СТУДЕНТТЕРГЕ АРНАЛҒАН ПӘННІҢ …Ф СО ПГУ 7.18.4/19 Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

Ф СО ПГУ7.18.4/19

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті

География кафедрасы

СТУДЕНТТЕРГЕ АРНАЛҒАНПӘННІҢ БАҒДАРЛАМАСЫ (SYLLABUS)

GK 2207 Қазақстан географиясы

Павлодар, 2013 ж.

Пән бағдарламасын бекітупарағы (Syllabus)

ФормаФ СО ПГУ 7.18.4/19

БЕКІТЕМІН ХТжЖФ деканы

_______ Қ.Қ. Ахметов «___»_____________20 ж.

Құрастырушы: аға-оқытушы Ш.К. Какежанова_______________

География және туризм кафедрасы

ПӘН БОЙЫНША ОҚЫТУ БАҒДАРЛАМАСЫ (Syllabus)

GK 2207 Қазақстан географиясы пәні бойынша

5В060900-География мамандығының студенттері үшін

Бағдарлама «____» ___________20 ж. бекітілген жұмыс оқу бағдарламасынегізінде құрастырылды

«___» __________ 20 ж. Хаттама № __ кафедра мәжілісінде ұсынылды

Кафедра меңгерушісі____________________ Д.Д. Есімова

Химиялық технология және жаратылыстану факультетінің оқу-әдістемелік кеңесімен мақұлданды

«___» ________20 ж. Хаттама № _______

ОӘК төрайымы__________________Ю.М. Каниболоцкая

1. Оқу пәнінің паспортыҚазақстан географиясыПән міндетті компонент

Кредиттер саны мен оқу мерзіміБарлығы – 4 кредитКурс: 2Семестр: 4Аудиториялық сабақтар, барлығы – 60 сағат

Дәріс - 22,5 сағат Тәжірибелік /семинар сабақтары – 22,5 сағат Зертханалық – 15 сағат

СӨЖ – 120 сағатСоның ішінде СОӨЖ – 30 сағат

Жалпы еңбексыйымдылығы - 180 сағатБақылау формасыЕмтихан – 4 семестр

Пререквизиттер: Жалпы жертану, Метеорология және климатология,геология, ландшафттану

Постреквизиттер: Топырақтану, Геоморфология, Биогеография,Гидрология, Жер кадастры, Басқарудың географиялық негіздері, ТМД-ніңфизикалық географиясы, Құрлықтар мен мұхиттардың физикалық географиясы.

2. Пәннің мақсаты мен міндеттеріПәнді оқытудың мақсаты - жекелеген аймақтардың физикалық-

географиялық ерекшеліктерін оқып-үйрену, табиғат кешендерінің бір біріменқарым қатынасы, табиғат кешендеріндегі құбылыстар мен үрдістерді, Қазақстанаумағының ландшафт бірліктерінің күрделі құрылымдарын зерттеу. Соныменқатар табиғи территориялық кешендерді (ТТК) өлкелік таксономиялықбірліктер деңгейінде зерттеу. Қазақстан Республикасының физикалықгеографиясының халық шаруашылығындағы қоршаған ортаны қорғаудыңқолданбалы мәселелерін шешудегі алатын орны зор.

Пәнді оқытудың міндеттері:- табиғатты зерттеудің негізгі тарихи кезендерін айқындау;- оның шаруашылықта одан әрі игерілуі, табиғи ресурстарды тиімді

пайдалануда оның өзіндік ерекшеліктерін ескеру; - табиғатты қорғау, оны байыту, мәдени ландшафттарды ұйымдастыру;- еліміздің жекелеген аудандары мен оның табиғат жағдайлары мен

ресурстарына студенттердің өзінше оқып үйренуіне қызығушылықтудыру;

- пәнді одан әрі оқудың негізін жасау;

- жақын шетелдің физикалық-географиясымен және Қазақстанныңэкономикалық әлеуметтік географиясымен танысу;

- табиғат ресурстарын қорғау және оны тиімді пайдалану;- география ғылымының тарихы мен тәсілдемесі, географиялық болжау.

3. Біліктілік, дағды, икемділік және құзыреттіліктерге арналған талаптар

Студент білу керек:- Қазақстан аумағының табиғатының зерттелу тарихын; - табиғаттың негізгі ерекшеліктерін және елдің жекелеген аймақтарының

өзіндік физикалық-географиялық ерекшеліктерін; - ландшафттардың зоналық ерекшеліктерін және негізгі азоналдық

факторларын;- ел аумағының жылу және жауын-шашын ара қатынасының

заңдылықтарын; - табиғаттың плейстоцен мен голоценде дамуын, жер бедерінің

динамикасын, оның морфоструктурасының негізгі бөліктерініңқұрылуын;

- табиғатты қорғаудың негізгі мәселелерін және антропогендікландшафттар - табиғат кешендерін, адамның шаруашылық әрекетіненкөп өзгерген немесе қайта жасалған ландшафттарын;

- Қазақстанның физикалық-географиясының негізгі проблемаларын.

Студент істей білу керек:

- еліміздің географиялық номеклатурасын тануы керек; - кескін картасымен жұмыс істеу білу; - ландшафттардың биіктік белдеулерінің құрылымын анықтай білу; - таулы аймақтардың орографиялық және гидрогафиялық жобасын жасау; - ландшафттар түзілуіндегі физикалық-географиялық факторларды

айқындау; - әр түрлі аймақтардың табиғат ерекшеліктеріне әдеби және

картографиялық материалдар арқылы ол аудандардың физикалық-географиялық сипаттамасын жасау;

- географияда математикалық есептеулер жасау; - кешенді физикалық-географиялық кескіндер жасау; - климаттың кейбір көрсеткіштерін анықтау - булану, ылғалдану индексі,

континенталдық деңгейі, әр түрлі тәсілдермен бірнеше географиялықкөрсеткіштерді картаға түсіру.

4 Пәннің тақырыптық жоспарыСабақ түрлерінің академиялық сағаттарға бөлінуі

ПӘННІҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ№ р/с

Тақырыптардың атауы Сағат саныДәр. Зерт. Тәж. СӨЖ

1 2 3 4 5 51 Кіріспе. 1 1 1 52 Қазақстан Республикасының табиғат жағдайлары. 1 1 1 83 Жер бедері типтері. Қазіргі кездегі жер бедері

түзілу үрдістері. Геоморфологиялық аудандастыру2 1 2 8

4 Қазақстанның ішкі сулары. Климат. 2 1 2 85 Өсімдіктер типтері және олардың құрылымдық-

динамикалық ерекшеліктері. Жануарлар әлемінің құрылуының зоналық және аймақтық ерекшеліктері.

1 1 1 8

6 Топырақ жамылғысының табиғи ортаның құрылымындағы ролі. Жер ресурстары. Жер ресурстарын тиімді пайдалану мәселелері.

1 1 1 8

7 Табиғи зоналар. 2 1 2 98 Физикалық-географиялық жіктелу және

антропогендік факторлардың табиғи кешендерге әсері.

1 1 8

9 Физикалық-географиялық елдер мен провинциялардың сипаттамасы. Батыс-Сібір физикалық-географиялық елі. Қазақ платосы мен ұсақ шоқысы. Каспий маңы –Тұран физикалық-географиялық елі.

2 1 2 9

10 Физикалық-географиялық провинциялар: Өзен-Орал-Ембі, Төменгі Торғай, Жезқазған-Аягөз, Зайсан, Атырау, Солтүстік-Аралмаңы, Бетпақ-Дала,Тө менгі Шу, Балқаш маңы-Іле-Алакөл, Маңғыстау-Үстірт, Сырдария маңы.

2 1 2 9

11 Оңтүстік-Сібір таулары. 1,5 1 1,5 812 Орал физикалық-географиялық елі. Жоңғар-Саур-

Тарбағатай физикалық-географиялық елі. Ортаазияфизикалық-географиялық елі.

2 1 2 8

13 Табиғатты зертеудегі геожүйелік-бассейндік көзқарас.

1 1 1 8

14 Геожүйелер сипаттамасы. Карск-Об, Теңіз-Нұра, Каспий-Орал, Каспий-Ембі, Арал-Торғай, Арал-Сырдария, Сарысу-Шу, Талас, Солтүсік Балқаш маңы макрогеожүйелері.

2 1 2 8

15 Қазақстан Респуликасының табиғат жағдайының әр түрлілігінің физикалық-географиялық негіздері.

1 1 1 8

БАРЛЫҒЫ: 22,5 15 22,5 120

6. Дәріс сабақтарының мазмұны№ Тақырып. Кіріспе

Жоспар 1.Пәннің зерттеу обьектісі және мазмұны.2.Қазақстанның географиялық орны мен шекаралары.3.Уақыт айырмасы.Сағаттық белдеулер.

1. Қазақстанның физикалық географияның негізгі зерттелу нысаны географиялық қабықжәне бөліктері.Оның құрамды бөліктеріне табиғат компоненттері(ауа, су, топырақ, өсімдікжәне жануарлар дүниесі) жатады. Сонымен табиғат компоненттерінің мұндай күрделіұштасуының нәтижесінде сол аумаққа тән табиғат компоненттері қалыптасады.Қазақстанжерінің табиғат кешендерін оқып үйренгенде табиғаттың жеке және бір-бірімен әрекеттесеотырып,бірте-бірте қалай өзгеретінін,осы күнгі сипатына қалай келгенін, қазіргі кезде ондақалай өзгерістер болып жатқанын білу үшін әрбір табиғат компонентімен танысу қажет.

