω αφηγούμαιmortalis -is -e (επίθ) = θνητός16 recuso -avi -atum 1 = εναντιώνομαιdetineo -tinui -tentum 2 = παρακρατώ18 concumbo -bui -bitum 3 = πλαγιάζω ερωτικά19 incus -udis (θηλ) = αμόνιrelinquo -qui -ctum 3 = εγκαταλείπω20 obliquus -a -um (επίθ) = λοξός κουτσόςclaudico - - 1 = κουτσαίνω21 impar -aris (επίθ) = άνισοςapte (επίρ) = κατάλληλα αρμονικά22 herous -a -um (επίθ) = ηρωικός24 forum -i (ουδ) = αγορά (ως δημόσιος τόπος συνάθροισης)25 laeto -avi -atum 1 = χαροποιώremoveo -movi -motum 2 = απομακρύνω26 infitio infitiatus sum 1 (αποθ) = αποκηρύσσω27 census -us (αρσ) = (εδώ) περιουσία29 nosco novi notum 3 = γνωρίζωcircumfero -tuli -latum 3 = περιφέρω διαδίδω31 diversus -a -um (επίθ) = διαφορετικός ξεχωριστόςripa -ae (θηλ) = κοίτηlabor lapsus sum labi 3 (αποθ) = ρέω κυλάω32 populifer -a -um (επίθ) = ο γεμάτος λεύκες33 canto -avi -atum 1 = τραγουδώ

- 120 -

34 Μετάφραση

Αν βρεθεί κάποιος που να θεωρεί ντροπή τη σκλαβιά σε μια κοπέλαθα με βρει ένοχο και ντροπή γεμάτοΑς λερωθεί το όνομά μου αρκεί να με κάψει λιγότεροαυτή που κυβερνά την Πάφο και τα θαλασσοδαρμένα ΚύθηραΜακάρι να γινόμουν λεία στα χέρια μιας πιο μαλακής αφέντρας αφού θα έπρεπε να γίνω λεία στα χέρια μιας όμορφηςΗ ομορφιά γεννά αλαζονεία Η ομορφιά κάνει την Κορίννα θυελλώδηΑλίμονό μου τον δύστυχο Γιατί να ξέρει τον εαυτό της τόσο καλάΟπωσδήποτε αυτό που βλέπει στον καθρέφτη τρέφει την υπεροψία τηςmiddotματιά δεν ρίχνει γύρω της πριν περιποιηθεί τον εαυτό της Ακόμα κι αν η ομορφιά σού δίνει αυτοπεποίθηση κι ελπίδα εξουσίας(ομορφιά γεννημένη να σκλαβώσει τα μάτια μου)δεν θα πρέπει να με περιφρονείς συγκρίνοντάς με μαζί σουΚαι μικρά πράγματα μπορεί να ταιριάζουν σε μεγάλαΛένε πως ακόμα και η νύμφη Καλυψώ από έρωτα για έναν θνητό τον κράτησε για σύντροφο κοντά της ενάντια στη θέλησή τουΠιστεύουν ότι η θαλάσσια κόρη του Νηρέα παντρεύτηκε τον βασιλιά της Φθίαςκαι η Ηγερία παντρεύτηκε τον δίκαιο Νουμάκι ότι η Αφροδίτη παντρεύτηκε τον Ήφαιστο αν κι εκείνοςάφηνε το αμόνι κουτσαίνοντας ντροπιαστικά Ακόμα κι αυτό το είδος ποίησης είναι άνισο όμως αρμονικάο ηρωικός στίχος ενώνεται με τον πιο σύντομοΚι εσύ φως μου δέξου με όπως και να rsquoχειΣου ταιριάζει να νομοθετείς στο μέσο της αγοράςΔεν θα είμαι ντροπή για σένα που θα χαρείς σαν με ξεφορτωθείς Δεν θα χρειαστεί να αποκηρύξουμε τον έρωτά μαςΑντί για μεγάλο πλούτο έχω χαρούμενα ποιήματακαι πολλές κοπέλες επιθυμούν να αποκτήσουν φήμη μέσα από εμέναΞέρω κάποια που διαδίδει παντού ότι είναι η ΚορίνναΚαι τι δεν θα rsquoδινε για να γίνει εκείνη Αλλά ούτε ο παγωμένος Ευρώτας κι ο γεμάτος λεύκες Ηριδανόςαπόμακροι ο ένας από τον άλλο ρέουν σε μια κοίτηmiddotούτε και τα βιβλιαράκια μου θα εξυμνήσουν κάποια άλλη παρά εσέναμονάχα εσύ είσαι η πηγή της έμπνευσής μου

5 10 15 20 25 30

Πίνακας 61 Μετάφραση ελεγείας 217 των Amores του Οβιδίου

35 Σημειώσεις

1 servire servitium amoris το ρήμα εμφατικά τοποθετημένο στον πρώτο στίχο δίνει τον τόνο στο ποίημα

2 illo convicar iudice η έντονα δικανική ορολογία υπαινίσσεται εμμέσως τη συναισθηματική αποστασιο-ποίηση του ποιητή

3 infamis η infamia αποτελεί τεχνικό όρο για να περιγραφεί μια νομική κατάσταση η οποία περιελάμβανε στέρηση πολιτικών δικαιωμάτωνurat το μοτίβο του έρωτα ως φωτιάς αποτελεί ένα από τα πιο διαδεδομένα μοτίβα στην κλασική ποίηση (ελ-ληνική και λατινική) και ιδιαίτερα στη ρωμαϊκή ερωτική ελεγεία

4 Paphon et fluctu pulsa Cythera tenet συνδυαστική αναφορά στα δύο πολύ σημαντικά λατρευτικά κέντρα της Αφροδίτης Σύμφωνα με την εκδοχή του Ησίοδου (Θεογ 188-200) η Αφροδίτη γεννήθηκε στα ανοιχτά των Κυθήρων από τον αφρό της θάλασσας τον οποίο δημιούργησαν τα γεννητικά όργανα του ευνουχισμένου

- 121 -

Ουρανού Με τη βοήθεια του Ζέφυρου η Αφροδίτη ταξίδεψε μέχρι την Πάφο όπου αναδύθηκε στην επιφά-νεια Δύο από τα στερεοτυπικά επίθετα της θεάς ήταν laquoΚυθέρειαraquo και laquoΠαφίαraquo

5 dominaehellippraedam ο ποιητής προσφέρει στην αγαπημένη του τον ρόλο της laquoαφέντραςraquo ενώ υποβιβάζει τον εαυτό του στην κατάσταση της ερωτικής laquoλείαςraquo Η επανάληψη του praeda στον αμέσως επόμενο στίχο υπογραμμίζει τη θυματοποίησή του

7 facieshellipfacie έμφαση στην ομορφιά του προσώπου της Κορίνναςviolenta οι βίαιες επιθέσεις γυναικών στην ελεγεία δεν σπανίζουν Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η οργισμένη και βίαιη επίθεση της Κυνθίας εναντίον του Προπέρτιου όταν κατά την απρόσμενη επιστροφή της στη Ρώμη βρίσκει τον ποιητή παρέα με δύο γυναίκες (Προπ 4851 κεξξ)me miserum σχεδόν στερεοτυπική αναφώνηση του ελεγειακού ποιητή

9 speculi ο καθρέφτης αποτελούσε βασικό αξεσουάρ του γυναικείου καλλωπισμού στη Ρώμη

Εικόνα 61 Καθρέφτης από την Κύπρο (ρωμαϊκή εποχή)copy Metropolitan Museum of Art Nέα Υόρκη Αναδημοσιεύεται για εκπαιδευτικήακαδημαϊκή χρήση σύμφωνα με τη δρά-ση Open Access for Scholarly Content του μουσείου

fastus η υπεροψία αποτελεί σύνηθες γνώρισμα της ελεγειακής puella

11 facies (hellip hellip facies) ακόμα μία εμφατική αναφορά του facies μέσα στο ίδιο δίστιχοregni η μεταφορά του βασιλείου είναι συνήθης στην ελεγεία για την ερωτική επικράτηση της αγαπημένης

15-22 Πρόκειται για έναν κατάλογο με μυθολογικά παραδείγματα προκειμένου να πείσει ο ποιητής την Κο-ρίννα ότι δεν είναι ανάξιος του έρωτά της Πρόκειται για τρία ζευγάρια θνητών με νύμφες (Οδυσσέας-Κα-λυψώ Πηλέας-Θέτιδα Νουμάς-Ηγερία) τα οποία συμπληρώνει ένα ζευγάρι θεών (Ήφαιστος-Αφροδίτη) και καταλήγουμε στο τέλος με τον ποιητή και την αγαπημένη του Η διάταξη αυτή θυμίζει την αντίστοιχη διάτα-ξη των μυθολογικών παραδειγμάτων στον κατάλογο της ελεγείας 19 των Amores (1933-42) Και εκεί έχου-με τρία ζεύγη θνητών (Αχιλλέας-Βρισηίδα Έκτορας-Ανδρομάχη Αγαμέμνων-Κασσάνδρα) ακολουθούμενα από ένα ζευγάρι θεών (Άρης-Αφροδίτη) ενώ στο τέλος ο κατάλογος ολοκληρώνεται με αναφορά στον ίδιο τον ποιητή και την αγαπημένη του Αναμφίβολα η σύγκριση της Κορίννας διαδοχικά με νύμφες και τη θεά Αφροδίτη συμβάλλει στην εξιδανίκευση και απαθανάτιση της ομορφιάς της ωστόσο τα επιλεγμένα παραδείγ-ματα χαρακτηρίζονται από αντιφατικότητα αναφορικά με το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα Πιο συγκεκριμένα ο Οδυσσέας όπως τονίζει ο ίδιος ο ποιητής έμεινε κοντά στην Καλυψώ παρά τη θέλησή του Όσον αφορά τον Πηλέα και τη Θέτιδα σύμφωνα με κάποιες εκδοχές του μύθου η σχέση τους δεν βασιζόταν στην αμοιβαιότη-τα αλλά ήταν αποτέλεσμα αρπαγής της νύμφης από τον θνητό Τέλος η υποτιθέμενη σχέση του Νουμά με τη νύμφη Ηγερία θεωρούνταν προϊόν μυθοπλασίας (πρβ Λίβιος 119 Πλουτ Νουμ 8)

- 116 -

fateor fassus sum 2 (αποθ) = ομολογώ13 corripio -ripui -reptum 3 = αρπάζωtorreo torrui tostum 2 = καίω ψήνωaenum -i (ουδ) = τσουκάλι14 vincio vinxi vinctum 4 = δένωtergum -i (ουδ) = πλάτη15 coronatus -a -um (επίθ) = στεφανωμένοςportus -us (αρσ) = λιμάνιtango tetigi tactum 3 = αγγίζωcarina -ae (θηλ) = καρίνα (συνεκδοχικά) πλοίο16 traicio -ieci -iectum 3 = διαπερνώancora -ae (θηλ) = άγκυρα17 demum (επίρ) = επιτέλουςfessus -a -um (επίθ) = κουρασμένοςresipisco -i(v)i και -ui - 3 = αναρρώνωaestus -us (αρσ) = πάθος18 vulnus -eris (ουδ) = πληγήsanus -a -um (επίθ) = υγιήςcoeo -i(v)i -itum 4 = ενώνομαι κλείνω (για πληγή)19 sacrarium -ii (ουδ) = ιερό20 excido -cidi - 3 = πέφτωsurdus -a -um (επίθ) = κουφόςvotum -i (ουδ) = (προσ)ευχή

24 Μετάφραση

Απατηλή είναι γυναίκα αυτή η εμπιστοσύνη σου στην ομορφιά σουπου κάποτε είχε γίνει στα μάτια μου υπερβολικά υπέροχη Ο έρωτάς μου σου απέδωσε τέτοιους επαίνους ΚυνθίαΝτρέπομαι που οι στίχοι μου σε έκαναν διάσημηΣυχνά σε επαίνεσα επειδή συνδυάζεις όλες τις χάρες ώστε ο έρωτας να νομίζει ότι είσαι αυτό που δεν είσαιΚαι το χρώμα σου σύγκρινα τόσες φορές με τη ροδόχρωμη Αυγήενώ η λάμψη στο πρόσωπό σου ήταν τεχνητήΑυτό δεν μπόρεσαν νrsquo αποτρέψουν οι πατρικοί μου φίλοι ή να ξεπλύνειαπό πάνω μου η θεσσαλική μάγισσα με την απέραντη θάλασσα Αυτές τις αλήθειες ομολογώ εγώ χωρίς να είμαι αναγκασμένος με φωτιά ή σίδερο ναυαγός στη θάλασσα του ΑιγέαΗ Αφροδίτη μrsquo άρπαξε και μrsquo έκαιγε στο άγριό της τσουκάλιΤα χέρια μου ήταν δεμένα και γυρισμένα στην πλάτη μουΙδού το στεφανωμένο πλοίο μου έπιασε λιμάνι πέρασε τις Σύρτεις έριξε άγκυραΤώρα επιτέλους έχω βρει τα λογικά μου αποκαμωμένος απrsquo το τεράστιο πάθοςκαι οι πληγές μου τώρα έκλεισαν κι έχουν γιατρευτείΚαλή Λογική αν είσαι κάποια θεά παραδίδω τον εαυτό μου στον βωμό σουΤόσες ευχές μου είχαν πέσει κάτω επειδή ο Δίας ήταν κουφός

5 10 15 20

Πίνακας 64 Μετάφραση ελεγείας 324 του Προπέρτιου

- 117 -

25 Σημειώσεις

1 mulier ο όρος εδώ χρησιμοποιείται αποδοκιμαστικά και υποτιμητικά

2 oculishellipmeis η αναφορά στα δικά του μάτια αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον υπό το πρίσμα πιθανού ενδοδι-ακειμενικού υπαινιγμού στα μάτια της Κυνθίας στην ελεγεία 11 (πρβ 1 Cynthia prima suis miserum me cepit ocellis)

