-
BFD dergisinde yaymlanan yazlarn bilimsel ve hukuk sorumluluu
yazarlarna aittir.
Yaymlanan yazlarn btn yayn haklar yaync kurulua ait olup,
izinsiz, ksmen veya tamamen baslamaz, oaltlamaz ve elektronik
ortama aktarlamaz.
BNGL NVERSTES
LAHYAT FAKLTES DERGS
Bingol University Journal of Theology Faculty
ISSN: 2147-0774
Cilt: V | Say: 9 | Yl: 2017/1
Bingl niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi (BFD), ylda iki kez
25 Haziran/25 Aralk basl yaymlanan uluslararas hakemli bir
dergidir.
Bu dergi ulusal ve veri indeksleri ile atf dizin tarafndan
taranmaktadr.
-
Danma Kurulu /Advisory BoardProf. Dr. brahim APAK (Bingl
niversitesi) Prof. Dr. Abdulaziz BEK (Sebahattin Zaim niversitesi)
Prof. Dr. Abdurrahman ACAR (Dicle niversitesi) Prof. Dr. Abdlaziz
BAYINDIR (stanbul niversitesi) Prof. Dr. Adnan DEMRCAN (stanbul
niversitesi) Prof. Dr. Ali AKYZ (Marmara niversitesi) Prof. Dr.
Bilal AYBAKAN (bn Haldun niversitesi) Prof. Dr. Cafer Sadk YARAN
(On Dokuz Mays niversitesi) Prof. Dr. Cemalettin ERDEMC (Siirt
niversitesi) Prof. Dr. Erkan YAR (Frat niversitesi) Prof. Dr. Faruk
BEER (Marmara niversitesi) Prof. Dr. Fethi Ahmet POLAT (Mu
Alparslan niversitesi) Prof. Dr. Fuat AYDIN (Sakarya niversitesi)
Prof. Dr. Gyasettin ARSLAN (Frat niversitesi) Prof. Dr. Halit ALI
(Necmettin Erbakan niversitesi) Prof. Dr. Hayati AYDIN (Yznc Yl
niversitesi) Prof. Dr. Hseyin HANSU (stanbul niversitesi) Prof. Dr.
brahim YILMAZ (Atatrk niversitesi) Prof. Dr. lyas ELEB (stanbul 29
Mays niversitesi) Prof. Dr. Mehmet ERDEM (Frat niversitesi) Prof.
Dr. M. Halil EK (Yldrm Beyazt niversitesi) Prof. Dr. M. Mahfuz
SYLEMEZ (stanbul niversitesi) Prof. Dr. M. Sait MEK (Necmettin
Erbakan niversitesi) Prof. Dr. Mehmet KUBAT (nn niversitesi) Prof.
Dr. Muhammed ELK (Dicle niversitesi) Prof. Dr. Musa Kazm YILMAZ
(Harran niversitesi) Prof. Dr. Musa YILDIZ (Gazi niversitesi) Prof.
Dr. Mustafa AIRMAN (Atatrk niversitesi) Prof. Dr. Nurettin CEVZ
(Gazi niversitesi) Prof. Dr. Osman GRBZ (Atatrk niversitesi) Prof.
Dr. Osman TRER (Kilis 7 Aralk niversitesi) Prof. Dr. mer Mahir
ALPER (stanbul niversitesi) Prof. Dr. mer PAK (Hakkri niversitesi)
Prof. Dr. Reat NGREN (stanbul niversitesi) Prof. Dr. Sahip BEROJE
(Yznc Yl niversitesi) Prof. Dr. Mehmet KATAR (Ankara niversitesi)
Prof. Dr. aban Ali DZGN (Ankara niversitesi) Prof. Dr. amil DACI
(Ankara niversitesi) Prof. Dr. ehmus DEMR (Atatrk niversitesi)
Prof. Dr. uayip ZDEMR (Amasya niversitesi) Prof. Dr. Vecdi AKYZ
(Marmara niversitesi) Prof. Dr. Yusuf Ziya KESKN (Harran
niversitesi) Prof. Dr. Eyyp TANRIVERD (Dicle niversitesi) Prof. Dr.
Necmettin GKKIR (stanbul niversitesi) Do. Dr. Abdurrahman ATE (nn
niversitesi) Do. Dr. Metin YT (Dicle niversitesi).
Say Hakemleri / Referee Board of ThisissueProf. Dr. Orhan BAARAN
(Bingl niversitesi), Prof. Dr. Osamah Ali AL-FAKEER (Yarmouk
University/rdn), Prof. Dr. Nurettin TURGAY (Dicle niversitesi),
Prof. Dr. Abdullah AL-RABABAH (Naif Arab University for Security
Sciences/Suudi Arabistan), Prof. Dr. brahim YILMAZ (Atatrk
niversitesi), Do. Dr. Mustafa KIRKIZ (Bingl niversitesi), Do. Dr.
Ousama EKHTIAR (Bingl niversitesi), Do. Dr. Nasser braheim Fadhel
AL-BANNA (Al-Imam Mohammad Ibn Saud Islamic University/ Suudi
Arabistan), Do. Dr. Mustafa NC (Dicle niversitesi), Do. Dr. Enes
ERDM (Frat niversitesi), Do. Dr. Metin YT (Dicle niversitesi), Yrd.
Do. Dr. smail NARN (Bingl niversitesi), Yrd. Do. Dr. Bedri ASLAN
(Batman niversitesi), Yrd. Do. Dr. Muhittin ZDEMR (Bingl
niversitesi), Yrd . Do. Dr. Maysoon MARAZIQ (Tayba University/Suudi
Arabistan), Yrd. Do. Dr. Bedrettin BASUUY (Bingl niversitesi), Yrd.
Do. Dr. mer TOKU (Bingl niversitesi), Yrd. Do. Dr. brahim USTA
(Bingl niversitesi), Yrd. Do. Dr. Mahmoud Mohammad QADDOM (Bartn
niversitesi), Yrd. Do. Dr. Cengiz MRSELOV (Bingl niversitesi), Yrd.
Do. Dr. Abdulnasr ST (Bingl niversitesi), Yrd. Do. Dr. Muhammad
Noor YOSUF (nn niversitesi), Yrd. Do. Dr Faisal AL-JAWABRAH
(Al-Imam Mohammad Ibn Saud Islamic University/ Suudi
Arabistan),Yrd. Do. Dr. Vezir HARMAN (Namk Kemal niversitesi), Yrd.
Do. Dr. M. Cneyt GKE (Harran niversitesi), Yrd. Do. Dr. Marwan
AL-RAYAHNAH (Motah University/rdn), Yrd. Do. Dr. Melek BACI (Bingl
niversitesi), Yrd. Do. Dr. Emannullah POLAT (Bingl niversitesi),
Yrd. Do. Dr. Firas AL-SHAYEB (Yarmouk University/rdn), Yrd. Do. Dr.
Muzaffer ZL (Frat niversitesi), Yrd. Do. Dr. Yusuf AYDODU (Bingl
niversitesi), r. Gr. Aslam JANKIR (Mardin Artuklu niversitesi).
BNGL NVERSTESLAHYAT FAKLTES DERGS
Cilt: V, Say: 9, yl: 2017/1
Sahibi / Owner / (Bingl niversitesi lahiyat Fakltesi Adna)
(On Behalf of Bingol Universty Theology Faculty)Prof. Dr. Hakan
OLGUNEditr / Editor /
Yrd. Do. Dr. Thamer HATAMLEHEditr Yardmclar / Assistants /
Ar. Gr. Hsn TURGUTAr. Gr. Eyp SEVN
Ar. Gr. Muhammed ASLANYaz leri Mdr / Editor in Chief
Yrd. Do. Dr. Mehmet irin AYBask Yeri ve Tarihi / Publication
Place and Date
25 Haziran 2017Kapak ve Sayfa Tasarm
emal Medya Tasarm [email protected]
Bask / PrintingEnes Basn Yayn ve Matbaaclk Ltd. ti.Litros Yolu,
Fatih Merkezi No: 12/210 Topkap / stanbul - Tel: 0212 501 47 63
BNGOL UNIVERSITYJOURNAL OF THEOLOGY FACULTY
Volume: V, Issue: 9, Year: 2017/1
Yayn Kurulu / Editorial BoardProf.Dr. Hakan OLGUN Prof. Dr.
Orhan BAARANDo. Dr. Mustafa KIRKIZDo. Dr. Nusrettin BOLELLDo. Dr.
Ousama EKHTIARYrd. Do. Dr. Muhammed ETKNYrd. Do. Dr. Murat KAYAYrd.
Do. Dr. Abdulnasr STYrd. Do. Dr. smail NARNYrd. Do. Dr. Muhittin
ZDEMRYrd. Do. Dr. Emrullah LGENYrd. Do. Dr. Mehmet irin AYYrd. Do.
Dr. Bedrettin BASUUY
Yazma Adresi / Corresponding AdressBingl niversitesi lahiyat
Fakltesi 12000 BNGLTel: +90 (426) 2160005 -Fax: +90 (426)
2160035
Elektronik Posta / [email protected]
ISSN: 2147-0774
-
11BFD Cilt: V Say: 9 Yl: 2017/1, s. 11-38
ada Mfessirin Toplumla letiim Vastalar
Hikmet KOYT*
Geli Tarihi: 26.04.2017, Kabul Tarihi: 30.05.2017
z
Kurn, insanlara iletilmek iin gnderilmi ilahi bir mesajdr. Bu
yzden Hz. Peygamber Kurn tebli ve tebyn etmekle mkellef klnmtr.
Ayrca mminler kendi konumlarna gre irdtan sorumlu tutulmutur. Ancak
Kurnn, daha iyi anlalmas ve anlatlmasnda limlerin zel bir
sorumluluu vardr. Bu sebeple her mfessir kendi zamannn iletiim
imknn kullanarak topluma yol gstermeye ve kendi sorumluluunu ifa
etmeye almtr. Mfessirin toplumla iletiim kurmasnda kitaplar,
camiler, okullar, ders halkalar, yetitirdii renciler ve vaazlar
birer vasta olmutur. Gnmzde ise bunlara dergi, gazete, radyo,
televizyon, internet gibi kitle iletiim aralar da eklenmitir.
letiim aralarnn kullanlmas belli derecede tefsiri de etkilemitir.
te bu makalede ada mfessirin kullanm olduu iletiim vastalar eitli
ynleriyle ele alnmaktadr.
Anahtar Kelimeler: Kurn, ada Mfessir, Tefsir, Toplum,
letiim.
* Do. Dr., Kafkas niversitesi lahiyat Fakltesi Tefsir Ana Bilim
Dal retim yesi ([email protected])
-
12 Hikmet KOYT
Communication Instruments of Contemporary Interpreter
Abstract
Quran is a divine message sent to be transmitted among people.
Therefore, the Prophet (P.B.U.H) was obligated to communicate and
explain Quran. Moreover, the believer has been held responsible
from communication. However, the scholar has a special
responsibility in better understanding and clarification of Quran.
For this reason, every interpreter has endeavored to guide the
society and to execute his/her own responsibility by use of
communicational opportunities of their own time. Books, mosques,
schools, circles of classes, educated students and sermons have
been instruments of communication between interpreter and society.
Today, various mass communication instruments such as magazines,
papers, radio, television and internet have been included in these
instruments as well. Use of communication instruments has had a
certain level of effect on interpretation as well. This article
deals various aspects of communication instruments used by
contemporary interpreters.
