ˇˆ˙˝˛˚ - دانشگاه تهران · 63 - 85 * ’() 1388 $% 1 !" 39 ˘ˇ ˆˇ ˙ ˝˛ ˇˆ˙˝˛˚ ˜ ˘ ˘ˇˆ˙ ˝ (1386/3/22:

و علوم سياسي، دوره 63-85ات، صفح1388 بهار،1، شمارة39 فصلنامه حقوق، مجلة دانشكده حقوق

و مشكالتآن المللي محيط زيستتأسيس دادگاه بين

∗محمود جاللي

دانشگاه اصفهاندانشكده علوم اداري اقتصاد استاديار حقوق

)22/3/1386: تاريخ تصويب- 18/1/1386: تاريخ دريافت(

:چكيدهوشكل بيتاهاي جهاني زيست محيطي موجب شده گسترش بحران گيري بهيشتر توجه هر چه

از. معطوف شودحفاظت از محيط زيست جهاني ترين اقداماتي كه بايد در اين مهم يكي

المللي به عنوان ابزاري خصوص انجام شود، ايجاد مرجعي است كه بتواند در سطح بين

و و به اختالفات ناشي از آن رسيدگي قدرتمند در راه حفظ حراست از محيط زيست فعاليت

به. موثر براي رعايت قوانين زيست محيطي باشدو ضمانت اجراي كند با توجه

و روند طوالني رسيدگي، فقداني چونيهامحدوديت و مراجع دادگاه تخصص الزم ها

ومنطقه المللي،بين وفراملّ اي ونميموجود هاي ملي حتي دادگاهي كارآمد توانند به طور مؤثر

س. در زمينه محيط زيست عمل نمايند وي ديگر از آنجا كه حق برخورداري از محيط زيست ازو پاك از بنيادي و تمدن آن سالم و جايگاهي عظيم در زندگي انسان ترين حقوق بشري است

جامعه جهاني،در نتيجه. حفظ اين عنصر حياتي پاسخگو نيستبرايالمللي دارد، قوانين بين

و ايجاد حقوق مستقل است تا با تفاسير قضاييينيازمند ايجاد مرجع خود هم در تدوين

و و حل و هم در رسيدگي فصل اختالفات زيست محيطي فعاليت مربوط به محيط زيست

. المللي داردالبته رفع مشكالت موجود در اين مسير نياز به همكاري بين. نمايد

: گان كليديواژو ديوان دادگاه-الملل محيط زيستحقوق بين و فصل مسالمت-يالمللهاي بينها آميز حل

.اختالفات

Email: [email protected] 03117932611:فاكس∗

1388 بهار،1شمارة،39 دوره، فصلنامه حقوق 64

مقدمه.1و جهاني منطقههاي ملي، اكوسيستمامروزه اينوقرار دارند وخيم آلودگي در وضعيتاي

درياي سياه آنچنان از آبزيان تهي. است محيط زيستبر غيرقابل جبران ورود خساراتنشانگر

كه باي و ساير آبزيان درياي مديتدر. آن را درياي مرده ناميددشده رانه با منابع سرشار از ماهيان

مي از خطرات زيست محيطي نگران كنندهعالئم همچنين در درياچه خزر.خوردبه چشم

از. گيردبدليل آلودگي بيش از حد، تبخير طبيعي آب صورت نمي اين امر حيات بسياري

بر. ساخته است روبرو نابودي منبع خاويار را با خطر،جانداران خصوصاً استروژن ايران عالوه

ميةآلودگي كشند به پارك ملي گلستان از قديمي هواي تهران، هاي ملي جهان ترين پاركتوان

كه در سال ناكافي عنوان ذخيره گاه زيست جهاني انتخاب شد ولي بدليلهب1977اشاره كرد

و بين حمايتبودن آميز از قبيل فاجعهياتالمللي بارها دچار حريق شد اثرهاي نهادهاي داخلي

هاي خاص حيات افزايش خطر فرسايش خاك بدليل از بين رفتن پوشش گياهي، انقراض گونه

آب و در نهايت كاهش حجم و تغيير الگوي پراكندگي آنان، كاهش مواد آلي خاك وحش

و آسيب پذيري سفره و ساده شدن چرخه مواد غذايي . استرا در پي داشتههاي زيرزميني

آنينهمچن و بلند مدت اكولوژيك استوارد آمده اثرات غير قابل جبراني بر فرايندهاي كوتاه

.)1795، شماره 1385دروديان،(

دتالمللي قضايي محاكم بينويهر يكي از اردصديق كه جلوگيري از تخريب محيط زيست

زيستل محيطلالم زمينه حقوق بيندر. الملل عرفي است قواعد قابل توجه حقوق بين

به پرونده داوريهترين پروند قديمي در»ترايل اسملتر« مربوط و كانادا 16و1928بين آمريكا

»المللي اصل مسئوليت بين«در اين پرونده.)Trail Smelter, 5 January 2009(است 1938آوريل

كه به خطرات جدي زيست محيطي ناشي از آلودگي هوا هاي برون مرزي فعاليتنسبت به

ميم به رسميت شناخته شده استنجر .(Communication. No. 67/1980, and No. 429/1990)شود

براي جرااالالزمي قانوني سازوكارهااز،كشورهاي در حال توسعهبخصوص درحال حاضر

با. برخوردار نيستندخود مرزي ناشي از عملكردزيست محيطي فرافجايع مقابله با همچنين

به ديوان بينتوجه به كاربرد و فصل محدود توسل و ساير مراجع حل المللي دادگستري

زمينهو نيز موفقيت محدود در)Brinie,1995, pp.179-186(اختالفات از جمله داوري اجباري

و قواعد حقوق بين هاي متخلف در الملل محيط زيست در مقابل دولتاجراي الزامات

به شكلسال وهاي اخير در ايجاد مرجعي بينخصوص انتقاداتي در گيري نظرات زمينه المللي

كه قادر به اتخاذ تصميمات الزم و ملتزم دولت االجرا عليهحقوق محيط زيست هاي ناقض

به اجراي قوانين زيست محيطي باشد، چنين دادگاهي Roy, 2008).(شده استمنجر كردن آنها

ها ايجاد شود، نيازمند متقاعدلي توسط دولتالملاي بينتواند بر اساس انعقاد معاهدهكه مي

آنتأسيس دادگاه بين و مشكالت 65 المللي محيط زيست

به دو نكته كليدي استكردن زمامداران سياسي دولت را: ها نسبت نكته اول اينكه بايد آنان

و بينهاي ملي، منطقهقانع كرد كه دادگاه به حل اختالفات بيناي المللي المللي موجود قادر

دا. محيط زيست نيستند هاي موجود براي حل اين اختالفات كافي دگاهنكته دوم اينكه نه تنها

و مورد قبول دولتنيستند بلكه نمي اين در حالي است. باشند داشتههاتوانند عملكردي مؤثر

ميالمللي جديد در كنار دادگاهكه ايجاد دادگاه بين تواند كمبودهاي موجود را جبران هاي فعلي

به. نمايد كه. ترتيب مورد بررسي قرار خواهد گرفتدر اين مقاله هر يك از اين نكات سؤالي

وشود اين است كه آيا مراجع قضايي ملي، منطقهمطرح مي المللي موجود، مناسب، كافي بين اي

و فصل اختالفات كه حل و كار آمد هستند يا خير؟ در پاسخ الزم است برخي از مراجع فعلي

ا و از درجه مورد بررسي،هميت باالتر برخوردارندزيست محيطي را در جهان بر عهده داشته

.قرار گيرند

المللي دادگستري بينديوان.2 ركن اصلي قضايي سازمان ملل،(International Court of Justice)المللي دادگستريديوان بين

كه قادر مقر آن در شهر الهه هلند قرار دارد، برجستهكه متحد ترين نهاد قضايي جهاني است

,McCallion, 1999-2000) استالملل محيط زيستهاي مربوط به حقوق بينپروندهبه بررسي

به.).351 .ICJ Rep(»هاي فسفاتي خاص در ناروزمين«پرونده معروف كه در سال)240 ,1992

و) استراليا( عليه استراليا بدليل نقض تعهدات دولت قيم1989 قبل از استقالل نارو مطرح شد

ا و از بين رفتن منابع طبيعي نارو بود، مثال با فرسرتباطدر بارز از دعواي زيستيودگي

و فصل، نزد ديوان بين كه براي حل ,Reyes) المللي دادگستري مطرح گرديدمحيطي است

و 1993 سپتامبر9در.(1 ,1996 كه دعوي خود را حل طرفين مشتركاً به ديوان اطالع دادند

ايكرفصل و لذا حكم نهايي در -http://www.icj(ن پرونده از طرف ديوان صادر نگرديدده

cij.org/docket/files/80/10315.pdf(.