3-4 versibus insignem hellip esse meis γεμάτος αυτοπεποίθηση ο ποιητής διεκδικεί αποκλειστικότητα όσον αφορά την εξάπλωση της φήμης της αγαπημένης του Αυτό βέβαια υποβαθμίζει σημαντικά την laquoυποτιθέμε-νηraquo φυσική ομορφιά της Κυνθίας

7 Eoo πρόκειται για το πρωινό αστέρι το οποίο χρησιμοποιείται μετωνυμικά για την Αυγή Πουθενά αλλού στις σωζόμενες ελεγείες του Προπέρτιου δεν απαντά μια τέτοιου είδους σύγκριση

8 quaesitus candor ο τεχνητός χαρακτήρας υποβαθμίζει ακόμα περισσότερο την ομορφιά της Κυνθίαςmari η αναφορά στη θάλασσα προετοιμάζει την εικόνα του εραστή-ναυαγού στον στίχο 12

10 Thessala saga η Θεσσαλία ήταν στερεοτυπικά συνδεδεμένη με τη μαγεία

11 non ferro non igne coactus laquoδιά πυρός και σιδήρουraquo η φράση ferrum et igne ήταν σχεδόν παροιμιακή Ο καυτηριασμός ο οποίος παραπέμπει στα βασανιστήρια στα οποία υποβάλλονταν οι σκλάβοι για να πουν την αλήθεια είναι ταιριαστός στο πλαίσιο του ελεγειακού servitium amoris (πρβ στ 14)

12 naufragus πρόκειται για το συνηθισμένο ελεγειακό μοτίβο του εραστή ως ναυαγού Aegeahellipaqua η αναφορά στο Αιγαίο πέλαγος δεν αποκλείεται να παραπέμπει στο μοτίβο του έρωτα ως θά-λασσας

13 saevohelliptorrebar aeno εντυπωσιακή εικόνα δίχως ακριβές παράλληλο στη λατινική ποίηση

15 coronataehellipcarinae αποτελούσε συνήθεια να στεφανώνουν τα πλοία όταν έφταναν με ασφάλεια στο λιμάνι

18 ad sanum πρόκειται για το ελεγειακό μοτίβο του έρωτα ως πληγής

19 Mens Bona η Mens Bona προσωποποιημένη θεά της καλής σκέψης της συνείδησης του νου γιορταζό-ταν στη Ρώμη στις 8 Ιουνίου Διέθετε μάλιστα και ναό προς τιμήν της στον Καπιτωλίνο λόφο tua me in sacraria dono ο ποιητής δεν αφιερώνει απλώς αναθήματα στη θεά αλλά τον ίδιο του τον εαυτό

3 Οβίδιος Amores 217

31 Εισαγωγικό σημείωμα Στο ποίημα ο Οβίδιος επεξεργάζεται αναλυτικά το ελεγειακό μοτίβο του servitium amoris Η ανάλαφρη δι-άθεση του ποιητή και η χαρακτηριστική ειρωνεία του θέτουν ένα πολύ διαφορετικό τόνο σε σχέση με την περισσότερο σοβαρή και συναισθηματικά φορτισμένη χρήση του μοτίβου από τον Τίβουλλο (πχ 241-6) και τον Προπέρτιο (πχ 21335-6) Επιπλέον ο Οβίδιος αντισταθμίζει και εντέλει ακυρώνει την υποδούλωση στην αγαπημένη του μέσα από την εμφατική αναφορά στην ικανότητα που μόνο αυτός έχει να εξασφαλίσει στην Κορίννα αιώνια φήμη μέσα από το έργο του (στ 27-34) Με αυτόν τον έξυπνο τρόπο καταφέρνει να μετατρέψει ένα θλιβερό παράπονο δουλείας σε θριαμβολογία του έργου του

Το ποίημα εμφανίζει πολλές θεματικές δομικές και λεξιλογικές ομοιότητες με την ελεγεία 13 του Οβι-δίου77 Οι ομοιότητες αυτές κάθε άλλο παρά τυχαίες είναι αφού η 13 αποτελεί τη μόνη άλλη ελεγεία των

77 Πιο αναλυτικά α) το κοινό θέμα β) και στα δύο ποιήματα το δεύτερο δίστιχο περιλαμβάνει μια προσευχή στην Αφροδίτη η οποία αναφέρεται ως θεά των Κυθήρων (134 Cytherea ~ 2174 quaehellipCythera tenet) γ) 131 praedatahellip

- 118 -

Amores όπου το μοτίβο του servitium amoris είναι τόσο κυρίαρχο διατρέχοντας το σύνολο του ποιήματος Επιπλέον τα δύο ποιήματα φαίνεται πως διαμορφώνουν το αρχικό στάδιο και την άσχημη εξέλιξη της σχέσης του ποιητή με την Κορίννα Έτσι ενώ στην 13 ο Οβίδιος παρακαλεί για την ερωτική υποδούλωσή του (στ 5-6) υποσχόμενος πίστη (13-16) και ποιητική απαθανάτιση της αγαπημένης του η οποία βέβαια παραμένει ανώνυμη (στ 25-26) στην ελεγεία 217 τώρα που έχει πια δοκιμάσει τη σκληρή δουλεία την οποία ευχήθηκε διαμαρτύρεται έντονα γιrsquo αυτήν (στ 3-6) Περνά μάλιστα στην αντεπίθεση καθώς μετατρέπει τη ρομαντική υπόσχεση ποιητικής απαθανάτισης της αγαπημένης του σε ευσεβή πόθο για κάθε laquoΚορίνναraquo στη Ρώμη

32 Λατινικό κείμενο

Siquis erit qui turpe putet servire puellaeillo convincar iudice turpis egosim licet infamis dum me moderatius uratquae Paphon et fluctu pulsa Cythera tenetatque utinam dominae miti quoque praeda fuissem formosae quoniam praeda futurus eramdat facies animos facie violenta Corinna estmdashme miserum cur est tam bene nota sibiscilicet a speculi sumuntur imagine fastusnec nisi conpositam se prius illa videt non tibi si facies animum dat et omina regnimdasho facies oculos nata tenere meosmdashcollatum idcirco tibi me contemnere debesaptari magnis inferiora licettraditur et nymphe mortalis amore Calypso capta recusantem detinuisse virumcreditur aequoream Pthio Nereida regiEgeriam iusto concubuisse NumaeVulcano Venerem quamvis incude relictaturpiter obliquo claudicet ille pede carminis hoc ipsum genus inpar sed tamen apteiungitur herous cum breviore modotu quoque me mea lux in quaslibet accipe legeste deceat medio iura dedisse foronon tibi crimen ero nec quo laetere remoto non erit hic nobis infitiandus amorsunt mihi pro magno felicia carmina censuet multae per me nomen habere voluntnovi aliquam quae se circumferat esse Corinnamut fiat quid non illa dedisse velit sed neque diversi ripa labuntur eademfrigidus Eurotas populiferque Padusnec nisi tu nostris cantabitur ulla libellisingenio causas tu dabis una meo

5 10 15 20 25 30

Πίνακας 63 Λατινικό κείμενο ελεγείας 217 των Amores του Οβιδίου

33 Λεξιλόγιο1 servio -ivi -itum 4 = είμαι δούλος

est ~ 2175 και 6 praeda δ) 135 και 6 accipe ~ 21723 accipe ε) 1319 materiem felicem ~ 21727 felicia carmina στ) 1320 ~ 21734 η αγαπημένη ως πηγή έμπνευσης ζ) 1321 nomen habere ~ 21728 nomen habere

- 119 -

2 convincο -vici -victum 3 = καταδικάζω3 infamis -is -e (επίθ) = ντροπιασμένοςuro ussi ustum 3 = καίω4 fluctus -us (αρσ) = κύμαpello pepuli pulsum 3 = χτυπώ5 mitis -is -e (επίθ) = ήπιος μαλακόςpraeda -ae (θηλ) = λεία6 animus -i (αρσ) = (εδώ) αλαζονεία9 speculum -i (ουδ) = καθρέφτηςsumo sumpsi sumptum 3 = λαμβάνω αντλώfastus -us (αρσ) = υπεροψία10 compono -posui -positum 3 = τακτοποιώ περιποιούμαι καλλωπίζομαι12 oculus -i (αρσ) = μάτιnascor natus sum nasci 3 (αποθ) = γεννιέμαι13 conferο -tuli -latum 3 = συγκρίνωcontemno -tempsi -temptum 3 = περιφρονώ14 apto -avi -atum 1 = προσαρμόζω ταιριάζω15 trado -didi -ditum 3 = παραδίδω αφηγούμαιmortalis -is -e (επίθ) = θνητός16 recuso -avi -atum 1 = εναντιώνομαιdetineo -tinui -tentum 2 = παρακρατώ18 concumbo -bui -bitum 3 = πλαγιάζω ερωτικά19 incus -udis (θηλ) = αμόνιrelinquo -qui -ctum 3 = εγκαταλείπω20 obliquus -a -um (επίθ) = λοξός κουτσόςclaudico - - 1 = κουτσαίνω21 impar -aris (επίθ) = άνισοςapte (επίρ) = κατάλληλα αρμονικά22 herous -a -um (επίθ) = ηρωικός24 forum -i (ουδ) = αγορά (ως δημόσιος τόπος συνάθροισης)25 laeto -avi -atum 1 = χαροποιώremoveo -movi -motum 2 = απομακρύνω26 infitio infitiatus sum 1 (αποθ) = αποκηρύσσω27 census -us (αρσ) = (εδώ) περιουσία29 nosco novi notum 3 = γνωρίζωcircumfero -tuli -latum 3 = περιφέρω διαδίδω31 diversus -a -um (επίθ) = διαφορετικός ξεχωριστόςripa -ae (θηλ) = κοίτηlabor lapsus sum labi 3 (αποθ) = ρέω κυλάω32 populifer -a -um (επίθ) = ο γεμάτος λεύκες33 canto -avi -atum 1 = τραγουδώ

- 120 -

34 Μετάφραση

Αν βρεθεί κάποιος που να θεωρεί ντροπή τη σκλαβιά σε μια κοπέλαθα με βρει ένοχο και ντροπή γεμάτοΑς λερωθεί το όνομά μου αρκεί να με κάψει λιγότεροαυτή που κυβερνά την Πάφο και τα θαλασσοδαρμένα ΚύθηραΜακάρι να γινόμουν λεία στα χέρια μιας πιο μαλακής αφέντρας αφού θα έπρεπε να γίνω λεία στα χέρια μιας όμορφηςΗ ομορφιά γεννά αλαζονεία Η ομορφιά κάνει την Κορίννα θυελλώδηΑλίμονό μου τον δύστυχο Γιατί να ξέρει τον εαυτό της τόσο καλάΟπωσδήποτε αυτό που βλέπει στον καθρέφτη τρέφει την υπεροψία τηςmiddotματιά δεν ρίχνει γύρω της πριν περιποιηθεί τον εαυτό της Ακόμα κι αν η ομορφιά σού δίνει αυτοπεποίθηση κι ελπίδα εξουσίας(ομορφιά γεννημένη να σκλαβώσει τα μάτια μου)δεν θα πρέπει να με περιφρονείς συγκρίνοντάς με μαζί σουΚαι μικρά πράγματα μπορεί να ταιριάζουν σε μεγάλαΛένε πως ακόμα και η νύμφη Καλυψώ από έρωτα για έναν θνητό τον κράτησε για σύντροφο κοντά της ενάντια στη θέλησή τουΠιστεύουν ότι η θαλάσσια κόρη του Νηρέα παντρεύτηκε τον βασιλιά της Φθίαςκαι η Ηγερία παντρεύτηκε τον δίκαιο Νουμάκι ότι η Αφροδίτη παντρεύτηκε τον Ήφαιστο αν κι εκείνοςάφηνε το αμόνι κουτσαίνοντας ντροπιαστικά Ακόμα κι αυτό το είδος ποίησης είναι άνισο όμως αρμονικάο ηρωικός στίχος ενώνεται με τον πιο σύντομοΚι εσύ φως μου δέξου με όπως και να rsquoχειΣου ταιριάζει να νομοθετείς στο μέσο της αγοράςΔεν θα είμαι ντροπή για σένα που θα χαρείς σαν με ξεφορτωθείς Δεν θα χρειαστεί να αποκηρύξουμε τον έρωτά μαςΑντί για μεγάλο πλούτο έχω χαρούμενα ποιήματακαι πολλές κοπέλες επιθυμούν να αποκτήσουν φήμη μέσα από εμέναΞέρω κάποια που διαδίδει παντού ότι είναι η ΚορίνναΚαι τι δεν θα rsquoδινε για να γίνει εκείνη Αλλά ούτε ο παγωμένος Ευρώτας κι ο γεμάτος λεύκες Ηριδανόςαπόμακροι ο ένας από τον άλλο ρέουν σε μια κοίτηmiddotούτε και τα βιβλιαράκια μου θα εξυμνήσουν κάποια άλλη παρά εσέναμονάχα εσύ είσαι η πηγή της έμπνευσής μου

5 10 15 20 25 30

Πίνακας 61 Μετάφραση ελεγείας 217 των Amores του Οβιδίου

35 Σημειώσεις

1 servire servitium amoris το ρήμα εμφατικά τοποθετημένο στον πρώτο στίχο δίνει τον τόνο στο ποίημα

2 illo convicar iudice η έντονα δικανική ορολογία υπαινίσσεται εμμέσως τη συναισθηματική αποστασιο-ποίηση του ποιητή