Қазақстан аумағы 2,7 млн. Шаршы км.Аумағы бойынша дүние жүзінде 9-шы орыналады.Республиканың халқы 17 млн адам.Қазақстан халқының тығыздығы 1 шаршыкилометр жерге 5,4 адамнан келеді.Қазақстан Еуразия материгінің дәл ортасындаорналасқан,екі дүние бөлігін қамтиды.Кіші батыс бөлігі Еуропада,ал көлемді шығыс бөлігіАзияда жатыр.Жайық өзенінің екі жағында орналасқан Атырау қаласының тұрғындарыЕуропа мен Азияға саяхат жасай алады.Қазақстан батысында Еділдің төменгіағысынан,шығысында-Алтай тауларының етегіне дейін 3000 км-ге,Солтүстік-Батыс Сібіржазығынан,оңтүстіктегі Қызылқұм шөлі мен Тянь-Шань тау жүйесіне дейін 1600 км-гесозылып жатыр. Қазақстанның шеткі нүктелері 550 261-400 561 с.е. және 450 271-870 181 ш.б. Белдеулік уақытХалықаралық келісім бойынша Жер шары 24 сағаттық белдеуге бөлінеді.Оның ішінде ТМДелдері 11 сағаттық белдеуге,ал Қазақстан 2 сағаттық белдеуге (IV-V) бөлінеді.Әрбір сағаттықбелдеудің ішіндегі уақытты белдеулік уақыт деп атайды.Сонымен 24 сағаттық белдеудің өзномерлері бар (0-23-ке дейін).

Әдебиеттер тізімі: (1, 4.)

№ 2 тақырып.Қазақстан Республикасының табиғат жағдайлары.Жоспар 1. Қазақстан аймағының геологиялық және тектоникалық құрлысы2. Негізгі пайдалы қазбалардың геоқұрылымдық ерекшеліктері.3. Пайдалы қазбалар қоры және олардың таралу заңдылықтары.

Геологиялық дамуы барысында Қазақстанды бірнеше рет су басып, кейіннен теңізтабаны құрлыққа айналған. Палеозойға дейін, яғни архей және протерозой эраларында теңізсулары басып жатқан геосинклинальді аймақ болды. Батыс аймағында ғана жер қыртысыныңтұрақтанған бөлігі Шығыс Еуропа (Орыс) платформасының шағын аймағы қалыптасты.Палеозой басынан бұл аймақ біртіндеп төмендеп, бетін теңізсуы басты. Күшті тектоникалыққозғалыстар әсерінен геосинклиндер орнына сарыарқаның солтүстік батысы мен Тянь-Шаньнің солтүстігіндегі тау жүйелері қалыптасқан. Палеозойдың аяғында жүзеге асқангерциндік тау түзілу процессі кезінде Алтай және Жоңғар Алатауы, Сарыарқаның шығысбөлігі, Мұғалжар өңірлері көтерілді. Мезозой эрасы жер қыртысынан салыстырмалы түрдетыныш кезеңі болған: бұл кезде тектоникалық қозғалыстар баяу болған, тау жүйесітүзілмеген. Неогеннің аяғында бірнеше рет болған күшті тектоникалық қозғалыс әсеріненальпілік таулар түзілген. Альпілік таулар түзілу процессі кезінде жер қыртысында жарықтарпайда болып, бұрыны қатпарлы аймақтар төмендеп, көтерілген. Нәтижесінде қатпарлы-

жақпарлы биік таулы жүйелер қалыптасқан. Алтай, Тарбағатай, Жоңғар Алатауы, Тянь-Шаньтаулары екінші рет көтерілуге ұшыраған. Қазақстанда төмендегідей негізгі геотектоникалыққұрылымды аймақтар ажыратылады: платформалар (өте ескі – Шығыс еуропаның және ЖаңаБатыс Сібір мен Тұран), және қатпарлы облыстар (Тянь-Шань, Алтай, Сауыр, Тарбағатай,Мұғалжар, Сарыарқа).

Пайдалы қазба орындары жанатын, кенді және кенсіз болып 3 топқа бөлінеді.Жанатын пайдалы қазбаларға мұнай мен газ, көмір кен орындары жатады. Қазақстанда асамаңызды минералдық шикізат түрлерінің бәрі дерлік бар. Еліміздің жер қойнауынанМенделеев кестесіндегі 99 элементі кездеседі. 70 элементінің мол қоры барланған және 60-тан астамы өндіріледі.

6 мыңға жуық пайдалы қазбалар қоры ашылған. Республика дүние жүзіндевольфрамның қоры жөнінен 1-ші орынға, хромит пен фосфорит кенінен 2-ші орынға,марганей кенінен (АҚШ, Украина) 3-ші орынға, қорғасын мен молибден қорларынан 4-шіорынға, темір қорынан (Бразилия, Австралия, Канада, АҚШ, Үндістан, Ресей, Украина) 8-шіорынға ие. Алтын қоры бойынша Қазақстан дүние жүзінде 6-шы орында, ТМД бойынша 3-ші орында. ТМД-дағы мыс пен қорғасын 50-70% -ын өндіреді.


№ 3 Тақырып Жер бедері типтері. Қазіргі кездегі жер бедері түзілу үрдістері.Геоморфологиялық аудандастыру

Жоспар 1. Жер бедері типтері. 2. Қазіргі кездегі жер бедері түзілу үрдістері.3. Геоморфологиялық аудандастыру

Қазақстанның жер бедері өте күрделі және алуан түрлі. Картадан республика жеріндежазықтан бастап биік тауларға дейінгі барлық жер бедерінің биіктік сатыларын байқаймыз.Оның аумағының үштен бір бөлігін ұлан байтақ ойпаттар (Солтүстік Қазақстан жазығыныңоңтүстік бөлігі, Каспий маңы ойпаты, Тұран ойпаты) алып жатыр. Қазаөстан аумағыныңжартысынан астамы биіктігі 400-500 м болатын көтеріңкі жазықтар, үстірттер мен ұсақшоқылар (Торғай, Үстірт, Сарыарқа және т.б.) үлесіне тиеді. Ал биіктіктері 4000-5000метрден астам, бастарын мұздықтар мен қар басқан биік таулар республика жерінің 10%-ынан тұрады. Олар шығыс пен оңтүстік-шығыста орналасқан таулар: Алтай, Сауыр, ЖетісуАлатауы, Тянь-Шань тау жүйесінің солтүстік сілемдері.

Жер бетінің әр түрлі түзілуі мүмкін, сондықтан мөлшеріне (масштабына) қарай Жербедерін планетарлық пішінді (құрлықтар, мұхит табаны), мегапішінді (тау жүйелері, аумақтыжазық жерлер, мұхит ойпаттары), макропішінді (жоталар, тауаралық аңғарлар), мезопішінді(төбелер, аңғарлар, сай-жырлар), микропішінді (шұқанақтар, дала бидайықтары), жәненанопішінді (түбіршіктер, төбешіктер) деп бөледі. Жер бедерін геоморфология ғылымызерттейді.


№4 Тақырып Қазақстанның ішкі сулары. Климат.

Жоспар:1. Қазақстанның өзендері.2. Көлдер мен бөгендер. 3. Жер асты сулары.4. Қазақстанның климаты5. Климат түзуші факторлар

1. Қазақстанда 85 мың ірі, орташа, ұсақ өзен бар. Олардың ішінде 7 өзеннің ( Ертіс,Тобыл, Есіл, Жайық, Сырдария, Іле, Шу ) ұзындығы 1000 км-ден асады. Каспий теңізі

алабына- Жайық, Жем, Сағыз, Ойыл т.б. жатады. Арал теңізі алабына – Сырдария, Шу,Торғай, Ырғыз, Талас, Сарысу өзеңдері, Балқаш- Алакөл көлдер жүйесіне Қаратал, Лепсі,Ақсу, Іле, Тентек. Сарқан, Басқан және т.б.

Қазақстандағы ең суы мол өзен- Ертіс. Орташа жылдық су шығыны- 960 м3/сек,Сырдарияда 730 м3/сек. Өзеннің жыл бойындағы ағып шыққан су шығынын жылдық ағынден атайды. Ертістің жылдық ағыны 28000 млн. М3. Жылдық ағынның мөлшері ең алдыменклиматқа байланысты және жер асты суларына тәуелді болып келеді.

Қазақстанның кең-байтак аумағында ірілі-ұсақты 48 мыңнан астам көлдер және 3мыңға жуык бөгендер бар. Климат жағдайына байланысты көлдердін көбі Қазақстансолтүстігіне қарай орналасқан. Қазақстан көлдерінің географиялык таралуында ерекшеліктербар. Оның бірінші ерекшілігі аумақ бойынша біркелкі таралмаған. Көлдердің санысолтүстіктен оңтүстікке қарай кемиді. Қазақстанда қазір 3 мыңдай бөгендер мен тоғандар бар. Алып жатқан ауданы 10 мыңкм2. Оларда 90 км3 тұшы су жиналған. Бөгендердін көбі ОРТАЛЫҚ, Оңтүстік және ШығысҚазақстанда шоғырланған олар. Бұқтарма, Капшағай, Шардара, Самарқан, Бөген, Аққөл,Молодежное, Шерубай-Нура Кенгір Өскемен т.б.

Жарықшақты қат-қабатты типті жер асты сулары Манғыстау Мұғалжар Сарыарқатауларындағы палеозой және мезозой жыныстарының қат-қабаттарында қалыптасады. Жерасты суынын бұл типі таулы өңірлердін 860 мың км2 ауданында таралған.Қат-қабатты жер асты сулар типі шөгінді жыныстардың арасында кеңінен тарлған. Олар іріойыстардын Іле, Торғай, Зайсан және т.б тереңдігі 100 метрден астам қабаттар арасындамолынан іркілген. Тереңдік жағдайларына қарай жер асты сулары грунт (еспе) суы жәнеартезиан сулары деп бөлінеді. Республикада артезиан алаптары табылды. Олардың ауданы Балқаш сияқты 70 көлдіңкөлеміне тең Артезиан сөзінің төркіні францияның Артуа провинциясында 1126 ж. шыңырауқудық қазылып, су алынуына байланысты аталған

Қазақстанның климаты шұғыл континентті. Оның солтүстік аймағының қысы суық,жазы қоңыржай, ал оңтүстігінде қыс она қатты болмайды, жазы ыстық, қуаңшыл. Бұлтемператураның тез ауысуынан, ауаның құрғақ болып, жауын-шашынның аз түсуіненбайқалады. Қазақстанның климатына СММ үстінде қалыптасатын арктикалық ауа массаларыкөктемнің соңғы, жаздың алғашқы айларында бау-бақшаға үсік әкеледі.