يكي از مهم حقوق خصوص المللي دادگستري در ترين تصميمات ديوان بينهمچنين

به سال بين ناجيماروس بين مجارستان- در قضيه گابسيكوو1997الملل محيط زيست مربوط

.ICJ Rep)استو اسلواكي در اين پرونده مجارستان سعي داشت ديوان را متقاعد نمايد(1997

وجود تأثيرات سوء زيست محيطي ناشي از اجراي پروژه مورد نظر، خصوصكه اين كشور در

مبني بر همكاري با اسلواكي به منظور ساخت سدهايشتوانسته تعهداتبا تشخيص خود مي

در اين پرونده دادگاه رأي. اجرا ننمايد1997ق معاهده معين در مسير رودخانه دانوب را مطاب

كه و» ضرورت داشته است1997در زمان تكميل پروژه، اجراي معاهده مشترك«داد

ردهنجارهاي تازه به وجود آمده در حقوق محيط زيست با اجراي آن معاهده تناقضي ندا


(Ibid at 63)قتازهايو طرفين بر اساس توافق نامه و قواعد بايد واعد زيست محيطي جديد

در1997اجرايي معاهده به اجرا و هماهنگ به صورت واحد و را با يكديگر تركيب

.(Ibid at 82-84)آوردندمي

صالحذي هايزماني كه ارگان،) اساسنامه ديوان34ماده(»ترافعي«هاي پروندهعالوه بر

مي»مشورتيرأي«سازمان ملل متحد از ديوان درخواست رأي مشورتي نيز تواند كنند ديوان

كه مجمع عمومي سازمان ملل متحد در سال،در همين راستا. صادر نمايد تقاضاي1996 زماني

و قانوني بودن استفاده از سالح اي را نمود، ديوان با هاي هستهنظر مشورتي درباب مشروعيت

,ICJ Rep)ت روبرو گرديدالملل محيط زيساي جديد در زمينه حقوق بينمسئله در آن . (1996

و پرونده تعدادي از دولت كه آيا اصول مرتبط با حراست ها بر سر اين مسئله اختالف داشتند

مياي توسط دولتحفاظت از محيط زيست، استفاده از سالح هسته سازد يا ها را غيرقانوني

ها ابرازكه توسط اين دولترايد ديوان ابزارهاي زيست محيطي متعد؟)1377ك، سليمي،.ن( خير

و ميشامل شده بود و اعالميه ريو شدند را مورد معاهدات زيست محيطي، اعالميه استكهلم

كه فعاليتديوان وجود تعهد كلي دولت. بررسي قرار داد هاي تحت ها مبني بر تضمين اين امر

به محيط زيست ديگر كشورها وارد نكند و صالحيت آنان خللي . را مورد توجه قرار دادكنترل

كه در حقوق بين،در عين حال با ديوان خاطر نشان كرد الملل محيط زيست، قواعدي در رابطه

تر ديوان اين نكته را به رسميت به بيان دقيق. اي وجود نداردممنوعيت استفاده از سالح هسته

به كه از آن درخواست شده است مربوط كه پاسخ به سؤال حقوقي ي ديگري از جنبهشناخت

كه. باشدمي) 1365فرانسيون،.ك.ن( الملل يعني حقوق جنگحقوق بين همچنين ديوان تأييد كرد

و برنامهدها بايدولت هم هنگام ارزيابي ريزي اهداف نظامي خود، مالحظات زيست محيطي را

. مد نظر داشته باشند

و نظر به توسعه سريع حقو درق بينبا توجه به اهميت محيط زيست الملل محيط زيست

و فصل ديوان شعبه1993جوالي سال اي اختصاصي مركب از هفت قاضي را براي حل

.اختالفات زيست محيطي ايجاد، گرچه تاكنون با استقبال كشورها روبرو نشده است

المللي كيفري بينديوان.3به نقض تعهدات زيست محيطي اهميت و مسائل مربوط كمتر داخليدر حقوق مشكالت

جنايات«بسياري از كشورها قوانين داخلي كه اما در حالي. نيستالملل كيفري حقوق بيناز

ديوانالمللي با ايجاد جامعه بين،گذارد را بدون جبران خسارت باقي مي)Core Crimes(»خطير

مياين رم، سعي دارد1998 بر اساس معاهده المللي كيفري بين .بردبان مشكل را تا حدودي از

المللي اين قواعد اجراي بينجهت. وجود دارد نيز مشابهيوضع در مورد قواعد زيست محيطي


ميالمللي همكاري بين نياز به و مؤثر الزامقواعد مذكور تا نمايدضروري و جامعه بودهآور

.شود مواجه مختلف هاي يا سازمانها دولتاز طرف موارد نقضحداقل جهاني با

در حال» المللي زيست محيطيجرائم بين« جرائم جديد تحت عنوانكه در حالي

ديوان اساسنامه،)http://www.inece.org/conference/7/vol2/20_Wkshop1C.pdf(است گيريشكل

بهالمللي كيفري كه صالحيت ديوان را بين دانسته»المللي جرايم بسيار مهم بين« رسيدگي

را،است بر اساس عالوهب. قرار نداده استدر صالحيت ديوان صريحاً جرايم زيست محيطي

الملل قوه دفتر امور بين.ك.ن( ديوان آمده است اساسنامه22 كه در ماده»اصل قانوني بودن جرايم«

ا،)1377 قضائيه، كه خواهد داشت زيست محيطي در صورتي صالحيت با جرائمرتباطديوان در

زيوصالحاآن اساسنامه نيس از جرايم آنت محيطي اگر البته.بعمل آيدتعريفي صراحتاًز در

رم8و7مواد چارچوب جرائم زيست محيطي در جرائم ممكن است، قرار گيرد اساسنامه

پيش نويس« با تصويبتواندميمشكل اين همچنين. عليه بشريت يا جرائم جنگي تلقي شوند

در حال حاضر،. حل شود»ها مسئوليت دولتموردالملل در كميسيون حقوق بينكنوانسيون

و بايد كنوانسيون مذكور به مجمع عمومي سازمان ملل متحد ارسال گرديده از طرف كميسيون

GA(ها را طي كندمراحل تصويب توسط دولت Resolution 59/35 of 2 December 2004(.

مسئوليت«المللي از مفهوم نويس تهيه شده خصوصاً نشان دهنده حركت جامعه بينپيش

در مسائلي» الملليبين مسئوليت در برابر جامعه«تر از مسئوليت يعني به مفهوم عام» دوجانبه

و حمايت از محيط زيست چون حقوق بنيادين بشر منجمله كهيرشبحفاظت تعهد است

و لذا نقض آن مسئوليت بين المللي بين بهمحسوب .مراه داردهالمللي دولت را

و ديوان بين المللي حقوق درياها1982 كنواسيون.4گرچه مستقيماً عهدنامه، حقوق درياهاخصوص سازمان ملل متحد در 1982كنوانسيون

به نظارت گسترده بر آلودگيزيست محيطي نمي ناشي از باشد، در بردارنده قوانيني راجع

و فعاليتكشتي و در حال ها، فروش كاال در بازارهاي خارجي هاي مربوط به بستر درياهاست

ميهادرياحقوق مورددر»مستحكم ترين عهد نامه زيست محيطي«حاضر هر گاه. شود تلقي

تاكنبين طرفين در مورد كنوانسيون اختالفي پيش آيد، كنوانسيون در ابتدا آنها را ملزم مي د

و در صورت عدم توافق طرفين در اختالفاتشان را از طرق مسالمت و فصل نمايند آميز حل

هاي مختلف را براي حل اختالف پيش روي طرفين قرار آميز آن اختالف، روشحل مسالمت

ميمي . توانند با توافق يكديگر از بين آنها روش مورد قبول خود را انتخاب كننددهد كه

به متع ميكنوانسيون و اهدين اجازه به عنوان مرجع حل كه از بين مراجع ذيل يكي را دهد


و خاصي داوري، ديوان بين: فصل اختالف انتخاب كنند و يا ديوان مستقل المللي دادگستري،

مي» المللي حقوق درياهاديوان بين«كه . شودناميده

و با طرح در شهر هامبورگ آغا1996المللي حقوق درياها در سال ديوان بين به كار كرد ز

از 2007 جوالي6 در)The Tomimaru Case, Japan v. Russian Federation(دعواي توميمارو

).org http://www.itlos/است دعوي نزد آن مطرح شده15طرف ژاپن عليه روسيه تاكنون

start2_en.html (رأي ديوان در رابطه با قضيه خستينن M\V Saigaا. صادر شد ين پرونده در

كه داراي پرچم به درخواست گينه دستور توقيف كشتي نفت كش سوئيسي را سنت«ديوان

و خدمه،)Saint Vincent Grenadines(»وينست گرنادينس مالكيت قبرسي، مديريت اسكاتلندي

و اوكرايني بود بعد از بررسي مجدد پرونده مشخص شد 1997در دسامبر.دكر صادر،سنگالي

ك به علت ارتكابكه گينه اش» تخلفات ماهيگيري«شتي را در منطقه انحصاري اقتصادي

د كه كشور گينه مطابق كنوانسيونكر ديوان اعالم،بر اين اساس. توقيف نموده بوده است

به آزاد كردن كشتي است، به شرط آنكه 1982 ضمانت نامه معتبر Saiga حقوق درياها موظف

و. نمايدهاي مالي ديگر ارائه يا وثيقه بعد از آنكه ضمانت نامه ارسال شد گينه آن را نپذيرفت

از» سنت وينست گرنادينس«تنها پس از آنكه پيروي» اقدامات موقتي احتياطي«از طريق ديوان

و خدمه آن آزاد شدند UN( كرد كشتي Convention, Arts. 73(2), 292, 1833, UNTS at 424,

ي كامل پرونده، ديوان حكم غيرقانوني بودن تعقيب فوري پس از بازنگر1999در سال.)512

و مصادره محموله را صادر Saigaگينه، توقيف و حبس كارفرماي آن آن.دكر، تعقيب پي در

به دالر357/123/2به مبلغ» سنت وينست گرنادينس«حكمي نيز مبني بر پرداخت غرامت

كه اين غرامت براي به مالك كشتي، ناخدا، جبران خسارات آمريكا صادر كرد و زيان وارده

و خدمه كشتي بود M\V Saiga, Saint Vincent v.Guinea), 1997( مالك محموله، كارفرما

ITLOS.(و نيوزيلند در دو پرونده1999 جوالي30 از طرف ديگر در Proceedings and( استراليا

Judgments of the ITLOS, Cases Nos. 3 and 4(ازو در راستاي ماهي تن بلوفين« حفاظت

را»جنوبي اين سه كشور. دندكر، از ديوان درخواست انجام اقدامات موقت احتياطي عليه ژاپن