3 infamis η infamia αποτελεί τεχνικό όρο για να περιγραφεί μια νομική κατάσταση η οποία περιελάμβανε στέρηση πολιτικών δικαιωμάτωνurat το μοτίβο του έρωτα ως φωτιάς αποτελεί ένα από τα πιο διαδεδομένα μοτίβα στην κλασική ποίηση (ελ-ληνική και λατινική) και ιδιαίτερα στη ρωμαϊκή ερωτική ελεγεία

4 Paphon et fluctu pulsa Cythera tenet συνδυαστική αναφορά στα δύο πολύ σημαντικά λατρευτικά κέντρα της Αφροδίτης Σύμφωνα με την εκδοχή του Ησίοδου (Θεογ 188-200) η Αφροδίτη γεννήθηκε στα ανοιχτά των Κυθήρων από τον αφρό της θάλασσας τον οποίο δημιούργησαν τα γεννητικά όργανα του ευνουχισμένου

- 121 -

Ουρανού Με τη βοήθεια του Ζέφυρου η Αφροδίτη ταξίδεψε μέχρι την Πάφο όπου αναδύθηκε στην επιφά-νεια Δύο από τα στερεοτυπικά επίθετα της θεάς ήταν laquoΚυθέρειαraquo και laquoΠαφίαraquo

5 dominaehellippraedam ο ποιητής προσφέρει στην αγαπημένη του τον ρόλο της laquoαφέντραςraquo ενώ υποβιβάζει τον εαυτό του στην κατάσταση της ερωτικής laquoλείαςraquo Η επανάληψη του praeda στον αμέσως επόμενο στίχο υπογραμμίζει τη θυματοποίησή του

7 facieshellipfacie έμφαση στην ομορφιά του προσώπου της Κορίνναςviolenta οι βίαιες επιθέσεις γυναικών στην ελεγεία δεν σπανίζουν Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η οργισμένη και βίαιη επίθεση της Κυνθίας εναντίον του Προπέρτιου όταν κατά την απρόσμενη επιστροφή της στη Ρώμη βρίσκει τον ποιητή παρέα με δύο γυναίκες (Προπ 4851 κεξξ)me miserum σχεδόν στερεοτυπική αναφώνηση του ελεγειακού ποιητή

9 speculi ο καθρέφτης αποτελούσε βασικό αξεσουάρ του γυναικείου καλλωπισμού στη Ρώμη

Εικόνα 61 Καθρέφτης από την Κύπρο (ρωμαϊκή εποχή)copy Metropolitan Museum of Art Nέα Υόρκη Αναδημοσιεύεται για εκπαιδευτικήακαδημαϊκή χρήση σύμφωνα με τη δρά-ση Open Access for Scholarly Content του μουσείου

fastus η υπεροψία αποτελεί σύνηθες γνώρισμα της ελεγειακής puella

11 facies (hellip hellip facies) ακόμα μία εμφατική αναφορά του facies μέσα στο ίδιο δίστιχοregni η μεταφορά του βασιλείου είναι συνήθης στην ελεγεία για την ερωτική επικράτηση της αγαπημένης

15-22 Πρόκειται για έναν κατάλογο με μυθολογικά παραδείγματα προκειμένου να πείσει ο ποιητής την Κο-ρίννα ότι δεν είναι ανάξιος του έρωτά της Πρόκειται για τρία ζευγάρια θνητών με νύμφες (Οδυσσέας-Κα-λυψώ Πηλέας-Θέτιδα Νουμάς-Ηγερία) τα οποία συμπληρώνει ένα ζευγάρι θεών (Ήφαιστος-Αφροδίτη) και καταλήγουμε στο τέλος με τον ποιητή και την αγαπημένη του Η διάταξη αυτή θυμίζει την αντίστοιχη διάτα-ξη των μυθολογικών παραδειγμάτων στον κατάλογο της ελεγείας 19 των Amores (1933-42) Και εκεί έχου-με τρία ζεύγη θνητών (Αχιλλέας-Βρισηίδα Έκτορας-Ανδρομάχη Αγαμέμνων-Κασσάνδρα) ακολουθούμενα από ένα ζευγάρι θεών (Άρης-Αφροδίτη) ενώ στο τέλος ο κατάλογος ολοκληρώνεται με αναφορά στον ίδιο τον ποιητή και την αγαπημένη του Αναμφίβολα η σύγκριση της Κορίννας διαδοχικά με νύμφες και τη θεά Αφροδίτη συμβάλλει στην εξιδανίκευση και απαθανάτιση της ομορφιάς της ωστόσο τα επιλεγμένα παραδείγ-ματα χαρακτηρίζονται από αντιφατικότητα αναφορικά με το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα Πιο συγκεκριμένα ο Οδυσσέας όπως τονίζει ο ίδιος ο ποιητής έμεινε κοντά στην Καλυψώ παρά τη θέλησή του Όσον αφορά τον Πηλέα και τη Θέτιδα σύμφωνα με κάποιες εκδοχές του μύθου η σχέση τους δεν βασιζόταν στην αμοιβαιότη-τα αλλά ήταν αποτέλεσμα αρπαγής της νύμφης από τον θνητό Τέλος η υποτιθέμενη σχέση του Νουμά με τη νύμφη Ηγερία θεωρούνταν προϊόν μυθοπλασίας (πρβ Λίβιος 119 Πλουτ Νουμ 8)

- 117 -

25 Σημειώσεις

1 mulier ο όρος εδώ χρησιμοποιείται αποδοκιμαστικά και υποτιμητικά

2 oculishellipmeis η αναφορά στα δικά του μάτια αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον υπό το πρίσμα πιθανού ενδοδι-ακειμενικού υπαινιγμού στα μάτια της Κυνθίας στην ελεγεία 11 (πρβ 1 Cynthia prima suis miserum me cepit ocellis)

3-4 versibus insignem hellip esse meis γεμάτος αυτοπεποίθηση ο ποιητής διεκδικεί αποκλειστικότητα όσον αφορά την εξάπλωση της φήμης της αγαπημένης του Αυτό βέβαια υποβαθμίζει σημαντικά την laquoυποτιθέμε-νηraquo φυσική ομορφιά της Κυνθίας

7 Eoo πρόκειται για το πρωινό αστέρι το οποίο χρησιμοποιείται μετωνυμικά για την Αυγή Πουθενά αλλού στις σωζόμενες ελεγείες του Προπέρτιου δεν απαντά μια τέτοιου είδους σύγκριση

8 quaesitus candor ο τεχνητός χαρακτήρας υποβαθμίζει ακόμα περισσότερο την ομορφιά της Κυνθίαςmari η αναφορά στη θάλασσα προετοιμάζει την εικόνα του εραστή-ναυαγού στον στίχο 12

10 Thessala saga η Θεσσαλία ήταν στερεοτυπικά συνδεδεμένη με τη μαγεία

11 non ferro non igne coactus laquoδιά πυρός και σιδήρουraquo η φράση ferrum et igne ήταν σχεδόν παροιμιακή Ο καυτηριασμός ο οποίος παραπέμπει στα βασανιστήρια στα οποία υποβάλλονταν οι σκλάβοι για να πουν την αλήθεια είναι ταιριαστός στο πλαίσιο του ελεγειακού servitium amoris (πρβ στ 14)

12 naufragus πρόκειται για το συνηθισμένο ελεγειακό μοτίβο του εραστή ως ναυαγού Aegeahellipaqua η αναφορά στο Αιγαίο πέλαγος δεν αποκλείεται να παραπέμπει στο μοτίβο του έρωτα ως θά-λασσας

13 saevohelliptorrebar aeno εντυπωσιακή εικόνα δίχως ακριβές παράλληλο στη λατινική ποίηση

15 coronataehellipcarinae αποτελούσε συνήθεια να στεφανώνουν τα πλοία όταν έφταναν με ασφάλεια στο λιμάνι

18 ad sanum πρόκειται για το ελεγειακό μοτίβο του έρωτα ως πληγής

19 Mens Bona η Mens Bona προσωποποιημένη θεά της καλής σκέψης της συνείδησης του νου γιορταζό-ταν στη Ρώμη στις 8 Ιουνίου Διέθετε μάλιστα και ναό προς τιμήν της στον Καπιτωλίνο λόφο tua me in sacraria dono ο ποιητής δεν αφιερώνει απλώς αναθήματα στη θεά αλλά τον ίδιο του τον εαυτό

3 Οβίδιος Amores 217

31 Εισαγωγικό σημείωμα Στο ποίημα ο Οβίδιος επεξεργάζεται αναλυτικά το ελεγειακό μοτίβο του servitium amoris Η ανάλαφρη δι-άθεση του ποιητή και η χαρακτηριστική ειρωνεία του θέτουν ένα πολύ διαφορετικό τόνο σε σχέση με την περισσότερο σοβαρή και συναισθηματικά φορτισμένη χρήση του μοτίβου από τον Τίβουλλο (πχ 241-6) και τον Προπέρτιο (πχ 21335-6) Επιπλέον ο Οβίδιος αντισταθμίζει και εντέλει ακυρώνει την υποδούλωση στην αγαπημένη του μέσα από την εμφατική αναφορά στην ικανότητα που μόνο αυτός έχει να εξασφαλίσει στην Κορίννα αιώνια φήμη μέσα από το έργο του (στ 27-34) Με αυτόν τον έξυπνο τρόπο καταφέρνει να μετατρέψει ένα θλιβερό παράπονο δουλείας σε θριαμβολογία του έργου του

Το ποίημα εμφανίζει πολλές θεματικές δομικές και λεξιλογικές ομοιότητες με την ελεγεία 13 του Οβι-δίου77 Οι ομοιότητες αυτές κάθε άλλο παρά τυχαίες είναι αφού η 13 αποτελεί τη μόνη άλλη ελεγεία των

77 Πιο αναλυτικά α) το κοινό θέμα β) και στα δύο ποιήματα το δεύτερο δίστιχο περιλαμβάνει μια προσευχή στην Αφροδίτη η οποία αναφέρεται ως θεά των Κυθήρων (134 Cytherea ~ 2174 quaehellipCythera tenet) γ) 131 praedatahellip

- 118 -

Amores όπου το μοτίβο του servitium amoris είναι τόσο κυρίαρχο διατρέχοντας το σύνολο του ποιήματος Επιπλέον τα δύο ποιήματα φαίνεται πως διαμορφώνουν το αρχικό στάδιο και την άσχημη εξέλιξη της σχέσης του ποιητή με την Κορίννα Έτσι ενώ στην 13 ο Οβίδιος παρακαλεί για την ερωτική υποδούλωσή του (στ 5-6) υποσχόμενος πίστη (13-16) και ποιητική απαθανάτιση της αγαπημένης του η οποία βέβαια παραμένει ανώνυμη (στ 25-26) στην ελεγεία 217 τώρα που έχει πια δοκιμάσει τη σκληρή δουλεία την οποία ευχήθηκε διαμαρτύρεται έντονα γιrsquo αυτήν (στ 3-6) Περνά μάλιστα στην αντεπίθεση καθώς μετατρέπει τη ρομαντική υπόσχεση ποιητικής απαθανάτισης της αγαπημένης του σε ευσεβή πόθο για κάθε laquoΚορίνναraquo στη Ρώμη

32 Λατινικό κείμενο

Siquis erit qui turpe putet servire puellaeillo convincar iudice turpis egosim licet infamis dum me moderatius uratquae Paphon et fluctu pulsa Cythera tenetatque utinam dominae miti quoque praeda fuissem formosae quoniam praeda futurus eramdat facies animos facie violenta Corinna estmdashme miserum cur est tam bene nota sibiscilicet a speculi sumuntur imagine fastusnec nisi conpositam se prius illa videt non tibi si facies animum dat et omina regnimdasho facies oculos nata tenere meosmdashcollatum idcirco tibi me contemnere debesaptari magnis inferiora licettraditur et nymphe mortalis amore Calypso capta recusantem detinuisse virumcreditur aequoream Pthio Nereida regiEgeriam iusto concubuisse NumaeVulcano Venerem quamvis incude relictaturpiter obliquo claudicet ille pede carminis hoc ipsum genus inpar sed tamen apteiungitur herous cum breviore modotu quoque me mea lux in quaslibet accipe legeste deceat medio iura dedisse foronon tibi crimen ero nec quo laetere remoto non erit hic nobis infitiandus amorsunt mihi pro magno felicia carmina censuet multae per me nomen habere voluntnovi aliquam quae se circumferat esse Corinnamut fiat quid non illa dedisse velit sed neque diversi ripa labuntur eademfrigidus Eurotas populiferque Padusnec nisi tu nostris cantabitur ulla libellisingenio causas tu dabis una meo

5 10 15 20 25 30

Πίνακας 63 Λατινικό κείμενο ελεγείας 217 των Amores του Οβιδίου

33 Λεξιλόγιο1 servio -ivi -itum 4 = είμαι δούλος

est ~ 2175 και 6 praeda δ) 135 και 6 accipe ~ 21723 accipe ε) 1319 materiem felicem ~ 21727 felicia carmina στ) 1320 ~ 21734 η αγαπημένη ως πηγή έμπνευσης ζ) 1321 nomen habere ~ 21728 nomen habere