№ 5 Тақырып Өсімдіктер типтері және олардың құрылымдық-динамикалықерекшеліктері. Жануарлар әлемінің құрылуының зоналық және аймақтық ерекшеліктері.

Жоспар:1. Өсімдіктер жамылғысының қалыптасуы мен таралу ерекшеліктері.2. Жануарлар дүниесі.3. Қазақстанның флорасы мен фаунасын қорғау.

Қазақстан өсімдіктері жамылғысының қалыптасуы бор дәуірінің аяғы мен палеогендәуірінің бастапқы кезеңінен басталды. Соның нәтижесінде Қазақстанда Торғай флорасы депаталатын өсімдік түрлері қалыптасқан. Оған грек жаңғағы, емен, шамшат, терек т.б. жатады.Палеогенде субтропиктік жалпақ жапырақты орман өсіп тұрған. Грек жаңғағы, өрік,алма т.б.сақталып қалды. Сібір жақтан ауысып, арктикалық, альпілік өсімдіктер тараған. Соныменқазіргі Қазақстанның өсімдік жамылғысы 6000-дай өсімдік түрлерінен тұрады. Өсімдігіжағынын бай өлке Қазақстанның таулы аймақтары болып саналады.

Жануарлар дүниесі жағынан Қазақстан палеоарктикалық – зоогеографиялық облысқаенеді. Ондағы жануарлар дүниесінің пайда болуы мен қалыптасуы өсімдік жамылғысыныңдаму тарихымен ұқсас. Олардың ішінен: қарақұйрық, жолбарыс, қабан, марал, бұғы,құстардан ақққтан, қызылқұтан сияқты жануарлар түрлері осы топқа жатады. Далалытышқан, ала қоржын, торсық, құстардан дуадақ, тырна, торғайдың әртүрлі (бозторғай,

қараторғай)т.б. Шөл зоналық жануарлары ыстыққа шөлге шыдамды болуғабейімделген.Тасбақа, кесіртке, жылан т.б. жиі кездеседі.

Әдебиеттер тізімі: (1,2,3,4.)

№ 6 Тақырып Топырақ жамылғысының табиғи ортаның құрылымындағы ролі. Жерресурстары. Жер ресурстарын тиімді пайдалану мәселелері.

Жоспар:1. Қазақстанның топырақ жамылғысы2. Жер ресурстарын тиімді пайдалану

Қазақстан аумағындағы топырақ жамылғысы күрделі және алуан түрлі. Республикажерінің топырақ түрлері топырақ түзуші факторларға тығыз байланысты келеді, сондықтанда топырақ түрлері географиялық ендік бағыты бойымен созыла орналасқан әрі әр түрліаймақ түрінде еліміздің солтүстік бөлігінен оңтүстікке қарай алмасып отырады.

Қазақстан аумағындағы 4 табиғат зонасына (орманды дала, дала, шөлейт, шөл) сәйкесжазық жерлерде қара топырақ, қызыл қоңыр топырақ және қоңыр топырақ, сұр топырақтүрлері таралған. Құнарлы қара топырақ (қара шірікті қабаты 1-2 м) зонасыреспубликамыздың солтүстік және солтүстік-шығыс бөлігін алып жатыр. қара топырақаймағының жалпы көлемі республика аумағының 9,5 пайызын қамтиды. Зонааралықорманның сұр топырағы кездеседі. Қызыл қоңыр топырақ аймағы 530 солтүстік ендіктеноңтүстікке қарай созылып жатыр, оның жалпы көлемі еліміздің жер көлемінің 34%-інқамтиды. Қызыл қоңыр топырақ түрлері (орташа қызыл қоңыр, бозғылт қызыл қоңыр) далазонасында таралған.

Әдебиеттер тізімі: (1, 2, 4.)

№7 Тақырып Табиғи зоналар.Жоспар:

1. Орманды дала және дала зоналары.2. Шөлейт және шөл зонасы.

Табиғат зоналарының қалыптасуына негізінен сыртқы фактордар әсер етеді. Олар көпжағдайда күн жыдуының таралуына тәуелді. Тағы бір фактор -аумактың ылғалдылығыныңәртүрліліп больш табылыды. Жылу мен ылғалдып арақатынасы нәтижесінде әртүрлі табиғизоналар пайда болады. Эрбір зона өзіне тән юшматымен, топырағымен, өсімдік жәнежануарлар дүниесімен ерекшеденеді. Кейде бір зонаныи ішінде баска зоналарға тән жекеучасткілер де кездеседі. Солтүстіктен оңтүстікке қарай бірте-бірте орманды дала, дала. шөлейт.шөл зоналары ауысын келеді. Қазакстанның солтүстік бөлігінің аздаған участкесі (Қостанай, С.Қ.О., Павлодар) ғанаорманды дала және дала зоналарына кіреді. Орманды дала зонасында алты мыңнан астам көлбар. Дала зонасы Қазақстанның 77 млн га (23%) жерін алып жатыр. Дала зонасы орманды далазонасынан онтүстікке қарай, батыстан шығысқа қарай 2200 км-ге созьшған кең алкаптыкамтиді. шамамен 54 - 501 с.е. аралығында орналасқан. Қазақстанның шөлейт жерлері даламен шөл зоналары арасындағы орналасып, Жайық жағасынан Алтай тауларына дейін 2900 км-ге созылып жатыр. Ол республиканың барлық жерінің 14%-н алып жатыр. Зонаның оңтүстікшекарасы 48 с.е. бойымен етеді.

Шөл зонасы шөлейттен бастальга, оңтұстікте биік таулы өлкенін етегіне дейінсозылады. Шөл зонасы республика жерінің 44 %-ға жуығын алады. Бүл зонада негізіненқұмды және сазды шөлдер тараған. Тасты шолдер Қазакстаиға төн емес, бұлар тек шағынучасткелерде ғана кездеседі. Шөлдің климаты тым континентті және аса құрғақ. Жауын-шашынның жылдық орташамөлшері 200 мм-ден аспайды. Кейбір аудандарда жауын-шашын 100 мм-ге де жетпейді. Жаздажыңбыр өте сирек жауады. Жауын-шашынның кебі көктемде түседі. Қысы суық, аяз ~40°-қадейін жетеді. Жазы өте ыстық, қапырық, әрі құрғақ. Шілденің орташа температурасы

солтүстігінде 24 - 26 °С, оңтүстігінде 28 - 30 °С. Құм бетінде температура жазда 70°С-ге дейінқызады. Осының бәрі буланудың көп болуына септігін тигізеді.

Әдебиеттер тізімі: (1, 2, 4.)№ 8 Тақырып Физикалық-географиялық жіктелу және антропогендік факторлардың табиғикешендерге әсері.

Жоспар:1. Қазақстанның физикалық-географиялық жіктелуі.2. Антропогендік факторлардың табиғи кешендерге әсері.

Әрбір жер – географиялық қабықтың бөлігі. Кез келген жерде компоненттер бір-бірімен тығыз байланыста, бір-бірімен әрекеттес, шарртастық жүйесінде дамиды. Жер бедері,климаты, ішкі сулары, топырақ жамылғысы, өсімдіктер мен жануарлар дүниесініңжиынтығының дамуы сол жердің табиғат жағдайының ерекшелігіне байланысты.

Табиғат кешенінде жүріп жатқан табиғи процестер сол жердің қалыптасу ерекшелігімен құрылымын анықтайды. Мысалы, климаттың ерекшелігі және сыртқы күштердің әрекеті,желдің әрекетінен тау жыныстардың үгітілуі, топырақ эрозиясы немесе борпылдақ босжыныстардың қалыптасуы және т.б.

Табиғаттағы барлық компоненттер бір-бірімен тығыз байланыста дамиды. Егер осыкомпоненттердің біреуі өзгерсе табиғат тепе-теңдігінің заңдылығы бұзылады, яғни қазіргідүние жүзінде болып жатқан табиғи экологиялық өзгерістерге ұшырайды. Қазіргі жүріпжатқан табиғаттағы келеңсіз көріністер осыны дәлелдейді.

Қазақстанның кең-байтақ жерінің табиғаты алуан түрлі, бір-бірін қайталамайтынтабиғат кешендерінен тұрады. Қазақстанның аумағы екі дүние бөлігін (Еуропа және Азия)біріктіріп жатыр. Осыған сәйкес, қайталанбас көркем табиғатымен, үлкен массивтіқұрылымдармен, жазира даласымен, қарлы биік тауларымен, құрғақ климатымен, теңіздеңгейінен төмен жатқан ойыстармен, күрделі геологиялық құрылысымен, ежелгігеографиялық тарихымен, мол табиғат байлығымен өзара ерекшеленетін байтақ еліміздімынадай ірі тоғыз физикалық-географиялық кешендерге бөлуге болады:Шығыс Еуропа жазығы;Солтүстік Қазақ жазығы;Тұран жаззығы;Орал;Сарыарқа;Алтай;Жетісу Алатауы;Сауыр Тарбағатай;Тянь-Шань.


№ 9 Тақырып Физикалық-географиялық елдер мен провинциялардың сипаттамасы. Батыс-Сібір физикалық-географиялық елі. Қазақ платосы мен ұсақ шоқысы. Каспий маңы –Тұран физикалық-географиялық елі.

Жоспар:1. Батыс-Сібір физикалық-географиялық елі2. Шығыс Еуропа жазығы3. Тұран ойпаты

Батыс сібір ойпаты - дүние жүзіндегі аса ірі жазықтарының бірі. Қазақстан жерінеБатыс Сібір жазының оңтүстік бөлігі ғана енеді. Аумағы 3 млн. км-ге жуық. Батыс Сібіржазығының жер бедері Шығыс Еуропа жазығының жер бедеріне карағанда тегіс, абсалюттікбиіктігіндегі айырмасы шамалы. Батыс Сібір жазыгына Васюган жазығы, Барабы жазығы,Есіл жазығы, Ертіс жазығы, Қүлынды даласы енеді. Бүл шөгінділер ірі мүінай жэне газорындарына бай. Шығыс Еуропа жазығы – Жер шарындағы аса ірі жазықтардың бірі.

Қазақстанға Шығыс Еуропа жазығының оңтүстік – шығыс бөлігі енеді. Жазықтыңқазақстандық бөлігі Мұғалжар және Үстіртпен, оңтүстігінде Маңғыстаумен шектеседі.Республика аумағындағы Жалпы Сырт қыраты, Каспий маңы ойпаты және Орал алды үстіртіосы аймақтың құрамына енеді.

Шығыс Еуропа жазығы, негізінен, Еуропаның шығыс бөлігінде орналасқан.Сондықтан да оны көбінесе Орыс жазығы деп те атайды. Ұзақ геологиялық даму кезеңіндеәрбір табиғи ауданның өзіне тән жер бедері, топырағы және өсімдік жамылғысықалыптасқан. Жем үстірті жоғарғы бор дәуірінде, Жалпы Сырт палеогендік теңіздіңтартылуынан кейін шегінуінен, ал Каспий маңы ойпаты антропогенде, соңғы мұз басукезеңінен кейін ғана қазіргі жер бедері қалыптасқан. Жалпы Сырт – Оңтүстік Орал мен еділөзенінің аралығында орналасқан кең жазық қырат. Қыраттың жер бедерін Жайық өзеніне оңжақтан келіп құятын Деркөл, Шаған, Ертек, Ростошь және т.б. өзендердің арналарыментілімделген. Қыраттың қазақстандық бөлігі негізіне бірімен-бірі жалғасып жатқан жалдардантұрады. Ол солтүстіктен (100-150м) оңтүстікке қарай (60-70м) еңіс тартып, аласара береді.Жем Орал алды үстірті Каспий маңы ойпаты мен Мұғалжар тауларының аралығынқамтиды. Оның солтүстік – шығыс бөлігі 400-450 м-ге дейін көтерілген. Жем, Қайнар, Сағыз,Ойыл, елек, Ор, Сарықобда, Үлкенқобда, Бұлдырты, Өлеңті өзендері басын осы жерденалады. Үстірт оңтүстік- батысқа қарай аласарады (100-150м). Каспий маңы ойпаты –Жалпы Сырт қыраты, Орал алды үстірті мен Каспий теңізінің аралығында орналасқан.Ойпаттың солтүстік жағы теңіз деңгейінен жоғары. Ойпат – жекелеген жондар мен өзенбойларында қақ, сорлар, құмды аудандары бар кең жазық дала. Ойпат арқылы Жайық өзенімен оған құятын шағын салалар (Деркөл, Көшім, Үлкенөзен және Кішіөзен, Шежін, біріншіжәне екінші Шежін, Шідерті, Жымпиты, Қалдығайты және т.б.) ағып өтеді. Олардың біразыжазда тартылып, бөлек-бөлек көлшіктер мен қарасуларға айналады. Сонымен бірге ойпаттаШалқар, Аралсор, Бесоба сияқты көлдер де бар.


№ 10 Тақырып Физикалық-географиялық провинциялар: Өзен-Орал-Ембі, Төменгі Торғай,Жезқазған-Аягөз, Зайсан, Атырау, Солтүстік-Аралмаңы, Бетпақ-Дала, Төменгі Шу, Балқашмаңы-Іле-Алакөл, Маңғыстау-Үстірт, Сырдария маңы.

Жоспар:1. Шөлдердің эдафикалық, ботаникалық, климаттық көрсеткіштеріне байланысты

таралу типтері. 2. Құмды шөлдер жіне олардың таралуы. Тасты және сазды шөлдер. 3. Табиғат ресурстарын бағалау. Табиғат ресурстарын тиімді пайдалану мәселелері

және антропогендік шөлдену.Шөл зонасы Каспий теңізі жағалауынан Тарбағатай тауының етегіне дейін созылады.

Шөл зонасының жалпы көлемі 120 млн га, республика аумағының 44% -ына жуығын алады.Бұл зонада негізінен құмды және сазды шөлдер кең тараған. Тасты шөлдер Қазақстанға тәнемес, бұлар тек шағын үлескілерде кездеседі.

Шөлдің климаты тым континентті және аса құрғақ. Жалпы жауын-шашынныңжылдық орташа мөлшері 200 мм-ден аспайды. Шөлдің кейбір аудандарында жылдық жауын-шашын 100 мм-ге де жетпейді. Шөл зонасының ауасы құрғақ әрі жауын-шашын мөлшері азболғандықтан, жергілікті өзендері жоқ. Тек қана шөл зонасынан тыс (Жайық, Жем,Сырдария, Сарысу, Шу, Талас, Іле, Қаратал, т.б.) басталатын өзендері бар. Шөл зонасысолтүстік және оңтүстік болып екіге бөлінеді. Солтүстік шөлдерде Үстірт және Тұранойпатының солтүстік жартысы, Бетпақдала үстірті, Мойынқұм, Балқаш маңы құмдарыжатады. Ал оңтүстік шөлдерге Үстірттің оңтүстігі мен Қызылқұмды қамтитын Тұранойпатының оңтүстік жартысы жатады. Шөлдің оңтүстігінде жеңіл саздақтың үстінеқалыптасқан қоңыр топырақтың ашық қызғылт топырақтан түсі бөлек және құрамындашәіріндісі аз (2,5%-ға дейін). Шөлдің оңтүстігінде сұр-қоңыр топырақ басым. Оныңқұрамында шірінді тіптен аз (1,0-1,2 %). Сұр қоңыр топырақ минералды заттарға бай

болғандықтан, құнарлы келеді. Мұндай топырақты жерді суарса және тынайтқыштарқолданылса, мақтадан, бидайдан, бау-бақшадан көп өнім алуға болады.


№ 11 Тақырып Оңтүстік-Сібір таулары.Жоспар:

1. Оңтүстік-Сібір тауларының қоршаған ортаның географиялық орнына ментерриторияның дамуына байланысты негізгі көрсеткіштері.

2. Ландшафт түзуге қазіргі кездегі жер бедерін түзуші факторлардың әсері.3. Климаттық ерекшеліктер, гидрографиялық торап, топырақ және өсімдік

жамылғысы. 4. Табиғи ресурстар және оларды игеру жағдайлары.

Алтай Зайсан ойпатынан басталып, Байкал көліне дейінгі аралықты алып жатқанАлтай-Саян таулары деп аталатын аса үлкен тау жүйесінің бір бөлігі. Қазақстанға оныңоңтүстік-батыс шеті ғана кіреді. Оның оңтүстігі Қара Ертіс өзені мен Зайсан көлі, батысыҚалба жотасы. Сарыарқадан Шар өзенінің аңғарымен бөлінеді.Мұзтау – Алтай тау жүйесінің Ресей жеріндегі ең биік шыңы (4506 м). Қатын жотасыныңшығыс жағын ала, Қазақстан мен Алтай өлкесінің әкімшілік шекарасы маңында жатыр.Ұшар басында Үлкен, Кіші Берель, Меңсу, т.б. мұздықтары бар, бұлардан Қатынсу өзенібастау алады.

Жер бедерінің ерекшеліктеріне қарай қазақстандық Алтай үш ауданға бөлінеді. Олар –Кенді Алтай, Оңтүстік Алтай және Қалба жотасы.

Шығыс Қазақстанның әдемі табиғаты мен сирек кездесетін аңдарын, өсімдіктерінқорғау мақсатында 1976 жылы Марқакөл қорығы ұйымдастырылған.Қорықта Алтайдың тауалды даласы, бал қарағайлы, шыршаоы ормандары, әсем табиғаты қорғауға алынған.Рахман қайнары – Оңтүстік Алтайдың кіішкене тектоникалық ойпатында Арасан курортыжағасында теңіз денгейінен 1750 м биіктікте орналасқан. Айналасын биік тау, орманқоршаған табиғаты өте көрікті жер.

Шығыс Қазақстан – еліміздегі негізгі ағаш даярлау, ағаш өндеу шаруашылығыныңорталығы. Орман оның басты байлығының бірі болып табылады. Бірақ кейінгі жылдары осыбайлықты ысыраппен пайдалану, ағашты бақылаусыз кесу және өрттің жиі болуы орманалқаптарын азайтып барады.


№ 12 Тақырып Орал физикалық-географиялық елі. Жоңғар, Саур-Тарбағатайфизикалық-географиялық елі. Ортаазия физикалық-географиялық елі.

Жоспар:1. Орал таулары2. Жоңғар таулары3. Сауыр Тарбағатай4. Ортаазия физикалық-географиялық елі

Қазақстанға Орал тауының оңтүстік бөлігі – Мұғалжар тауы ғана кіреді. Тау

Жаманқаланың тұсынан басталып, солтүстіктен оңтүстңкке қарай созыла орналсқан,ұзындығы – 450 км, ені – 30 км, орташа биіктігі 450-500 м. Ең биік нүктклері – ҮлкенБоқтыбай (657 м), Айрық (633 м). Тау Орал тауының жалғасы болып табылады. Ол экзогендіпроцестер әсерімен мүжіліп, аласарған таулардың қатарына жатады.Мұғалжардың пайда болу жолы да, жер бедерінің құрылымы да Орал тауына ұқсаа. Оданайырмашылығы шығыс беткейлері көлбеу, батыс беткейлері жарқабақты болып келеді.Оларды Біршоғыр ойысы бөліп жатыр.

Мұғалжар – герцин қатпарлануында пайда болған палеозойлық таулық өлке. Олар,негізінен магмалық, метаморфтанган және ішінара палеозой мен мезозойдың әр кезеңінде

нығыздалған шөгінді тау жыныстарынан тұрады. Жер бедерінің қалыптасуына жыныстардыңжас шағының құрамы мен эрозиялық, денудациялық процестер әсер еткен.Бірақ олардың көбі су қорын қар суынан жинайды да, жазда тез тартылып қалады. Керісінше,онда жер асты суының мол қоры табылған.