دوكربندي قبالً با تشكيل كميسيون مشترك صيد خود را سهميه به گفته اين و لذا بنا ده بودند

و بدون موافقت آن دو كشور ، ماهي تن بلوفين جنوبي دولت، ژاپن با صدور اعالميه يكجانبه

و درياي آزاد كشورهاي ديگر را به موجود در درياي سرزميني، منطقه انحصاري اقتصادي

به» در زمينه حفاظت از ماهي تن بلوفين جنوبي1993 كنوانسيون«علت عدم رعايت مقررات

مي)تن6065(مقدار زيادي اضافه بر سهميه مجاز اختصاص داده شده خود در اين. كرد، صيد

ديوان با صدور حكمي از طرفين خواست تا صيد خود را با توجه 1999 آگوست27راستا در

كه آخرين بار توسط طرفين بر سر آن توافق به عمل آمده بود، تنظيم» توزيع ملي ساليانه«به


و مديريتي در رابطه با ماهي به توافق در مورد اقدامات حفاظتي به منظور دستيابي و تن نمايند

و نيوزيلند اختالف خود.بلوفين جنوبي، مذاكراتي را دنبال نمايند نكته قابل توجه اينكه استراليا

و تنها در راستاي 1982كنوانسيون را از طريق داوري كه در سند» اقدامات موقتي« حل كردند

به ديوان بين المللي حقوق درياها مراجعه تأسيس ديوان داوري پيش بيني شده بود،

ITLOS, Dispute Concerning Southern Bluefin Tuna, Australia v. Japan and New(ودندنم

Zealand v. Japan- Provisional Measures Requested, 1999(.ديوان2000 آگوست سال4در

كه صالحيت رسيدگي به اين نتيجه رسيد به موضوع، نداردداوري در مرحله رسيدگي شكلي)2000/8.html MelbJIL/ journals/ http://www.austlii.edu.au/au/(.

كه فعاليت عمده ديوان بين المللي حقوق درياها در زمينه حقوق در نهايت بايد گفت

و لذا نمي .تواند مرجع تخصصي براي همه مسائل زيست محيطي جهان باشددرياهاست

تجارت جهانيسازمان.5و شاهد رابطهالمللي كنوني، روز به روزجامعه بين اي نزديك تر بين مسائل زيست محيطي

المللي جاي تعجب نيست اگر اختالفات متعدد زيست محيطي بين، بنابراين.استامور تجاري

آنيكي از نمونه. ارجاع داده شود World Trade Organization)(به سازمان تجارت جهاني هاي

و به تحريم واردات ميگو اياالت متحده،. از طرف آمريكاستهاي آن فراورده مربوط

ميمحدوديت كه(دكرهايي را بر واردات اين محصوالت تحميل به استثناي واردات ميگوهايي

و لذا تهديد كننده زندگي آنها نبود زيرا اين ابزارها صيد آنها با استفاده از وسايل خاص انجام

و غير ضروري الك پشت در بسياري از موارد از سازمان همچنين .) ها بودمانع صيد ويرانگر

و«تجارت جهاني خواسته شده بود تا مشخص كند آيا موافقت نامه عمومي تعرفه

كه در رابطه با تجارت آزاد است، در بردارنده استثنايي در خصوص منع) گات(»تجارت

شد يا خير؟واردات آمريكا مي

كه مي توانست اين منع، دو استث1998ركن تجديد نظر سازمان در تصميمي در اكتبر نا را

استثنا در ارتباط با اقدامات الزم در جهت خستينن. بيان داشت،و محدوديت را موجب شود

و دومين استثنا در و گياهان و بقاء بشر، حيوانات و تداوم سالمتي اقدامات خصوصحفظ

WTO Appellate Body Report, 12( ضروري براي حفاظت از منابع طبيعي قابل فرسايش بود

October 1998, 127(.از اينبا وجود ، ركن تجديد نظر سازمان نتيجه گرفت كه منع واردات

و تجارتموافقت«طرف آمريكا برخالف به. است» نامه عمومي تعرفه زيرا اين ممانعت

مي20اي بود كه ماده گونه كند اقدامات حفاظتي زيست محيطي بايد موافقتنامه را كه مقرر

ميب به كشتيفقط اين اقدام تبعيض آميز آمريكا. كرددون تبعيض باشد، نقض هاي نسبت


هاي ديگري هم بودند كشتيدر حاليكه گرفت ماهيگيري تجاري كشورهاي معيني صورت مي

و با استانداردهاي تعيين شده از طرفكه از وسايل نابودكننده الك پشت استفاده مي كردند

المللي متعدد را بعالوه ركن تجديد نظر، ابزارهاي زيست محيطي بين.ندآمريكا همخواني نداشت

و همكاري و دستور داد كه چنين اقدامات حفاظتي بايد بر اساس تالش مورد توجه قرار داد

نه به وسيله اقدامات يكجانبه وزارت امور خارجه 1998در ژوئيه. ميان كشورها صورت گيرد

به راهبردهاي اج و واردات ميگو از كرد رايي قانون اياالت متحده تجديد نظر آمريكا نسبت

به مورد كشتي اين اقدام.دكرها مجاز كشورهاي داراي گواهينامه را به شرط بازرسي مورد

به وسايل از بين بدين منظور صورت گرفت كه بررسي شود آيا ميگوها با قايق هاي مجهز

,Ibid(اند يا خير ها صيد شدهبرنده الك پشت at 171(؟

كه بر مسائل زيست محيطي تأثير داشته است، از ديگر اقدامات سازمان تجارت جهاني

و انسان و تأثيرات آن بر سالمت محيط زيست مربوط به توسعه گسترده دانش بيوتكنولوژي

ن1996 آوريل29در.مي باشد بار در اواخر خستين اتحاديه اروپا حكم ادامه تحريمي را كه

به واردات گوشت1980دهه و مربوط مي وضع كرده بود ازهايي كه با استفاده شد

Asian Contest US Shrimp\Turtle)دكرهاي افزايش رشد، پرورش يافته بودند، صادر هورمون

Rule, Call for Complete Lifting of Import Ban, 28 July 1999(و آمريكا در مقام دو عضو كانادا

به دليل تخلف اتحاديه از تعهداتش معترض سازمان تجارت جهاني، نسبت به تحريم واردات

كه1997 ژوئيه30در. بودند به اختالفات سازمان تجارت جهاني اظهار داشت هيأت رسيدگي

و» موافقتنامه مربوط به اقدامات بهداشتي«اين تحريم اتحاديه اروپا، بر خالف مقررات است

ركن تجديد نظر سازمان تجارت جهاني اين احكام 1998 ژانويه16در. بنابراين بايد لغو شود

كه ارزيابي و نتيجه گرفت و خسارات احتمالي را تأييد هاي انجام شده نسبت به خطرات

در. كندهاي هورمني از تحريم واردات توسط اتحاديه حمايت نميگوشت در نهايت طرفين

ي قبول احكام صادره در سازمان، وارد مذاكره راستاي تعيين آخرين فرصت اتحاديه اروپا برا

به. شدند ولي توافقي حاصل نشد باالخره اجازه واردات گوشت گاو پرورش يافته با هورمون

كه اين طرح هم چون نتوانست عملي گردد به بر چسب زدن روي آنها شد اتحاديه اروپا منوط

كه بررسي2000د كه تا سالكردر هر صورت، اتحاديه اروپا اعالم. با شكست روبرو شد

Gary( كندتكميل شود، منع وارداتش را لغو نميقرار بود خطرات احتمالي اين نوع گوشت

G.Y., 1999, 710(.يكي از 1999 آوريل28در كه مطالعه17 اتحاديه اروپا نتايج اوليه اي را

و اعالم يكي از هورموكرتحت رسيدگي داشت، بدست آورد كه پس مانده بهند كه هايي

ميمي گاوها خورانده به ايجاد سرطان شودشد ،در مقابل.)Pruzin, 1999, 974(توانست منجر

به اعتبار كه طرفين قادر به توافق بر سر تعيين از آنجائي.دكرها اعتراض اين يافته آمريكا


به عنوان داور انتخاب آخرين مهلت اتحاديه اروپا جهت لغو تحريم واردات نبودند يك نفر را

تا. دندكر كه اتحاديه اروپا بايد حداكثر مه13اين داور حكم داد لغو تحريم را قبول1999 ماه

هاي وارداتي تا تاريخ در پي عدم موافقت اتحاديه اروپا با لغو تحريم.)Pruzin, 1999, 888( نمايد

و فصل دعاوي سازمان تجارت جهاني و آمريكا از ركن حل خواستار اجازه تعليق مقرر، كانادا

و آمريكا و آمريكا شدند و كشورهاي عضو آن از امتيازات گمركي كانادا استفاده اتحاديه اروپا

و كانادا202بالغ بر به مبلغ. ميليون دالر خسارت ادعا نمودند51 ميليون دالر اتحاديه اروپا

هي. درخواست شده از طرف اياالت متحده اعتراض داشت به أت عمومي داوري لذا موضوع

و هيأت در و فصل اختالفات ارجاع داده شد آنكر حكمي صادر1997 ژوئيه12حل د كه در

و منع استفاده از گوشت به ورود اعالم شد تحريم هاي هورموني از جانب اتحاديه اروپا منجر

و آمريكا ميليون دالر 8/116خساراتي به ميزان ك3/11به اياالت متحده به ميليون دالر انادا

و كانادا در استفاده از ضمانت اجرا و آمريكا كانادا در صادرات ساليانه گوشت گاو شده است

بنابراين در مقام.)Olsen, 13 July 1999(انددر مقابل اتحاديه اروپا، از حق برابري برخوردار بوده