- 119 -

2 convincο -vici -victum 3 = καταδικάζω3 infamis -is -e (επίθ) = ντροπιασμένοςuro ussi ustum 3 = καίω4 fluctus -us (αρσ) = κύμαpello pepuli pulsum 3 = χτυπώ5 mitis -is -e (επίθ) = ήπιος μαλακόςpraeda -ae (θηλ) = λεία6 animus -i (αρσ) = (εδώ) αλαζονεία9 speculum -i (ουδ) = καθρέφτηςsumo sumpsi sumptum 3 = λαμβάνω αντλώfastus -us (αρσ) = υπεροψία10 compono -posui -positum 3 = τακτοποιώ περιποιούμαι καλλωπίζομαι12 oculus -i (αρσ) = μάτιnascor natus sum nasci 3 (αποθ) = γεννιέμαι13 conferο -tuli -latum 3 = συγκρίνωcontemno -tempsi -temptum 3 = περιφρονώ14 apto -avi -atum 1 = προσαρμόζω ταιριάζω15 trado -didi -ditum 3 = παραδίδω αφηγούμαιmortalis -is -e (επίθ) = θνητός16 recuso -avi -atum 1 = εναντιώνομαιdetineo -tinui -tentum 2 = παρακρατώ18 concumbo -bui -bitum 3 = πλαγιάζω ερωτικά19 incus -udis (θηλ) = αμόνιrelinquo -qui -ctum 3 = εγκαταλείπω20 obliquus -a -um (επίθ) = λοξός κουτσόςclaudico - - 1 = κουτσαίνω21 impar -aris (επίθ) = άνισοςapte (επίρ) = κατάλληλα αρμονικά22 herous -a -um (επίθ) = ηρωικός24 forum -i (ουδ) = αγορά (ως δημόσιος τόπος συνάθροισης)25 laeto -avi -atum 1 = χαροποιώremoveo -movi -motum 2 = απομακρύνω26 infitio infitiatus sum 1 (αποθ) = αποκηρύσσω27 census -us (αρσ) = (εδώ) περιουσία29 nosco novi notum 3 = γνωρίζωcircumfero -tuli -latum 3 = περιφέρω διαδίδω31 diversus -a -um (επίθ) = διαφορετικός ξεχωριστόςripa -ae (θηλ) = κοίτηlabor lapsus sum labi 3 (αποθ) = ρέω κυλάω32 populifer -a -um (επίθ) = ο γεμάτος λεύκες33 canto -avi -atum 1 = τραγουδώ

- 120 -

34 Μετάφραση

Αν βρεθεί κάποιος που να θεωρεί ντροπή τη σκλαβιά σε μια κοπέλαθα με βρει ένοχο και ντροπή γεμάτοΑς λερωθεί το όνομά μου αρκεί να με κάψει λιγότεροαυτή που κυβερνά την Πάφο και τα θαλασσοδαρμένα ΚύθηραΜακάρι να γινόμουν λεία στα χέρια μιας πιο μαλακής αφέντρας αφού θα έπρεπε να γίνω λεία στα χέρια μιας όμορφηςΗ ομορφιά γεννά αλαζονεία Η ομορφιά κάνει την Κορίννα θυελλώδηΑλίμονό μου τον δύστυχο Γιατί να ξέρει τον εαυτό της τόσο καλάΟπωσδήποτε αυτό που βλέπει στον καθρέφτη τρέφει την υπεροψία τηςmiddotματιά δεν ρίχνει γύρω της πριν περιποιηθεί τον εαυτό της Ακόμα κι αν η ομορφιά σού δίνει αυτοπεποίθηση κι ελπίδα εξουσίας(ομορφιά γεννημένη να σκλαβώσει τα μάτια μου)δεν θα πρέπει να με περιφρονείς συγκρίνοντάς με μαζί σουΚαι μικρά πράγματα μπορεί να ταιριάζουν σε μεγάλαΛένε πως ακόμα και η νύμφη Καλυψώ από έρωτα για έναν θνητό τον κράτησε για σύντροφο κοντά της ενάντια στη θέλησή τουΠιστεύουν ότι η θαλάσσια κόρη του Νηρέα παντρεύτηκε τον βασιλιά της Φθίαςκαι η Ηγερία παντρεύτηκε τον δίκαιο Νουμάκι ότι η Αφροδίτη παντρεύτηκε τον Ήφαιστο αν κι εκείνοςάφηνε το αμόνι κουτσαίνοντας ντροπιαστικά Ακόμα κι αυτό το είδος ποίησης είναι άνισο όμως αρμονικάο ηρωικός στίχος ενώνεται με τον πιο σύντομοΚι εσύ φως μου δέξου με όπως και να rsquoχειΣου ταιριάζει να νομοθετείς στο μέσο της αγοράςΔεν θα είμαι ντροπή για σένα που θα χαρείς σαν με ξεφορτωθείς Δεν θα χρειαστεί να αποκηρύξουμε τον έρωτά μαςΑντί για μεγάλο πλούτο έχω χαρούμενα ποιήματακαι πολλές κοπέλες επιθυμούν να αποκτήσουν φήμη μέσα από εμέναΞέρω κάποια που διαδίδει παντού ότι είναι η ΚορίνναΚαι τι δεν θα rsquoδινε για να γίνει εκείνη Αλλά ούτε ο παγωμένος Ευρώτας κι ο γεμάτος λεύκες Ηριδανόςαπόμακροι ο ένας από τον άλλο ρέουν σε μια κοίτηmiddotούτε και τα βιβλιαράκια μου θα εξυμνήσουν κάποια άλλη παρά εσέναμονάχα εσύ είσαι η πηγή της έμπνευσής μου

5 10 15 20 25 30

Πίνακας 61 Μετάφραση ελεγείας 217 των Amores του Οβιδίου

35 Σημειώσεις

1 servire servitium amoris το ρήμα εμφατικά τοποθετημένο στον πρώτο στίχο δίνει τον τόνο στο ποίημα

2 illo convicar iudice η έντονα δικανική ορολογία υπαινίσσεται εμμέσως τη συναισθηματική αποστασιο-ποίηση του ποιητή

3 infamis η infamia αποτελεί τεχνικό όρο για να περιγραφεί μια νομική κατάσταση η οποία περιελάμβανε στέρηση πολιτικών δικαιωμάτωνurat το μοτίβο του έρωτα ως φωτιάς αποτελεί ένα από τα πιο διαδεδομένα μοτίβα στην κλασική ποίηση (ελ-ληνική και λατινική) και ιδιαίτερα στη ρωμαϊκή ερωτική ελεγεία

4 Paphon et fluctu pulsa Cythera tenet συνδυαστική αναφορά στα δύο πολύ σημαντικά λατρευτικά κέντρα της Αφροδίτης Σύμφωνα με την εκδοχή του Ησίοδου (Θεογ 188-200) η Αφροδίτη γεννήθηκε στα ανοιχτά των Κυθήρων από τον αφρό της θάλασσας τον οποίο δημιούργησαν τα γεννητικά όργανα του ευνουχισμένου

- 121 -

Ουρανού Με τη βοήθεια του Ζέφυρου η Αφροδίτη ταξίδεψε μέχρι την Πάφο όπου αναδύθηκε στην επιφά-νεια Δύο από τα στερεοτυπικά επίθετα της θεάς ήταν laquoΚυθέρειαraquo και laquoΠαφίαraquo

5 dominaehellippraedam ο ποιητής προσφέρει στην αγαπημένη του τον ρόλο της laquoαφέντραςraquo ενώ υποβιβάζει τον εαυτό του στην κατάσταση της ερωτικής laquoλείαςraquo Η επανάληψη του praeda στον αμέσως επόμενο στίχο υπογραμμίζει τη θυματοποίησή του

7 facieshellipfacie έμφαση στην ομορφιά του προσώπου της Κορίνναςviolenta οι βίαιες επιθέσεις γυναικών στην ελεγεία δεν σπανίζουν Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η οργισμένη και βίαιη επίθεση της Κυνθίας εναντίον του Προπέρτιου όταν κατά την απρόσμενη επιστροφή της στη Ρώμη βρίσκει τον ποιητή παρέα με δύο γυναίκες (Προπ 4851 κεξξ)me miserum σχεδόν στερεοτυπική αναφώνηση του ελεγειακού ποιητή

9 speculi ο καθρέφτης αποτελούσε βασικό αξεσουάρ του γυναικείου καλλωπισμού στη Ρώμη

Εικόνα 61 Καθρέφτης από την Κύπρο (ρωμαϊκή εποχή)copy Metropolitan Museum of Art Nέα Υόρκη Αναδημοσιεύεται για εκπαιδευτικήακαδημαϊκή χρήση σύμφωνα με τη δρά-ση Open Access for Scholarly Content του μουσείου

fastus η υπεροψία αποτελεί σύνηθες γνώρισμα της ελεγειακής puella

11 facies (hellip hellip facies) ακόμα μία εμφατική αναφορά του facies μέσα στο ίδιο δίστιχοregni η μεταφορά του βασιλείου είναι συνήθης στην ελεγεία για την ερωτική επικράτηση της αγαπημένης

15-22 Πρόκειται για έναν κατάλογο με μυθολογικά παραδείγματα προκειμένου να πείσει ο ποιητής την Κο-ρίννα ότι δεν είναι ανάξιος του έρωτά της Πρόκειται για τρία ζευγάρια θνητών με νύμφες (Οδυσσέας-Κα-λυψώ Πηλέας-Θέτιδα Νουμάς-Ηγερία) τα οποία συμπληρώνει ένα ζευγάρι θεών (Ήφαιστος-Αφροδίτη) και καταλήγουμε στο τέλος με τον ποιητή και την αγαπημένη του Η διάταξη αυτή θυμίζει την αντίστοιχη διάτα-ξη των μυθολογικών παραδειγμάτων στον κατάλογο της ελεγείας 19 των Amores (1933-42) Και εκεί έχου-με τρία ζεύγη θνητών (Αχιλλέας-Βρισηίδα Έκτορας-Ανδρομάχη Αγαμέμνων-Κασσάνδρα) ακολουθούμενα από ένα ζευγάρι θεών (Άρης-Αφροδίτη) ενώ στο τέλος ο κατάλογος ολοκληρώνεται με αναφορά στον ίδιο τον ποιητή και την αγαπημένη του Αναμφίβολα η σύγκριση της Κορίννας διαδοχικά με νύμφες και τη θεά Αφροδίτη συμβάλλει στην εξιδανίκευση και απαθανάτιση της ομορφιάς της ωστόσο τα επιλεγμένα παραδείγ-ματα χαρακτηρίζονται από αντιφατικότητα αναφορικά με το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα Πιο συγκεκριμένα ο Οδυσσέας όπως τονίζει ο ίδιος ο ποιητής έμεινε κοντά στην Καλυψώ παρά τη θέλησή του Όσον αφορά τον Πηλέα και τη Θέτιδα σύμφωνα με κάποιες εκδοχές του μύθου η σχέση τους δεν βασιζόταν στην αμοιβαιότη-τα αλλά ήταν αποτέλεσμα αρπαγής της νύμφης από τον θνητό Τέλος η υποτιθέμενη σχέση του Νουμά με τη νύμφη Ηγερία θεωρούνταν προϊόν μυθοπλασίας (πρβ Λίβιος 119 Πλουτ Νουμ 8)

- 118 -

Amores όπου το μοτίβο του servitium amoris είναι τόσο κυρίαρχο διατρέχοντας το σύνολο του ποιήματος Επιπλέον τα δύο ποιήματα φαίνεται πως διαμορφώνουν το αρχικό στάδιο και την άσχημη εξέλιξη της σχέσης του ποιητή με την Κορίννα Έτσι ενώ στην 13 ο Οβίδιος παρακαλεί για την ερωτική υποδούλωσή του (στ 5-6) υποσχόμενος πίστη (13-16) και ποιητική απαθανάτιση της αγαπημένης του η οποία βέβαια παραμένει ανώνυμη (στ 25-26) στην ελεγεία 217 τώρα που έχει πια δοκιμάσει τη σκληρή δουλεία την οποία ευχήθηκε διαμαρτύρεται έντονα γιrsquo αυτήν (στ 3-6) Περνά μάλιστα στην αντεπίθεση καθώς μετατρέπει τη ρομαντική υπόσχεση ποιητικής απαθανάτισης της αγαπημένης του σε ευσεβή πόθο για κάθε laquoΚορίνναraquo στη Ρώμη

32 Λατινικό κείμενο

Siquis erit qui turpe putet servire puellaeillo convincar iudice turpis egosim licet infamis dum me moderatius uratquae Paphon et fluctu pulsa Cythera tenetatque utinam dominae miti quoque praeda fuissem formosae quoniam praeda futurus eramdat facies animos facie violenta Corinna estmdashme miserum cur est tam bene nota sibiscilicet a speculi sumuntur imagine fastusnec nisi conpositam se prius illa videt non tibi si facies animum dat et omina regnimdasho facies oculos nata tenere meosmdashcollatum idcirco tibi me contemnere debesaptari magnis inferiora licettraditur et nymphe mortalis amore Calypso capta recusantem detinuisse virumcreditur aequoream Pthio Nereida regiEgeriam iusto concubuisse NumaeVulcano Venerem quamvis incude relictaturpiter obliquo claudicet ille pede carminis hoc ipsum genus inpar sed tamen apteiungitur herous cum breviore modotu quoque me mea lux in quaslibet accipe legeste deceat medio iura dedisse foronon tibi crimen ero nec quo laetere remoto non erit hic nobis infitiandus amorsunt mihi pro magno felicia carmina censuet multae per me nomen habere voluntnovi aliquam quae se circumferat esse Corinnamut fiat quid non illa dedisse velit sed neque diversi ripa labuntur eademfrigidus Eurotas populiferque Padusnec nisi tu nostris cantabitur ulla libellisingenio causas tu dabis una meo

5 10 15 20 25 30

Πίνακας 63 Λατινικό κείμενο ελεγείας 217 των Amores του Οβιδίου

33 Λεξιλόγιο1 servio -ivi -itum 4 = είμαι δούλος

est ~ 2175 και 6 praeda δ) 135 και 6 accipe ~ 21723 accipe ε) 1319 materiem felicem ~ 21727 felicia carmina στ) 1320 ~ 21734 η αγαπημένη ως πηγή έμπνευσης ζ) 1321 nomen habere ~ 21728 nomen habere

- 119 -

2 convincο -vici -victum 3 = καταδικάζω3 infamis -is -e (επίθ) = ντροπιασμένοςuro ussi ustum 3 = καίω4 fluctus -us (αρσ) = κύμαpello pepuli pulsum 3 = χτυπώ5 mitis -is -e (επίθ) = ήπιος μαλακόςpraeda -ae (θηλ) = λεία6 animus -i (αρσ) = (εδώ) αλαζονεία9 speculum -i (ουδ) = καθρέφτηςsumo sumpsi sumptum 3 = λαμβάνω αντλώfastus -us (αρσ) = υπεροψία10 compono -posui -positum 3 = τακτοποιώ περιποιούμαι καλλωπίζομαι12 oculus -i (αρσ) = μάτιnascor natus sum nasci 3 (αποθ) = γεννιέμαι13 conferο -tuli -latum 3 = συγκρίνωcontemno -tempsi -temptum 3 = περιφρονώ14 apto -avi -atum 1 = προσαρμόζω ταιριάζω15 trado -didi -ditum 3 = παραδίδω αφηγούμαιmortalis -is -e (επίθ) = θνητός16 recuso -avi -atum 1 = εναντιώνομαιdetineo -tinui -tentum 2 = παρακρατώ18 concumbo -bui -bitum 3 = πλαγιάζω ερωτικά19 incus -udis (θηλ) = αμόνιrelinquo -qui -ctum 3 = εγκαταλείπω20 obliquus -a -um (επίθ) = λοξός κουτσόςclaudico - - 1 = κουτσαίνω21 impar -aris (επίθ) = άνισοςapte (επίρ) = κατάλληλα αρμονικά22 herous -a -um (επίθ) = ηρωικός24 forum -i (ουδ) = αγορά (ως δημόσιος τόπος συνάθροισης)25 laeto -avi -atum 1 = χαροποιώremoveo -movi -motum 2 = απομακρύνω26 infitio infitiatus sum 1 (αποθ) = αποκηρύσσω27 census -us (αρσ) = (εδώ) περιουσία29 nosco novi notum 3 = γνωρίζωcircumfero -tuli -latum 3 = περιφέρω διαδίδω31 diversus -a -um (επίθ) = διαφορετικός ξεχωριστόςripa -ae (θηλ) = κοίτηlabor lapsus sum labi 3 (αποθ) = ρέω κυλάω32 populifer -a -um (επίθ) = ο γεμάτος λεύκες33 canto -avi -atum 1 = τραγουδώ

- 120 -

34 Μετάφραση

Αν βρεθεί κάποιος που να θεωρεί ντροπή τη σκλαβιά σε μια κοπέλαθα με βρει ένοχο και ντροπή γεμάτοΑς λερωθεί το όνομά μου αρκεί να με κάψει λιγότεροαυτή που κυβερνά την Πάφο και τα θαλασσοδαρμένα ΚύθηραΜακάρι να γινόμουν λεία στα χέρια μιας πιο μαλακής αφέντρας αφού θα έπρεπε να γίνω λεία στα χέρια μιας όμορφηςΗ ομορφιά γεννά αλαζονεία Η ομορφιά κάνει την Κορίννα θυελλώδηΑλίμονό μου τον δύστυχο Γιατί να ξέρει τον εαυτό της τόσο καλάΟπωσδήποτε αυτό που βλέπει στον καθρέφτη τρέφει την υπεροψία τηςmiddotματιά δεν ρίχνει γύρω της πριν περιποιηθεί τον εαυτό της Ακόμα κι αν η ομορφιά σού δίνει αυτοπεποίθηση κι ελπίδα εξουσίας(ομορφιά γεννημένη να σκλαβώσει τα μάτια μου)δεν θα πρέπει να με περιφρονείς συγκρίνοντάς με μαζί σουΚαι μικρά πράγματα μπορεί να ταιριάζουν σε μεγάλαΛένε πως ακόμα και η νύμφη Καλυψώ από έρωτα για έναν θνητό τον κράτησε για σύντροφο κοντά της ενάντια στη θέλησή τουΠιστεύουν ότι η θαλάσσια κόρη του Νηρέα παντρεύτηκε τον βασιλιά της Φθίαςκαι η Ηγερία παντρεύτηκε τον δίκαιο Νουμάκι ότι η Αφροδίτη παντρεύτηκε τον Ήφαιστο αν κι εκείνοςάφηνε το αμόνι κουτσαίνοντας ντροπιαστικά Ακόμα κι αυτό το είδος ποίησης είναι άνισο όμως αρμονικάο ηρωικός στίχος ενώνεται με τον πιο σύντομοΚι εσύ φως μου δέξου με όπως και να rsquoχειΣου ταιριάζει να νομοθετείς στο μέσο της αγοράςΔεν θα είμαι ντροπή για σένα που θα χαρείς σαν με ξεφορτωθείς Δεν θα χρειαστεί να αποκηρύξουμε τον έρωτά μαςΑντί για μεγάλο πλούτο έχω χαρούμενα ποιήματακαι πολλές κοπέλες επιθυμούν να αποκτήσουν φήμη μέσα από εμέναΞέρω κάποια που διαδίδει παντού ότι είναι η ΚορίνναΚαι τι δεν θα rsquoδινε για να γίνει εκείνη Αλλά ούτε ο παγωμένος Ευρώτας κι ο γεμάτος λεύκες Ηριδανόςαπόμακροι ο ένας από τον άλλο ρέουν σε μια κοίτηmiddotούτε και τα βιβλιαράκια μου θα εξυμνήσουν κάποια άλλη παρά εσέναμονάχα εσύ είσαι η πηγή της έμπνευσής μου

5 10 15 20 25 30

Πίνακας 61 Μετάφραση ελεγείας 217 των Amores του Οβιδίου

35 Σημειώσεις

1 servire servitium amoris το ρήμα εμφατικά τοποθετημένο στον πρώτο στίχο δίνει τον τόνο στο ποίημα

2 illo convicar iudice η έντονα δικανική ορολογία υπαινίσσεται εμμέσως τη συναισθηματική αποστασιο-ποίηση του ποιητή

3 infamis η infamia αποτελεί τεχνικό όρο για να περιγραφεί μια νομική κατάσταση η οποία περιελάμβανε στέρηση πολιτικών δικαιωμάτωνurat το μοτίβο του έρωτα ως φωτιάς αποτελεί ένα από τα πιο διαδεδομένα μοτίβα στην κλασική ποίηση (ελ-ληνική και λατινική) και ιδιαίτερα στη ρωμαϊκή ερωτική ελεγεία

4 Paphon et fluctu pulsa Cythera tenet συνδυαστική αναφορά στα δύο πολύ σημαντικά λατρευτικά κέντρα της Αφροδίτης Σύμφωνα με την εκδοχή του Ησίοδου (Θεογ 188-200) η Αφροδίτη γεννήθηκε στα ανοιχτά των Κυθήρων από τον αφρό της θάλασσας τον οποίο δημιούργησαν τα γεννητικά όργανα του ευνουχισμένου

- 121 -

Ουρανού Με τη βοήθεια του Ζέφυρου η Αφροδίτη ταξίδεψε μέχρι την Πάφο όπου αναδύθηκε στην επιφά-νεια Δύο από τα στερεοτυπικά επίθετα της θεάς ήταν laquoΚυθέρειαraquo και laquoΠαφίαraquo

5 dominaehellippraedam ο ποιητής προσφέρει στην αγαπημένη του τον ρόλο της laquoαφέντραςraquo ενώ υποβιβάζει τον εαυτό του στην κατάσταση της ερωτικής laquoλείαςraquo Η επανάληψη του praeda στον αμέσως επόμενο στίχο υπογραμμίζει τη θυματοποίησή του

7 facieshellipfacie έμφαση στην ομορφιά του προσώπου της Κορίνναςviolenta οι βίαιες επιθέσεις γυναικών στην ελεγεία δεν σπανίζουν Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η οργισμένη και βίαιη επίθεση της Κυνθίας εναντίον του Προπέρτιου όταν κατά την απρόσμενη επιστροφή της στη Ρώμη βρίσκει τον ποιητή παρέα με δύο γυναίκες (Προπ 4851 κεξξ)me miserum σχεδόν στερεοτυπική αναφώνηση του ελεγειακού ποιητή

9 speculi ο καθρέφτης αποτελούσε βασικό αξεσουάρ του γυναικείου καλλωπισμού στη Ρώμη

Εικόνα 61 Καθρέφτης από την Κύπρο (ρωμαϊκή εποχή)copy Metropolitan Museum of Art Nέα Υόρκη Αναδημοσιεύεται για εκπαιδευτικήακαδημαϊκή χρήση σύμφωνα με τη δρά-ση Open Access for Scholarly Content του μουσείου

fastus η υπεροψία αποτελεί σύνηθες γνώρισμα της ελεγειακής puella

11 facies (hellip hellip facies) ακόμα μία εμφατική αναφορά του facies μέσα στο ίδιο δίστιχοregni η μεταφορά του βασιλείου είναι συνήθης στην ελεγεία για την ερωτική επικράτηση της αγαπημένης

15-22 Πρόκειται για έναν κατάλογο με μυθολογικά παραδείγματα προκειμένου να πείσει ο ποιητής την Κο-ρίννα ότι δεν είναι ανάξιος του έρωτά της Πρόκειται για τρία ζευγάρια θνητών με νύμφες (Οδυσσέας-Κα-λυψώ Πηλέας-Θέτιδα Νουμάς-Ηγερία) τα οποία συμπληρώνει ένα ζευγάρι θεών (Ήφαιστος-Αφροδίτη) και καταλήγουμε στο τέλος με τον ποιητή και την αγαπημένη του Η διάταξη αυτή θυμίζει την αντίστοιχη διάτα-ξη των μυθολογικών παραδειγμάτων στον κατάλογο της ελεγείας 19 των Amores (1933-42) Και εκεί έχου-με τρία ζεύγη θνητών (Αχιλλέας-Βρισηίδα Έκτορας-Ανδρομάχη Αγαμέμνων-Κασσάνδρα) ακολουθούμενα από ένα ζευγάρι θεών (Άρης-Αφροδίτη) ενώ στο τέλος ο κατάλογος ολοκληρώνεται με αναφορά στον ίδιο τον ποιητή και την αγαπημένη του Αναμφίβολα η σύγκριση της Κορίννας διαδοχικά με νύμφες και τη θεά Αφροδίτη συμβάλλει στην εξιδανίκευση και απαθανάτιση της ομορφιάς της ωστόσο τα επιλεγμένα παραδείγ-ματα χαρακτηρίζονται από αντιφατικότητα αναφορικά με το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα Πιο συγκεκριμένα ο Οδυσσέας όπως τονίζει ο ίδιος ο ποιητής έμεινε κοντά στην Καλυψώ παρά τη θέλησή του Όσον αφορά τον Πηλέα και τη Θέτιδα σύμφωνα με κάποιες εκδοχές του μύθου η σχέση τους δεν βασιζόταν στην αμοιβαιότη-τα αλλά ήταν αποτέλεσμα αρπαγής της νύμφης από τον θνητό Τέλος η υποτιθέμενη σχέση του Νουμά με τη νύμφη Ηγερία θεωρούνταν προϊόν μυθοπλασίας (πρβ Λίβιος 119 Πλουτ Νουμ 8)

- 119 -

2 convincο -vici -victum 3 = καταδικάζω3 infamis -is -e (επίθ) = ντροπιασμένοςuro ussi ustum 3 = καίω4 fluctus -us (αρσ) = κύμαpello pepuli pulsum 3 = χτυπώ5 mitis -is -e (επίθ) = ήπιος μαλακόςpraeda -ae (θηλ) = λεία6 animus -i (αρσ) = (εδώ) αλαζονεία9 speculum -i (ουδ) = καθρέφτηςsumo sumpsi sumptum 3 = λαμβάνω αντλώfastus -us (αρσ) = υπεροψία10 compono -posui -positum 3 = τακτοποιώ περιποιούμαι καλλωπίζομαι12 oculus -i (αρσ) = μάτιnascor natus sum nasci 3 (αποθ) = γεννιέμαι13 conferο -tuli -latum 3 = συγκρίνωcontemno -tempsi -temptum 3 = περιφρονώ14 apto -avi -atum 1 = προσαρμόζω ταιριάζω15 trado -didi -ditum 3 = παραδίδω αφηγούμαιmortalis -is -e (επίθ) = θνητός16 recuso -avi -atum 1 = εναντιώνομαιdetineo -tinui -tentum 2 = παρακρατώ18 concumbo -bui -bitum 3 = πλαγιάζω ερωτικά19 incus -udis (θηλ) = αμόνιrelinquo -qui -ctum 3 = εγκαταλείπω20 obliquus -a -um (επίθ) = λοξός κουτσόςclaudico - - 1 = κουτσαίνω21 impar -aris (επίθ) = άνισοςapte (επίρ) = κατάλληλα αρμονικά22 herous -a -um (επίθ) = ηρωικός24 forum -i (ουδ) = αγορά (ως δημόσιος τόπος συνάθροισης)25 laeto -avi -atum 1 = χαροποιώremoveo -movi -motum 2 = απομακρύνω26 infitio infitiatus sum 1 (αποθ) = αποκηρύσσω27 census -us (αρσ) = (εδώ) περιουσία29 nosco novi notum 3 = γνωρίζωcircumfero -tuli -latum 3 = περιφέρω διαδίδω31 diversus -a -um (επίθ) = διαφορετικός ξεχωριστόςripa -ae (θηλ) = κοίτηlabor lapsus sum labi 3 (αποθ) = ρέω κυλάω32 populifer -a -um (επίθ) = ο γεμάτος λεύκες33 canto -avi -atum 1 = τραγουδώ