Keywords: Quran, Contemporary Interpreter, Interpretation,
Society, Commu-nication
Giri
Tefsir dediimiz ey Hz. Peygamberin aklamalarndan ve mfessirin
Kurn anlama abalarndan ortaya km bir rndr. Mfessir, Kurn bir takm
ilkelerden hareketle yorumlayp aklayan kimse1 veya Kurann dilini,
gayesini, maksatlarn iyi kavram, Kuran aklamak iin gerekli bilgi
donanmna, kuvvetli bir yorum ve muhakeme gcne, yksek tefsir
muhayyilesine sahip Mslman lim eklinde tanmlanabilir. Tefsir
saha-snda ura verenlerden, mfessir kavramnn tanmn yapan bir kimseyi
grmediini syleyen Hseyin el-Harbye gre ise, mfessir, tam bir
eh-liyete sahip olan ve bu sayede tilavetiyle ibadet edilen Allahn
kelamndan kastedileni, beer gc nispetinde bilen, Allahn kitabnn
tefsirine ilikin pek ok eyi bilmekle beraber mfessirlerin
yntemlerine muvafakat gste-ren, retmek ya da telif etmek suretiyle
tefsiri uygulamal olarak icra eden kiidir.2 Tarihsel sre
izlendiinde klasik dneme nazaran gnmzn mfessir portresinde baz
deiiklikler gze arpmaktadr. Nitekim baz aratrmaclara gre ada dneme
gelince KELAM ve MTEKELLM merkezli anlama tasavvurunun yerini
TOPLUM ve MFESSR merkezli
1 Muhsin Demirci, Tefsr Terimleri Szl, MFV Yaynlar, stanbul
2009, s.182.2 Huseyn b. Ali b. Huseyn el-Harb, Kavidut-Terch
indel-Mfessirn, Drul-Ksm, Riyd
1996, I,33.
-
13ada Mfessirin Toplumla letiim Vastalar
bir tasavvurun aldn grmekteyiz. Zira bu dneme ait Kurn yorumlar
ait olduklar zamann ada sorunlar etrafnda zmler rettikleri;
pra-tik, konjektrel ve pragmatik endieler ierisinde hareket
ettikleri; ayrca Bat smrgecilii ve Oryantalist saldrlara kar
cevaplar verdikleri iin, konularn byk lde aktel gelimelerin
belirlediini sylemek yanl olmasa gerektir.3
nsan hayatn ekillendiren en nemli elerden birisi iletiimdir.
leti-im bir birey ya da gruptan dierine szle ya da modern alardaki
kitle iletiim aralar yoluyla enformasyon iletimidir.4 letiim, insan
olmann, gelimenin, deimenin ve sorumluluun temel dinamiidir. te bu
so-rumluluun bir gerei olarak mfessirler teden beri toplumla
iletiimi nemsemi ve hatta baz tefsir kitaplar dorudan vaaz, ders
veya sohbetlerin derlenmesiyle vcuda gelmitir. Bu metod gnmzde de
canl bir ekilde devam etmekte ve kendini daha bariz bir ekilde
gstermektedir. nk ada dnemde halk hareketleri, demokrasi, eitlik
vs. sylemlerinin yan sra, insanlarn ehirlerde kmelenmeleri ve
iletiim aralarnn gelimesiyle iletiim yeni bir veche kazanmtr. Bu
sebeple ada dnemde dikkat eken hususlardan birisi, ta bandan beri
mfessirlerin gazete, dergi, kitap gibi yayn unsurlarnn yan sra
vakf, medrese ve okul gibi kurumlar toplumla iletiim kurmada aktif
bir ekilde kullanm olmalardr. Mfessirlerin bu abalar toplumun Kurna
ve tefsire olan alakalarn elbette celp etmitir. te yandan slam
mmetinin kanlmaz bir ekilde ihya ve bilin srecini yaamas gerektiine
duyulan inan da iletiimin nemini artrmtr. Bu minvalde ada tefsir
faaliyetlerinde hemen btn mfessirlerin youn bir iletiim abasna
girdikleri sylenebilir.
A. Mfessirin Toplumla letiim Kurmasnn Sebepleri
Her eyden nce mfessir bir insandr; dolaysyla sosyal varlk olduu
iin iletiime muhtatr. Bu sebeple yazdklarn bir ekilde bakalaryla
pay-lamak ister. Mfessir Kurn anlad kadaryla insanlara aklamay gaye
edinmitir te yandan Kurnn evvelemirde hedefi insandr. Yani Kurnn
hedefi insan olduu iin mfessir de insanla iletiim kurmak
mecburiye-
3 Necmettin Gkkr ada Tefsir Tipolojilerinde Okuyucu Balam, Din
ve Felsef Metinler Yirmibirinci Yzylda Yeniden Okuma, Anlama ve
Alglama Sempozyumu Bildiri Kitab, Cilt: 2 (Ed. Bayram Ali etinkaya
), stanbul 2012, s.616.
4 Mahmut Tezcan, Sosyolojiye Giri, An Yaynclk, Ankara 2012,
s.247.
-
14
tindedir. Ayrca ada dnyann insana tayin etmek istedii misyonun
Kurn mesajyla kimi defa rtmemesi ve Mslmanlarn kafasnda derin soru
iaretlerinin belirmesi, mfessirin meseleleri zmesini ve bu zm
nerilerini topluma iletmesini elzem klmaktadr.
En nemli sebeplerden birisi ada dnemin genel karakteristik
zellii olan slahat dncesidir. Islahat dncesi, kitleleri harekete
geirmeyi gerektirdii iin mfessirin halka inme onunla dorudan
iletiim kurma gayretini kamlamtr.
Mfessir, bir lim olarak toplumu aydnlatma sorumluluu tamaktadr.
Bu sorumluluun bir yansmas olarak nceki dnemlere nazaran gn-mzde
konu tefsiri almalar ok belirgin bir ekilde artmtr.5 Modern-leme
hareketleriyle birlikte oulcu, katlmc bir anlay benimsenmi ve
aydnlarda halkn slam dinine ynelik tutumuyla ilgili bir modern form
kazandrma istei belirmiti. Bu manada slam ulemas da halka hitap
ede-bilmek ve kendi misyonlarn aydn snfna kaptrmamak iin halka
inmek zorundaydlar.6
letiim teknolojisinin gelimesi mfessirin topluma ulamasn
kolaylatr-m ve onun azmini artrmtr. Baz aratrmaclara gre
teknolojiden yarar-lanmak insan ruhunu zenginletirir, geniletir ve
i yaam younlatrr.7 Bu durumu frsat bilen baz mfessirler ok sayda
insana ulamak istemilerdir. Mesela Mahmd Hiczye gre nemli olan mmkn
olduunca ok sayda Mslmann Kurn anlamasdr. Gnmz insanlarnn, tefsirin
asl maksa-dyla ilgisi olmayan eylerle uzun sre megul olacak
enerjileri yoktur.8
Mfessirin toplumla iletiim kurmas ve eser telif etmesi kimi
zaman bizzat halktan, mfessirin einden dostundan gelen taleple
olmutur. Mesela Abduha tefsir yazma nerisinde bulunan, rencisi
Muhammed Red Rz (.1354/1935) olmutur. O, bu konuda yle der: Benim
ona (Abduha) ilk nerim, el-Urvetul-Vusk adl dergide ictim ierikli
makalelerde bulduu-muz ruh ile doldurulmu bir Kurn tefsiri
yazmasyd.9
5 M. Said imek, Gnmz Tefsir Problemleri, Kitap Dnyas Yaynlar,
Konya ts., s.246.6 Karlatrma iin Bkz. Dcane Cndiolu, Szl Kltrden
Yazl Kltre Anlamn Tarihi,
Kap Yaynlar, stanbul 2011, s.163.7 Walter J. Ong, Szl ve Yazl
Kltr, ev. Sema Postacolu Banon, Metis Yaynlar, sta -
bul 2012, s.102 vd.8 Muhammed Mahmd el-Hicz, et-Tefsrul-Vdh,
Beyrt 1413, I,6.9 Muhammed Abduh- Red Rz, Tefsrul-Kurnil-Hakm,
Khire 1947, I,12.
Hikmet KOYT
-
15
Baz mfessirler ise kendi tefsir birikimlerini topluma aktarmak
iin tef-sirlerini kaleme almlardr. Byle dnenlerden birisi Fevkyye
brahim e-irbndir. irbn, yllarca muhtelif tefsirler ve dier eserler
okuyarak elde ettii birikimi ve sahip olduu bilgiyi gizlememek, onu
okuyucularla paylamak maksadyla tefsirini yazdn
belirtmektedir.10
Gnmz Mslmanlarna Kurn anlamalar ve onu hayatlarna tatbik
etmeleri iin tefsir yazdklarn syleyen mfessirler de vardr. Mesela
Cezir yle der: Bu, Allahn kitabnn zl bir tefsiridir. Bu tefsiri
gnmz Ms-lmanlarnn, eriatlerinin kayna, hidayetlerinin yolu olan,
onlar baya arzulardan koruyan ve dertlerinin devas olan Allahn
Kelmn anlama ihtiyacn gz nnde tutarak ve Allahn Kitbn inceleme, onu
anlama ve onunla amel etmeyi gzeterek vazettim.11
Baz mfessirler ise tabiatlarna yatkn olarak eitli toplum
katmanlarn ve insan gruplarn gzetme ihtiyac duymaktadrlar. Sz
gelimi gnmz kadn mfessirlerden Keriman Hamza tefsirinin birinci
derecede muha-tap kitlesinin gen kz ve erkekler olduunu belirtmi,
genlerin kolayca anlayabilecei biimde sadeletirilmi bir tefsir
kaleme almak zere ie koyulmutur.12
ada dnemde slam dncesine ciddi derecede etkileri olan bir taife
de kukusuz msteriklerdir. Msteriklerin ortaya attklar eitli
iddialar mfessirlerin toplumla iletiim kurmalarnda nemli bir etken
olmutur. rnein E. Renann slamn amansz bir akl dman olduu hakkndaki
iddiasn cevaplandrrken, Afgn, delillere bavurarak sadece Renann
tezini reddetmekle kalmyor, ayn zamanda, dnyada yaayan ve (Fransz
aklclarnn reddeder grndkleri) milyonlarca Mslman adna Fransz-larn
dikkatini ekiyordu. Din seviyede ifadesini bulan bu hmanizm, siyas
seviyede Afgnnin halklnn da bir ifadesi olmaktadr. Bu, Mslman
Modernistlerin siyas ve sosyal dncelerinin ekillenmesinde gl bir
faktr olmutur.13 Ancak bunun neticesinde, topluma slamn akl kart
bir din olmadn anlatmak iin akla daha bir nem verilmi ve bu durum
tefsirlere rasyonalizm olarak yansmtr.