غذ1997 جوالي29مقابله به مثل، آمريكا هم در به تعدادي از مواد ايي اروپا كه به اين نسبت

به ميزان كشور وارد مي .دكرتحميل% 100شد تعرفه گمركي

بودهاينهاي اخير در سالالملل هاي حقوق بينترين پيشرفت يكي از مهم كه اين نتيجه

ن گرديده مطرح جهاني تجارتچارچوب نظامدررباخستينكه مسائل زيست محيطي براي

وو توافقنامه زيست محيطي)NAFTA(آمريكاي شماليموافقتنامه تجارت آزاد. است آن

Northنائك( زيست محيطي هايتوافقنامه كشورهاي آمريكاي شمالي در زمينه همكاري

American Agreement on Environmental Cooperation(NAAEC(نمونه هايي از اين قبيل

و حفاظت از محيط زيست از اهداف. هستند و اين اهداف را اكنون توسعه پايدار سازمان است

كه مذاكراتي را در اين)Doha Development Agenda(»برنامه توسعه دوحه«توان بخوبي در مي

و براي و محيط زيست«خصوص آغاز تأسيس شد،1994سازمان كه در سال» كميته تجارت

)_e/envir_ http://www.wto.org/english/tratop كردنمايد، بخوبي مشاهدهتكاليفي را ايجاد مي

)e/envt_intro_e.htm . كهاما سطح بردن سازمان تجارت جهاني باال هدف اصليروشن است

والمللي ارت بينجت و فصل اختالفات بينمرجع بهترين تواند نمي است المللي درجهت حل

كههمينبه.باشدالمللي زيست محيطي بين ت المللي زيس بيندادگاهيك وجوددليل است

ممحيطي در هاي بينتواند همكاريي مستقل و توسعهالمللي را حقوق محيط راستاي رعايت

.گسترش دهدالملل حتي در زمينه تجارت جهاني بينزيست


دائمي داوريديوان.6المللي دادگستري، مرجع مهم ديگري به نام در شهر الهه در كشور هلند عالوه بر ديوان بين

كه اكنون)Permanent Court of Arbitration(»يديوان دائمي داور« كشور دنيا85 وجود دارد

و مستمر نيست بلكه. باشندعضو آن مي ديوان دائمي داوري بر خالف نامش، يك مرجع دائمي

و فهرستسازماني نسبتاً كم هزينه است كه شامل يك دبير خانه براي نگهداري داوران

و بر اساس كنوانسيون الهه1899ين ديوان كه در سالا. باشدكارشناسان واجد شرايط مي

و ترين مركز داوري بينقديمي تأسيس شد و فصل اختالفات فراملي است المللي در زمينه حل

و سازمانتماميبه و سازمانهاي بين اختالفات بين كشورها، كشورها هاي المللي يا كشورها

كه نزد آن اقامه شود، رسيدگي مي كه حداقل يكي از آنها بايد. نمايدغيردولتي به طرفين ديوان

و رهبري آن در و در صورت درخواست طرفين در اداره كاخ«دولت باشد، در تشكيل داوري

مي» صلح در. رسانديا هر كجاي ديگر ياري و قواعد عمومي بسيار مفيد ديوان نه تنها اصول

اخرتباطا و مشاوره براي حل اختالفات در خاص چونيتيار دارد بلكه داراي مزاياي با داوري

به دولت و فصل اختالفات روبرو كمك مالي كه با مشكالت مالي در حل هاي در حال توسعه

.)Murphy, 1999, 161(باشدهستند، مي

و گروه كاري ويژه1996ديوان دائمي داوري در سال را براي بررسي نقش ديوان در حل

كهكراين گروه به ديوان توصيه. المللي تشكيل دادفصل اختالفات زيست محيطي بين د

ب از كارشناسان حقوق بينفهرستي موقع آنان را بطرفينه الملل محيط زيست تهيه تا بتواند

به دولت. اي معرفي نمايدچنين دعاوي هاي ها، سازمانبدين منظور در ابتدا بايد آگاهي الزم

و يا افراد خصوصي المللي، شركتبين مي(ها به صورت فرا ملي فعاليت مورددر) كنندكه

و فصل اختالفات بين اگر،بنابراين. المللي محيط زيست ارائه گرددآمادگي ديوان براي حل

گذاري اي شيميايي در پاكستان سرمايهاندازي كارخانهمثالً شركتي ايراني قصد دارد در راه

مينمايد، دولت پاكستان بايستي با درج شرط در قرار كه با شركت ايراني منعقد نمايد، دادي

گذاري دهد كه شركت مذكور ضمن قبول فقط در صورتي به اين شركت اجازه سرمايه

خصوصدر را مسئوليت ناشي از خسارات زيست محيطي، صالحيت ديوان دائمي داوري

ها براي اگر كشور. بپذيرد،رسيدگي به اختالفاتي كه بر اساس اين قرار داد مطرح خواهد شد

و فصل اختالفات ديگري نيز توافق كنند، مأموريت ديوان دائمي داوري مي تواند حتي حل

بعضي از كشورها ممكن است حتي با صدور. شامل اختالفات بين افراد خصوصي نيز بشود

را براي هر اختالف)Compulsory Jurisdiction(»صالحيت اجباري ديوان«هاي يكجانبه اعالميه

و يا افراد خصوصي عليه آنان مطرح هاي بينيطي كه توسط كشورها، سازمانزيست مح المللي

در در سال.)1373زياران،.ك.ن(شود، بپذيرندمي يكي هاي اخير، ديوان دو مجموعه قواعد اختياري


به» سازش«و ديگري در زمينه» داوري«زمينه و منابع طبيعي را اختالفات زيست محيطي

و -http://www.pca(المللي قرار داده استبراي استفاده در اختيار جامعه بينتصويب رسانده

cpa.org/upload/files/ENVIRONMENTAL(3).pdf(.به رويه دولت ها در با اين حال، با توجه

و در قالب فعلي، ديوان نمي و رسيدگي عدم استفاده الزم از اين ديوان تواند نقش دادگاه

.يطي را بطور موثر ايفا كندقضايي در دعاوي زيست مح

اينهادهاي داوري منطقهوهادادگاه.7و منطقهاكنون دادگاه ها يكي از اين دادگاه. اي متعدد در سطح جهان وجود داردهاي فراملي

به موضوعات زيست محيطي نيز رسيدگي مي European(كند، ديوان دادگستري اروپاييكه

Court of Justice(دا. است دراين به بارهدگاه نه تنها كشورهاي عضو اتحاديه اروپا بلكه نسبت

و افراد حقيقي صالحيت تصميم ارگانتمام گيري قانوني هاي آن اتحاديه، مؤسسات خصوصي

مي. دارد و تصميمات بسيار را در در آراء ديوان دادگستري اروپايي حقوق خصوصتوان آراء

آببين و طبيعت يافتالملل محيط زيست بخصوص در مورد ).jak. http://www، هوا، زباله

)ppke.hu/tanszek/doktori/tananyag/1.pdf(،1هر چند صالحيت اين دادگاه محدود به منطقه

.)Bluestein, 20 July, 1999, E1( جغرافيايي خاصي است

و شوراي اروپا هم در زمينه ارائه تعريف واجراي مقررات دادگاه اروپايي حقوق بشر

اي داخليهو يا دادگاهاي در مراجع قضايي منطقهاستفادهالمللي محيط زيست كه قابل بين

1994 دادگاه اروپايي حقوق بشر در سال،به عنوان مثال. اندداشته زياديهاي، پيشرفتباشد

به پرونده حفاظت از قلمرو در راستاي گسترش Lopez Ostra)( لوپز اوسترادر رأي مربوط

به حقوق بشر را اعمال،ط زيستمحي ,López Ostra vs. Spain, ECHR(دكر قواعد سنتي مربوط

Application no. 16798/90(،به پروندهگرچه . كندصالحيت هاي بعدي اعمال نتوانست نسبت

ازاخساردر رابطه با كنوانسيون مسئوليت مدني«شوراي اروپا نيز عالوه بر تصويب ت ناشي

تفعاليت Convention on the Civil Liability for Damages(»هديد كننده محيط زيستهاي

Resulting from Activities Dangerous to the Environment, 21 June 1993(،1998 نوامبر4در ،

اين.دكرتهيه كنوانسيوني را در حمايت كيفري از محيط زيست، براي امضاي كشورها

عمدي غير،عمديجرايمبهكهاست جرايم خاصي قوانيني در زمينه كنوانسيون در بر دارنده

ن.1 :هاي زيرك به پرونده.بعنوان مثالCase C-431/92 of 11 August 1995, under Articles 155 and 169 of the EC Treaty; Case C-81/96of 18 June 1998, under Article 177 of the EC Treaty; Case C-60/01 of 18 June 2002,under Article 226 EC Treaty; Case C-201/02 of 7 January 2004, under Article 234 of the EC Treaty; 26 April 2005 under Article 226 EC Treaty and Case C-6/04 of 20 October 2005 under Article 226 EC Treaty.


و مرتكبين آن جرائم، با ايجادميتقسيمو شبه عمدي به محيط زيست، آلودگيشود خسارت

Convention on the Protection of the Environment Through Criminal Law, 4( كنندميوارد

November 1998(.ا هايي فقط در سطح منطقهين كنوانسيونچناين، با وجود جرايياي قدرت

به طور كامل در سطح بينبعنوان نظاميوهداشت از حقوق محيط زيستيالمللكه بتواند

.شوند، تلقي نميحمايت كند

و فصل اختالفات فراملي خصوصهمچنين نهادهاي داوري متعدد وجود دارند كه در حل

از. نمايدفعاليت مي و سازمانها، دولتاين نهادها به اختالفات بين دولتبسياري هايها

و همچنين اختالفات بين افراد خصوصي با يكديگر، المللي، دولتبين و افراد خصوصي ها

كه آن را رقيبي بنابراين از جاذبه. كنندرسيدگي مي هاي اصلي ارجاع دعاوي فراملي به داوري

ميقدرتمند در مقابل ديوان بين نه تنها افراد المللي دادگستري قرار كه دهد، اين است

توانند مستقيماً دعاوي خود را در اين مراجع مطرح كنند بلكه در انتخاب داور يا خصوصي مي

مي. بسزا دارنديداوري هم نقش و يا غيرحقوقداني كه داراي داوران توانند از ميان حقوقدانان

موبارهعلم وتجربه خاص در و نهادهاي رد اختالف هستند يا از بين كارمندان سازمان مسئله ها

المللي، انجمن داوري آمريكا در المللي مانند ديوان دائمي داوري الهه، اتاق بازرگاني بينبين

و فصل اختالفات ناشي از سرمايه ,ICSIDايكسيد( گذارينيويورك، مركز حل

http://icsid.worldbank.org/ICSID/Index.jsp(و مراكز داوري منطقهد درر واشنگتن اي

.كواالالمپور، قاهره يا تهران انتخاب شوند

و فصل اختالفات از لحاظ تاريخي بسياري از اين مراكز از مدت ها قبل در جهت حل

ميتجاري بين و موضوعات زيست محيطي نيز در ميان چنين اختالفاتي كردهالمللي تالش اند

كه در در حقيق. وجود داشته است به طور روز افزون با اختالفاتي مواجه هستند ت اين نهادها

گيرند، درستمي الملل يا قوانين حفاظت از محيط زيست قرارچارچوب محيط زيست بين

به» گذاري اقيانوس آرام جنوبيقضيه شركت سرمايه«در1992مثل رأي مركز ايكسيد در سال

پر.),Sands 1996(طرفيت كشور مصر ونده خواهان شركتي بود كه براي گسترش در اين

و حومه آن با دولت مصر» اهرام«هاي توريستي در منطقه مجموعه مصر يعني نزديك قاهره

به پروژه شكل پس از آن مخالفت.دكرقراردادي منعقد هاي سياسي داخلي در مصر نسبت

مي و در ماه طي بيانيه1978گرفت وكراي اعالم دولت مصر به دليل كهد جود آثار باستاني

به كنوانسيون ميراث فرهنگي و نيز بخاطر تعهدات مصر نسبت به حفاظت دارند ، 1975نياز

و لذا اموال شركت سرمايه گذار مصادره منطقه مربوطه در نزديكي اهرام سرمايه ملي محسوب

فرهنگي موظف به مركز ايكسيد اين ادعا را كه مصر بر اساس كنوانسيون ميراث. گرددمي

كه. مصادره اموال شركت مذكور است، نپذيرفت به«مركز اظهار داشت كنوانسيون يونسكو


و بر اساس اين» داندخودي خود، اقدامات صورت گرفته توسط خوانده را موجه نمي

انتخاب مكان هايي كه بايد مورد حمايت قرار گيرند از طريق مراجع خارجي معين«كنوانسيون

به خود دولتنمي شو Southern Pacific Properties(»ها داده شده استد بلكه اختيار تعيين آنها

(Middle E.) Ltd. v. Arab Republic of Egypt, ICSID, 1992(.

و قواعد اينكه آيا المللي بينيهاكنوانسيوناز المللي ناشيو بيناي منطقه،ملياصول

ب به كارآمد هستند يا خير و رعايت اين قواعدعستگي در عمل براي.ددارملكرد متعاهدين آنها

و فصل هايو ايجاد روشمذاكرات بر بررسي تأثير معاهدات به تشخيص اين امر، نياز حل

كه مراجعي اختالفات توسط Asian( بانك توسعه آسيايي،بانك جهانيبعنوان مثال در است

Development Bank (و بانك توسعه آمريكايي)Inter-American Development Bank(پديد آمده

به. است هايي در زمينه حفاظت از محيط زيست موجب چنين مكانيزمدر هر حال نياز جدي

يو دادگاه» محيط زيستيسازمان بين الملل« يك به مسئله ايجادبيشتر شده توجه جهاني

به بيطرف . آن سازمان، جلب شودوابسته

وهايدادگاه.8 داخلي مليبه حقوق بينچون به ندرت به جبران خسارداخلي هايجنبهالملل ازامربوط ت ناشي

مياتنقض تعهد مياين حقوق،كند رسيدگي ودهد ترجيح چنين مسائلي در فصل حل

المللي زيست محيطي هايي از اختالفات بيننمونه. صالحيت مراجع داخلي كشورها باشد

كه از طريق ارجا و فصل شدهع به دادگاهوجود دارد در(اندهاي داخلي حل مثل خساراتي كه

و آمريكا وارد گرديد از.)Sands, 1991, 236-270( امتداد رودخانه راين در اروپا يا در مرز كانادا

و فصل اختالفات در مراجع داخلي همچون ،»دادگاه محيط زيست نيوزلند«مزاياي مهم حل

ط به كه هزينه دادرسي به راحتي در هاي ملّور كامل از طريق دادگاهاين است ي تأمين شده،

و اجراي احكام مي و معموالً، روشي مؤثر براي حل دعاوي اما مشكالت. باشددسترس بوده

در:ي در مراجع داخلي وجود داردمتعدد در مورد دعاوي فراملّ اول اينكه اگر دعاوي

قدادگاه انوني نسبت به خوانده خارجي، خصوصاً اگر هاي ملي رسيدگي شود اعمال صالحيت

همچنين. ممكن است با مشكالت قابل توجه مواجه شود،اين خوانده دولت خارجي باشد

ا و بايد رتباطمتقاعد كردن دادگاه نسبت به اينكه در با موضوع دعاوي صالحيت قانوني دارد

رخصوص خاص را در اينيقانون بنابراين،. وبرو شود اعمال كند، ممكن است با مشكالتي

دادگاه را متقاعد كند كه در مورد خوانده خارجي صالحيت قانونيدمثالً در ايران خواهان باي

به محدوديت و اعمال چنين صالحيتي، با توجه و موانع اقامه دعوي، هيچگونه داشته ها

و قانون اساسي ندارد تعارضي با به دليل. مقررات داخلي هزينه زياد دوم اينكه، ممكن است


باالخره اينكه. هاي خارجي مشكل باشد، پيگيري مسئله در دادگاهيخارجكشور دادرسي در

بنابراين، ممكن است خواهان. االجراستاصوالً حكم صادره در هر كشور در همان كشور الزم

در راستاي اجراي حكم صادره از دادگاه خارجي در كشوري كه موجودي خوانده در آنجا قرار

با اين حال، بايد به اين مطلب توجه شود كه اگر دعوي در دادگاه. ارد، نتواند اقدامي بنمايدد

و برابر خواهد بودالمللي محيط زيست مطرح گردد اوالً هزينهبين ها براي طرفين يكسان

)1981, 35 Mc Caffrey, (وو ثانياً برخي مسائل زيست محيطي داراي ابعاد بين المللي است

و فصل آنهاستحقوق . داخلي عاجز از حل

و مخالفان تاسيس دادگاه بينتحليل.9 المللي حقوقي داليل موافقان

محيط زيستو مخالفين تأسيس دادگاه بين اكنون الزم است به داليل ارائه شده از المللي سوي موافقين

و ارزيابي آنها بپردازيم محيط زيست در الملليحاميان ايجاد دادگاه بين. محيط زيست

المللي محيط زيست الذكر براي حل اختالفات بينهاي فوق علت عدم كفايت دادگاهخصوص

و اساسي را پيشنهاد مي كنند كه هر يك از آنها ذيالً مورد بررسي قرار چندين فرضيه عمده

.)Murphy, 1999-2000, 333(خواهد گرفت

الملل محيط زيست هاي فعلي به حقوق بينتوجهي دادگاهبي1-9كه توسط حاميان ايجاد دادگاه بين مسئلهخستينن المللي محيط زيست مطرح گرديده اي

و مراجع قضايي موجود نسبت به حقوقاين است كه دادگاه الملل محيط زيست بين ها

و توجه كافي ندارند به بيان ديگر جامعه جهاني به قضاتي نياز دارد كه به طور. حساسيت

در زمينه حقوق بينخاص در و ودادگاه الملل محيط زيست آموزش ديده هاي تخصصي

كه. مستقل بر مسند قضاوت نشسته باشند البته طرفداران اين نظريه، به اين مطلب توجه دارند

ناجيماروس، استدالل-در قضيه گابسيكوو1997المللي دادگستري در سال ديوان بين

به خسارات زيست محيطي را رد كردمجارستان دال بر عدم اجراي تعه دات قراردادي مربوط

)http://www.icj-cij.org/docket/files/92/7375.pdf(.در 1996 جوالي سال8همچنين آن ديوان

كه در اي را با وجود حجم گسترده خسارات زيست محيطيهاي هستهاستفاده از سالح اي

)//:www.icj-cij.org/http/ قانوني ندانستصورت استفاده از آنها پديد خواهد آورد، غير

docket/files/95/7495.pdf(به آراء سازمان تجارت ايرادات مشابهي نيز ممكن است نسبت

كه بيشتر در راستاي من و حتي ديوان دادگستري اروپايي و جهاني، مركز ايكسيد افع تجاري


به دنبال حمايت از محيط زيست نيستند، مطرح گذاري تأسيس شدهسرمايه به اندازه كافي و اند

.شود

سه نكته اساسي توجه به هاي اول اينكه آيا اگر دادگاه:ودشدر اين خصوص بايد

به اندازه كافي نسبت به حقوق بينبين دقالمللي موجود و يق الملل محيط زيست حساس

و حساس كردن و كارآمدترين روش براي توجه دادن نيستند، ايجاد چنين دادگاهي مؤثرترين

المللي ديوان بينرقيب اين دادگاه احتماليالمللي است؟و با اهميت كردن آن براي جامعه بين

به صورت.تاسدادگستري ديوان مرجعي مركب از حقوقداناني است كه از لحاظ حقوقي

كه اشاره شد، در ماه ژوئيه در نتيجه همان. اندش ديدهاي آموزحرفه ديوان1993طور

شعبه مربوط به مسائل زيست«اي دائمي به نام المللي دادگستري شعبهبين

كه متشكل از)Environmental Chamber(»محيطي ,Murphy, 1994( قاضي است7 تأسيس كرد

الملل محيط زيست را با در نظر گرفتن توسعه حقوق بيند كه اين شعبهكرديوان اعالم.)38-41

بدر سال و كه در چهارچوب صالحيت منظور بررسي پروندهه هاي اخير هاي زيست محيطي

به آن ارجاع داده مي اساسنامه26اين شعبه بر اساس ماده. ده استكرشود، تأسيس ديوان

و مواد ديوان بين تاكنون هيچ.رسي آن ايجاد شده است آيين داد18و16المللي دادگستري

به اين شعبه، پاسخ كشوري به دعوت اين دادگاه مبني بر ارجاع پرونده هاي زيست محيطي

و قوانين موجود، هر گاه نسبت به دقت يا غفلت قضات. مثبت نداده است بر اساس اصول

و نگراني وج به اختالفات زيست محيطي ترديد ود داشته باشد، ديوان يا توانايي در رسيدگي

به اين شعبه را بنمايندطرفين دعوا مي دوم اينكه، بايد. توانند از دادگاه تقاضاي ارجاع اختالف

كه ايجاد يك دادگاه بينكرتوجه به دادگاهد بي تجربه نسبت هاي با تجربه المللي محيط زيست

الً در هر اختالف اصو. فعلي ممكن است مشكالت را حل نكند بلكه آن را تشديد نيز بنمايد

و عليه طرف ديگر) مثل مجارستان(زيست محيطي رسيدگي قضايي به نفع يكي از طرفين

المللي وجود داشت، شايد مثالً اگر چنين دادگاه زيست محيطي بين. است) مثل اسلواكي(

و در مقابل اسلواكي نداشت به اقامه دعوي در آن دادگاه را داشت بنابراين. مجارستان تمايل

در نظر گرفته شود، ممكن است» صالحيت اجباري«المللي محيط زيست اگر براي دادگاه بين

.در خصوص اقامه دعوي در آن دادگاه، بين كشورها توافقي حاصل نشود

هاي هاي دادگاهلمللي محيط زيست به منظور جبران نارسايياسوم اينكه، ايجاد دادگاه بين

و نقش حقو المللي به الملل محيط زيست را در نظام حقوقي بينق بينموجود الزاماً جايگاه

مي توان يافت كه منحصراً. طور كامل مشخص نخواهد كرد شايد فقط اندكي از اختالفات را

و در حقيقت چنين و» اختالفات انحصاري«در زمينه محيط زيست است وجود ندارد

و مسائلي از قبيل تجارت، سرمايه گذاري، مالكيت و موضوعات مختلف موضوعات معنوي


به افزايشالبته سيستم بين. ها وجود داردديگر نيز در اين پرونده هايدادگاه المللي نياز

و جداگانه نداردالمللي در هر يك از اين زمينهبين با اين حال،. هاي حقوقي به طور خاص

يكي از عوامل جع با صالحيت عام ناكارآمدي مرا شايد تخصصي شدن مسائل زيست محيطي

.فعلي است

هاي موجود محدوديت صالحيت دادگاه2-9المللي محيط زيست مطرح شده اي كه از جانب طرفداران ايجاد دادگاه بيندومين مسئله

كه دادگاه به دليل محدود بودن صالحيتاين است به شان نميهاي موجود توانند به طور مؤثر

و در اين خصوص به رأي ديوان بيندعاوي زيست محيطي رسيدگي نماين المللي دادگستريد

,.ICJ Rep( در قضيه شيالت و كانادا در دسامبر)1995 مي1998 بين اسپانيا در اين. كنند اشاره

كه كانادا حقوق بين به داليل ذيل نقض كرده استپرونده اسپانيا مدعي بود قوانين)1: الملل را

به منظورو آئين نامه كه بي رويه گونههايي كه در جلوگيري از ماهيگيري اي از ماهي ها،

و و منطقه انحصاري اقتصادي كانادا بودند، وضع گرديده به كانادا اجازه انجام درياي آزاد

توقيف يك كشتي ماهيگيري اسپانيايي در درياي)2داد اقدامات اجرايي در درياي آزاد را مي

كه ادعا مي بي رويه ماهيگيآزاد به. ده استكرري شد در هر حال، ديوان در مرحله رسيدگي

و. صالحيت خود پرونده را از دستور كار خارج نمود به اقدامات مديريتي زيرا موضوع مربوط

سازمان(هاي ماهيگيري در منطقه نظارت شد كه توسط كانادا در مقابل كشتيحفاظتي مي

المللي محيط زيست به ان ايجاد دادگاه بينحامي. انجام گرفته بود) ماهيگيري آتالنتيك شمالي

به عنوان مدركي اشاره مي هاي موجود قلمرو صالحيت خود نمايند كه دادگاهاين حكم ديوان

به صورت مضيق تفسير مي و از تصميمرا به حمايتكنند هاي ضروري از محيط گيري نسبت

كه ديوان بينبا اين حال، بايد توجه داشت حتي زما. كنندزيست خودداري مي المللي ني

ميدادگستري پرونده به خاطر مسائل صالحيتي غير قابل رسيدگي داند، حكم يا دستوري اي را

به حقوق محيط زيست بينصادر مي كه به درك مسائل مربوط ميكند . كندالملل كمك

از المللي محيط زيست جديد بايد ايجاد شود، بدون شك اين تأسيس ناشيبين اگر دادگاه

مي. چند جانبه خواهد بودايمعاهده هاييد تا دولتكر بسياررسد بايد تالش بنابر اين به نظر

به اقامه دعوي در دادگاه،نمايندكه از طرح دعوي در محاكم موجود استقبال نمي نسبت

.دشونالمللي محيط زيست، تشويق بين


موجود اطاله دادرسي درمراجع قضايي3-9المللي محيط زيست در مورد عدم اي كه از جانب حاميان تاسيس دادگاه بينسومين مسئله

ميكفايت دادگاه به پروندهشود اين است كه اين دادگاههاي فعلي مطرح ها كند ها در رسيدگي

و اقامه دعوي در آنها از طرف هيچعمل مي به جز دولتكنند ا. باشدها مجاز نميكس ين البته

المللي به عنوان نمونه بر اساس مقررات حاكم بر ديوان بين. ادعا در تمام موارد منصفانه نيست

روز پس از اينكه دولت10نمايد، حقوق درياها وقتي دولتي يك كشتي خارجي را توقيف مي

. شاكي درخواست تشكيل پرونده نمايد، ديوان بايد جلسه رسيدگي شفاهي را تشكيل دهد

جداول زماني. روز پس از اتمام جلسه رسيدگي شفاهي صادر شود10م ديوان بايد بعالوه حك

و فصل اختالفات در سازمان تجارت جهاني موجود است و مشابه نيز براي حل نسبتاً فشرده

.شودكه مطابق آنها عمل مي

به پروندهديوان بين حا. ها شهرت داردالمللي دادگستري در كند بودن رسيدگي ل با اين

به عنوان نمونه. نمايدزماني كه شرايط، عملكرد فوري ديوان را ايجاب كند، سريعتر عمل مي

و آلمانتوان از سرعت تصميممي ,.ICJ Rep., 1998 and ICJ Rep(گيري در پرونده هاي پاراگوئه

روند آهسته رسيدگي. براي توقف اجراي حكم اعدام در اياالت متحده نام برد)1999-2001

به ثبت لوايح مختلف مربوط به دعاويشان را ديو كه تمايل ان اغلب ناشي از خود طرفين است

هاي داخلي بهتر عملبا اين حال، ديوان از نظر سرعت در مقايسه با رسيدگي در دادگاه. دارند

.كندمي

د چون ديوان داورير مراجعيدر رابطه با اقامه دعوي توسط نهادهاي غيردولتي، اكنون

همدعاوي و ديوان دادگستري اروپايي مؤسسات غير دولتي و آمريكا، مركز ايكسيد ايران

به اگر حقوق بين. توانند اقامه دعوي نمايندمي كه به قدري توسعه يابد الملل در جامعه جهاني

كه ارگان هاي غير دولتي نيز بتوانند در دنبال ايجاد دادگاه جهاني محيط زيست باشد به نحوي

ا و مراجع موجود نيز در چنين راستايي اصالح قامه دعوي كنند، بايد اسناد تأسيس دادگاهآن ها

به راحتي صورت نميتغيير درقوانين حاكم بر ديوان بين. شود گيرد ولي در المللي دادگستري

المللي محيط زيست هم كار آساني مقابل بايد اذعان نمود كه ايجاد يك دادگاه كامالً جديد بين

.ستني

و مراجع داخلي4-9 عدم اعتماد به دادگاههاكه دادگاه در هاي داخلي بدليل مشكالت مربوط به نهايت ممكن است كسي بر اين اساس

بي طرفي و يا عدم رعايت المللي توانند به مشكالت زيست محيطي بين نمي،روند دادرسي

هاي داخلي ابزار بسيار، دادگاهحتي با وجود چنين مشكالتي. رسيدگي كنند، ايراد وارد نمايد


و خواهند بودمهم براي تكوين حقوق از جمله حقوق بين بعالوه،. الملل محيط زيست بوده

از شوند،المللي با مشكالت مالي روبرو هاي بينكه سازمان در صورتيها حتي اين دادگاه

و مي .توانند انجام وظيفه كنندبودجه مناسب برخوردار بوده

و نواقصي وجود دارد، در مقابل بي طرفي مراجع داخلي نارسائيخصوصاگر در ها

مي. هاي قانوني مؤثري نيز وجود داردراه تواند با تأكيد بر گسترش معاهداتجامعه جهاني

ميبين كه اين معاهدات بر حقوق داخلي و تأثيري گذارد، مشكالت المللي زيست محيطي

مي.)1374رجمند،ك اميرا.ن(مذكور را حل نمايد ازدر اين زمينه كنوانسيون حمايت از محيط«توان

و نروژ منعقد شده است 1974» زيست اگر نام برد كه بين كشورهاي دانمارك، فنالند، سوئد

هاي داخلي نگراني وجود دارد بايد گفت جامعه جهاني نسبت به مسئله عدم بي طرفي دادگاه

از) الف( كه خواهان تبعه كشور تواند راهكارهايي را ايجاد كندمي بتواند عليه خوانده اي

بسياراخيراً موارد.، بعنوان كشوري بي طرف، اقامه دعوي نمايد)ج(در كشور)ب(كشور

و غيرآمريكايي براي احقاق حق خود، در هاي دادگاه وجود داشته كه در آنها شاكيان آمريكايي

و كارخانهل عليه بانكالملآمريكا بر اساس قواعد عرفي حقوق بين و صنايع هاي اروپايي در ها

-Murphy, 1991, 439( اندطرح دعوي كرده) هولوكاست(خصوص دوران قتل عام يهوديان

ميمتوسل شدن به چنين دادگاه.)440 تواند در دعاوي خسارات زيست محيطي هاي بي طرفي

به دادگاه مستقل زيست محيطيالبته اين به معني بي نيازي نسبت. فراملي، مثمرثمر باشد

.المللي نيستبين

گيرينتيجه. 10به بحران در المللي گسترده هاي بينهاي زيست محيطي با همكاريآگاهي عمومي نسبت

وأتوخصوصاين كهگرديدهمشترك نگرش گيري اين باعث شكلبه نوبه خودم شده

و حتي افراد خصوصي براي جلوگدولت و احتمالي ناشي از تخريبييرها از خطرات سنگين

و حق داشتن محيط زيست سالمنتواميكه محيط زيست را تحت آنانامنيتود زندگي

Universal Declaration of Human Rights, Art. 3, and International)الشعاع قرار دهد

Convention on Civil and Political Rights, 19 Dec., 1996, 999 UNTS 172) ،قاعده« يك بعنوان

بيس،موسوي( انندبد خود را متعهد،المللحقوق بين)Jus Cogens(»همرآ المللنير تحوالت منابع حقوق

زيمح و شرايط الزم براي پذيرش قواعد ها توان انكار كرد كه رويه دولتنمي.)1385،ستيط زمينه

فالملل عرفيحقوق بين North Sea Continental Shelf) كرده استراهم در اين زمينه را نيزCases, ICJ Rep., 1969, 3, 42-44; Military and Paramilitary Activities, ICJ Rep., 1986, 14, 97,

ن( كه 1993 سال در كنفرانس جهاني حقوق بشر.)الملل، بخش منابع حقوق بين1384ك ضيايي بيگدلي،.و


حض كشور 100بيش از حق«،هاي سميغيرمجاز فاضالبتخليه اعالم شد داشتند ور در آن

ميبشري افراد»حيات Vienna Declaration and Programme of( نمايد را به طور جدي تهديد

Action, Report of World Conference on Human Rights, at 20, 24 UN Doc. A/Conf.157/24 (part I) (1993)(.ميللالم همچنين عرف بين ميق نيز كه حقوق داخلي باي رر با قواعددنمايد

به مسئوليت مدني يا كيفري بين هماهنگي الزم محيط زيست ناشي از تخريبالمللي مربوط

دو ها، موافقتنامههاي اخير عرف موجود بين دولتدر سال در همين راستا،.داشته باشد هاي

و،جانبه چه در زمينه حقوق،ها دولتمتحدالشكلرد عملكو المللي بينمحاكم احكام آراء

چه در زمينه حقوق داخلي بين و به حفظو شهروندانهادولت كردنمتعهدبراي،الملل شان

حمايت از حق بشري در راستاي آور،و ايجاد قواعد حقوقي الزام محيط زيستوحمايت از

معاهده 350ها حدود دولت تاكنونبه عنوان مثال. مؤثر بوده استداشتن محيط زيست سالم،

و اند معاهده دو جانبه را در راستاي حمايت از محيط زيست تدوين نموده1000چند جانبه

)UN ESCOR, 46th Sess., at 8, UN Doc. E /CN.4/Sub.2/1994/9 (1994)(كشور60و نزديك به

دقواعد الزامانواع اساسي خود قوانين در يگر مسائل حقوقي آور حمايت از محيط زيست يا

به حقوق محيط زيست را ,Ibid( اند گنجاندهمربوط at 81-89(.نمونه بارز آن جمهوري اسالمي

.پيش بيني كرده استخود قانون اساسي50ايران است كه اين امر را در اصل

در1979المللي همچون معاهده اروپايي برخي از اين معاهدات بين حفاظت از باره برن

و زندگي جانوري اروپا، كنوانسيون حيات طبيع حمايت از رود راين در مقابل مواد 1976ي

و كنوانسيون پاريس در مورد جلوگيري از آلودگي دريا كه منشأ آنها از خشكي است، شيميايي

و اجراي اين معاهدات خصوصدهند اختالفات خود در به كشورهاي عضو اجازه مي تفسير

و 1972برخي ديگر همچون كنوانسيون. را از طريق داوري حل نمايند لندن در مورد دامپينگ،

به ديوان بين1982كنوانسيون حل حقوق درياها، داوري يا توسل المللي دادگستري را براي

و. گيرنداختالفات زيست محيطي در نظر مي تعريفبا اين حال، بدون وجود قلمرو مشخص

و مدون ،حمايت از محيط زيستگونه تعهدات اين زيست،محيط الملل بيناز حقوق شده

و مبهم باقي وماند نامشخص و افراد تضمين كننده روند ايجاد اصولي كه براي دولته ها

و حفظ حقوق بنيادين بشرازحمايت و،)1378ك ناصرزاده،.ن( است محيط زيست نهايتاً متوقف

و افراد خصوصي عقيم براي دولت مسئوليتوجود در اين راه يكبه بنابراين، نياز. ماندميها

به وسيله آن بتوان از اين حقوق اساسيو متمركز المللي كارآمد سيستم قضايي بين و عرفي كه

ميد،كر حمايتالمللي بطور جدي بين 1992 اعالميه10اصل. شود كامالً احساس

و قضايي كارآمدبه سيستم دسترسي«يور ن خسارات جبراهاي مكانيسم كه شاملرااداري


مي،شود زيست محيطي مي )1372لواساني،.ك.ن(».ددان امري الزاميدادگاه« در اين زمينه1

از تواند به طور مؤثر مسائل بينمي»المللي محيط زيست بين به كه مربوط و اختالفاتي المللي

و شكاف در گازهاي گلخانه جملهمنبردن منابع زيست محيطي كره زمين بين ازاي ن، اليه

ازها به درياها،ريختن فاضالبتغيير اقليم، از انرژي هسته استفاده و مواد شيميايي مضر، اي

و اقيانوسهو آلودگيو بيابان زايي ها بين بردن جنگل ورا بررسياست هاي اتمسفر و حل

.دكن فصل

به نظر مي لملليارسد هنوز جامعه جهاني آمادگي كامل براي ايجاد يك دادگاه بينگر چه

دادگاهي كه در راستاي ايجاد وحدت چنين نياز به جهانيدرسطح محيط زيست را ندارد،

باال بردن امكان دسترسي به اطالعات زيست محيطي در زمينه مسائل قضايي جهانيويحقوق

ميعمل كند مي.دشو، احساس ازيتوان حمايتبا تأسيس اين مرجع جهاني چه گسترده را

چه از جهت مسئوليت مدني بينري بينجهت مسئوليت كيف ازكرالمللي اعمال المللي و د

)asp?idnews=.Deen, 2007, http://ipsnews.net/note_award گيري جرائم زيست محيطيشكل

باشند» حق حيات«ترين تهديد عليه مسلم ترين حق بشري يعنيتوانند بزرگكه مي 39387(

ج به آن را و خسارات وارده كه جبران كامل خسارات زيست.دكربران جلوگيري از آن جا

و نيازمند مدت زماني بسيار طوالني است، بايد عالوه بر ايجاد دادگاهي خاص محيطي ناممكن

هاي بازدارنده در جهت جلوگيري از ارتكاب اين جرايم سازوكارو مستقل در اين زمينه، از

و. استفاده كرد ق اين كار جز از طريق تصويب وتدوين و وانين مدون به سازمان يافته دسترسي

ا و بين با قوانين ملي، منطقهرتباطاطالعات علمي در ،المللي در زمينه محيط زيستاي

انجام المللي گستردههاي بيندر نتيجه الزم است در اين زمينه همكاري. باشدپذير نميامكان

چوتجربه جامعه بين. گيرد كهمي المللي كيفري نشانن ديوان بينالمللي در ايجاد مراجعي دهد

بممكن است سال» طبيعت«المللي براي تأسيس دادگاه بين . اما شدني است،طول انجامده ها

به كاهش گازهاي گلخانهچنين دادگاهي جامعه بين اي المللي را مجبور خواهد كرد تا نسبت

و اشخاص اعم از و بزرگ و كشورها از كوچك و خصوصي، وقتي سبب اقدام نمايد دولتي

و ناقض نابودي زيبايي وكرشوند، جبران خسارتمي» حق داشتن محيط سالم«هاي طبيعت ده

به مجازات برسند ∗.يا

1. … Effective access to judicial and administrative proceedings, including redress and remedy, shall be provided.

.داند از زحمات سركار خانم شيرين شكرچي زاده در تهيه اين مقاله تشكر نمايدنگارنده الزم مي∗


و مĤخذ منابع فارسي-الف

و همبستگي بين«،)1373(اميرارجمند، اردشير،.1 پامجله تحقيقات حقوقي،»الملليحفاظت از محيط زيست ..نزدهم، شماره

. مرداد29، سال هفتم، يكشنبه 1795 روزنامه جام جم، شماره،»آتش در گلستان«،)1385( دروديان، حميد رضا،.2

الملل قوه چاپ اول، تهران، دفتر امور بين،المللي كيفرياساسنامه ديوان بين،)1377(الملل قوه قضائيه، دفتر امور بين.3

.قضائيه

و مسئوليت دولت:الملل محيط زيستتوسعه حقوق بين«،)1373(زياران، بزرگمهر،.4 و ها ،»فصل مسالمت آميز اختالفات حل

.، شماره سوممجله سياست خارجي

.، چاپ بيستم، تهران، گنج دانشالملل عموميحقوق بين،)1384( ضيايي بيگدلي، محمدرضا،.5

و بيات، ليدا،.6 و»اي در محيط زيستنقش آلودگي هسته«،)1377( سليمي، ايرج .چهارم، مجله محيط زيست، شماره بيست

و«،)1365( فرانسيون، ژاك،.7 .، ترجمه محمدعلي اردبيلي، مجله حقوقي، شماره هفتم»جنايات عليه بشريت جنايات جنگي

االملللي محيط زيست در ريوكنفرانس بين،)1372(لواساني، احمد،.8 و نتشارات وزارت، چاپ اول، تهران، مؤسسه چاپ

.امور خارجه

اهللايس،موسوي.9 بيس،)1385(،دفضل محنير تحوالت منابع حقوق زيالملل .نشر ميزانتهران،،ستيط

.، چاپ اول، تهران، نشر دادآفرينهاي حقوق بشراعالميه،)1378( ناصرزاده، هوشنگ،.10

خارجي-ب

1- “Asian Contest US Shrimp\Turtle Rule, Call for Complete Lifting of Import Ban”, (28 July 1999) 16 Int. Trade Reports 1250.

2- Bluestein P., “Europe Hit By Tariffs In Battle Over Beef”, Washington Post, 20 July, 1999, E1.Brinie P. W., et al., International Law and the Environment, Clarendon Press, Oxford, 1995.

3- Certain Phosphate Lands in Nauru, ICJ Rep., 1992, p. 240 and Scobbie Iain "Case Concerning Certain Phosphate Lands in Nauru (Nauru v. Australia), Preliminary Objections Judgment", in International and Comparative Law Quarterly (1993), 42:710-718 and http://www.icj-cij.org/docket/files/80/10315.pdf.

4- Communication No. 67/1980, 2 Selected Decisions of the Human Rights Committee under the Optional Protocol 20, U.N. Doc. CCPR/C/OP/2 (1990).

5- Convention on the Protection of the Environment between Denmark, Finland, Norway and Sweden, 1974 (1976).

6- Convention on the Civil Liability for Damages Resulting from Activities Dangerous to the Environment, 21 June 1993.

7- Convention on the Protection of the Environment Through Criminal Law, 4 November 1998.

8- Declaration of the United Nations Conference on the Human Environment, UN Conference on Environment and Development, Rio Declaration on Environment and Development.

9- Deen Thalif, "An International Court to Try Ecological Crimes?", 2007, at http://ipsnews.net/note_award.asp?idnews=39387, viewed on 10 January 2009. 10- Fisheries Jurisdiction (Spain .v. Canada), ICJ Rep., 1995. 11- Gabcikovo-Nagymaros Project (Hungary\Slovakia), ICJ Rep. 1997, www.icj-

cij.org/docket/files/92/7375.pdf. 12- Gary G.Y., “US, Europe Make Little Progress in New Discussions on Beef, Aids Say”,

(1999) 16 Int. Trade Reports 710. 13- International Convention on Civil Liability for Oil Pollution Damages, 29 November

1969. 14- International Convention on Civil and Political Rights, 19 Dec., 1996, 999 UNTS 172.


15- International Tribunal for the Law of the Sea, Dispute Concerning Southern Bluefin Tuna, Australia and New Zealand v. Japan-Provisional Measures Requested, 1999.

16- Legality of the Threat or Use of Nuclear Weapons, ICJ Rep, 1996, www.icj-cij.org/docket/files/95/7495.pdf.

17- McCallion K. F. et al., “Environmental Justice Without Borders: The Need for an International Court of the Environment to Protect Fundamental Environmental Rights”, (1999-2000) 32 George Washington Journal of International Law and Economics 351.

18- McCaffrey S., “Private Remedies for Trans-Frontier Pollution Damage in Canada and the United States: A Comparative Survey”, (1981) 19 U. W. Ont. L. Rev., 35.

19- Murphy S. D., “Contemporary Practice of the United States Relating to International Law”, (1999) 93 AJIL 161.

20- Murphy S. D., “Does The World Need A New International Environmental Court?” (1999-2000) 32 George Washington Journal of International Law and Economics 333.

21- Murphy S. D., “Prospective Liability Regimes for the Trans-boundary Movement of Hazardous Wastes”, (1994) 88 AJIL 38-41.

22- Murphy S. D., “The ELSI Case: An Investment Dispute at the International Court of Justice”, (1991) 16 Yale Journal of Int. Law 439-440.

23- Military and Paramilitary Activities, ICJ Rep., 1986, 14, 97. 24- M\V Saiga (Saint Vincent v. Guinea), 1997, International Tribunal for the Law of the

Sea. 25- North Sea Continental Shelf Cases, ICJ Rep., 1969, 3. 26- Olsen E., “US and Canada Get $125 Million Ruling on Europe Beef Ban”, N.Y. Times,

13 July, 1999. 27- Pruzin D., “US, Canada Request WTO Approval To Retaliate against EU Hormone Ban”,

(1999) 16 Int. Trade Reports 974. 28- Pruzin D., et al., “US, EU Fail to Resolve Hormone Dispute, But US Will Study Recent

Scientific Data”, (1999) 16 Int. Trade Reports 888. 29- Reyes, R. E., Jr. “Nauru v. Australia: The International Fiduciary Duty and the Settlement

of Nauru Claims for Rehabilitation of its Phosphate Lands”, (1996) 16 N. Y. Law School Journal of International and Comparative Law 1.

30- Roy Britt Robert, "Global Environmental Court Could Punish U.S. and Others", 1 December 2008, http://www.livescience.com/environment/081201-environment-court.html

31- Sands PH., "International Cooperation: The Environmental Experience", in Preserving The Global Environment: The Challenge of Shared Leadership, Jessica Tuchman Methew, 1991.

32- Sands Ph., The European Court of Justice: An Environmental Tribunal in Protecting The European Environment: Enforcing Environmental Law, Han Somsened, 1996.

33- Southern Pacific Properties (Middle E.) Ltd. v. Arab Republic of Egypt, 3 ICSID, World Bank, (1992), http://icsid.worldbank.org/ICSID/Index.jsp.

34- "Trail Smelter, the Columbia River, and the Extraterritorial Application of CERCLA", http://findarticles.com/p/articles/mi_qa3970/is_200510/ai_n15746168, viewed 5 January 2009 and Kuhn Arthur K., "The Trail Smelter Arbitration--United States and Canada", The American Journal of International Law, Vol. 32, No. 4 (Oct., 1938), pp. 785-788.

35-UN ESCOR, 46th Sess., at 8, UN Doc. E /CN.4/Sub.2/1994/9 (1994). 36- UN Convention, Arts. 73(2), 292, 1833, UNTS at 424, 512. 37- UN Doc. A/Conf.157/24 (part I) (1993). 38- Universal Declaration of Human Rights, 1948. 39- UN GA Resolution 59/35 of 2 December 2004. 40- Vienna Convention on Consular Relations (Paraguay v. USA), ICJ Rep. 1998 and

(Germany v. USA), ICJ Rep. 1999-2001. 41- Vienna Declaration and Programme of Action, Report of World Conference on Human

Rights, at 20, 24 42- WTO Appellate Body Report: United States Import Prohibition of Certain Shrimp and

Shrimp Products, 38 Int. Legal Materials 127, 12 October 1998. 43- www.austlii.edu.au/au/journals/MelbJIL/2000/8.html 44-www.inece.org/conference/7/vol2/20_Wkshop1C.pdf and www.chathamhouse.org. uk/

files/3050_riia_environmental_crime_workshop_report.pdf viewed on 5 January 2009. 45- www.itlos.org/start2_en.html.


46- www.wto.org/english/tratop_e/envir_e/envt_intro_e.htm 47-www.pca-cpa.org/upload/files/ENVIRONMENTAL(3).pdf and http://www.pca-cpa.org/

upload/files/ENV%20CONC.pdf. 48- www.jak.ppke.hu/tanszek/doktori/tananyag/1.pdf

Documents

ˇˆ˙˝˛˚ - دانشگاه تهران · 63 - 85 * ’() 1388 $% 1 !" 39 ˘ˇ ˆˇ ˙ ˝˛ ˇˆ˙˝˛˚ ˜ ˘ ˘ˇˆ˙ ˝ (1386/3/22: