Бұл мереке адамдардың бойы-на сенімнің, үміттің жəне сүйіс -пен ші ліктің сəулесін дарытып, дəс түр лі рухани-адамгершілік құн ды лық тардың айналасына бірік тіруде.

Рождество діндарлардың

жү рек терін ерекше қуанышқа, бақыт қа жəне таза пейілге кенел-теді. Бұл өзара түсіністік пен мейі рім ділік тің, жақын жандарға қамқор лық тың жəне көмекке зəру адам дарға шынайы көңіл бөлудің уақыты.

Барлық конфессиялар өкіл-дерімен бірге православие христи-андары қазақстандық қоғамдағы конфессияаралық келісімді, тұрақтылық пен бірлікті нығайтуға елеулі үлес қосуда.

Ж а р қ ы н Р о ж д е с т в о м е -рекесінде шын жүрегімнен бар-шаңызға зор денсаулық, ба-қыт, молшылық жəне игілік тілеймін, делінген Елбасының құттықтауында.

Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Еліміздің пра-вославие христиандарын жəне барша қазақстандықтарды Рождество мейрамымен құттықтады, деп хабарлады Мемлекет басшысының баспасөз қызметі.

№3 (28731)7 ҚАҢТАРБЕЙСЕНБІ2016 ЖЫЛ

Ќўрметті отандастар!

ҰЛТ ЖОСПАРЫ – ҚАЗАҚСТАНДЫҚ АРМАНҒА БАСТАЙТЫН ЖОЛ

2016 жылдың 1 қаңтарынан 5 институттық реформаны жүзеге асыру бойынша 100 нақты қадам Ұлт Жоспарын орындаудың практикалық кезеңі басталады

БІЗДІҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ АРМАНЫМЫЗ – ХХІ ғасырда

көшбасшы отыз ұлттың бірі болуға қол жеткізуімізге жол ашады

мемлекетті, экономика мен қоғамды дамыту үшін

қағидатты жаңа құқықтық орта қалыптастыратын 59 заң күшіне енді

ел тарихында ұлттық заңнамаға бұрын-соңды

болмаған ауқымда өзгерістер енгізілді

н а қ т ық а д а м

н а қ т ық а д а м

н а қ т ық а д а м

ЖАҢА ҚАЗАҚСТАНДЫҚ АРМАН

5 институттық реформаны жүзеге асыру бойынша 100 нақты қадам Ұлт Жоспары

2015 жылдың бірнеше айының ішінде ғана

Бес институттық реформаның баста-луын заңнамалық

және ұйымдастыру тұрғысынан қамтамасыз

ету бойынша орасан зор жұмыс атқарылды Қазақстанды, оның экономикасын, мемле-

кет пен қоғамды өзгертетін тарихи міндеттер

кешенін шешуге күретамырлы жол салады

бұл жұмыс Мемлекет

басшысының Жарлығы бойынша құрылған

Жаңғыртулар жөніндегі ұлттық комиссияның

басшылығымен жүргізілді

Мемлекет бас шы -сы ның кез десулері мен

кеңестері шеңберінде Қазақ-станды тереңінен жаңғырту бой-

ынша жүргізілген жұмыстарға халықаралық сарапшылар, сая-

сат танушылар, бизнес пен қаржы ұйымдарының жетек ші лері, өзге елдердің мемлекет және үкімет

басшылары та ра пынан кең көлемді қолдау көрсетілді

әлеуметтік сауалдамалар Бес

реформа Ұлт Жоспарына тұрақты жоғары қолдау бар

екенін көрсетіп отыр

қазақстандықтар реформалардың

уақтылы және көкейкесті екенін

бірауыздан айтады

елді дамыту үшін жаңа лайықты жағдайлар жасап,

экономикалық өсім мен барлық қазақстандықтардың өмірін

ЭЫДҰ стандарттарына сәйкес келетін деңгейде қалыптастыру

Қазақстан серпіндірек, лайықтырақ, сенімдірек және дәулеттірек болады

халықтың басым бөлігінің экономикалық және азаматтық белсенділіктерін арттыруға қуатты серпін береді

Қазақстан қазақстандық арманға секіріс жасап,

мақсатына

ғасырдыңортасында

жетеді

Ұлт Жоспарын

орындау бойынша практикалық жұмыстар жаңа мүмкіндіктер мен

әлемдік дамудағы ықтимал тәуекелдерді есепке ала оты-

рып, өзгермелі жаһандық жағдайларға толық сәйкес

түзіліп жатқанын көру маңызды

біз оларды

экономикалық өсімнің сенімді қарқынын қалпына келтіру мен бүкіл халыққа

берік әлеуметтік кепілдіктерді қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттің дағдарысқа қарсы

кең ауқымды шараларының басты құрамдасы ретінде

қарастырамыз

Бес институттық реформа Қазақстан

экономикасы жаһандық экономикалық

қиындықтардың күшті ықпалын сезініп

отырған қазіргі кезеңде ерекше маңызды

қазірдің өзінде барлық қажетті заңдар

қабылданды және заңдық күшіне енді

Қазақстанның дамудың жоғары әлемдік стандартта-рына қол жеткізуіне ықпал ететін жаңа қазақстандық

заңнамалар қазірдің өзінде жұмыс істей

бастады

Бес реформаның әрқайсысы бойынша іс-қимылдың жол кар-

тасы жасалған

ќоєамды одан əрі топтастыру

əлемніѕ еѕ дамыєан 30 елініѕ ќатарына ену жґніндегі ќазаќстандыќ арманєа ќол жеткізу

біртектілік пен біртўтастыќты ныєайтуєа жəне дамытуєа

мемлекеттіѕ даєдарысќа ќарсы кїш-жігерініѕ табыстылыєына

ќазаќстандыќтардыѕ еѕбек белсенділігініѕ ґсуіне

МЕМЛЕКЕТ БАСШЫСЫНЫЅ «ЎЛТ ЖОСПАРЫ – ЌАЗАЌСТАНДЫЌ АРМАНЄА БАСТАЙТЫН ЖОЛ» АТТЫ МАЌАЛАСЫ САРАПТАМАЛЫЌ ЖЕДЕЛ-САУАЛНАМА

Мемлекет басшысы Н.Ə.Назарбаевтыѕ «Ўлт Жоспары – ќазаќстандыќ арманєа бастайтын жол» атты маќаласы туралы сарапшылар арасындаєы ќўлаќдарлыќ деѕгейі

сарапшылар Елбасы Н.Ə.Назарбаевтыѕ Бес институттыќ реформа шеѕберіндегі Ўлт Жоспарын жїзеге асырудыѕ іс жїзіндегі сатысын тїсіндіруін кґкейкесті жəне уаќытылы деп есептейді

сарапшылар «10 наќты ќадам – Ўлт Жоспарын» жїзеге асырудыѕ алєашќы ќорытындылары ќазаќстандыќ ќоєам ґмірініѕ барлыќ саласын одан əрі жаѕєырту їшін берік негіз ќалайды деп есептейді сўрау салынєан сарапшылар Ўлт Жоспары шеѕберінде жоспарланєан 59 заѕныѕ 2016 жылы кїшіне енуі Їкімет пен Парламент ќызметініѕ жоєары тиімділігін айєаќтайды деп есептейді

сўрау салынєандар «10 наќты ќадам – Ўлт Жоспарын» іс жїзінде жїзеге асырудыѕ ќарќынына ќанаєаттанєандыќ білдіреді

96,0%

97,5%

94,6%

95,0%

95,6%

Сўрау салынєан сарапшылардыѕ кґпшілігі Ўлт Жоспары шеѕберінде 10 ќадамды іс жїзінде жїзеге асырудыѕ осындай ќарќынын саќтау тґмендегілерге жаєдай жасайды деп есептейді:

95,6%

96,0%

98,0%

95,0%

94,7%Жедел-сауалнаманы Ќазіргі заманєы даму институты 2016 жылдыѕ 6 ќаѕтарында жїргізді. Телефондыќ сўхбат тїрінде саясаттанушылар, єалымдар БАЌ, ЇЕЎ басшылары арасынан75 сарапшыєа сўрау салынды

Рождество мерекесімен ќўттыќтады

Қазақстан халқы Ассам -блеясы еліміз дің правосла-вие азамат тары мен бар-ша қазақстандықтарды Рож дество мерекесімен құттықтайды!

Осы мереке күндері біздің рухани қасиет-теріміз жəне гу манизмнің салтанат құруы мен жарқын болашаққа жетуімізге байланысты ниеттеріміз барынша айқын көрініс табады.

Рождество мейірімділік пен жақсылықты, сүйіспеншілік пен жанашырлықты насихатта-уына байланысты халқымыздың рухани өмірі мен дəстүрінің ажырағысыз бөлігіне айнал -ды. Бұл құндылықтар Қазақстанның барша

азамат тарының басын біріктіріп, қалып тас-қан достық пен өзара құрмет дəстүр лері біздің мақтанышымыз бен байлығымыз болып отыр.

Біздің Тəуелсіздігіміз бен Мемлекет басшы-сы Н.Ə.Назар баевтың саясаты біздің еліміз – Қазақстан Республикасындағы барша конфес-сия лар мен этностық топтар арасында та ту-лық пен келісімнің сақталуына игі ықпал етеді.

Қымбатты қазақстандықтар! Осы мереке күні сіздерге зор денсаулық, мол табыс, мықты рух пен береке-бірлік тілейміз. Мереке əрбір үйге, əр отбасына шуағын шашып, қуаныш пен игілік əкелсін!

Қазақстан халқы Ассамблеясының кеңесі.

Қазақстан Таяу Шығыстағы бо-лып жатқан үдерістерді жіті назар-да ұстап жəне алаңдаушылықпен бақылауда.

Əлемдік қауымдастықтың жа-уапты мүшесі ретінде Қазақстан өңірдегі қауіпсіздік пен тұрақты -лыққа қатер төнген кезде жəне тер-роризмге қарсы жаһандық күресті ұлғайту қажеттігі жағдайында Сауд Арабиясы Корольдігі мен Иран Ислам Республикасының арасындағы қарым-қатынастардың

шиеленісе түсуіне алаңдаушылық білдіреді.

Біз осы өңірдегі бізге достық қатынастағы бауырлас мемлекет-тер – Сауд Арабиясы жəне Иран-ның басшылығын, сондай-ақ, басқа да мемлекеттерді конфес сияаралық шиеленістің əрі қарай өршіп кетпеуі үшін, келі сімді қамтамасыз ету мен дипло матиялық қатынастарды қайта қал пына келтіру үшін сая-си үнқатысу орнатуға жəне елдер арасында келіссөздер жүргізуге

шақырамыз. Біз барлық тартыл-ған тараптарды қауіпті деңгейден өтпеуге үндейміз.

Шетелдік дипломатиялық өкіл діктерге шабуыл жасауға жол берілмеуі тиіс, ал аккредит-теу елдері, Вена конвенциясына сəйкес, олардың қауіпсіздігін қам-тамасыз етуге міндетті.

Осыған орай, Қазақстан қалып-тасқан ахуалды шешудің бір ғана дұрыс жолы ретінде саяси шешім мен үнқатысуды жақтайды.

2016 жылғы 6 қаңтарда Корея Халық-Демократиялық Респуб -ликасы сутегі бомбасының сəтті сынағын өткізгені туралы мəлім -деді. Осыған орай, Қазақстан БҰҰ Қауіп сіздік Кеңесінің 1718 (2006), 1874 (2009), 2087 (2013) жəне 2094 (2013) резолюцияларын бұза отырып, КХДР-дың осындай əрекеті нің жөнсіздігі жəне үзілді-кесілді айыптайтыны туралы мəлімдейді.

Ядролық сынаққа жалпыға бір-дей тыйым салу туралы шарт тың (ЯСЖТШ) XIV бабына сəйкес, Жа пониямен бірге 9-шы Конфе-рен циясының теңтөрағасы болып сана латын, Қазақстан КХДР бас -шы лығының бұл iс-əрекеттері ядролық қарусыздану, ядролық

қаруды таратпау режімін жəне жаһандық қауіпсіздікті нығай ту бойынша халықаралық қоғамдас -тықтың күш-жігеріне елеулі залал келтіреді деп есептейді, ЯСЖТШ-ның күшіне енуін қамтамасыз ету жөнінде əлем елдерінің басым көпшілігінің ұмтылысын жоққа шығарады.

Қазақстан ядролық қарудың қасіретін бастан өткерген, өз еркі мен ядролық арсеналдар-дан бас тартқан жəне 29 тамыз-ды Ядролық сынақтарға қарсы іс-қимыл халықаралық күні деп жариялаған БҰҰ Бас Ассамблеясы қаулысының қабылдануына баста-ма білдірген ел ретінде əлемдегі ядролық сынақтарға толық тыйым салынуын қолдайды жəне Қытай,

Ресей, АҚШ, Корея Республикасы мен Жапонияның қатысуымен алтыжақты форматтағы ядролық проблема бойынша келіссөздерді дереу қайта бастауға шақырады.

Қауіпсіздіктің жəне тұрақты дамудың кепілі ядролық ар-сенал емес, кеңейтілген өзара тиімді ынтымақтастық, барлық мемлекетаралық қатынастардағы проблемаларды бейбіт келіссөздер арқылы шешу қажет деп сенеміз. Əлемді ядролық қарудан тазарту жаһандық қауіпсіздік кепілі болып табылады, біздің еліміз жəне ХХІ ғасырда адамзаттың басты мақсаты – ядролық қарусыз əлемді құруға шақырған Президент Нұрсұлтан Назарбаев ядролық қарудан бас тартуға үндейді.

Бір єана дўрыс жол бар. Ол – мəміле Ќазаќстан Республикасы Сыртќы істер министрлігініѕ Таяу Шыєыстаєы ахуалєа байланысты тїсіндірмесі

Ќазаќстан Республикасы Сыртќы істер министрлігініѕКХДР-да жасалуы мəлім етілген ядролыќ сынаќќа ќатысты мəлімдемесі

Бїгінгі нґмірде:

2016 жылєа инвестиция салу стратегиялары

8-бетКґш-керуенге енді кедергі жоќ

9-бетЌайым-ќиямет

10-бет«Шындыќ – аманат, жалєан – ќиянат...»

12-бет

Кеше Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың «Ұлт Жоспары – қазақстандық арманға бастайтын жол» деген тақырыппен бағдарламалық мақаласы жарық көрген бо-латын. Бұған себеп, үстіміздегі жылдың 1 қаңтарынан «5 институттық реформаны жүзеге асыру бойынша 100 нақты қадам» – Ұлт Жоспарын орындаудың практикалық кезеңі басталған еді.Шын мəнінде, бізге тарихымызда бұрын-соңды болмаған ауқымдағы ұлттық заңнамаға өзгерістерді бағамдаудың маңызы зор екені белгілі. Оның үстіне, олар бізді қазақстандық арманымыз – осы ғасырдың ортасына қарай əлемдегі аса дамыған 30 елдің қатарына қосылу арманымызға жетелейтіні анық. Сондықтан, газет жарық көрісімен қазақстандықтар Елбасының елдігіміздің ертеңіне ерекше бағдар беретін мақаласымен тек танысып қана қоймай, өздерінің жүрек түкпірлерінен шыққан лебіздерін де білдіруге асыққан болатын.

Газетіміздің 2-7 беттерінде солардың бірқатарын жариялап отырмыз.

ЎЛЫ ДАЛА ЕЛІ – ЎЛЫ АРМАН ЖОЛЫНДАОтандастарымыз Елбасы Н.Назарбаевтыѕ «Ўлт Жоспары – ќазаќстандыќ арманєа бастайтын жол» атты жаѕа еѕбегін ќызу ќолдауда

7 қаңтар 2016 жылwww.egemen.kz2

ЎЛЫ ДАЛА ЕЛІ – ЎЛЫ Отандастарымыз Елбасы Н.Назарбаевтыѕ «Ўлт Жоспары – ќазаќстандыќ

МЕМЛЕКЕТТІ КӘСІБИЛЕНДІРУ

ҚАЗАҚСТАНДЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ДАМУЫНДАҒЫ ЖАҢА КЕЗЕҢ

мемлекеттік қызметтің реформасын біз алғашқы заңнамалық акт – Президенттің «Қазақстан

Республикасындағы мемлекеттік қызмет туралы» заң күші бар Жарлығы қабылдануының 20 жылдығы тұсында

жүзеге асыра бастауымыздың нышандық мәні бар

1995 жылдың желтоқсанында бұл құжат тек Қазақстан үшін ғана

емес, сондай-ақ, бүкіл ТМД кеңістігі үшін инновация

болды

Қазақстан барлық посткеңестік елдердің ішінде алғаш болып

мемлекеттік қызметшілердің жаңа кадрлық корпусын конкурс және меритокра-тия қағидаттары арқылы

қалыптастыруға кірісті

Мем

леке

т ба

сшы

сыны

ң Ж

арлы

ғым

ен

Мемлекеттік қызмет істері жөніндегі министрлік, оның құрылымында – Жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың ұлттық бюросы құрылды

мемлекеттік қызмет жүйесі жаңғыртылды

жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жүйесі жаңғыртылды

жемқорлық көріністерінің алдын алуға бағдарланған

жемқорлыққа күрес дәйектірек және жүйелірек сипат алатын болады

әкімшілік мемлекеттік қызметшінің мансабы оның біліктілігі және

жинақтаған тәжірибесі есепке алына отырып

құралады

мансаптық сатының әр

баспалдағында ол өзінің кәсіби жарамдылығын

дәлелдеп отыруға тиіс болады

мемлекеттік қызмет -ке орналасу тек кешенді іріктеу

мен жұмысты тек төменгі лауазым-

дардан бастаудың нәтижелері бойынша

мүмкін болады

жекелеген мемлекет-тік қызметшілер ро-тацияларының мүм-

кіндігі көлбеуінен және тігінен оларды

қыз меттік баспанамен қам тамасыз ете оты-рып қарастырылған

жұмыс тәжірибесі мемлекеттік

қызметшінің мансаптық ілгерілеуінің басты

шарты болады және мұнда да тек конкурстық негізде жүзеге асырылады

мемлекеттік қызметке ашық конкурс арқылы және

Кадр саясаты жөніндегі ұлттық комиссияның шешімі

бойынша келісімшарттық негізде мемлекеттік емес

сектордағы басқарушылар қатарынан азаматтар және

шетелдік менеджерлер тартыла алады

халықаралық

стандарттарға

негізделген

2016 жылдың 1 қаңтарынан күшіне енді

Жаңа жемқорлыққа қарсы заңнамамен бір мезгілде және

өзара байланыста қабылданды

мемлекеттік қызметтің жаңартылған

моделінің негізгі шеңберлерін және

мемлекетті басқарудың барлық

жүйесінің тиімділігін күшейту бойын-

ша одан арғы іс-қимылдардың рет-

тәртібін айқындайды

«Мемлекеттік қызмет туралы» жаңа Заң

Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ,«Егемен Қазақстан».

Алдымен сөз алған Қазақстан Р е с п у б л и к а с ы П р е з и д е н т і жанындағы Мемле кеттік басқару академиясының Этнос аралық

қарым-қатынастарды зерт -теу орталы ғының жетекшісі, Қазақстан халқы Ассам блея сының Ғылыми-сарапшылық кеңесі төр-ағасының орынбасары, социо-логия ғылым дарының докто-ры Айгүл Сəдуақасова Елбасы

өз мақаласында Ұлт Жоспарын орындаудың практикалық кезеңі басталғандығын көрсеткендігіне ерекше назар аудартты. Соның ішінде бес институттық рефор-маның ең негізгісі – бірлігі жарасқан ұлтымыздың негізі мен бірегейлігін қалыптастыру. «Ұлттың бірлігін нығайтудағы қандай іс-əрекеттерді жəне қандай жоспарларымыз бар екенін атап өтті. Қазақстан биылғы жылы өз тəуелсіздігінің жиырма бес

жылдығына аяқ басты. Осы жылдар ішінде жүзден астам ұлттар мен ұлыстар мекенде-ген кең-байтақ Қазақстан өзінің ғасырлар бойы жинақтап келе жатқан құндылықтарын басым еткізіп, өтпелі кезеңді бастан кеше отырып, экономикасы нығайған мемлекетті нық аяқтан тұрғызды», деп атады Айгүл Кəкімбекқызы. Бұл ретте, сарапшы қазіргі таңда əлемде көптеген қауіп-қатерлердің орын алып отырғандығын да тілге тиек ете кетті. Соның ішінде экономикалық дағдарыстар мен əскери қақтығыстар орын алып отырғандығына да назар аудартты. Осы тұрғыдан келгенде Елбасы ең басты құндылық ретінде елдің бірлігі екендігін де ескерте кетіпті. Біздің татулығымыз деп рефор-малардың ішінде бірегейлік жəне бірлік деген бағытты атап өтеді, деді А.Сəдуа қасова сөзін сабақтай түсіп. Осы бағытты қалып тастыру үшін екі негізгі тетік қалып тасқан.

«Біріншіден, Қазақстан халқы Ассамб леясы институты. Жүзден астам этнос тық топтар тұратын Қазақстан жері олар дың нақты Отаны. Бұл жерде «Бір ел – бір тағдыр» деген ұстанымымыз бен бірлігімізді сақтап келе жатқан елміз. Бүгінгі таңда соны мақтан етеміз. Екіншіден, бұл жалпыұлттық «Мəңгілік Ел» идея-сы. Елбасы осы идеяны 2012 жылы бірінші рет айтқан еді», деп атап көрсетті Айгүл Кəкімбекқызы. Соның ішінде, негізгі елдің қ ұ н д ы л ы қ т а р ы н д ə р і п т е п ,

болашақтан «Мəңгіл ік Ел» ұрпағын қазірден бастап тəрбиелеу үшін қандай жоспарларды жүзеге асыруымыз керектігі де нақты көрсетіліпті. Əсіресе, үштілдік білім жүйесіне ауысу жайы да на-зардан тыс қалмаған. Осы орай-да сарапшы əлеуметтік, тіпті, мемлекеттік қызмет саласының ішінде де ешқандай нəсілдік, этностық қатыстығына қарамастан елімізде Конституциямен бекітіл-ген қазақстандықтардың барлығы -ның да мүмкіншіліктері бар де-ген қағидаты сақталғандығын атады. Елбасы өз мақа ласында елімізде жүріп жатқан қарқынды модернизациялау процесінің «Қазақстан-2050» Стратегиясында көрсетілген ең дамыған елдердің отыздығының қатарына кірумен ұштасып жатқандығына жəне ол былтырдан бері іс жүзінде жүзеге асып жатқандығына ден қойды.

«2015 жыл бүкіл елімізге Қазақстан халқы Ассамблеясының 20 жылдығы бары сында «Үлкен ел –Үлкен отбасы» бағдар ламасы басталып кетті. Сонымен қатар, жаңа əлеуметтік жобалар да іске асырылып жатыр. Жалпы, елдегі тұтастықты жəне бірлік-ті нығайту – басты мақсат. Негізі бірегей лік азаматтық негізінде қалыптасуы жəне нығаюы керек деген Елбасының тапсыр ма сы осы құжаттар арқылы іске асы ры-луда», деді Айгүл Кəкімбекқызы. Соны мен қатар, бірегейлікті жəне бірлікті нығай ту мен дамыту тұжырымдамасы, Қазақ стан халқы Ассамблеясының даму тұ жырым-дамасы осы өткен жылдың соңғы күн дері бекі тіліп, үстіміздегі жылдың қаң тары нан бастап жүзеге асырылуда екені де аталды.

Сондай-ақ, кешегі брифингте Э к о н о м и к а л ы қ з е р т т е у л е р

институты басқар масының төрағасы Мақсат Мұқанов, осы институт төрағасының бірінші орынбасары Əсет Ерғалиев жəне институттың кəсіп керлікті дамыту орталығының директоры Нұрлан Құлбатыров мəселеге эконо микалық тұрғыдан келді. Атап айтқанда, Жо ғарғы заң шығару органы тарапынан қабылданған 59 заң экономиканың жаңа көрсеткіштермен дамуына негіз қалап отыр. Əсіресе, Елбасы мақаласында шағын жəне орта бизнеске, жалпы кəсіпкерлікке ерекше ден қойылғандығы ерек-ше аталды. Елімізде жүргізіліп отырған реформалар халықаралық қоғамдастық тарапынан бағаланып, елімізде іскерлік белсенділікті арт-тыру бағытында жеке бастамаларға қолдау білдіріліп, инвестициялық тартымды елге айналдыру бағытында бірқатар іс-шаралар қолға алынуда.

Баєытымызды айќындаєан басты маќала

Қазіргі таңда қоғам арасында Елбасының «Ұлт Жоспары – қазақстандық арманға бастайтын жол» атты мақаласын талқылау қызу жүргізілуде. Сондай талқылау кеше Орталық коммуникациялар қызметінде өтіп, оған бірқатар сарапшы-лар қатысты.

БІРІНШІ РЕФОРМА

«Мемлекеттік қызмет туралы» жаңа Заң негізінде мемлекеттік аппараттың тиімділігін арттыру

мемлекеттік қызметшіге еңбекақы төлеудің жаңа

жүйесі оның біліктілігі мен атқаратын жұмысының сипатына, көлемі мен

нәтижесіне байланысты заң тұрғысынан бекітіледі

аса нәтижелі қызмет

үшін бонус-тар төлеу

қарастырылған

жүйені 2017 жылдың

1 қаңтарынан бас тап енгізу жос парланып

отыр

2016 жылы бүгінде «Б» кор-пусына кіретін

мемлекеттік қызметшілердің

еңбекақысы жоғарылайды

заңда саяси мемлекеттік қызметшілер ауысқан кезде мемлекеттік аппараттың автономдығы мен

тұрақтылығы қағидаты нақты жазылған

министрлер мен орталық атқарушы органдардың жауапты хатшыларының

өкілеттіктері егжей-тегжейлі дәлдеп ажыратылған

мемлекеттік қызметшілердің жаңа этикалық

кодексі жасалды

шенеуніктер ортасында этикалық нормаларды бұзуға әкелетін және

жемқорлық құбылыстар туын-дататын жағдайлардың алдын алу бойынша қатаң шаралар

қарастырылған

этика бойынша өкілетті өкілдер институтын құру

көзделіп отыр

заңның арқаулық нормалары құқық қорғау органдарына да қатысты болады

жаңа заң негізінде және еңбекке ақы төлеудің жаңа жүйесі енгізілгеннен

кейін «Б» корпусының әкімшілік мемлекеттік қызметшілерін жаңа біліктілік талаптарына сәйкестігі бойынша кешенді

аттестаттаудан өткізу жоспарланған

аттестаттау кезеңінде мемлекеттік қызметке орналасуға конкурстар өткізуге мораторий жарияла-натын болады

қызметшілердің біліктілігін 3 жылда бір реттен кем

болмайтындай етіп міндетті арттырып отыру заң

тұрғысынан бекітіледі

7 қаңтар 2016 жыл www.egemen.kz 3

АРМАН ЖОЛЫНДАарманєа бастайтын жол» атты жаѕа еѕбегін ќызу ќолдауда

ЕКІНШІ РЕФОРМА

тәуелсіз сот төрелігі мен Қазақстанның бүкіл құқық қорғау жүйесінің тек қана азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз етуге, заңдарды қатаң орындауға және құқық тәртібін нығайтуға бағытталуы тиіс

белгіленген шаралар мен қадамдарды жүзеге асыру азаматтардың, сондай-ақ, шетел инвесторларының ұлттық сот және құқық қорғау жүйесіне сенімін арттырады

«Бізге бүкіл құқық қорғау органдарының және ең алдымен полицияның адамдардың мүдделері мен құқық тәртібін нығайтуға қызмет етуіне қол жеткізу қажет. Ол үшін жергілікті билік өкілдері мен жергілікті қоғамдастыққа есеп беретін жергілікті полиция қызметі құрылады. Ондай қызметтер бүтіндей алғанда, ЭЫДҰ-ға мүше бірқатар елдерде өздерін табысты көрсетті»

ҚҰҚЫҚ ТӘРТІБІ ЖӘНЕ ЗАҢДЫЛЫҚ

ҚАБЫЛДАНДЫӨЗГЕРТУЛЕР ЕНГІЗІЛДІ

жаңа Азаматтық іс жүргізу кодексі

«Жоғары Сот Кеңесі туралы» жаңа Заң

«Сот жүйесі және судьялардың мәртебесі туралы»

Конституциялық Заң

Қылмыстық іс жүргізу кодексі

Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодекс

жаңарған заңнама қоғамның сот жүйесіне сенімін арттыруға жағдай жасайтын болады

САПАЛЫ СУДЬЯЛАР КОРПУСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ

СОТ ТӨРЕЛІГІНІҢ БЕС САТЫЛЫ ҮШ БУЫНДЫ ЖҮЙЕСІНЕ КӨШУ

өзінің аппараты бар, құрамы мен өкілеттілігі кеңейтілген автономды мемлекеттік мекемеге айналатын Жоғары Сот Кеңесі түбегейлі реформаланды

судьялыққа кандидаттарды іріктеудің қатаң тетігі мен оларға қойылатын

жоғары біліктілік талаптары заң тұрғысынан қарастырылған

сот төрелігін үлкен өмірлік тәжірибесі бар және жоғары моральдық ұстанымдарға ие ең лайықты әрі барынша дайындалған кәсіби ше-берлер жүзеге асырулары тиіс

судьяларды іріктеу мен тағайындау үдерістері қоғам үшін

мөлдір және ашық болады

бірінші апелляциялық және кассациялық инстанциялар қалады

көп іс қаралатын бірінші және апелляциялық инстанциялар соттарының рөлдері айтарлықтай күшейтілетін болады

ол соттық әуре-сарсаңның ал-дын алып, сот шешімін қабылдау мерзімін қысқартады

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ СОТ ТӨРЕЛІГІ АЗАМАТТАРДЫҢ ЖЕКЕ ӨМІРІНІҢ ҚҰПИЯЛЫҒЫНА КЕПІЛ ҚҰҚЫН ЕСЕПКЕ АЛА

КЕЛГЕНДЕ БАРЫНША АШЫҚ БОЛА ТҮСЕДІ

бұл судьяларды және сот мәжілісіне басқа да қатысушыларды тәртіпке шақырады

сот процесі мен сот қабылдаған шешімнің объективтілігін қамтамасыз етеді

сот залдары сот істерін аудио және бейнежазудың

аппаратураларымен жарақтандырылады және

жазбаларды қандай да бір тоқтатуға немесе

редакциялауға мүмкіндік берілмейді

индустрияландыру мен экономикалық өсімді қамтамасыз ету бойынша жаңғыртулар кешені

ҮШІНШІ РЕФОРМА

БЮРОКРАТТЫҚ ШЫҒЫНСЫЗ ЭКОНОМИКАҒА ҚАДАМ БАСУ

экономика қызметіндегі транзакциялық шығындарды ұдайы қысқарту ұзақ мерзімді желі болуы тиіс

салықтық және кедендік әкімшілік жүргізуді жақсартуға бағытталған шаралар зор маңызға ие болады

бірте-бірте электронды пішімге көшірілетін тауарлы-көліктік жүкқұжат бақылауы енгізіліп, құжаттардың сәйкестендірілуі пішіні негізінде салықтық және кедендік тексерулер ресімі оңтайландырылады

құжаттарды сәйкестендіріл-ген пішінге енгізу негізінде салықтық және кедендік тексерулер ресімі оңтайландырылады

тексерулерге шағым беру ресімі біртұтастандырылады

табыстар мен мүліктерді жалпыға бірдей декларациялауға кезең-кезеңімен көшу

2017 жылы деклара-цияларды мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелердің, ұлттық компаниялардың қызметкерлері – бұл ша-мамен 1,7 миллион адам – ұсынатын болады

2020 жылдан бастап жалпыға ортақ декларациялаумен барлық жеке тұлғалар қамтылады

салықтық әкімшілік жүргізуді оңайлату мақсатында қосымша құн салығының орнына сатуға салық енгізудің орындылығы мәселесі қарастырылып жатыр

қолданыстағы салықтық режімдерді оңтайландыру жоспарланып отыр, онда 2017 жылдан салықтық кірістер мен шығыстардың есебі міндетті түрде енгізілетін болады

«Мемлекеттік меншікті жекешелендіру мен квазимемлекеттік сектор активтерін беру отандық

кәсіпкерлікті, жеке бизнесті одан әрі нығайту мен дамыту үшін жүргізіліп отыр»

Əзімбай ҒАЛИ,тарих ғылымдарының докторы, профессор.

Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың жыл басындағы бұл мақаласы, өзі атап өткендей, 2016 жылдың 1 қаңтарынан «5 институттық реформаны жүзеге асы-ру бойынша 100 нақты қадам» – Ұлт Жоспарын орындаудың практикалық кезеңімен тұспа-тұс келді. Мен осы мақалаға орай бүгінгі күнгі əлемдік дағдарыс себептері мен факторлары ая-сында əңгіме қозғағанды жөн көрдім. Ең алдымен, басты реформалардың негізгі идеясы оңшыл-либералдық қағидатқа құрастырылғанын атап өтуге тиістімін. Кезінде белгілі бір жағдайларға байла-нысты, яғни мұнайдың қымбаттауына қарай елімізде еңбек өнімділігінен еңбек-ақы озып кеткенінің куəсі болдық. Бұл халықтың тұрмыс-жағдайын көтерді. Бірақ, бұл сəйкессіздік болашақта халық тың тұрмысын жақсартса да, нарық тық қағи даттарға қайшы келді. Сондық тан да ол болашақта кері əсерін беруі тиіс еді.

Міне, құрылымдық рефор малардың керектігі осы кезде туындады. Айталық, біздің елде монополизация жоғары биік деңгейде болғандықтан да оны жоюға құлшындық. Екіншіден, мемлекеттік сектор өлшемі де тым биікте тұрды. Ал осы тұста еліміздегі жекеменшік сек-тор 40-ақ пайыз екен. Президентіміз АҚШ-та жекеменшік сектор 90 пайыз жағдайында екендігін, ол елдің қалай дамығанын сан рет мысал етіп айтып та жүрді. Сондықтан да, мемлекеттік с е к т о р д ы ң ү л е с і н қ ы с қ а р т ы п , жекеменшік секторды көтеру Елбасының көздеген мақсаты саналды. Тағы бір

фактор – эконо микалық бəсеке көтеріліп, нарықтық қоғамның негізгі қағидат-тарының бірі ретінде күшеюі тиісті бо-латын. Бұл орай да құ қықтық реформа-ларды жүзеге асырудың мəні орасан зор еді. Атап айтқанда, сот реформасын жа-сап, бірқатар кодекстерді жүйелі түрде нарықтық қағидат тарға сəйкестендіріп жаңғыртып шықтық. Жеке адамды қуда-лаудан сақтау, екіншіден, жекеменшікті қорғау, үшінші – бизнесті дамыту жəне оның дамуына кепілдік беру қағи-даттары орнықты. Осы бағытта Азамат-тық кодекс, Іс жүргізу кодексі, Қылмыс-тық кодекс жаңғыртылды. Бұл кодекс-терді Батыс құптады жəне оны нарықтық қағидаттарға сəйкес деп тапты.

Бұған дейін Қазақстанда «Жер гілікті өзін-өзі басқару» реформасы жасалған, ол жергілікті мəслихаттың депутаттары-на əкім діктегі кейбір тиянақсыз қыз мет -керлерді қызметтен тайды ру құқын берді. Онда əкімдер ді қадағалау мəселелері де қарас тырылды. Тағы бір маңызды бағыт – дəл осы арада саяси реформа қарастырылмады. Бұл бір жағынан дұрыс та еді, өйткені, мұндай бағытта саяси реформа күш алса, алдымен əлеуметтік-экономикалық реформалар жасалуы тиіс, ол тиянақтылыққа кепілдік береді.

Осы арада қазіргі кезеңдегі елімізге қатысты теріс фактор ларға тоқталмаса жəне болмайды. Біріншіден, Ресейдің таяу арада реформа жасайтын ойы жоқ. Қазір Ресей валюта «соғысы», тауарлық интервенция, «қырғи-қабақ соғыстың» ортасында. Төл валютасын құлатты, ол бізге əсер етті дегендей... Ресей санк циялардың астында, бұл да біздің дамуымызға белгілі бір дəрежеде кері əсерін тигізіп келеді.

Сонымен бірге, оң факторлар да жоқ емес. Қытайдың «Жібек жолы» бағдар -ламасы бізге белгілі бір деңгейде эконо-микалық септігін тигізуде. Солардың есебінен біз қарым-қатынастың күре жолын саламыз. Қытай қазір бізге сенімді инвестор ретінде өзін танытты. Мұндай құбылыс Батыстың да қабағын ашуда.

Енді неғайбыл факторларға тоқта-лайын. Ол бүгінгі əлемді елеңдеткен əсіре исламшылдық фактор, оның тағдыры мен ақырының қалай бола-рын біз əлі білмейміз. Иран факто-рын да осы санатқа енгізуге болады. Тағы бір неғайбыл фактордың ішіне Украинаның жағдайын, Сириядағы бүгінгі ахуалды кіргізер едім. Біз қазір мұнайдың бағасын білмейміз, көтеріле ме, төмендей ме, ол да – неғайбыл...

Демек, бүгінгі күннің əлемдік талап-тарына сай бізде баламалы мəселелер бар, реформалар жасалып жатыр. Яғни, соған қарамастан, біздер, бірқатар фак-торларды үнемі есепке алып отыруы-мыз керек. Өз басым Президенттің жаңа жылдағы алғашқы мақаласы осындай ғаламдық факторларға нақты жауап деп санаймын.

АЛМАТЫ.

Єаламдыќ факторларєа наќты жауап

Əбілхан ТӨЛЕУІШОВ,халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы Атырау облыстық филиалының төрағасы.

«Əр ұрпақтың өз арманы бар, оларда тек жеке жəне отбасылық игіліктерге ғана ұмтылыс көрініс тап-пайды. Оларда қашанда туған жерге деген сүйіспеншілік сезімі, өз халқы мен Отанының бақыты туралы аңсар айқын көрінеді. Ата-бабаларымыздың көптеген ұрпақтары үшін Қазақстанның Тəуелсіздігі асыл арман болып келді. Біз олардың азат жəне тəуел сіз Отанды аңсаған көпға сыр лық қиялдарын іс жүзіне асыр дық. Біз қазіргі қазақстан-дықтар үшін Тəуелсіздік көпэтнос ты қо ғамымыздың нақты жоғары өмір лік құндылығына айналды. Біз осыдан бар-жоғы ширек ғасыр бұ рын ғана барлық ақыл-ойымыз бен жүрегімізді баурап алған көп теген ой-ниеттерімізге қол жеткіздік».

Иə, Елбасы Нұрсұлтан Назар баевтың «Егемен Қазақ стан ның» кешегі санын-да жария ланған «Ұлт Жоспары – қазақ-стан дық арманға бастайтын жол» мақаласын дəл осылай бастауы ның бірнеше себебі бар. Шынында да, тəуел-сіздікті бабаларымыз ғасырлар бойы аңсады. Қазақ елінің келе шегі үшін о шеті мен бұ шетіне көз жетпейтін ұлан-ғайыр даланы бүгінгі ұрпағына қалдыру үшін қанын да төкті, жанын да берді. Еліміз тəуелсіздік алған тұста Қазақстанның болашағына күмəнмен қараушылар көп еді. Өйткені, сол тұста ел экономикасы төрттағандап жатыр еді. Өнім өндірмек түгілі жалақы мен зейнетақыны уақытында төлеу мұң бо-латын. Жұмыс орындары əлсін-əлсін

қысқарып жатты. Шекарамыз да ашық болатын. Тіпті, өзіміздің ұлттық валю-тамыз да болмады.

Бұл – бұдан ширек ғасыр бұрынғы жағдай. Ал қазір ше? Иə, қазір тəуелсіз Қазақстанымыз қарыштап дамыды, əлемге танылды. Əрине, бүгінгі бақуатты тұрмысқа, жаңарған, жаңғырған экономикалық дүмпуге бір күнде қол жеткіздік десек, артық айтқандық бо-лар. Шын мəнінде, о бастан азаттықты аңсаған ел-жұрт Нұрсұлтан Назарбаевқа зор үміт артып, тəуелсіз Қазақстанды өркениетті мемлекеттердің қатарына қосарына сенім білдірді. Бұл сенім – елім дейтін Ерге көрсе тілген сенім еді. Сенімді ақтау көш басшылық қасиеті бар азамат тың ғана қолынан келеді. Ел-басы елдің сенімін ақтау үшін күндіз күлкіден, түнде ұйқы дан айырыла жүріп, еңбек етті. Отандық экономи-каны дамылсыз дамыту үшін шетел инвес торларын Қазақстанға инвестиция салуға шақырды.

Міне, елдің əлемдегі абыройын, ана тіліміздің мəртебесін осылай көтерген Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанды əлемдегі ең озық 30 елдің қатарына енгізу мақсатын көздеп келеді . «Егемен Қазақстан» газетінің кешегі

санында жарияланған «Ұлт Жоспары – қазақстандық арманға бастар жол» мақаласында нақты бағыттарды айқындап берді. Бұл жоспардың іске асарына еш күмəніміз жоқ. Өйткені, біздің шетелдіктермен тең дəрежеде бəсекелес бола алатын ұлттық ма-мандарымыз бар. ДСҰ-ға мүше елдер рыногына экспорттай алатын ең са-палы өнімдеріміз бар. Əлем елдерінің көбінің қолы жете қоймаған Жапония, Корея, Чехия көліктері де өзімізде құрас тырылады. Теміржол саласының локомотивтері мен жайлы вагонда-рын өзіміз шығара аламыз. Біздің шебер қолды қыз-келіншектеріміз қалы кілемдерді де тоқиды, əлемдік брендтерден кем түспейтін киімдерді тігеді. Ең терең мұнай ұңғымаларын б ұ р ғ ы л а й т ы н қ о н д ы р ғ ы л а р д ы шығаруды қолға алдық. Теңіздің асау толқындарында шайқалмай жүзетін кемелеріміз де өзіміздікі.

Ұлт Жоспары – баршамыздың ар-манымызды іске асыруға жол ашатын кешенді құжат. Елба сы мемлекеттік қызметтің ашық ты ғын қалап отыр. Шағын жəне орта бизнестің өркен жаюы үшін «Салық туралы» кодекс ті жаңғырт тырды. Қарапайым жұмыс-шы ның мүддесін қорғайтын «Еңбек туралы» кодекстің жаңа нұсқа сын енгізді. Ең бастысы – көп этносты еліміздегі тұрақ тылық тың буынын бекітті. Ұлттық құндылық тарымыздан бастау алған тəуелсіздігіміздің өмірлік құндылыққа айналуына негіз қалады. Мұның сыртында тарихымыз бұрын беймəлім болып келген тың деректер-мен толығып жатыр. Мəдени мұра-мыз жаңғырып, ұлттық өнері міздің абыройы асқақтады. Жас тардың отаншылдық сезімі оянды. Осының бəрі баршаның биік мұраты – Ұлт Жоспарында нақты кө рініс тауып отыр. Демек, біз ал дағы уақытта да биікке ұмтылып, асқақ мұраттарға қол жеткіземіз.

АТЫРАУ.

Тəуелсіздік – ґмірлік ќўндылыќ

7 қаңтар 2016 жылwww.egemen.kz4

ЎЛЫ ДАЛА ЕЛІ – ЎЛЫ Отандастарымыз Елбасы Н.Назарбаевтыѕ «Ўлт Жоспары – ќазаќстандыќ

ҮШІНШІ РЕФОРМА

индустрияландыруды және экономикалық өсімді қамтамасыз ету бойынша жаңғыртулар кешені

ИННОВАЦИЯЛЫҚ ИНДУСТРИЯЛАНДЫРУ КӨКЖИЕКТЕРІ

ЭКОНОМИКАНЫҢ ПЕРСПЕКТИВАЛЫ СЕКТОРЛАРЫН ДАМЫТУ2020 жылға қарай ІЖӨ-нің энергия сыйымдылығын 25 пайызға және 2050 жылға қарай 50 пайызға төмендетуге қол жеткізу энергия сервистік келісімшарттар тетігі арқылы энергия үнемдеу саласына стратегиялық инвесторлар-ды тарту электр энергетикасы саласындағы заңнамадағы өзгерістер энергия өндіруші ұйымдарға «бірегей сатып алушы» моделін енгізу арқылы негізгі қорларды жаңғыртуға, қайта құруға, ұлғайтуға және жаңартуға салынған инвестицияларды қайтаруда ұзақ мерзімді кепілдіктер беруді қамтамасыз етуді көздейдіэнергия мен жабдықтау сенімділігін арттыру және түпкі тұтынушылар үшін электр энергиясы бағасының бақылаусыз өсуінің алдын алу үшін өңірлік электр желілік компаниялар мен электрмен жабдықтаушы ұйымдарды нығайту бойынша жұмыс жүргізіледі

ҒЫЛЫМДЫ ҚАЖЕТ ЕТЕТІН ЭКОНОМИКАНЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ БОЙЫНША ЖҰМЫСТАРДЫҢ ЖАЛҒАСЫ

Дүниежүзілік банкпен «Технологияларды коммерцияландыру» бағдарламасын бірлесіп жүзеге асыру шеңберінде 65 ғылыми жоба орындалуда

зәкірлік ТҰК-терді тарту технологиялық даму орталықтарын құруға мүмкіндік береді бизнестің инновациялық белсенділігі ІЖӨ-нің 20 пайызына дейін, инновациялық өнімдер үлесі 2,5 пайызға дейін артады

КӨЛІК ТАСЫМАЛДАРЫ ЖҮЙЕСІ МЕН ТРАНЗИТТІ ДАМЫТУ«Нұрлы Жол» Мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде республикалық маңыздағы 7 мың шақырымнан астам автомобиль жолдары қайта жаңғыртылатын болады, ақы алу жүйесін енгізу- 2022 жылға қарай жол жүруден түскен алымдар шамамен 41 млрд. теңгені құрайтын болады, ал ол республикалық маңыздағы автожолдардың бүкіл жүйесін ұстауға жағдай жасайдымультимодальды «Еуразиялық трансқұрлықтық дәлізін» құру бойынша жоба басталдыжүктердің Азиядан Еуропаға кедергісіз транзитін қамтамасыз етеді, жүк жеткізу құнын 2 еседен астамға төмендетедіқосымша жүк ағындарын тарту көліктің барлық түрлерімен транзиттік тасымалды 2020 жылы қазіргі 18 млн. тоннадан 33 млн.тоннаға дейін және 2030 жылы 50 млн. тоннаға дейін ұлғайтады контейнерлік тасымалдарды мемлекеттік реттеуден босату таяудағы 5 жылда олардың көлемін 500 мың тоннадан астамға ұлғайтуға жағдай жасайдыәуе тасымалдарының рентабельділігін арттыру үшін Алматы маңында халықаралық авиациялық хаб құрыладыАстананың әлемдік деңгейдегі қаржы орталығы ретінде қалыптасуы үшін 2019 жылға дейін Токио, Сингапур және Гонконг сияқты жетекші қаржы орталықтарымен жаңа халықаралық бағыттар ашылатын болады

ҚҰРЫЛЫС САЛАСЫ бүкіл рұқсат беру ресімдерін «бір терезе» қағидаты бойынша өту үдерісін реттейтін бірегей нормативтік құжат қабылданады

сараптаманың жекелеген түрлері, жұмыстың технологиялық күрделілігіне байланысты, жеке секторға берілетін болады. 2016-2020 жылдары жобалардың 90 пайызға дейінін жекеменшік рынокқа беру жоспарланып отыр

құрылыстың сметалық құнын анықтаудың ресурстық әдісіне көшу жоспарланған 2015 жылдың 1 шілдесінен еурокодтарға негізделген жаңа құрылыс нормалары іске қосылған болатын

ТУРИЗМ САЛАСЫН ДАМЫТУ әкімшілік кедергілерді төмендету

жаңа туристік нысандар мен маршруттарды дамыту

көрсетілетін қызметтің сапасын арттыру

«Энергия мен жабдықтау сенімділігін арттыру және түпкі тұтынушылар үшін электр энергиясы бағасының

бақылаусыз өсуінің алдын алу үшін өңірлік электр желілік компаниялар мен электрмен жабдықтаушы ұйымдарды

нығайту бойынша жұмыс жүргізіледі».

жаңа Кәсіпкерлік Кодекс мемлекеттің шағын және орта кәсіпкерлікті қолдауы, оны қорғаудың тиісті деңгейін қамтамасыз етуі, бизнестің оңалтылуы мен банкроттығы

бизнес-омбудсмен қызметінің заңнамалық негізі көрініс тапқан ЭЫДҰ стандарттарына сәйкес мемлекеттік монополияға қарсы қызметтің құқықтық шеңберлері егжей-тегжейлі көрсетілген- жаңартылған монополияға қарсы қызмет еркін бәсекелестікті жан-жақты дамытуға бағдарлануы тиіс.- 2016 жылдың 1 қаңтарынан бастап доминанттар тізілімі тек реттелетін рынок бойынша жүргізіледі, ал 2017 жылдан бастап толықтай алынып тасталады- тиісті тауарлы рыноктарға субъектілердің үлесін ұлғайтуға мұндай іс-қимылдар бәсекелестікті шектеу белгісі болмаған кезде ғана жол берілетін болады- 2017 жылдың 1 қаңтарынан бастап бағалық реттеу алынып тасталады, оның орнына тек монополияға қарсы реттеу мен бақылау құралдары ғана пайдаланылады- монополияға қарсы қызмет жанынан жаңа институт – келісім комиссиясы құрылады

мемлекеттің кәсіпкерлікпен өзара іс-қимылы мен әріптестігінің жаңа қағидаттары Мемлекеттік сатып алу-лар туралы Заңның жаңартылған редакциясында көрініс тапқан

өнімді сату үшін ұзақ мерзімді келісімшарттар жасасу арқылы тікелей инвестициялар тартуға жаңа мүмкіндіктер

фермерлік пен бүкіл аграрлық сек-торды дамыту үшін айтарлықтай ынталандырушы күш Жер кодексіне енгізілген өзгерістер болды

жаңа құқықтық нормалар жұмыс істеп тұрған 224 мыңнан астам АӨК субъектілеріне олар жалға алған 97,4 млн. га жерді жекеменшікке алуға мүмкіндік береді, оның үстіне, кадастрлық құнының 50 %-ы көлемінде 10 жыл мерзімге бөліп-бөліп төлеу қарастырылған 102 млн. гектар запас жердің ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізуге арналған 85,3 млн. гектарын да ҚР заңды және жеке тұлғалары жекеменшікке аукцион арқылы сатып ала алады

мүлікті заңдастыру мерзімі 2016 жылдың 31 желтоқсанына дейін ұзартылды

мүлік пен ақшаны заңды айналымға қайтару үшін қосымша ынталандыру шаралары қабылданды құпиялылықты сақтауға, қылмыстық және әкімшілік қудалаудан қорғауға кепілдік беріліп отыр

заңды тұлғалардың оңалтылуы мен банкроттығы ресімдері заңнамалық деңгейде бекітілген

өндірістің өміршеңдігі мен жұмыс орындарын сақтау үшін төлеуге қабілетсіздікті сотқа дейінгі тәртіпте реттеудің жаңа тетігі жасалды

мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіруді белсенді ете түсу үшін жекешелендіруден, активтерді әділ нарық бағасы бойынша сатудан, сондай-ақ, қазақстандық және шетелдік инвесторларға жекешелендіруге барынша қатысуға жағдай жасау үшін шектеулерді алып тастауға мүмкіндік беретін заңнамалық өзгерістер қабылданды

жекешелендірудің шешуші тетігі акцияларды қор рыноктарына ашық аукциондар арқылы орналас тыру болады 2016 жылдың І тоқсанында- мүліктен айыруға жататын нысандардың тізімі қысқартылады - барлық акционерлердің квазимемлекеттік секторда иеліктен шығарылған активтерін сатып алуға басым құқықтарын алып тастауды қарастыратын заң жобасы жасалатын болады- жекешелендірудің 2016-2020 жылдарға арналған кешенді жоспарын жүзеге асыру басталды- «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ, «Бәйтерек» АҚ пен «ҚазАгро» АҚ-тың мемлекеттік меншіктегі аса ірі 65 компа-ниясы, «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ» АҚ-тың құрамына кіретін 173 еншілес және тәуелді ұйымдары берілетін болады- 545 ұйымнан тұратын Жекешелендіру нысандарының қолданыстағы тізіміне өзекті сипат беріледі- 2016-2018 жылдары «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ» АҚ, «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ пен «ҚазАгро» ҰБХ» АҚ активтерінің бір бөлігі бәсекелесті ортаға өткеннен кейін олар ықшам холдингтерге қайта құрылатын болады

аграрлық секторда әкімшілік кедергілер қысқартылады

аукцион тетігін енгізу жолымен жер қойнауын пайдалану құқығын ұсыну ресімі жеңілдетілдіболашақта біз іздеуді, бағамдау мен кен орнын игеруді қоса алғанда, геологиялық жұмыстардың барлық түрін жүргізу тәсілін оңайлатуды қарастыратын жер қойнауын пайдаланудың жеңілдетілген әдістемесіне көшу (жер қойнауын пайдаланудың австриялық моделі)

«Ұлттық чемпиондар» бағдарламасы импортты алмастыруға бағытталған өндіруші сектордың неғұрлым перспек-тивалы компаниялары

32 компания 2019-2020 жж. қарай мыналарды қамтамасыз етеді- ішкі тікелей инвестицияларды шамамен 750 млн.доллар мөлшерінде өсіру- шамамен 15 мың жұмыс орындарын құру- еңбек өнімділігін 30-50 пайызға арттыру - шикізаттық емес экспорт көлемін 260 млн.долларға өсіру

«Пайдасын ұлғайтуға мүдделі жеке бизнес қызмет көрсету ауқымын кеңейтіп, өнімінің сапасын жоғарылатады,

бәсекелестік өсетін болады, демек – ұсынылатын қызметтің бағасы төмендейді»

Болашаќтыѕ баєдары

Жұмабек ОМАРОВ,Сұлтанмахмұт Торайғыров атындағы мемлекеттік университеттің оқытушысы.

«Егеменге» шыққан Елбасы мақаласын оқып шықтым. Мақала «Ұлт жоспары – қазақстандық арманға бастайтын жол» деп ата-лыпты. Біз өзіміздің қазақстандық арманымыздың орындалуына жəне еліміздің өркендеуіне сенімді түрде қол жеткізетін боламыз де-ген сөздер, əрине, мақаланы оқып шыққан əр қазақстандыққа ой салуы керек деп ойлаймын. Бұл мақала – халыққа ар налған Жолдаудың жалғасы ретінде тағы да еліміздің ертеңін, даму жоспарын анықтап беретін маңызды саяси құжат. Бұл Ұлт Жос пары қазақстандықтардың дамуы мен еліміздің болашағына арналып отыр.

Біріншіден, «Білім беру, ден сау-лық сақтау жəне халықты əлеуметтік қорғау салаларын реформалау адам

əлеуетінің сапасын арттыруға жағдай жасайды. Білім беру саласында мек-тепке дейін жəне мектепте білім берудің жаңа үйлестірілген стан-дарттарын əзірлеу жəне бекіту бой-ынша жұмыстар жүргізілуде. Білім беру үш тілде – қазақ, орыс жəне ағылшын тіл дерінде жүргізіледі», делінеді мақалада. Бұл сапалы білім жəне батыл реформалар арқылы əлемнің 30 дамыған елдер қатарына еліміздің енуі, ғылым жəне экономи-ка, тұрақты қарқынды дамып келе жатқан нарық құру деген сөз.

Кезінде Алаш зиялылары: «… Жұрт ісінен кімге де болса жұмыс та бы лады. Əркім əлі келетін жұмыс ал сын. Жадымызда болсын. Аз нəрсе көпке сеп болмақшы», деп үндеу тастаған еді. Бұл сөз – бүгін де өзекті.

Кез келген интеграция алдымен білім, ғылым, интеллектуалдық бə -секелестіктен шығады. Бəсекелестік талабына сай білім беру мен ғы-лымды игерудің заманға лайық үлгісі, жастарды тəрбиелеудің мем-лекеттік тұжырым мен ұстанымдар «Қазақстан-2050» стратегиялық жоспарында бар. Елбасының ұсынысымен қабыл данған «Нұрлы Жол» бағдарламасы, «100 нақты қадам» Ұлт Жоспары осы маңызды стра тегияны жүзеге асы руға бағыт-талған. Біздің уни верситет үдемелі инновация лық индустрияланды-ру бағдар ламасына мамандар да-ярлайтын 10 жоғары оқу орнының қатарына қосылды. Сапалы білім беру үрдісінде еліміздің экономика сын

дамытуға, болашақ жас маманды жұмысқа алдын ала орналастыру, бəсекелестікке қабілеттілікті арт тыру бағытында жұмыс жасаудамыз.

Екіншіден, көптілділіктің бола-шақта жастардың мəдени деңгейінің көрсеткішіне айналатынын Елбасы үнемі айтады. Бұл осы мақалада да айтылды. Университетте тілдерді үйрету оқу орталығы ашылды. Əрбір студент оқу орнынан патри-от ретінде, Отанын, елін сүйген маман болып қалыптасып шығуы тиіс. «Мəңгілік Ел» идеясы міне, осы үшін қажет.

Яғни, тек қана экономикалық мақсатта əлемдік қатарға қосылу емес, ең алдымен, білім беру жəне саяси даму арқылы көрінуіміз қажет. «Кез келген елдің беріктігі ең алдымен мораль, білім беру жəне мəдениеті жоғары деңгейімен анықталады», деп Елбасының бұл сөздерді жиі қайталайтыны да сон-дықтан. Мақалада аталып өткен 59 заң еліміздің игілігі үшін қабылданды. Елба сының мақаласында бес ре-форманың əрқайсысына жан-жақты талдау жасалып, іс-қимыл бағдары айқындалды. Бюрократтық шығынсыз экономикаға қадам басу арқылы салықтық жəне кедендік əкімшілік жүргізуді жақсартуға бағытталған шаралар іске асады.

Үшіншіден, мемлекет функцияла-ры бəсекелес ортаға жəне жергілікті өзін-өзі басқаруға беріледі. Елбасы айтқандай, қазір бізге сөзден іске көшіп, жұмыс жасау керек, орында-лу нəтижесін күту қажет. Экономика ғана емес, енді мемлекетті, қоғамды, ортаны жаңғырту идеяларын қол-ға алуға көшкеніміз дұрыс бол-ды. Реформалардың орындалуы үлкенді-кішілі басшыларға байла-нысты. Алдымен патриоттық сезімі күшті, ана тілін құрметтейтін, руха-ни бай, күнделікті өмірде не болып жатқанынан хабардар мемлекеттік қызметшілер керек бізге.

ПАВЛОДАР.

Сґзден іске кґшу керек

Ақмарал ЗЕЙІЛОВА,Маңғыстау облыстық ғылыми-əдістемелік жəне мəдени қызмет көрсету орталығының директоры.

М е м л е к е т б а с ш ы с ы Н.Назарбаевтың «Ұлт Жоспары – қазақстандық арманға бас-тайтын жол» саяси мақаласын бізді ізгі мұраттарға бастар бағдарлама деп қараған жөн. Елбасы жаңа қазақстандық арманның мақсатымен бірге нақты жүзеге асырылу жол-дарын айқындап берді. Ғасыр соңына таман əлемдегі ең дамы ған 30 елдің қатарына енуді жоспарлаған еліміз үшін маңызды жолсілтегіш, бағдарламалық бастама – бес институттық реформаны, 100 нақты қадам – Ұлт Жоспарын жүзеге асыру екені белгілі. Ал бұл Жоспар еліміздегі барлық жаңғыртуларға, жаңаруларға серпін бемек.

Бұл туралы Елбасы «Қаза-станды, оның экономика-сын, мемлекет пен қоғамды өзгертетін тарихи міндеттер кешенін шешуге даңғыл жол салады» деп атап көрсетіп, аталған жоспарды жүзеге асы-ру арқылы біздің еліміздің «серпіндірек, лайықтырақ, сенімдірек жəне дəулеттірек» болатындығын айтты. Қазақстан халқына керегі де осы, яғни өз мемлекетінің тəуелсіздігі, қуаттылығы мен тұрақтылығы, қауіпсіздігі мен берекелі, дəу-летті, сəулетті тұрмысы. Ұлт Жоспарын лайықты жүзеге асырып, діттеген межеге бірге жете алсақ, біз жəне біздің ертеңгі ұрпағымыз біз ойлаған, біз армандаған болашақтың

табалдырығынан аттаймыз деп үміт етеміз.

Елбасы қол қойған 60-қа тарта заңның əрқайсысы Қазақстанның құқықтық-тəртіптік, кəсібилік тұрғыда жетілуін, бұрын олқы кеткен тұстарды қайта қарап, дұрысталуын заңнамалық тұрғыда жан-жақты қамтамасыз ете алатын заңдар болмақ.

Тұрғындардың денсаулығын сақтау саласындағы бас ты міндет – міндетті меди цина-лық сақтандыруды енгізу екен-дігін айтқан Елбасы меди-циналық қызметтің сапасы бойынша бірлескен комис-сия құрылатынын айта келе, денсаулық сақтау меке мелерінде басқарудың корпоративтік моделін енгізу қарастырылғанын, сондай-ақ мұқтаж азаматтарға əлеу меттік көмек көрсету жүйе-сін оңтайландыру жоспарлау қажеттігін жеткізді. Аталған көмек табыстары отбасының əр мүшесіне шаққанда ең төменгі күнкөріс деңгейінен 50% төмен отбасыларына көрсетіледі жəне көмек көрсетілген тұрғындардың жұмыспен қамтуға ықпал ету жəне əлеуметтік бейім-де лу бағдарламаларына мін-детті түрде қатысатыны ту-ралы əлеуметтік келісімшарт бекітілмек.

С о н д а й - а қ , « Х а л ы қ қ а қыз мет көрсету орталығы», « Ж ы л ж ы м а й т ы н м ү л і к орталығы», «Жер кадастры ғылыми-өндірістік орталығы», «Зейнетақылар төлеу жөніндегі мемлекеттік орталық» рес-публикалық мемлекетт ік кəсіпорындары корпорацияға біріктіру арқылы азаматтар мемлекеттік қызмет көрсетудің ортақ провайдеріне жүгіну мүмкіндігін алады. Ал бұл өзгерістер қажетсіз əкімшілік кедергілерді жояды, сұрау салынатын құжаттар тізімін қысқартады, бір сөзбен айтқанда, бұл қызметтегі жұмыстардың мөлдірлігін, қолжетімділігін қамтамасыз етеді.