10 Hidayet Aydar, Hanm Mfessirler, Ensar Neriyat, stanbul 2015,
s.246.11 Cbir b. Ms b. Abdulkdir b. Cbir Eb Bekr el-Cezir,
Eyserut-Tefsr, Mektebetul-
Ulm vel-Hikem, Medine 2003, I,4.12 Aydar, Hanm Mfessirler,
s.262.13 Fazlur Rahman, slam, ev. Mehmet Da-Mehmet Aydn, Seluk
Yaynlar, Ankara 1996. s.301.
ada Mfessirin Toplumla letiim Vastalar
-
16
B. Mfessirin Toplumla letiim Kurma Vastalar
nsan sosyal bir varlk olup sosyalliini iletiim vastasyla
gerekletir-mektedir. nsann en byk iletiim vastas kukusuz kulland
dildir. Fakat insann ok sayda insanla iletiim kurabilmesinde dier
iletiim aralarnn ok byk rol vardr. Tarih boyunca byk fikirlerin ve
ideolojilerin yayl-mas deiik iletiim vastalaryla olmutur. Bunlar
ierisinde tebli, yaz, kitap, hitabet ve propaganda gibi unsurlar
saylabilir. Teknolojik gelime-ler ise iletiimin seyrine ciddi
tesirlerde bulunmutur. yle ki artk kitle iletiiminden
bahsedilmektedir.
Gnmzde kitle iletiim aralar en byk bilgi vastalarndan birisi
konu-mundadr. zellikle bilgisayarlar bilginin sadece retilmesinde
ve yaylmasnda deil, merciinde de nemli bir deiime sebep olmaktadr.
yle ki baz sos-yologlarn tespitine gre bilgisayarlarn son derece
hzl bir biimde yaylma-syla genler yallardan daha fazla eyler
bilmeye ve renmeye balamakta, yallarn genlere yeni eyleri retmesi
beklenirken, toplumsallama sreci ters ileyip, genler yallara
retmeye balamaktadrlar.14
Mfessirin teknolojik iletiim vastalarn kullanmas bir ynyle
toplum-sal ihtiyatan kaynaklanmaktadr. Nitekim yaplan aratrmalar
toplumu oluturan hemen her kesimden insann Kurn anlama faaliyetine
duyduk-lar ihtiyac ele vermektedir. Bu toplumsal bir taleptir. Her
toplumsal talep gibi bu hakl talep de sahici bir arzla karlanmak
durumundadr. Bu talebi karlama konusunda liyakat ve ehliyet sahibi
her kii ve kuruma sorumluluk dmektedir. Eer bir toplumsal talep
sahici bir arzla karlanmazsa, gayet doaldr ki bu ak sahte arzla
doldurulacaktr. Sahte arzla karlanan bir talep gerekte karlanmam
demektir.15
Burada zikredeceimiz iletiim vastalarnn her birisi ada dnem
tefsir almalarnda ok nemli rol oynam unsurlardr. Bu bakmdan
camile-rin, mescitlerin, okullarn, vakflarn, medreselerin,
kitaplarn, gazetelerin, dergilerin, radyo-televizyonun, internetin
ve ders halkalarnn her birisinin tefsir almalarna olan katklarnn
mstakil olarak incelenmesinde fayda mlahaza ettiimizi
belirtmeliyiz. Ne var ki biz, makalemiz leinde bu hususlara birka
rnek zerinden deineceiz.
14 Enver zkalp, Sosyolojiye Giri, Ekin Yaynlar, Bursa 2005,
s.497.15 Mustafa slamolu, Gnmz Kurn Okumalar Balamnda Yaygn Kurn
Okuma
Modelleri ve Akabe Dersleri rnei, VII. Kurn Sempozyumu Kurn ve
Mslmanlar, Fecr Yaynlar, Ankara 2005, s.59.
Hikmet KOYT
-
17
1-Kurumlar
nsanlar ihtiyalarn kurduklar kurumlarla giderirler. Her kurum
bir ihtiyacn neticesinde teekkl etmitir. Bir tanma gre kurum, beer
ge-reksinimleri tatmin iin gerekli etkinlikleri insan toplumunun,
onlar ara-clyla rgtlendirdii, ynlendirdii ve icra ettii toplumsal
yap ve mekanizmalardr.16 htiyalarn farkllna binaen kurumlar da
farkllk arz eder. Bunlarn ierisinde camiler, medreseler, okullar,
niversiteler ve medya gibi eitim ve iletiim ilevini stlenmi
kurumlar saymak mmkndr.
1.1.Eitim Kurumlar
ada dnemde pek ok slam limi eitim sorunlaryla ilgilenmiler-dir.
nk toplumun bilinlendirilmesi, aydnlatlmas, yetimi eleman temini ve
bu yolla slam mmetinin kalknmas salanacakt. Bu sebeple, ilk
reformistlerin din meselelerle alakal olmasndan dolay yksek eitim
reformuna younlamalar tabii bir durumdu.17 slam leminin geri kalma
nedenleri arasnda eitim konusu ilk sralarda gelmektedir. Bu
cihetle, bn r (.1392/1973), tefsirin maksatlarndan birisinin
muhataplarn asrnn durumuna uygun eitim vermek olduunu
sylemektedir.18
1.1.1.Camiler/Mescitler
Kurulduu gnden bu yana mescitler ayn zamanda bir eitim ve irad
merkezi olmulardr. slamn ilk devirlerinden itibaren mescitlerde
ders halkalar teekkl etmeye balam ve bu, gnmze kadar devam ede
gelmitir. Bu manada, slamda ilk eitim ve retim messesesi camidir
denebilir.19 Dolaysyla baz tefsir eserlerinin bu tr meknlarda nev
nema bulmas ska karlalan bir durumdur. Hatta baz byk din ekollerin
temelleri de byle meknlarda tesis edilmitir. Mesela Snn inan
esasla-rn ortaya koyan Er, retmeni Mutezileden Cbbnin derslerini
bir camide dinlemiti.20
Zaman ierisinde camiler/mescitler baz ilevlerini dier kurumlara
dev-retmelerine ramen, ada mfessirin toplumla iletiim vastalarndan
birisi camidir ve baz tefsir kitaplarnn telif edilmesinde camiler
nemli rol oyna-
16 Tezcan, Sosyolojiye Giri, s.128.17 H.A.R.Gibb, Modern Trends
n Islam, Chicao 1947, s.41.18 Muhammed Thir bn r, et-Tahrr
vet-Tenvr, Tnus 1984, I,41.19 Ziya Kazc, slam Medeniyeti ve slam
Messeseleri Tarihi, FAV, stanbul 2003, s.340.20 Fazlur Rahman,
slam, s.254.
ada Mfessirin Toplumla letiim Vastalar
-
18
mtr. Sz gelimi ada hanm mfessirlerden Fevkyye brahim e-irbn 2000
ylndan beri Kahire iinde ve dnda bulunan muhtelif mescitlerde ve
ortamlarda konferanslar vererek halk din konularda aydnlatmaya alan
bir davetidir. Esasen tefsiri de bu sohbet ve konferanslarla olumu
bir tefsirdir. Belirttiine gre o, sohbetleri esnasnda Kurndan bir
ayet ap okuyor, bilgi ve kabiliyeti lsnde onu aklayp yorumluyor,
sonra sohbet-te bulunan kadnlardan onu kaydetmelerini talep ediyor.
Onlarn kaydedip verdii bu aklama ve yorumlar bir kez daha gzden
geirip yaplmas gereken ilaveleri yaptktan sonra onlar bir dosya
halinde kaydediyor. Btn Kurn bu ekilde tefsir edip bitiriyor.
1427/2006 ylna kadar be yl sren bu alma sonunda eldeki tefsir vcut
bulmu oluyor.21
Yakn bir zamanda Trke olarak telif edilen ifa Tefsiri ise
Caalolunda Cezer Kasmpaa camiinin konferans salonunda, Cemaat
talebelerinin drt yldan beri metodik olarak takib ettii Kurnn amzn
meselelerine dnk izahlarnn kaleme alnm eklidir. Bylece gnmz
Trkiyesinde metod bakmndan ilk orjinaliteyi tekil etmektedir.22
Tefsir kitabnn esasn mescitte verdii derslerle oluturan bir dier
isim Moritanyal mfessir nktdir (.1393/1973). nkt uzun bir sre
Mescid-i Nebevde tefsir dersleri vermitir. nkt, Mescid-i Nebevde
Allahn kitabn tefsir etmek iin oturdu. Allahn kitabn tefsir
etmekten daha byk bir i yoktur diyen nktyi Allah iki defa Kuran
tamamyla tefsir etmeye muvaffak kld ve vefat etti. Onun dersi, sra
sra aalarn ve gzel derelerin iinde bulunan, en itah ekici meyveleri
ve en gzel iekleri ieren, gnl ferahlatan, kalbe ifa veren ve gz
dinlendiren zengin bir baheye benziyordu.23
Muhammed Red Rz (.1354/1935) ise Nisa Sresi 126. ayetin
tefsirin-de Abduhun Ezher Camisinde en son tefsir ettii ayetin bu
ayet olduunu belirtmekte ve kendisinin de tefsire, stadndan ald
yntem zere devam edeceini sylemektedir.24 Bylece Abduhun tefsir
derslerini verdii yer-lerden birisinin de cami olduu
anlalmaktadr.
21 Aydar, Hanm Mfessirler, s.245.22 Mahmut Topta, Kurn- Kerim
ifa Tefsiri, Canta Yaynlar, stanbul 1993, Muzaffer
Cann Takdim Yazs, I, 7-9.23 Selm Bn, Menhecul-stinbt
minel-Kurnil-Kerm indel-mm Muhammed Emn e-
nkt min Hilli Kitbihi Edvul-Beyn f zhil-Kurn bil-Kurn, (Yksek
Lisans Tezi), Cezyir, 2011, s.31.
24 Muhammed Abduh- Red Rz, Tefsrul-Kurnil-Hakm, V,441.
Hikmet KOYT
-
19
ada dnemde camiyi en etkin bir ekilde kullanan mfessirlerden
birisi Meclisut-Tezkr min Kelmil-Hakmil-Habr adl tefsirin mellifi
Ab-dulhamid b. Badistir (.1359/1940), Abdlhamid b. Badisin cami
dersleri Kurn tefsiri ve hadis erhi arlkl idi. Yaklak yirmi be yllk
vaaz ve irad faaliyetleri erevesinde Kurnn baz ayetlerinin
tefsirini yapt gibi cami cemaatine mam Malikin Muvatan da tmyle
okutmutur. mam bn Badis bu derslerini daha sonra hareketinin yayn
organ olan ihab der-gisinde Meclist-Tezkr bal altnda
yaynlamtr.25
Burada unu da belirtmek gerekir ki 20. yzylda birok limin camiyi
aktif halde kullanmas ve pek ok ilm eserin bu vesileyle vcut bulmas
tesadf olmayp slam toplumlarnn bulunduklar durumla alakaldr. Bu
yzden bn Badis, camiyi davetinin ve hareketinin merkezi yapmtr.
Siyasi rgt-lenmenin yasak olduu o dnemlerde camiler Mslmanlarn
uyanmasnda ve istiklal mcadelesine balamasnda istisnai bir vazife
grmtr. Gnmz Cezayir Mslman genlii, nemli lde camilerdeki bu
eitim-retimin rndr Aslnda Mslman bir toplumda dnceler ve teoriler
camilere girip halk tarafndan kabul edilmedike kalc ve etkili
olamaz.26
1.1.2.Okullar/niversiteler
ada dnemde slahat hareketlerinin en mhim sacayaklarndan bi-risi
okullar olmutur. Sadece tefsir deil akide konusunda da slahat
yap-mak iin eitli okullar kurulmutur. Mesela Red Rz 14 Mart 1911
(13 Rebiulevvel1329) tarihinde Kahire yaknlarndaki Ravda adasnda
alml bir meknda Davet ve rat Okulunu amay baard. Okulun arazisini,
projeyi ok beenen bir paa vakfetmiti. Bu okulun konuklarndan birou
Endonezyadan Afrika sahillerinden gelen genlerdi. lkelerinin
ocuklar arasndan seilen cins kafalar, okulun ift boyutlu hedefini
gerekletirmek amacyla buraya toplanmt. Bu hedef, lkelerinin
putperestlerini slama kazandrmak ve metafizik hurafelerin penesine
den Mslmanlarn aki-delerini slah etmekti.27
Baz corafyalarda bizzat Batl devletlerin destei ile kurulan
niversiteler de vardr. Hindistandaki Aligarh niversitesi bunlardan
birisidir. Aligarh
25 Sabri Hizmetli, Cezayirli ada lim bn Badis ve Yenilikilii,
slm Aratrmalar Dergisi, Cilt: 7, Say: 3-4, Yaz-Gz Dnemi 1994,
s.224.
26 Hizmetli, Cezayirli ada lim bn Badis ve Yenilikilii,s.236.27
Ignaz Goldzher, slam Tefsr Ekolleri, ev. Mustafa slamolu, Denge
Yaynlar, stanbul
1997, s.368 vd.
ada Mfessirin Toplumla letiim Vastalar
-
20
niversitesinin kurulmas ve Sir Seyyidin eitsel almalar,
kabiliyetli gen-leri mutaassplar kitlesinden ayrmak iin onlar asri
eitime tabi tutmaya ynelikti Seyyid Han 1876da mesaisini tamamen
eitim faaliyetlerine ver-mek istedii iin hkimlik grevinden ayrld.
Ayrca Mslmanlar ngiliz taraftarlna tevik etti. Bu tavryla kendisine
Sir nvan verildi.28
bn r gibi baz mfessirler, eitime verdikleri nemden dolay
niver-sitede rektrlk gibi grevler stlenmitir. bn r Zeytne
niversitesine rektr tayin edildi. niversitede yapmak istedii
yeniliklere kar kanlarn balatt renci hareketleri yznden bir yl
sonra rektrlkten alndysa da 1945te ayn greve yeniden getirildi ve
1952ye kadar bu grevde kal-d. Zeytne niversitesinin klasik
ilimlerini de yeni bir anlayla ele ald; ders programlarna Arapa dil
bilgisi, fizik, kimya ve cebir derslerini ilve etti. Tunusun d dnya
ile irtibatn salayarak mill ve mnev deerleri korumak artyla eitimi
modern bir yapya kavuturmak istedi.29 Baz mfessirler ise eitim
bakanl grevinde bulunmutur. Mesela Ebul-Kelam zad, Hindistan Eitim
Bakan olarak grev yapmtr.30
niversitelerin kurulmas elbette ki ilmin inkiafna ve yeni
simalarn yetimesine ciddi katklarda bulunmutur. Bu katklardan
birisi de akade-mik unvanl baz mfessirlerin yetimesi olmutur. Bu
balamda bir ksm akademisyen tefsir hocalar niversitede rencilerine
ynelik olarak ver-dikleri dersleri veya konferanslar tefsir kitab
olarak telif etmi, akademik bilgi ve tecrbelerini bu ekilde
insanlarla paylamlardr. Bunlardan birisi ie Abdurrahmn Binti-tdir
(.1998). t, et-Tefsrul-Beyn isimli tefsirinin, Fastaki
Klliyeti-eriyede verdii konferanslardan meydana gel-diini
sylemektedir.31 lkemizin yetitirdii akademisyen mfessirlerden M.
Zeki Duman (1952-2013) ise yazm olduu tefsir kitabyla ilgili olarak
yle demektedir: Elinizdeki hem meal hem tefsir tarznda kaleme alnm
olan u ciltlik eser, otuz iki yl aan meslek hayattan, yirmi sekiz
yllk akademik gemiin kazandrd tefsir bilincinin/nosyonunun ve
yaklak alt yllk youn ve aralksz bir almann rndr.32
28 aban Ali Dzgn, Seyyid Ahmed Han ve Entellektel Modernizmi,
Aka Yaynlar, Ankara 1997, s.30,38.
29 Ahmet Cokun, bn r, DA, stanbul 1999, XIX,333-334.30 Aziz
Ahmed, Hindistanda slm Kltr almalar, ev. Latif Boyac, nsan Yaynlar,
-
tanbul 1995, s.363.31 ie Abdurrahmn Binti-t, et-Tefsrul-Beyn
lil-Kurnil-Kerm, Drul-Merif, ts., I,10.32 M. Zeki Duman,
Beynul-Hak, Fecr Yaynlar, Ankara 2016, I,22.
Hikmet KOYT
-
21
1.1.3. Medreseler
Medreseler slam dnyasnn en mehur eitim kurumlardr. lk medrese
hicr 459, mild 1066-67 ylnda Byk Seluklu Devleti veziri Nizmlmlk
(.485/1092) tarafndan Badatta almtr. Medreselerin kuruluundan nce
eitim retim faaliyetleri belirli ve zel bir yerde deil, mescit,
bilginlerin evleri, kttab vs. gibi deiik ve farkl yerlerde
oluyordu. Bu bakmdan, slam dnyasndaki eitim ve retim faaliyetlerini
medrese ncesi ve medrese dnemi olmak zere iki safhada ele almak
mmkndr.33 Gnmzde baz blgelerde medreseler geleneksel yapsyla hala
devam etmektedir. Kimi blgelerde ise artk yerini yeni eitim
kurumlarna brakm ya da byk bir dnm geirmitir. ada dnemde nemli
limler yetitirmi ve ekol olmu baz medreseler dikkati ekmektedir. Bu
medreselerin nemli bir ksm Hint altktasnda yer almaktadr. Hint
altktasnda eitim kurum-larna medresenin yan sra cmia, drlulm,
dersgh, dr, mekteb, kalc gibi adlar da verilmitir. Genellikle kk
eitim kurumlarna medrese, farkl ilim dallarnda eitim veren byk
kurumlara cmia ve drlulm denilmekte, dersgh ise daha kk medreseler
iin kullanlmaktadr Medreselerin Hint alt ktasnn slmlamas ve din
ilimlerin gelimesinde nemli katklar olmutur. zellikle ah
Veliyyullah blgede hem hadis hem Kuran aratrmalarnda yeni bir r
amtr.34 Hint altktasnda Ehl-i Hadis ekol Pakistan, Hindistan,
Benglade ve dier lkelerde bulunan ok sayda medrese, yaynevi ve
kurulula hayatiyetini srdrmektedir.35
Medreselerin nemli toplumsal katklarda bulunduu yerlerden birisi
ma-riptir. Bu meyanda akla gelen isimlerden birisi bn Badis,
Cezayirlilere dinlerini ve slm ahlaklarn retmek ve akidelerini ak
ve gizli irk tortularndan te-mizlemek iin byk abalar harcad. Ulem
Cemiyeti de onunla birlikte yrd, vefatndan sonra da ayn yntemi
takip ederek, Cezayirin drt bir yannda eitli medreseler ina etti,
ehir ve kyleri dolaan vaizler gnderdi.36
Baz ada mfessirler, renim grdkleri medresenin ismini kendi
isimlerine nisbe olarak almlardr. rnein Emin Ahsen Islh
(.1997),
33 Kazc, slam Medeniyeti ve slam Messeseleri Tarihi,
s.335-337.34 Abdulhamit Birk, Medrese, DA, Ankara 2004,
XXVIII,333,337.35 Abdulhamit Birk, Hind Alt Ktas Dnce ve Tefsir
Ekolleri, nsan Yaynlar, stanbul
2012, s.141.36 ffet arkav, ala Yzlemede Dini Dnce, ev. Orhan
Atalay-Veysel Gllce, Ekev Y -
ynevi, Erzurum 2001.s.164.
ada Mfessirin Toplumla letiim Vastalar
-
22
Medresetl-Islaha kaydolmu ve burada sekiz yl renim grm
kendi-sine ilim akn ve yazma yeteneini Abdurrahman Nirami
kazandrmtr. O Islah nisbesini bu medreseye mensubiyeti sebebiyle
almtr.37
1.2. Muhtelif Gruplara Ait Kurumlar
Bu meknlar ierisinde eitli vakflar, dernekler, enstitler ve
eitim kurumlar yer almaktadr. ada dnemde Kurn yorumcularnn saysal
art kaydetmesinde nfus younluunun yan sra mfessir adaylarnn
Kurn/tefsir dersleri yapabilecek bir ortam bulmalar nemli bir amil
olmu-tur. Hatta bu tr ortamlar mfessirin tefsir anlayn derinden
etkilemitir. Konuyla ilgili olarak Besirul-Kurn yazar yle
demektedir: Kitabmzla alkal bir alt yapnn bylece olutu unu hisseder
etmez, hemen evrem den gruplar kurup anlat maya baladm. rendiim
blmleri ders grupla rma anlatmaya ba ladktan sonra kitabmza
vukufiyetim daha da derinle meye ba lad. Anlatarak daha gzel renme
imknna ulamay bizzat tec rbe ettim. Bunun iin her yl anlattm
gruplar artrdm. Kitabmz b lmlere ayrarak 40-45 civarn daki
gruplarma anlatmay younlatr dm. Bu arada ders grupla rndan baz
arkadalar bu dersleri kasetlere alarak daha geni kitlelere ulatrmay
denediler. lk planda 40 kadar kaset piyasaya yayld. Dinleyenlerden
memnuniyet beyanlar gel meye balaynca, bir 40 kaset daha yapld.