Жонғар Алатауы - Жонғар тау жүйесінің солтүстік және солтүстік-батыс жалғасы. Олсолтүстік-шығысында Алакөл қазаншұңқыры мен оңтүстік – батысында іле өзені аңғарыаралығында созыла орналасқан. Ұзындығы 450км, ені 100-200км. Жоңғар Алатауын батыстакөксу,шығыста боротала өзендері бөліп жатады. Осы екі бөлік солтүстік және ОңтүстікЖоңғар Алатауы болып,екі үлкен тау жотасын құрайды.

Жоңғар қақпасында соғатын циклон мен жоңғар қақпасының оңтүстік – шығысыарқылы өтетін анцициклонның түиісуінен болады. Ебі желі – жылы жел, жылдамдығы м/сек,Көбііне 1-2, кейде 3-7 тәулік боиы соғады.


№ 13 Тақырып Табиғатты зертеудегі геожүйелік-бассейндік көзқарас.Жоспар1. Өзен алабы - өзен ағысының геожүйелері2. Физикалық географиядағы жүйелік талдаудың дамуы3. Геожүйелердің өзен алабындағы интеграциясы және олардың жіктелуі.Су – құрлықтағы сұйық, қатты, газ күйінде болатын және бір күйден екінші күйге

жеңіл өте алатын бірден-бір минерал. Қазақстанның жер бедерінің әр түрлі болуынабайланысты ішкі су да әркелкі келеді. Шөл мен шқлейт зонасында көлдер мен өзендер аз, алдала мен орманды дала зонасында едәуір мол.

Республика аумағында ішкі суларды бірнеше түрге бөледі. Олар: өзендер, көлдер, жерасты суы, мұздықтар және бөгендер мен каналдар.Қазақстан аумағында ірілі-ұсақты 85 мың өзен бар. Олардың ішінде 7 өзенің (Ертіс, Тобыл,Есіл, Жайық, Сырдария, Іле, Шу) ұзындығы 1000 км-ден асады.Республиканың барлық өзендері Солтүстік Мұзды мұхит және ішкі тұйық көлдер алаптарынақұяды.. Екі алап арасындағы суайрық Сауыр-Тарбағатай тау жүйесінің қырқасы менСарыарқа, Торғай

Мұздық. Қазақстандағы жер беті ағын суының негізгі көзі – мұздықтар суы. Таулықөңірлерден жалпы ауданы 2033,3 км²-лік 2724 мұздық анықталды. (1985). Жалпы мұзбасудың тең жартысына жуығы (1000 км²-ден астам Жетісу Алатауында (мұздық аум. 1369км²-), қалғаны Іле мен Күнгей (610,7 км²), Теріскей (144,9 км²) Алатауларында, Алтай менСауыр жоталарында (106,2 км²), Қырғыз және Талас Алатауларында (101,5 км²). Қазақстанмұздықтарын 3 топқа жіктеуге болады: аңғарлық мұздықтар, беткейлік мұздықтар жәнеденудациялық беткейлер мұздықтары (жұмыр, мүжіле тегістелген шыңдарда). Осылардыңішінде көбірек таралғандары (жалпы мұздықтардың 66%-ы) аңғарлық мұздықтар.Республика мұздықтары тартылуда. Кейбіреуінің ұз. Жылына 5-20 м-ге, ауд. 1000 м², мұзқоры 0,05 – 0,1%-ға кемуде. Қазақстанның таулық бөлігінде ауд. 20000 км²-дей көп жылдықтоң белдемі қалыптасқан; оның төменгі шегі Алтайда 2000 м, Сауырда 2300 м. ЖетісуАлатауында 2800 м. және Тянь-Шань жоталарында 3000 м-ге дейін төмендейді. Әдебиеттер тізімі: (1, 4.)

№ 14 тақырып. Геожүйелер сипаттамасы. Карск-Об, Теңіз-Нұра, Каспий-Орал,Каспий-Ембі, Арал-Торғай, Арал-Сырдария, Сарысу-Шу, Талас, Солтүсік Балқаш маңымакрогеожүйелері.

Жоспар1. Геожүйелер сипаттамасы2. Карск-Об макрогеожүйесі3. Теңіз – Нұра макрогеожүйесі4. Каспий- Орал-Ембі макрогеожүйесі5. Арал-Сырдария макрогеожүйесі

Солтүстiк Қазақстан облысы аз ылғалданған аймаққа жатады. Су объектiлерiнiң негiзгiластану көздерi өндiрiстiк, ауыл шаруашылық және тұрмыстық ағындар және тасқындықсулар болып табылады. Есiл өзенi Обь өзенi жүйесiне жатады. Есiл қармен толықтырылатынөзендер түрiне жатады, ол 80% астам жылдық ағын бередi. Өзеннiң режiмi көктемгi ашық сутасуымен белгiленедi, оның басталуы 10-12 сәуiрге келедi, ал нағыз кезi — сәуiрдiң үшiншiдекадасына, және ұзын тұрақты сабамен. Су тасуының төмендеуi шiлде айының ортасынадейiн созылады. Ерекше мол сулы жылдары су деңгейi Петропавл су қоймасы бөгетiнiңтөменгi бъефi кестесiнiң нөлiнде 10-11 метрге көтерiледi. Кестенiң нөлiне БЖ (балтықжүйесi) 86,4 метр деңгейi алынды. Судың жайылма алқапқа шығуы су 940 см және оданжоғары көтерiлгенде болады. ХХ ғасырдың 80-90-шы жылдары ең жоғары су тасуы 10-метрлiк белгiден асып кетуi өстi: егер 30 жылда, 1936 ж. бастап 1965 ж. дейiн осындайжағдайлар 4 болса, ал соңғы 30-жылдық iшiнде олардың 9 байқалды, сонымен қатар олардыңбарлығы 1985 ж. кезеңiне келедi. 1994 ж. көтерiлу деңгейi 11 м асты, бұл максималды белгiбарлық байқау кезеңiне арналған. Көктемгi-күзгi саба шiлде айының ортасынан қазанайының ортасына дейiн созылады. Су тартудың көптеген тұйықталған азайтулардың тегiссипаттамасы, өзен арнасының кiшi еңiстерi және жайылма алқаптардағы маңыздысыйымдылықтар жазғы-күзгi жауын арқылы өзенде су деңгейiнiң өсуiне мүмкiндiк бермейдi.Жазғы-күзгi сабамен қысқыға көшу деңгейдiң төмендеуiмен байқалмайды, керiсiнше,қайраңды өзендерде мұздану процесi ағысты тарылтады және жоғарыда орналасқан тереңсулары үшiн тежеу құрайды, соның салдарынан олардағы деңгей аздап көтерiледi. Бұлөзендегi мұздану шебi ағысқа қарсы жүретiнiмен түсiндiрiледi, яғни солтүстiктен оңтүстiккеқарай. Жер асты суларының ағысы арқылы қоректену және облыс шекараларындағы учаскедежайылма алқаптарға су беру шамалы, бiрақ жазғы-күзгi-қысқы саба кезiнде көлдегi судыңтұрақты ағысын ұстап тұру үшiн жеткiлiктi. Байқау кезiнде 1937 жылы өзеннiң кеуiп қалуыбайқалды және қатып қалуы 1936-39 жж. және 1986 ж. Өзеннiң орта жылдық ағысы 2,5 км3жуық құрайды. Мұз басу қараша айының екiншi жартысында болады, мұз басудыңұзақтығы — 5 ай. Есiл жоғары минералдандырылған сулы көлдерге жатады, бұл су тартубассейнiнiң құрғақшылық климатымен белгiленедi және өзендi суаратын жер астысуларының жоғары тұздылығымен. Есiлдiң минералдануы маусымға байланысты ауысыпотырады, су кермек болса. Оттегiлiк режiм қанаттандырады. ХХ ғасырдың 60-шыжылдарынан бастап ағыс Вячеславское, Сергеевка, Петропавл су қоймаларымен реттеледi.Есiл өзенi — облыстың ең iрi су тамыры және сумен қамтамасыз етудiң негiзгi көзi.


№ 15 тақырып. Қазақстан Респуликасының табиғат жағдайының әр түрлілігініңфизикалық-географиялық негіздері.

Жоспар1. Қазақстан табиғатын қорғау2. Ерекше қорғауға алынған табиғи нысандар, қорық, қорықша, табиғи ескерткіштер

Қорықтар – биосфера эталоны. Мұндағы орман-тоғай, жай алған жайылым меншабындық, аң-құс, айдын шалқар көлдер, ағыны қатты өзендер мүмкіндігіне қарай солежелгі әсем қалпында сақталынуы тиіс.Қай заман болмасын, қорықтарды ұйымдастыру күнтәртібінен еш қашан да түскен емес. Өйткені биосфера байлықтарын қорғау, онда ғылыми-зерттеу жұмыстарын сондай-ақ, биосфера компоненттерін қорғау жөніндегі үгіт-насихатэкологиялық білім және тәрбие беру жұмыстарын жүргізуде қорықтар өте маңызды рольатқаратыны белгілі. Осыған орай қорықтар ұйымдастыру бөлініп Қазқстанның шөл-шөлейттіаймақтарында үйір-үйірімен жайылып жүретін, бірақ кейіннен мүлде азайып кеткенқұландарды қорғап қалуда қорықтардың, әсіресе Бадхыз қорығының ролі орасан зор болды.Сондай-ақ, Барса-келмес қорығыда айтарлықтай үлес қосты. Бүгінгі Бадхыз қорығындақұландар саны көбейе түсуде. Барса-келмес аралы жойылып кеткеннен кейін ондағықұландарды арнаулы ұшақтармен Алтынемел ұлттық биосфера паркіне, Іле өзенінің

жағасына әкелінді. Қазақстан жерінде Д.И. Менделеев кестесіндегі химиялық элементтердіңбәрі дерлік кездесетін біздің республикамыз табиғи ресурстарға аса бай өлке. Жоғарысатыдағы өсімдіктердің 5777 түрі, аңның 150, құстың 480, баурымен жорғалаушылардың 150,қос мекенділердің 12 түрі тіршілік ететін айтпай кетуге болмайды. Бұл бай өлкені шынмәннінде табиғи байлықтың қайнар көзі деп ғалымдар бекерден -бекер айтпаған болар. Бірақ,бұл інжу-маржандар қанша мол болғанымен, ол сарқылмайтын дүние емес екені кейінгі кездеөзінен-өзі өне беретін зат емес. Сондықтан да оны пайдаланумен бірге, ұқыпты түрде қорғап,байлығын молайта беруге барлық мүмкіндікті жасау керек. Осы бағыттағы шаралардың бірі –«Жер жанатты» деп орынды аталып кеткен небір тамаша аймақтарды, өлкелерді, өңірлердіқорыққа айналдыру керек екекнін өмір көрсетіп отыр. Жер көлемі 2754 мың шаршы километр ұлан-байтақ жерде алып жатқан ҚазақстанРеспубликасында небары 10 қорық бар дегенге сенудің өзі қиын.