Мақаланы оқи отырып, мем лекеттік қызметкерлерге қойылатын талаптар мен жаңа ережелерге тəнті бол-дым. Мемлекеттік қызметшінің бастапқы баспалдақтардан бас-тап мансаптық жетілуін, еткен еңбегінің нəтижесіне қарай жалақы төленуін, этикалық нормалардан ауытқымауын қадағалау мəселелері көңілге қонымды. Қазіргі таңда беделді қызметке əлдеқалай келіп қалып, ештеңенің мəнісін білмей оты-ратын жас қызметкерлер де жоқ емес. Ол өз жұмысын жүргізе алмай бір сүрінсе, мемлекеттік қызметтің атына кір келтіріп, екі сүрінеді. Сондықтан, бұл өте орынды бағыт дер едім.

Қазақстан халқын Елбасы ұсынған бағдарламаны қолдап, жүзеге асыруға атсалысуға ша-қы рамын, өйткені, бұл – біздің болашағымыз.

АҚТАУ.

7 қаңтар 2016 жыл www.egemen.kz 5

АРМАН ЖОЛЫНДАарманєа бастайтын жол» атты жаѕа еѕбегін ќызу ќолдауда

СЫРТҚЫ ИНВЕСТИЦИЯЛАРДЫҢ ЖАҢА КӨЗДЕРІ

экономиканың өңдеуші секторы-на кем дегенде 10 трансұлттық корпора-цияны тарту

«зәкірлік инвестор-лармен» бірлескен кәсіпорындар құру жөніндегі жұмыстармен өңдеуші өнеркәсіптің, инфрақұрылымдардың, энергетиканың және басқа отандық компаниялардың 3 тобы қамтылатын болады

бірінші топ – қайта инвес-тициялау арқылы терең жаңғыртуға жататын кәсіпорындар

екінші топ – трансұлттық корпорациялардың әлеуеті пайдаланылатын кәсіпорындар

үшінші топ – «зәкірлі инвесторлар» үшін жоғары нарықтық бәсекелі кәсіпорын мен экспорттық брендтердің пайда болуы

АСТАНА халықаралық қаржы орталығын (АХҚО) құру

тәуелсіз сот жүйесі, ағылшын тілін қолдану және инвестициялық резиденттік қағидатын енгізу құқығымен жеке заң құзыреті қағидаты

«Астана» Халықаралық қаржы орталығы туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық Заңы қабылданып, күшіне енді

АХҚО қызметінің экономикалық нәтижелері қазақстандық капитал рыногына тікелей шетел инвестицияларының ағыны есебінен жыл сайын орта есеппен ІЖӨ-нің 1 пайызға дейін жеделдете өсуінде көрініс табатын болады

мұның сыртында АХҚО шеңберінде 2 мыңнан астам білікті жұмыс орындары құрылады

Астана Еуразияның іскерлік, мәдени және ғылыми орталығы ретінде дамитын болады

« Біздің елордамыз Астана Еуразияның іскерлік, мәдени және ғылыми орталығы ретінде дамып,

әуежайдың жаңа терминалын қоса алғанда, заманауи халықаралық көліктік-логистикалық жүйеге ие

болады»

Досжан ƏМІРОВ, Шығыс Қазақстан облыстық сотының төрағасы.

Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Ұлт Жоспары – қазақстандық арманға бастайтын жол» атты көлемді мақаласында еліміздің сот жүйесін жетілдіру мен кемелдендіруге байланысты «Құқық тəртібі жəне заңдылық» де-ген тұтас бөлім арналуы бекер емес. Қазіргі кезде Ұлт Жоспарының 100 нақты қадамы мен жуырдағы Қазақстан халқына Жолдауынан ту-ындайтын міндеттерді жүзеге асы-руда бұл жарияланымның маңызы зор. Біз əлемнің дамыған 50 елінің қатарында болуды көздеп отырған елміз. Бұл – ең ұлы қазақстандық арман! Осы жолда сот саласы да кешеуілдемей, кейін қалмай, үздіксіз дамуы тиіс.

Осы орайда 1 қаңтардан бастап соттың құрылымы бес сатыдан үш

сатылы жүйеге өтті. Бұл ең алды-мен, елдің игілігі үшін жасалған қадам. «Барлығын кадр шешеді» деген ежелгі қағида əлі күшінде. Сондықтан, соттарға қойылатын талаптың күшеюі, судьяға үміт-керлікке қойылатын талаптың өсуі көп жайтты байқатады. Бұрын 25 жасқа келген азамат жоғары білімді болып, емтиханды тапсыра алса, жұмыстан тыс үш айға дейін тəжірибеден өтіп судья атанса, бүгінде бұл талап қатаңдатылды.

Кез келген тəжірибеден өтуші судья бір жыл еңбек етеді. Содан кейін ба-рып, бір жылға тағайындалады. Бір жылдың ішінде судьяның қабілет-қарымы тағы сыналады. Осыдан соң облыстық соттың жалпы жи-ынында оған білікті сот маманда-ры тарапынан баға беріледі. Сенім артылған жағдайда ғана Жоғары кеңес судьяны тұрақты қызметке тағайындайды. Бұл бүгінде сот қызметіне келетін азаматтардың баршасына қойылып отыр. Осы сияқты жаңартылған заңнамалар қоғамның сот жүйесіне сенімін арттырады.

Жалпы, Елбасы əр кəсіпті терең нен білу үшін кез келген қызметті төменгі сатыдан бастау туралы айтып келеді. Былтыр ата-лып өткен Қазақ хандығының 550 жылдығында бұл мəселе тарихи тəжірибе екенін тағы бір түйсіндік. Мəселен, Қазақ хандығының дəуірінде бала билер болды. Яғни, біздің сөз ұстаған атақты, даңқты

билеріміз жастайынан көзге түскен бала билерді жанына ертіп жүріп, сынақтан өткізген, келешекте ізін басар шəкірт ретінде тəрбиелеп, баулыған. Осынау көне тарихи қайнарымыздан бастау алып, біте қайнасып жатқан сот жүйесіне енгізген реформалық өзгерістер Президентіміздің парасаты мен пай-ымын көрсетеді.

Мемлекет тұрақты дамуы үшін сот билігі қуатты болуы қажет. Бұл мемлекетімізге қаржы құюға қолайлы климат жасай-ды. Осы орайда Елбасы баста-масымен инвестициялық сот құрылды. Экономикалық өсімді қамтамасыз ету үшін мемлекеттік құрылым мен шетелдік инвестор-лар келісімі нəтижесінде елімізге қаншама қаражат құйылып жа-тыр. Аталған заңнама арқылы ин-весторлар құйған қаржысының ұстағанның қолында, тістегеннің аузында кетпейтініне, елімізде заңның үстемдік ететіне көздері

жетеді. Сонда ғана елімізге инве-стиция салынады. Яғни, Елбасы отандық сот жүйесіне қазіргідей қаржылық дағдарыс кезеңінде эко-номиканы нығайтуды тапсырып отыр. Бұл еліміздің инвестициялық климатын жақсарта түседі.

«Керуен басы мықты болса, түйесі азбайды, қолбасы мықты болса, сарбазы тозбайды» дегендей, осындай қиын-қыстау кезеңде елді ертеңгі күнге сеніммен бастап келе жатқан Елбасы бас басылымдағы мақаласы арқылы қадау-қадау міндеттер жүктеп отыр. Қазіргі жағдайда бар мəселенің шешімі – экономика. Осы уақытқа дейін қол жеткізген табыстарымыз-ды жоғалтпай, сүйем қарыс бол-са да алға жылжуымыз қажет. Сондықтан, Президентіміздің мақаласы – күрделі кезеңнің мақсат-міндеттерін нақты ла ған құнды стратегиялық жарияланым.

ӨСКЕМЕН.

Серпін берер стратегиялыќ жарияланым

ӘЛЕУМЕТТІК ЖАҢҒЫРТУ ЫНТАЛАНДЫРУШЫЛАРЫ

индустрияландыру мен экономикалық өсімді қамтамасыз ету бойынша жаңғыртулар кешені

білім беру, денсаулық сақтау және халықты әлеуметтік қорғау салаларын реформалау

білім беру саласында мектеп-ке дейін және мектепте білім берудің жаңа үйлестірілген стандарттарын әзірлеу мен бекіту бойынша жұмыстарды жасау және бекіту

білім беру үш тілде – қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде жүргізілетін болады

МИИДБ жобалары үшін кад-рлар даярлау деңгейін арттыру

арқаулық медициналық көмектің ке пілдендірілген көлемін көрсетуде жеке сектордың үлесін ұлғайту

медициналық қызметтің сапасы бойынша бірлескен комиссия құрылатын болады

медициналық мекемелер-де басқарудың корпоративтік моделін енгізу

міндетті мемлекеттік сақтандыруды енгізу

халықаралық еңбек ұйымы мен ЭЫДҰ-ның еңбек стандартта-рына негізделген әрі еңбек шар-тына өзгерістер енгізу ресімдері оңайлатылған

еңбек ұжымдарында өзін өзі басқару жүйесін енгізу бойын-ша шаралар, жұмысшылар мен жұмыс беруші лер дің ұжымдық келіссөздері тетігі қарастырылған

адам әлеуеті сапасын арттыру

ҚР-ның жаңа Еңбек кодексі қабылданды

атаулы сипатты күшейту

табыстары отбасының әр мүшесіне шаққанда ең төменгі күнкөріс деңгейінен 50 пайыз төмен отбасы-ларына көмек көрсетілетін болады.

көмек алушылар жұмыспен қамтуға ықпал ету және әлеуметтік бейімделу бағдарламаларына міндетті түрде қатысатыны туралы әлеуметтік келісімшарт бекітеді

әлеуметтік көмек көрсетудің жаңа қағидаттары 2018 жылдан бастап енгізіледі

Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамы идеясын жүзеге асыру

Еңбекпен қамту жол картасының жаңа мүмкіндіктері

- қайта дайындаудың қысқа мерзімді курстарынан өту,

- біліктілікті арттыру, - шағын несие алу,- жаһандық дағдарыстың ықпалымен байланы-сты ағымдағы объективті қиындықтардан өту

2017 жылдан «Тегін кәсіби-техникалық білім беру барша үшін» жаңа жобасын жүзеге асыра бастау

«Қазақстанды халықаралық көліктік-коммуникациялық ағындарға интеграциялау мақсатында мультимодальды «Еуразиялық трансқұрлықтық

дәлізін» құру бойынша жоба басталды».

адам әлеуеті капиталы өсіміне инвестициялар әлеуметтік көмек көрсету

жүйесін оңтайландыру – жаңа әлеуметтік саясат

ҮШІНШІ РЕФОРМА

Баќытты елдіѕ жастарымызГүлім БЕГАЛИНА, Көкшетау қалалық жастар ресурсы орталығының директоры.

Қазақстан Республи касының Президенті, Ұлт Көшбасшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Ұлт Жоспары – қазақстандық арманға бастайтын жол» мақа ласын оқи отырып, мен өзімнің бақытты елде тұрып жат қанымды барын-ша түсініп, ай рық ша толқыныс жетегінде болдым.

Қазақстан жастарының өкілі ретінде, тəуелсіз мемлекет-пен қатар өсіп, жаңа қоғамның жетістіктеріне куə болған қыз ретінде өзімнің мойнымдағы жауапкершілік салмағын жете сезінемін жəне өзімнің қаламның,

облысымның, тұтас елімнің гүл-денуіне үлес қосуды армандай-мын. Осынау абыройлы парыз-ды орындауға күш саламын əрі замандастарымды ортақ істе бір сапта болуға шақырамын.

Біздің сүйікті Отанымыз самғау қадамдарымен жаҺандық құрмет назарында тұрғанын

мақтан етемін. Əлемді сіл-кініске салған экономикалық дағдарысқа, табиғи апаттарға, экстремистік қимылдарға, ұрыс-жанжалдарға қарамастан еліміз үнемі алға басуда. Бізде мектеп-тер, бала бақшалары, заманалық кəсіпорындар көптеп ашылу-да. Еңбекақы, студенттердің шəкіртақысы үстемеленді. Біз, жастар білім алу, спортпен ай-налысу, басқа да шараларға қатысудың шексіз мүмкіндігіне иеміз. Сондай-ақ, республи-к а м ы з д а ж а с т а р м ү д д е с і н к ө з д е й т і н « Д и п л о м м е н – ауылға!», «Жұмыспен қамтудың жол картасы», «Бизнестің жол картасы» сияқты көптеген мемлекеттік бағдарламалар жұмыс істейді.

Біз осы үшін Қазақстанымыз бен Президентімізді мақтан етеміз. Өйткені, Елбасы орасан зор Отанымыздың бейбіт өмірін қамтамасыз етіп, көп ұлтты шаңырағымыздың шырайын аша түсуде өлшеусіз еңбек етіп, көрегендік саясатынан ешқашан тайған емес. Мен Елбасымызды толық қолдаймын жəне заман-дастарымды Ұлт Жоспарын, онда көрсетілген маңызды ре-формаларды бірлесе жүзеге асыруға, сондай-ақ, алдымыздан ашылғалы тұрған мүмкіндіктерді тиімді пайдалануға үндеймін. Өткен, 2015 жылы біз елеулі мерекелерді биік деңгейде атап өттік. Ал, 2016 жыл – «Қазақстан Тəуелсіздігінің 25 жылдығы» ұранымен ұлағатты істерге жол

бастап отыр. Қазақстан жастары бұл орайда да жарқын бастамала-рымен ел мақтанышына айнала-тынына сенемін.

Елбасының мақаласында Қазақстан дамуының негізгі бағыттары айқындала көрсетілді жəне олардың барлығы хал-қымызға қызмет жасайтын болады. Сондықтан, осынау жалпыхалықтық ортақ міндетті орындауға екпінді үн қосу жастардың асыл борышы деп санаймын. Біздің əрқайсымыз мақсат жолындағы 100 нақты қадамды бастау арқылы еліміздің қуаттануына қарай 100 қадам жа-сайтынымыз айқын!

Ақмола облысы.

7 қаңтар 2016 жылwww.egemen.kz6

ЎЛЫ ДАЛА ЕЛІ – ЎЛЫ Отандастарымыз Елбасы Н.Назарбаевтыѕ «Ўлт Жоспары – ќазаќстандыќ

Болат ЖҰМАКЕШОВ,«Ақтөбе жылу-электр орталығы» акционерлік қоғамы бас инженерінің орынбасары.

Тəуелсіздіктің жиырма бесінші жылының табалдырығын аттап отырған егемен еліміздің ертеңі бұдан гөрі де жарқын болатынына сенім мол. Бұған дейін де талай дағдарыстар болған, олар-ды Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың сарабдал саясатының арқасында еркін еңсеріп келгенімізді ешкім де жоққа шығара алмас. Əлемдік қаржы дағдарысы жағдайында дамуға бағыт ұстаған Қазақстан қарқынды бəсеңсітпей, елді еңселендірудің жолдарын анықтап алған болатын. Ол Мемлекет басшы-сы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Бес инс-титуттық реформаны жүзеге асыру бойынша «100 нақты қадам» Ұлт Жос-парында жəне күні кешегі «Қазақстан жаңа жаһандық нақты ахуалда: өсім, ре-формалар, даму» атты Қазақстан халқына Жолдауында айқын көрініс тапқан – ды. Енді, міне, Елбасының бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланған «Ұлт Жоспары – қазақстандық арманға бастайтын жол» деген бағдарламалық мақаласында Ұлт Жоспарын жүзеге асырудың мүмкіндіктерін қолға ұс-татқандай нақтылап берді, атқарылар істердің ара-жігін ажыратып ұсынды деуге болады. Мені, мақаладағы «Əр ұрпақтың өз арманы бар, оларда тек жеке жəне отбасылық игіліктерге ғана ұмтылыс көрініс таппайды. Оларда туған жерге сүйіспеншілік сезімі, өз халқы мен Отанының бақыты туралы аңсар айқын көрінеді» деген ойы кəдімгідей толғантты.

Шынында, ортақ Отанымыздың бақыты болмаса, жекелеген адамдардың бақуатты тұрмысынан не пайда? Біз мұны тəуелсіздік алған жылдары айқын сезіндік, қай жағымызға қарасақ та ілгерілеу бар, іркіліс азайып келеді.

Нұрсұлтан Əбішұлы қай сала-да қандай мүмкіндіктер мен резерв-тер бар соған дейін дəлелдеп, алға

тартуда. Ендігі міндет ел дамуының басым бағыттарын іс жүзінде жүзеге асыруға келіп тіреледі. Бұл бағытта да Елбасы бəрін өлшеп-пішіп қойғандай əсерге бөлейді. Бұдан артық не ке-рек? Нақты жұмыс істеу керек дер едім. Бағдарламалық мақалада «Ұлт Жоспарында экономиканың бірқатар перспективалы секторларын дамы-ту бойынша шаралар қарастырылған. Бірінші кезекте ол электр энергиясы секторына жəне энергиялық тиімділіктің өсуіне қатысты», деп атап өтілген.

Бұл бізді қанаттандыра түседі. Себебі, мен осы салада еңбек етемін. Өзім жұмыс істейтін Ақтөбе жылу-электр орталығы қаланы ыстық сумен

жəне жылумен қамтамасыз етіп отырған бірден-бір стратегиялық кəсіпорын. Мұнда жұмыс істеудің жауапкершілігі өзге кəсіпорындарға қарағанда жоғары болатыны да сондықтан. Бүкіл қаланың 70-80 пайызын ыстық сумен жəне жылумен қамтамасыз етіп отырған орталықта соңғы жылдары қондырғылар жаңартылып, инвестиция салу арта түсті. Ал Елбасы сөзі мұның одан əрі жалғастырылатынына сендіреді. Яғни, қазірдің өзінде толық қуатында жұмыс істеп тұрған кəсіпорынның келешегі бұдан да бетер кемелдене түседі деген сөз. Ал алға қойған міндеттерді іркіліссіз орындауға еңбек ұжымының ынтасы зор. Біздің Елбасы тапсырмаларын мүлтіксіз орындауға деген нақты жауабымыз тұтынушыларға ыстық су мен жылуды белгіленген мөлшерде кідіріссіз жеткізу болмақ. Бұл бағытта кəсіпорында жүйелі жұмыс қалыптасқанын мақтанышпен айтуға əбден болады. Бұл үрдісті үзбей, ілгерілеуге бағыт ұстаймыз десем артық айтқандық болмас. Бұған орталықтың қысқы кезеңде қалыпты жұмыс істеп тұрғаны да дəлел болады.

Ақтөбе облысы.

Құдайберген ЕРЖАН,Оңтүстік Қазақстан облыстық мəслихатының хатшысы.

Елбасының «Көпұлтты болу – біздің бақытымыз» деуінің астарында үлкен мағына жатқандығын кейбір түсінігі төмен, түсініп тұрып мойындағысы келмейтін адамдар əрқилы айтып, əр қиырға тартады. Сақалына шіркей ұялап, күн-түн бес қаруын асынып, ат үстінде жүрген ата-бабамыздың арма-ны ешкімге тəуелсіз, өз алдына бөлек ел болу еді. Сол үшін жан-жағынан төнген жауларына қарсы тұрды, шабысса ша-бысты, жерінің бір пұшпағын жат та-баны баспас үшін қидаласты. Əртүрлі нəубеттерді бастан өткерді.

Тарихы қалың, оқулығы жұп-жұқа халқымыз бодандықтың қасіретін тар-тудай тартты. Тың игеру кезінде қазақ өз елі, өз жерінде 30 пайызға жет-пей қалды. Тəуелсіздік алар тұста да көсегеміздің көгеріп тұрғаны шамалы еді. Кеше ғана дүниеден өткен абызы-мыз, қазақтың сөзін ұстаған марғасқамыз Əбіш Кекілбаев Оңтүстікке келген сапарларының бірінде «Біз Тəуелсіздік алған тұста халқымыздың саны 40

пайыздан енді асқан еді. Елбасымызға рахмет. Қазақстанда тұратын ұлттар мен ұлыстардың өкілдерін бір мақсат, бір мүддеге біріктіріп, мемлекетімізді бөлшектеуден аман сақтап қалды», де-гендей ой айтқан болатын. Елбасының «Ұлт Жоспары – қазақстандық арманға бастайтын жол» мақаласындағы «Реформалар табысы – ұлт бірлігіне бастар жол» бөлімінен осы ақиқатқа тағы да көз жеткізе түстік.

Қазақстанды мойындай қоймайтын, білген жағдайда өзін биік ұстағысы келетін талай мықты мемлекеттер ұлттар арасындағы бейбітшілік пен келісімнің қаншалықты маңызды екендігіне кезінде мəн бермей, қазір қырғи-қабақ

соғыс жағдайында отыр. Мемлекет басшысы: «Бүгінде əлемнің барлық дамыған елдері өздерінің жаңғыртушы жобаларын бұрыннан қалыптасқан біртектілік негізінде жүзеге асырады. Қазақстанға келер болсақ, біз де осы жолға түстік. Əлемдік тəжірибе көрсетіп отырғандай, біртектілік пен біртұтастық саласында əмбебап стандарттар мен ұсынымдамалар жоқ. Əлемде бірде-бір ел осы саладағы сын-қатерлерге дайын рецептерге, модельдер мен жауаптарға ие емес. Əлемде əлі ешкім де өмірдің осы саласын өлшеуге қабілетті қандай да бір жалпыға ортақ біртектілік пен біртұтастық индексін немесе формуласын ойлап тапқан жоқ. Сонымен бірге, біздің біртектілік пен ұлт бірлігі саласындағы жұмыстарымыздың түпкі мақсаттары не-месе технократтық түрде бейнелегенде, күтілетін нəтижелер – ЭЫДҰ елдерімен ортақ. Біздің жолымыз – ол бірлік жолы жəне азаматтық біртектілік негізінде ұлтты дəйектілікпен қалыптастыру жолы. Қазақстандықтардың азаматтық біртектілігі мен біртұтастығын ны ғай-туға бағытталған ТӨРТІНШІ РЕФОР-МАНЫҢ мəні де дəл осында», деді.

Мемлекет басшысының пайымдаула-рына Қазақстан халқы толықтай келісіп, бірлікті нығайту бағытында жұмыс жасап келеді. Қазақстан – болашағы айқын, ұлы мақсаттарды жүзеге асыруға қауқары жететін, арманын орындай алатын мемлекет. Нұрсұлтан Əбішұлы Біріккен Ұлттар Ұйымының төрінде қазақ тілінде баяндама жасағанда осы мемлекеттің бір патриот азаматы ретінде қатты толқығанбыз. Кеше ғана өзгеге бо-дан болып, есік көзінде жүрген, ішіндегі ойын ашып айта алмайтын, бұратана саналған ұлттың өкілі əлемдік мінбеде қазақтың мықты халық екендігін таны-тып, абыройымызды асқақтатты. Арман орындалады екен. Біз мақсаттарымызға бір үйдің баласы, бір қолдың саласындай бірлігімізбен жетеміз.

ШЫМКЕНТ.

Ќолєа ўстатќандай ќаєидаттар Біздіѕ таѕдауымыз – таєаттылыќ

ТӨРТІНШІ РЕФОРМА

қазақстандық біртектілік пен бірлікті нығайту

қазақстандық біртектілік – мемлекеттің, қоғамның, жекелей алғанда, әрбір азаматтың табысының біртектілігі

біртектілік пен біртұтастық бойынша бүкіл жұмысты біз Қазақстан халқы Ассамблеясы айналасында түзетін боламыз

Болашақтың Біртұтас Ұлтын нығайтудың екі негізі

ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫ АССАМБЛЕЯСЫ

ЖАЛПЫҰЛТТЫҚ МӘҢГІЛІК ЕЛ ИДЕЯСЫ

КҮРЕТАМЫРЛЫҚ БАСЫМДЫҚТАР

ИНСТИТУТТЫҚ НЕГІЗ

ЭЫДҰ ЕЛДЕРІНІҢ ТӘЖІРИБЕСІН ЕНГІЗУ

қазақстандық 100 этноста 100-ден кем емес, айрықша және қайталанбас ерекшеліктері бар, олар біздің Біртұтас Ұлтымызға тамаша артықшылықтар береді

Көпэтностық – біздің ортақ ұлы қазынамыз

болашаққа жалпыхалықтық

сенім көрініс тапқан

оны нығайтып және көбейтіп,

ұрпақтан ұрпаққа беру

керек

жасампаз қазақстандық патриотизмнің

негізін біз өзіміздің ұлы істерімізбен

қалыптастырдық

біртұтас азаматтық, Мәңгілік Ел жалпыұлттық құндылықтары қағидатында, Тәуелсіздік жылда-ры ішіндегі біздің жетістіктерімізді жұмылдыру, сондай-ақ, үш тұғырлы тіл мәдениетін енгізу негізінде Қазақстан қоғамын дамыту арқылы

ортақ біртектілік пен ел бірлігін нығайту

біртектілік пен біртұтастық тек нақты факторларға – меритократияға, кәсіби мемлекеттік аппараттың тиімді жұмысына, заңның үстемдігін қамтамасыз етуге, экономикалық өсімге, есеп беретін мемлекеттің транспарентті жұмысына ғана арқа сүйей алады

тәжірибе мәдениет пен білім беру саласын жаңғырту үшін, жастарды әлеуметтендіру және патриоттық тәрбие беру үшін бейімделген

біртектілік пен халықтың бірлігі негі зінде біртектілікті нығайту үшін инс титуттық негіз құру мақсатында заң дар, Президент жарлықтары, Үкімет қаулылары, Мемлекеттік хатшы өкім де рі пішімінде бірқатар құжаттар әзірленді

өзгерістер мен толықтырулар енгізілді

• «Қазақстан халқы Ассамблеясы тура-лы» Заңға • «ҚР-ның мемлекеттік рәміздері туралы» Конституциялық заңға• мәдениет және тарихи-мәдени мұра мәселелері жөніндегі заңнамаға • туризм мәселелері жөніндегі заңнамаға• үкіметтік емес ұйымдар қызметі мәселелері жөніндегі заңнамаға

«Қайырымдылық демеушілік және меценаттық қызмет туралы» жаңа Заң қабылданды

үш жаңа тұжырымдама жасалды

• біртектілік пен бірлікті нығайту мен дамыту• Қазақстан халқы Ассамблеясын 2025 жылға дейін дамыту• дене тәрбиесі мен спортты 2025 жылға дейін дамытуөзгерістер енгізілді • Мәдени саясат тұжырым-дамасына • тілдердің дамуы мен қызмет етуі мемлекеттік бағдарламасына жасалды• туристік саланы дамытудың тұжырымдамасы • Үш тұғырлы білім беруді 2020 жылға дейін дамытудың жол картасыҮкімет Қазақстанның ұлттық брендін ілгерілету бойынша Іс-қимыл жоспарын бекітеді

қазақстандық музейлер мен мемлекеттік рәміздерді пайдалану жүйелерін жаңғырту бойынша жұмыстар жүргізілуде

жеке Іс-қимыл жоспары шеңберінде мемлекеттің ҮЕҰ-лармен өзара іс-қимылын нығайту

мерекелердің біртұтас Ұлттық күнтізбесін жасау

мыналар бойынша жоспарлар жүзеге асырылуда• қазақстандық БАҚ-тарды жаңғырту,• Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамы идеясын ілгерілету,• бірқатар мәдени-ағарту және ақпараттық жобалар

транспаренттілік

БЕСІНШІ РЕФОРМАқарастырылған барлық шараларды орындау мемлекеттік органдардың

шешім қабылдау үдерісіндегі мөлдірлігін арттырып, жергілікті өзін өзі басқару жүйесін дамытуға ықпал ететін болады

транспарентті және есеп беруші мемлекет қалыптастыру

Мемлекеттік қызмет көрсету сапасына Үкімет өкілі жаңа Корпорация болып табылатын ортақ Провайдер, сондай-ақ, ҮЕҰ құратын арнаулы қоғамдық кеңес бақылау жасайтын болады

ҚОҒАМҒА ЕСЕП БЕРЕТІН АШЫҚ МЕМЛЕКЕТ«ҮКІМЕТ АЗАМАТТАР ҮШІН» МЕМЛЕКЕТТІК КОРПОРАЦИЯСЫ ҚҰРЫЛАТЫН БОЛАДЫ

МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІ НАҚТЫ НӘТИЖЕЛЕРГЕ ҚОЛ ЖЕТКІЗУГЕ БАҒДАРЛАНАТЫН БОЛАДЫ

МЕМЛЕКЕТ БАСШЫСЫНЫҢ ТАПСЫРМАСЫ БОЙЫНША МЕМЛЕКЕТТІК ОРГАНДАРДЫҢ БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ҚҰЖАТТАРЫНА РЕВИЗИЯ МЕН ОҢТАЙЛАНДЫРУ ЖҮРГІЗІЛДІ

БЮДЖЕТ КОДЕКСІНЕ ӨЗГЕРІСТЕР МЕН ТОЛЫҚТЫРУЛАР ҚАБЫЛДАНДЫ

МЕМЛЕКЕТТІК СТАТИСТИКАНЫҢ НАҚТЫЛЫҒЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛЕДІ

Бұл жаңа құрылымға қазір жұмыс істеп тұрған «Халыққа қызмет көрсету орталығы»,

«Жылжымайтын мүлік орталығы», «Жер кадастры ғылыми-өндірістік орталығы»,

«Зейнетақылар төлеу жөніндегі мемлекеттік орталық» республикалық мемлекеттік

кәсіпорындары біріктіріледі

Азаматтар мемлекеттік қызмет көрсетудің ортақ провайдеріне ғана өтініш

береді

Бұл оларды ұсынудың мөлдірлігін қамтамасыз етіп, қажетсіз әкімшілік

кедергілерді және сұрау салынатын құжаттар тізімін қысқартады

бүкіл мемлекеттік қызмет көрсетулердің 2017 жылдың соңына

дейін берілуі

Мемлекеттік қызмет көрсету сапасына Үкімет өкілі жаңа

Корпорация болып табылатын ортақ Провайдер, сондай-ақ, ҮЕҰ құратын арнаулы қоғамдық кеңес

бақылау жасайтын болады

жыл сайын Үкімет, министрлер, әкімдер үшін мемлекеттік органның әрбір құрылымдық бөлімшелеріне дейін мақсатты индикаторлар қабылданатын болады

барлық мемлекеттік қызметшілер өздерінің басшылығы бекіткен жеке жоспарлар бойынша жұмыс істейді

мансаптық дәреже, олардың біліктілігі, атқаратын функциясы және оған бекітілген өкілеттіктер негізінде мемлекеттік қызметшілердің ағымдағы тапсырмаларды орындау жүйесін жеңілдету де маңызды

респонденттер мен әкімшілік көздердің сапалы статистикалық мәліметтерді бергені үшін жауапкершілігін арттыру

нормативтік-құқықтық актілерге тиісті өзгерістер мен толықтырулар енгізілді

5 шешуші қағидатты есеп-ке алғанда, аумақтарды дамыту бағдарламалары да қайта пішімделуі тиіс

барлық жаңа мемлекеттік және үкіметтік бағдарламалар Премьер-Министр басқаратын консультативтік-кеңесу органда-рымен қаралуы тиіс

мемлекеттік органдардың құрылым және штат саны бой-

ынша шешімдер қабылдауда

өкілеттіктері кеңейтілді

мемлекеттік органдарға түпкі нәтижелерге қол жеткізу үшін бюджет қаржыларын шұғыл

түрде қайта бөлу құқы берілді

барлық деңгейлердегі бағдарламаларды жоспар-

лауда, әзірлеуде және жүзеге асыруда ЭЫДҰ ұсынымдамаларына

негізделген 5 шешуші қағидат – негізділік, сабақтастық,

транспаренттілік, мониторинг және бақылауды нақты сақтау

қажет

негізділік

бақылау сабақтастық

мониторинг

«»

«Қазақстан тәуелсіздігінің ширек ғасырында тек достығы берік халық қана дамудың адам сенгісіз биіктерін бағындыра алатынын көрсетіп берді

Біздің еліміз өзінің дамудың табысты моделімен тұрақтылық, бейбітшілік және келісім қаншалықты маңызды екенін көрсетіп отыр»

7 қаңтар 2016 жыл www.egemen.kz 7

АРМАН ЖОЛЫНДАарманєа бастайтын жол» атты жаѕа еѕбегін ќызу ќолдауда

БерікбайҚазақстанның бекем болашағы мен кемел

келешегі ең алдымен Елбасының салиқалы сая-сатының нəтижесі деп білемін. Жыл сайынғы Мемлекет басшысының дəстүрлі халыққа Жол-дауы – еліміздің ертеңгі көрінісін, даму жос-парын айшықтап беретін маңызды жолсілтеме. Мен қашанда Нұрсұлтанның «Нұрлы Жолын» ұстанамын!

ЖадыраМемлекет басшысының 5 институттық ре-

формасын бастан-аяқ оқып шықтым. Ұнады. Онда Елбасы қазақстандықтардың даму жоспары мен еліміздің болашағын баяндаған. Экономикалық-əлеуметтік жетістіктер мен іс-əрекеттерді көрсеткен. Біз бірлікпен бірігіп, қимыл жасасақ, Қазақ елінің алмайтын қамалы, аспайтын асуы жоқ!

Ербақыт, Солтүстік Қазақстан облысыКəсіпкерлерді əбден ығыр ететіні – жөн-

жосық сыз тексерулер мен бюрократтық кедергілер. Соның салдарынан салықты жасыруға, табысты барын ша азайтып көрсетуге мəжбүр. Енді бюрократ тық шығынсыз экономикаға қадам басу арқылы салықтық жəне кедендік əкімшілік жүргізуді жақсартуға бағытталған шаралар зор маңыз атқаратыны анық. Оның үстіне тексеру-лерге шағым беру ресімі біртұтастандырылса, салықтық режімдер де оңтайланары сөзсіз. Мұның бəрі бизнес пен кəсіпкерлер құқығын қорғау

жолындағы қарышты қадамдар болып табылады.Ибрагим Жəрдемғалиұлы, Атырау облысыЖаһан жұртының тынышы кетіп тұрған

бүгінгі алмағайып кезеңде Қазақстанды алға бас-тыратын 100 нақты қадам бар. Бұл – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев ұсынып отырған Ұлт Жоспары. «Егемен Қазақстанның» бүгінгі са-нынан Ұлт Жоспарының басым бағыттарының жиынтығы іспетті 100 қадамға қадам басудың нақты жолдарын көрсеткен мақаласын ден қоя оқып шықтым. Мұндағы 5 институттық реформаның елді одан əрі өркендету үшін маңыздылығы айқындалыпты.

Нұрсұлтан Назарбаев – Қазақстанды өркениетті елдер қатарына қосқан Көшбасшы ғана емес, сонымен бірге, əр азаматтың бақуатты, алаңсыз өмір сүруіне жағдай жасаған үлкен тұлға. Елдің келешегін əріден ойлайтын көрегендігін бүгінгі мақаласынан да анық аңғардық. Қазақстандықтарды бір мақсатқа жұмылдырды. Біздің ортақ арманымыз – Ұлы Дала елін жасам-паз істермен жаңғырту! Біз бұл ұлы арманды іске асырамыз!

МадиярҚазақстан тəуелсіздік алғалы тек алға қарай

ұмтылумен келеді. Елбасының ашық əрі нақты саясатының арқасында біз ұлы мұраттарға қол жеткіздік. Барлық азаматтар Елбасының жос-парын қолдап, оның іске асуына қолынан келгенше септігін тигізеді деген ойдамын.

Дүйсен, ТаласМеніңше, осы бағдарламаны əрбір қазақстандық

оқып шықса артық болмас еді. Бұл – елдің дамуына бағыт беретін құжат.

Арман ДүйсенбинПрезидент аузынан шыққан сөз қашанда ілкімді

істерге ұласып жатады. Бүгін еліміз бағыт ұстап отырған «Мəңгілік Ел» болудың нұрлы жолында барша қазақстандықтар жұмылған жұдырықтай қимылдап, ортақ Отанымыздың гүлденуіне үлес қосуы керек.

ТұрарЕгемендігімізді алғалы бері елімізді өрге сүйреп

келе жатқан Елбасының бұл жолғы жоспары да, алдымызда тұрған белестерден сүрінбей өтуімізге септігін тигізеріне сенімдімін. «100 нақты қадам» жарқын болашаққа жетелер игі бастама деп білемін.

РинатБес қадамнан үмітіміз көп. Қазаққа жұмыс

істеу керек. Қол жайып, Үкіметтен көмек күтіп отыратын кез емес.

ДастанПрезиденттің мақаласында жақсы талдау жаса-

лыпты. Осындай дүниелер керек. Көшеде «Егеменді» іздеп жүрген бірнеше танысымды кездестірдім. Бір өкініштісі, Астанадағы сол жағалауда газет сатыл-май ды дейді. Оң жағалауға барып, «Артемның» жа-нын дағы «Алты алаш» дүңгіршегінен алғандарын айтты.

Нұрым Ерғалиев, «Жайық шұғыласы» газетінің бас редакторы, Атырау облысы, Махамбет ауданы

Біз – арманы асқақ елміз. Біз – бəсекеге қабілетті ұлтпыз. Біздің еліміз көпэтносты болғанымен, біздің мақсатымыз – ортақ, мұратымыз – бір. Ол – Мəңгілік Ел болу. Елбасы орынды айтып отыр, біз тəуелсіз Қазақстанды Ұлы Дала елі ретінде жаңаша қалыптастыра алдық. Енді осы бағытымыздан таймай, əлемдегі ең озық 30 елдің біріне айналдыру тұрғысындағы ұлы мұратты іске асыруға батыл қадам жасадық. Сол ұлы мұратты іс жүзіне асыратын Ұлт Жоспарымыз да бар. Оны бүгін Елбасы өзінің мақаласында жан-жақты талдап, басты бағыттарын айқындап берді. Шынында да бұл ата-бабаларымыздың ғасырлар бойы аңсаған асқақ арманы еді. Ата-бабалардың аңсарын нақты қадамдармен жүзеге асыру бүгінгі ұрпақтың еншісіне тиіп отыр. Біз о бастан жаңаға ұмтылатын, ілім-білімді меңгеруге талпынатын, өмірлік құндылығымызға айналған тəуелсіздіктің қадірін сезіне білетін, алға қойған мақсатқа жету үшін асықсақ та аптықпайтын, ұлттық салт-дəстүрімізді сақтай отырып, жеті жұрттың тілін білу арқылы ортақ Отанымыз – Қазақстанды бəсекеге қабілетті ең қуатты мем-лекет деңгейіне көтеру жолында жұмыла алаты-нымызды дəлелдегенбіз.

СанжарБарлық деңгейдегі атқарушы билік тұрақты

негізде халыққа есеп беріп отыруы тиіс деген сөзі дұрыс деп ойлаймын

Əйгерім Өмірбекқызы, ӨскеменЕлбасымыздың мақаласын egemen.kz сай-

тынан оқыдым. Жалпы, бізге осындай сұңғыла саясаткерді сыйлаған Жаратқанға мың алғыс. Қаншама мəселе қамтылған, қандай түсінікті жазылған, қаншалықты тереңнен қозғалған. Бұл қарапайым адамның атқарар шаруасы емес. Мемлекет басшысы шын мəнінде елімізді ертеңгі күнге ерекше екпінмен жетелеп келеді. Лайым солай болғай! Ел іргесі бүтін болып, ойға алған мақсаттарымыз орындала берсін. Нұрсұлтан Əбішұлына денсаулық тілеймін. Жаңа жылда халыққа жасар жақсылығы мол болсын!

ЖангүлҰлт Жоспары – Қазақстан болашағына бас-

тайтын жол. Сол жолда бəріміз бір тілекпен, бірдей мақсатпен бірігіп, ел үшін бірлесе жұмыс жасайық.

Расул Əбілұлы, Жаңа Семей, Таңат ауылыПрезидентіміздің бір басына осынша ой мен

толғам қалай сыяды екен? Ел басқару деген оңай

емесін осындай бір дүниені кертіп оқи бастағанда-ақ түсінесің. Білім мен білік, тəжірибе мен талант болмаса, мемлекеттің басында бір сəт тұра алар ма екенбіз. Əй, қайдам. Елбасы Шығыс Қазақстан облысына көп жақсылық жасап жатыр. Енді біздің жолдарымыз жөнделсе екен. Біздікі ауылы-мыз бен көлігіміздің мəселесі ғой. Жақсы мақала. Осының бəрі орындалса, мықты боламыз. Алла жеткізсін!

Тоғжан Аллаберген, Жамбыл облысыЕлбасымыз қашанда елді қиын-қыстау кезең-

дерде елді жарқын болашаққа жетелейтін жо-баларды ұсынып, өзінің көреген басшы екенін дəлелдеумен келеді. Бұл бағдарлама да соның бірі.

ТемірланҚазақтың болашағы кəсіпкерлікпен байланыс-

ты. Кəсібің – нəсібің деп бекер айтпайды. Кез келген қазақ өз кəсібін тауып, содан табыс тауып жатса сондай қазақ үшін мақтанамын.

ШынарЕлбасының 100 нақты қадамы орындалса,

елімізде көп жақсы істер орындалар еді.ƏсемЖастардың болашағы үшін бəрі жасалып жа-

тыр, тек жастарға еңбек ету, білім алу керек. АсылбекБұл жоспардан ендігі кезекте мемлекетіміз

үшін пайдалы істерді, бастамаларды асыға күтеміз. Тəуелсіз жылдан бері елімізді əлем алдын-да мойындатып келе жатқан Президентіміздің бұл бастамасынан да бүкіл халық жақсылықтан үмітті.

МаралҚазақстанның əрбір азаматы елімізді сүю ке-

рек, еліміздің болашағы үшін алаңдауы керек.Марғұлан, Оңтүстік ҚазақстанМемлекет басшысының «Ұлт Жоспары –

қазақстандық арманға бастайтын жол» мақаласын оқып шықтым. Көкейге түйгеніміз көп. Арманы жоқ халықтың болашағы жоқ. Мемлекетіміз кемелденген жолға түсті. Экономикалық əлеуе-тіміз көтерілді. Индустриялық-инновациялық бағдарламалар кезең-кезеңімен жүзеге асып жатыр. Барлық облыстарда өндіріс орындары көбейді.

Қазақстанда тұратын ұлттар мен ұлыс-тардың бірлігі мықты. Бір мақсат, бір мүддеге қызмет етіп келеді. Елбасы армандаған мақала-сында атап көрсеткен мəселелерді оңтайлы шешудің жолдары бар. Дағдарыс өтеді, кетеді. Біздің халыққа бұрынғыдан да бекем болып, кəсіпке мамандану керек. Сонда дағдарыс қорқынышты емес. Қазақстанды жақсы болашақ күтіп тұр.

Сайт сөзіГазетіміздің кешегі нөмірінде жарияланған Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Ұлт Жоспары – қазақстандық арманға бастайтын жол» атты мақаласы басылым сайтынан көрінген бойда онымен танысушылардың тасқыны сəт сайын арта түсті. Мұны сағат сайын аңғарып отырдық. Оқырман қауым Елбасының елдігіміз ертеңіне ерен бағдар, етене жол салатын кезекті қалуетті мақаласымен жай ғана танысып қоя салған жоқ, олардың көпшілігі осында көтерілген барша ормандай ойлар мен толымды тұжырымдарға өздерінің ойла-ры мен көзқарастарын заматында білдіріп жатты. Солардың барлығы дерлік мақаланың соңынан бірден орын ала бастады. Біздің бір байқағанымыз, сол пікір айтып, коммент жазған отандастарымыздың барлығы да өздерінің еліміздің келешегіне риясыз сенетін болып шықты. Осы ретте олардың басым бөлігі Қазақстанның болашағы жарқын екеніне имандары кəміл екендерін ашық білдіреді. Мұндай оптимистік рух, позитивті сарын оларға Президент мақаласымен жан-жақты да мұқият танысып шыққаннан кейін келгені анық. Əлбетте, бұл бізді де қуантады. Себебі, өзінің болашағына сенген ел тұрғындарының сенімі ешқашан алдаған емес. Ал біз өз еліміздің алдағы кезеңі қазіргіден да жарқын бола түсетініне ешқандай күмəн келтіре алмаймыз. Бізге мұндай тұжырым жасауға оқырмандар ойлары да қолдау жасап, қозғау салып отыр.

«ЌАЗАЌСТАН – БОЛАШАЄЫ ЖАРЌЫН ЕЛ. БІЗ ОНЫЅ ЕРТЕЅІНЕ СЕНЕМІЗ»

БЕСІНШІ РЕФОРМА

Мемлекеттік басқару органдарының жұмысына баға берудің жаңа жүйесі сыртқы тәуелсіз аудиттің міндеттілігі, жариялылығы жұртшылықпен кері байланыс, басшылардың дербес жауапкершілігі қағидаттарына негізделеді

«»

Мемлекеттік басқару органдарының жұмысына баға берудің жаңа жүйесі сыртқы тәуелсіз аудиттің міндеттілігі, жариялылығы жұртшылықпен кері байланыс, басшылардың дербес жауапкершілігі қағидаттарына негізделеді

бағдарламалық құжаттардың орындалуы мен мемлекеттік органдар қызметі бағасының берік өзара байланысын қалыптастыру

есеп комитеті мен қаржылық бақылау ор-гандарын реформалау жоспарланып отыр

олар сараптамалық-талдамалық құрамдастарды күшейте отырып, әлемдік аудиторлық компаниялар моделі бойынша жұмыс істеуі тиіс

оның сыртында квазимемлекеттік сек-тор субъектілерінің жыл сайынғы аудиті, әсіресе, бюджет қаржыларын пайдалану бөлігінде аутсорсингке беріледі

ХАЛЫҚТЫҢ АҚПАРАТТАРҒА ҚОЛЖЕТІМДІЛІГІН КЕҢЕЙТУ

2016 ж. азаматтар мен заңды тұлғалардың сауалдары бойынша, мемлекеттік құпиялар мен өзге де заңмен қорғалатын құпиялардан басқа, мемлекеттік органдардың барлық ақпараттарына қолжетімділік

жеке компаниялар да, егер олар қоғамдық функциялар атқарса не-месе бюджет қаржыларын алушы-лар болып табылса, ақпараттар ашықтығы ережесін ұстануға тиіс

мемлекеттік органдардың жаңа және түсінікті ақпараттарды беру пішімін әзірлеуі және енгізуі

- қазіргі бар порталдарды жаңғырту, сол сияқты селолық елді мекендерді жоғары шапшаңдықты трафикпен қамтамасыз ету

2016 жылдан бастап орталық және жергілікті мемлекеттік органдарда автономды, дербестік, жариялылық, мерзімді ротация қағидаттарында жаңа Қоғамдық кеңестер құрылып, жұмыс істеп тұрғандары қайта пішімделетін болады

• «Қоғамдық кеңестер туралы» Заңға сәйкес бұл институт қоғамдық бақылаудың жаңа тиімді тетіктеріне ие болды

• кеңестер құрамы квоталық қағидат бойынша құрылады, бірақ олардың мүшелерінің үштен екіден кем емес бөлігін жұртшылық өкілдері құрауы тиіс

• кеңестер басында мемлекеттік қызметте жоқ белгілі қоғам қайраткерлері тұруы тиіс

• кеңестерге меморгандардың бюджеттік бағдарламаларының жобаларын және олардың орындалуын, стратегиялық жоспарларды, аумақтарды дамыту бағдарламаларын талқылау құқы беріледі

• олардың отырыстарында мақсатты индикаторларға қол жеткендігі туралы атқарушы органдардың есептері тыңдалып, азаматтардың құқықтарына, бостандықтары мен міндеттеріне қатысты нормативтік-құқықтық актілердің жобалары қаралатын болады

• атқарушы биліктің барлық сатылары мен Үкімет мүшелерінің азаматтар алдындағы есептері қарастырылған

• олар, сондай-ақ, заңнамаларды жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеп, мемлекеттік органдарға ұсыныстар енгізетін болады

• кеңестердің шешімдері ұсынымдамалық сипатқа ие болады, бірақ олардың қаралуы мемлекеттік органдар үшін міндетті

МЕМЛЕКЕТ ФУНКЦИЯЛАРЫН – БӘСЕКЕЛЕСТІК ОРТАҒА ЖӘНЕ ЖЕРГІЛІКТІ ӨЗІН-ӨЗІ БАСҚАРУҒА

Мемлекеттік органдарға түпкі нәтижелерге қол жеткізу үшін бюджет қаржыларын шұғыл түрде қайта бөлу құқы берілді. Құрылым және штат саны бойынша шешімдер қабылдауда олардың өкілеттіктері кеңейтілді, ол білікті мамандар тарту үшін маңызды»

олар бүгінде 4,5 мыңға жуық

Премьер-Министрдің орынбасарының басшылығымен, оның құрамына Парламент депу-таттарын, орталық атқарушы органдар басшыларын, «Атамекен» ҰКП, Қазақстанның Азаматтық альян-сы өкілдерін қоса отырып, тұрақты жұмыс істейтін Комиссия құрыладыәрбір меморган бойынша бәсекелесті ортаға берілетін функциялар тізімі анықталады

Комиссия мемлекеттік функцияларды беру регламентін қарастырып, мониторинг жүргізеді және олардың орындалу сапасына бақылау жасайды

Бірқатар мемлекеттік функция-ларды бәсекелестік ортаға беру

Жергілікті өзін-өзі басқару органдарына қосымша

өкілеттіктер беру

үш сатыда жүзеге асырылады

І саты

1

2

ІІ саты

ІІІ саты

ІІ саты (2018 жылдан):

- аудан мәслихаты бекіткен жергілікті өзін-өзі басқару бюджетін сатылап қалыптастыру; - әкімнің аудандық мәслихатқа бекіту үшін енгізген жергілікті қоғамдастық бюджетінің жобасын Жиналыстың келісуі және олардың орындалуы ту-ралы есепті мәслихатқа ұсыну үшін қолдау; - жергілікті қоғамдастықтың коммуналдық меншікті басқару мәселелері; - бюджетті тұрғындары 2 мың адамнан асатын әкімшілік-аумақтық бірлік үшін ғана енгізу және оны аудандық мәслихаттың бекітуі; - «Жергілікті өзін-өзі басқару коммуналдық меншігі» институтын енгізу; - олардың әлеуетін ұлғайту мақсатында селолық округтер деңгейінде әкімшілік-аумақтық бірлікті нығайту мәселесін әзірлеу.

І саты (2016-2017 жж.):

- аудан әкімінің аудандық маңыздағы қала, кент, село және селолық округ әкімі лауазымына ұсынатын кан-дидатурасын одан әрі аудан мәслихатына және сайлау өткізуге енгізу үшін келісу; - әкімді босату туралы мәселеге бастамашы болу; - жергілікті қоғамдастықты дамыту туралы бағдарламалық құжаттар жобаларын қарау және абаттандыру мен қоғамдық тәртіптің көкейкесті мәселелерін талқылау; - қолма-қол ақшаның бақылау шоты есебінен алынған мүлікті иеліктен шығаруда аудан әкімі ұсынысын қарау;- елді мекендер шеңберіндегі жер телімдерінің мақсатты пайдаланылуын және жеке тұлғалардың заңсыз иеленуіне жол бермеуін бақылау; - жергілікті қоғамдастықтың мемлекеттік мекемелеріне басшылар тағайындау бойынша ұсыныстар енгізу; - оларға қосымша екі салықты – көлік және заңды тұлғалардан жер салығын алу құқын беру жолымен жергілікті өзін-өзі басқарудың салықтық әлеуетін күшейту.

ІІІ саты (2020 жылдан):

- жергілікті өзін өзі басқарудың өкілді органын құру;- халқының саны 2 мың адамнан кем емес елді мекендер-де жергілікті өзін-өзі басқарудың дербес бюджетін енгізу;- қоғамдық маңызды мәселелерді қамтитын жергілікті бюджеттердің жобалары бойынша азаматтардың ұсыныстарын қарау ресімдерін енгізу.

«»

7 қаңтар 2016 жылwww.egemen.kz8

Жанғали ДƏДЕБАЕВ,Алматы өңірлік қаржы орталығының Рейтинг агенттігі акционерлік қоғамының басқарушы директоры, саяси ғылымдар кандидаты, менеджмент магистрі.

МҰНАЙ. 2013 жы-лы осы салада мы на-дай факторлар бел гілі болды:

Экономикалық фак -торлар. Мұнай экс-порттаушы мемле-

кеттердің ұйымына (OPEC) мүше емес мем-лекеттер тарапынан нарыққа шығарылатын мұнайдың көлемі күрт ұлғайды. Бұның басты себептерінің бірі АҚШ пен Канадада мұнай өндірудің жаңа əдісінің пісіп-жетіліп келе жатқанында еді. Американың халықаралық энергетикалық агенттігінің мəліметтері бойын-ша (US International Energy Agency), 2015 жылы АҚШ дүниежүзінде мұнай өндіру бойынша, Сауд Арабиясы мен Ресейді басып озып, бірінші орынға шығуы тиіс екен. Ирак пен Ливияда мұнай өндірудің артуы, Иран ядролық бағдарламасының сəтті шешілуі орта мерзімде əлемдік мұнай нарығында ұсыныстың ауқымды деңгейде арта-тынын көрсетті.

2008-2012 жылдардағы дағдарысқа бай-ланысты АҚШ-та автокөлікке деген сұраныс төмендеді. Көлік құралдарының ескіруіне, жа-нармайды жағу бойынша шектеулердің заңда бекітілуіне байланысты орта мерзім аралығында көлемі ықшам əрі пайдалы жұмыс коэффициенті жоғары көлік құралдарына сұраныстың өсетінін болжауға болатын. Сонымен қатар, дамыған ел-дерде тұрғындардың орта жасының қартаюы жəне жан басына шаққандағы көлік құралдарының көптігі автокөлік құралдарына деген сұраныстың өсуіне кері əсерін тигізді.

Қазіргі кезде автокөлік құралдарының 98 па-йызы жанармай ретінде мұнай өнімдерін пайда-ланады. Бұл болашақта жанармайды балама қуат көздерімен, мысалы, газ немесе электр қуатымен алмастыруға кең мүмкіншіліктер береді. Осы ретте дамушы елдерде автокөлікті сатып алудың артуы дамыған елдерде жанармайды балама қуат көздеріне ауыстыру қарқынын уақытша теңгеретінін айтып өткен орынды. Автокөлік саласындағы осындай жаңа бағдарлар болашақта мұнай өнімдерін тұтыну ауқымын біршама өзгертеді.

Саяси факторлар. Ресейдің Қара теңіз өңірінде өзінің ұлттық мүдделерін қорғауды қамтамасыз етуін жəне осыған байланысты əлемдегі күштер арасалмағын өзгертуге бағытталған іс-əрекетін оның оппоненттері дер кезінде түсінді. Халықаралық қатынастар мен сыртқы саясат та-рихы тұрғысынан алғанда, Ресейдің ұзақ мерзімді геосаяси амбицияларын тежеу үшін, оппонент мемлекеттерге орта мерзім аралығында мұнай бағасын күрт төмен деңгейге түсіріп, ұстап тұру тиімді болатыны түсінікті еді. Бұл ретте Ресейге жəне онымен шектес елдерге мұнай бағасының төмендеуін сақтандыруға бағытталған тиісті қаржы құралдарын дер кезінде сатып алып, қолдану қомақты пайда келтіретін еді.

Қалыптасқан жағдайда экономикалық фактор-лар орта мерзім аралығында мұнай бағаларының төмен болатынын жəне Брент мұнайы бағасының 70 АҚШ долларынан аспайтынын көрсетуде. Мұнай бағалары төмендеуінің бірінші кезек-те АҚШ мұнай компанияларына тиімсіз екені белгілі. Мұнай бағаларының төмен деңгейі орта немесе ұзақ мерзім аралығында тұрақтанып қалуы америкалық компаниялардың мұнай саласына са-латын инвестицияларын азайтып, көптеген мұнай жобаларын тоқтатуға əкеліп соғуы ықтимал.

Геосаяси факторлар мұнай бағаларына қысқа жəне орта мерзімді болжау жасау мүмкіндігін біршама қиындатуда. Таяу Шығыста геосаяси дағдарыстың өршуі жəне аймақта мұнай өндіруге төнген қауіп мұнай бағаларын кез келген сəтте жоғары көтеріп əкетуі ықтимал. Біздің ойымызша, Вашингтонның қазіргі жүргізіп отырған саясатын Америка мұнай корпорацияларының мақұлдауы ұзақ мерзімге созылмауға тиіс. «Геосаяси мүдделерді» іске асыру мүмкіндігі төмендеген сəтте мұнай корпорациялары Вашингтонның сая сатын қолдаудан бас тартып, мұнай өндірісін қысқартуға бел бууы ғажап емес. АҚШ-тың Парсы шығанағындағы одақтастары да мұнай өндіруді қысқартуы мүмкін.

Осындай жағдайда қысқа мерзім аралығында мұнай бағалары күрт өспейді деген қорытынды

жасауға болады. Ал олай болса, қалыптасқан жағдайда сыйақы алуға бағытталған опциондық стратегияларды қолдану орынды. Тіркелген бағасы Брент мұнайына 60-70 доллардан аспай-тын 3 айдан 9 айға дейінгі аралықтағы опциондар-ды сатып, сыйақы алған тиімді. Түскен сыйақы сомасын тəуекел етіп, халықаралық хеджерлік қорлар қолданатын стратегияларды пайдалануға жұмсауға болады. Бұл ретте тəуекелдерді шек-теп, пайданы барынша көбейтетін амалдарды қарастыру маңызды.

Ресейдің Да маск тарапын қолдауы, тарап-тардың жалғасып жат қан бақталастығы жəне бас қа да маңызды үде ріс тер халықаралық эконо-ми ка лық жəне саяси қа ты нас тардағы ахуалдың болашақта қандай бағытта дамитынын болжауға негіз болады. Осы ахуалға дұрыс баға беру жəне алдын ала дайындалу қомақты пайда табудың көзі болуы ықтимал.

Брюссельдің Еуропаға келетін қуат көздерін əртараптандыру əрекеттері Ресейдің Сирия мəселесіне араласуынан кейін тығырыққа тірелді. Газ көздерін əртараптандыру амалдары шектелді. Сирия аумағы арқылы газ құбырын Еуропаға тарту жобалары белгісіз уақытқа шегерілмек. Ресейден Еуропаға келетін газдың көлемін ал-мастыра алатын жалғыз мемлекет Иран болмақ.

Иран ядролық бағдарламасының сəтті шешілуі, Америка бұқаралық ақпарат құралдарының АҚШ президентінің Иранға қарсы санкци-яларды алу мүмкіндігін жариялауы Батыс елдері мен Ислам Республикасы арасындағы көпжылдық қарсыластықтың аяқталуына алып келетінінен үміттендіреді. Осы тұрғыдан алғанда, АҚШ президентінің санкцияларды 1 жылға ұзартуын санкцияларды алуға байла-нысты техникалық мəселелерді шешуге жəне америкалық капиталдың Иран экономикасына ену дайындығын іске асыруға қажетті уақыт деп қарастырған орынды. Иранға қарсы санкциялар-ды алу оның халықаралық экономикалық жəне саяси қатынастардағы орнын күрт өзгертеді. Олай болған жағдайда Иран бүкіл дүниежүзінен инвестиция тартудың жаңа орталығына айналуы мүмкін. 2000 жылдардың ортасында Ресей мен Қазақстанда байқалған қарқынды экономикалық (жылжымайтын мүлік, қаржы-банк, құрылыс саласы) даму Иранда да қайталанады деп күтілуде. Иранға инвестиция жасауға қажетті инфрақұрылымды дайындау (келісімдер жүргізу, өзара инвестициялық, жылжымайтын мүлік қорларын жасау жəне т.б.) еліміздің халықаралық резервтерін əртараптандырудағы маңызды кезең болып табылады. Иран экономикасының қазіргі даму кезеңінде инвестициялардың баламалы түрлерін қолдану тиімді нəтиже бермек. Иран болашақта өз шикізатын АҚШ долларынан өзге валютаға сататын аздаған мемлекеттердің бірі болуы мүмкін.

ДҮНИЕЖҮЗІЛІК САУДА ИНФРАҚҰ-РЫЛЫМЫ. Дүниежүзілік сауда (есеп айырысу, та уар тасымалдау) инфра құрылымындағы ахуал мен ондағы жаңа бағ дарларды анықтау инвес-тицияларды орта мерзім аралығында табысты түрлендіруге мүмкіндік береді.

БРИКС (Бразилия, Ресей, Үндістан, Қытай, Оңтүстік Африка) елдерінің өзара сауда инфра-құрылымын жасауы АҚШ долларының болашақта негізгі əлемдік резервтік валюта ретіндегі тиімділігіне кері əсерін тигізбек. Дүниежүзілік саудадағы АҚШ долларының үлесі азайып, БРИКС елдері валюталарының үлесі ұлғая түсетіні анық.

Қытай Халық Республикасының өз валю-тасы, юаньді халықаралық резервтік жəне есеп айырысу валютасы ретінде орнықтыруындағы жетістіктері АҚШ долларына негізделген əлемдік сауда инфрақұрылымын өзгерте алады. Қазіргі кезде, АҚШ долларының күрт күшеюіне бай-ланысты, Қытай экономикасы экспорттық қабілетті шектейтін ауқымды макроэкономикалық кедергілерге кезігіп отыр. Қытайдың халықаралық резервтеріндегі 3,5 триллион АҚШ доллары қытай валютасын халықаралық саудада қолдану аясын кеңейту мен елдің резервтерін түрлендіру қарқындарын реттейтіні анық.

АҚШ долларының басқа валюталарға қарағанда күрт күшеюіне байланысты қысқа жəне

орта мерзім аралығында қаржы құралдарын АҚШ долларынан басқа валюталармен түрлендіру жəне оның бағамын хеджерлеу (төмен түсуден сақтандыру) инвестициялық портфельдерді басқарушылардың алдында тұратын басты мəселеге айналмақ.

АҚШ Федералдық резерв жүйесінің пайыздық қойылымдарын көтеруі АҚШ долларының халықаралық саудада алып отырған басымдығын сақтап қалуға жеткіліксіз, басқа қаржы құрал-дарына айтарлықтай əсерін тигізе алмайтын уақытша шара болып қалуы мүмкін. Өз кезегінде Вашингтон əлемдегі мұнайлы аймақтарға бақылау орнатып, мұнайды тек АҚШ долларына ғана са-туды қамтамасыз ету арқылы АҚШ долларының тиімділігін сақтап қалу əрекетін жалғастыра бер-мек. Осы бағыттағы белсенді əрекеттерді біз 1991 жылдан бері байқап келеміз.

АЛТЫН. Халықаралық эко-номикалық жəне саяси тұрақ-

сыздық жағдайында инве-сторлар дəстүрлі, қауіпсіз актив ретінде алтын мен

басқа да бағалы металдарды пай-даланады. Алтынның бағасы өзінің ең қымбат деңгейі 1 трой унциясы (31,1 грамм) үшін 1920 АҚШ долларынан (2011 жыл) арзандап, алтын өндірудің орташа əлемдік құнынан да төмен түсіп кетті. Дүниежүзілік алтын кеңесінің (World Gold Council) мəліметтері бойынша, 2014 жылдың ақпан айында алтын өндірудің əлемдік орташа бағасы 1 трой унциясы үшін 1200 АҚШ долла-рын құрады. Алтынның осы бағадан төмендеуі əлемдік алтын индустриясының 30 пайызын тиімсіз деңгейге түсіреді. Алтын бағасының əрі қарай құлдырауы нарықта алтын ұсынысын азай-тады. Алтын мен басқа да бағалы металдардың құны қазіргі кезде стратегиялық тұрғыдан сатып алуға икемді деңгейлерде өзгеріссіз тұр.

Ұлттық валюта бағамын бір қалыпты, тұрақты ұс тау нарық жағдайында мемлеке тіміздің страте гия лық, ұзақ мерзімді мүд де лері үшін тиімді болмай ды. Отандық экономика кəсіп-орындарының ұлттық валюта ба ғамының ауытқу шамасы мен жиілігі жағдайында пайда табу-ды үйренуі мен үйренгенін ұдайы жетілдіріп, жақсарта білуі, сөйтіп тұрақты даму деңгейіне көтерілуі – нарықтың басты талабы. Ал халықтың ұлттық валютаға деген сенімін тұрақтандыру ұлттық валюта бағамының бірқалыпты тұрақ-тылығына тəуелді болуға тиіс емес.

Алтын мен басқа да бағалы металдар-ды қолдану елдің халықаралық резервтерін түрлендірумен шектелмеуі тиіс. Сонымен қатар, алтынды халықтың азды-көпті жинаған қаржыларын əртараптандыру мен теңгенің тиімділігін қамтамасыз ету құралы ретінде пайдаланудың тетіктерін жасау аса маңызды.

Тұтыну нарығында бағаларды орнықтыруға бағытталған мемлекеттің ақша-несие саяса-ты аясында халық теңгенің шамалы тұрақ-тылығына үйреніп алды. Теңге бағамының шамалы тұрақтылығы мен теңгемен салынған депозиттердегі жоғары пайыздық мөлшерлемелер халықтың басым бөлігін өз қаражатын теңгеде сақтауға итермеледі, қалған бөлігі қаражатты валютамен сақтауды ұйғарды. Ұлттық валюта бағамының күрт ауытқуынан сақтандыратын (хеджерлейтін) қаржы құралдарының тапшылығы жағдайында осындай ахуалдың қалыптасуы заңды. Мұндай қаржы құралы ретінде мем-лекет тарапынан алтынмен қамтылған құнды қағаздарды (алтын нота) шығаруды қарастырған орынды. Алтын нота, алтын сертификат, алтын депозит туралы көпшіліктің түсінігі түрліше бо-луы мүмкін. Бұл жерде мынаны ескеру керек: алтын нота – халықтың өз қаражатын (теңге) ал-тын түрінде сақтауының құралы. Мұның мəнісі мынада: тұтынушы банк қызметі арқылы өз қаржысын (теңге) алтын түрінде сақтау, алтын түрінде алу, алтын түрінде сату мүмкіншілігіне ие болады. Тұтынушының алтын түрінде сақтаулы тұрған қаржысы алтынның əлемдік нарықтағы бағасының өзгеруімен бірге өзгеріп отырады, ұлттық жəне басқа валюталарға тəуелді болмай-ды.

Сипатталған шара ұлттық валюта бағамының күрт өзгеруі жағдайында халықтың теңгедегі қаражаттарының құнсыздануына тосқауыл бо-лады. Алтын бағасының төмен түсуі жағдайында «алтын ноталарының» тиімділігін арттыру үшін пайыздық сыйақыны белгілеуге болады. Алтын нота алтынның тауар мен қаржы құралы ретіндегі айырмашылықтарын анықтап, шек-теуге мүмкіндік береді, бұл ретте салық салу жұмыстарын реттеу мəселелері жеңіл шешілуі тиіс.

Алтын нота ұлттық валюта арқылы ғана алы-нып, сатылуы шарт болмақ. Алтын бағасының өсуі алтын ноталарға деген сұранысты арттырады.

Алтын нота Қазақстан қор биржасындағы сау-даны жандандыратын туынды қаржы құралдарын жасауға қажетті негізгі актив қызметін атқара алады. Трейдерлер мен басқа да алыпсатарлар белсенділігінің теңге-АҚШ долларынан теңге-алтын сауда-саттығына ауысуына қолайлы жағдай жасалады.

Елдегі алтынға қоса, шет мемлекеттерде

орналасқан алтынды əкелу алтын нотаны шы-найы активтермен қамтамасыз етеді. Ұлттық валютада алтын нотамен сауда жүргізу теңгені жанама түрде шынайы активпен, яғни алтынмен қамтамасыз етеді.

ЗЕЙНЕТАҚЫ АКТИВТЕРІ. Зейнетақы активтерін сенімді қосымша қар жы құралдарымен

қам тамасыз ету үшін, ел-де бар негізгі актив тер ді

саралап қарастырған орынды. Бұл ретте күміс тиімді құрал

бо- лып табылады. Өзінің басты сипаттары бойынша, күміс – алтын секілді əлемдік нарықта өтімділігі жоғары, валютаға сатылып, алынатын тауар. Күміс те өтімділігі жоғары, сенімді жəне ұзақ мерзім аралығында бағасының өсу əлеуеті жоғары негізгі актив ретінде пайдалануға болатын қаржы құралы қызметін атқара алады.

Қазіргі кездегі бағаға шаққанда, Қазақстан жылына 450 миллион АҚШ доллары тұратын тазартылған күмісті (2014 жылы 976 тонна) шығарады. Ал алтын мен күміс қосындысы бар шикізатты өңдеу арқылы бұл соманы екі есе арттыруға болады.

Кейбір мəліметтер бойынша, қайта жаңар-тылатын қуат көздерін кеңінен қолдануға, атап айтқанда, күн қуатын пайдалануға, фотоэлементтерді жасауға қажеттілік күміске де-ген сұранысты арттырады. Күміс бағасының 2011 жылдың ең жоғары деңгейінен 3 есе төмендеді. Бұл қолайлы факторлар қалыптасқан жағдайда күміс бағасының өсу əлеуеті жоғары екенін білдіреді.

Елбасымыздың зейнетақы активтерін басқару мен инвестициялау бойынша жаңа амалдар-ды даярлау тапсырмасын іске асыру аясында елімізде шығарылатын күмісті инвестициялық əрі «транзиттік» актив ретінде пайдалану зейнетақы активтерінің қауіпсіздігі мен сақталуын қамтамасыз ететін болады.

Нарықтық ахуалды ескере отырып, активтерді басқарушылар күмісті халықаралық нарықта сата алады немесе аллокацияланбаған шоттарда сақтайды. Нарықтағы өзгерістерге орай жедел əрекет жасау үшін, аллокацияланбаған шоттарды пайдаланған тиімді.

Осылайша, ағымдағы бағаларды ескер-сек, ішкі ресурстарды пайдалану арқылы зейнетақы активтерінің шетел валютасындағы бөлігінің көлемін жылына 4-5 пайызға арттыруға мүмкіншілік бары аңғарылады.

Бұл ретте зейнетақы активтерін бағалы ме-талдар жəне шетел валютасымен əртараптандыру мақсатында мемлекетке елде өндірілген аффи -на ж далған күмісті бірінші болып сатып алу құқығын (аффинаждалған алтын секілді) беру тиімді. Ондай жағдайда зейнетақы салымдарының қауіпсіздігі мен сақталуын қамтамасыз ету үшін, активтердің бағалы металдар мен ше-тел валютасындағы бөлігін мемлекеттің басқаруында қалдырған орынды болуы мүмкін. Бұл мемлекетіміздегі валюта ағымдарының реттелуіне пайдалы əсерін тигізеді. Ұзақ мерзім аралығында зейнетақы портфелінің теңгедегі 90 пайыздан асатын бөлігін шетел валютасындағы қаржы құралдарымен теңгеру мүмкіндігі пайда болады. Ұзақ мерзім аралығында басқарушылар зейнетақы қорындағы активтердің құрамына қауіпсіздік жəне сақтау талаптарына сай келетін басқа да қаржы құралдарын қажетті мөлшерде енгізу мүмкіндігіне ие болады.

Қазақстан қор биржасында қажетті инфра-құрылымдарды реттеп, мемлекет тарапынан ал-тынмен, күміспен қамтылған құнды қағаздарды жəне басқа да құнды қағаздарды шығарып, айналымға түсіруі Астана халықаралық қаржы орталығының (АХҚО) табысты қызмет жасай бастауына мұрындық болады.

АСТАНА ХА ЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАР ЖЫ ОРТАЛЫҒЫ. АХҚО алаңында келесі негізгі бағыттарды дамыту жоспарлануда:

- капитал нарығы - активтерді басқару- жеке банкинг (Private Banking)- исламдық қаржыландыру.Жоспарланған қаржы қызметтерімен қа-

тар Қа зақстанда шығарылатын шикізат тауар-ларымен сау да жүргізуге арналған арнайы инфра-құрылымды (алаңды) орнату – маңызды мəселе. Шикізатпен сауда жасауды жеңілдету мақсатында оларды қаржы құралдарына айналдыру (облига-циялар, ноталар, сертификаттар, туынды қаржы құралдары, фьючерстер) ыңғайлы болмақ.

Елімізде шығарылатын шикізаттың негізінде жасалған қаржы құралдарын АХҚО алаңында айналымға енгізу халықаралық инвесторларға тиімді болуы мүмкін. АХҚО мұнай, алюминий, мыс, никель, мырыш жəне т.б. шикізаттарды

сəйкесті қаржы құралдары арқылы алып-сатуға ұсына алады. Бұл тауарлар негізгі халықаралық биржаларда алып-сатылады жəне барлық қажетті талаптар – саны, сапасы, жеткізу мерзімі, жеткізу мекені бойынша стандартталған.

АХҚО-ның басқа əлемдік қаржы орта-лықтарынан өзіне тəн ерекшелігі оның гео-гра фиялық орналасуы, халықаралық нарыққа тікелей шығу жолының жоқтығы болып табы-лады. Дəстүрлі қаржы құралдарымен жұмыс істегенде (валюта, акциялар мен облигациялар), бұл ерекшеліктің маңыздылығы жоқ.

Бұл ретте, тауарларды белгілі бір мекенжайға жеткізуді стандарттау мəселесін шешіп алған аса маңызды. Мұның екі амалы бар. Тауарды Қазақстан аумағында шетелге шығаруға ыңғайлы болатын жерге (Каспий теңізіндегі портқа, солтүстіктегі жəне шығыстағы шекараларға) дейін жеткізу. Тауарды ірі халықаралық ашық порттарға (Ирандағы Бандар-Аббасқа, Біріккен Араб Əмірліктеріндегі – Дубайға, Қытай портта-рына) дейін жеткізу.

АХҚО алаңында тауарларды екі тəсіл бойын-ша да сату мүмкіндігін қамтамасыз етудің маңызы үлкен. Тауардың алып-сату бағасы жеткізу мекеніне байланысты «шегерілім» («дисконт») не «сыйақы» («премия») негізінде белгіленеді.

АХҚО алаңында шикізат таурларымен са-уда жүргізу мəселесін егжей-тегжейлі шешіп алу қажет. Халықаралық ашық порттарға дейін жеткізу шартымен сатылған тауарлар Қазақстанда шикізат өндіріп жатқан көрші мемлекеттердің аумақтары арқылы стандартталған мекенжайға дейін, еш кедергі-кідіріссіз жетуі тиіс. Тауарларды ашық халықаралық порттарға стандартқа сай жеткізу мəселесі көрші мемлекеттердің Қазақстан жерінен шикізат тауарларын өндіріп, шекарадан алып шығу мəселесімен сабақтасып, шарттасуы тиіс.

АХҚО алаңында шикізаттың негізгі түрле-рімен сауданы ұйымдастыру теңгенің өңірлік, халықаралық валюта ретіндегі дəрежесін артты-ра алады.

АХҚО-да уран гексафторидін стандарттап са-туды ұйымдастыру мүмкіншілігі бар. Бұл ретте Елбасымыздың қолдауымен Қазақстан аумағында төмен деңгейде байытылған уран банкін құрудың маңыздылығы АХҚО қызметі үшін жоғары. Уран ерекше тауар болғандықтан, оны белгілі бір мекенжайға жеткізудің шарттары мен стандарт-тары да ерекше болуы тиіс. Жалпы, уранды уран банкінің аймағынан, Қазақстан аумағынан ұзақ мерзім аралығында шығармай саудаға түсіруге болады. Бұл үшін қарыз ретінде уранның белгілі бір мөлшері болатын – ұзақ мерзімді қарыз қаржы құралын жасап шығарған орынды. Бұл зейнетақы активтерін ұзақ мерзімге сапалы, қауіпсіз, бағасының өсу əлеуеті үлкен ұзақ мерзімді қаржы құралына инвестициялауға мүмкіндік береді. Уран бағасы 2007 жылдан бері үш есе төмен түсті. Қазір уран бағасының өсуіне қолайлы факторлар қалыптаса бастауда. Жоғарыда көрсетілгендей, автокөлік саласындағы өзгерістер – іштен жану қозғалтқыштарын пайдаланудың төмендеуі мен балама қуат көздерін пайдалану электр қуатына деген сұранысты арттырады. Дүниежүзінде электр қуатын кеңінен пайдаланудың артуы еліміздің атом өнеркəсібінің стратегиялық маңыздылығы мен басымдылығын айқындайды. Қазақстан мұнай мен газ құбырларымен қатар атом электркешендерінен электр қуатын тасы-малдайтын желілерді сала алады.

Уранға негізделген ұзақ мерзімді қаржы құралдарын шығару еліміздің атом саласын ұзақ мерзімге ұлттық валютадағы қаражатпен қаржыландырып, ал зейнетақы активтерін сенімді қаржы құралдарымен қамтамасыз етер еді. Бұл өз кезегінде Елбасымыздың тапсырмасын орындау-да берік негіз түзер еді.

Уран негізіндегі қаржы құралдары АХҚО алаңында исламдық қаржыландыруды дамытуға («мурабаха» саудасын жасау) мықты негіз бола алады. Исламдық қаржыландыру та-лаптарына сай келетін қаржы құралдарын Парсы шығанағының жəне басқа да мұсылман мемлекеттерінің «ұлттық қорлары» мен «зейнетақы қорларын» басқарушылар қажетті қаржы активі ретінде сатып алатынын жоққа шығара алмаймыз. Уран алтын мен күміске қарағанда ислам қаржы құралын жасауға негіз бола алатын халал тауар. Осы ретте, АХҚО ислам мемлекеттерінің де активтерін əртараптандыруға қажетті ерекше эксклюзивті қаржы құралын ұсына алады. Нəтижесінде шетелдік инвесторлар тарапынан теңгеге деген сұраныс арта түседі.

Мұндай қаржы құралдарын дұрыс құрастыра біліп, айналымға енгізе алу АХҚО-ның халықаралық капитал үшін тиімділігін қосымша арттырады. Жоғарыда келтірілген қаржы құралдарын АХҚО жұмысын бастамай тұрып, Қазақстан қор биржасының негізінде айналымға шығаруға болады.

Талдау барысында негізделген шаралар Елбасымыздың стратегияларын іс жүзіне асыруға қажетті қосымша тетіктер туралы ойлану-ды, теңгеге деген сұраныстың артуы, ұлттық валютаның тұрақтануы мен нығаюы туралы нақты жұмыстар атқаруға ықпал етуді көздейді.

Халықаралық экономикалық жəне саяси қатынастардағы өзгерістер күрделі міндеттерді атқаруды талап етуде. Ол міндеттерді тану жəне іске асыра білу еліміздің экономикалық жəне қаржы ахуалын жеңілдетіп қана қоймай, табыстарға жеткізеді. Бұлай дегенде, ағымдағы əлемдік экономикалық жəне геосаяси ахуалды талдау қаржы нарықтарында бағалардың қалай өзгеретінін болжауға мүмкіншілік беретінін ескеріп отырмыз. Ал қаржы нарықтарында бағалардың қалай өзгеретінін болжау стратегиялық мəні бар инвестициялық шешім қабылдауға негіз болады. Сондықтан қаржы нарықтарында бағалардың өзгеруіне тікелей ықпал ететін факторлардың қозғаушы тетіктерін саралаудың маңызы зор. Біз 2016 жыл үшін аса өзекті деген осындай бірнеше факторлар айна-ласында ой бөліспекпіз.

Сараптама

кандидаты, менеджмент магистрі.

2016 жылєа инвестиция салустратегиялары

7 қаңтар 2016 жыл www.egemen.kz 9

Нəзира ЖƏРІМБЕТОВА,«Егемен Қазақстан».

Тұлпар тектес асылдары-мыздың бірі Асқар Сүлей ме-новтің «Басқа халық маймыл-дан жаралса жаралған шығар, ал біздің қазақ жылқыдан жа-рал ған» деген сөзі қанатты қағи даға айналып кетті. Дуалы ауыздың халқымызға тəн асыл қасиеттерді, тектілікті, шыны дан қарағандай шынайы шындықты бір ауыз сөзге түйіп жібергені айызыңды қандырады. Осы бір ауыз сөз көзі қарақты адамға қазақтың бүкіл өмірі – ішер асы да, ау-ырса дəруі де, шөлдесе су-сыны, мінер көлігі де жылқы болғанын меңзейді. Бірақ зама-налар белесінде, уақыттың да-уылында халқымыз жылқының ерге қанат, батырға қолғанат болған қазанат секілді асыл тұ қым дарын жоғалтып алды. Жыл қы жайындағы мəселе шаш етек тен еді. Жалпы, еліміздегі жылқы түлігінің жоғын жоқтап, мұңын мұңдап, барын өзгеге паш етіп жүрген санаулы ғалымдардың бірі – Нəбидолла Кикебаев.

Қазақтың қай ұлы да қаз тұрысымен шыбықты ат қып мініп ойнады, тайға мінсе ата-сы ержетті деп қуанды, ал боз-бала шағында ат жалын тартып мінді. Нəбидолла Ақанұлының да барлық өмірі жылқы жалы-на байланғандай əсер береді. Қазақстандағы ертеден тарихы мен дəстүрі бар атақты жылқы зауыттарының бірі Алматы облысындағы Дегерес жылқы зауыты орналасқан ауылда дүниеге келген Нəбидолла бала кезінен небір сəйгүліктерді көріп өсті. Ауылдағы үлкеннің де, кішінің де жылқы жай-лы қызынып айтқан əңгімесін тыңдаудан жалықпайтын. Сабақта отырған қара баланың ойы шығандап, қырдағы жылқы үйіріне кетіп қалушы еді. Ауылда кімде қандай бие, қандай құлын, қандай үйір бар екенін кішкентай кезінен көзін жұмып айтар еді. Орыс сыны-бында білім алғанымен бойы-нан қазақы бояудың кемімеуі, өз халқының салт-дəстүрін бойына сіңіріп өсуі Нəбидолла Ақанұлының жылқыға деген ерекше құмарлығынан, ба-лапан қанат баланың «ұяда көргенін алып ұшуынан» бо-лар. Мектепті үздік бітірген бозбаланы арғы мақ-арман ж е т е л е п , А л м а т ы м а л -дəрігерлік-зоотехникалық инс -титутына əкелген. Жоғары оқу ор нын қызыл диплом-мен бі тір ді. Қазір ойлап отыр-са, білім ордасындағы оқу жүйесі мықты, тəртіп қатаң, профессорлар құрамы өте білікті екен. Ұстаздары ын-талы студенттерді ғылымға бейімдейтін . Нəбидолла Кикебаев өзге курстастарынан зеректігімен, еңбекқорлығымен, ғылымға құштарлығымен ерек-шеленетін. Студенттердің ғылы ми конференцияларында те рең ізденістермен жазылған «ДНК», «Генетикалық код», «Транс ферриннің жəне жануар-лар қанындағы гемоглобиннің полиморфизмі» жəне тағы басқа да күрделі тақырыпқа жасаған баяндамалардан ұстаздары Нəбидолла Ақанұлының ғылымға деген табанды тал-пынысын танығандай еді. Ғылымның жолы жеңіл емес екенін, маңдай тер бұршақтап ақпаса ғылымның қия жолымен екінің бірі жүре бере алмайты-нын түсінді. Бірақ ол жылқы жолында ғылымның қандай қиындығына да төзуге даяр болатын. Кеңес Одағы кезінде жылқы түлігін зерттеу орталығы Ресейдің Рязань қаласы еді, осындағы Бүкілодақтық жылқы шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының даңқы жер жара-тын. Нəбидолла Кикебаев осы институтта қазақ жылқысына арналған алғашқы диссерта-циясын қорғады. Ғалымдар диссертациялық жұмыстың ғы-лыми тереңдігін əділ бағалады. Онда жас ғалым жылқының бұл шық еті мен сүйектерінің құлын кезінен бастап, 3 жасқа дейінгі динамикасын анықтап, оның өсу заңдылықтарын зерт-теген болатын.

Өткен ғасырдың аяқ жағына қарай Қазақстанда жылқының ет-сүт бағытындағы Мұғалжар

жаңа тұқымы пайда болды. Мамандардың айтуынша, жыл он екі ай далада тебіндейтін, етті төгіп беретін, аса күтімді керек етпейтін, өнімділігі ө т е ж о ғ а р ы М ұ ғ а л ж а р жылқысының, оның Сарыарқа желісінің дүние жүзінде ба-ламасы жоқ. Оның салмағы 600 килоға дейін тартады, дəмі тіл үйіреді. Ал осы жаңа тұқым авторларының бірі де Нəбидолла Кикебаев болатын. Ғалымдар мұны селекциялық жұмыстың, ғылыми таланттың шыңы деп бағалады.

– 1990 жылы жылқының жаңа шыққан Сарыарқа зауыт-тық түрін Мəскеуде тіркету ке рек болды. Осы жұмыс бары-сында ежелден келе жатқан қазақ жылқысының өзі одақтық реестрде, не дүниежүзілік жылқы тұқымдары тізімінде, қысқасы, еш жерде тіркелмегені анықталды. Сонда қазақ жылқы ұстап көрмеген болып шықпай ма? Халқымыздың сайын дала-да мыңдап жылқы айдағанын, небір арғымақтар мен Құлагер секілді сəйгүліктердің иесі екенін ешкім білмегені ғой? Жылқы – қазақтың намы-сы, біздің де қанымыз басқа шапты. Тиісті орындарға табандылықпен талап қойып, соңынан қалмай жүріп, 1990 жылы желтоқсан айында КСРО мемлекеттік комиссиясының №238 бұйрығын шығартып, қазақ жылқысы тұқымын дүние жүзі жылқы тұқымдарының тізіміне енгіздім. Осы арқылы қазақ жылқысының авторы

қазақ халқы екенін жаһан жұрты білді, – дейді Нəбидолла Ақанұлы.

Дегенмен, ғалымды қазақ жылқысының бүгінгі жайы ой-лантады. Əсіресе, жылқының азықтық жағын айтқанда, табиғи жайылымда өсіп-өнетін, өнімі экологиялық таза қазақ жылқысының жарнамасы да, осы саладағы жұмыс та ал-шысынан тұрмағанын айта-ды Нəбең. Жылқы етінің адам ағзасына пайдалы жағын білетін еуропалықтар қазір Қамбар ата түлігіне басқаша қарай бастады. Мысалы, Францияда жылдық тұтынылатын еттің 30 пайызын жылқы еті құрайды, сондай-ақ, Германия мен Италия да сырттан жылқы етін таси бастаған.

– Жалпы, қазақ жыл қы-сының қырда өсуі, таби-ғи жайылымда жайылуы ет сапасының жоғары көр-сеткішін береді. Бұл əрі текті түлікті көбейтудің өлшеусіз мүмкіндігі емес пе? Жылқыдан алатын пайда шаш етектен. Елімізде жылқыға қатысты бар мəселені шешіп, түліктің осы түрін егжей-тегжейлі зерттейтін арнайы ғылыми-зерттеу институты керек-ақ. Институт үлкен ауқымдағы жұмыстардан бас тап, ет, қымыз өндіру секілді басқа да өзекті мəселелерді шешу-мен шұғылданар еді. Осындай орталықтың жоқтығынан атам заманнан қазаққа тəн болып

келген қазы-қартаны фран-цуздар, қымызды немістер, көкпарды қырғыздар иемденіп жүргенін көріп отырмыз. Сонда «жылқыдан жаралған» халқы-мыздың ұлттық брендінен не қалды? – деп ренішін жасыр-майды Нəбидолла Ақанұлы.

Ғалым айтқан мəселелердің барлығы қазақ жылқысының қ а с и е т і н е , о н ы с а қ т а у мəселесіне келіп тіреледі.

– Қазақы жылқының қа-сиеті неде? Мұны түсіндіру үшін бір-ақ мысал айтайын. Осы дан бірнеше жыл бұрын саха жұр тынан мамандар келіп, Қарағанды облысының Шет ауданындағы «Шолақ еспе» шаруашылығынан үш айғыр сатып алады. Жалпы, Якутия өлкесінің аса суық екені белгілі. Кейін бір кездескенде əлгі сахалар академик Игорь Нечаевке: «Біз бұған дейін та-лай жерден айғыр алған едік. Бірақ Сібірдің суығына шы-дас бермей өле берген еді. Ал сіздердің малдарыңыз кере-мет екен. Барғанына бір жыл болмай жатып айғырлардың жүні өсіп, ұзындығы 10-11 сантиметрге жетті. Аязға қыңқ демейді. Тіпті, біз саха жылқысының түп атасы қазақ түлігі ме екен деген тоқтамға келіп отырмыз», депті. Міне, қазақ жылқысының қасиеті. Ал ол елімізде тек Ақтөбе облысы мен Қарағандының əлгі Шет ауданында ғана қалды, – дейді Нəбидолла Ақанұлы.

Елдің атын тек байлық емес, өнер, спорт шығаратынын Ел-басы айтып жүр. Бұл орайда да жылқының қосар үлесі мол. 1999 жылы Нəбидолла Кикебаев Қостанайдағы асыл тұқымды жылқы зауытына басшылыққа келді. Шаруашылықтың бір бөлімшесі ғана болып саналған зауытқа басшылар мəн берме-ген екен. Зауыттағы жылқылар өзімен-өзі көбейіп, айғыр жаңар-тылмағандықтан, ғылыми жұ-мыстар жүргізілмегендіктен асыл тұқымның да генетикалық сапа-сы түсе бастапты. Тəуелсіздік алып, жан-жағымызды түген-дегенде, жоғалтқанымыздың бірі де осы асыл текті жылқымыз

екенін Қамбар ата түлігіне бей-жай қарай алмайтын адамдар түсінді. Қазақтың дархан да-ласында батырларымыздың мінсе – көлігі, жауға шапса – серігі, ашықса азығы болған, шаршаса – жалын төсеген Қазанаты, шапқанда шашасы-на шаң жұқтырмас тұлпарлары қайда?! Бұл ел Президентінің де назарына алдымен ілікті. 2000 жылы Қостанай жылқы зауыты Мемлекет басшысының тікелей қамқорлығына алынды. Соның арқасында Нəбидолла Кикебаев шабыттана іске кірісіп кетті. «Қазақ тұлпары» деп өзгертіліп аталған жылқы зауытындағы жұмыстың барлығы қайта құрылды. Зауытта патша за-манынан қалған ат қорадан басқаның бəрі жаңартылды. Спорттық жылқылардың гене-тикасын жақсарту мақсатында сырттан араб, ағылшын тұқымдас айғырлар сатып алын-ды. Бірақ айғыр жаңартумен іс бітпейтіні ғалым басшыға анық еді. Германиядан əкелінген құрал-жабдықтар арқылы айғырлар ұрығын 196 градустық суықтағы сұйытылған азот-та қатыру ісі жолға қойылды. Осындай жұмыстың арқасында биелер жасанды жолмен ұрықтандырылады. Бұл уақытты та, қаржыны да үнемдейді. Ғылым дəлелдегендей, асыл т ұ қ ы м д ы а й ғ ы р л а р д ы ң лаборатория да сұйық азотқа қатырылған тұ қымы жүз жылға

дейін сапасын жоғалтпай сақталады.

– Қазақ даласында Құлагер сынды талай арғымақтар болды ғой. Олардың бүкіл тектілігі де, жақсы қасиеттері де өздерімен бірге кетті. Тіпті, кешегі Кеңес Одағы кезінде атағы жер жар ған əйгілі Абсенттен, осы Қостанай зауытының іргесіне сүйегін арулап көмген Неон жəне Билитер деген асыл тұқымды а й ғ ы р л а р д а н д а т ұ қ ы м алынбаған, – дейді ғалым бас-шы Нəбидолла Кикебаев.

Зауытта жылқының гене-тикалық тегін анықтаумен қатар биелердің күйін жəне қ ұ р с а қ т а ғ ы қ ұ л ы н н ы ң түр-түсінің, дене бітімінің жетілуін бақылауға мүмкіндік беретін ультрадыбыстық аппарат та бар. Сонымен қатар, əр жылқыға жеке идентификациялық нөмір енгізетін ерекше құрал да іске қосылған. Халықаралық стан дартқа сай келетін бұл құрылғы арқылы енгізілген жеке код жыл қыны шекара-дан өткізгенде немесе даулы мəселелер болғанда шешуші рөл атқарады. Үш зертха-на жұмыс істеп тұр. Онда жас ғалымдар жұмыс істейді, Нəби долла Ақанұлының жетек шіліг імен б ірнеше ғылыми диссертациялық еңбектер де қорғалды. Ғалым басқаратын «Қазақ тұлпары» асыл тұқымды жылқы за-уыты еліміздегі жылқы ша-руашылығында жұмыстың барлығын ғылыми жүргізетін бірден-бір мекеме деп айтуға болады. Оның басты себебі бар.

– Біздің зауыттағы жұ-мыс тың басты мақсаты – тұқымы жоғалып кеткен Қа-занатымызды орнына келтіру. Бұл ұлттық мақ танышымыз ғана емес, ұлттық сананы сілку, ояту үшін де керек іс. Орыстар мен украиндар тұқымы жоғалып кеткен «рус ская вер-ховая», «украинская верхо-вая» деген жылқы тұқымын өткен ғасырдың 70-90-шы жыл дары қалпына келті ріп алды. Өйткені, Кеңес Ода-ғы кезінде Мəскеуден қазақ-стандық ғалымдарға «сен дер ет бағытындағы жылқы тұ-қымының сапасын жақсар-тыңдар» деген нұсқау берілді. Ал Ресейде орыстың ұлттық рухын көтеретін «русская верховая» деген жылқыны қалпына келтіру жұмысына шұқшия кірісті. Əрине, орыс ұлтының мақтанышы мен мүддесін ойлаған бұл істен сол кездегі үкімет ештеңесін ая-нып қалған жоқ, нəтижесінде көздеген мақсатқа жетті. Ал біз қазақтың Қазанатын қалпына келтіру мəселесін көтеруге шамамыз келген жоқ, – дейді ғалым шындықты шырқыратып.

Ғұлама ғалым Ақжан Ма шани ғылымдағы шын-дықтың бірі қазақтың тілінен шығатынын айтқан екен. Қазанаттың «Рус ская вер-ховая» сияқты суреті қалған жоқ, оның сынын халқы-мыздың эпостық жырларынан, Абайдан бастап ақындар өлең-дерінен, атақты қазақ атбегі-ле рі нің, сыншыларының айт-қандарынан елестетеміз. Нəби-долла Қазанаттың қайта ора-ларына сенімді. Соңғы он-он бес жыл аралығында «Қазақ тұлпары» командасы респу-блика бойынша таза қанды импортты жылқылармен қатал бəсекелестік жағдайларында 369 жүлделі орынға ие бол-ды. Оның ішінде 147 – бірінші орын, 125 – екінші орын жəне 87 – үшінші орынды иеленген екен, 19 автокөлік еншіледі. «Тайбурыл-2004» маман дан-дырылған жылқы көрмесіне 11 түрлі тұқымды жылқылардан 70 жылқы қатысып, «Қазақ тұлпары» жылқы зауытының Бота (Аргон-Бандуристка) атты биесі «Абсолютті чемпион» де-ген атаққа ие болып, «Бас сый-лық» иегері атанды.

Мұның барлығы ауыл ша-руа шылығы ғылымдарының док торы Нəбидолла Кикебаев бас қаратын «Қазақ тұлпары» асыл тұқымды жылқы зауы-тын дағы ғылыми жəне жарыс-қа жылқыларды дайындау жұ мыс тарының нəтижесі. Жəне біз дің баянымыз жылқы шаруа шылығын жақсартуда Нəби долла Ақанұлы атқарған жұмыс тың бір парасы ғана. Ол жылқы тұқымын жақсартудағы əрбір игі істі Қазанатқа барар жол деп біледі.Қостанай облысы,Қостанай ауданы.

– «Қазақстан Респуб лика сының кейбір заңнамалық акті леріне халықтың көші-қо ны жəне жұмыспен қам ты луы мəселелері бойынша өзгеріс тер мен толықтырулар енгі зу туралы» Қазақстан Респуб ли ка сының Заңы қабылданып, оған Мемлекет басшысы қол қойды.

Көші-қон мəселесіне қатысты осы-дан екі жыл бұрын қабылданған заң ата-жұртқа атбасын бұрған көш-керуеннің қарқынын бəсең детіп жіберді. Өйткені, атал ған заңға сəйкес, оралман мəр-тебесі этностық қазақтарға Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындаған өңірлерге қоныстанған ағайындарға ғана берілетін болды. Ал Үкімет ай-қын дамаған жерлерде тұруға ықтиярхат алу үшін олар өз төлем қабілеттілігін растауға тиіс-тұғын (отбасының əрбір мүшесіне екінші деңгейдегі банктер-ге шамамен 2,5 млн.теңге орналас-тыру міндеттелді). Қандастардың азаматтыққа оралман мəртебесін алған соң 4 жылдан кейін ғана құқығы бар еді. Ал жақында қабылданған заңда жатжұрттағы ағайындардың қоныс ау-даруына кедергі болған нормалар алы-нып тасталды.

– Сөздің орайында сұ рай кетейік, 2013 жылы қабылдан ған заңнан кейін көшіп келу шілер саны қаншалықты төмен деді? Осыны айта кетсеңіз.

– Сол заң қабылданғанға дейін гі елімізге көш басын бұрған ағайындар саны төмендегідей: 2011 жылы –14 803 отбасы (47 112 адам), 2012 жылы – 15 109 отбасы (39 401 адам), 2013 жылы – 15 338 отбасы (33 952 адам). Ал аталған заң қабылданғаннан кейінгі екі жылда мүлдем төмендеді. 2014 жылы 3 792 отбасы (8 247 адам) көшіп келген болса, былтырғы тоғыз айдың қорытындысы бойынша 3,5 мың адам ғана қоныс аударды. Ендігі жерде көші-қон мəселесінде сең қозғалып, атажұртқа қарай ағылған ағайындар саны арта түседі деген сеніміміз бар.

– Солай боларынан біз де үміт-тіміз. Ендеше, бауырлары мыз дың шоғырымен келуіне жағдай жасай-тын заңның ерек ше лік теріне тоқтала кетсеңіз.

– Ең алдымен, атажұртқа көшіп келген ағайындар, қоныстанған өңіріне қарамастан, оралман мəртебесіне ие болады, сондай-ақ, олар Қазақстан Рес публикасының азаматтығын тұрғы-лықты тұруға рұқсат алғаннан кейін 1 жыл мерзімде, өтініш берген күннен бас-тап 3 ай ішінде жеңілдетілген тəртіппен ала алады. Бұрын олар Қазақстанда 4 жыл тұрақты тұруға міндетті еді. Сон дай-ақ, қа былданған заңға сəйкес, Қазақ станда тұрақты тұруға ық тиярхат алу үшін тұратын өңіріне қарамастан, этностық қазақтардан өзінің төлем қабілетін растау да талап етілмейді. Ал ағайындар Үкімет белгілеген өңірлерге қоныстанған жағдайда жұмыспен қамту бойынша шаралар шеңберінде оларға көлік шығындарын өтейтін (отағасына 50 айлық есептік көрсеткіш мөл ше-рінде, əрбір отбасы мүшесіне 35 АЕК мөлшерінде), қызметтік тұрғын үй неме-се жатақ ханадан бөлме беруді құрайтын əлеуметтік пакет көзделуде. Елі міздің бір өңірінен Үкімет айқын даған екінші өңірге қоныс танған бауырлардың да əлеуметтік қол дауды алуға мүмкіндігі бар.

– Үкімет айқындаған өңір лер-ге қоныстанған қандастары мыз ға əлеуметтік пакет жиын ты ғы көз-делуде екен. Бұл неден туындап отыр?

– Бұрын-соңды атажұртқа орал-ған ағайындардың басым көп ші лігі оңтүстік, батыс өңірлерге қоныс-танғаны мə лім. Бір жағы олар шекара-лас елден келгеннен кейін сол өңірлерге орын тепкенді қолайлы көрді. Екінші жағынан, өздері үшін табиғаты, ауа райы бейім аймақтарға тұрақтағанды жөн санады.

2013 жылы жүргізілген сарап та-ма лық зерттеу жұмыстарының нəти-жесінде 2050 жылға қарай еліміздің солтүстік өңірлерінде жұмыс күші азай-ып, керісінше оңтүстік өңірлерде артық жұмыс күші күрт артады. Мəселен, жаңа ғасырдың орта шенінде оңтүс тік өңірлердің халқы 5 мил лион адамға көбейсе, сол түс тік өңір халқы 1 мил-лион адам ға азаяды деп болжам жа-салып отыр. Міне, осындай сарап-тамалық талдаулардан кейін Үкімет солтүстік өңірлерде жұ мыс күшіне деген сұранысты қанағат тандыру үшін əлеуметтік ынталандыруға басымдық береді. Сол себепті Үкімет белгілеген өңірлерге қоныстанған жағдайда жұмыспен қамту бойынша шаралар шеңберінде оларға көлік шығындарын өтейтін, қызметтік тұрғын үй немесе жатақханадан бөлме беруді құрайтын əлеуметтік пакет əзірленіп жатыр.

– Бұрын-соңды ағайындар дың өмірінде кездескен тəжі ри бе ғой, оралман ретінде сол түс тікте, ба-тыста тіркеліп, əлеу мет тік көмекті

алғаннан кейін жыл құсындай жылы жаққа бір жола қоныс аударатын əдет те бар еді...

– Өткен кезеңнің олқылықтары да ескерілді, əрине. Оның үстіне қазіргідей қиын-қыстау кезеңде қазынаның қаржысын мақсатты бағытына жұмсау қатаң талап етіледі. Сол себепті əрі заңда белгі ленген нормаға сəйкес, қар жы кері қайтарып алынатын те тік те ойластырылған. Мəсе лен, Үкімет айқындаған, алғаш қы қоныстанған өңірден 5 жыл мерзімнен бұрын қоныс ауда рып кеткендердің алған көмек-терін қайтару міндеттері қарас ты-рылған. Бұл заңды да. Өйткені, отандық экономиканың қиын дығына қарамастан, мемлекет атажұртқа келетіндерге қазынадан қаржы бөліп отыр емес пе.

– Кейбір ағайындарымыздың кел-ген елінің азаматтығын қи май, Қазақ-станның азаматты ғын алу ға асықпай жүріп ала ты ны бар. Себебі, шекара-дан ке дер гісіз өтуге тиімді, енді бі рі сол ел дің сəл де болса жо ға ры лау зей-нетақысын қимайды дегендей...

– Өмір болған соң неше түрлі жағдай кездесіп жатады ғой. Əйтсе де, атажұртқа келген екенсің, Қазақ-станның азаматтығын тезірек алғанға не жетсін! Жоғарыда айттық қой, азаматтық алу жеңілдетілді, əрі кет-кенде 6 айдың ішінде ағайындардың Қазақстанның азаматы атануға толық мүмкіндігі бар. Азаматтық алған соң оралман мəртебесі бірден жойылады. Ал Қазақстанның азаматтығын алмаған күннің өзінде оралман мəртебесін алғаннан кейін бір жылдан соң, ол өзінің күшін жояды.

– Үкімет айқындаған өңір лерге емес, өз таңдаулары на қарай орнық-қан қандастары мыз басқалар сияқты əлеумет тік жеңілдіктерді пайдалана ала ма?

– Этностық көші-қон елі міз дің демо графиялық жəне əлеу мет тік үрдіс-теріне елеулі ық пал ете ді. Атажұртқа атбасын бұр ған қан дастарымыз тəуел-сіз этно демо гра фиялық ахуалды қа лып-тастырудың бел сен ді қатысушылары болып табылады. Қазіргі уақытта орал мандардың үлес салмағы елі-міз дегі халық санының 6%-ына жуықтады. Сондықтан Ота нына оралған ағайындарымыздың Қазақстанның аза-маттарына тие сілі əлеуметтік жəрдем-ақыларды алуға толықтай құқығы бар.

– Бүгінгі күні қанша ағайын орал-ман мəртебесін алып, аза мат тықтан үміткер болуға əзір отыр?

– Қазір 12 мыңдай адам оралман мəртебесінен үмітті.

– Алыстан келген ағайынды қағаз-бастылық шаршатады. Аза мат тық алу мен əлеуметтік кө мек алу үшін сабылып, дел дал дар ға жем болып жүргені. Осын дай проб лемалардың түйі ні заңда қалай ше шімін тапты?

– Ол рас. Бұрын қандас тарымыздың Қазақстан азамат тығын алғанға дейін жеке сəй кестендіру нөмірлері (ИИН) болмағандықтан, балаларын мек-тепке, балабақшаға орналастыруда, емхана мен ауруханаға тіркеліп, ем қабылдауда, зейнет ақы жарналарын жəне əлеуметтік төлемдерді аударуда əжептəуір қиындықтар кездесетін-ді. Бұл мəселе де оң шешімін тапты, енді жеке сəйкестендіру нөмірі оралман мəртебесін алғаннан бастап беріледі.

– Қоныс аударған елінен сотты-лығы туралы анықтама əке лу дің де машақаты көп екендігі қоғам-дық пікірді қоздатып жіберді. Бұл анықтама, əсіресе, қытайлық қандас-тарымыздың жанына ауыр тиді. Аталған мəселенің түйіні тарқатылды ма?

– Ішкі істер министрлігі Қы-тайдан қоныс аударған аға йындардың соттылығы туралы анықтаманы алуға қатысты мəселені Қытайдағы Қазақстан елшілігі арқылы зерделеді.

Нəтижесінде, анықтаманы Қы тайдың əр провинциясы өзде рінің үлгілерімен беретіндігі, бірақ өтелмеген соттылығы бар адамдардың елден шығуына бай-ланысты мəселе терең зерт теуді қажет ететіндігі анық талды. Еліміздің Ішкі істер минис трлігінің өкілдері алдағы уақытта Қытайдың Қазақстандағы елші-сімен кездесіп, осы бағыттағы жұмысты жалғастыратын болады. Жалпы, бұл мəселе халықаралық келісімшарттармен немесе Үкі меттің қаулысымен ретте-луге тиіс.

– Атажұртқа қоныс аударушы ағайындарымыз жеке меншігіндегі көлігі мен мүлкін алып келер бол-са, қазақстандық кеденде қаңтарып қоймай ма?

– Кеден кодексінің талаптарына

сəйкес, этностық қазақтар өзінің жеке пайдалануындағы мүлкіне, оның ішінде жеке көлігіне кедендік төлем төлеуден босатылады.

– Бүгінге дейін атажұртқа оралған ағайындардың дені қай елден келді? Қанша қан да сымыз Отанына орал-ды?

– Еліміз тəуелсіздік алғаннан бергі ширек ғасырға жуық уақыт ішін-де атажұртқа 260 325 отбасы, яғни 955 894 адам қоныс аударды. Кө шіп келушілердің басым көпшілігін Өзбек-станнан келгендер құрайды. Олар – бүкіл оралмандардың 61,6 пайызына тең. Екінші орында Қытайдан келген қандастарымыз болса (14,2 пайыз), үштікті моңғолиялық ағайындарымыз түйіндейді (9,2 пайыз). Түрікменстандық туыстар төрттікті түгелдесе (6,8 пай-ыз), Ресейден қоныс аударушылардың саны айтарлықтай емес (4,6 пайыз). Тəжікстан мен Қырғыз стан нан қоныс аударған бауырлар саны бірдей (1,1 пайыз).

Бір атап өтерлігі, бұлардың бар-лығы оралман мəртебесін алған ағайын-дарымыздың саны. Əйтпесе, мұның сыр-тында өзді гінен көшіп келіп, өз түтінін өзі түтетіп жатқан қандастарымыз да бар. Ендеше, атажұртқа атбасын бұрған қандастарымыздың саны 1 миллионнан асып жығылады деп ауыз толтырып айтуға болады.

– Сұхбат барысында Қазақ стан Республикасының Үкіметі айқын-даған өңірлер туралы бір неше мəрте айттыңыз. Бұл өңірлерге қай облыс-тар енеді?

– 2013 жылы көші-қонға қатысты қабылданған заңға сəйкес, Үкімет қаулысымен айқындаған өңірлерге Ақмола, Атырау, Батыс Қазақстан, Қостанай, Павлодар, Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан облыста-ры енген болатын. Ал алдағы уақытта да оралмандардың өңірлерге орналас-уын айқындау Үкіметтің құзыреті шеңберінде шешімін тауып, арнайы қаулы қабылданады.

– Ағайындарды мазалаған келер күн нің басты сауалы. Биыл ғы жыл-дың бюджетінде қан дас тарымыз үшін қан ша мөлшерде қаржы қарас-тырылған?

– 2016 жылға арналған рес пуб-ликалық бюджетте 1259 отбасына қаржы қарастырылып отыр. 6 889 256 мың теңге тұрғын үймен қамтамасыз етуге жəне 341 152 мың теңге көлік шығынын өтеуге арналған.

– Əңгімеңізге рахмет.

Əңгімелескен Ғабит ІСКЕНДЕРҰЛЫ,

«Егемен Қазақстан».

Көбеймесек көсегеміз көгермес

Кґш-керуенге енді кедергі жоќ

Алыстағы ағайын атажұртқа үкілі үмітпен қарап, алаң көңілмен тірлік кешіп келеді. Алаш баласының арасын ала бағандар алыстатқысы келгенімен, тəуелсіз елдің тартылыс күші бəрінен де мықты екені анық. Осыдан екі жыл бұрын Парламент қабылдаған заң Қазақ еліне бет түзеген көш-керуеннің жолына кəдімгідей кедергі келтірген-ді. Жақында осы олқылықтың орнын тол-тыратындай құжат қабылданды. Осы заң жөнінде, жалпы көші-қонның жай-жағдайы төңірегінде Денсаулық сақтау жəне əлеуметтік даму министрлігі Еңбек, əлеуметтік қорғау жəне қөші-қон комитеті төрағасының орынбасары Аслан ҚАРЖАУБАЕВПЕН əңгімелескен едік.

Замандас

Ќазанатты іздеген азамат

P.S. «Көп халық жоғалмайды көптігімен, Мықты болмай болмайды ал біздерге!». Қазақтың Қадыр ақыны қалт айтпайды ғой. Мынау алмағайып заманда атажұртқа жетіп жығылу керек болып тұр намысы бар қазаққа, басқаның бауырына сіңісіп кетпес үшін. Мемлекет қана емес, қоғам болып, бай-бағлан бас болып қолға алатын іргелі шаруа бұл. «...Ұлтан болатындар-ды» ұлықтайтын кез қазір!

7 қаңтар 2016 жылwww.egemen.kz10

Тұрсын ЖҰРТБАЙ,жазушы.

Ғасырлық толайымы аталып отырған Қайым ант мезгілінде Мағжан бастаған алаштың бар зия лысын аузына алып: «Көкбай, Көкбай! Көкбайға ие болыңдар! Тағы қандай сұрақтарың бар, ба-лаларым? Ендеше, мен болдым. Шаршадым!» – деп сөзден қалған екен. Шаршаса – шаршатқан да шығармыз. Мен Қайым дегдардың қызығы мен қиындығын өзі көрген 88 жасының 27 жылының куəсі болыппын». Қай қызығы тати-ды сұм өмірдің, жақынды – араз, алысты – жат қыларға», – деп Абай айтқанындай, Қайымның қай қылығы қоғамына жақпағанын білгісі келген адам Мұхтар Əуезовтің басынан кешкен барлық тағдыр тауқыметін еске түсірсе, жетіп жатыр.

Ол – Абайдың рухани қормалы, Мағжан мен Мұхтардың рух жаса-уылы, Көкбайдың рух қарауылы болып өмір сүрді. Егер ол сондай жанкешті рухпен өмір сүрмегенде, біз де оның рухына осыншама тағзым етпес пе едік, кім білсін. Абай мен Əуезов ойға оралғанда, Қайымның естен шықпайтыны да сондықтан. Абайдың ақындық мектебі, Абай шығармаларының текстологиясы, «Абай жолы» роман-эпопеясының тарихи не гіз-дері мен жазылу тарихы, жырау-лардың шығармалары мен тарихи эпостардың мəтін дері қақындағы зерттеулері қа зақ əдебиеттану мен сыни пайым дауларындағы классикалық үлгі дегі алтын қоры болып табылады. Ол еңбектердің қадір-қасиеті əрбір көзіқарақты зи-ялы қазақққа танық та қанық.

* * *Қайымның бар қазақтың өзі-

нен бұрынғы зиялыларынан бір ерекшелігі, ол алғашқы қала интел-лигенті, сол кездегі ұғыммен айтсақ, қыр өміріне қатысы жоқ, көшпелі өмірден тыс, шаһар орам-дарында ес біліп, ержеткен тұңғыш «қаратаяқ» толқынның басы еді. Семейдің тектісімен де, тентегімен тел өсіп, қалаға тəн бар мінезді бо йына сіңіріп ержетті, қала зия-лысы болып өмір сүрді. Кешегі Құнанбай мен Абай мінəжат ет-кен Тінібай мешітінің түбіндегі Мұхамедханның көк шатырлы үйінде туды. Шаһардың қазақ, татар, орыс, поляк, естек текті ба-лаларына жатсына сіңіскен жоқ, солардың ішіндегі есті сот қары, ақылды тентегі, «көше көсе мі», мешіт мүриті, гимназия шəкірті, училище ұланы, инсти тут түлегі жəне оқытушысы болып өмір майданына алаңсыз ара ласты. Шындығын айтайын, мұны еш асылық демеңіз, ол кеңес өкіме-тін қашан құлағанша мойын да-май өмір сүрді. Семейдегі «Алаш-тың мəдениет отауы» атан ған Мұха мед ханның шатырлы үйінен Ахмет Бай тұрсынов, Əли хан Бөкей ханов, Міржақып Дула-тов, Ха лел Ғаббасов, Жүсіп бек Айма уытов, Мəннен Тұрғанбаев бастат қан ел ағалары үнемі дəм та тып, сұхбат құрды. Шəкəрім, Көк бай, Иса, Əміре, Мұхтар, Мағ-жан, Сəбит Дөнентаев ол үй дің өз ада мындай еді. Бұлардың ішін-де Мұхтар, Əміре, Исадан басқа-ларының барлығы да халық жауы болып ұсталды. Ол Сұлтан мах-мұт пен Мағжанның өлеңдерін, «Қорқыттың қобызын», «Батыр Баянды», «Молықбай бақ сыны» оңаша отырыстарда дауыстап жатқа айтуынан бас тарт қан емес. Сыбыршыл салпаң құлақтардан сес кенген емес, сыбысы шықса, сыбағасын беріп те алатын. Олар сон дықтан да Қайымнан сескеніп жүр ді. Киім киісі, пікір-пайымы, ұста нымы, «жасынан түсін билеп, сыр бер меуі» бекзаттықты таны-татын.

Ол үшін классикалық білім мен Алаш идеясынан басқа өмірлік мақсат болған емес. Бұл екеуіне дəл Семей шаһарында бұрын да, кейін де қазақ, татар, орыс арасында Пушкин мен Абайды, Толстой мен Шəкəрімді, Лермонтов пен Сұлтанмахмұтты, Блок пен Мағжанды үш тілде жары-стыра талдайтын жас оқымысты жоқ еді. М.Əуезовті оқытқан И.Г.Малахов пен профессор Нечаевтың: «Мұха-медханов жолдас Семейдегі қазақ интеллигентінің жұлдызы» – деуі де сондықтан. Бұл қайсарлық пен «рыцарлық мінез» əкесі бірінші рет ұсталған жиырмасыншы жыл-дардың соңында, өзінің айтуынша, «кекті намысқа» ұласыпты. Қандай қиыншылықты басынан кешсе де, сол үшін түрмеге қамалса да, осынау халық көсемдері жөнінде бір ауыз қиянат сөз айтпады.

1977 жылы қазан айын-да Қайым ағаға мені жетелеп əкелген де оның осы мінезі еді. Оған мына оқиға түрткі болды. Жиырма бес жастамын. Жыр

жинақтарым шықты, алғашқы роман-новеллам да қағаз бетіне түс іп жатқан . Б ірақ , Абай, Мұхтар, Алаш қайраткерлері ту-ралы жиналған деректердің ығына қарағанда, шығармашылық жол айрығында тұрғанымды білдім. Ойымды үлкен көркем дүние бау-рап алды. Ұстазым əрі ағамдай етене Рымғали Нұрғалиев: «Енді қайтпа, Қайымға жолық», – деді. Ақылия Тұрағұлқызы туралы «Тұңғыш түлеу» атты естелік-сұх батым «Лениншіл жас» газе-ті не жарияланған-ды. Соның ішін де: «Алашорданың қайраткері Тұрағұлдың аты аталды», – деп бір аса беделді лауазым иесі Орталық комитетті шулатып, ақыры газеттің бас редакторының орынбасары Сағат Əшімбаевқа түсініктеме жаздыртып, ескерту бергізіп тынды. Онымен қоймай, сол кездегі «Білім жəне еңбек» журналының бас редакторы Ə.Мархабаевқа мені жұмыстан шығару туралы нұсқау бергізді. Басылымдарға жазылу жүріп жатқан науқан. Əбділхамит ұстазымыз : «Сен Семейіңе іссапарға жөнел. Содан Қызылжар арқылы Омбыңа бар. Ақыры сұранып жүрсің. Оған дейін өзі де тынышталады», – деді. Бірден Абай мұражайының директоры Төкен Ибрагимовке хабарласып, Семейге тарттым. Таңертеңгі сағат он бір мөлшерінде директордың кеңсесіне Қайым аға, одан кейін шежіреші, қызыл тілдің шешені, ақын Тəңірберген Əміренов келді. Əңгіме екінтіге дейін ұласты.

Одан кейін ескі досынан бө-ліп алып, ескі Семейдің тари-хи көше лерін аралатып, Мұхтар қақында мен күтпеген тосын оқиғаларды айтты. Ұзақ əңгіме үзілмей, Кəкеңнің үйіне ілесе келдім. «Бағанағы материал мы-нау», деп сол жақтағы бөлмеге кіріп, қазақы сандықтың үстіне жиналған көрпенің ішінен бір кітапты суырып алды. Мен де ол бөлмеге сұғынып қалып ем, бала-ша қысылып «жүр, жүрлеп» үлкен бөлмеге жетеледі. Қонақ төрде отыруға тиіс десем керек, ұзын үстелдің басындағы орындыққа отырып едім, түсі суып: «Тұр. Бұл – Мұхтардың орны. Одан басқа ешкім отырмайды», – дегені. Қарама-қарсы орындыққа жайғастым. Бой жылынған соң: «Тұр. Отыр мұнда. Осы үйге келгендегі ендігі сенің орның осы», – деді Мұқаңның орнын нұсқап. Көзімнен жас ыр-шып кетті. Əрине, сүйініштен. Достыққа, інілікке, дəстүрге деген махаббатына, адалдығына, жан тазалығына, құрметіне сүйіндім. Жанарына шық тұнып: «Қара шалды сағындым», деп ақырын ғана сыбырлады. Ол осы бір ауыз сөзбен көп сырды аңғартты. Қайым ағаның сол лебі жусанның қышқылтым иісіндей аңсарлы өзімсінуі сана аңсарын ашып жіберді. Енді тікелей естелікке көшемін.

Қайым Мұхамедханов: «Мұхтар біздің үйге жиырмасыншы жыл-дардың өзінде жиі келетін қадірлі қонақ еді. Отыз сегізінші жылы жаз айларында Семей қаласына келіп, екі ай бойы біздің үйде жатты. Сол жолы оның жан дүниесін жақын түсіндім. Інілігім сырластыққа ай-налды. Абай туралы деректерді бір жолы емес, одан бұрын да, бозбала шағынан тірнектеп жиып келеді. Бұрынғы сапарларында Шыңғыс елінің адамдарын, ақсақалдарын Семейге шақырып алып, сонда ұзақ əңгімелесетін. Онда жас кезім болса да құлағым түрік жүретін. Педагогикалық институттың соңғы курсында оқимын. Əдебиет та-рихына ден қойып, өлең жазып жүрген кезім. Жəне Шыңғыстың шежіре қарттарын жақсы білемін. Сол себепшілік етті ме, бауырына баурай тартты.

Абайдың туғанына 100 жыл толуы мерекесі қарсаңында «Абай-дың ақындық мектебі» атты кан ди-даттық тақырыпты бекіттіріп берді. Мен іске кірісіп кеттім. Алай да, мұның ащы сыбағасы алда екенін білмеппін.

Қазақстан К(б)П Орталық комитетінің 1947 жылғы «Қазақ ССР Ғылым Академиясы Тіл жəне Əдебиет институты жұмысындағы өрескел саяси қателіктер тура-лы» қаулысына орай академик Сақтаған Бəйішевтің «Профессор М.Əуезов өткендегі қателерінің

шырмауында» атты əшкерелеуші мақаласы «Социалистік Қазақстан» газетінде жарияланды. Содан бас-тап жеті жыл бойы қауіп-қатері желкемізден төнді де тұрды.

1947 жылы 2 тамыз күні осы газетте жарияланған «Се-мей əдебиетшілері» деп атала тын мақала маған құрылған алғаш-қы тұзақ еді. Абайдың ақын дық мектебі туралы менің жазған-дарыма дүрсе қоя беріп, тікелей саяси айыпқа көшеді. Онда: «Челкашты» аударған адам, мейлі, Абайдың туысы, жақыны болсын, ондай адамның бəрі прогресшіл,

Абайдың шəкірті бола алған жоқ. Абайдың «Челкашты» аударған «шəкірті» Совет өкіметіне, партия-ға қарсы күрескен, соңынан əшке-реленген адам. Облыстық газет бұл мақалада оның атын бүрке-ме леп, атамай кіргізіп, «прог-ресшіл еді, шəкірті еді» деп босқа лағып отыр. Абайдың бір шəкірті Əріп ақын дейді газет. Əріп патша чиновниктерінің, қазақ байларының мүддесіне қызмет еткен атышулы тілмаш, өмір бойы Абайға қарсы пікірде болған, үнемі бақастықпен өткен адам… Абайдың енді бір шəкірті «Еңлік-Кебек» поэмасын жазып еді дейді. Бірақ Абайдың бұл «шəкіртінің» атын газет дəл ай-тудан қаймығып (?) басқа біреуге бұра салыпты. «Екпінді» газеті оны қаншама бүркегісі келсе де «Еңлік-Кебек» поэмасын жазған адамды əдебиеттен сауаты бар адамның бəрі біледі. Ол соңынан қолына қару алып, Совет өкіметіне қарсы күрескен қас дұшпан!.. Облыстық газет осыны Абайдың шəкірті еді, прогресшіл адам еді деп сая-си сауатсыздықтың шегіне жетіп отыр… Ішінде азиялық, түріктік бағыттың шеңберінде болған адам-дар да бар. Газет осы «шəкірттердің» бəрін сапқа қойып, «жаңашыл, прогресшіл əдебиет өкілдері» деп бəріне бір ат қояды. Міне, Семей «əдебиетшілерінің» бірі Қ.Мұхамедхановтың қаламынан шыққан жəне редакцияның қа был-дап жариялаған «ғылыми мақа-ласының бірі осындай», – деп əрі қарай кекетіп-мұқата жөнеледі.

Қойшы, сонымен 1951 жылы 7 сəуір күні Қазақ ССР Ғылым академиясының Тіл жəне əдебиет институтының ғылыми кеңесінде «Абайдың ақындық мектебі» де-ген тақырыптағы диссертациям-ды қорғадым. Кеңестің төрағасы М.Сауранбаев, оппоненттері Сильченко мен Əуезов, талқылауға қатысқандар: Қ.Жұмалиев, Тас-тан беков, С.Нұрышев, Е.Бек ма-ханов, С.Аманжолов, Балқашев, Усанович, Тұрғамбаев, Б.Сүлей-менов, М.Ғабдуллин, т.б. Оппо-ненттердің пікірінен соң сөз алған Қ.Жұмалиев:

«Қызық, диссертант Əуезовтің бұл қателігін қатты сынаудың ор-нына оның жетегінде кеткен. Ал Əуезов жас ғалымға дұрыс бағыт берудің орнына, ғылыми Кеңестің алдында оған ғылыми дəреже беруді ұсынады... Бұл диссерта-ция ғылымға қарсы ұстанымда жазылған. Мұнда Кенесары Қа-сымовты əспеттеген ақындардың шоғыры топтастырылған, пантүр-кизмнің, панисламизмнің идеяла-рын жаңғыртады, өзінің көзқарасы жағынан халыққа қарсы, жат ақын дарды ақтауға тырысады», – деп мені де, жетекшімді де, оппо нентерді де, Көкбай, Əріп,

Тұра ғұлды да жерден алып, жерге салды. Ал əйгілі керазу С.Нұрышев: «Əуезов, Абай мектебі дегеніміз – бұл негізінен араб-парсы əдебиетінің ықпалының негізінде қалыптасқан шығыстық софылық мектебі деп қарайды», – деп сыңарезулей жөнелді.

Ақыры М.Əуезовтің өзі екін-ші рет мінбеге көтеріліп, диссер-тацияның ғылыми мəнін түсіндіре келе:

«Сіздерді бұл қырқылжыңға итермелеп отырған ғылыми мүдде емес, 12 жыл бойы адал жəне байыпты зерттеу жүргізіп, бүгін

Ғылыми кеңестің алдында қорғауға шығып отырған жас ғылыми қызметкерді мұқату пиғылы. Ол сөзсіз алғыр ғылыми қызметкер, талантты жəне ұқыпты зерттеуші. Оның қатесі де бар шығар, бірақ оны сіздер түзете білулеріңіз ке-рек, біздің партиялық принцип дегеніміз қайда, ғылымның мүд-десіне объективті түрде қа райтын ғылыми көзқарас қайда? Сіздер Абайды шəкірттерінен бөліп тас-тағыларыңыз келе ме, сіздер Абайда ешқандай шығыстық нышан мен қайшылық жоқ дейсіздер ме?.. Жоқ, сіздердің бұл əрекеттеріңіз ешқашан да жүзеге аса қоймас! Сіздердің бұл сыңарезулеулеріңіз ғылыми мəселені, диссертацияны талқылаудың шегінен шығып бара-ды. Сіз екеуіңіз осы диссертацияға зиян келтіру арқылы Əуезовті мұ-қат қыларыңыз келіп, алдын ала қамданып келгенсіздер, ал бұл дегеніңіз барып тұрған жікшілдік, одан басқа ештеңе де емес!»,– деп олардың бетін қайырды.

Бұдан кейін абайтану ілімі мен Абайдың ақындық мектебі мəселесі Жазушылар одағының партия ұйымы мен қалалық партия ұйымының 1951 жылғы 13 мау -сым күнгі біріккен мəжілісінде жəне 20 маусым күнгі Ғылым ака-демиясы мен Жазушылар одағы бірігіп өткізген жиналыста шұғыл да шөгел талқыланды. Сонда Əуезов: «Бірақ сілейтіп (охаи-вания) салу тұрғысынан болып жүрмесін»,– деп реплика тастапты.

Жазушының шыдамсыздық көрсетуі тегін емес еді. Осының алдындағы Кенесары туралы тал-қыда қазіргі жиналыс жүргізу ші-нің өзі ескертіп өткендей, алаңы мол пікір ұсынған болатын. Онда Қ.Жармағамбетов:

«Диссертация қорғаушы Қ.Мұ-ха мед ханов Абай мектебінің шə-кірт те ріне балаларының іші-нен Ақыл бай мен Мағауияны, дос та ры ның ішінен Көкбай мен Əріп ті, тағы басқаларды қоса-ды. Осы шəкірттердің шығар ма-шы лы ғын талдай келе диссерта-ция авторы: «Абай үнемі оларға тақырып ұсынып отырды, шығар-машылығына күнделікті көмек көрсетіп отырды», дейді. Менің ойымша, біздің əрқайсымыз осы күн ге дейін нəр алып жүрген бүкіл қазақ əдебиеті классигінің шəкірт терінің қатарынан балала-ры мен діндар-реакционерлерді алып тас тасақ, одан оның беделі кемімейді», – деді.

С.Нұрышев Абайдың ақындық мектебі деген маркстік, лениндік, сталиндік ілімге қарсы тас-талқаны шығарылып талқандалған қылмыстық тұжырымдаманың та-мырын мəңгілікке отап тастауы-мыз керек. Оны қазір халық жауы ретінде əшкереленіп, ғылыми дəре жесі алынып тасталған Қайым

Алаштың ардақтысы

Ќайым-ќиямет

Естелік – өткен күннің есебі, бүгінгі күннің – жад еншісі, ертеңгі күннің елесі ғана емес, ол бір ғұмырдың мағынасын екшеу. Ұзынды-қысқалы ғұмырда кімнің қадірін кім білгенін қайдам, бірақ та Қайым Мұхамедханов сияқты дегдарлардың қадірі кетпей, келер келешекте де қайырылып ойға орала беретініне сенемін.

Мұхамедханов сияқты шəкірт-тері арқылы өткізіп жіберуге ты-рыс қан. Сөйтіп, қоғамдық ойды адастырғанАбай мұражайына жал-ған деректер мен мұрағаттар жинау арқылы халық жауларының идея-сын насихаттаған деген маз мұнда айып тақты.

Қ.Жұмалиев: «Мұхамедханов-тың дис сертациясында… бірінші оппонент ретінде Əуезов сөз алды, ол бұл жұмысты өте мақтап, аспанға көтерді. Мен бұл диссертацияны бізге жат ұлтшыл, панисламистік идеяны көпе-көрінеу өткізіп жіберу деп есептеймін. Неге?

Біріншіден, Абайдың шəкірті ретінде Тұрағұлды ұсынады, ал ол болса кезінде халық жауы ретінде Қазақстан территориясынан қуыл-ған болатын. Диссертанттың пікі-рі бо йынша Абайдың екінші шə-кірті – коллективтендіруге қар сы шығып, Шыңғыстауда қару лы бандылар көтерілісін басқа рып жүргенде қызыл армия бөлім-дерімен атыс кезінде өлген Шəкə-рім Құдайбердиев екен. Мұхамед-ханов Абайдың ең жақын досы жəне талантты шəкірті – аса ірі дін өкілі, ірі феодал, орыс тарды, өзбектерді, қырғыздарды жəне қазақтарды қырған, бүгін партия мен кеңес бұқарасы əшкерелеп отырған Кенесары мен Наурызбай туралы дастан жазған Көкбай еді, деп есептейді. Дастанда Наурыз-бай кімді өлтіреді? Орыстарды. Кімнің қаласын өртке орайды? Орыстардың. Көкбай Кенесарыны неге мадақтайды? Бір жолда 99 өзбекті өлтіргені үшін. Қасы мов-тарды ақын не үшін мақтайды? Қырғыз бен қазақ елінің бейбіт тұрғындарын қатыгездікпен аяусыз қырғаны үшін».

Міне, Əуезов кімді Абайдың шəкірті, досы, халық ақыны деп есептейді. Əуезовтің осы пікірімен келісеміз бе? Жоқ, ешқашан

да. Мұны бір деңіз. Екіншіден, Мұхамедхановтың еңбегі тура лы пікірінде диссертанттың: Абайды Гаспиринскийдің, Ауғанидің, Ғабду кудің жəне басқа да таза па-нис ла мистердің идеялық жалғас-тыру шысы ретінде көрсеткен пан түркістік, панисламистік мақа-ласына жасаған сілтемесімен ымы -раластық білдірді... «Алаш орда-ның» көсемдерінің бірі Жұма-баевтың шығармасынан үзінді кел-тірген. Бұл Əуезов үшін масқара жағдай».

С.Мұқанов «Еңлік-Кебек» ешқайда сақталмай, тек, Мұха-медхановтың айтуынша, Мұхтар-дың Семейдегі архивінен табы-лыпты-мыс. Ол не қылған архив? Жəне ол архивті 1934 жылғы мақа-ласына дейін Əуезов жолдастың өзі неге білмеген?!. Одан бұрынғы мақалаларында неге атамаған?!. Бұндай бандиттің шығармаларын біз талқылап жатпаймыз. Екінші – Тұрағұл. Жақсы көретіндердің еркелетіп қойған аты – Тұраш. Абайдан туған бала болғанымен, бұл да совет қоғамына жат, жау кісі. Ол да «Алашорда» партиясының ардақты адамының бірі бо-лып, «Сарыарқа» газетіне cовет өкіметін жамандап мақала жазған. 1928 жылы cовет өкіметінің ерекше декретімен, қазақтың бес жүз бай-феодалдарының мал-мүліктері кон фискацияға алынғанда, Тұрағұл да сол тізімде болған. Осындай жолда өлген адамды да 1951 жылға дейін Əуезов жолдастың, оны қуаттап Ж и р е н ш и н , М ұ х а м е д х а н о в жолдастардың дəріптеуіне қайран қаламыз!».

Бұдан əрі шешендердің сөз-дерін келтіріп жатпаймыз. Тікелей жауапқа жүгінеміз.

М.Əуезов: «Енді Абай мектебі мен оның шəкірттері туралы мə-селеге тоқталайын. Тоқтала оты-рып: баяндамашы бұл мəселені күн тəртібіне дұрыс қоя алмады, яғни баяндамашы Мұхамедхановтың Тіл жəне əдебиет институтында қор ғаған диссертациясы кезін-дегі жанығу мен даңғазаны қай-та лай жаңғыртуға тырысқанын мəлімдеймін. Əйтпесе, алпыс жыл өмір сүрген Абайдың өз орта-сын қалыптастырғанына күмəн-дануға бола ма? Меніңше, бұған күмəндануға болмайды».

Ғылымда ізі де, еңбегі де, аты да қалмаған С.Нұрышев сияқты қара сүйел жандар Əуезовтің со-ңына шырақ алып түсіп, барлық жаланы үйіп-төгіп: «…Жоғарыда келтірілген дə лел дер М.Əуезовтің əдебиет та ну шы ретіндегі ұсқынын то лық əшкерелеп береді, бұл оның 30 жыл бойы əдебиеттану сала сын-дағы əрекетінің саяси қателіктер мен бұрмалаушылықтан құрала-тындығын көрсетеді… Өзінің қас тандық идеялық позициясын

нығайта түсу үшін М.Əуезов қазақ əдебиеттану ғылымына өзінің ғылымға қарсы «концепция сын» сіңіруге тырыс ты. Осы мақсатқа жету үшін ол «Абай дың əдеби мектебі» туралы Қ.Мұ ха мед-хановтың диссертация сын сон дай ұқыптылықпен дайын дады, мұн да Əуезовтің өткендегі қателіктері мен қасақана бұрмалаушылық көзқарастары тұжырымды түрде түйінделіп берілген. Диссертация ашық жəне бүркемеленіп берілген антимарксистік материалдарға сықап тұрған болып шықты. Алайда бұл жолы Əуезовтің жолы болмады. Мұхамедхановқа ғылыми дəреже беруі туралы шешім қа-былдаған ғылыми кеңестің ұйға-рымы бойынша оның иесі халық жауы ретінде əшкереленді. Осы диссертацияның тарихи төңірегінде ұстанған Əуезовтің позициясы оның бет-бейнесін ашып берді. Ол мұн дай зиянды жұмыстың идея-лық шабыттандырушысы мен жетекшісі ғана болып сөйлеген жоқ, оның нағыз қорғаушысы да болды. М.Əуезов диссертанттың əрі жетекшісі, əрі оппоненті мін-детін бірдей атқарды. Ол оны (Қ. Мұхамедхановты – Т. Ж.) Əдебиет жəне өнер институтының секто-рында да, институттың Ғылыми кеңесінде де жəне Қаз ССР Ғы-лым Академиясының қоғамдық ғылымдар бөлімшесінің біріккен ғылыми кеңесінде диссертация қор ғаған кезінде де жақтап сөйледі. Міне, бұл М.Əуезовтің дəл осы жау лық пиғылдағы диссертацияны дайын дағанында жəне оны сүйреп алып шыққандығында оның жеке басының аса мүдделі болғандығын айтпай-ақ байқатады. М.Əуезов тек қана аса ауыр қателіктері мен бүл дірушілігі үшін ғана ай-ыпты емес, сонымен қатар, дəл осы пиғылының насихатшысы болғандығы үшін де айыпты. Өйткені, ол өзінің айналасына ылғи да идеялық тұрғыдан тұрақ-сыз, сая си көзқарасы соқыр адам-дарды топтастырып келді жəне қазір де топтастырып жүр», – деп өршелене өрекпіді.

Ал Қажым Жұмалиев диссер-тацияның қорғалу кезінде: «Абай-дың ақындық мектебі деген жоқ. Ол Əуезовтің айтқаны. Қ.Мұ ха-медхановтың жазғаны сандырақ. Арандатушы халық жауы ретінде əшкереленсін – (біз стенограм-маны жұмсартып келтіріп отыр-мыз)», – деп екі рет қатарынан үкім шығарды.

Қ.Жұмалиев пен С.Нұрышевтың пікірлерінен Қайымның сескен -б еуін өтінген профессор Усанович: «Жас ғалым, бұл сіздің өміріңіздегі ең жауапты да, бақытты сəт. Күн-дердің күнінде ондаған ғылым кандидатын дайындаған қартаң тарт қан ғалымның бұл сөзін есіңіз-ге алып жүргейсіз, мен сіздің дис-сертацияңызбен танысып шығып, мынадай жөн сілтеймін: зерттеуіңіз өте құнды, ғылымға қосылған үлкен үлес болып табылады. Тек жасымаңыз, қайтпаңыз», – деп қорғау үстінде батасын берді.

Қазақ ССР Ғылым Академиясы мен Қазақстан Жазушылар ода ғы-ның Президиумы арнайы қаулы қабылдап: «1951 жыл көкекте Қазақ ССР Ғылым академиясының гуманитарлық біріккен ғылыми кеңесі Қ.Мұхамедхановтың «Абай-дың əдеби мектебі туралы» деген саяси зиянды диссертациясын қабылдап, оны қорғауды жүзеге асырды. Бұл диссертация да совет өкіметі дəуіріне дейін өмір сүріп, оның бас жауларына айналған бур жуазияшыл-ұлтшылдар да Абай дың «шəкірттері» деп ма-дақ талады», – деп бағаланып, Қайымның ғылым кандидаты атағы алынып тасталды.

1951 жылы 11 желтоқсанда Жазушылар одағының мүшелігінен шығарылып, ісі тергеуге берілді.

* * * Міне, Қайым Мұхамедханов

Алматыға сыймай кетіп бара-ды. Құшағымызды айқара ашып қарсы алып ек, енді басымызды төмен салып Семейге шығарып салып тұрмыз. Қолдан келер қай ран жоқ. Үйренген ұясына ұшып бара жатқан кəрі қыран сияқты. Көріскенше! Тек сала-уат ре тінде айтарым, əкімдерден көңіл қалған заман ғой. Семейдегі қос оқу орнының ректорлары – шəкірттеріңіз ғой. Араб Сілəмұлы Еспембет пен Ерлан Бəтташұлы Сыдық екеуі біліміңізді дұрыс пай-даланар, Абайдың қара шаңырағы – Абай мұражайының бас дирек-торы Төкен Ибрагимовтің үнемі қаперінде боларсыз, – деп аманат етемін.

«Алматының менмендігін кешіріңіз, Қайым аға!»

Иə, осылай болғаны рас еді. Дəл қазір осынау жалған ты-

ныш тықтан ұшықтап оятатын, бой-күйез тартқан тəнді тітіркендіретін бір жасын оты керек. Руханиятты мəңгілік өлтірмейтін Əбілхаят суы-нан – «жасынның тұнығынан қанып ішкен» өр рухты тұлғалар арамыз-да бар. Соның бірі – аты əдебиеттің ғана емес, тəуелсіздігіміздің та-рихында қалатын қайсар ғалым – Қайым Мұхамедханов.

Зайсанда Абайєа ескерткіш ашылды«Абай əлемі» сґзжўмбаќ кітабыныѕ тўсауы кесілдіХакім Абайдың ұрпақтары Зайсанды мекендеп, осын-да оқып, білім алып, тұрып жатыр. Абайдың шөбересі Гүлзипа Исрайылова 90-ға тақаған кезде бұдан бір жыл-дай бұрын арамыздан пəниге аттанып кетті. Ол кісінің ұрпақтары осында тұрады. Абайдың 170 жылдық мерей-тойы қарсаңында шырайлы шығыстың бірнеше ауданын-да ақынға құрмет көрсетіліп, кеудемүсіндер қойылды. Ұлы ақынға арналған сон-дай ескерткіштің салтанат-ты ашылуы Зайсандағы Абай саябағында өтті.

Саз аспаптарымен сүйе мелдеген Абайдың терең ойлы əндері жүректі жаулап алады. «Айттым сəлем қаламқас» əнінен кейін «Желсіз түнде жарық ай» шырқалды. Көңілді əуеннен кейін салтанатты жиынды жүргізушілер сөз кезегін аудан əкімі Алмас Оңдақановқа берді.

– Біз хакім Абайды пір тұтамыз, Абай біздің ұранымыз. Хакім Абайдың өлеңдерін жаттап, көкейге сақтап өскен жас ұрпақтың рухани жан дүниесі де бай болмақ. Былтыр еліміздің түкпір-түкпірінде Абайдың 170 жылдық ме-рейтойына орай, ұлы ақынның кіндік қаны тамған Қарауылда, Астанада, облыстарда мəдени шаралар өтті. Халқымыздың данышпан, ойшыл ақыны Абайдың ұрпақтары Зайсанда да бар еді. Ендеше, «ештен – кеш жақсы» дегендей, ұлы ақынға арналған ескерткіш Зайсанда да бой көтерді, – деді аудан əкімі.

Ауданның құрметті азаматтары, ауыл ақсақалдары ескерткіштің жа-буын ашқан кезде Абайдың мүсіні жарқ ете қалды. Ол өзінің осындағы ұрпақтарымен жүздескендей жан шуағын шаша қарайды. Айтар жоқ, ескерткіш сəтті шыққан екен.

Бұдан кейін Абай ескерткішінің ашылуы тамаша бір дəстүрмен сабақтасты. Зайсанда ауданның құрметті азаматы, Қазақстан журна-листер одағының мүшесі, жиырмаға тарта кітаптың авторы Қалибек Алтыбаев деген қадірлі ақсақал бар. Ауданның тарихы, өсіп-өркендеуі, жүзден жүйрік озаттары жайлы шығармаларын былай қойғанда, Қалекең ұлы Абайды ширек ғасыр бойы зерттеп келеді. Қаламгердің «Абайдың алып айдынынан», Абай, Шəкəрім, Мұхтар туралы «Үш кемелдің шалқарынан», «Абайды оқы, ойлан, тап» деген кітаптарын оқырмандар жылы қабылдады. Ұлы Абайдың шөбересі Гүлзипа Исрайылованың «Ризамын, асылдың сынығы боп өткеніме» атты кітабына материалдар жинасып, жарыққа шығаруына көмек берді. Енді, міне, 290 беттік «Абай əлемі» кітабын оқырмандарына ұсынып отыр.

Кітаптың тұсаукесер рəсімінде аудан əкімі Қалибек Алтыбаевқа ұзақ жылғы қызметі үшін тұрғындар атынан алғысын айтып, иығына ата салтымызбен шапан жапты.

Ауданның абыз ақсақалы, жазушы, журналист Қалибек Алтыбаев Абайды ширек ғасыр зерттеп келе жатқанын, Абай ұрпақтарымен тығыз қарым-қатынаста болғанын, бұл кітаптың хакім ақын туралы бесінші жинақ екенін айтып, кітаптың шығуына демеушілік жасаған аудан əкімі А.Оңдақановқа алғысын жеткізді. Əттең, əзірше құнды кітаптың небəрі 100 данамен жарық көруі жанға ба-тады. Бəлкім, Абай рухына тағзым етушілер, кітапқа демеуші болатындар табылып та қалар.

Оңдасын ЕЛУБАЙ,журналист.

Шығыс Қазақстан облысы.Зайсан ауданы.––––––––––

Суретте: Қ.Алтыбаев ескерткіш жанында. Суретті түсірген автор.

Жағымды жаңалық

7 қаңтар 2016 жыл www.egemen.kz 11

Егер сіз «Егемен Қазақстан» газетіне жарнама бергіңіз келсе, мына телефондарға хабарласыңыз:

Астана тел/факс 37-64-48, 37-60-49. Электронды пошта: egemen_adv@mail.ru.Алматы 273-74-39, ф. 341-08-11. Электронды пошта: gulnurekkz@mail.ru.

Қайрат ƏБІЛДИНОВ,«Егемен Қазақстан».

Өткен жылдың қыр күйек айында Қарағандыдағы жал-пы білім беретін №77 мек-теп-балабақша ке ше нінде қазақтың тұңғыш ғарыш кері Тоқтар Əубəкіров атын дағы «Ұлттық ұландар сыныбы» ашылған болатын. Бүгінгі күнде 5-сыныпта оқитын 24 ұлан əске ри-патриоттық тəрбие алып, батыр дың өнегелі ізімен жүріп, жан-жақты болып өсіп келеді. Мысалы, олар сабақты ғана жақсы оқып қоймай, спорт-та да алға тү сіп, шығыс жекпе-жек түр лерін жетік меңгерген.

Таяуда осы оқу орнына Халық қаһарманы, Кеңес Одағының Ба тыры Тоқтар Əубəкіров арнайы келді. Бұл

күні мектепте ұлан дардың ант қабылдау шарасы ұйым -дастырылған болатын.

Батыр Ұлттық ұлан-дар сыны бының тəрбие ле-нушілерін өмір дегі ма ңызды қадамдарымен құт тықтап, оларға өзінің ақыл-кеңесін айтты.

– Əрқашан ұстазда рың-ның еңбегін бағалаңдар! Мысалы, мен əрдайым өз ұстаздарымды мақтан тұ-тамын. Тіпті, Германияға көшіп кет кен ұстазыммен күні бүгінге дейін ха бар-ласып тұрамын, – деді тұң-ғыш ғарышкер. Бұдан кейін ол ұландардың осы сал-танатты сəтке арнайы кел-ген ата-аналарына арнап сөз сөйледі.

– Қазақ елінің осын-дай ұл дары барда біздің Мəңгілік Ел бола рымызға

күмəн жоқ. Ұландар жас-тайы нан патриоттық рухта тəрбиеленеді. Отан қор-ғау дың, елін, жерін сүюдің мəн-мағынасын бойларына сі ңіреді. Сондықтан, ер бала-ларды ерлік мектебіне жол-даған сіздерге үлкен рахмет! – деді Тоқтар Оңғар байұлы.

Ант қабылдау рəсімінде ұлан дар №5451 əскери бө-ліміне қарас ты «Бүркіт» ар найы мақсаттағы жаса-ғының көмегімен өз өнер-лерін көрсетті.

Мектеп директоры , «Ұлт тық ұлан дар сыны-бын» ашуға бастама шы бол ған Зайра Жантыбаева сал танатты рəсім соңында Тоқтар Əу б ə кіровке ұстаз-дар, ата-аналар жə не шəкірт-тер атынан алғыс айтты.

ҚАРАҒАНДЫ.

Өнеге

Айбын

Жағымды жаңалық

Жазылған жайдың жаңғырығы

Ќаћарман ќўттыќтады

Бақберген АМАЛБЕК,«Егемен Қазақстан».

Облыстық мəдениет басқар-масының басшысы Сəуле Бурбаева бұл тағылымды іс жыл бойы атқа-рылған үлкен жұмыстың қуа-нышты қорытындысы екендігін атады. Мерекелік жылдың мау-сым айында Көкшетауда халық-аралық музей-фестивалі өткізілді. Онда Италия, Венгрия, Ресей ғалымдарының қатысуымен «Му-зей лер жəдігерлеріндегі қазақ хандығының тарихы» аталатын ғылыми-практикалық конферен-ция ұйымдастырылды.

Сол күні еліміздің барлық музей-лері қызу қолдаған «Ғасыр лар аманаты» республикалық акция-сы жұмысын бастады. Акция

барысында облыста жоғарыда аталған «Тарихи сандық» жабдық-талып, оған қазақ, орыс, ағылшын тілдеріндегі көп тармақты фото-бей-не альбом жəне тарихи деректерге негізделген қысқа метражды фильм-дер дискілері топтастырылды.

Астана қаласы қауымдас ты-ғының, Қазақстан Республикасы Парламенті депутаттарының қаты суымен өткен «Тарихи сандық тың» таныстырылымы-на жи налғандар Ақмола облысы музей лерінде дайындалған қысқа метражды фильмдерге айрықша қызы ғушылық танытты. Мұндағы белг іл і тарихи тұлғаларды Шахмет Құсайынов атындағы облыстық қазақ музыкалық-драма театрының актерлері сомдаған болатын.

Сондай-ақ, Абылай хан, Үм-бетай жырау жəне Қанай би бейнелеріне арналған көріністер хан ордасы – Бурабайда, Бөгенбай батыр – Ерейментауда, Ақан сері – Көкшетау мен Айыр-тауда, тарихи оқиғаларды жаң-ғ ы р т у ш ы , ж е р л е с ж а з у ш ы Ілияс Есенберлин өзі туған Ат-басарда түсірілгені танымдық арқауды күшейте түседі. Құнды жəдігерлер қатарында Абылай хан тағы, Бөгенбайдың дулығасы, Саққұлақ бидің кілемі, Қанай бидің саптаяғы, Ақан серінің адалбақаны, Ілияс Есенберлин шығармаларының қолжазбалары, қазақ хандарының шежіресі жəне басқа дүниелер бар.

Ақмола облысы.

Ґзара ынтымаќтастыќ жалєасады

Сатыбалды СƏУІРБАЙ,«Егемен Қазақстан».

«Еуразиялық топ» ақтөбелік та-уар өндірушілерді қолдайды жəне қазақстандық құрамның ұлғаюына ықпал ететін болады. Бұл туралы об-лыс əкімі Бердібек Сапарбаевтың Еура-зиялық топтың директорлар кеңесінің төрағасы Александр Маш кевичпен жəне «Қазхром» ТҰК» АҚ басшылығымен кездесуі барысында белгілі болды.

Кездесу барысында жыл қоры-тын дылары талқыланды. Əкім ком-паниядағы жұмыс орындарының сақ талуы, еңбекақының уақытында төленуі мен жыл қорытындысы бойын-ша он үшінші айлықтың берілуі мə-селелеріне тоқталды. Сондай-ақ, ин-фля цияға байланысты «Қазхром» ТҰК» АҚ қызметкерлеріне еңбекақыны көтеру мүмкіндіктері қарастырылды. Дағдарысқа қарсы тиімді шаралар қабылдау аясында облыс əкімі мен компания басшылығы жергілікті тауар өндірушілерді қолдау жəне қазақстандық құрамды ұлғайту туралы келісті.

Бүгінгі күні тау-кен кешені жер байлығын пайдаланушылар алған тауар-лар мен қызметтердің жалпы көлеміндегі жергілікті құрамның үлесі 58,5 пайызды құрайды. Өңірде металл бұйымдары, резеңке-техникалық өнімдер, электрод-ты масса, тұз қышқылы, бетонитті-сазды ұнтақтар, тағы басқа өндірістер бойынша жобаларды жүзеге асыру мүмкіндіктері талқылануда. Бердібек Сапарбаев «Каспий плюс» ЖШС (бекіту детальда-рын жеткізу), «Технодом CTKZ» ЖШС (тіркеме доңғалақ техникасын жеткізу) жəне «Сайлан Ақтөбе» ЖШС (пигментті бояғыштар мен хромды концентрат-тар жеткізу) секілді жергілікті тауар өндірушілермен өнімдерді жеткізуге ұзақ мерзімді келісімшартқа қол қою мүмкіндіктерін қарауды ұсынды. Компания кəсіпорындары орналасқан Ақтөбе жəне Хромтау қалаларында шағын жəне орта бизнесті қолдау мəселелері талқыланды, сондай-ақ, 2016-2018 жылдарға шағын жəне орта бизнесті дамыту бойынша əріптестік бағдарламасын жасау қарастырылды. Облыс аумағында «Қазхром» кəсіп-орындарын дамыту перспективасы туралы жəне келесі жылы əлеуметтік жауапкершілік туралы меморандумға отыру жөнінде айтылды. Барлық қарастырылған мəселелер Еуразиялық топтың құрылтайшыларының бірі жəне директорлар кеңесінің төрағасы Александр Машкевич тарапынан қолдау тапты. Ол өз сөзінде экономикалық дағдарысқа қарамастан, 12 мың ша-масында ақтөбелік жұмыс істейтін Еуразиялық топ өздерінің 2016 жыл-ғы ұжымдық келісімшартының бар лық шарттары мен əлеуметтік міндет теме-лерін орындайтындығын атап көрсетті.

Ақтөбе облысы.

Дүниені ұстап тұрған – мейірім. Адамзат баласының бойындағы осы бір қасиет бар жақсылықтың, ырыс-берекенің тұтқасы. Егер мейірімнен айырылсақ, онда дала тағысынан еш айырма-мыз қалмас еді. Жаңа жыл қарсаңында Қызылорда об-лысында əдемі бір шара өтті. Шапағатты шара дер едік біз. Аймақтағы жүзге жуық кəсіпкер «Жүрек жылуымен» атты қайырымдылық акция-сына қатысты. Бұл шараның биыл бірінші рет өткізіліп отырғанын айта кетейік.

Шапаєатты шара

Ержан БАЙТІЛЕС,«Егемен Қазақстан».

Осы бір мейірім-шапағаттың шара-сында əлеуметтік жағынан аз қамтылған 1200 отбасына жалпы құны 7 миллион теңге тұратын азық-түлік пен қажетті киім-кешек үлестірілді. 22 ГАЗел авто-кө лігіне тиелген зат жұртшылыққа та-ратылды.

– Бүгінгідей қайырымдылық акция-сының өткізіліп отырғанына біз өте қуаныштымыз. Əсіресе, мереке қар-саңында көмек көрсетіп жатқан барлық азаматтарға алғысымызды айтамыз. Мен өзім отбасыммен жатақханада тұрамын. Мүмкіндігі шектеулі кішкентай немерем бар. Əлеуметтік көмекті қажет ететін мыңдаған отбасына қолұшын созу ша-расы дəстүрге айналатынына сенеміз,– дейді аталған акцияға қатысушы Жанат Махамбетова.

Бүгінгі шараға арнайы барған об-лыс əкімі Қырымбек Көшербаев ак-цияны өткізуге атсалысып, тұрмысы төмен отбасыларға қолдау көрсеткен барлық азаматтарға, іскер адамдар мен мемлекеттік, қоғамдық ұйым өкілдеріне алғысын білдірді.

– Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Мем лекет пен бизнес экономикалық қана емес, əлеуметтік мəселелерді ше-шуде де əріптес болуы тиіс», деген бо-латын. Əлеуметтік əділ дік, теңдік, өзара сыйластық пен қам қорлық туралы ниетті тек қана мемлекет емес, азаматтық ор-таның өзінің көтеруі қоғамымыздың кемелденгендігін көрсетеді. Сондықтан да бұл құптарлық жəне жан-жақты қол-дауға тұратын бастама,– деді Қы рымбек Елеуұлы.

Акцияға атсалысқан белгілі кəсіп-керлер мен халық қалаулылары, мем-лекеттік қызметкерлерден шара аясын-да ұйымдас тырылған арнайы көмек жəшігіне 3 миллион теңгеге жуық қаржы жиналды.

Ал шараға қатысқан мүмкіндігі шек-теулі азаматтарға арнайы бекітілген автокөліктер азық-түліктерін үйіне дейін жеткізіп берді.

ҚЫЗЫЛОРДА.

Авиабазаның ұшу жəне инженерлік-техникалық құ -рамы өндіруші зауытта тео-риялық жəне ұшу дағды-сынан өтті.

Ми-171Ш тікұшағы Ми-8 үлгісіндегі тікұшақтардың соңғы модификациясының бірі болып табылады. Жо-ғ а р ы ұ ш у - т е х н и к а л ы қ сипат тамалары, сенімділік,

Цельсия бойынша – 50-ден +50 градусқа дейінгі ауа райы жағдайы мен тем ператураның кең диа па зонында қол да ну мүм кіндігі, көп функцио-нал дылығы, пайдалану мен қызмет көрсетудегі қара-пайым дылығы секілді бұл тік-ұшақтардың қасиет тері бүкіл əлем дегі опера торлардың сенімінен шыға білді.

Десанттық-көліктік тап-сырмаларды орындау дан басқа, бұл тікұшақ құр-лықтағы бөлімшелерді қолд ау, қарсыластың жанды күшін, броньды техниканы, бекітілген оқ ату нүктелері мен өзге де қозғалмалы жəне қозғалмайтын нысаналар-ды жою, десантты атыспен қолдау, əскери лектерді алып жүру, патрульдеу, іздеу-құт-қару жəне барлау опера ция-ларын жүргізу үшін арналған.

Авиациялық паркті жаңа тікұшақтармен толықтыру жалпы алғанда, Əскери-əуе күштері мен Қазақстан Республикасы Қарулы Күш-терінің жауынгерлік қабілет-тілігін арттыруға мүмкіндік береді.

Салтанатты іс-шараға ҚР ҚК Əуе қорғанысы күштерінің бас қолбасшысы авиация ге-нерал-майоры Нұрлан Ор-манбетов пен Əскери-əуе күштерінің қолбас шысы авиа-ция генерал-майоры Дəурен Қосанов, ҚР Қарулы Күш-тері нің ардагерлері, жергілікті билік органдарының, сондай-ақ өндіруші зауыттың өкілдері қатысты.

«Егемен-ақпарат».

Жəдігер

Тўѕєыш Президент музейіне тартуЖақында Астана қаласында Ақмола облысының

мəдени өміріндегі ерекше оқиға болды. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті музейіне

облыстың символдық «Тарихи сандығы» табыс етілді. Бұл шара Мəдениет жəне спорт минис тр-лігі мен облыс əкімдігінің қолдауымен, Қазақ

хандығының 550 жылдығына арналған «Ғасырлар аманаты» республикалық акциясы шеңберінде жүзеге асырылды.

Тікўшаќтармен толыќты

Қазақ кино өне рі ауыр қазаға ұшы рады. Жасы 70-ке қа раған шағында бел гілі актер, Қазақ-стан ның еңбек сіңір ген əртісі, КСРО К и н е м а т о г р а ф и с т е р ода ғының мү ше сі Мең тай Өтепбер ге нов дүние салды.

М е ң т а й С м а ғ ұ л ұ л ы Өтепбергенов 1946 жылы қазіргі Шы ғыс Қазақстан облысындағы Бесқарағай ауданының Беген ауылында дүниеге келді. 1968 жы лы Алматыдағы цирк учили-щесінің клоунада жəне панто-мима бөлімін жəне 1974 жылы Бүкілодақтық кинематография институтын бітірді.

Актер саналы ғұмырында 40-тан астам киноға түсті. Ол бұ-рынғы Кеңес Одағының түгел-дей дерлік киностудияларында басты, екінші жəне эпизод-тарда ойнап, өзінің хас талант екендігін көрсете білді. Меңтай Смағұлұлының актерлік дарыны оның кино саласындағы түрлі жанрларда лайықты дəрежеде рөлдерді сомдауына мүмкіндік тудырды. Ол «Сүйіктім», «Бас-тау», «Махаббат туралы аңыз», «Бақыт жанымызда» сынды кар-тиналарда лирикалық рөлдерде ойнаса, «Біз – ересектер», «Атуға берілген құқық» («Мосфильм»), «На далеких рубежах» (Свердлов киностудиясы) жəне тағы басқа фильмдерде мінезді рөлдерімен көрермен назарына ілікті. Ал «Ақ шаман» («Мосфильм») картина-сында Меңтай Өтепбергенов Майна Вопканың бейнесін ерек-ше орындап шығып, атышулы «Ин тердевочка» фильміндегі рөлі оның актерлік беделін асқақ тата түсті.

Меңтай Өтепбер генов тек та-лант ты актер ғана емес, сонымен қатар əлем кино өнерінің зерт-теушісі ретінде танымал. Оның көп жыл дар бойы марка ларды коллекция ре тінде жинаған

ең бегі «Маркадағы əлем кино-сы» атты кі тап болып басылып, Канндағы 51-ші Халықаралық кино фестивалінде тұсауы ке-сілді. Меңтай Өтепбергенов 1999 жылы КИНЭС Қазақстан рекорд-тар кітабына «Маркадағы əлем киносы» атты кітап авторы жəне қазақ эстрадасындағы тұңғыш пантомима орындаушысы, қазақ киносында 16 ұлттың рөлін сом даушы, қазақ киносының пла каттарын жинаушы ретінде кірген болатын. 2008 жылы «Киноплакат. Қазақстан» аль-бомы үшін Меңтай Сма ғұлұлы «Құлагер» ұлттық кинематогра-фия сыйлығының лауреаты атанды.

Меңтай Смағұлұлы адам-дарға деген айрықша ілтипаты, қарапайымдылығы, терең білімі, мейрімділігі сынды ада ми қасиеттерімен ерек-ше леніп тұратын. Орны тол-мас қазаға душар болған қа зақ халқына, көрерменіне, кине-матографистеріне жəне ту-ған-туыстарына қайғыларына ор тақ тасып көңіл айтамыз. Дарынды тұлға, атпал аза-мат Меңтай Өтепбергеновтің жарқын бейнесі жадымызда əрдайым сақталады.

Ш.Айманов атындағы «Қазақфильм» акционерлік

қоғамы.

Нақтылау

«AMF Group» АҚ «Егемен Қазақстан» газетінің 2016 жылғы 6 қаңтардағы №2 (28730) санында жарияланған хабарламасының 4-тармағындағы «Жақтап» 41 392 250 дауыс (100%) берілді, «Қарсы» – 3 021; «Қалыс қалған» – жоқ деген сөйлемнің орнына «Жақтап» 41 392 250 дауыс (100%) берілді, «Қарсы» – жоқ; «Қалыс қалған» – жоқ деп нақтыланып оқылуын сұрайды.

Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне спорт министрлігі Қазақстан Респуб-лика сының еңбек сіңірген əртісі, КСРО Кинематографистер одағының мүшесі, та-нымал актер

Меңтай ӨТЕПБЕРГЕНОВТІҢқайтыс болуына байланысты марқұмның отбасына, туыстары мен жақындарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

«Ардагерлер ұйымы» республикалық қоғамдық бірлестігінің Орталық кеңесі қоғам қайраткері, Ақмола облыстық ардагерлер кеңесінің төрағасы

Шапай Мүтəлəпұлы ƏБУТƏЛІПОВТІҢқайтыс болуына байланысты марқұмның отбасы мен туғандарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

Əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің ұжымы белгілі ғалым, Қазақстан Республикасы гуманитарлық ғылымдар академиясының академигі, филосо-фия жəне саясаттану факультетінің жалпы жəне этникалық психология кафедрасының профессоры Жолмұхан Түрікпенұлына ұлы

АЙДАРДЫҢмезгілсіз қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

Меңтай Смағұлұлы ӨТЕПБЕРГЕНОВ

Ґтінім ґтеле ме, Еркеш елене ме? «Егемен Қазақстан» газетінің өткен жылғы қыркүйек айының 21-і күнгі

санындағы «Қосымша қадамдар қарастырылады» деген материалды əлі ұмыта қойған жоқпыз.

Онда «Газет басшысы облыс əкіміне тілек ретінде басылымның Көкше өңіріндегі меншікті тілшісі қызметін ұзақ жылдар бойы абыроймен атқарған тамаша қаламгер, қазақтың аяулы ақыны Еркеш Ибраһимнің есімін есте қалдыру жөнінде нақты қадамдар жасау туралы өтінімін жеткізді», – делінген. Одан əрі «Облыс əкімі бұл ұсынысқа түсіністікпен қарайтынын білдірді!» – деп атап көрсетілген еді.

Содан бері біраз уақыт өтті. Өзім Алматыда тұрып жатсам да туған жерім Көкшетау жаққа қарап елеңдеп қоямын. Бірақ ол өңірден Еркеш ақынға байланысты жақсы іс тындырылды немесе тындырылатын болды деген жағымды хабар қанша сұрастырсам да естілмейді. Ендеше, өтінім өтеле ме, Еркеш елене ме?

Есмұхамбет АЙТМАҒАМБЕТОВ, қарт журналист.

Шымкент қаласының авиациялық базасында Ми-171Ш көліктік-жауынгерлік тікұшақтарды қарсы алу салтанатты рəсімі өтті. Тікұшақтар «Ресей тікұшақтары» холдингіне кіретін қазақстандық тарап пен Улан-Удэ авиациялық зауыты арасында бұдан бұрын жасалған келісімшартқа сəйкес ұшып келді.

Алғыс айтамызҚазақ баспасөзінің қайраткері, «Қазақстан» баспа үйінің директо-

ры Нұрмахан Оразбектің қайтыс болуына байланысты қайғымызға ортақтасып, көңіл білдірген қоғамдық, шығармашылық ұйымдар мен мекемелерге, олардың ұжымдарына, жеке азаматтарға, жора-жолдас-тар мен ағайын-туыстарға алғыс айтамыз.

Нұрмахан ОРАЗБЕКТІҢ отбасы.

Қазақ қаламгер лері тағы бір аяулы əріптесінен айырыл-ды. 73 жасқа қараған шағында белгілі жа зушы Орынкүл Тə жие-ва дүниеден өтті.

Орынкүл Тə жиева 1943 жы лы 3 маусымда Оңтүстік Қа зақстан облы сы, Сарыағаш (бұ рынғы Келес) ауданы, Абай ауылында туған.

1963 жылы Шымкент қа-ла сындағы медициналық учи-лищені бітіріп, аудандық ауру-ханада дəрігер болып қызмет атқарды. 1969 жылы Қазақ мемлекеттік университетінің журналистика факультетін бітірген соң республикалық «Ле ниншіл жас» газетінде əдеби қызметкер, одан соң «Қазақстан» баспасында кіші ре-дактор болып істеген. 1972 жылы Келес аудандық «Мақташы» газетінде бөлім меңгерушісі, жауапты хатшы, 1985 жыл-дан Келес аудандық партия комитетінде үгіт жəне насихат бөлімінің нұсқаушысы, аудан орталығындағы №3 балабақша мең герушісі болып жемісті қызметтер атқарған.

О р ы н к ү л Т ə ж и е в а н ы ң

«Же тім қыз», «Қара қолғап», «Ме нің ауылымның адамда-ры», «Алтын жазулы алқа», «Шоқ жұлдызды Домалақ ана», «Сыр ғалылар əулетінің құпия қазынасы» атты кітаптары жарық көрген. Кезінде оқырман қауымнан да, белгілі сыншы-лардан да жақсы бағасын алған шығармалары баспасөз бет-терінде жиі жарияланып тұр ды. Өмірінің соңына дейін қолынан қаламы түспей еңбек етті.

Кішіпейіл де бауырмал асыл ана Орынкүл Тəжиеваның жарқын бейнесі жадымызда сақталады.

Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының секретариаты.

Орынкүл ТӘЖИЕВА

7 қаңтар 2016 жылwww.egemen.kz12 Айтайын дегенім... Тағзым

Апыр-ай, ə!

Спорт

Туыстық туы

Газет Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «ERNUR» Медиа холдингі» ЖШС-те басылды, тел. 99-77-77. Тапсырыс №03 ek

Меншік иесі:“Егемен Қазақстан”

республикалық газеті”акционерлік қоғамы

ПрезидентСауытбек АБДРАХМАНОВ

Вице-президент – бас редакторЖанболат АУПБАЕВ

Вице-президентЕркін ҚЫДЫР

МЕКЕНЖАЙЫМЫЗ: 010008 АСТАНА, “Егемен Қазақстан” газеті көшесі, 5/13. 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58 А.

АНЫҚТАМА ҮШІН: Астанада: АТС 37-65-27, Алматыда: 341-08-12.БАЙЛАНЫС: Астанада: факс (7172) – 37-19-87, электронды пошта: egemenkz@maіl.onlіne.kz egemenkz@maіl.ru, egemenkz@maіl.kz. Интернет-редакция: ekazakhstan@mail.ruАлматыда: факс (727) – 341-08-12, электронды пошта – egemalm@mail.ru

МЕНШІКТІ ТІЛШІЛЕР:Астана – 8 (717-2) 37-61-21;Ақтау – 8 (701) 593-64-78;Ақтөбе – 8 (713-2) 56-01-75;Талдықорған – 8 (728-2) 27-05-70;Атырау – 8 (712-2) 31-74-13;

Көкшетау – 8 (716-2) 25-76-91;Қарағанды – 8 (721-2) 43-94-72;Қостанай – 8 (714-2) 39-12-15;Қызылорда – 8 (701) 772-70-74;Орал – 8 (777) 496-21-38;

Өскемен – 8 (778) 454-86-11;Павлодар – 8 (718-2) 68-59-85;Тараз – 8 (726-2) 43-37-33;Шымкент – 8 (701) 362-63-76;Петропавл – 8 (715-2) 50-72-50.

ЖАРНАМА-АҚПАРАТ БӨЛІМІ: Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, факс – 37-64-48, egemen_adv@mail.ru Алматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 341-08-11, gulnurekkz@mail.ru

Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама, хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауапты.А

Газетті есепке қою туралы №01-Г куəлікті 2007 жылғы

5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мəдениет жəне

ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қа зақ стан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009

Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сəйкес сертификатталған.

Таралымы210 932 дана.

Нөмірдің кезекші редакторы

Ғабит ІСКЕНДЕРҰЛЫ.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады. «Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 6 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды. Тапсырыс 8921

Газет мына қалалардағы:010000, Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «ERNUR» Медиа холдингі» ЖШС,050000, Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС,100008, Қарағанды қ., Сәтбаев к-сі, 15, «Арко» ЖШС,110007, Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС,120014, Қызылорда қ., Байтұрсынов к-сі, 49, «Энергопромсервис» ПФ» ЖШС,130000, Ақтау қ., 22-м/а, «Caspiy Print» ЖШС,030010, Ақтөбе қ., Рысқұлов к-сі, 190, «А-Полиграфия» ЖШС, 060005, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Атырау-Ақпарат» ЖШС,160000, Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС,140000, Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС,080000, Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС,090000, Орал қ., Достық-Дружба даң., 215 А, «WESTA» ЖШС,040000, Талдықорған қ., Қабанбай батыр к-сі, 32, «Офсет» баспаханасы,070002, Өскемен қ., Абай д-лы, 20, «Печатное издательство-агентство Рекламный Дайджест» ЖШС баспаханаларында басылып шықты.

Фотоэтюд Суретті түсірген Сəрсенбек ҚЫЗАЙБЕКҰЛЫ.

Мақсат қажы АЛТЫБАЙ,ҚМДБ Семей аймағы бойынша өкіл имамы.

Мұсылмандардың алғашқы əмір-шісі Əбу Бəкір (Алла оған разы бол-сын) ел басқаруды қолға алған сəт те Аллаға мадақ, пайғамбарға са лауат, айналасындағы серіктері мен ха-лыққа мынадай өсиет айтқан:

«Ей, адамдар! Мен сендер ге басшы болдым. Алайда, сен дер ден артық жерім жоқ. Егер бір жақ-сылық істеп жатсам, жəр демшім болыңдар. Ал, жамандық істесем, мені түзетіңдер. Шындық – ама-нат, ал жалған – қиянат. Сендердің əл сіздерің менің құзырымда күш-қайратты. Оның ақысын өзім алып беремін. Ал, сендердің күштілерің, менің құзырымда əлсіз. Одан жапа шеккеннің ақысын қайтарамын».

Бұл ел басқару, басшылық сала-да жүрген əрбір пенде үшін өмірлік сабақ, өзгермес қағида болмақ. Пайғамбарымыз Мұхаммедтен (Алланың оған салауаты мен сə лемі болсын) бастап, мұсылман əмір-шілері ең əуелі халыққа сөзі мен амалы арқылы үлгі болған.

Мына бір оқиға осының айғағы дер едік. Пайғамбар заманында болған бұл жағдайдың ғибраты мол. Сол дəуірде бір əйел ұрлық жасап қояды. Оны жазаға тартпақ болғанда кейбір адамдар арашалап алмақшы болады. Тіпті, оның қолын кеспеу туралы өтініштерін білдіреді. Осы жағдайдан хабардар болған Алла Елшісі (Алланың оған салауаты мен сəлемі болсын): «Расында, сендер-ден бұрын өмір сүрген қауымдарды құрдымға кетірген себептер болған. Егер араларында ақсүйек, бай, беделді біреу ұрлық жасаса, оған тиіспейтін, ал əлсіз біреу ұрлық жа-саса, қолын ке сетін. Алланың аты-мен ант ете мін, егер Мұхаммедтің қызы Фатима ұрлық жасаса, мен оның қолын өзім кесемін», – деп бұл мəселеге нүкте қойған.

Исламда адам құқығы – бас-ты құндылық. Ислам пенденің өмірін, жеке мүлкін, денсаулығын, күнделікті тіршіліктегі құнды-лықтарын басты орынға қояды. Ата дінімізде қазилық дəстүр ғасырдан-ғасырға жалғасып келеді. Бұл біздің дəстүрімізде де, əдет-ғұрыптарымызда да жақсы қалыптасқан. Шариғатымызда заң шығарып, ел басқарып, билік жа-сауды қазилық деп атайды. Қазақта «əділқазы» деген сөз осыдан шықса керек. Мұсылмандардың екінші əміршісі болған Омар бин Хаттаб (Алла оған разы болсын) қазиларға мынадай үндеу тастаған:

«Қазылық – айқын міндет, əрдайым жүгінетін заңдылық. Егер бұл қызмет саған ұсынылса, ұғып алып, айқындалса, жүзеге асыр. Адамдар арасында туралық таныт. Өйткені, ақиқат айқын, оны ешнəрсе жоя алмайды».

Ислам адамдар арасында билік еткенде немесе оларға үкім шы-ғарғанда əрдайым əділдік, адалдық,

ақиқат жолын ұстануға бұйырады. Өйткені, Ислам – ақиқат діні. Алла тағала қасиетті Құрандағы «Ниса» сүресінде: «...адамдар арасына билік етсеңдер, əділдікпен билік етулеріңді əмір етеді...» деген. Ардақты Елші (Алла ның оған салауаты мен сəле мі болсын) бір хадисінде: «Уа, адам-дар! Сендердің жандарыңа, мал-мүліктеріңе қол сұғуға тыйым салын-ды», – деп əмір еткен.

Ислам – кіршіксіз, пəк дін, біртұтас жүйе, əділ үкімдер діні. Ол жеке адамнан бастап, бүкіл қоғамның мүддесі мен құқықтарын қорғайды.

Халифа Омар бір күні түнде келе жатып, бір үйдің тұсынан өтіп бара жатып, жылаған балалардың дауы-сын естиді. Жылаған дауыс шыққан əлгі үйге қараса, жылаған 3 бала мен жасы келген əйелді көзі шалады. Ортада қазан, астында от жанып тұр. Алайда, қазанның ішінде қара судан басқа ештеңе жоқ екен. Омар əлгі əйелге жақындап:

– Мына балалар не үшін жылап жатыр? – деп сұрайды. Сонда ол:

– Балалардың қарны аш, – де-генде Омар:

– Ошақтағы қазанда не бар? – деп сұрайды.

– Сылдыр судан басқа ештеңе жоқ. Балаларымды алдап, қазанға осылай от жағып қойдым. Күтіп жатып, шаршап ұйықтап кете ме дегенім ғой, – дейді.

Балалардың бұл ахуалын көр ген мұсылман əміршісінің кө зіне еріксіз жас келеді. Сол замат тез арада азық қоймасына барып, май, ұн, құрма, киімді қапқа салып, үстіне қаржы қосып, қызметшісі Əсламға:

– Əй, Əслам, қапты көтеруге маған көмектесіп жібер, – деген-де ол:

– Əй, мүминдердің əміршісі, қапты өзім көтеремін, – деп өтініш айтады. Сонда Омар:

– Жоқ, болмайды. Мен өзім көтеремін. Өйткені, ақыретте олар үшін мен жауап беремін, – деп қапты арқалап, əлгі үйге əкеліп береді. Мұндай қайырымды ама-лымен қатар, өз қолымен қазанның астына от жағады. Ас дайын бол -ғанда балаларды өз қолымен тамақтандырады. Олардың та-мақ ішкендеріне мейірлене қарап, қарындары тойғанша қастары нан кетпейді. Содан кейін қызмет-шісіне: «Олардың аштықтан жылап жатқанын көрдім. Қашан қарындары тойып, қуанғанға дейін көңілім көншімеді. Енді ғана кө ңілім жай-ланды, – дейді.

Мұсылман əміршілері əрбір адамға осындай қадам жасаған. Олардың кім, яғни кедей немесе бай екендеріне қарамаған. Барлық адамның құқығына бірдей қараған.

Шапса – тұлпардың тұяғы, ұшса – құстың қанаты талатын ұлан-ғайыр жері бар, дархан кө ңілд і халқымызға Алла тағала аман дық, жерімізге тыныштық бергей!

Шығыс Қазақстан облысы.

Бұрнағы күні түнде АҚШ, Корея жəне Жапония сейсмо-стансалары Солтүстік Кореяның Янгандо провинциясындағы Пхунгери ядролық полигоны ау-данында техногендік сипаттағы өте күшті жерасты дүмпуінің орын алғанын тіркеген. Мұнда сейсмикалық дүмпу күшінің маг-нитудасы Рихтер бағанасы бойын-ша 4,2-ні құрады.

Осыған байланысты Жапония мен Корея Республикасының үкіметтері қауіпсіздік кеңестерінің шұғыл отырыстарына жиналды. Бұл екі елдің биліктері ядролық

сынақтар салдарынан орын ала-тын жерасты сілкіністерінің 2005 жылдан басталғанын айтып отыр. Сол кезден КХДР өзін ядролық держава ретінде жариялаған бо-латын. Бұдан кейін бұл ел сондай сынақтарды 2006, 2009 жəне 2013 жылдары жасады. Соның салдары-нан БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі КХДР-ге қарсы санкция енгізген еді.

Жапония сарапшылары кезекті ядролық сынаққа байланысты аймақтағы радиациялық фонның артып кетпегенін атап өтті.

Дамир ҚОЖАМҚҰЛ.

Еламан ҚОҢЫР,«Егемен Қазақстан».

Андрей Назаровтың шəкірт-тері кездесуді өте ширақ баста-ды. Салған жерден алға ұмтылған айдын иелерін қонақтар ойын ережесін бұзу арқылы ғана тоқтата алды. Нəтижесінде 3 жəне 4-минуттарда «Автомобилистің» екі бірдей ойыншысы айдын-нан қуылды. Алайда, «Барыс» хоккейшілері үш қорғаушымен қалған ресейліктердің осал тұсын таба алмады. Есесіне, 8-минутта қонақтар ойыншы басымдығын жүзеге асырып, Виталий Поповтың көмегімен есеп ашты. Үзіліске 6 минут қалғанда «Автомобилист»

сапы нан Анатолий Голышев мер ген ді гімен көзге түсіп, есепті еселеді.

Екінші кезең тағы да «Барыс-тың» басымдығымен басталды. Бұл жолы жүйелі ойын өрне гін көрсеткен астаналықтар бір ми-нуттың ішінде екі шайба соғып, таразы басын теңестіріп кетті. Атап айтқанда, 22-минутта Кевин Даллмэн нəтижелі соққы жасаса, 23-минутта Роман Старченконың мерейі үстем болды.

Ойынның соңғы кезеңінде, яғни, 42-минутта Петр Коукал біздің қақпадан саңылау тауы п, қонақтар тағы да алға шықты. Əйтсе де, сағы сынбаған барыс-тықтар шабуылдарын тоқтатпады. Бұл тактика өз же місін беріп,

Дастин Бойд 50-минутта есепті 3:3-ке жеткізсе, 54-минутта «Барыстың» капитаны Брэндон Боченски жеңіс шайбасының ав-торы атанды.

Осылайша, «Барыс» плей-офф жолдамасына таластағы б а с т ы қ а р с ы л а с т ы ң б і р і

«Авто мобилистен» үш ұпай олжалады. Бүгінде 48 ойын-нан 69 ұпай жиған елордалық ұжым Шығыс конференция-сында 7-орында келеді. Ал 64 ұпайы бар Екатеринбургтің ко-мандасы – 9-орында. Дегенмен, оның «Барыстан» үш ойын кем өткізгенін атап өткен жөн.

Біздің команда келесі кезде-суін 11 қаңтар күні Тольяттиде жергілікті «Ладамен» өткізеді.

Сўранысќа ие сґздік

«Қазақстан темір жолы» ҰК» АҚ-тың ҚХР мен Оңтүстік-Шығыс Азия елдері өкілдігінің жетекшісі Аманжол Ибрагимов халықаралық жүк тасыма-лы саласына арналған орысша-қытайша сөздік анықтамалығын құрастырды.

«Бұл оқу құралы ҚХР-ға оқуға келген қазақстандық студенттерге, шекаралық бекет қызметкерлеріне, кеден органдары-на, Қазақстан-Қытай көлік-логистикалық компанияларына жəне басқа да Қытайдың сыртқы экономикалық қарым-қатынасына байланысты салаларға арналған», дейді А.Ибрагимов.

Бұл сөздікте терминдермен бірге орыс-қытай сөздері транслитерация сы-мен қатар Қазақстан, Қытай, Ресей дің ірі логистикалық порттарының топо-нимикалық атаулары да бар.

Мың сөзден тұратын сөздік 2000 данамен шығарылған. Сөздердің дені халықаралық жүк тасымалында қолданылатын терминдерден тұрады.

«Егемен-ақпарат».

Темір ҚҰСАЙЫН,«Егемен Қазақстан».

Өткен жылы Орал қаласында Қадыр Мырза Əлі атындағы мəдениет жəне өнер орталығы салынып, пайдалануға берілгені белгілі. Республикада баламасы жоқ осы айрықша нысанның ашы-лу рəсімі кезінде Қазақстанның Еңбек Ері, көрнекті мемлекет жəне қоғам қайраткері, жазу-шы, марқұм Əбіш Кекілбаевтың: «Мен ел-жұрт тарапынан жырла-рына ең көп сілтеме жасалатын үш асылды білемін. Бұлар ауыз əдебиеті, Абай жəне Қадыр» дегені де ұмытыла қойған жоқ. Қалай дегенде де, бүгінде Қадыр жырларының өлмейтін, өшпейтін ғұмыры басталып кеткені талас туғызбайды.

5-қаңтар Қадыр Мырза Əлінің туған күні. Егер көзі тірі болғанда ол бұл күндері өз ғұмырының 81 жылдығына аяқ басқан болар еді. Бұл күні ақын атындағы орталыққа облыс, қала зиялылары мен əдебиет сүйер қауымның өкілдері, қаламының желі бар, болашағынан үлкен үміт күттіріп жүрген жастар мен мектеп оқушылары көп жи-налды. Олар поэзия пырағының рухын асқақтату аясындағы өз ойлары мен пікірлерін ортаға тастады. Қадыр ақынның жыр қазынасы – мейлінше бай қазына.Əрі рухани тұрғыдағы сұранысы мен бағасы ештеңемен теңесе бермейтін сирек қазына. Осы руха-ни қазынаның халық игілігіне жа-ратылуына, соның ішінде қазақ де-ген халықтың келер ұрпағы аттай қалап оқитын жəдігер-жырына ай-налуына атсалысу – бүгінгілердің парызы.

Қадыр Мырза Əлінің туған күніне байланысты өткізілген сан

алуан іс-шаралардың бел орта-сында ақын атындағы орталықтың директоры Донеділ Қажымов пен ақын атындағы қордың төралқа мүшелері, халықаралық Алаш сыйлығының лауреаты, ақын Ақұштап Бақтыгерееваның жəне тіл-əдебиет жанашыры Мақсот Бергеннің болуы аманатқа адал-дықтың бір көрінісіндей əсер қалдырды.

Сондай-ақ қазыналы Қадыр əлеміне одан əрі тереңірек көз тастауды көздейтін күннің өзі де Ақжайық аймағында 5-қаңтар деп белгіленді. Мұның арғы астарын-да да терең мəн бар екені анық. Бұл күннің тағы бір қосымша ба-ламасы – Қадыр Мырза Əлінің рухына арналған ашық есік күні делінеді. Бұл үрдіс келешекте батысқазақстандықтар үшін ай-нымас дəстүрге айналады деп сенгіміз келеді.

...Ақынның дүниеге келген күні аталған орталықта бір топ батысқазақстандық əдебиет жəне мəдениет саласының қабырғалы өкілдері қоғамдық қордың аты-нан Қадыр Мырза Əлі медалімен марапатталды.

Сонымен бірге, əдебиет сүйер қауым мен көрермен назарына Қадыр Мырза Əлінің өмірі мен шығармашылық қызметіне ар-налған «Жырдың туын жық паған» атты деректі фильм ұсы нылды. Бұл туынды ақынның туған жері – Сырым аудандық əкімдігінің тапсырысы бойынша түсірілген. Фильмнің авторы есімі Ақжайық өңіріне танымал тележурналист – Мұнайдар Балмолда.

ОРАЛ.––––––––––––––––

Суретті түсірген Рафхат ХАЛЕЛОВ.

Əдебиетке цензура қатаң бақылау жасаған Кеңес үкіметі кезінде, көп қиыншылықпен жарық көрген көркем шығар-маның бірі – «Ақ аруана» атты по-весть болатын. Сəбит Доса новтың ұлттық рухты тербеген осы сүйекті шығармасы жақында Түркияда жеке кітап болып шықты. «Ақ аруана» кітабында жазушының өмірдің өзекті проблемаларын өткір көтерген «Жусан иісі», «Сыңсып ұшқан сыңар аққу» сынды əңгімелері де бар. Кітапқа алғысөз жазған белгілі əдебиет сыншысы Имдат Афшар.

Анкарада өткен түрік əлемі ақындары мен жазушыларының фестивалінде түрік тілінде шыққан осы «Ақ аруана» кіта-бының тұсауы кесілді. Тұсау-кесер рəсімін жүргізген Əзер-байжанның көрнекті мемлекет жəне қоғам қайраткері, Əзер-байжан Парламентінің депу-таты Ганира Пашаева түркі

əлемі қаламгерінің «Ақ аруа-на» кітабы жайлы жылы лебізді пікірлер үшін алғыс айтты.

«Ақ аруананы» түрік тіліне аударған түріктің көрнекті жа-зушысы Имдат Афшар, оны жарыққа шығарған Түркиядағы беделді баспалардың бірі – «Айсу йайынчылык». «Ақ аруана»

үстіміздегі жылы Бакуде, Бішкек пен Ташкентте де жарық көрген болатын.Түркияның беделді басылымдарында жарияланған мақалаларда қазақ қаламгерінің шығармаларына терең тал-дау жасалған. «Короглу» жур-налының желтоқсан айындағы санында Сəбит Досанов шы-ғар машылығы жайлы кө-лемді мақала жарияланды. «Ақ аруананың» тұсау кесер рəсімі таяу күндері Алматыда өтпек. Оған Түркия мен Əзер-байжанның, Өзбекстан мен Қыр ғызстанның көрнекті жазу-шылар қатысады деп күтілуде.

«Егемен-ақпарат».––––––––––

Суретте: түріктің көрнекті жазушысы Имдат Афшар жəне Əзербайжанның көрнекті мем-лекет жəне қоғам қайраткері, Əзербайжан Парламентінің депу-таты Ганира Пашаева.

«Шындыќ – аманат, жалєан – ќиянат...»

Ќадыр жырыныѕ ґшпес єўмыры

Ўлттыќ рухты тербеген шыєармаТїркияда жеке кітап болып шыќты

Сутегі бомбасын сынаќтан ґткізді

Ќатарынан тґртінші жеѕісБұрнағы күні Құрлықтық хоккей лигасы шеңберінде Астананың «Барысы» өз айдынында Екатеринбургтің «Автомобилист» командасын қабылдады. Тартысты өткен ойын нəтижесінде біздің жасақ 4:3 есебімен жеңіске жетіп, үш ұпайды қоржынға салды.

Қаңтардың 5-інен 6-ына қараған түні Солтүстік Кореяда сутегі атом бом-басы сынақтан сəтті өткізілді. КХДР-дің орталық теле видениесі таратқан бұл ақпарда Пхеньян ның, соны-

мен бірге, елдің егемендігіне қол тигізілмесе, ядролық қаруды ешкімге қолданбайтыны жеткізілген. Солтүстік Корея билігі, сондай-ақ, мұнымен тоқталып қалмай, өзінің ядролық əлеуетін ұдайы арттыра беретінін мəлімдеген.

«Егемен Қазақстан» газетінің келесі нөмірі 9 қаңтар, сенбі күні шығады.

Ќансонар