การจัดการโซ่อุปทานเพื่อสร้างความมั่นคงและยั่งยืนให้ภาคเกษตรและเกษตรกร

การจั�ดการโซ่อุ�ปทานเพื่��อุสร�างความม��นคงและยั่��งยั่�นให้�ก�บภาคการเกษตรและเกษตรกรไทยั่

รศ.สมพร อิ�ศวิ�ลานนท์� สถาบั�นคล�งสมอิงขอิง

ชาติ�

การประชุ�มเสวนาเร��อุง “การพื่�ฒนาร'ปแบบความรวมม�อุภาคเกษตรและอุ�ตสาห้กรรมเคร�อุข่ายั่ PPP&P”

ว�นท)� 9 กรกฎาคม 2557 เวลา 9.00-16.00 น

ณ โรงแรมโนโวเทล กร�งเทพื่ฯ สยั่ามสแควร-

สถาบ�นคล�งสมอุงข่อุงชุาต/

E-mail address: [email protected]

ท์��มาขอิงภาพ:Google.com

http://www.google.co.th/imgres?imgurl=http://www.earthtimes.org/newsimage/food_security_encyclopaedia_6511.jpg&imgrefurl=http://www.earthtimes.org/encyclopaedia/environmental-issues/food-water-security/&usg=__3Am3OHRKgWuo6SLa_X9ZM5cGaLc=&h=510&w=765&sz=79&hl=en&start=15&zoom=1&tbnid=EiAZYCrmKLUIEM:&tbnh=95&tbnw=142&ei=YoPYTqXzAYfprQeo8Pz7DQ&prev=/search%3Fq%3Dfood%2Binsecurity%2Band%2Bstarvation%26um%3D1%26hl%3Den%26sa%3DN%26gbv%3D2%26tbm%3Disch&um=1&itbs=1

1. การผล/ตส/นค�าเกษตรและอุาห้าร: ความตางระห้วาง Mass ก�บ Niche

2

การประชุ�มเสวนา เร��อุง “การพื่�ฒนาร'ปแบบความรวมม�อุภาคเกษตรและอุ�ตสาห้กรรมเคร�อุข่ายั่ PPP&P” ว�นท)� 9 กรกฎาคมณ โรงแรมโนโวเทล กร�งเทพื่ฯ สยั่ามสแควร-


http://www.google.co.th/imgres?imgurl=http://www.rd1677.com/backoffice/PicUpdate/74029.jpg&imgrefurl=http://www.rd1677.com/rd_sarabury/open_sarabury.php%3Fid%3D74029&usg=__HvETSOiM6mCN0Xtax3tDtqg1D90=&h=302&w=400&sz=19&hl=en&start=65&zoom=1&tbnid=bIXTGJLS3ofyyM:&tbnh=94&tbnw=124&ei=vIbYTsnoB4jqrQe11LToDQ&prev=/search%3Fq%3D%25E0%25B8%2599%25E0%25B8%25B2%25E0%25B8%2582%25E0%25B9%2589%25E0%25B8%25B2%25E0%25B8%25A7%25E0%25B8%2581%25E0%25B8%25B1%25E0%25B8%259A%25E0%25B8%2599%25E0%25B9%2589%25E0%25B8%25B3%25E0%25B8%2597%25E0%25B9%2588%25E0%25B8%25A7%25E0%25B8%25A1%26start%3D63%26um%3D1%26hl%3Den%26sa%3DN%26gbv%3D2%26tbm%3Disch&um=1&itbs=1

http://www.google.co.th/imgres?imgurl=http://spo.go.th/web/jml_ddrug/images/stories/food/safety.jpg&imgrefurl=http://spo.go.th/web/jml_ddrug/index.php?option=com_content&view=article&id=16:2010-10-06-03-23-51&catid=2:2010-03-19-04-32-07&usg=__Drc_cV8hBTMTFaieEAiUVaF9z6o=&h=1032&w=913&sz=60&hl=en&start=15&zoom=1&tbnid=0sPpllIO4VKJCM:&tbnh=150&tbnw=133&ei=A4rVTpLgF83MrQfjt62jDg&prev=/search?q=food+safety&um=1&hl=en&sa=N&gbv=2&tbm=isch&um=1&itbs=1

http://www.google.co.th/imgres?imgurl=http://thevividedge.com/wp-content/uploads/2010/03/green-products-canada-2.jpg&imgrefurl=http://thevividedge.com/green-products-canada/&usg=__i4BZsC_9pK7FT-k5re9ZSMQop9k=&h=400&w=320&sz=25&hl=en&start=6&zoom=1&tbnid=pcTSKg5nnk_mxM:&tbnh=124&tbnw=99&ei=XIrVTpWGFJHQrQf3-pyzDg&prev=/search?q=green+product&um=1&hl=en&sa=N&gbv=2&tbm=isch&um=1&itbs=1

1.1 การผล/ตและเส�นทางการกระจัายั่ผลผล/ตส/นค�าเกษตรและอุาห้ารในระบบ Mass production

3

ท์ร�พยากรการผล�ติ สภาพแวิดล�อิมและระด�บัขอิงเท์คโนโลย�


1.2 บนเส�นทางเกษตรกรรมยั่��งยั่�นข่อุงส�งคม: การผล/ตแบบ Niche

4

ด�น น#$า อิากาศbiodiversity

เกษตรกรรมยั่��งยั่�น

ค%ณภาพช�วิ�ติท์��ด�ขอิงเกษติรกร

ประส/ทธิ/ภาพื่ ความเป2นธิรรม

การผสมผสานการ

ผล�ติพ(ช และส�ติวิ�



1.3 วงส�มพื่�นธิ-ในห้วงโซ่อุาห้ารปลอุดภ�ยั่

Niche ProductionSystem

Ma

ss

Pro

du

ctio

n

Sy

ste

m

1.4 ม/ต/เชุ/งค�ณคาข่อุงการผล/ตแบบ Niche เม��อุเท)ยั่บก�บ Mass

อิงค�ประกอิบัขอิง mass productionprofit driven marketingค#าน*งถ*งควิามเป+นม�ติรก�บัส��งแวิดล�อิมติ#�าให้�ควิามส#าค�ญก�บั exchange value

อิงค�ประกอิบัขอิง Niche productionEthical driven marketingค#าน*งถ*ง sustainability and inclusive growth ในระด�บัส/ง ให้�ควิามส#าค�ญก�บั use value ไปพร�อิมๆก�บั exchange value


Fair trade&

Social enterpriseCSR

Business with ethic and fair

share including trust

Business

as usu

al

2. การจั�ดการห้วงโซ่อุ�ปทานส/นค�าเกษตรและอุาห้าร

7

ท์��มาขอิงภาพ:Google.com

การประชุ�มเสวนา เร��อุง “การพื่�ฒนาร'ปแบบความรวมม�อุภาคเกษตรและอุ�ตสาห้กรรมเคร�อุข่ายั่ PPP&P” ว�นท)� 9 กรกฎาคมณ โรงแรมโนโวเทล กร�งเทพื่ฯ สยั่ามสแควร-


http://www.google.co.th/imgres?imgurl=http://www.rd1677.com/backoffice/PicUpdate/74029.jpg&imgrefurl=http://www.rd1677.com/rd_sarabury/open_sarabury.php%3Fid%3D74029&usg=__HvETSOiM6mCN0Xtax3tDtqg1D90=&h=302&w=400&sz=19&hl=en&start=65&zoom=1&tbnid=bIXTGJLS3ofyyM:&tbnh=94&tbnw=124&ei=vIbYTsnoB4jqrQe11LToDQ&prev=/search%3Fq%3D%25E0%25B8%2599%25E0%25B8%25B2%25E0%25B8%2582%25E0%25B9%2589%25E0%25B8%25B2%25E0%25B8%25A7%25E0%25B8%2581%25E0%25B8%25B1%25E0%25B8%259A%25E0%25B8%2599%25E0%25B9%2589%25E0%25B8%25B3%25E0%25B8%2597%25E0%25B9%2588%25E0%25B8%25A7%25E0%25B8%25A1%26start%3D63%26um%3D1%26hl%3Den%26sa%3DN%26gbv%3D2%26tbm%3Disch&um=1&itbs=1

Production System

Distribution and

2.1 Hypothetical Value Food Chain of Agricultural commodity

Processing System

Marketing System

Consumption System

Source: Modified from Boonjit Titapiwatanakun KU 2 Dec. 2003

Public/Government

Private/entrepreneur


2.2 ร'ปแบบการจั�ดการห้วงโซ่อุ�ปทานการผล/ตส/นค�าเกษตร

(1) เกษตรพื่�นธิะส�ญญาร'ปแบบตางๆ (Contract Farming)


เกษติรพ�นธะส�ญญาเป+นระบับัธ%รก�จเกษติรท์��ผ/�ประกอิบัการแปรร/ป ส4งอิอิก ห้ร(อิห้�างร�านค�าสม�ยให้ม4 ใช�ในการจ�ดห้าอิ%ปท์านผลผล�ติจากเกษติรกรแติ4ละราย ท์�$งน�$ในการจ�ดห้าอิ%ปท์านผลผล�ติจะม�การติกลงวิางแผนก�นล4วิงห้น�าระห้วิ4างก�นผ4านท์างพ�นธะส�ญญาร/ปแบับัขอิงเกษติรพ�นธะส�ญญาอิาจจ�ดกล%4มได�เป+น 2 ล�กษณะ: พ�นธะส�ญญาเพ(�อิการติลาดขอิงส�นค�า เช4น การระบั%ถ*งข�อิติกลงท์��จะร�บัซื้($อิในอินาคติ ติามค%ณภาพ เวิลา และราคาท์��ติกลงก�น พ�นธะส�ญญาเพ(�อิการผล�ติส�นค�า เช4น ระบั%ถ*งพ(ชท์��จะผล�ติ วิ�ธ�การผล�ติ ค%ณภาพ และมาติรฐานขอิงส�นค�า โดยผ4านการจ�ดการป7จจ�ยและเท์คโนโลย�ให้�ก�บัผ/�ผล�ติ ส�ญญาส�นเช(�อิป7จจ�ยการผล�ติ เช4นการเล�$ยงปลา เกษติรกรเป+นเจ�าขอิงท์��ด�นและกระช�งเล�$ยงปลา ผ/�ประกอิบัการให้�ส�นเช(�อิในร/ปพ�นธ%�ปลา อิาห้ารปลา (Baumann 2000)

(2)Farmer Organizations อุ5านวยั่ความสะดวกและประสานการผล/ตต�นน56าส'ปลายั่น56าเพื่��อุสร�าง Supply Chain

การจั�ดการการผล/ตและการตลาดภายั่ใต�ระบบสห้กรณ-

การจ�ดการการผล�ติและการติลาดภายใติ�การสน�บัสน%นขอิงม/ลน�ธ�และอิงค�กรท์��ไม4แสวิงห้าก#าไรห้ร(อิช%มชน

เกษติรกรเป+นเจ�าขอิงป7จจ�ยการผล�ติและเป+นสมาช�กสห้กรณ�การเกษติร ในขณะเด�ยวิก�นได�ร�บัการสน�บัสน%นส�นเช(�อิจากสห้กรณ� เม(�อิได�ผลผล�ติเกษติรกรสามารถน#ามาจ#าห้น4ายให้�ก�บัสห้กรณ� โดยสห้กรณ�เป+นผ/�รวิบัรวิมผลผล�ติเพ(�อิส4งติ4อิไปย�งผ/�แปรรร/ปห้ร(อิผ/�ประกอิบัการปลายน#$า เช4น ข�าวิ ผลไม�บัางชน�ด เป+นติ�น

เกษติรกรรวิมติ�วิก�นเป+นกล%4มภายในช%มชน โดยม�ม/ลน�ธ�และ NGOs ให้�การสน�บัสน%นด�านการผล�ติและการติลาดส�นค�าเกษติร

2.2 ร'ปแบบการจั�ดการห้วงโซ่อุ�ปทานการผล/ตส/นค�าเกษตร(ตอุ)


(3)Public-Private Partnership เพื่��อุสร�างห้วงโซ่ค�ณคาจัากต�นน56าส'ปลายั่น56า

การจั�ดการการผล/ตและการตลาดภายั่ใต� Social Enterprise

การจ�ดการการผล�ติและการติลาดภายใติ�ระบับั Fairtrade

เกษติรกรเป+นผ/�ผล�ติและเป+นสมาช�กขอิงสถาบั�นเกษติรกร โดยม�ภาคร�ฐท์#าห้น�าท์��ในการวิางแผนการผล�ติและการถ4ายท์อิดเท์คโนโลย� ขณะเด�ยวิก�นได�ร�บัการสน�บัสน%นส�นเช(�อิและห้ร(อิป7จจ�ยการผล�ติจากอิงค�กรการก%ศลท์��เข�ามาท์#าห้น�าท์��ในด�านการจ�ดการด�านการติลาดติลาดขอิงส�นค�า

เกษติรกรเป+นสมาช�กขอิงเคร(อิข4ายท์��รวิมติ�วิก�นเป+นกล%4มภายในช%มชน เช4น สมาคมเกษติรกรก�าวิห้น�าซื้*�งสมาช�กเป+นกล%4มเกษติรกรปล/กข�าวิห้อิมมะล�อิ�นท์ร�ย� โดยสมาคมด�งกล4าวิได�ร�บัการสน�บัสน%นจากอิงค�กร Fair Trade Original เป+นการให้�ผ/�ผล�ติเน�นควิามปลอิดภ�ยให้�ก�บัผ/�บัร�โภคและผ/�บัร�โภคย�นด�ท์��จะจ4ายในราคาท์��เป+นธรรมก�บัท์%กฝ่9าย

2.2 ร'ปแบบการจั�ดการห้วงโซ่อุ�ปทานการผล/ตส/นค�าเกษตร(ตอุ)


2.3 PPP – Roles of Public and Private Sector

12

Public/Government Enterprises

สน�บสน�น R&Dสน�บสน�นเกษตรกร:-สน�บัสน%น infrastructure in specialized zones-สน�บัสน%นการพ�ฒนาอิงค�กร/สถาบั�นเกษติรกร-สน�บัสน%น extension servicesสน�บสน�น enterprises:-สน�บัสน%นให้�เข�าถ*งส�นเช(�อิในอิ�ติราดอิกเบั�$ยท์��เห้มาะสม-การยกเวิ�นภาษ�การลดภาษ;-สน�บัสน%นการเข�าถ*งติลาด

สน�บสน�นป7จัจั�ยั่การผล/ตให้�ก�บเกษตรกร:-จ�ดส�นเช(�อิให้�ก�บัเกษติรกร -Technology transfer and extension services to farmers

สน�บสน�นให้�เกษตรกรเข่�าถ8งตลาด:-Support post-harvest services (drying, storage, milling)-Procurement, sale and export


ศู'นยั่-รวบรวมและค�ดบรรจั�แมเห้)ยั่ะ

เกษตรกรเกษตรกรเกษตรกรเกษตรกร

เกษตรกรเกษตรกร

ศ/นย�พ�ฒนา ศ/นย�พ�ฒนา ศ/นย�พ�ฒนา ศ/นย�พ�ฒนา ศ/นย�พ�ฒนา ศ/นย�พ�ฒนา

2.4 ร'ปแบบข่อุง Social Enterprise: การกระจัายั่ส/นค�าพื่�ชุผ�กข่อุงโครงการห้ลวง

การตลาดม'ลธิ/น/โครงการห้ลวง

ร�านดอุยั่ค5า ร�านซ่�ปเปอุร-มาร-เก:ตร�านอุาห้ารโรงแรมล'กค�า Carter

Public

R&Dส4งเสร�มการเกษติรโครงสร�างพ($นฐาน

Private/อิงค�กรไม4แสวิงก#าไร

ให้�บัร�การห้ล�งเก<บัเก��ยวิติลาดส�นเช(�อิ ป7จจ�ยการผล�ติprocurement

อิาห้ารปลอิดภ�ยส#าห้ร�บัผ/�บัร�โภค

ชุาวนา สมาชุ/ก

2.5 ผ'กโยั่งความส�มพื่�นธิ-จัากผ'�ผล/ตส'ผ'�บร/โภคโดยั่สร�างระบบการค�าท)�เป2นธิรรม

ท์��มา: ด�ดแปลงจาก ส%ร�ยะ ชนะช�ย 2557

Good and quality production system

Ethical marketing system

2.6 ร'ปแบบข่อุง Rice Value Chain Development in Vietnam

Business

Cooperatives

Contributing land & capital

Extension service, credit

Source:Dang Kim Son, 2014:

15

ราคาข่�าวเปล�อุก15 บาทตอุกก.

ราคาข่�าวสาร35 บาทตอุกก..นาเคม) ข่�าวห้อุมมะล/

ข่�าวข่าว 20 บาท/กก.

ข่�าวม)กล/�นห้อุม35บาท/กก.

ข่�าวห้อุมมะล/น/ลม)โภชุนาการ> 80 บาท/กก.

การเปล)�ยั่นจัากนาเคม)ไปส'นาอุ/นทร)ยั่-ก:จัะม)ม'ลคาตอุห้นวยั่ส'งข่86น2.7 ปร�บส/นค�าจัากกระบวนการผล/ตต�นน56าส'ตลาดปลายั่น56าเพื่��อุสร�างม'ลคา

ท์��มา: ด�ดแปลงจาก Apichart Vannvichit

ราคาข่�าวเปล�อุก25 บาทตอุกก.

ราคาข่�าวสาร50 บาทตอุกก..นาอุ/นทร)ยั่- ข่�าวห้อุมมะล/ เคร��อุงส5าอุางค-/spa

6 , 500 บาทตอุกก.


การเกษติรไท์ย

การเกษติรนานาชาติ�การเกษติรอิาเซื้�ยน

2.8 เกษตรกรและชุ�มชุนต�อุงร�บร'�ถ8งความจั5าเป2นข่อุงมาตรฐานข่อุงส/นค�าในยั่�คการค�าเสร)

17การก�าวิส/4ย%คการค�าเสร�ควิามก�าวิห้น�าขอิงเท์คโนโลย�และนวิ�ติกรรม

มาติรฐานส�นค�าเกษติรและอิาห้าร เช4นข�าวิห้อิมมะล�มาติรฐานระบับั (เช4น GAP, Organic Thailand, GMP เป+นติ�น)มาติรฐานช%มชนมาติรฐานท์��วิไปSPS/QIE/CODEX/ IPPC

มาติรฐาน IFOAM, USDA ORGANIC มาติรฐานท์��วิไปSPS/QIE/CODEX/ IPPC

การเข�าส/4 Word Free Trade Economy ติามบัร�บัท์ขอิงอิงค�การการค�าโลก

ม�ติ�เวิลา


http://www.google.co.th/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&docid=xJROnB1IqIo-yM&tbnid=dYqDASJiymEfiM:&ved=0CAUQjRw&url=http%3A%2F%2Fwww.naturalcosmeticnews.com%2Forganic-label%2Fnatural-organic-cosmetic-standards-buildup-continues%2F&ei=8B6wU_eGOcyB8gWx9oDAAw&bvm=bv.69837884,d.dGc&psig=AFQjCNESIixWbYwHUvqCbnsmMAHonMjOsw&ust=1404137514808386

https://www.google.co.th/imgres?imgurl=http%3A%2F%2Fwww.dit.go.th%2Fuploads%2FZZ846_Picture1.jpg&imgrefurl=http%3A%2F%2Fwww.dit.go.th%2Fcontentdetail.asp%3FTypeID%3D11%26catid%3D105%26id%3D94&docid=QD0NA2hyhomixM&tbnid=eyUB50EHTGJ2pM&w=186&h=188&ei=4SKwU9raMoz48QXy5oDwAw&ved=0CAMQxiAwAQ&iact=c

http://www.google.co.th/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&docid=lZwkH5IMNdgXVM&tbnid=Oo9bTLXYYMG12M:&ved=0CAUQjRw&url=http%3A%2F%2Fjokky2012.blogspot.com%2F2013%2F05%2Flogo_2178.html&ei=BSOwU4HvPMyF8gWo74GgAw&bvm=bv.69837884,d.dGc&psig=AFQjCNGRkxKlsZtuBjy0vQEyoPSOmUDWVA&ust=1404138579583459

http://stcorganic.files.wordpress.com/2013/04/e0b980e0b881e0b8a3e0b897e0b8aee0b8b2e0b980e0b8a7e0b8aae0b895e0b98ce0b882e0b989e0b8b2e0b8a7e0b881e0b8a5e0b989e0b8ade0b887e0b8abe0b8ad.jpg

University engagement เต/มเต:มชุอุงวางการผล/ตการจั�ดการและงานว/จั�ยั่

โดยั่มห้าว/ทยั่าล�ยั่ในพื่�6นท)�ห้ร�อุสถาบ�นว/ชุาการในพื่�6นท)�

นาเกษตรอุ/นทร)ยั่-

ตลาดข่�าวเพื่��อุส�ข่ภาพื่ 1. พื่�นธิ�-ข่�าวจั5าเพื่าะ

2.9 ความส5าเร:จัข่86นอุยั่'ก�บความพื่ร�อุมเพื่ร)ยั่งข่อุงเกษตรกร ชุ�มชุน เอุกชุน ภาคร�ฐ ภาคว/ชุาการ และ

2 . โรงส)ชุ�มชุนข่นาดกลาง 3 . ผล/ตภ�ณฑ์-ท)�โดดเดน

4 . Social enterprise

ท์�มา: ด�ดแปลงจาก อิภ�ชาติ� วิรรณวิ�จ�ติร 2557


Business engagement เต/มเต:มชุอุงวางการจั�ดการทางการตลาด การสร�างม'ลคา

เพื่/�มเพื่��อุการกระจัายั่ส/นค�าตอุผ'�บร/โภค

Community engagement

ขอิบัค%ณ

Q&A

Documents

การจัดการโซ่อุปทานเพื่อสร้างความมั่นคงและยั่งยืนให้ภาคเกษตรและเกษตรกร