- 120 -

34 Μετάφραση

Αν βρεθεί κάποιος που να θεωρεί ντροπή τη σκλαβιά σε μια κοπέλαθα με βρει ένοχο και ντροπή γεμάτοΑς λερωθεί το όνομά μου αρκεί να με κάψει λιγότεροαυτή που κυβερνά την Πάφο και τα θαλασσοδαρμένα ΚύθηραΜακάρι να γινόμουν λεία στα χέρια μιας πιο μαλακής αφέντρας αφού θα έπρεπε να γίνω λεία στα χέρια μιας όμορφηςΗ ομορφιά γεννά αλαζονεία Η ομορφιά κάνει την Κορίννα θυελλώδηΑλίμονό μου τον δύστυχο Γιατί να ξέρει τον εαυτό της τόσο καλάΟπωσδήποτε αυτό που βλέπει στον καθρέφτη τρέφει την υπεροψία τηςmiddotματιά δεν ρίχνει γύρω της πριν περιποιηθεί τον εαυτό της Ακόμα κι αν η ομορφιά σού δίνει αυτοπεποίθηση κι ελπίδα εξουσίας(ομορφιά γεννημένη να σκλαβώσει τα μάτια μου)δεν θα πρέπει να με περιφρονείς συγκρίνοντάς με μαζί σουΚαι μικρά πράγματα μπορεί να ταιριάζουν σε μεγάλαΛένε πως ακόμα και η νύμφη Καλυψώ από έρωτα για έναν θνητό τον κράτησε για σύντροφο κοντά της ενάντια στη θέλησή τουΠιστεύουν ότι η θαλάσσια κόρη του Νηρέα παντρεύτηκε τον βασιλιά της Φθίαςκαι η Ηγερία παντρεύτηκε τον δίκαιο Νουμάκι ότι η Αφροδίτη παντρεύτηκε τον Ήφαιστο αν κι εκείνοςάφηνε το αμόνι κουτσαίνοντας ντροπιαστικά Ακόμα κι αυτό το είδος ποίησης είναι άνισο όμως αρμονικάο ηρωικός στίχος ενώνεται με τον πιο σύντομοΚι εσύ φως μου δέξου με όπως και να rsquoχειΣου ταιριάζει να νομοθετείς στο μέσο της αγοράςΔεν θα είμαι ντροπή για σένα που θα χαρείς σαν με ξεφορτωθείς Δεν θα χρειαστεί να αποκηρύξουμε τον έρωτά μαςΑντί για μεγάλο πλούτο έχω χαρούμενα ποιήματακαι πολλές κοπέλες επιθυμούν να αποκτήσουν φήμη μέσα από εμέναΞέρω κάποια που διαδίδει παντού ότι είναι η ΚορίνναΚαι τι δεν θα rsquoδινε για να γίνει εκείνη Αλλά ούτε ο παγωμένος Ευρώτας κι ο γεμάτος λεύκες Ηριδανόςαπόμακροι ο ένας από τον άλλο ρέουν σε μια κοίτηmiddotούτε και τα βιβλιαράκια μου θα εξυμνήσουν κάποια άλλη παρά εσέναμονάχα εσύ είσαι η πηγή της έμπνευσής μου

5 10 15 20 25 30

Πίνακας 61 Μετάφραση ελεγείας 217 των Amores του Οβιδίου

35 Σημειώσεις

1 servire servitium amoris το ρήμα εμφατικά τοποθετημένο στον πρώτο στίχο δίνει τον τόνο στο ποίημα

2 illo convicar iudice η έντονα δικανική ορολογία υπαινίσσεται εμμέσως τη συναισθηματική αποστασιο-ποίηση του ποιητή

3 infamis η infamia αποτελεί τεχνικό όρο για να περιγραφεί μια νομική κατάσταση η οποία περιελάμβανε στέρηση πολιτικών δικαιωμάτωνurat το μοτίβο του έρωτα ως φωτιάς αποτελεί ένα από τα πιο διαδεδομένα μοτίβα στην κλασική ποίηση (ελ-ληνική και λατινική) και ιδιαίτερα στη ρωμαϊκή ερωτική ελεγεία

4 Paphon et fluctu pulsa Cythera tenet συνδυαστική αναφορά στα δύο πολύ σημαντικά λατρευτικά κέντρα της Αφροδίτης Σύμφωνα με την εκδοχή του Ησίοδου (Θεογ 188-200) η Αφροδίτη γεννήθηκε στα ανοιχτά των Κυθήρων από τον αφρό της θάλασσας τον οποίο δημιούργησαν τα γεννητικά όργανα του ευνουχισμένου

- 121 -

Ουρανού Με τη βοήθεια του Ζέφυρου η Αφροδίτη ταξίδεψε μέχρι την Πάφο όπου αναδύθηκε στην επιφά-νεια Δύο από τα στερεοτυπικά επίθετα της θεάς ήταν laquoΚυθέρειαraquo και laquoΠαφίαraquo

5 dominaehellippraedam ο ποιητής προσφέρει στην αγαπημένη του τον ρόλο της laquoαφέντραςraquo ενώ υποβιβάζει τον εαυτό του στην κατάσταση της ερωτικής laquoλείαςraquo Η επανάληψη του praeda στον αμέσως επόμενο στίχο υπογραμμίζει τη θυματοποίησή του

7 facieshellipfacie έμφαση στην ομορφιά του προσώπου της Κορίνναςviolenta οι βίαιες επιθέσεις γυναικών στην ελεγεία δεν σπανίζουν Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η οργισμένη και βίαιη επίθεση της Κυνθίας εναντίον του Προπέρτιου όταν κατά την απρόσμενη επιστροφή της στη Ρώμη βρίσκει τον ποιητή παρέα με δύο γυναίκες (Προπ 4851 κεξξ)me miserum σχεδόν στερεοτυπική αναφώνηση του ελεγειακού ποιητή

9 speculi ο καθρέφτης αποτελούσε βασικό αξεσουάρ του γυναικείου καλλωπισμού στη Ρώμη

Εικόνα 61 Καθρέφτης από την Κύπρο (ρωμαϊκή εποχή)copy Metropolitan Museum of Art Nέα Υόρκη Αναδημοσιεύεται για εκπαιδευτικήακαδημαϊκή χρήση σύμφωνα με τη δρά-ση Open Access for Scholarly Content του μουσείου

fastus η υπεροψία αποτελεί σύνηθες γνώρισμα της ελεγειακής puella

11 facies (hellip hellip facies) ακόμα μία εμφατική αναφορά του facies μέσα στο ίδιο δίστιχοregni η μεταφορά του βασιλείου είναι συνήθης στην ελεγεία για την ερωτική επικράτηση της αγαπημένης

15-22 Πρόκειται για έναν κατάλογο με μυθολογικά παραδείγματα προκειμένου να πείσει ο ποιητής την Κο-ρίννα ότι δεν είναι ανάξιος του έρωτά της Πρόκειται για τρία ζευγάρια θνητών με νύμφες (Οδυσσέας-Κα-λυψώ Πηλέας-Θέτιδα Νουμάς-Ηγερία) τα οποία συμπληρώνει ένα ζευγάρι θεών (Ήφαιστος-Αφροδίτη) και καταλήγουμε στο τέλος με τον ποιητή και την αγαπημένη του Η διάταξη αυτή θυμίζει την αντίστοιχη διάτα-ξη των μυθολογικών παραδειγμάτων στον κατάλογο της ελεγείας 19 των Amores (1933-42) Και εκεί έχου-με τρία ζεύγη θνητών (Αχιλλέας-Βρισηίδα Έκτορας-Ανδρομάχη Αγαμέμνων-Κασσάνδρα) ακολουθούμενα από ένα ζευγάρι θεών (Άρης-Αφροδίτη) ενώ στο τέλος ο κατάλογος ολοκληρώνεται με αναφορά στον ίδιο τον ποιητή και την αγαπημένη του Αναμφίβολα η σύγκριση της Κορίννας διαδοχικά με νύμφες και τη θεά Αφροδίτη συμβάλλει στην εξιδανίκευση και απαθανάτιση της ομορφιάς της ωστόσο τα επιλεγμένα παραδείγ-ματα χαρακτηρίζονται από αντιφατικότητα αναφορικά με το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα Πιο συγκεκριμένα ο Οδυσσέας όπως τονίζει ο ίδιος ο ποιητής έμεινε κοντά στην Καλυψώ παρά τη θέλησή του Όσον αφορά τον Πηλέα και τη Θέτιδα σύμφωνα με κάποιες εκδοχές του μύθου η σχέση τους δεν βασιζόταν στην αμοιβαιότη-τα αλλά ήταν αποτέλεσμα αρπαγής της νύμφης από τον θνητό Τέλος η υποτιθέμενη σχέση του Νουμά με τη νύμφη Ηγερία θεωρούνταν προϊόν μυθοπλασίας (πρβ Λίβιος 119 Πλουτ Νουμ 8)

- 120 -

34 Μετάφραση

Αν βρεθεί κάποιος που να θεωρεί ντροπή τη σκλαβιά σε μια κοπέλαθα με βρει ένοχο και ντροπή γεμάτοΑς λερωθεί το όνομά μου αρκεί να με κάψει λιγότεροαυτή που κυβερνά την Πάφο και τα θαλασσοδαρμένα ΚύθηραΜακάρι να γινόμουν λεία στα χέρια μιας πιο μαλακής αφέντρας αφού θα έπρεπε να γίνω λεία στα χέρια μιας όμορφηςΗ ομορφιά γεννά αλαζονεία Η ομορφιά κάνει την Κορίννα θυελλώδηΑλίμονό μου τον δύστυχο Γιατί να ξέρει τον εαυτό της τόσο καλάΟπωσδήποτε αυτό που βλέπει στον καθρέφτη τρέφει την υπεροψία τηςmiddotματιά δεν ρίχνει γύρω της πριν περιποιηθεί τον εαυτό της Ακόμα κι αν η ομορφιά σού δίνει αυτοπεποίθηση κι ελπίδα εξουσίας(ομορφιά γεννημένη να σκλαβώσει τα μάτια μου)δεν θα πρέπει να με περιφρονείς συγκρίνοντάς με μαζί σουΚαι μικρά πράγματα μπορεί να ταιριάζουν σε μεγάλαΛένε πως ακόμα και η νύμφη Καλυψώ από έρωτα για έναν θνητό τον κράτησε για σύντροφο κοντά της ενάντια στη θέλησή τουΠιστεύουν ότι η θαλάσσια κόρη του Νηρέα παντρεύτηκε τον βασιλιά της Φθίαςκαι η Ηγερία παντρεύτηκε τον δίκαιο Νουμάκι ότι η Αφροδίτη παντρεύτηκε τον Ήφαιστο αν κι εκείνοςάφηνε το αμόνι κουτσαίνοντας ντροπιαστικά Ακόμα κι αυτό το είδος ποίησης είναι άνισο όμως αρμονικάο ηρωικός στίχος ενώνεται με τον πιο σύντομοΚι εσύ φως μου δέξου με όπως και να rsquoχειΣου ταιριάζει να νομοθετείς στο μέσο της αγοράςΔεν θα είμαι ντροπή για σένα που θα χαρείς σαν με ξεφορτωθείς Δεν θα χρειαστεί να αποκηρύξουμε τον έρωτά μαςΑντί για μεγάλο πλούτο έχω χαρούμενα ποιήματακαι πολλές κοπέλες επιθυμούν να αποκτήσουν φήμη μέσα από εμέναΞέρω κάποια που διαδίδει παντού ότι είναι η ΚορίνναΚαι τι δεν θα rsquoδινε για να γίνει εκείνη Αλλά ούτε ο παγωμένος Ευρώτας κι ο γεμάτος λεύκες Ηριδανόςαπόμακροι ο ένας από τον άλλο ρέουν σε μια κοίτηmiddotούτε και τα βιβλιαράκια μου θα εξυμνήσουν κάποια άλλη παρά εσέναμονάχα εσύ είσαι η πηγή της έμπνευσής μου

5 10 15 20 25 30

Πίνακας 61 Μετάφραση ελεγείας 217 των Amores του Οβιδίου

35 Σημειώσεις

1 servire servitium amoris το ρήμα εμφατικά τοποθετημένο στον πρώτο στίχο δίνει τον τόνο στο ποίημα

2 illo convicar iudice η έντονα δικανική ορολογία υπαινίσσεται εμμέσως τη συναισθηματική αποστασιο-ποίηση του ποιητή

3 infamis η infamia αποτελεί τεχνικό όρο για να περιγραφεί μια νομική κατάσταση η οποία περιελάμβανε στέρηση πολιτικών δικαιωμάτωνurat το μοτίβο του έρωτα ως φωτιάς αποτελεί ένα από τα πιο διαδεδομένα μοτίβα στην κλασική ποίηση (ελ-ληνική και λατινική) και ιδιαίτερα στη ρωμαϊκή ερωτική ελεγεία

4 Paphon et fluctu pulsa Cythera tenet συνδυαστική αναφορά στα δύο πολύ σημαντικά λατρευτικά κέντρα της Αφροδίτης Σύμφωνα με την εκδοχή του Ησίοδου (Θεογ 188-200) η Αφροδίτη γεννήθηκε στα ανοιχτά των Κυθήρων από τον αφρό της θάλασσας τον οποίο δημιούργησαν τα γεννητικά όργανα του ευνουχισμένου

- 121 -

Ουρανού Με τη βοήθεια του Ζέφυρου η Αφροδίτη ταξίδεψε μέχρι την Πάφο όπου αναδύθηκε στην επιφά-νεια Δύο από τα στερεοτυπικά επίθετα της θεάς ήταν laquoΚυθέρειαraquo και laquoΠαφίαraquo

5 dominaehellippraedam ο ποιητής προσφέρει στην αγαπημένη του τον ρόλο της laquoαφέντραςraquo ενώ υποβιβάζει τον εαυτό του στην κατάσταση της ερωτικής laquoλείαςraquo Η επανάληψη του praeda στον αμέσως επόμενο στίχο υπογραμμίζει τη θυματοποίησή του