Daha sonra batan sona Bakara sresi kt. Bu kasetler pek ok Mslmann
evine girdi, birok radyo bu kasetleri yaynlad. Allahn yar dmyla pek
ok Mslman Kurn ve snnete yneldi. Okuyanlar, aratr-maya yne lenler
oald.38
Trkiyede baz dernek ve vakflar kendi bnyelerinde periyodik
tefsir dersleri yapmaktadr. Bu dersi sunan yazarlar arasnda tefsir
kitab yazm olan mellifler de vardr. Mesela Kurn almalar Vakfnda
haftann belli gnlerinde Fahrettin Yldz, beyefendilere ve
hanmefendilere ayr ayr olmak zere Kurnn ars: Tefsir Dersi ad altnda
dersler yapmaktadr.39
Dier yandan baz enstitler de mfessirin hem eser vermesine hem de
toplumla iletiim kurmasna vesile olmutur. Mesela ie Abdurrahmn
Binti-t, el-czul-Beyn adl kitabn Rabatta bulunan Drul-Hadsil-
37 Birk, Hind Alt Ktas Dnce ve Tefsir Ekolleri, s.325.38 Ali Kk,
Besirul-Kurn,
http://besairulkuran.blogspot.com.tr/2012/05/besairul-
kuran-onsoz.html (13.03.2017).39 Bkz.www.kuranvakfi.com
Hikmet KOYT
-
23
Haseniyyede Kurn ilimleriyle ilgili verdii derslerden
oluturduunu belirtmektedir.40
2-Ders Halkalarslam tarihinin her dneminde grld gibi gnmzde de
yaygn
iletiim vastalarndan birisi ders halkalardr. Gnmzde Kurn
oku-malar ieriinden ok ey kaybederek de olsa devam etmitir. Bat
kolon-yalizmine maruz kalan slam toplumlarnda tecdit, ihya, sahve
vb. isimlerle ortaya kan akmlarla Kurn daha ok lafzyla yaad dnyaya
anlamyla yeniden dnme eilimine girmitir. Bu dnte dnemin ulemas-nn
yaygn Kurn derslerinin pay byk olmutur. Muhammed Abduhun Msrda,
Tahir b. Arun Tunusta, Ahmeduddn Amritsar ve Abdullah ekralevnin
Hind altktasnda, Ebul-Ala el-Mevddnin Pakistanda, Mu-hammed Hseyin
Tabatabainin randa verdii kitlesel Kurn dersleri buna rnek
gsterilebilir.41 Burada ismini zikrettiimiz ekrlev ve Amritsr Ehl-i
Kurn Ekol mensuplarndandr. Bu ekoln ortaya kmasnda ngiliz-lere
sadakatiyle bilinen ve ngilizler tarafndan kendisine Star of India
(Hint Yldz) niannn Companion rtbesi verilen42 Seyyid Ahmed Hann
ciddi etkileri vardr. Amritsr, fikirlerinin esas klp merkeze
koymasa da Seyyid Ahmed Hann teorilerinden faydalanmtr.43 ekrlev
ise ngilizlerin yn-lendirmesinde kalmtr. Muhammed Ali Kasr gibi baz
aratrmaclarn grne gre Kdynlik ve ekrlevlik hareketlerinin arkasnda
ngiliz hkmetinin eli vardr.44
Ders halkalarna bir rabetin olduu grlmektedir. Kurnn
cazibesin-den olsa gerek baz merakllar tefsirin usulne, ana
meselelerine ve problem-lerine kafa yormadan, bu sahada herhangi
bir aba sarf etmeden dorudan doruya tefsir dersleri yapmaya
balamaktadrlar. Bu durum elbette tefsir rnleri asndan kalite
sorunlarn da inta etmekte ve hatta eitli tar-tmalara da sebebiyet
vermektedir. Bir ksm yazarlarn da belirttii gibi, Kurn, ders konusu
yaplarak, bir cemaat ya da ekiple birlikte mzakere edile edile
okunursa, elde edilecek verim olduka yksek olacaktr Byle
40 t, et-Tefsrul-Beyn lil-Kurnil-Kerm, I,10.41 slamolu, Gnmz
Kurn Okumalar Balamnda Yaygn Kurn Okuma Modelleri
ve Akabe Dersleri rnei, s.50.
42 Dzgn, Seyyid Ahmed Han ve Entellektel Modernizmi, s.37.
43 Hdim Huseyn lhibah, el-Kurniyyn, Mektebetus-Sddk, Tif 2000,
s.34.
44 lhibah, el-Kurniyyn, s.30.
ada Mfessirin Toplumla letiim Vastalar
-
24
bir ekip almasnn bereketi ve feyzi gerekten byktr. Bunu tecrbe
edenler, olumlu sonularn da grmlerdir.45 Fakat bu tr ders
halka-larnda kaliteli bir rn ortaya karabilmek iin hem tefsir
derslerini ifa eden kiinin hem de halkay oluturan bireylerin tefsir
sahasnda belirli bir birikime sahip olmas nemlidir.
slam dnyasnda ders halkalarnn en canl olduu yer Mescid-i Haram
ve Mescid-i Nebevdir. Bu ders halkalarnda slam dnyasnn muhtelif
yerlerinden gelen sekin limler, etraflarnda ders halkas oluturarak
bil-gilerini insanlarla paylamaktadrlar. Ders halkalarn Trkiye
asndan deerlendirecek olursak Trkiye dnda nispeten erken balayan
yaygn Kurn okumalar Trkiyede daha ge tarihlerde kendini gsterir. Bu
gecik-menin tarihi ve konjonktrel, i ve d, sosyal ve siyasal birok
nedeni vardr. 1980lere gelindiinde, nce niversite rencilerinin youn
olduu metropol vilayetlerde balayan gruplar halindeki Kurn okumalar
kasabalara kadar yaygnlar. Nicelik olarak yaygn Kurn okuma
modellerinin olumas sebebe balanabilir:
1.Eitim seviyesindeki ykseli. 2.ehirlileme oranndaki art.
3.evirilerin de katksyla yayn ve kltr hayatndaki canlanma.46
Gnmzde ders halkalarnda yaplan baz tefsir dersleri televizyon ve
internet araclyla geni kitlelere ulatrlmaya allmaktadr.
3-Kitle letiim Aralar
Yirminci asr birok zelliiyle temayz eden bir asrdr. Bu sebeple
ona eitli isimler yaktrlmtr. Yirminci asra iletiim asr eklinde bir
isim vermek yerinde bir yaktrma olacaktr. nsan ilikilerde, bilhassa
akrabalk ilikilerinde ciddi bir erozyon yaanmakla birlikte kitle
iletiimi son derece genilemi ve kolaylamtr. Sosyolojinin nemli
inceleme konularndan birisi olan kitle iletiim aralar kamuoyu
zerinde etkilere sahiptir. n-k kitle iletiim aralar hem bireyler
hem de toplum iin byk bir bilgi kaynadr. Kitle iletiim aralarn
kullanarak insanlarn tutumlarn ve alkanlklarn deitirmek mmkndr.
Medya, halkn ihtiya duyduu haberleri ve bilgiyi temin etmenin yan
sra halk eitebilme ilevine de sahiptir.47 Gazeteler, dergiler,
radyo, sinema gibi yaplardan oluan kitle
45 Abdullah Yldz, Kurn Anlamaya Giri, Pnar Yaynlar stanbul 2012,
s.172.46 slamolu, Gnmz Kurn Okumalar Balamnda Yaygn Kurn Okuma
Modelleri
ve Akabe Dersleri rnei, s.50 vd.47 Hakim Khalid Mehraj vd.,
Impacts of Media on Society: A Sociological Perspective,
Hikmet KOYT
-
25
iletiim aralar halkn geni bir kesimine bilgi aktarmay stlenir.48
a-da mfessirin toplumla buluma imkn kitle iletiim aralar vastasyla
genilemitir. Bunu bir nimet bilen bir ksm mfessirler bu vastalar
etkili bir ekilde kullanmaya almaktadrlar.
3.1. Gazeteler/Dergiler/Kitaplar
Gazeteler ilk olarak, 1700lerde baslarak datlan brorler ile
bilgi yapraklarndan ortaya kmlardr. Gnlk gazeteler, ancak on
dokuzuncu yzyl sonlarndan bu yana, binlerce ya da milyonlarca
okuyucular olan gnlk gazetelere dnmlerdir.49 Baz aratrmaclara gre,
gazeteyi haberler ve fikirleri dzenli olarak geni bir alanda geni
kesimlere ulatran ve bylece bu kesimlere belli bir bilincin
kazandrlmasn salayan, basl ve saklanabilir bir toplumsal iliki ve
yaygnlatrma arac olarak tarif etmek mmkndr.50 Yeni iletiim aralarnn
kmasyla beraber gazetenin etkisi de azalmtr. Gazetelerin etkisi,
radyo, sinema ve -daha nemlisi- televiz-yonun ortaya kyla
azalmtr.51
Arap leminde nemli rol oynam olan yazl basn ilk olarak Msrda
kendisini gstermitir. Bu dorultuda Arap gazeteciliinin ncs 1828de
yaymlanan Vakay- Msriyyedir. Bu gazete nce yar Trke yar Arap-a
olarak yaynlanrken 1890larda tamamen Arapa olarak yaynlanmaya
balamtr.52
Trkiyede pek ok gazete zellikle Ramazan Aynda promosyon
kap-samnda meal ve tefsir kitaplar datarak mfessirin toplumla
iletiimine katkda bulunmutur. Bu eserler arasnda bata Elmallnn meal
ve tefsiri olmak zere Celal Yldrm ve Sleyman Atein meal ve tefsiri
eitli gazete-ler tarafndan yaynlanp okuyucuya datlmtr. Mesela
Sleyman Atein Yce Kurnn ada Tefsrinin alt ciltlik muhtasar, Kurn-
Kerm Tefsri adyla 1995 ylnda Milliyet Gazetesi tarafndan, 2000 ylnn
Ramazan aynda ise, Hrriyet Gazetesi tarafndan baslp okurlarna
datlmtr.
International Journal of Humanities and Social Science
Invention, Volume 3 Issue 6 June. 2014 PP.56-64, s.56-57.
48 James W. Vander Zanden, Socology The Core, McGraw-Hill,
Singapore 1993, s.265.49 Anthony Gddens, Sosyoloji, Hazrlayanlar:
Hseyin zel-Cemal Gzel, Ayra Yaynevi,
Ankara 2000, s.389.50 Hayati Tfekiolu, Sosyolojik Adan Gazete ve
Osmanl Gazeteciliinin Temellendirilmesi,
(Yaymlanmam Doktora Tezi) stanbul 1993, s.60.51 Gddens,
Sosyoloji, s.389.52 Tfekiolu, Sosyolojik Adan Gazete ve Osmanl
Gazeteciliinin Temellendirilmesi, s.65 vd.
ada Mfessirin Toplumla letiim Vastalar
-
26
ada dnemin balangcndan itibaren mfessirlerin dergilere
ehem-miyet verdikleri grlmektedir. Btn slam corafyasnda bunu mahede
etmek mmkndr. Mesela 1938 ylnda Pervizin arkada Seyyid Nezir Ahmed,
hkmet yetkilileri msamahayla karlamadklar iin derginin zel adn
bildirmeksizin Tulul-slm adl dergiyi kard. Bu dergi halen
(1981lerde) Pervizin sahipliindedir Pakistann bamszlndan sonra ise
Perviz bu dergisiyle birlikte Hindistandan Pakistana tand.53 Bu
dergi ayn zamanda Pervizin kurmu olduu cemaatin de ismi
olmutur.
ada dnemde baz tefsir akmlarnn ilk nveleri gazeteler ve dergiler
etrafnda belirmitir. rnein ictim tefsir akmna fikirleriyle kaynaklk
eden Afgan ve rencisi Abduh, fikirlerini nce gazete ve dergiler
yoluyla intiar etmilerdir. Sylendiine gre Afgan yazmaktan pek
holanmazd, yazmak ona ar gelirdi. Telife nem vermezdi. Onun nem
verdii ey gazetede tedvinde bulunmakt. Bu yzden yazsnn ounluu
gazete ve dergilerde olmutur.54 Dergi ve gazeteyi aktif kullanan
mfessirlerden birisi Cemleddn el-Ksmdir (.1332/1914). O, dergi ve
gazetelerde ok sayda aratrma yaynlamtr.55
Tefsir alannda en mehur dergilerden birisi daha sonra Abduh ile
Mu-hammed Reid Rznn esas ad Tefsrul-Kurnil-Hakm olan tefsirlerine
ikinci bir isim olarak verilen Menr Dergisidir. Muhammed Reid Rz
ya-ynclk konusunda tecrbeler kazandktan sonra Menr dergisi iin
hususi bir matbaa da kurdu. Bu matbaada sadece Menrn basksyla
yetinmeyip baka slam kitaplar da yaynlad.56 Menr Dergisinin ikinci
cznn otuz beinci says son olarak 1354/1935 senesinde yaynland.57
Abduh, tefsirini telif etmeden nce slm Hayriye Cemiyetinin
rencileri iin amme cz-nn tefsirini telif etmi, Cezayirde verdii Asr
suresi tefsirini nce Menr Dergisinde tefrika etmi daha sonra
mstakil kitap olarak baslmtr.58
Mevdd gibi baz mfessirler dergi editrl yapm ve tefsirlerini de
para para olarak dergilerinde neretmilerdir. 1928de Haydarabada
(Dek-
53 lhibah, el-Kurniyyn, s.47 vd.54 Fehd b. Abdurrahmn b. Sleymn
er-Rm, Menhecul-Medresetil-Akliyyetil-Hadse ft-
Tefsr, Riyd, 1983, I.94.55 Hayreddn Zirikl, el-Alm, Beyrt 2002,
II,135.56 Rm, Menhecul-Medresetil-Akliyyetil-Hadse ft-Tefsr,
I.179.57 Rm, Menhecul-Medresetil-Akliyyetil-Hadse ft-Tefsr,
I.177.58 Rm, Menhecul-Medresetil-Akliyyetil-Hadse ft-Tefsr,
I,144.
Hikmet KOYT
-
27
ken) dnen Mevdd 1932de Tercmnl-Kurn Dergisinin editrln st-lendi.
Bu dergi vefatna kadar onun fikirlerinin yaylmasnda nemli bir ilev
grd. Mevdd. Tercmnl-Kurnda 1942den itibaren yaymlamaya bala-d Kurn-
Kerim tefsirini (Tefhml-Kurn) 1972de tamamlamtr.59
Dergilerin bir amac da tefsir ilminin ihyasna almaktr. Nitekim
Seblrred Dergisinin bir saysnda Mehmed Akif konuyla ilgili yle
demektedir: Mecmamz mmkn mertebe tefsr-i erf ilminin ihysna alacak,
mektep ve medreselerimizde tedrs edilmesine tergb etmekten hl
kalmayacak, bu bbda ayrca makaleler neredecektir.60
Bu dergilerde yaynlanan yazlarn toplum zerinde nemli tesirler
brak-t ve hatta baz kiilerin bu durumdan rahatsz olduklar
anlalmaktadr. nk 18 Nisan 1912 tarihli derginin sonunda htar bal
altnda yle denilmitir: Seblrredn mazhar olduu tevecch-i mmeden
istifde kaydna den bir takm din, vatan hini kimseler baz mvezzileri
tm ile rislemizin iine mefsedetkrne bir takm evrk sktrtarak tevz
ettirmi olduklar istihbr olundu; muhterem krilerimizce bu kabl
mfsidlikler anlalaca tab ise de ihtiyatl bulunmak zere beyn- malmta
lzum grlmtr.61
Geni halk kitlelerine ulamak iin gazete ve dergiyi etkili bir
ekilde kul-lanan ada mfessirlerden birisi Abdlhamid b. Badistir.
Abdlhamid b. Badis, medyann toplum hayatndaki nemini fark etmi bir
slam limiydi. Bu erevede zamann medyas kabul edilebilecek olan
cami, mescit, okul, gazete, dergi ve kitab hi ihmal etmemitir.
Dncelerini halka ulatrabil-mek, daha geni kitlelere seslenebilmek
iin nce el-Muntakid daha sonra da e-ihab adl sreli yayn organlarn
kurmutur. El-Muntakidin yayn hayat ok ksa olmasna ramen, 1925te
karmaya balad e-ihab yaklak 15 yl (1926dan 1939a kadar) devam
etmitir.62
Gnmzde Kurn ve tefsir almalarna katklar bakmndan lahiyat
Fakltelerinin bnyesindeki akademik dergiler bata olmak zere dier
zel dergiler de bu sahada etkin olarak faaliyetlerine devam
etmektedirler.
59 Ans Ahmad, Mevdd, DA, stanbul, 432,435.60 Seblrred, (Ed. M.
Erturul Dzda), Baclar Belediyesi, stanbul 2016; 8 Mart 1912,
19 Reblevvel 1330 Cuma, 24 ubat 1327, Cild: 8 - Aded: 183, s.5.
61 Seblrred, 18 Nisan 1912, 1 Cemziyelevvel 1330 Perembe 5 Nisan
1328 Cild: 8 - Aded:
189,s. 132.62 Hizmetli, Cezayirli ada lim bn Badis ve
Yenilikilii, s.226.
ada Mfessirin Toplumla letiim Vastalar
-
28
Mfessirlerin eskiden beri toplumla iletiim iin kullandklar en
nem-li vastalardan birisi kitaplardr. ada dnemde kitap basm ve yayn
daha kolay ve yaygn hale geldii iin yine en nemli iletiim
aralarn-dan birisi olmaya devam etmektedir. Elektronik aralarn
kitap basmn yok edecei iddia edilse de baz yazarlara gre elektronik
aralar, basl kitaplar yok etmez, tam tersine kitap saysn artrr.
Nitekim elektronik ses kayt aletleriyle syleiler yapldktan sonra
binlerce sylei kitab ve makalesi baslmtr.63 Basn yayn imknlarnn
kstl olduu dnemlerde insanlar evrelerinde olup biteni, kylerine
gelen gezici din adamlarndan, misafirlerden veya halk ozanlarndan
duymaktaydlar. Kitap basmak ok pahal olduundan ve ok az sayda
baslabildiinden toplumda ancak bir-ka imtiyaz sahibi bunlar satn
alp okuyabilmekteydi.64 Gnmzde ise kitap basm kolaylap fiyat
ucuzlad iin tefsir kitaplar ok sayda bask yaparak halka ulamada
nemli bir ara olarak ilevini srdrmektedir. Ni-tekim bu durum
istatistiklere de yansm durumdadr. Mesela Cumhuriyet dneminde
sadece tercme edilerek baslm tefsirlerin cilt says 496dr. Buna
telif tefsirleri de eklediimizde Cumhuriyet dneminde en az 781 cilt
tefsirin basldn grrz. Bu tefsirlerin bir ksmnn birok bask yaptn da
(mesela F Zillil-Kurn 25ten fazla bask yapmtr) varsaysak halkmz
arasnda azmsanmayacak kadar ok tefsirin yayldn syleyebiliriz.
De-mek ki halkmz tefsirlere byk itibar etmektedir.65
3.2.Radyo
Radyo ve televizyon gibi iletiim aralar ikincil szl kltre gei
d-nemi olarak addedilebilir. Yaz gibi szl kltrn de kendine mahsus
bir etki alan vardr. nk yaz ve matbaa, okumakta olduklar metni
anla-malar iin insanlar yalnz klyorsa, birincil ve ikincil szl
kltrler de dinleyiciler arasnda gl bir grup bilinci yaratrlar.66 te
birok ada mfessirin radyo ve televizyon gibi iletiim aralarn
kullanmalarnn bir sebebi de budur.
Radyonun kendince baz avantajlar bulunmaktadr. Sz gelimi
televiz-yona gre daha az megul edici daha ok nfuz edici olmas
bakmndan
63 Ong, Szl ve Yazl Kltr, s.160.64 zkalp, Sosyolojiye Giri,
s.492.65 Aydar, Cumhuriyet Dnemi Trke Kurn Tefsirleri zerine
statistiksel Bir Deerle -
dirme, s.31 vd.66 Ong, Szl ve Yazl Kltr, s.161.
Hikmet KOYT
-
29
radyoya, dinleyici iinden olmadan kulak verebilir. zellikle ev
hanmlarnn iradnda radyo bu adan nemlidir. Televizyona gzyle
odaklanmak yerine, radyoya kulayla odaklanyor.67 Bu nedenle tefsir
dersleri iin radyoyu tercih eden yazarlar vardr. Bunlardan birisi
olan Semra Krn ekmegil yle demektedir: Bu almaya bir tefsir yazma
niyetiyle bala-madm. Malatyada yerel bir radyoda tefsir program ve
bayanlar arasnda uzun yllardr sren tefsir dersleri yapyorduk. O
dnemlerde bugnk gibi ok sayda tefsir ve meal yoktu. F Zllil-Kurnla
tefsir almaya baladm. Sonradan eitlense de beni asl motive eden,
aktif klan tefsir Seyyid Kutubun F Zllil-Kurnyd. Anlatmlarm,
dinleyicilerim ve ders halkalarmdaki zellikle hanmefendilere ok
ilgin geliyor, yazmam dorultusunda ok tevik ediliyordum. Maddi ve
manevi cesaret isteyen bir alma olduu iin hi de niyetine
girmiyordum. Yazar Mehmet elen ve Nida Dergisi editr Fatih Btnn
beni ikn eden tevikleri balamama vesile oldu diyebilirim. Hatta
Fatih, ryasnda, bu almay yaptm ve adn da Qri /Okuyucu Tefsiri
koyduumu grdn syledi. 2003 ylnda Bismillah dedim ve ilk cilt 2006da
yaymland.68
3.3.Televizyon
Bir ksm sosyologlara gre televizyon grntsel izlenimiyle kitle
ileti-im aralar arasnda en ok etkileyici olandr.69 Baz mfessirler
televizyon program olarak sunduklar almalar tefsir telifatna
dntrmlerdir. rnein Keriman Hamza el-Vdh f Tefsril-Kurnil-Kerm
li-ebibeti ve-ebb diye bilinen 1000 sayfay gekin tefsirinin 35 yllk
bir tecrbenin sonucu olarak hazrladn belirttii tefsirinde yer alan
mevzular daha nce televizyon programlarnda dile getirmiti.70
Televizyonu kullanan limlerden birisi aravdir. arav 1970-1978
yllar arasnda Msr televizyonunda cuma gnleri yaymlanan tefsir
derslerine balad. Bu programlar ok geni kitleler tarafndan ilgiyle
takip edildi. Klasik anlamda bir lim olmaktan ok, geni kitlelere
hitap eden bir vaiz olma zellii ne kan aravyi, Msr ve Arap lkeleri
bata olmak zere dnyann pek ok blgesinde ilgiyle takip edilen hutbe,
vaaz ve irad faali-
67 Senai Demirci, Radyolarda Dini Yayncln Problemleri (Dini
Radyo Yayncl), II. Uluslar Aras Din Yaynlar Kongresi, Ankara 2005,
s.161.
68
http://gencmuslumanlar.com/turkiyenin-ilk-kadin-mufessiri/(18.03.2017)69
zkalp, Sosyolojiye Giri, s.494.70 Aydar, Hanm Mfessirler,
s.263.
ada Mfessirin Toplumla letiim Vastalar
-
30
yetleri hrete ulatrm, fasih Arapa yerine halk dilini kullanmas
geni kitleler tarafndan izlenmesini kolaylatrmtr. Adna yaymlanan
kitaplar geni bir okuyucu kitlesi bulmu, el-Ehrm ve el-Al-Ahbr gibi
yar resmi gazetelerde her gn onun szlerine yer verilmitir. Havatri
Havlel-Kurnil-Kerm aravnin l980li yllarn bandan itibaren cuma
gnleri televizyonda yapt Kurn tefsirine dair konumalarndan oluan
eserin baz blmleri sureler halinde nceden yaymlanmtr.71
Bugn Trkiyede gerek niversite dndan kiiler gerekse Prof. Dr.
Mehmet Okuyan gibi akademisyenler televizyon aracl ile tefsir
prog-ramlar yaparak toplumla etkin iletiim kurmay
hedeflemektedirler. Bu tr programlar yeni tefsir rnlerinin vcut
bulmasna ve gelen tepkilere gre yazarn kendi rotasn belirlemesine
vesile olmaktadr.
3.4.nternet
ada dnemde cep telefonlarnda dahi kullanlan internet, btn dn-yay
birbirine balayan a konumundadr. Baz yazarlara gre internet,
balangcn, Amerikan ordusunun karargh olan Pentagona borludur. Bu a,
1969da kurulmu ve ilk olarak, Pentagonun leri Aratrma Proje-leri
Kuruluunun (Advanced Research Projects Agency) ardndan, ARPA Net
olarak adlandrlmt.72 Dnyann ehresini ciddi biimde deitiren iletiim
devriminin can damarn internet oluturmaktadr. Ses tanma, geni bant
yaym, web yayncl ve kablo balantlar gibi teknolojilerin yaylmas ile
internet, geleneksel medya biimleri ile arasndaki ayrmlar silme ve
enformasyon, elence, reklam ve ticaretin medyadaki izleyicilere
ulatrmasnda tek mecra olma tehdidini tamaktadr.73 Dier yandan
g-nmzde sz edilen globalleme ve global klmenin en nemli ve etkin
faktrlerinden birisi olan nternet, bir yandan fikir, basn ve yayn
hrriye-tine getirilen engelleme ve snrlamalara en byk darbeyi
indirirken dier yandan bilginin en ucuz ve kolay teminini salayarak
bilgiye ulaamama mazeretini giderek ortadan kaldrmaktadr.74
Elektronik iletiim, hayatn her kesitine etki ettii gibi din
ilimlere de eitli alardan ciddi etkilerde bulunmaktadr. Din
ilimlerin snrlarnn
71 Hilal Grgn, arav, DA, stanbul 2010, XXXVIII,350-351.72
Gddens, Sosyoloji, s.418.73 Tezcan, Sosyolojiye Giri, s.247.74 M.
Ali Bykkara, levsel Kelam in Vazgeilmez Bir Kaynak ve Ara Olarak
nte -
net, Kelamn levsellii ve Gnmz Kelam Problemleri, zmir 2000,
s.206.
Hikmet KOYT
-
31
nternet sayesinde deiime uramasn Dijital Islam balkl
makale-sinde inceleme konusu yapan Peter Mandaville, Mslmanlarn
nternet ile sanal bir cemiyet ve hatta sanal bir mmet oluturma
durumunda ol-duklarn ileri srmektedir ve bu durumun yol at
olumsuzluklardan birisinin din yetkide oluan veya olumas beklenen
deiiklik olduunu bildirmektedir.75
nternet bir tr ariv zelliine sahiptir. Bu durumun aratrmaclara
kolaylk salayan ynleri bulunmaktadr. Dier yandan baz insanlarn
kitap okumaktan ziyade internet ortamndaki videolar izlemek
suretiyle bilgi edinmeye yneldikleri bylece kraattan simaya ve
grsellie bir dn olduu gzlenmektedir.
nternet imknn baz gruplar, stadlarnn fikirlerini yaatmak iin
kullanmaktadrlar. Mesela Gulam Ahmed Pervizin (.1985) cemaati, onun
vefatndan sonra zellikle internet zerinde Pervizin teyp ve video
ka-setlerine kaydedilmi Kurn derslerini Ders-i Kurn adyla
yaynlamakta, nerettii kitap ve makaleleriyle stadlarnn ismini
yaatmaktadr.76
lkemizde baz ada mfessirler internetteki kendi ahs web
sitele-rinde kimi defa okuyucudan gelen sorular da cevaplayarak
almalarn srdrmektedir.77 Ayrca baz mfessirler de facebook zerinden
tefsir fa-aliyetlerini devam ettirmektedir.78
Medya ayandan baklacak olursa, gazete, dergi, radyo, televizyon
kanal ve dier yayn organlarnn kendisine zg bir kadroyu beraberinde
getirdii unutulmamaldr. Bu durumda mfessirin ne kadar zgr
davranabilecei mphemlik arz etmektedir. Bu sebeple internet ortamnn
dier iletiim aralarna nispetle daha zgr bir ortam sunduu
sylenebilir. Bu ekliyle internetin yeni bir kamusal alan olarak
karmza ktn syleyebiliriz. Burada hemen belirtelim ki, kamusal alan
devlete ait resmi alan demek deil, farkl birey ve gruplarn
grlerini, dncelerini ve taleplerini serbeste dile getirdikleri,
temsil edildikleri ve kaynaklar eit oranda sahiplenme ve kullanma
amacyla bask altnda kalmadan rekabete katlmalarna imkn tanyan bir
temsil ve frsat alan olarak alglanmaldr. te din, din gruplar,
75 Bykkara, levsel Kelam in Vazgeilmez Bir Kaynak ve Ara Olarak
nternet, s.209.
76 Mehmet Ali Bykkara, ada slm Akmlar, Klasik, stanbul 2016,
s.218. 77 Bunlardan birisi Sleyman Atetir. Bkz.
www.suleyman-ates.com78 rnek iin bkz. Bayraktar Bayrakl,
https://m.facebook.com>byrktrbayrakli
ada Mfessirin Toplumla letiim Vastalar
-
32
cemaatler ve din sylemler de bu kamusal alanda yaygn bir ekilde
temsil edilmeye balanmtr.79
4-Siyaset
ada baz mfessirler siyaseti toplumun rehabilite edilmesi iin bir
ara olarak grdkleri iin siyas hareketlerin iine girmiler ve hatta
ken-dileri siyas bir hareket dahi oluturmulardr. Mesela Seyyid
Ahmed Han, Mslmanlar iinde bulunduklar depresyondan kurtarmak ve
onlara hayat vermek iin deiik vastalar kullanmtr. Yaplmas gereken;
kltrel rnesansa uygun olarak, halkn siyas rehabilitasyonuydu. Bu
plan ve onun ileriki yansmalar ve meydana getirdii siyas uyan
Aligarh hareketi olarak tarihe gemitir.80 Siyasete olan bu ilginin
sebeplerinden birisi Abduhun slam dnyasnn geri kalmln btn lkelerde
zalim Mslman sul-tanlarn istibdada dayal ynetimlerine
balamasdr.81
Afgan ve Abduhtan itibaren slam toplumunun slahnn hangi yolla
ola-ca tartlmtr. Sosyal ve kltrel bir slahatl benimseyen Abduhun
uzun soluklu eitim projeleri, tipik bir siyasal slahat olan Afgan
tarafn-dan ok kullanll bulunmamaktadr. Toplumu dntrmek suretiyle
kalc inklb hedefleyen Abduha Afgannin itiraz, bu yolun ok vakit
alaca fikri zerinden gelmektedir.82 Afgn ve Abduh sadece teorik
d-zeyde siyasetle ilgilenmeyip, ayn zamanda Bamsz Vatan Partisinin
yesi83 olmulardr. Ancak Muhammed Abduh rencisi Red Rzy siyasete
dalmaktan menetmi fakat Abduhun vefatndan sonra Red Rz siyaset
sahasna atlm ve Osmanl Devletini tenkit emitir.84
Siyaseti tefsirin maksatlaryla ilikilendiren mfessirler de kmtr.
Mesela bn r, tefsir iin belirlemi olduu sekiz maksattan birisi
olarak mmetin ynetimini (siyaseti) zikreder. Ona gre mmetin
ynetimi, m-metin slah ve dzeninin korunmas iin Kurnn amalad nemli
bir
79 Talip Kkcan, Dini Yaynclkta nternet, II. Uluslar Aras Din
Yaynlar Kongresi, A -kara 2005 s.215.
80 Dzgn, Seyyid Ahmed Han ve Entellektel Modernizmi, s.42.81
imek, Gnmz Tefsir Problemleri, 59.82 Bykkara, ada slm Akmlar,
s.160.83 smail Albayrak, Klasik Modernizmde Kurna Yaklamlar, Ensar
Neriyat, stanbul 2010,
s.92.84 Fehd b. Abdurrahmn b. Sleyman er-Rm, tticahtut-tefsr
fl-karnir-rbi aerel-hicr,
Messesetur-Risle, Riyd 1997, II, 804.
Hikmet KOYT
-
33
konudur. niversitenin kurulmasna ynlendirmek de bu
kabildendir.85
Baz mfessirler ise siyasete ar meyyal olmu ve bu dorultuda baz
kurumlar siyasete alet etmekten ekinmemiler buna mukabil ciddi
tenkit-lere de maruz kalmlardr. Mesela slamda limlerin grevi sadece
ders vermek ve irad etmek olmayp, toplumla ilgili btn ilere
katlmaktr. Kald ki her toplumda ve her dnemde dncenin, siyasetin ve
dinin nderleri limler olagelmitir diyen Abdlhamid b. Badis gerek
ferdi olarak gerekse kurduu ve bakan olduu Cemiyet aracl ile
siyasetle dorudan ilgilen-mitir. Siyasi grlerini uygulama imkn
bulmutur. Ancak, Malik b. Nebi ve baz Cezayirli yazarlar onun
limler Cemiyetini siyasete sokmasn doru bulmazlar; bu ynden bn
Badisi eletirirler.86
Sonu
nsan dnen, duygulanan, konuan, nsiyet eden sosyal bir varlk-tr.
Bu nedenle kendini beyan etme ihtiyac duyan insan iletiim kurmak
zorundadr. letiim kurmamak insann kendine yabanclamasna sebep olur.
letiim insann tekmln dorudan etkileyen bir edir. Dolay-syla insann
hidayete ermesini hedefleyen slam dini, tebli ve irad esas almakta
ve hem limlerine hem de mensuplarna baka insanlarla iletiim kurmay
mecbur klmaktadr.
Genelde slam limleri zelde ise mfessirler, her devirde kitap
yazarak, ders halkalar kurarak, vaaz vererek, renci yetitirerek
veya siyaset yapa-rak toplumla iletiim kurmulardr. letiim
vastalarnn gelimesine kout olarak mfessirler de bir ynyle
sorumluklarn yerine getirmek iin bu vastalardan yararlanmlardr. Bu
zaviyeden bakldnda ada mfessir, klasik dnem mfessirlerinden farkl
olarak elektronik iletiim aralarnn getirdii imknlara sahiptir.
Elbette bu imknlar eski limlerin, eserlerinin ve fikirlerinin daha
sk gndeme gelmesine katkda bulunmutur. Fakat iletiim aralar, ada
mfessire eskiye nazaran ksa srede hret bulma imkn tanmtr. Bu hret
ise toplumun mfessire daha ok kulak vermesini salamtr. Ayrca Abduh,
Mevdd, Seyyid Kutub gibi baz mfessirlere hret kazandran ey,
mfessirin topluma dnk olarak sergiledii siyas ve aksiyonel eilimin
iletiim aralaryla daha hzl yaygnlk kazanmasdr.
85 bn r, et-Tahrr vet-Tenvr, I,40.86 Hizmetli, Cezayirli ada lim
bn Badis ve Yenilikilii, s.230.
ada Mfessirin Toplumla letiim Vastalar
-
34
ada mfessirin iletiim aralarn kullanmas ift ynl bir netice
vermitir. Bu ift ynllk bir yandan toplumun bilinlendirilmesi dier
yandan yeni tefsir rnlerinin ortaya kmasdr. 1980lerden sonra gerek
Trkiyede gerekse dier lkelerde tefsir alannda ok sayda eserin yazld
dikkatlerden kamamaktadr. stelik Sebilur-Red ve Srt- Mstakim
der-gilerindeki tefsir yazlarndan sonra en ada tefsir eserlerinin
1980lerden sonra bilhassa da gnmzde yazldn sylemek mmkndr. Bunun
muhtemel sebeplerinden birisi mfessir-toplum iletiiminin olduka
yksek bir seviyeyi yakalam olmasdr.
ada dnemde kitle iletiim aralar ve dier iletiim vastalar sadece
Kurna samimi bir ekilde hizmet eden yazarlar tarafndan deil ykc ve
tahrifi zihniyete sahip yazarlar tarafndan da kullanlmtr ve
kullanlmak-tadr. Bunun yan sra zellikle internetin imknlarn
kullanarak amatr dzeyde Kurn ve tefsir almalar yapan ahslar da
dikkat ekecek bir sayya ulam durumdadr. Bu bakmdan melliflerin,
muhataplar tara-fndan yeterince tannmas ve eserlerinden bu
dorultuda faydalanlmas gereklilik arz etmektedir.
Kitle iletiim aralar vastasyla kimi defa promosyon nitelikli
meal ve tefsirler toplumla buluturulmutur. ok sayda rnei olan bu
rnlerin kimisi, yazarnn izniyle yaymlanmtr. Mesela Celal Yldrmn
1982de Tercman Gazetesi araclyla Kurn- Kerm Mel ve Tefsiri
bunlardan biri-sidir. Gazetelerin promosyon amal verdii meallerin
banda Elmallnn meali gelmektedir. Telif hakk adeta anonimlemi olan
bu meal, birok ya-yn evi ve yazarn elinde kalm, eitli versiyonlar
piyasaya sunulmutur. Sz gelimi Sabah Gazetesi 2013 ylnda, Elmallnn
mealini okuyucularna 28. yl hediyesi olarak vermitir. Bu mealde,
satr aras kelime meali, sayfa kenarnda ise tam meali verilmi,
orijinal Kurn metninin altna Trke transkripti yazlmtr.
Kitle iletiim aralar, ada mfessiri muhatabyla daha sratli biimde
yz yze getirme imkn sunmaktadr. Ayrca her gn bir baka iletiim arac
hayatmza girmektedir. rnein facebook, twitter, whatsapp bunlardan
bir kadr. Bu iletiim vastalar ada mfessirin yan sra ilahiyat
sahasn-daki akademisyenler tarafndan da aktif biimde
kullanlmaktadr. Mesela fkh, hadis, tefsir sahasndaki akademisyenler
kendi aralarnda whatsapp yoluyla eitli meseleleri tartmakta,
mzakere etmekte ve birbirlerini yeni gelimelerden haberdar
etmektedirler.
Hikmet KOYT
-
35
Mfessirin toplumla iletiimini salayan en nemli vastalardan
birisi camiler/mescitlerdir. Gnmz Trkiyesinde cami ve mescitlerin
tefsir faaliyetleri iin ok aktif bir ekilde kullanld sylenemez.
Oysaki bu meknlarn bereketli ortamnda yaplacak tefsir derslerinin
hem mfessirin geliimi hem de toplumun aydnlanmas iin faydal
neticeler douraca sylenebilir. zellikle byk merkez camilerin tefsir
dersleri iin seilmesi irad vazifesi asndan da nemli bir ilev
grecektir.
ada dnemde ok sayda vakf, dernek ve yaynevi de mfessirin
top-lumla iletiimine vesile olmakta, Kurn ve tefsir halkalar
oluturarak baz tefsir eserlerinin telifine kaynaklk etmektedir.
Yine Trkiyede hemen her ilde bir lahiyat Fakltesinin alm olmas
mfessirin toplumla iletiimine nemli katkda bulunacaa
benzemektedir.
Kaynaka
Abduh, Muhammed-Muhammed Red Rz, Tefsrul-Kurnil-Hakm, Khire
1947.
Ahmad, Ans, Mevdd, DA, cilt. XXIX, stanbul 1993.
Ahmed, Aziz, Hindistanda slm Kltr almalar, ev. Latif Boyac, nsan
Yaynlar, stanbul 1995.
ie Abdurrahmn Binti-t, et-Tefsrul-Beyn lil-Kurnil-Kerm,
Drul-Merif, ts.
Albayrak, smail, Klasik Modernizmde Kurna Yaklamlar, Ensar
Neriyat, stanbul 2010.
Aydar, Hidayet, Cumhuriyet Dnemi Trke Kurn Tefsirleri zerine
statistiksel Bir Deerlendirme, Kilis 7 Aralk niversitesi lahiyat
Fakltesi Dergisi, 2015/1, Cilt: 2, Say: 2.
Aydar, Hidayet, Hanm Mfessirler, Ensar Neriyat, stanbul
2015.
Birk, Abdulhamit, Hind Altktas Dnce ve Tefsir Ekolleri, nsan
Yaynlar, stanbul 2012.
Birk, Abdulhamit, Medrese, DA, cilt. XXVIII, Ankara 2004.
Bn, Selm, Menhecul-stinbt minel-Kurnil-Kerm indel-mm Muhammed
Emn e-nkt min Hilli Kitbihi Edvul-Beyn f zhil-Kurn bil-Kurn, (Yksek
Lisans Tezi), Cezyir, 2011.
ada Mfessirin Toplumla letiim Vastalar
-
36
Bykkara, M. Ali, levsel Kelam in Vazgeilmez Bir Kaynak ve Ara
Olarak nternet, Kelamn levsellii ve Gnmz Kelam Problemleri, zmir
2000.
Bykkara, Mehmet Ali, ada slm Akmlar, Klasik, stanbul 2016.
Cezir, Cbir b. Ms b. Abdulkdir b. Cbir Eb Bekr, Eyserut-Tefsr,
Mektebetul-Ulm vel-Hikem, Medine 2003.
Cokun, Ahmet, bn r, DA, cilt. XIX, stanbul 1999.
Cndiolu, Dcane, Szl Kltrden Yazl Kltre Anlamn Tarihi, Kap
Yaynlar, stanbul 2011.
Demirci, Muhsin, Tefsr Terimleri Szl, MFV Yaynlar, stanbul
2009.
Demirci, Senai, Radyolarda Dini Yayncln Problemleri (Dini Radyo
Yayncl), II. Uluslar Aras Din Yaynlar Kongresi, Ankara 2005.
Duman, M. Zeki, Beynul-Hak, Fecr Yaynlar, Ankara 2016.
Dzgn, aban Ali, Seyyid Ahmed Han ve Entellektel Modernizmi, Aka
Yaynlar, Ankara 1997.
Fazlur Rahman, slam, ev. Mehmet Da-Mehmet Aydn, Seluk Yaynlar,
Ankara 1996.
Gddens, Anthony, Sosyoloji, Hazrlayanlar: Hseyin zel-Cemal Gzel,
Ayra Yaynevi, Ankara 2000.
Gibb, H.A.R., Modern Trends n Islam, Chicao 1947.
Goldzher, Ignaz, slam Tefsr Ekolleri, ev. Mustafa slamolu, Denge
Yaynlar, stanbul 1997.
Gkkr, Necmettin, ada Tefsir Tipolojilerinde Okuyucu Balam, Din
ve Felsef Metinler Yirmibirinci Yzylda Yeniden Okuma, Anlama ve
Alglama Sempozyumu Bildiri Kitab, Cilt: 2, (Ed. Bayram Ali etinkaya
), stanbul 2012.
Grgn, Hilal, aravi, DA, cilt. XXXVIII, stanbul 2010.
Harb, Huseyn b. Ali b. Huseyn, Kavidut-Terch indel-Mfessirn,
Drul-Ksm, Riyd 1996.
Hicz, Muhammed Mahmd, et-Tefsrul-Vdh, Beyrt 1413.
Hizmetli, Sabri, Cezayirli ada lim bn Badis ve Yenilikilii, slm
Aratrmalar Dergisi, Cilt: 7, Say: 3-4, Yaz-Gz Dnemi 1994.
http://gencmuslumanlar.com/turkiyenin-ilk-kadin-mufessiri/(18.03.2017).
Hikmet KOYT
-
37
bn r, Muhammed Thir, et-Tahrr vet-Tenvr, Tnus 1984.
lhibah, Hdim Huseyn, el-Kurniyyn, Mektebetus-Sddk, Tif 2000.
slamolu, Mustafa, Gnmz Kurn Okumalar Balamnda Yaygn Kurn Okuma
Modelleri ve Akabe Dersleri rnei, VII. Kuran Sempozyumu Kurn ve
Mslmanlar, Fecr Yaynlar, Ankara 2005.
Kazc, Ziya, slam Medeniyeti ve slam Messeseleri Tarihi, FAV,
stanbul 2003.
Kk, Ali, Besirul-Kurn, http://besairulKurn.
blogspot.com.tr/2012/05/ besairul-Kurn-onsoz.html (13.03.2017).
Kkcan, Talip, Dini Yaynclkta nternet, II. Uluslar Aras Din
Yaynlar Kongresi, Ankara 2005.
Mehraj, Hakim Khalid vd., Impacts of Media on Society: A
Sociological Perspective, International Journal of Humanities and
Social Science Invention, Volume 3 Issue 6 June. 2014 PP.56-64.
Ong, Walter J., Szl ve Yazl Kltr, ev. Sema Postacolu Banon,
Metis Yaynlar, stanbul 2012.
zkalp, Enver, Sosyolojiye Giri, Ekin Yaynlar, Bursa 2005.
Rm, Fehd b. Abdurrahmn b. Sleymn, ttichtut-tefsr fl-karnir-rbi
aerel-hicr, Messesetur-Risle, Riyd 1997.
Rm, Fehd b. Abdurrahmn b. Sleymn,
Menhecul-Medresetil-Akliyyetil-Hadse ft-Tefsr, Riyd, 1983.
Seblrred, (Ed. M. Erturul Dzda), Baclar Belediyesi, stanbul
2016; 18 Nisan 1912 1 Cemziyelevvel 1330 Perembe 5 Nisan 1328 Cild:
8 - Aded: 189.
arkav, ffet, ala Yzlemede Dini Dnce, ev. Orhan Atalay-Veysel
Gllce, Ekev Yaynevi, Erzurum 2001.
imek, M. Said, Gnmz Tefsir Problemleri, Kitap Dnyas Yaynlar,
Konya ts.
Tezcan, Mahmut, Sosyolojiye Giri, An Yaynclk, Ankara 2012.
Topta, Mahmut, Kurn- Kerim ifa Tefsiri, Canta Yaynlar, stanbul
1993.
Tfekiolu, Hayati, Sosyolojik Adan Gazete ve Osmanl
Gazeteciliinin Temellendirilmesi, (Yaymlanmam Doktora Tezi) stanbul
1993.
ada Mfessirin Toplumla letiim Vastalar
-
38
Yldz, Abdullah, Kurn Anlamaya Giri, Pnar Yaynlar stanbul
2012.
Zanden, James W. Vander, Socology The Core, McGraw-Hill,
Singapore 1993.
Zirikl, Hayreddn, el-Alm, Beyrt 2002.
Hikmet KOYT