7. Тәжірибелік сабақтардың мазмұны, 15 сағат 1 Тақырып Кіріспе (1 сағат)Жоспар

1. Палеозой эрасындағы Қазақстан территориясындағы негізгі тектоникалықпроцестерді сипаттау.

2. Қазақстан территориясын тектоникалық аудандастыру қандай принциптер негізіндежасалған. Тапсырмалар:

1. Қазақстанның физикалық географиялық жағдайының ерекшеліктері.2. Шекаралары жөнінде жалпы түсінік беру.3. Қазақстан аумағының зерттеген ғалымдардың жұмыстарына талдау жасау

арқылы сипаттама беру.Әдістемелік нұсқаулар: Семинар сабағында берілген жоспар бойынша қысқаша, түсінікті,

дәптерге қарамай жауап беру. Семинар сабағында туындап жатқан сұрақтар болса, оқытушыға немесежауап берушіге сұрақ қоюға болады. Егер де жауап беруші жоспар бойынша берілген сұраққа толықжауап бермесе, онда тыңдап отырған студенттер толықтырып, жауап бере алады (жауап беруші ментолықтырған студенттің жауаптары бағаланады). Әдебиеттер тізімі: (1, 4.)

2 Тақырып Қазақстан Республикасының табиғат жағдайлары (2 сағат) Жоспар:

1. Жазықтық және таулы аймақтарға геологиялық қима жасау. (Таңдауы бойынша)2. Полеозой эрасындағы Қазақстан территориясындағы негізгі тектоникалық

процесстерді сипаттау.Тапсырмалар:

1. Кескін картаға Қазақстан территориясының орографиялық схемасын салу.2. Қазақстан территориясында кездесетін негізгі тау жүйелерінің географиялық

орналасуын көрсету. 3. Орта және биік тау жүйелерінің биік жоталарының негізгі бағыттарын анықтап,

оларға сиппатама беру.4. Жекелеген аудандардың орографиялық ерекшеліктеріне жалпы сипаттама беру.5. Жазықтар мен таулы аймақтардың түзілуіндегі негізгі кезеңдерге жалпы сипаттама.

Әдістемелік нұсқаулар: Семинар сабағында берілген жоспар бойынша қысқаша, түсінікті,дәптерге қарамай жауап беру. Семинар сабағында туындап жатқан сұрақтар болса, оқытушыға немесежауап берушіге сұрақ қоюға болады. Егер де жауап беруші жоспар бойынша берілген сұраққа толықжауап бермесе, онда тыңдап отырған студенттер толықтырып, жауап бере алады (жауап беруші ментолықтырған студенттің жауаптары бағаланады).

Әдебиеттер тізімі: (1, 4.)3 Тақырып Жер бедері типтері. Қазіргі кездегі жер бедері түзілу үрдістері.

Геоморфологиялық аудандастыру.Жоспар:

1. Қазақстан жер бедерінің алуантүрлілігі.2. Тау жыныстарының геологиялық жасы және геохронологиялық кесте. 3. Қазақстан жерінің геологиялық жасы.

Тапсырмалар:1. Кескін картаға негізгі тектоникалық құрылымдарды түсіріп, жанартаулардың таралу

аймақтары және олардың пайдалы қазбалардың вулканизм процестеріне байланыстыпайда болған орындарын түсіру.

2. Полиметалдық пайдалы қазбалар орынын кескін картаға түсіру.3. Каледондық, герциндік және альпілік орогенез кезеңдерінде шөгінді түзілу

процестеріне байланысты пайда болған пайдалы қазбалар орындарын кескін картағатүсіру.Әдістемелік нұсқаулар: Семинар сабағында берілген жоспар бойынша қысқаша, түсінікті,

дәптерге қарамай жауап беру. Семинар сабағында туындап жатқан сұрақтар болса, оқытушыға немесежауап берушіге сұрақ қоюға болады. Егер де жауап беруші жоспар бойынша берілген сұраққа толықжауап бермесе, онда тыңдап отырған студенттер толықтырып, жауап бере алады (жауап беруші ментолықтырған студенттің жауаптары бағаланады).


4 Тақырып Қазақстанның ішкі сулары. Климат.Жоспар:

1. Қазақстанның өзендері, көлдері.2. Каспий теңізі және оның экологиясы. 3. Арал теңізі. Балхаш көлі. 4. Қазақстанның тау мұздықтары. 5. Ауа-райы қысымы мен климат түзуші факторлар. Фронттар. Жел. 6. Қазақстан аумағындағы жауын-шашынның таралуы. Жыл мезгілдері. 7. Рекреациялық аудандар.

Тапсырмалар:1. Мұздық су ағысының жалпы су ағымындағы орыны мен абляция деңгейін есептеу:а. Іле Алатауындағы Талғар өзені;б. Жоңғар Алатауындағы Сарқан өзені;в. Алтайдың Қазақстан бөлігіндегі Бұқтырма өзені.2. Өзен ағымының жыл ішіндегі таралуы ерекшелігін анықтау:а. Негізінен қармен қоректенетін өзендер – Жайық, Сарысу, Нұра;б. Қарлы-мұздықты қоректі өзендер – Сырдария, Іле.3. Қазақстан территориясның әртүрлі ландшафтық зоналарында орналасқан ірі өзендер алабының су баланысын Қазақ ССР-інің Атласы бойынша есепте.4. Қазақстан территориясындағы табиғат зоналарының маусымдық ерекшеліктері бойынша климаттық көрсеткіштерге диаграмма салу.5. Кескін картаға Қазақстан территориясы бойынша күн радиациясының, температураның және ылғалдылықтың таралу ерекшеліктерін көрсету.6. Қазақстан территориясын агроклиматтық көрсеткіштері бойынша аудандастыру.7. Табиғи зоналардың орналасуындағы климаттың ролі.8. Климаттық қима.9. Жер бедерінің климат көрсеткіштеріне әсері.



5 Тақырып Өсімдіктер типтері және олардың құрылымдық-динамикалық ерекшеліктері.

Жануарлар әлемінің құрылуының зоналық және аймақтық ерекшеліктері. Жоспар:

1. Мәдени өсімдіктер.2. Қайта шыққан ормандар. 3. Жабайы өсетін пайдалы және дәрілік өсімдіктер.4. Өсімдік жамылғысының ластануы және оларды қорғау жолдары.5. Шөлейттену проблемалары.

Тапсырмалар:1. Ботаникалық-географиялық аудандастырудың негізгі бірліктерін сараптау.2. Ботаникалық-географиялық аудандастырудың таксономиялық бірліктерін анықтау.3.Астана-Алматы, Семей-Алматы, Орал-Қызылорда бағыттары бойынша ботаникалық-географиялық қима жасау.



6 Тақырып Топырақ жамылғысының табиғи ортаның құрылымындағы ролі. Жер ресурстары. Жер ресурстарын тиімді пайдалану мәселелері. (4 сағат)

Жоспар: 1. Топырақтың зерттелу тарихы. 2. Өсімдік жамылғысының климатқа байланыстылығы.3. Топырақтың зоналдық және подзоналық таралу ерекшеліктері бойынша

ауылшаруашылығы өндірісінің мамандану ерекшеліктеріне қысқаша сипаттама беру.

Тапсырмалар:

1. Кескін картаға ауылшаруашылығының негізгі өнімдерінің ареалын көрсетіңдер,олар – бидай, қант қызылшасы, күріш, мақта, табак, жүгері және т.б.

2. Қазақстанның жазық бөлігінің егістік жерлерінің топырақ сапасын бағалау(бонитировка) шкаласын жасаудың негізгі принциптерін көрсетіңіздер.

Әдістемелік нұсқаулар: Семинар сабағында берілген жоспар бойынша қысқаша, түсінікті,суреттерімен презентация жасап, қорғау. Семинар сабағында туындап жатқан сұрақтар болса,оқытушыға немесе жауап берушіге сұрақ қоюға болады. Егер де жауап беруші жоспар бойыншаберілген сұраққа толық жауап бермесе, онда тыңдап отырған студенттер толықтырып, жауап береалады (жауап беруші мен толықтырған студенттің жауаптары бағаланады). Әдебиеттер тізімі: (1, 2, 4.)

7 Тақырып Табиғи зоналар. Жоспар:1. Биіктік ландшафт зонасының басты айырмашылықтары. Табиғи аудандастыру негіздері.2. Негізгі табиғат зоналарына жалпы сипаттама беру.3. Орманды дала зонасы, оның кейбір ерекшеліктері.4. Дала зонасы, оның шаруашылықта қолданылуы.5. Құрғақ дала зонасы.6. Шөлейт зонасы.7. Шөл зонасы, және олардың экологиялық проблемалары.Тапсырмалар:

1. Кескін картаға Қазақстанның негізгі табиғат зоналарын түсіріп, оған жалпы сипаттамажасау.

2. Қазақстанның әрбір табиғат зоналарына салыстырмалы сипаттама беру.Табиғат зоналарының шығыстан-батысқа және солтүстіктен-оңтүстікке таралуының.

3. Қазақстан территориясындағы ерекшеліктерін анықтау.Әдістемелік нұсқаулар: Семинар сабағында берілген жоспар бойынша қысқаша, түсінікті,

дәптерге қарамай жауап беру. Семинар сабағында туындап жатқан сұрақтар болса, оқытушыға немесежауап берушіге сұрақ қоюға болады. Егер де жауап беруші жоспар бойынша берілген сұраққа толықжауап бермесе, онда тыңдап отырған студенттер толықтырып, жауап бере алады (жауап беруші ментолықтырған студенттің жауаптары бағаланады).