7 facieshellipfacie έμφαση στην ομορφιά του προσώπου της Κορίνναςviolenta οι βίαιες επιθέσεις γυναικών στην ελεγεία δεν σπανίζουν Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η οργισμένη και βίαιη επίθεση της Κυνθίας εναντίον του Προπέρτιου όταν κατά την απρόσμενη επιστροφή της στη Ρώμη βρίσκει τον ποιητή παρέα με δύο γυναίκες (Προπ 4851 κεξξ)me miserum σχεδόν στερεοτυπική αναφώνηση του ελεγειακού ποιητή

9 speculi ο καθρέφτης αποτελούσε βασικό αξεσουάρ του γυναικείου καλλωπισμού στη Ρώμη

Εικόνα 61 Καθρέφτης από την Κύπρο (ρωμαϊκή εποχή)copy Metropolitan Museum of Art Nέα Υόρκη Αναδημοσιεύεται για εκπαιδευτικήακαδημαϊκή χρήση σύμφωνα με τη δρά-ση Open Access for Scholarly Content του μουσείου

fastus η υπεροψία αποτελεί σύνηθες γνώρισμα της ελεγειακής puella

11 facies (hellip hellip facies) ακόμα μία εμφατική αναφορά του facies μέσα στο ίδιο δίστιχοregni η μεταφορά του βασιλείου είναι συνήθης στην ελεγεία για την ερωτική επικράτηση της αγαπημένης

15-22 Πρόκειται για έναν κατάλογο με μυθολογικά παραδείγματα προκειμένου να πείσει ο ποιητής την Κο-ρίννα ότι δεν είναι ανάξιος του έρωτά της Πρόκειται για τρία ζευγάρια θνητών με νύμφες (Οδυσσέας-Κα-λυψώ Πηλέας-Θέτιδα Νουμάς-Ηγερία) τα οποία συμπληρώνει ένα ζευγάρι θεών (Ήφαιστος-Αφροδίτη) και καταλήγουμε στο τέλος με τον ποιητή και την αγαπημένη του Η διάταξη αυτή θυμίζει την αντίστοιχη διάτα-ξη των μυθολογικών παραδειγμάτων στον κατάλογο της ελεγείας 19 των Amores (1933-42) Και εκεί έχου-με τρία ζεύγη θνητών (Αχιλλέας-Βρισηίδα Έκτορας-Ανδρομάχη Αγαμέμνων-Κασσάνδρα) ακολουθούμενα από ένα ζευγάρι θεών (Άρης-Αφροδίτη) ενώ στο τέλος ο κατάλογος ολοκληρώνεται με αναφορά στον ίδιο τον ποιητή και την αγαπημένη του Αναμφίβολα η σύγκριση της Κορίννας διαδοχικά με νύμφες και τη θεά Αφροδίτη συμβάλλει στην εξιδανίκευση και απαθανάτιση της ομορφιάς της ωστόσο τα επιλεγμένα παραδείγ-ματα χαρακτηρίζονται από αντιφατικότητα αναφορικά με το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα Πιο συγκεκριμένα ο Οδυσσέας όπως τονίζει ο ίδιος ο ποιητής έμεινε κοντά στην Καλυψώ παρά τη θέλησή του Όσον αφορά τον Πηλέα και τη Θέτιδα σύμφωνα με κάποιες εκδοχές του μύθου η σχέση τους δεν βασιζόταν στην αμοιβαιότη-τα αλλά ήταν αποτέλεσμα αρπαγής της νύμφης από τον θνητό Τέλος η υποτιθέμενη σχέση του Νουμά με τη νύμφη Ηγερία θεωρούνταν προϊόν μυθοπλασίας (πρβ Λίβιος 119 Πλουτ Νουμ 8)

- 121 -

Ουρανού Με τη βοήθεια του Ζέφυρου η Αφροδίτη ταξίδεψε μέχρι την Πάφο όπου αναδύθηκε στην επιφά-νεια Δύο από τα στερεοτυπικά επίθετα της θεάς ήταν laquoΚυθέρειαraquo και laquoΠαφίαraquo

5 dominaehellippraedam ο ποιητής προσφέρει στην αγαπημένη του τον ρόλο της laquoαφέντραςraquo ενώ υποβιβάζει τον εαυτό του στην κατάσταση της ερωτικής laquoλείαςraquo Η επανάληψη του praeda στον αμέσως επόμενο στίχο υπογραμμίζει τη θυματοποίησή του

7 facieshellipfacie έμφαση στην ομορφιά του προσώπου της Κορίνναςviolenta οι βίαιες επιθέσεις γυναικών στην ελεγεία δεν σπανίζουν Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η οργισμένη και βίαιη επίθεση της Κυνθίας εναντίον του Προπέρτιου όταν κατά την απρόσμενη επιστροφή της στη Ρώμη βρίσκει τον ποιητή παρέα με δύο γυναίκες (Προπ 4851 κεξξ)me miserum σχεδόν στερεοτυπική αναφώνηση του ελεγειακού ποιητή

9 speculi ο καθρέφτης αποτελούσε βασικό αξεσουάρ του γυναικείου καλλωπισμού στη Ρώμη

Εικόνα 61 Καθρέφτης από την Κύπρο (ρωμαϊκή εποχή)copy Metropolitan Museum of Art Nέα Υόρκη Αναδημοσιεύεται για εκπαιδευτικήακαδημαϊκή χρήση σύμφωνα με τη δρά-ση Open Access for Scholarly Content του μουσείου

fastus η υπεροψία αποτελεί σύνηθες γνώρισμα της ελεγειακής puella

11 facies (hellip hellip facies) ακόμα μία εμφατική αναφορά του facies μέσα στο ίδιο δίστιχοregni η μεταφορά του βασιλείου είναι συνήθης στην ελεγεία για την ερωτική επικράτηση της αγαπημένης

15-22 Πρόκειται για έναν κατάλογο με μυθολογικά παραδείγματα προκειμένου να πείσει ο ποιητής την Κο-ρίννα ότι δεν είναι ανάξιος του έρωτά της Πρόκειται για τρία ζευγάρια θνητών με νύμφες (Οδυσσέας-Κα-λυψώ Πηλέας-Θέτιδα Νουμάς-Ηγερία) τα οποία συμπληρώνει ένα ζευγάρι θεών (Ήφαιστος-Αφροδίτη) και καταλήγουμε στο τέλος με τον ποιητή και την αγαπημένη του Η διάταξη αυτή θυμίζει την αντίστοιχη διάτα-ξη των μυθολογικών παραδειγμάτων στον κατάλογο της ελεγείας 19 των Amores (1933-42) Και εκεί έχου-με τρία ζεύγη θνητών (Αχιλλέας-Βρισηίδα Έκτορας-Ανδρομάχη Αγαμέμνων-Κασσάνδρα) ακολουθούμενα από ένα ζευγάρι θεών (Άρης-Αφροδίτη) ενώ στο τέλος ο κατάλογος ολοκληρώνεται με αναφορά στον ίδιο τον ποιητή και την αγαπημένη του Αναμφίβολα η σύγκριση της Κορίννας διαδοχικά με νύμφες και τη θεά Αφροδίτη συμβάλλει στην εξιδανίκευση και απαθανάτιση της ομορφιάς της ωστόσο τα επιλεγμένα παραδείγ-ματα χαρακτηρίζονται από αντιφατικότητα αναφορικά με το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα Πιο συγκεκριμένα ο Οδυσσέας όπως τονίζει ο ίδιος ο ποιητής έμεινε κοντά στην Καλυψώ παρά τη θέλησή του Όσον αφορά τον Πηλέα και τη Θέτιδα σύμφωνα με κάποιες εκδοχές του μύθου η σχέση τους δεν βασιζόταν στην αμοιβαιότη-τα αλλά ήταν αποτέλεσμα αρπαγής της νύμφης από τον θνητό Τέλος η υποτιθέμενη σχέση του Νουμά με τη νύμφη Ηγερία θεωρούνταν προϊόν μυθοπλασίας (πρβ Λίβιος 119 Πλουτ Νουμ 8)

- 122 -

15 traditur το traditur λειτουργεί εδώ ως laquoαλεξανδρινή παραπομπήraquo σε προγενέστερες λογοτεχνικές αφη-γήσεις του μύθου πρωτίστως στην ομηρική Οδύσσεια Πολύ συχνά στη λατινική ποίηση λεκτικά ρήματα όπως τα traditur dicitur habentur dicunt ferunt χρησιμοποιούνται ως δείκτες διακειμενικότητας nymphe mortalis η προσεκτική τοποθέτηση σε άμεση ακολουθία των δύο όρων υπογραμμίζει τη διαφορά μεταξύ των δύο εραστών

16 (amorehellip) capta η χρήση του servitium amoris δημιουργεί εδώ μια χιουμοριστική αντίφαση αφού η Καλυψώ αν και υπόδουλη στον έρωτα του Οδυσσέα τον κρατά φυλακισμένο και παγιδευμένο κοντά τηςvirum το virum είναι προσεκτικά τοποθετημένο ακριβώς κάτω από το Calypso Αν και το όνομα του ομηρι-κού ήρωα παραλείπεται το virum εύκολα το ανακαλεί μέσω διακειμενικού υπαινιγμού στο Ἄνδρα του πρώτου στίχου της Οδύσσειας

17 Nereida πρόκειται για τη Θέτιδα η οποία ήταν μία από τις κόρες του Νηρέα Ο Δίας την επιθύμησε αλλά εκείνη απέρριψε τις προσφορές του Η θεά Θέμιδα αποκάλυψε κατόπιν πως η Θέτιδα θα έφερνε στον κόσμο έναν γιο που θα ήταν δυνατότερος από τον πατέρα του Φοβούμενος για την εξουσία του ο Δίας έδωσε στη Θέτιδα ως σύζυγο ένα θνητό τον Πηλέα Στους γάμους του Πηλέα και της Θέτιδας παρευρέθηκαν όλοι οι θεοί εκτός από την Έριδα η οποία θύμωσε για τον αποκλεισμό της και έριξε το μήλο της προτίμησης ανάμε-σα στις θεές Αυτό ήταν η αιτία για να ξετυλιχθεί το νήμα του Τρωικού πολέμου

18 EgeriamhellipNumae τα ονόματα των δύο αγαπημένων πλαισιώνουν τον πεντάμετρο Ο Νουμάς Πομπίλιος (754 πΧ - 673 πΧ) ήταν ο δεύτερος στη σειρά βασιλιάς της Ρώμης μετά τον Ρωμύλο (βασίλεψε από το 715 ως το 673 πΧ) H ζωή και το έργο του ανήκουν περισσότερο στη σφαίρα του θρύλου παρά της ιστορίας Σύμφωνα με την παράδοση η μακρά και ειρηνική βασιλεία του θεωρήθηκε αργότερα ένα είδος Χρυσού αιώ-να Οι Ρωμαίοι απέδιδαν σε αυτόν πολλούς και σημαντικούς πολιτιστικούς και θρησκευτικούς τους θεσμούς (πχ γιορτές θυσίες και άλλες ιεροτελεστίες τον θεσμό των Εστιάδων παρθένων το ιερατείο των Σαλίων) καθώς και τη μεταρρύθμιση του ημερολογίου Ο Νουμάς προκειμένου να πετύχει ευκολότερα τον στόχο του σκέφτηκε ότι όσα θα θέσπιζε στον θρησκευτικό τομέα θα έπρεπε να προέρχονται εξ αποκαλύψεως Λέγεται λοιπόν ότι πήγαινε τα βράδια σε παρακείμενο ιερό άλσος και συνομιλούσε με τη νύμφη Ηγερία η οποία του υπαγόρευε τους νόμους που θα έπρεπε να εφαρμόσει στη Ρώμη Ο Νουμάς ερωτεύτηκε τη νύμφη και στη συνέχεια την παντρεύτηκε

Εικόνα 62 laquoΟ Πομπίλιος Νουμάς αυτοκράτορας ιδρυτής ναών και εκκλησιώνraquo Γλυπτή αναπαράσταση που βρίσκεται στο 36ο κιονόκρανο της στοάς του Παλατιού των Δόγηδων στη Βενετίαcopy Giovanni DallrsquoOrto Wikimedia Commons

19 incude relicta η εμμονή στη λεπτομέρεια υπογραμμίζει το χαμηλό κοινωνικό status του Ήφαιστου

20 obliquo claudicethellippede η αναφορά στον κουτσό πόδα του θεού προετοιμάζει κατάλληλα την αναφορά στο μετρικά άνισο σχήμα του ελεγειακού δίστιχου στον αμέσως επόμενο στίχο

- 123 -

21 iungitur εξαιρετικά εύστοχη επιλογή αφού το ρήμα πολύ συχνά χρησιμοποιείται για να δηλώσει την ερωτική συνεύρεσηherous ο εξάμετρος είναι το κατεξοχήν μέτρο της επικής ηρωικής ποίησης

24 medio iura dedisse foro πρόκειται ασφαλώς για μια παράδοξη εικόνα η οποία ανακαλεί ενδεχομένως την Hortensia η οποία στα 42 πΧ επιχειρηματολόγησε δημόσια και με επιτυχία στο ρωμαϊκό Forum ενάντια στην πρόθεση της Δεύτερης Τριανδρίας να επιβάλει φόρο πολυτελείας στις Ρωμαίες matronae

26 infitiandus ιδιαίτερα αγαπητό ρήμα στον Οβίδιο το οποίο ανήκει στο νομικό λεξιλόγιο

27-28 Οι αιτιάσεις του Οβιδίου εδώ κεφαλοποιούν ανάλογες αιτιάσεις του στην ελεγεία 13 των Amores

27 pro magno felicia carmina censu πρβ Οβ Am 137-12 si me non veterum commendant magna parent nomina si nostri sanguinis auctor eques nec meus innumeris renovatur campus aratris temperate sumptus parcus uterque parens‒ at Phoebus comitesque novem vitisque repertor hac faciunt et me qui tibi donat Amor

28 et multae per me nomen habere volunt η δυνατότητα της ποίησης για την απαθανάτιση της αγαπημένης προβάλλεται εδώ εμφατικά Παρόμοιο είναι και το κλείσιμο της ελεγείας 13 των Amores (25-26 nos quoque per totum pariter cantabimur orbem iunctaque semper erunt nomina nostra tuis Πρβ και Οβ Am 1321 carmine nomen habent (hellip)

29 se circumferat esse Corinnam η αναφορά στην αντίζηλη η οποία τολμά να οικειοποιηθεί το καταξιωμέ-νο από το έργο του ποιητή όνομα της Κορίννας εμμέσως πλην σαφώς υπονομεύει τη γεμάτη αυτοπεποίθηση δήλωση του ποιητή στο αμέσως προηγούμενο δίστιχο

31-34 Κατά κανόνα η αναφορά στη ροή των ποταμών ως στερεοτυπική εικόνα του αμετάβλητου γίνεται μέσω του ρητορικού σχήματος του αδυνάτου Εδώ ο ποιητής προτιμά την παρατακτική σύνδεση μέσω του neque hellip nec Ενδεχομένως πίσω από τη συγκεκριμένη αναφορά να κρύβεται υπαινιγμός στον συμβολισμό των ποτα-μών ως πηγής ποιητικής έμπνευσης

32 frigidus Eurotas populiferque Padus ο πεντάμετρος αποτελείται από μόλις τέσσερις λέξεις των οποίων η διάταξη έχει τη μορφή αΑβΒ

34 ingenio causas tu dabis una meo συχνά οι ελεγειακοί ποιητές αναφέρονται στην αγαπημένη του ως πηγή ποιητικής έμπνευσης (πχ Τίβ 25111-2 Προπ 23040 Οβ Am 1319-20) Εδώ ο Οβίδιος διαφοροποιείται σημαντικά αποκαλώντας την Κορίννα ως μοναδική πηγή της ποιητικής του έμπνευσης

- 124 -

Βιβλιογραφία (Επιλογή)

Τίβουλλος 24

Ball R J (1983) Tibullus the Elegist A Critical Survey (Hypomnemata 77) Goumlttingen 179-184Cairns F (1979) Tibullus a Hellenistic poet at Rome Cambridge 209-212Maltby R (2002) Tibullus Elegies Text Introduction and Commentary (ARCA 41) Cambridge 416-429Μιχαλόπουλος Χ (2013) laquoOrbis in Urbe τα εμπορικά προϊόντα στη ρωμαϊκή ελεγεία ως ένδειξη της πολυ-

πολιτισμικής πραγματικότητας της αυγούστειας Ρώμης Η περίπτωση των αρωμάτων της Aνατολής στον Τίβουλλοraquo στο Α Ν Μιχαλόπουλος- Χ Τσίτσιου-Χελιδόνη (επιμ) Πολυπολιτισμικότητα στη Ρώμη Κοινωνική και Πνευματική Ζωή Πρακτικά του Η΄ Πανελλήνιου Συμποσίου Λατινικών Σπουδών Κομοτηνή 2-5 Μαΐου 2007 Αθήνα 243-255

Από το έργο του Niklas Holzberg Roumlmische Liebeselegie eine Bibliographie Μόναχο 2004 το οποίο βρίσκε-ται αναρτημένο στην παρακάτω διαδικτυακή διεύθυνσηhttpwwwniklasholzbergcomHomepageBibliographienhtml [τελευταία επίσκεψη 12122015] Εκεί ο αναγνώστης θα βρει τα πλήρη βιβλιογραφικά στοιχεία των έργων παρατίθενται παρακάτω

Dissen 1835 256-68 Neacutemethy 1905 241-50 Smith 1973 431-43 Heilmann 1959 54-9 Kistrup 1963 14-22 Fletcher 1965 48-9 Ball 1971 242-51 Stroh 1971 110-11 Bulloch 1973 78 Putnam 1973 176-82 Shayner 1973 96-7 Lee 1974b 57 (43-4) J Hoffmann 1976 116-22 Bright 1978 205-16 Andreini 1979 211-27 Brazouski 1979 39-40 105-7 156-7 Cairns 1979b 209-12 Fauth 1980 275-6 Lyne 1980 168-9 Nielsen 1980 83-90 Ball 1983 179-84 Levin 1983 2079-85 M-P Pieri 19823 Mutschler 1985b 241-50 Paratore 1985 Veremans 1985 Peacuterez 1986 356 Militerni della Morte 1988 Foulon 1990a (15-20) Murgatroyd 1992 96-9 (5 29-30 43-4) Murgatroyd 1993 (10ff 34 58) Murgatroyd 1994 121-62 277-9 286-8 Booth 1995 95-103=1999 119-28 Rambaux 1997 75-8 Schniebs de Rossi 1997 Cramer 1999 120-32 (bes 55-60) K Herrmann 2001 James 2001 240-5 Arena 2002 Maltby 2002a 416-29 James 2003b 87-91

Προπέρτιος 324

Fear T (2005) lsquoPropertian Closure The Elegiac Inscription of the Liminal Male and Ideological Contestation in Augustan Romersquo στο R Ancona και E Greene (επιμμ) Gendered Dynamics in Latin Love Poetry Baltimore 26-28

Fedeli P (1985) Properzio Il Libro Terzo delle Elegie Bari 671-694Maltby R (2006) lsquoMajor Themes and Motifs in Propertiusrsquo Love Poetryrsquo στο H-C Guumlnther (επιμ) Brillrsquos

Companion to Propertius Leiden 147-181

Από το έργο του Niklas Holzberg Roumlmische Liebeselegie eine Bibliographie Μόναχο 2004 το οποίο βρίσκε-ται αναρτημένο στην παρακάτω διαδικτυακή διεύθυνσηhttpwwwniklasholzbergcomHomepageBibliographienhtml [τελευταία επίσκεψη 12122015] Εκεί ο αναγνώστης θα βρει τα πλήρη βιβλιογραφικά στοιχεία των έργων παρατίθενται παρακάτω

Rothstein 1924 177-81 377 ButlerBarber 1933 320-1 Burck 1959 Camps 1966 165-9 Jaumlger 1967 218-29 Stroh 1971 105-6 66-7 Cairns 1972 80-7 Hubbard 1974 157-9 Richardson 1977 409-72 Fauth 1980 281-2 K Neumeister 1983 119-26 Fedeli 1985a 671-6 Gruber 1987 240-3 Tedeschi 1990b Flaschenriem 1992 161-5 Booth 1995 49-53=1999 73-7 Butrica 1996a 144-5 Guumlnther 1997a 8-44 64-5 Holzberg 2001 60-1 66-7 Ruhl 2001 180-96

Οβίδιος Amores 217

Αντωνιάδης Θ Α (2006) Η Ρητορική της laquoΕπιγονικότηταςraquo Ερμηνευτικός Σχολιασμός των Amores του Οβι-δίου Διδακτορική διατριβή Θεσσαλονίκη 249-256

Lyne ROAM (1979) lsquoServitium Amorisrsquo CQ 29 117-130Murgatroyd P (1981) lsquoServitium Amoris and the Roman Elegistsrsquo Latomus 40 589-606Schubert W (1992) Die Mythologie in den nicht mythologischen Dichtungen Ovids (Studien zur klassischen

- 124 -

Βιβλιογραφία (Επιλογή)

Τίβουλλος 24

Ball R J (1983) Tibullus the Elegist A Critical Survey (Hypomnemata 77) Goumlttingen 179-184Cairns F (1979) Tibullus a Hellenistic poet at Rome Cambridge 209-212Maltby R (2002) Tibullus Elegies Text Introduction and Commentary (ARCA 41) Cambridge 416-429Μιχαλόπουλος Χ (2013) laquoOrbis in Urbe τα εμπορικά προϊόντα στη ρωμαϊκή ελεγεία ως ένδειξη της πολυ-

πολιτισμικής πραγματικότητας της αυγούστειας Ρώμης Η περίπτωση των αρωμάτων της Aνατολής στον Τίβουλλοraquo στο Α Ν Μιχαλόπουλος- Χ Τσίτσιου-Χελιδόνη (επιμ) Πολυπολιτισμικότητα στη Ρώμη Κοινωνική και Πνευματική Ζωή Πρακτικά του Η΄ Πανελλήνιου Συμποσίου Λατινικών Σπουδών Κομοτηνή 2-5 Μαΐου 2007 Αθήνα 243-255

Από το έργο του Niklas Holzberg Roumlmische Liebeselegie eine Bibliographie Μόναχο 2004 το οποίο βρίσκε-ται αναρτημένο στην παρακάτω διαδικτυακή διεύθυνσηhttpwwwniklasholzbergcomHomepageBibliographienhtml [τελευταία επίσκεψη 12122015] Εκεί ο αναγνώστης θα βρει τα πλήρη βιβλιογραφικά στοιχεία των έργων παρατίθενται παρακάτω

Dissen 1835 256-68 Neacutemethy 1905 241-50 Smith 1973 431-43 Heilmann 1959 54-9 Kistrup 1963 14-22 Fletcher 1965 48-9 Ball 1971 242-51 Stroh 1971 110-11 Bulloch 1973 78 Putnam 1973 176-82 Shayner 1973 96-7 Lee 1974b 57 (43-4) J Hoffmann 1976 116-22 Bright 1978 205-16 Andreini 1979 211-27 Brazouski 1979 39-40 105-7 156-7 Cairns 1979b 209-12 Fauth 1980 275-6 Lyne 1980 168-9 Nielsen 1980 83-90 Ball 1983 179-84 Levin 1983 2079-85 M-P Pieri 19823 Mutschler 1985b 241-50 Paratore 1985 Veremans 1985 Peacuterez 1986 356 Militerni della Morte 1988 Foulon 1990a (15-20) Murgatroyd 1992 96-9 (5 29-30 43-4) Murgatroyd 1993 (10ff 34 58) Murgatroyd 1994 121-62 277-9 286-8 Booth 1995 95-103=1999 119-28 Rambaux 1997 75-8 Schniebs de Rossi 1997 Cramer 1999 120-32 (bes 55-60) K Herrmann 2001 James 2001 240-5 Arena 2002 Maltby 2002a 416-29 James 2003b 87-91

Προπέρτιος 324

Fear T (2005) lsquoPropertian Closure The Elegiac Inscription of the Liminal Male and Ideological Contestation in Augustan Romersquo στο R Ancona και E Greene (επιμμ) Gendered Dynamics in Latin Love Poetry Baltimore 26-28

Fedeli P (1985) Properzio Il Libro Terzo delle Elegie Bari 671-694Maltby R (2006) lsquoMajor Themes and Motifs in Propertiusrsquo Love Poetryrsquo στο H-C Guumlnther (επιμ) Brillrsquos

Companion to Propertius Leiden 147-181

Από το έργο του Niklas Holzberg Roumlmische Liebeselegie eine Bibliographie Μόναχο 2004 το οποίο βρίσκε-ται αναρτημένο στην παρακάτω διαδικτυακή διεύθυνσηhttpwwwniklasholzbergcomHomepageBibliographienhtml [τελευταία επίσκεψη 12122015] Εκεί ο αναγνώστης θα βρει τα πλήρη βιβλιογραφικά στοιχεία των έργων παρατίθενται παρακάτω

Rothstein 1924 177-81 377 ButlerBarber 1933 320-1 Burck 1959 Camps 1966 165-9 Jaumlger 1967 218-29 Stroh 1971 105-6 66-7 Cairns 1972 80-7 Hubbard 1974 157-9 Richardson 1977 409-72 Fauth 1980 281-2 K Neumeister 1983 119-26 Fedeli 1985a 671-6 Gruber 1987 240-3 Tedeschi 1990b Flaschenriem 1992 161-5 Booth 1995 49-53=1999 73-7 Butrica 1996a 144-5 Guumlnther 1997a 8-44 64-5 Holzberg 2001 60-1 66-7 Ruhl 2001 180-96

Οβίδιος Amores 217

Αντωνιάδης Θ Α (2006) Η Ρητορική της laquoΕπιγονικότηταςraquo Ερμηνευτικός Σχολιασμός των Amores του Οβι-δίου Διδακτορική διατριβή Θεσσαλονίκη 249-256

Lyne ROAM (1979) lsquoServitium Amorisrsquo CQ 29 117-130Murgatroyd P (1981) lsquoServitium Amoris and the Roman Elegistsrsquo Latomus 40 589-606Schubert W (1992) Die Mythologie in den nicht mythologischen Dichtungen Ovids (Studien zur klassischen

- 125 -

Philologie 66) Frankfurt 150 εξξTracy V Α (1977) lsquoOvid and Corinnarsquo EMC 21 86-91

Από το έργο του Niklas Holzberg Roumlmische Liebeselegie eine Bibliographie Μόναχο 2004 το οποίο βρίσκε-ται αναρτημένο στην παρακάτω διαδικτυακή διεύθυνσηhttpwwwniklasholzbergcomHomepageBibliographienhtml [τελευταία επίσκεψη 12122015] Εκεί ο αναγνώστης θα βρει τα πλήρη βιβλιογραφικά στοιχεία των έργων παρατίθενται παρακάτω

Neumann 1919 29-30 Stroh 1971 156-7 J Hoffmann 1976 140-1 K Morgan 1977 72-5 Lyne 1980 265-6 Cahoon 1988 301-2 Booth 1991 82-3 179-83 Spoth 1992 123-4 McKeown 19878998 III 367-81 Weinlich 1999 158-63 Bretzigheimer 2001b 133-6 162-4 213-15 Hardie 2002b 55 De Caro 2003 152-3