Әдебиеттер тізімі: (1, 2, 3, 4.)

№ 8 Тақырып Физикалық-географиялық жіктелу және антропогендік факторлардыңтабиғи кешендерге әсері.

Жоспар:1. Қазақстан ландшафттарының антропогендік модификациясы, олардың

динамикасы мен өмір сүруі.2. Маусымдық ритмика. 3. Қатаң табиғи жағдайлы территориялардың ландшафттарының дамуы мен

эволюциясы. Тапсырмалар:

1. Меридианалдық бағыт бойынша физикалық-географиялық қима жасау.2. Қимада негізгі табиғат компоненттерінің ара салмағын анықтап, олардың бір-бірімен

байланысын анықтау және осы тұрғыдан негізгі табиғи зоналарды бөлу.3. Салынған қимаға түсініктеме жазу, онда географиялық ортаның түзелуінің негізгі

факторларын анықтап, оның құрылымдық ерекшеліктерін Қазақстан территориясындакездесетін табиғат зоналары мен биіктік белдеулер түзілуіндегі орынын анықтау. Әдістемелік нұсқаулар: Семинар сабағында берілген жоспар бойынша қысқаша,

түсінікті, дәптерге қарамай жауап беру. Семинар сабағында туындап жатқан сұрақтар болса,оқытушыға немесе жауап берушіге сұрақ қоюға болады. Егер де жауап беруші жоспарбойынша берілген сұраққа толық жауап бермесе, онда тыңдап отырған студенттертолықтырып, жауап бере алады (жауап беруші мен толықтырған студенттің жауаптарыбағаланады).


№ 9 Тақырып Физикалық-географиялық елдер мен провинциялардың сипаттамасы. Батыс-Сібір физикалық-географиялық елі. Қазақ платосы мен ұсақ шоқысы.

Каспий маңы –Тұран физикалық-географиялық елі.

Жоспар:1. Әр физикалық - географиялық аудандар мен провинцияларға толық физикалық-

географиялық сипаттама беріп, ерекшеліктерін анықтау (Батыс-Сібір физикалық-географиялық елі.

2. Қазақ платосы мен ұсақ шоқысы. Каспий маңы –Тұран физикалық-географиялық елі). Тапсырмалар:1. Қазақстандағы орманды дала зонасының оңтүстік шекарасын мейлінше дәлірек анықтап, оны кескін картаға түсіру.2. Дала және құрғақ дала зонасы, оның шекарасы және конфигурациялық ерекшелігі.3. Шөлейт және шөл зонасы, олардың ауданы және шөлдену процестерінің қай аймақтарда қарқынды жүру себептерін анықта.

Әдістемелік нұсқаулар: Семинар сабағында берілген жоспар бойынша қысқаша,түсінікті, дәптерге қарамай жауап беру. Семинар сабағында туындап жатқан сұрақтар болса,оқытушыға немесе жауап берушіге сұрақ қоюға болады. Егер де жауап беруші жоспарбойынша берілген сұраққа толық жауап бермесе, онда тыңдап отырған студенттертолықтырып, жауап бере алады (жауап беруші мен толықтырған студенттің жауаптарыбағаланады).

Әдебиеттер тізімі: (1, 4.)№ 10 Тақырып Физикалық-географиялық провинциялар: Өзен-Орал-Ембі, Төменгі Торғай,Жезқазған-Аягөз, Зайсан, Атырау, Солтүстік-Аралмаңы, Бетпақ-Дала, Төменгі Шу, Балқаш

маңы-Іле-Алакөл, Маңғыстау-Үстірт, Сырдария маңы.


географиялық сипаттама беріп, ерекшеліктерін анықтау (Өзен-Орал-Ембі, Төменгі Торғай, Жезқазған-Аягөз, Зайсан, Атырау, Солтүстік-Аралмаңы, Бетпақ-Дала, Төменгі Шу, Балқаш маңы-Іле-Алакөл, Маңғыстау-Үстірт, Сырдария маңы).Тапсырмалар: Жоспар бойынша берілген сұрақтарды зерттеп, жауаптарын дәптерге жазу.Әдістемелік нұсқаулар: Семинар сабағында берілген жоспар бойынша қысқаша,



№ 11 Тақырып Оңтүстік-Сібір таулары.Жоспар:

1. Биік таулы аймақтар экологиясы.2. Орта таулы аймақтар экологиясы. 3. Аласа таулы аймақтар экологиясы.

Тапсырмалар: Жоспар бойынша берілген сұрақтарды зерттеп, жауаптарын дәптерге жазу.Әдістемелік нұсқаулар: Семинар сабағында берілген жоспар бойынша қысқаша,



№ 12 Тақырып Орал физикалық-географиялық елі. Жоңғар-Саур-Тарбағатай физикалық-географиялық елі. Ортаазия физикалық-географиялық елі.


географиялық сипаттама беріп, ерекшеліктерін анықтау (Жоңғар-Саур-Тарбағатай 2. физикалық-географиялық елі. Ортаазия физикалық-географиялық елі).3. Қазақстанның Оңтүстік-Шығыс тауларының биіктік белдеулер ерекшелігі. 4. Саур-Тарбағатай тауларының физикалық-географиялық аудандары.




№ 13 Тақырып Табиғатты зертеудегі геожүйелік-бассейндік көзқарас.Жоспар:

1. Мегагеожүйе – ашық аквакторияға құятын геожүйе.

2. Өзен алабындағы подгеожүйелерді талдау. 3. Өзен алабының субгеожүйелерін зерттеудің (геожүйе, әртүрлі өзен ағыстарымен

құралған), қалыпты дамуға табиғат ресурстарын тиімді пайдалануға және оларды бірқалыпты есепке алудағы орны.

Тапсырмалар: 1. Геожүйелік-бассейіндік зерттеулер тұрғысынан жасалған картаға түсініктеме беру,

оны картада келтіру.Әдістемелік нұсқаулар: Семинар сабағында берілген жоспар бойынша қысқаша,түсінікті, дәптерге қарамай жауап беру. Семинар сабағында туындап жатқан сұрақтарболса, оқытушыға немесе жауап берушіге сұрақ қоюға болады. Егер де жауап берушіжоспар бойынша берілген сұраққа толық жауап бермесе, онда тыңдап отырғанстуденттер толықтырып, жауап бере алады (жауап беруші мен толықтырған студенттіңжауаптары бағаланады). Әдебиеттер тізімі: (1, 4.)

№ 14 Тақырып Геожүйелер сипаттамасы. Карск-Об, Теңіз-Нұра, Каспий-Орал, Каспий-Ембі, Арал-Торғай, Арал-Сырдария, Сарысу-Шу, Талас, Солтүсік Балқаш маңы макрогеожүйелері.

Жоспар:2. Жер беті суларының күрт бұзылуы және геожүйелер динамикасы. 3. Аймақтың экологиялық жағдайына батпақтану үрдісінің әсері. 4. Каспийдің экологиялық мәселелері және өзендердің ластануы.

Тапсырмалар: 1. Картаның түсініктеме жүйесінде төмендегі геожүйелерге қысқаша шолу жасау керек:а. Карск-Объ макрогеожүйесі;б. Теңіз-Нұра макрогеожүйесі;в. Каспий-Орал макрогеожүйесі; г. Арал-Торғай макрогеожүйесі;д. Арал-Сырдария макрогеожүйесі;е. Шу-Сарысу макрогеожүйесі;ж. Талас макрогеожүйесі;з. Балқаш-Іле макрогеожүйесі;и. Балқаш-Қаратал макрогеожүйесі;к. Балқаш-Лепсі макрогеожүйесі;л. Сасықкөл-Тентек макрогеожүйесі;м. Балқаш-Аякөз макрогеожүйесі;н. Солтүстік-Балқашмаңы макрогеожүйесі;2. Жұмысты тапсыру.

Әдістемелік нұсқаулар: Семинар сабағында берілген жоспар бойынша қысқаша,түсінікті, дәптерге қарамай жауап беру. Семинар сабағында туындап жатқан сұрақтар болса,оқытушыға немесе жауап берушіге сұрақ қоюға болады. Егер де жауап беруші жоспарбойынша берілген сұраққа толық жауап бермесе, онда тыңдап отырған студенттертолықтырып, жауап бере алады (жауап беруші мен толықтырған студенттің жауаптарыбағаланады).

Әдебиеттер тізімі: (1, 4.)№ 12 Тақырып Қазақстан Респуликасының табиғат жағдайының әр түрлілігінің

физикалық-географиялық негіздері.

Жоспар:1. Қазақстанның табиғат байлықтарын тиімді қолдану. 2. Қазақстанның ерекше қорғалатын жерлері.


түсінікті, дәптерге қарамай жауап беру. Семинар сабағында туындап жатқан сұрақтар болса,

оқытушыға немесе жауап берушіге сұрақ қоюға болады. Егер де жауап беруші жоспарбойынша берілген сұраққа толық жауап бермесе, онда тыңдап отырған студенттертолықтырып, жауап бере алады (жауап беруші мен толықтырған студенттің жауаптарыбағаланады).

Әдебиеттер тізімі: (1, 4.)8. Өзіндік жұмыстарға арналған тапсырмалар

№ Өздік жұмыстыңтақырыбы

Өздікжұмыстың атауы

Өздік жұмыстың мазмұны Әдебиет

1 Кіріспе. Өздікжұмыс №1

Қазақстан Республикасының табиғатжағдайларын және оның физикалық-географиялық жағдайларыныңзерттелуінің жалпы деңгейі.Физикалық географияныңайммақтық және аудандық жалпымәселелері.

1,2,3,4,5,6

2 Қазақстан Республикасының табиғат жағдайлары.

Өздікжұмыс №2

Қ.И.Сәтпаевтың, В.Ф.Беспаловтың,А.Д.Архангельскийдің,Н.Н.Костенконың, Н.Г.Касиннің,Е.Д.Шальгиннің, А.А.АбдуллинніңНегізгі тектоникалыққұрылымдардың даму ерекшеліктері.Тектоникалық аудандастыру.

1,2,3,4,5,6,12

3 Жер бедері типьтері.Қазіргі кездегі жер бедері түзілу үрдістері. Геоморфологиялық аудандастыру


Пайдалы қазбалары. Пайдалықазбалардың негізгі көздерініңгеоқұрылымдық ерекшеліктері.Рудалық және рудалық емес пайдалықазбалар. Қазіргі кездегігеоморфологиялық үрдістер.Геоморфологиялық аудандардыңсипаттамасы.

1,2,3,4,5,6,12

4 Қазақстанның ішкі сулары. Климат.


Климат түзуші факторлар.Негізгі климат түзуші факторлардыңанализі. Жауын-шашын мөлшері мен сипаты. Климаттық аудандастыру. Климаттыңантропогендік құрғақтанумәселелері.

1,2,3,4,5,6,9,10,11

5 Өсімдіктер типтері және олардың құрылымдық-динамикалық ерекшеліктері. Жануарлар әлемінің құрылуының зоналық және аймақтық ерекшеліктері.


Таулы аймақтардың өсімдікжамылғысының түзілуіндегіазоналық факторлардың ролі.Интрозоналық өсімдіктержамылғысының түзілуінегидротермикалық көрсеткіштердіңролі. Ботпникалық-географиялықаудандастыру. өсімдіктер энднмизмі.Фито- және биомассаныңөнімділігіне физикалық-географиялық жағдайлардың әсері.

1,2,3,4,5,6,7,14,10,13,14,15

6 Топырақ жамылғысының

Өздікжұмыс №

Жер ресурстары.Жер ресурстарын тиімді пайдалану

1,2,3,4,5,6,1

табиғи ортаның құрылымындағы ролі. Жер ресурстары. Жер ресурстарын тиімді пайдалану мәселелері.

6 мәселелері. Ауылшаруашылығында қолданылуы.Жер ресурстарының құрылымы, олардың қазіргі жағдайы және оларды бағалау.

0,14, 15

7 Табиғи зоналар. Өздікжұмыс №7

Таулы және жазықтық аймақтардыңТТК-нің таралуының зоналық-аймақтық ерекшеліктері. Физикалық-географиялық үрдістердің зоналықерекшеліктері: ағыс, климат түзуші,топырақ түзуші, мүжілу, химиялықэлементтердің биологиялықайналымы, биогендік және өлшемдіағыс. Заттың биіктік және көлденеңағысы. ТТК-дің биологиялықөнімділігі. Антропогендікфакторлардың зоналық ТТК-ніңтұрақтылығына әсері.

1,2,3,4,5,6,7,14,9,10, 13,14, 16

8 Физикалық-географиялық жіктелу және антропогендік факторлардың табиғи кешендерге әсері.

Өздік жұмыс № 8

Қазақстан РеспубликасыныңФизикалық-географиялықфизикалық-географиялықаудандастыруы. Физикалық-географиялықаудандастырудың негізгі қағидалары.Физикалық-географиялықФизикалық-географиялық ел, аймақ,провинция және т.б. жөніндегі ұғым.Негізгі Физикалық-географиялықфизикалық-географиялық елдер

1,2,3,4,5,6,17

9 Физикалық-географиялық елдермен провинциялардың сипаттамасы. Батыс-Сібір физикалық-географиялық елі. Қазақ платосы мен ұсақ шоқысы. Каспий маңы –Тұран физикалық-географиялық елі.


Каспий маңы - Тұран физикалық-географиялық елі.Қазіргі кездегі орографиясы ментектоникалық ерекшеліктерінебайланысы. Геоморфологиялықжіктелуінің негізгі кескіндері.Климат жағдайы. Өзендері, көлдеріжәне жер асты сулары. Табиғаткешендерінің жіктелуіндегі зоналықайырмашылықтар.

1,2,3,4,5,6

10 Физикалық-географиялық провинциялар: Өзен-Орал-Ембі, Төменгі Торғай, Жезқазған-Аягөз, Зайсан, Атырау, Солтүстік-Аралмаңы, Бетпақ-Дала, Тө менгі Шу,


Шөлдердің эдафикалық, ботаникалық, климаттық көрсеткіштеріне байланысты таралу типтері. Құмды шөлдер жіне олардың таралуы. Тасты және гипсофитті шөлдер. Табиғат ресурстарын бағалау. Табиғат ресурстарын тиімді пайдалану мәселелері және антропогендік шөлдену.

1,2,3,4,5,6,8,17,18

Балқаш маңы-Іле-Алакөл, Маңғыстау-Үстірт, Сырдария маңы.

11 Оңтүстік-Сібір таулары.


Ландшафт түзілудің азоналдықкөрсеткіштері және биіктікбелдеулерінің құрылымы. Табиғаткешендерінің аймақтық жәнежергілікті ерекшеліктері. Табиғиресурстар және оларды игеружағдайлары. Ландшафттардыңантропогендік модификациялары,олардың өзгеруі, динамикасы.Табиғатты тиімді пайдаланумәселелері.

1,2,3,4,5,6

12 Орал физикалық-географиялық елі. Жоңғар-Саур-Тарбағатай физикалық-географиялық елі. Ортаазия физикалық-географиялық елі.


Ортаазия физикалық – географиялықелі. Аймақтың зерттелу тарихы.Тектоникалық және геологиялықерекшеліктері. Орографиясы. Климат және өзен ағысы. Табиғат ресурстарын бағалау жәнеоларды тиімді пайдалану жолдары. Солтүстік – Тянь-Шань жәнеОңтүстік –Батыс –Тянь-Шаньфизикалық – географиялықпровинциясы.

1,2,3,4,5,6

13 Табиғатты зертеудегі геожүйелік-бассейндік көзқарас.


Географиялық жүйелердің уақыттық-кеңістік өлшемдері. Өзен алабыгеожүйелерінің құрылуындағызоналық және азоналдық факторлар.Геожүйелердің өзен алабындағыинтеграциясы және олардың жіктелуі.

1,2,3,4,5,6

14 Геожүйелер сипаттамасы. Карск-Об, Теңіз-Нұра, Каспий-Орал, Каспий-Ембі, Арал-Торғай, Арал-Сырдария, Сарысу-Шу, Талас, СолтүсікБалқаш маңы макрогеожүйелері.


Теңіз – Нұра макрогеожүйесіКаспий- Орал макрогеожүйесі.Каспий – Ембі макрогеожүйесіАрал-Сырдария макрогеожүйесі. Геожүйелердің жалпы физикалық-географиялық сипаттамасы

1,2,3,4,5,6,17,18

15 Қазақстан Респуликасының табиғат жағдайының әр түрлілігінің физикалық-географиялық негіздері.


Қазақстан табиғатын қорғау. Табиғиресурстарын қорғау. Таулыаудандардың экологиялықмәселелері. Рекреациялық аудандар.Ерекше қорғауға алынған табиғинысандар, қорық, қорықша, табиғиескерткіштер т.б. Табиғатты қорғаунегіздері. Павлодар облысыныңэкологиялық мәселелері.

1,2,3,4,5,6,17,18,19

9 СОӨЖ кеңес кестесі (СОӨЖ-сы СӨЖ-ның 25% құрайды)

№ Сабақ түрі дүйсенбі сейсенбі сәрсенбі бейсенбі жұма сенбі1. Дәріс сабақтарының

сұрақтары бойыншакеңес беру

12.3513.25

2. Семинар сабақтарыбойынша кеңес

12.3513.25

3. СӨЖ бойынша кеңес 12.3513.25

4. Тест тапсырмаларыныңсұрақтары бойыншакеңес

12.3513.25

11. Студенттердің білімдерін тексеру кестесіДәріс және тәжірибелік (семинар, зертханалық) сабақтар 0-100 баллмен бағаланады

Пән бойынша тапсырмаларды тапсыру кестесі

№ Жұмыс түрі Тапсырма тақырыбы,мақсаты және мазмұны

Ұсынылғанәдебиет

Орындауұзақтығы

Бақылауформасы

Тапсырууақыты

1 2 3 4 5 6 71 Реферат Қазақстан жерінің

зерттелу тарихы2 жұма 2-ші жұма

2 Картаменжұмыс

Географиялық атауларды (номенклатураны) жатқа айту.

АтласКазахскойСССРАтлас мира

Семестрбойы

семестрбойы

3 Аралықбақылау

Жоспар бойыншаалғашқы 4 тақырып

коллоквиум 8-ші жұма

4 Реферат Қазақстанның физикалық географиялық аудандары

2 жұма 13-шы жұма

5 Аралықбақылау

Жоспар бойынша 5-8тақырыптар

коллоквиум 15-ші жұма

Ескерту: 1. Реферат СӨЖ тапсырмаларында берілген тақырыпқа сай жазылуы тиіс.

12. Студенттердің білімін бағалау критериилері Пәнді оқуту жыл бойы алған білімдері бойынша, тестілеу формасындағы емтиханмен

аяқталады. Бағдарламада берілген барлық тапсырмаларды орындау, емтиханға жіберудің міндеттікритерииі болып табылады.

Әр тапсырма 0-100 баллмен бағаланады.

14. Әдебиеттер тізіміНегізгі1. С.Ә. Әбілмәжінова Жалпы жертану. Алматы 2012 ж.2. Құсайнов С.А. Жалпы геоморфология: оқулық, Алматы: Дәуір, 2012. -365

б.3. Достай Ж.Д. Жалпы гидрология. Алматы: Қарасай, 2011. – 278 б.Қосымша4. Е. Н. Вилесов, А. А. Науменко, Л. К. Веселова, Б. Ж. Аубекерова.

Физическая география Казахстана:учебное пособие. Қазақ ун-тi 20095. Савцова Т.М. Общее землеведение. Москва: Академия, 2011 г.

Documents

СТУДЕНТТЕРГЕ АРНАЛҒАН ПӘННІҢ …Ф СО ПГУ 7.18.4/19 Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі