ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ Β΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ

(τεύχος β΄)

ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΑΘΗΝΑ 1999

Ομάδα Σύνταξης:

Εποπτεία:

Χριστόφορος Χαραλαμπάκης

Καθηγητής Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών

Μέλη:

Ανθούλα Δανιήλ, Φιλόλογος, Κριτικός Λογοτεχνίας

Άννα Δημητροκάλη, Φιλόλογος

Μαίρη Παπαθανασίου, Φιλόλογος

Πηνελόπη Παπαϊωάννου, Φιλόλογος

Αναστασία Πατούνα, Φιλόλογος, Μετ. Διπλ. Φιλοσ. Σχ. Π.Α.

Ευχαριστούμε θερμά τους συγγραφείς, τους αρθρογράφους,

τις εφημερίδες και τους εκδοτικούς οίκους που ευγενικά μας παρα-χώρησαν την

άδεια να χρησιμοποιήσουμε κείμενα και αποσπάσματα κειμένων τους στο

υποστηρικτικό υλικό του παρόντος τεύχους.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ............................................................................................................................5

ΕΙΣΑΓΩΓΗ..............................................................................................................................6

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΕΙΔΗ...............................................................................................................9

1. ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ / ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΙΚΗ ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ...................................................16

2. ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ........................................................................................21

3. ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ / ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΜΕ ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ............45

4. ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ...............................................................................53

5. ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ............................................................................................62

6. ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ.............................................................................................................70

7. ΣΥΣΤΑΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ.............................................................................................76

8. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ..........................................................................................81

9. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ - ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ..........................................................104

10. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ......................................................................................107

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΡΙΤΙΚΗ....................................................................................................112

Ι. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΝΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ.........................................................114

ΙΙ. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΜΙΑΣ ΘΕΑΤΡΙΚΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ.........................149

ΙΙΙ. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΔΙΑΦΟΡΩΝ «ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ»...........................163

IV. Οργάνωση του λόγου.................................................................................................174

IV. ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ - ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ........................................................185

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ...........................................................................................190

ΒΙΒΛΙΟ-ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ....................................................................................................200

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας (Κ.Ε.Ε.), συνεχίζοντας την προσπάθεια στήριξης των εκπαιδευτικών στο δύσκολο έργο εφαρμογής της πρόσφατης εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, ετοίμασε και το δεύτερο τεύχος των βιβλίων που αναφέρονται στην αξιολόγηση των μαθητών της Β΄ τάξης του Ενιαίου Λυκείου (Ε.Λ.). Τα νέα τεύχη καλύπτουν την ύλη, η οποία διδάσκεται κατά τη διάρκεια του Β΄ τετραμήνου. Κατ’ εξαίρεση σε ορισμένα από αυτά έχουν ενσωματωθεί και ερωτήσεις που αφορούν στην ύλη του Α΄ τετραμήνου.

Κατά τη σύνταξη των νέων τευχών καταβλήθηκε ιδιαίτερη προσπάθεια για τη βελτίωση της ποιότητάς τους με βάση τις παρατηρήσεις και τις υποδείξεις των εκπαιδευτικών που εφαρμόζουν στην πράξη το νέο σύστημα αξιολόγησης, αλλά και τα συμπεράσματα από δικές μας ερευνητικές εργασίες. Το αποτέλεσμα της προσπάθειας αυτής το αφήνουμε στην κρίση των εκπαιδευτικών.

Με την ευκαιρία αυτή θα ήθελα να επαναλάβω μερικά σημεία των οδηγιών, που αναφέρονται στον τρόπο χρησιμοποίησης των παραπάνω βιβλίων από τους εκπαιδευτικούς, και να υπενθυμίσω, για μια ακόμη φορά, όσα κατά κόρον έχουν εκτεθεί σε προηγούμενα τεύχη και έχουν αναλυθεί στα επιμορφωτικά σεμινάρια που πραγματοποιήθηκαν από το καλοκαίρι του 1997 μέχρι σήμερα. Η επανάληψη αυτή στοχεύει στην άρση ορισμένων παρεξηγήσεων που, παρά τις συνεχείς ενημερώσεις των διδασκόντων, διαπιστώθηκαν, σε μερικές τουλάχιστον περιπτώσεις, κατά το πρόσφατο παρελθόν, συνέπεια των οποίων υπήρξε η αύξηση του φόρτου εργασίας των μαθητών.

Τα σημεία αυτά είναι τα εξής: Οι ερωτήσεις που περιλαμβάνονται στα βιβλία αξιολόγησης των μαθητών έχουν ενδεικτικό και

συμβουλευτικό χαρακτήρα. Οι εκπαιδευτικοί δεν είναι υποχρεωμένοι ούτε να τις χρησιμοποιούν όλες ούτε να τις δίνουν αυτούσιες στους μαθητές. Έχουν τη δυνατότητα να επιλέγουν από αυτές όσες κρίνουν κατάλληλες για τους μαθητές τους και σύμφωνες προς τους διδακτικούς στόχους που επιδιώκουν. Μπορούν επίσης να τις τροποποιούν προσαρμόζοντάς τες στις ιδιαιτερότητες της τάξης στην οποία διδάσκουν. Τα παραδείγματα των παραπάνω ερωτήσεων στοχεύουν ακόμη στο να τους βοηθήσουν να εκπονούν οι ίδιοι δικές τους ερωτήσεις. Πρόθεσή μας δεν ήταν -και δεν είναι- ο περιορισμός της ελευθερίας και της παιδαγωγικής αυτονομίας των διδασκόντων, αλλά η προσφορά σ’ αυτούς ιδεών και μεθοδολογικών στοιχείων που θα τους βοηθήσουν να αυξήσουν τα περιθώρια της πρωτοβουλίας τους και την αποτελεσματικότητα του έργου τους.

Η προσπάθεια μερικών εκπαιδευτικών να αναθέτουν στους μαθητές τους την επεξεργασία όλων των ερωτήσεων και ασκήσεων που περιέχονται στα βιβλία αξιολόγησης δεν είναι παιδαγωγικά ορθή. Χωρίς να προσφέρει ουσιαστική βοήθεια στους μαθητές, οδηγεί στην αύξηση της εργασίας των τελευταίων και έχει επιπτώσεις στη στάση τους απέναντι στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Οι Ομάδες Εργασίας του Κ.Ε.Ε. εκπόνησαν για κάθε ενότητα της διδακτέας ύλης σημαντικό αριθμό ερωτήσεων, επειδή στόχος τους ήταν: α) να καλύψουν διαφορετικούς διδακτικούς στόχους, β) να ικανοποιήσουν όλες τις πιθανές απαιτήσεις των εκπαιδευτικών και γ) να αξιοποιήσουν τα θετικά στοιχεία όλων των μορφών ερωτήσεων. Επιδίωξαν, με άλλα λόγια, να καλύψουν ένα ευρύ φάσμα πιθανών αναγκών των εκπαιδευτικών. Ποτέ, όμως, δεν ζητήθηκε από αυτούς ούτε να εξαντλούν όλα τα παραδείγματα που περιέχονται στα βιβλία αξιολόγησης ούτε να περιορίζονται μόνο σ’ αυτά ούτε να φωτοτυπούν τα παραπάνω βιβλία και να δίνουν όλες τις ερωτήσεις στους μαθητές, για να απαντήσουν σ’ αυτές στο σπίτι τους.

Τα θέματα που περιλαμβάνονται στα βιβλία αξιολόγησης των μαθητών δεν προορίζονται μόνο για τη διενέργεια εξετάσεων. Πολλά από αυτά μπορούν και πρέπει να αξιοποιούνται στο πλαίσιο της καθημερινής διδακτικής πράξης. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα ζητήματα εκείνα που, κατά την κρίση των εκπαιδευτικών, παρουσιάζουν δυσκολίες για τους μαθητές τους. Τα θέματα αυτά μπορούν να επεξεργάζονται οι ίδιοι μέσα στις σχολικές αίθουσες, όποτε διαθέτουν τον αναγκαίο χρόνο.

Η χρησιμοποίηση των ερωτήσεων που περιέχονται στα βιβλία αξιολόγησης δεν αποκλείει ούτε εμποδίζει την αξιοποίηση των ερωτήσεων και ασκήσεων που περιλαμβάνονται στα αντίστοιχα σχολικά εγχειρίδια. Αντίθετα, πρέπει να γίνεται συνδυασμός των δύο αυτών μέσων υποβοήθησης του διδακτικού έργου.

Οι εκπαιδευτικοί πρέπει ακόμη να έχουν υπόψη τους ότι καμιά από τις ερωτήσεις που περιέχονται στα υπό συζήτηση βιβλία δεν θα χρησιμοποιηθεί αυτούσια στις προαγωγικές εξετάσεις του Ιουνίου. Στις εξετάσεις αυτές θα τεθούν ανάλογες αλλά διαφορετικές ερωτήσεις που θα καθοριστούν από την Κεντρική Επιτροπή Εξετάσεων, η οποία στη συντριπτική πλειονότητά της θα αποτελείται από μάχιμους

εκπαιδευτικούς της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Τα πρόσφατα δείγματα τρίωρης προαγωγικής εξέτασης στα μαθήματα της Β΄ τάξης του Ε.Λ., τα οποία έχουν ήδη σταλεί στα Λύκεια, επιβεβαιώνουν τον ισχυρισμό αυτό. Μάταια, λοιπόν, καταπονούν μερικοί τους μαθητές με την επεξεργασία πλήθους ερωτήσεων, πιστεύοντας ότι έτσι θα “πιάσουν”- κατά το κοινώς λεγόμενο- τα θέματα των εξετάσεων του Ιουνίου. Η Τράπεζα Θεμάτων, την οποία προβλέπει το Π.Δ. 246/98, θα περιέχει στην παρούσα φάση μόνο τις ερωτήσεις που περιλαμβάνονται στα βιβλία αξιολόγησης του μαθητή και εκείνες που αναφέρονται στα σχολικά βιβλία και θα διαδραματίζει ρόλο καθαρά συμβουλευτικό και υποβοηθητικό.Για τη διεύρυνση της βοήθειας που το Κ.Ε.Ε. φιλοδοξεί να προσφέρει στους εκπαιδευτικούς στο κρίσιμο

θέμα της αξιολόγησης των μαθητών έχουν γίνει και οι εξής συμπληρωματικές ενέργειες. Όλα τα παραδείγματα των ερωτήσεων, που περιέχονται στα βιβλία αξιολόγησης, έχουν καταχωριστεί στη σελίδα του Internet του Υπουργείου Παιδείας, από την οποία μπορούν να τα αντλούν όσοι έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης στο διαδίκτυο. Επιπρόσθετα, προωθείται η αναπαραγωγή τους και σε ηλεκτρονική μορφή (cd-rom).

Τελειώνοντας αισθάνομαι την ανάγκη να συγχαρώ τους επιστημονικούς συνεργάτες του Κ.Ε.Ε. για την εργασία τους και να ευχαριστήσω τις δεκάδες των εκπαιδευτικών για τα κολακευτικά σχόλια και τις παρατηρήσεις που μας έστειλαν για το μέχρι σήμερα έργο του Κ.Ε.Ε. Εύχομαι και τα νέα τεύχη να αποδειχθούν, όπως και τα προηγούμενα, πολύτιμο εργαλείο στην αναμόρφωση του τρόπου αξιολόγησης των μαθητών του Ενιαίου Λυκείου.

Ιανουάριος 1999Ο Πρόεδρος του Κ.Ε.Ε.

Καθηγητής Μιχάλης Κασσωτάκης

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το παρόν τεύχος ανήκει στη σειρά των εκδόσεων του Κ.Ε.Ε. που παρέχουν υλικό

υποστηρικτικό της αξιολόγησης των μαθητών στα αντίστοιχα μαθήματα. Τηρεί τις γενικές

προδιαγραφές για τη σύνταξη ερωτήσεων, όπως προβλέπονται στο βιβλίο του Παιδαγωγικού

Ινστιτούτου Η αξιολόγηση των μαθητών στο Λύκειο. Γενικές οδηγίες και στοιχεία μεθοδολογίας,

ΥΠΕΠΘ και Κ.Ε.Ε., Αθήνα 1998 και βασίζεται στις Οδηγίες για τη διδασκαλία των

φιλολογικών μαθημάτων στο Λύκειο, σχολικό έτος 1998-99, Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 1998, σσ. 145-

297, καθώς και στο Ενιαίο Πλαίσιο Αναλυτικού Προγράμματος για τη Γλωσσική Διδασκαλία στο

Γυμνάσιο και Λύκειο (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 1998, σσ. 47-65).

Ως προς τις ειδικότερες επιλογές στο σώμα των ερωτήσεων που ακολουθούν είναι, ίσως,

διαφωτιστικές οι εξής διευκρινίσεις:

Κάθε άσκηση είναι σχεδιασμένη, ώστε να υπηρετεί συγκεκριμένο στόχο αξιολόγησης,

έτσι όπως προδιαγράφεται από τους διδακτικούς στόχους της αντίστοιχης ενότητας

(Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο

Λύκειο, σχολικό έτος 1998-99, Ο.Ε.Δ.Β. Αθήνα 1998, σσ. 197-213). Επίσης, κάθε

ερώτηση είναι «βασανισμένη» κατά την εκπόνησή της, αλλά και «λυμένη» από τις

συντάκτριες του παρόντος τεύχους, καθώς και από όσους είχαν την αρμοδιότητα ή

απλώς την ευκαιρία να την ελέγξουν. Ωστόσο, αν κάποια ερώτηση, ειδικά από εκείνες

του αντικειμενικού τύπου, δεν «βγαίνει», δεν υπάρχει απολύτως κανείς λόγος εμμονής

σ’ αυτήν και αναζήτησης της λύσης της. Ο καθηγητής μπορεί κάλλιστα, αν βέβαια του

χρειάζεται και αν επιθυμεί, να κρατήσει το στόχο ή και το πνεύμα της άσκησης και να

κατασκευάσει δική του: να αντικαταστήσει τμήμα του κειμένου ή όλο το κείμενο, να

μετατρέψει τα δεδομένα και τα ζητούμενα.

Εκτός από τους στόχους αυτούς, έχει καταβληθεί συστηματική προσπάθεια, ώστε οι

ερωτήσεις, στο σύνολό τους, να κλιμακώνουν την αξιολόγηση από την απλή εξέταση της

κατανόησης στη διερεύνηση της ικανότητας μετασχηματισμού, εφαρμογής, ανάλυσης

και προέκτασης, εκτίμησης, κρίσης και σύγκρισης. Η κάλυψη όλου του φάσματος των

γενικών στόχων της αξιολόγησης απετέλεσε έναν από τους δείκτες ποιότητας του ανά

χείρας σας υποστηρικτικού υλικού.

Τα διάφορα κείμενα και αποσπάσματα που χρησιμοποιήθηκαν στις προτεινόμενες

ασκήσεις έχουν επιλεγεί με τα εξής κριτήρια:

Να είναι ελκυστικά στους μαθητές, να έχουν γι’ αυτούς πληροφο-ρητική αξία ως προς

το θέμα και τη γλωσσική μορφή τους.

Να αξιοποιούν υλικό από άλλα γνωστικά αντικείμενα και μαθήματα (π.χ. ορισμένες

ασκήσεις από την ενότητα του ορισμού και της διαίρεσης), σύμφωνα και με τις

οδηγίες των συγγραφέων των βιβλίων της Έκφρασης-Έκθεσης (Συμπληρωματικές

οδηγίες για τη διδασκαλία και αξιολόγηση του μαθήματος «Έκφραση-Έκθεση»,

ύστερα από την υπ. αριθ. 36/97 πράξη του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου που αφορά στις

«Μορφές της γραπτής έκφρασης-έκθεσης στην τάξη και γραπτές δοκιμασίες στο

γλωσσικό μάθημα» -περιέχονται στις ως άνω Οδηγίες του Π.Ι., σσ. 220-226).

Στην ενότητα της Βιογραφίας προτιμήθηκαν, για προφανείς λόγους, βιογραφικά

σημειώματα των λογοτεχνών των οποίων τα κείμενα περιλαμβάνονται στην

εξεταστέα ύλη της Β΄ Λυκείου.

Στην ενότητα της Κριτικής και Παρουσίασης χρησιμοποιήθηκαν αποσπάσματα ή και

ολόκληρα κείμενα προερχόμενα κυρίως από εφημερίδες και γραμμένα από ειδικούς

και έμπειρους συντάκτες. Έτσι, τα κείμενα έχουν αυθεντικότητα και συνάφεια με τη

σύγχρονη ζωή. Εκτός από αυτά, καταβλήθηκε ιδιαίτερη προσπάθεια, ώστε τα κείμενα

του corpus της Παρουσίασης-Κριτικής να είναι κατά το δυνατόν κατάλληλα για την

εφαρμογή των διδακτικών άρα και των αξιολογικών στόχων της ενότητας, π.χ. να

έχουν ευκρινή τα γνωρίσματα του είδους τους, να περιέχουν «σημαντικές» για τους

μαθητές (και όχι μόνο γι’ αυτούς) πληροφορίες, να διατυπώνουν με σαφήνεια τις

πληροφορίες αυτές καθώς και το σχολιασμό τους, να έχουν στέρεη και εναργή δομή.

Η συστηματική αναζήτηση αυτών των γνωρισμάτων οδήγησε στις επιλογές κειμένων

από ορισμένες εφημερίδες, καθώς ορισμένων κριτικών, αρθρογράφων και

συγγραφέων.

Σε όλες τις περιπτώσεις καταβλήθηκε προσπάθεια να επιτευχθεί μία ισορροπία

ανάμεσα στην -ως προς την έκταση- χρηστικότητα των κειμένων και στη δυνατότητά

τους να αναπτύσσουν τα στοιχεία εκείνα επί των οποίων εξετάζεται ο μαθητής,

σύμφωνα με τους στόχους της οικείας ενότητας. Ωστόσο, η έκταση των κειμένων που

χρησιμοποιήθηκαν σε ορισμένες ενότητες της βιογραφίας και της κριτικής είναι

τελικά μεγάλη. Κι αυτό συμβαίνει, επειδή είναι η ίδια η φύση των ενοτήτων αυτών

που χρειάζεται κείμενα σε έκταση συχνά ασύμβατη με τις χρονικές και άλλες

δυνατότητες της σχολικής πράξης. Παρόλα αυτά, προτιμήθηκε η παρουσίαση αυτών

των κειμένων και του προτεινόμενου χειρισμού τους, με την ελπίδα ότι ο καθηγητής

μπορεί από αυτά να αντλήσει ό,τι είναι προσαρμόσιμο στη δική του περίσταση.

Τα κείμενα των οποίων η προέλευση δεν αναφέρεται είναι κατασκευασμένα από τις

συντάκτριες του τεύχους.

Σε όλες τις περιπτώσεις έχει τηρηθεί η ορθογραφία και οι (με διάφορα μέσα)

υπογραμμίσεις των πρωτοτύπων.

Για το σώμα των ερωτήσεων σχετικά με τις αναφορικές προτάσεις

βλ. την ειδική εισαγωγή στην οικεία ενότητα του παρόντος τεύχους.

Δείγματα ερωτήσεων για το δίωρο της έκθεσης δεν περιέχει το παρόν τεύχος, εφόσον

τέτοια δείγματα παρέχουν οι Οδηγίες του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου (ό.π.), σσ. 226-247.

Η αρίθμηση των ερωτήσεων ακολουθεί την αρίθμηση των αντίστοιχων ενοτήτων του

διδακτικού εγχειριδίου. Έτσι, για χάρη της ευχερέστερης αντιστοίχισης των ερωτήσεων

του παρόντος τεύχους με τις οικείες ενότητες του εγχειριδίου, παρακαλείται ο

αναγνώστης να συγχωρήσει αποτελέσματα όπως ΙΙ.α.3.2., τα οποία είναι μάλλον

ανορθόδοξα από την πλευρά της δεοντολογίας των αριθμήσεων (εφόσον αποτελούν

σιμπίλημα λατινικών, ελληνικών και αραβικών αριθμών).

Και φυσικά, ιδιαίτερα κάθε εγχείρημα εκπόνησης διδακτικού και υποστηρικτικού υλικό

αναμετράται με τα ανθρώπινα όρια, αντιμετωπίζει τον κίνδυνο του λάθους και γενικά της

ανεπάρκειας και δοκιμάζεται στην πράξη. Γι’ αυτό, οι παρατηρήσεις και τα σχόλια που

προκύπτουν από τη σχολική πράξη και την εμπειρία των συναδέλφων αποτελούν πολύτιμη

βοήθεια για τη βελτίωση αυτού του έργου.

Η Ομάδα Σύνταξης

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΕΙΔΗ

1. Ερωτήσεις συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

1.1. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόμενο των ακόλουθων ισχυρισμών και να

διορθώσετε εκείνους που θεωρείτε λανθασμένους.

ΣΩΣΤΟ ΛΑΘΟΣ

α) Ο βιογράφος είναι υποχρεωμένος να παραθέτει όλα

τα στοιχεία που διαθέτει σχετικά με τη ζωή και το

έργο του προσώπου που παρουσιάζει. β) Όλες οι γλωσσικές ποικιλίες είναι κατάλληλες για

τα διάφορα βιογραφικά είδη. γ) Οι βιογραφίες αποτελούν ένα είδος αφήγησης. δ) Ένας θεατρικός συγγραφέας μπορεί να παρουσιάζει

στοιχεία της δικής του ζωής μέσα από έναν ήρωά του. ε) Μια συστατική επιστολή μπορεί να έχει τον ίδιο πρα-

κτικό σκοπό με ένα βιογραφικό σημείωμα. στ) Όλες οι βιογραφίες έχουν ένα στόχο: να παρουσιάσουν

τις θετικές πλευρές του βιογραφούμενου.

Διόρθωση: .................................................................................................................................

.......................................................................................................................

1.2. Να προσδιορίσετε το βιογραφικό είδος στο οποίο ανήκει καθένα από τα ακόλουθα

αποσπάσματα, αντιστοιχίζοντας τα δεδομένα της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β και

σημειώνοντας την επιλογή σας στο κενό διάστημα που υπάρχει μπροστά από κάθε απόσπασμα

της στήλης Α (ένα στοιχείο της στήλης Β περισσεύει). Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας.

Α Β

_ Α) Χιροσίμα, 6 Αυγούστου 1945

Ξαφνικά μια εκτυφλωτική λάμψη μ’ έκανε να τιναχτώ, το σπίτι

μπροστά μας άρχισε να τρέμει και σε μερικά λεπτά

σωριαζόταν σε ερείπια μέσα σ’ ένα σύννεφο από σκόνη

_ Β) Άμα είδαν αυτό το μαύρο πέλαγος ν’ ανεβαίνει ολοένα

σαν φουσκοθαλασσιά, τα παλληκάρια του Παπαφλέσσα

φοβήθηκαν.

-Εσείς έχετε άλογα- άρχισαν να μουρμουρίζουν- τα καβαλάτε

ύστερα και φεύγετε!

Μόλις άκουσε τέτοιο λόγο ο Παπαφλέσσας, κράζει αμέσως το

γραμματικό του και του λέει....

_ Γ) Έκατζα να φάγω ψωμί. Ήρθαν τέσσεροι αξιωματικοί

Γάλλοι... Εκράτησα τους αξιωματικούς και φάγαμεν μαζί.

Μου λένε: «Είστε πολλά ολίγοι και αυτηνοί πολλοί, οι

Τούρκοι, και ταχτικοί·κι αυτήνη η θέση είναι αδύνατη. Έχει

κανόνια ο Μπραϊμης και δεν θα βαστάξετε..

_ Δ) Κι ενώ ο πατέρας μου με βουρκωμένα μάτια,

αναπολούσε νοσταλγικά τους παλιούς καιρούς, εγώ, που δεν

μπορούσα να τον παρακολουθήσω στους συλλογισμούς του,

κοίταζα το χορταριασμένο αλώνι, και πήγαινε ο νους μου στα

παιδιά μου, στην τάξη μου. Όλος ο τόπος μέσα και γύρω στο

αλώνι πλημμυρούσε βλάστηση. Παπαρούνες όσες θέλεις και

μαργαρίτες άσπρες και κίτρινες.

_ Ε) Είναι στιγμές που σας νοσταλγώ με λαχτάρα, που θα

’θελα να περάσω μαζί σας λίγον καιρό. Η πατρίδα μου, ο

όμορφος τόπος που είδα το φως, στέκει πάντα στη σκέψη μου

το ίδιο λαγαρά και ξεκάθαρα, όπως όταν σας άφησα.

Δυστυχώς ένας φθονερός δαίμονας, η κακή μου υγεία, ήρθε

να μου χαλάσει τα σχέδια.

1.

Μυθιστόρη

-μα με

αυτο-

βιογραφικά

στοιχεία

2. Βιογραφία

3. Απομνη-

μονεύματα

4.

Ημερολόγιο

5. Επιστολή

με

αυτοβιο-

γραφικά

στοιχεία

6. Μυθιστο-

ρηματική

βιογραφία

(Το Α΄ απόσπασμα είναι από το Ημερολόγιο της Χιροσίμα του Μισιχίκο Κασίγια, Ιστορία

Γ΄ Λυκείου, Ο.Ε.Δ.Β., σ. 264. Το Β΄ είναι από τα Ματωμένα Ράσα του Σ. Μελά, εκδ. Μπίρη, Αθήναι 1975, σ. 123.

Το Γ΄ από τα Κ.Ν.Λ. Γ΄ Γυμνασίου, Ο.Ε.Δ.Β., σ. 95. Το Δ΄ από το

Γ΄ Χριστιανικό Παρθεναγωγείον της Έλλης Αλεξίου, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1978, σ. 117. Τέλος, το Ε΄ είναι

απόσπασμα από το βιβλίο Βίος του Μπετόβεν, του R. Rolland, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1944, σ. 111.)

2. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

2.1. Να αναγνωρίσετε το είδος του κειμένου στο οποίο ανήκουν τα ακόλουθα αποσπάσματα,

βρίσκοντας τις αντιστοιχίες ανάμεσα στα στοιχεία της στήλης Α και σ’ εκείνα της στήλης Β

(ένα είδος περισσεύει) και σημειώνοντας τις επιλογές σας στα κενά δίπλα στα κεφαλαία

γράμματα αρίθμησης των αποσπασμάτων. Έπειτα να διαβαθμίσετε τα κείμενα ανάλογα με τον

βαθμό της «λογοτεχνικότητάς» τους, αρχίζοντας από εκείνο με τον ελάχιστο βαθμό.

Α Β

Α --

Κατά το διάστημα 1993-1997 εργάστηκα ως

προγραμμα-τιστής Η/Υ σε ιδιωτικό διαγνωστικό κέντρο.

Από τότε μέχρι σήμερα εργάζομαι με μερική απασχόληση

σε εκδοτικό οίκο, ενώ παράλληλα σπουδάζω Αγγλικά και

Γαλλικά.

Β --

Έπεσε ξανά το βράδυ και η Πόλη βυθίστηκε μέσα στη

γαλήνη. Γαλήνη που ταραζόταν πότε πότε από μιαν

αστραπή και μια βροντή, που πρόδιναν ότι το θηρίο

ζούσε πάντα, ότι πάντα την πολιορκούσε, ότι πάντα

γύρευε τον αφανισμό της.

Γ --

Κι όσα σημειώνω τα σημειώνω γιατί δεν υποφέρνω να

βλέπω το άδικο να πνίγει το δίκιον. Δια κείνο έμαθα

γράμματα εις τα γεράματα και κάνω αυτό το γράψιμο το

απελέκητο, ότι δεν είχα τον τρόπον όντας παιδί να

σπουδάξω.

Δ --

Τρίτη 8 Μάη

Σήμερα η μέρα που τελείωσε ο πόλεμος... Δεν έχω κανένα

αίσθημα το μόνο που με συγκίνησε το πρωί, κοιτάζοντας το

δρόμο από το παράθυρο του σπιτιού μου, ένας τυφλός

παίζοντας στη φυσαρμόνικά του τον Ύμνο, καθώς

προχωρούσε σέρνοντας τα πόδια του.

α) Ημερολόγιο

β) Απομνημο-

νεύματα

γ) Συστατική

επιστολή

δ) Μυθιστορη-

ματική βιο-

γραφία

ε) Αυτοβιογρα-

φικό σημείω-

μα

Διαβάθμιση .................................................................(Το απόσπασμα Β προέρχεται από το βιβλίο του Κ. Κυριαζή Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, εκδ. Εστίας, Αθήνα 1991,

σ. 179, ôο απόσπασμα Γ από τα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη και το Δ από τις Μέρες Ε΄ του Γιώργου

Σεφέρη, Ίκαρος, Αθήνα 1986, σ. 16.)

2.2. Να συμπληρώσετε τον ακόλουθο πίνακα κατατάσσοντας τα βιογραφικά είδη που

αναφέρονται στη σελίδα 71 του σχολικού σας εγχειριδίου, με κριτήρια:

α) τον ρόλο του συγγραφέα στα γεγονότα της αφήγησης (μετέχει - δεν μετέχει στα γεγονότα),

β) το αφηγηματικό τους περιεχόμενο (μόνο πραγματικά - πραγματικά και φανταστικά

γεγονότα).

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ

ΕΙΔΗ

Πραγματικά

γεγονότα

Μετέχει στα γεγονότα

της αφήγησης

Πραγματικά

γεγονότα

Δεν μετέχει στα γεγονότα

της αφήγησης

Πραγματικά και

φανταστικά

γεγονότα

Μετέχει στα γεγονότα

της αφήγησης

Πραγματικά και

φανταστικά

γεγονότα

Δεν μετέχει στα γεγονότα

της αφήγησης

2.3. Να αντιστοιχίσετε τα δεδομένα της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β, σημειώνοντας τις

επιλογές σας στην παύλα μπροστά από κάθε βιογραφικό είδος της στήλης Α (περισσεύουν τρία

στοιχεία της στήλης Β).

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

ΕΙΔΟΣΒΑΣΙΚΟΣ ΣΚΟΠΟΣ

- Συστατική

επιστολή

- Ημερολόγιο

- Απομνημονεύ-

ματα

- Μυθιστορη-

ματική

βιογραφία

α) Να διδάξει, παρουσιάζοντας πρότυπα, υποδείγματα

συμπεριφοράς.

β) Να τέρψει αισθητικά, συνδυάζοντας τη λογοτεχνικό-

τητα με την ιστορία.

γ) Να παρουσιάσει τον απολογισμό της δράσης ενός

ατόμου.

δ) Να βεβαιώσει αν ένα πρόσωπο διαθέτει ή όχι τα

απαιτούμενα προσόντα για το σκοπό που επιδιώκει.

ε) Να εκφράσει τεκμηριωμένα το θαυμασμό του

συγγραφέα προς το πρόσωπο που παρουσιάζει.

στ) Να πληροφορήσει συνοπτικά για τη ζωή και το έργο

ενός προσώπου.

ζ) Να διασώσει στη μνήμη του συντάκτη του σημαντι-

κά προσωπικά γεγονότα, αλλά και γεγονότα

ευρύτερου ενδιαφέροντος.

2.4. Να βρείτε σε ποιο βιογραφικό είδος ανήκουν τα παρακάτω αποσπάσματα και ποιο σκοπό

υπηρετούν, αντιστοιχίζοντας τα δεδομένα της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β και Γ και

γράφοντας τις επιλογές σας στα δύο κενά διαστήματα μπροστά από κάθε δεδομένο της στήλης

Α. (Δύο στοιχεία στη στήλη Β και δύο στη στήλη Γ περισσεύουν.)

Α Β Γ

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ

ΚΕΙΜΕΝΩΝ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

ΕΙΔΟΣΣΚΟΠΟΣ

- - Α) Σάββατο, 5 Δεκεμβρίου 1920

Έγινε το δημοψήφισμα με μόνους

ελεγκτάς τους κυβερνητικούς και έρχεται

αύριο ο βασιλιάς Κωνσταντίνος...

Εδώ στας Αθήνας μαξιλάρωσαν στο

θέατρο έναν ανάπηρο, γιατί δεν

σηκώθηκε αρκετά γρήγορα, όταν έπαιξαν

το Γιο του Αετού. Σημειωτέον πως ο

ανάπηρος αυτός είχε κομμένο το ένα

πόδι ως απάνω.

- Β) Στα πενήντα ένα του χρόνια, ο

θεληματικός θρακιώτης έμπορος

[Δανιηλό-πουλος] ήταν πρόσφυγας για

έβδομη φορά. Είχε χάσει, παιδί ακόμα,

την πατρίδα του και την περιουσία του.

Είχε αλλάξει δύο υπηκοό-τητες και

δεκατρία επαγγέλματα. Είχε ζήσει τη

θύελλα της ρωσικής επανάστασης, είχε

επιζήσει δύο αυτοκρατοριών που

κατέρρευ-σαν, δύο παγκοσμίων πολέμων

κι ενός κομ-μουνιστικού καθεστώτος. Οι

δυσκολίες δεν τον τρόμαζαν. Δεν τον

τρόμαξαν ποτέ. Είχε εμπιστοσύνη στα

χέρια του, στο μυαλό του, στην πείρα του.

- - Γ) Έτυχε να επισκεφτώ ένα μικρότερο

χωριό κι εκεί συνάντησα μερικές

γυναίκες με πολύ βρώμικα φορέματα.

Παρακάλεσα τη γυναίκα μου να τις

ρωτήσει γιατί δεν ξέπλεναν τα ρούχα

τους. Μια απ’ αυτές οδήγησε τη σύζυγό

μου στην καλύβα της και της είπε:

«Κοίταξε, δεν έχω ούτε ντουλάπια, ούτε

σεντούκια για να φυλάω τα φορέματα. Το

σαρί που φοράω είναι το μοναδικό που

1. Αυτοβιο-

γραφία

2.

Βιογραφικό

σημείωμα

3.

Ημερολόγιο

4. Βιογραφία

5. Μυθιστο-

α) Να διατηρήσει

στην

προσωπική

μνήμη

σημαντικά

καθημερινά γε-

γονότα που

έχουν και

εθνικό ενδια-

φέρον.

β) Να αποδώσει

ανάγλυφα τη

ζωή και τη

δράση του

βιογραφούμενο

υ προσώπου,

χρη-

σιμοποιώντας

κοντά στα

πραγ-ματικά και

φα-νταστικά

γεγονότα.

γ) Να αναφέρει ο

συντάκτης του

με συντομία και

σα-φήνεια

βασικά στοιχεία

της δικής του

ζωής και του

έργου του.

δ) Να παράσχει

μια συνοπτική

έχω, και πώς μπορώ να το πλύνω; Πες

στο Μαχάτμα Γκάντι να μου δώσει ένα

άλλο και σου υπόσχομαι να πλένομαι και

να φορώ πάντα καθαρά φορέματα».

Δυστυχώς η περίπτωση αυτή δεν

αποτελούσε εξαίρεση, αλλά ήταν πολύ

κοινή σε κάθε ινδικό χωριό. Χιλιάδες

ινδών ζουν σε καλύβες χωρίς κανέ-να

έπιπλο και δεν έχουν ούτε ένα φόρεμα

ν’ αλλάξουν.

- - Δ) Τον Οκτώβρη έρχεται ο βαρώνος

Πιερ ντε Κουμπερτέν. Οι πρώτοι

Ολυμπιακοί Αγώ-νες θα γίνουν σε δυο

χρόνια- ο βαρώνος εί-ναι ανήσυχος:

είναι η Ελλάδα έτοιμη; Μπο-ρεί να

αναλάβει την ευθύνη; Ύστερα το βλέμ-μα

του Κουμπερτέν πέφτει στο τηλέφωνο

που υπάρχει πάνω στο γραφείο του

Τρικούπη.

- Έχετε τηλέφωνα στην Ελλάδα; λέει

ξαφνια-σμένος. Ο Τρικούπης χαμογελά:

- Απ’ εδώ και δύο χρόνια, λέει.

Ο Κουμπερτέν αναπνέει μ’ ανακούφιση.

- Ραντεβού, λοιπόν, στην Ολυμπιάδα του

1896 κύριε πρόεδρε!

ρηματική

βιογραφία

6. Αυτοβιο-

γραφικό

σημείωμα

πληρο-φόρηση

για τη ζωή και

το έργο ενός

προσώπου σε

ύφος τυπικό και

επίσημο.

ε) Να αναφερθεί

επιλεκτικά ο

συγγραφέας σε

σημαντικά

γεγονότα της

προσωπικής του

ζωής, αποκαλύ-

πτοντας

συγχρό-νως τα

συναισθή-ματα

και τις σκέ-ψεις

του γι’ αυτά.

στ) Να εκφράσει ο

συγγραφέας το

θαυμασμό του

για ένα πρόσω-

πο,

αναφέροντας

χαρακτηριστικ

ά γεγονότα της

ζωής του προ-

σώπου αυτού.

(Το πρώτο απόσπασμα, επιλεγμένα χωρία, προέρχεται από το Αρχείο της Π. Δέλτα, Ελευθέριος

Κ. Βενιζέλος. Ημερολόγιο- Αναμνήσεις- Μαρτυρίες- Αλληλογραφία, επιμέλεια Π. Α. Ζάννας, εκδ. Ερμής, Αθήνα

1983, σ. 73-75. Το δεύτερο απόσπασμα από το βιβλίο της Μαριάννας Κορομηλά, Ευτυχισμένος που έκανε το ταξίδι

του Οδυσσέα, εκδ. Πολιτιστική Εταιρεία Πανόραμα, Αθήνα 1988, σ. 222. Το τρίτο απόσπασμα από το βιβλίο του

Γκάντι, Αυτοβιογραφία, εκδ. Ιάμβλιχος, Αθήνα 1997, σ. 230. Το τέταρτο απόσπασμα, επιλεγμένα χωρία, από το

βιβλίο του Φρέντυ Γερμανού, Γυναίκα από βελούδο, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1999, σσ. 229-230.)

2.5. Να δηλώσετε σε ποιο βιογραφικό είδος ανήκουν τα παρακάτω αποσπάσματα,

αντιστοιχίζοντας τα δεδομένα της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β (τρία στοιχεία στη στήλη Β

περισσεύουν).

Α Β

1. Νέζερ Χριστόφορος (1889-1970). Ηθοποιός. Πρωτα-

γωνιστής του Εθνικού Θεάτρου. Διακρίθηκε ιδιαίτερα

στην ερμηνεία κλασικών κωμωδιών.

2. Εργάστηκα επί πέντε χρόνια στην εφημερίδα ως λι-

νοτύπης και άλλα δύο ως δημοσιογράφος κοντά στον

Χρίστο Φιλιππόπουλο.

3. Το καλοκαίρι του 1890 πηγαίνει στη Σκιάθο, όπου

ξαναβρίσκει τις παλιές αγάπες, τα προσκυνητάρια των

παιδικών αναμνήσεων, και μαζεύει υλικό. Στα 1894,

τον Απρίλη, ξαναπηγαίνει άρρωστος.

4. Τη ΙΑ΄ (11η ) του μηνός Μαρτίου, μνήμη του Αγίου

Πατρός ημών Σωφρονίου, Αρχιεπισκόπου Ιεροσολύ-

μων. Σωφρόνιος ο εν Αγίοις Πατήρ ημών εγεννήθη

εις την Δαμασκόν περί το έτος φπ΄ (580) από Χριστού

υπό γονέων ευσεβών...

5. Η γλωσσομάθειά του, σε συνδυασμό με την ευφράδεια

αλλά και τη νηφαλιότητα του χαρακτήρα του, τον

καθιστούν ιδιαίτερα κατάλληλο για δημόσιες σχέσεις

και, γενικά, για επικοινωνία με το κοινό.

6. Τη διαδρομή από το Τσάγεζι προς τα Στενά της

Πέτρας είχαμε την υποχρέωση να την κάνωμε σε 24

ώρες και με φόρτο τουλάχιστον 30 οκάδων. Κουβα-

λούσαμε στην πλάτη 2 χειροβομβίδες, τη μια μιας

οκάς και την άλλη δύο οκάδων, κατάλληλες για ανατί-

ναξι δημοσίων έργων, επιπλέον 350 φυσίγγια, εφεδρι-

κές τροφές 3 ημερών, καθώς και το ρουχισμό μας.

α) Βιογραφία

β) Συναξάρι

γ) Βιογραφικό

σημείωμα

δ)

Μυθιστορημα

-τική

βιογραφία

ε) Συστατική

επιστολή

στ) Ημερολόγιο

ζ)

Αυτοβιογραφί

α

η) Απομνημο-

νεύματα

θ) Αυτοβιογρα-

φικό

σημείωμα

Αντιστοίχιση: ...............................................................................................(Το 1ο απόσπασμα προέρχεται από το Επίτομον Πάπυρος-Λαρούς, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα 1972, σ. 649. Το 3ο από τα

«Άπαντα» του Α. Παπαδιαμάντη, εκδ. Γιοβάνη, Αθήνα 1965, τ.Α΄, σ. λε΄ της εισαγωγής του Γ. Βαλέτα. Το 4ο από το

Μέγα Συναξαριστή της Ορθοδόξου Εκκλησίας, τ. Β, Αθήνα 1979, σ. 214 και το 6ο από το Μακεδονικός αγών-

Απομνημονεύματα, εκδ. Ι.Μ.Χ.Α., Θεσσαλονίκη 1984.)

1. ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ / ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΙΚΗ ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.1 Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

1.1.1. Αφού διαβάσετε προσεκτικά τα ακόλουθα αποσπάσματα

α) να δηλώσετε το βιογραφικό είδος (βιογραφία ή μυθιστορηματική βιο-γραφία) στο οποίο

ανήκει το κάθε απόσπασμα,

β) να προσδιορίσετε τα κριτήρια με βάση τα οποία εντάξατε κάθε από-σπασμα στο

συγκεκριμένο βιογραφικό είδος,

γ) με βάση τις παρατηρήσεις σας να συγκρίνετε τα δύο βιογραφικά είδη ως προς

i) το είδος του αφηγητή (μετέχει ή όχι στα αφηγούμενα γεγονότα) και την οπτική γωνία

της αφήγησης (εσωτερική- μηδενική),

ii) τις προθέσεις των συγγραφέων των αποσπασμάτων αυτών (π.χ. να εκφράσουν

θαυμασμό),

iii) τη γλωσσική ποικιλία που χρησιμοποιείται στα δύο βιογραφικά είδη.

Α.

Η σύναξη των πιστών διαλυόταν. Ο Φίλιππος επωφελήθηκε για να πάει κοντά της. Το βλέμμα

του ήταν θερμό, η φωνή του λαχανιαστή.

- Το όνομά σου θυμίζει τη μυρτιά, που συμβολίζει την ομορφιά και τη νιότη, με τα πάντα πράσινα

φύλλα της, τα λεπτά της άνθη και το γλυκό της άρωμα... Μόνο το χρυσάφι είναι αντάξιό σου,

αφού είσαι γόνος του βασιλικού οίκου της Ηπείρου.

Και πρόσθεσε χωρίς περιστροφές

- Θέλεις να γίνεις μια μέρα βασίλισσα της Μακεδονίας;

Ύστερα, σίγουρος για τον εαυτό του, συνέχισε:

- Θ’ αρραβωνιαστούμε εδώ, στη Σαμοθράκη, όπως ο Κάδμος με την Αρμονία, και μετά θα σε

πάω στο παλάτι μου στην Πέλλα. Σύμφωνα με το έθιμο, θ’ αλλάξεις όνομα ... και ζωή.

Η φωνή του γλύκανε ξαφνικά.

- Το βρήκα! Θα έχεις ένα όνομα που καμιά δεν το ’χε πριν από σένα, όνομα που θα το

δημιουργήσω ειδικά για να σε τιμήσω... και θα ’ναι αντάξιο μιας βασίλισσας!

Ανασηκώθηκε και ανήγγειλε επίσημα:

- Στο εξής, θα ονομάζεσαι Ολυμπιάδα, «αυτή που κατοικεί στον Όλυμπο». Το θεϊκό σου

παράστημα, τα σμαραγδένια μάτια σου, η λιονταρίσια χαίτη... Ακριβώς στα μέτρα σου! Ελπίζω

πως θα με δεχτείς δίπλα σου, όπως πρέπει σ’ ένα θεό!(Daniele Calvo Platero, Ολυμπιάδα, Η μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, εκδ. Νέα Σύνορα, Αθήνα 1991, αποσπάσματα από τις σελίδες 125-127.)

Β.Η μεταπολεμική Ελλάδα υποδέχτηκε στο Λαύριο τους ρουμανοπρόσφυγες. Ο καταυλισμός είχε

μόλις ετοιμαστεί. Μια σκηνή με τρία στρατιωτικά ράντζα περίμενε την τετραμελή οικογένεια του

[Δανιηλόπουλου].

... Μόλις έβαλε ο Γιάνκος Δανιηλόπουλος την οικογένειά του στο σπίτι, αρχές του ’51, έφυγε

για την Αθήνα να βρει δουλειά. Στο Λαύριο ανέλαβε η Ελένη, [η γυναίκα του]. Έπρεπε να

φροντίζει κάθε μέρα για το νερό του σπιτιού κάνοντας ουρά στη βρύση, για το φαγητό της

οικογένειας, κάνοντας ουρά στη διανομή του συσσιτίου, έπρεπε να πηγαίνει τη Χριστίνα στο

σχολείο και να παρακολουθεί το Δεσποινάκι. Δυσκολίες, παιδικές αρρώστιες και κρύο. Πολύ

κρύο. Πρώτη φορά έμενε μόνη της η Ελένη κι αποφάσισε να αντιδράσει στη μιζέρια με όλες τις

δυνάμεις της...

Όταν γύρισε ο Γιάνκος βρήκε ένα νοικοκυριό απίστευτο. Με ψευτοπράγματα η Ελένη είχε

ξαναστήσει το σπίτι.

(Μαριάννα Κορομηλά, Ευτυχισμένος που έκανε το ταξίδι του Οδυσσέα , εκδ. Πολιτιστική Εταιρεία «Πανόραμα», Αθήνα 1988, αποσπάσματα από τις σελίδες 223-224)

Γ.Περνούσαν οι άρχοντες, προσκυνούσαν, φιλούσαν τα γόνατα του Φωκά, έλεγαν το «εις

πολλούς και αγαθούς χρόνους» και η Θεοφανώ που καθόταν ακίνητη, ντυμένη μωβ χιτώνα πάνω

από το μαύρο φόρεμά της, όπως ταίριαζε στο πρόσφατο πένθος της, κρατώντας στα χέρια της

χρυσό κλαδί με μεγάλες μαργαρίτες, προσπαθούσε να κρατήσει τη σοβαρότητά της γιατί έτσι

όπως ήταν ντυμένος ο Φωκάς, με το στέμμα και τα χρυσά του ρούχα, έμοιαζε περισσότερο παρά

ποτέ, όπως πίστευε, με το αγρίμι που τον παρομοίαζε: την αρκούδα...

Τον κοιτούσε η Θεοφανώ και τα μάτια της σπίθιζαν λάμψεις γεμάτες ειρωνεία. Γελούσαν τα

μάτια της, όμως το κορμί της ήταν ακίνητο σαν να ’ταν πέτρινο και το πρόσωπό της ολότελα

ανέκφραστο, όπως το επέβαλλε η εθιμοτυπία, και μόνον όταν ο γιος της ο Βασίλειος που καθόταν

δίπλα της ακίνητος, μουρμούρισε: «Κι εγώ θα γίνω Αυτοκράτορας, και μένα θα με

ζητωκραυγάσει ο κόσμος», δεν μπόρεσε να κρύψει το χαμόγελο της μάνας που χαίρεται σαν

ακούει το παιδί της να μιλάει για το μέλλον του και τις φιλοδοξίες του που είναι πάντοτε μεγάλες.

Ψευτοχαμογέλασε και γύρισε στον Κωνσταντίνο που καθόταν αριστερά της. Είχε κουραστεί και με

κόπο προσπαθούσε να κρατήσει ακίνητο το σωματάκι του.(Κ. Δ. Κυριαζή, Θεοφανώ, εκδ. Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα 1966, σ. 367, ελαφρά διασκευή)

1.1.2. Η Διδώ Σωτηρίου στο μυθιστόρημά της «Οι Επισκέπτες» αφηγείται τη ζωή της Ελισάβετ

Μουτζάν-Μαρτινέγκου. Αφού διαβάσετε τα ακόλουθα αποσπάσματα από αυτό το έργο, να

προσδιορίσετε για ποιον ή ποιους κυρίως από τους ακόλουθους λόγους βρίσκετε ενδιαφέρον

κάθε απόσπασμα:

α) αποκρυπτογραφείτε μια ανθρώπινη προσωπικότητα,

β) αποκτάτε πραγματολογική γνώση της εποχής,

γ) ικανοποιείτε την περιέργειά σας,

δ) ανακαλύπτετε γενικότερα τον άνθρωπο, το συνάνθρωπό σας.

Να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις σας

Α) Πόσο θα ήθελα να ξαναζούσα, της είπε. Να γινόμουνα εσύ. Να πετούσα από το κορμί μου

τούτα τα παλαιικά, ασφυχτικά ρούχα της δουλείας, να φόραγα τζην, ν’ αποχτούσα μια νέα

αντίληψη ζωής. Ν’ αγωνίζομαι για ιδανικά με τα νιάτα της γενιάς σου. Να σπουδάζω σε

πανεπιστήμια, να διαβάζω όσο θέλω, να γράφω έργα θεατρικά, μυθιστορήματα. Εγώ, όταν

ζούσα, ήμουνα φιμωμένη. Ήθελα να μιλήσω και μου κλείναν το στόμα. Ήθελα να σκεφτώ και

μου νέκρωναν τον εγκέφαλο. Ήθελα να δράσω και με δέναν χειροπόδαρα.

Δικαιολόγηση .....................................................................................................

Β) Μέσα στη θλιβερή εκείνη φυλακή δεν άκουγες άλλο από αναστεναγμούς και δάκρυα. Κι όταν

γύριζε ο πατέρας ποτέ του δεν εύρισκε να πει έναν καλό λόγο, πάντα διαταγές, σκέτες διαταγές

κι απαγορεύσεις. Και ο θείος μου και ο αδελφός μου κανείς δε λογάριαζε τις γυναίκες σαν

ανθρώπινα όντα. Δεν καταδέχονταν να συζητούν μαζί μας, δεν μας ενημέρωναν ποτέ για το τι

σχεδίαζαν, πώς σκέπτονταν, τι εντυπώσεις είχαν από τα ταξίδια τους από τη ζωή την

πολυτάραχη του νησιού μας. Ιδιαίτερα ο πατέρας μου, που σαν πολιτικός βρισκόταν στο

επίκεντρο των γεγονότων. Για να είμαι ειλικρινής δεν ξέρω αν θα μου άρεσε ν’ ακούω το βίο

και την πολιτεία του.

Δικαιολόγηση .......................................................................................................

Γ) Από μικρό παιδί ένιωθα μια φλόγα να με καίει. Ήθελα να εκφραστώ, να γράψω. Πώς όμως;

Γράμματα δεν ήξερα. Ως τα οχτώ μου χρόνια, όπως σου είπα, αγνοούσα κι αυτό το αλφάβητο.

Κανείς από τους υπεύθυνους για την αγωγή μου δεν είχε τη διάθεση να ικανοποιήσει τη

λαχτάρα που ένιωθα για τα γράμματα. Παρακάλεσα κάποτε την άλλη φυλακισμένη, τη μητέρα

μου, να μου δείξει αυτή τα λίγα γραμματάκια που ήξερε. Η καημενούλα έκανε προσπάθεια ν’

ανταποκριθεί. Άρχισε από το «Άγιος ο θεός, άγιος ισχυρός...». Αυτό το ελάχιστο που μπόρεσε

να μου δώσει το άρπαξα, και από τότε μόνη μου επιδόθηκα με το ζήλο εφευρέτη, γιατί

πραγματικά εφεύρισκα όσα εκείνη δεν ήξερε να μου εξηγήσει. Αυτό ήταν το πρώτο μου

ξεκίνημα μια και ο πατέρας μου και ο αδελφός μου που είχαν φοιτήσει στα μεγαλύτερα

κολλέγια και πανεπιστήμια της Ευρώπης ούτε ήθελαν ούτε καταδέχονταν ν’ ασχοληθούν με τη

μόρφωση ενός κοριτσιού. Τους φαινόταν ανήκουστο και επιζήμιο να γυρεύει γράμματα ένα

κορίτσι. Έτσι τα διαβάσματα γίνονταν κρυφά σα να έκανα κάποια κακή πράξη.

Δικαιολόγηση ....................................................................................................

Δ) Αυτή η τόσο θερμή προσήλωσή μου στο διάβασμα φυσικό ήταν να με κάνει να παραμελώ το

μισητό εργόχειρο, πράγμα που δυσαρέστησε τη μητέρα και τη γιαγιά μου. Πού ακούστηκε

κορίτσι να παρατάει το εργόχειρο για διαβάσματα! Όσο όμως εκείνες μ’ εμπόδιζαν, τόσο

φούντωνε μέσα μου η φλόγα για μάθηση. Ήθελα να τους πω, τι κατάλαβαν αυτές που έμειναν

τυφλές μέσα στο μαύρο σκοτάδι της αμάθειας. Μα πού να το αποτολμήσω... Εδώ δεν είπα

κάτι πολύ πιο ανεκτό, «αφού δε μου φέρνετε δάσκαλο, αφήστε με τουλάχιστον να μελετάω μια

δυο ώρες μοναχή μου».

Δικαιολόγηση.......................................................................................................

Ε) Αυτά ήταν τα πρώτα και τελευταία λόγια που προλάβαμε ν’ ανταλλάξουμε... Δεν ξέρω τι είναι

ερωτική ευτυχία, μα νομίζω εκείνο το πρωί την είχα πλησιάσει. Όλο το απόγευμα και τη νύχτα

μάτι δεν έκλεισα. Έκανα τα πιο τρελά όνειρα της ζωής μου, ακόμα και να φύγω μαζί του. Είχα

την ελπίδα πως θα τον ξανάβλεπα για λίγες ακόμα μέρες. Όμως δεν εφάνηκε. Κι ούτε ποτέ τον

ξανάειδα.

Δικαιολόγηση ....................................................................................................(Όλα τα αποσπάσματα, ελαφρώς συντομευμένα, προέρχονται από το βιβλίο της Διδώς Σωτηρίου Οι Επισκέπτες,

εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1982, σσ. 55, 60, 65, 67, 86 αντιστοίχως.)

1.2 Ερώτηση συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

Στα ακόλουθα αποσπάσματα ο Θουκυδίδης και ο Πλούταρχος σκιαγραφούν την

προσωπικότητα και το έργο του Περικλή. Αφού τα διαβάσετε, να αναγνωρίσετε τον εκάστοτε

σκοπό του συγγραφέα:

α) να εκφράσει συγκρατημένο θαυμασμό,

β) να δώσει αξιομνημόνευτο υλικό,

γ) να προκαλέσει συγκίνηση,

δ) να διδάξει.

Να σημειώσετε τις επιλογές σας στα αντίστοιχα πλαίσια και να τις δικαιολογήσετε.

Α) Ο Περικλής είχε αποκτήσει μεγάλη δύναμη με το προσωπικό του κύρος και τη διανοητική του

ικανότητα και γιατί είχε αναδειχθεί ολοφάνερα ανώτερος από χρήματα. (Θουκυδίδης Β, κεφ.65, παράγραφος 8)

Δικαιολόγηση ...................................................................................................

Β) Αντίθετα, ας θυμηθούμε το Ζήνωνα που, όταν άκουε πολλούς να χαρακτη-ρίζουν τη

σοβαρότητα του Περικλή σαν μεγαλομανία και αλαζονεία, τους συμβούλευε να έχουν και

αυτοί μια τέτοια μεγαλομανία, γιατί και η προσποίηση ακόμη μιας καλής διαγωγής γεννά σιγά

σιγά και χωρίς να το καταλάβει κανείς, το ζήλο και τη συνήθεια του καλού. (Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Περικλής, κεφ. 5 παρ. 3)

Δικαιολόγηση ...................................................................................................

Γ) Ο Περικλής όμως ήθελε και ο εργατικός λαός που δεν έπαιρνε μέρος στις εκστρατείες να μη

στερείται και αυτός από κάθε χρηματική πρόσοδο ούτε όμως να την παίρνει μένοντας άνεργος

και οκνηρός... Έτσι δημιούργησε έναν μεγάλο κύκλο εργασιών: ως πρώτα υλικά έπρεπε να

χρησιμοποιούν λιθάρι, χαλκό, ελεφαντόδοντο, χρυσάφι, έβενο, ξύλο κυπαρισσιού και άλλα. Οι

τεχνίτες που θα τα χρησιμοποιούσαν και θα τα κατεργάζονταν ήταν ξυλουργοί, γλύπτες

χαλκουργοί, μαρμαράδες, επιχρυσωτές, ελεφαντουργοί, ζωγράφοι κοσμηματο-γράφοι,

τορνευτές. (Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Περικλής, Κεφ. 12, παρ. 5 & 6)

Δικαιολόγηση ...................................................................................................

Δ) Και ποτέ δεν τον είδε κανείς να κλαίει ... ώσπου τέλος έχασε και το παιδί του, τον Πάραλο, το

μόνο που του είχε απομείνει από τα γνήσια παιδιά του. Τότε λύγισε πια. Προσπαθούσε να

συγκρατήσει το συνηθισμένο γαλήνιο ύφος του και να διατηρήσει την αξιοπρέπειά του, μα,

όταν πλησίασε για να αποθέσει πάνω στο νεκρό παιδί του ένα στεφάνι και το αντίκρυσε,

νικήθηκε από τη συμφορά· ξέσπασε σε λυγμούς και έχυσε άφθονα δάκρυα, πράγμα που δεν

είχε κάνει ποτέ σε όλη του τη ζωή ως τότε. (Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Κεφ. 36 παρ. 8-9)

Δικαιολόγηση ...................................................................................................

2. ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

2.α. Τα γεγονότα και τα σχόλια σε ένα βιογραφικό σημείωμα

2.α.1. Ερώτηση ελεύθερης ανάπτυξης

Στην εγκυκλοπαίδεια βρίσκετε το ακόλουθο βιογραφικό σημείωμα για το αγαπημένο σας

μουσικό συγκρότημα, κατά την προσπάθειά σας να συλλέξετε υλικό για να συντάξετε σχετικό

άρθρο στο μουσικό περιοδικό του σχολείου σας. Επειδή αυτό το βιογραφικό σημείωμα είναι

απλώς πληροφοριακό, χωρίς κανένα επιδοκιμαστικό σχόλιο για τη δράση του συγκροτήματος

και την ποιότητα του έργου του, αποφασίζετε να ενσωματώσετε σ’ αυτό τα δικά σας σχόλια.

Να διαμορφώσετε αναλόγως το βιογραφικό σημείωμα.

Ρόλλινγκ Στόουνς (Rolling Stones)

Βρετανικό συγκρότημα της ροκ, που συγκροτήθηκε το 1962 και πήρε το όνομά του από ένα

τραγούδι του Μάντυ Γουότερς. Απαρτιζόταν αρχικά από τους: Μικ Τζάγκερ (γεννήθηκε το 1943),

τραγουδιστή, Κηθ Ρίτσαρντ (γεν. 1943), συνθέτη μαζί με τον Μικ Τζάγκερ των περισσοτέρων

επιτυχιών του συγκροτήματος, όπως του τραγουδιού Satisfaction, Μπράιαν Τζόουνς (1942-

1969), Μπιλ Γουάιμαν (γεν. 1941) μπασίστα, και Τσάρλη Γουάτς (γεν. 1941), ντραμίστα. Ο

Μπράιαν Τζόουνς αντικαταστάθηκε από τον Μικ Τέυλορ (γεν. 1949) και αυτός, το 1974, από τον

Ρον Γουντ.

Άλλα γνωστά τραγούδια τους είναι τα εξής: Aftermath (1966), Beggars Banquet (1968),

Stickly Fingers (1971), Exile on Main Street (1972).

Ο Μικ Τζάγκερ έλαβε μέρος και στην ταινία Performance του Νίκολας Ρόεγκ.(Το βιογραφικό του συγκροτήματος, ελαφρά διασκευασμένο για τις ανάγκες της άσκησης, αντλή-θηκε από το

οικείο λήμμα της εγκυκλοπαίδειας Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάνικα, τόμος 52, σ. 189.)

2.α.2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

2.α.2.1. Σε ορισμένα από τα βιογραφικά σημειώματα που ακολουθούν σχολιάζεται το

βιογραφούμενο πρόσωπο ή και το έργο του. Να υπογραμμίσετε τα σχόλια, όπου υπάρχουν, και

να προσδιορίσετε τα γλωσσικά μέσα (π.χ. χρήση επιθέτων, σημασία λέξεων και φράσεων,

στίξη) με τα οποία υλοποιούνται.

Α) Μαρία Κάλλας (Νέα Υόρκη, 1923-Παρίσι, 1977). Παγκόσμιας ακτινοβολίας υψίφωνος,

γεννήθηκε στις 2 ή 4 Δεκεμβρίου της χρονιάς που οι γονείς της μετανάστευσαν στην Αμερική.

Πρωτοήλθε στην Ελλάδα με τη μητέρα της, το 1937.Έχοντας ήδη εμφανίσει φωνητικά

χαρίσματα, έγινε δεκτή δωρεάν από τον Καλομοίρη στο Εθνικό Ωδείο. Κατόπιν φοίτησε στο

Ωδείο Αθηνών, όμως δεν πήρε δίπλωμα, επειδή δεν παρακολούθησε κανονικά τα θεωρητικά

μαθήματα. Ύστερα από άκαρπες προσπάθειες να την προσέξουν, υπογράφει συμβόλαιο

πρωταγωνίστριας το 1947 στη Βερόνα. Ο θρίαμβός της εκεί πυροδότησε μια εκθαμβωτική

σταδιοδρομία. Υπήρξε ένας μεγαλοφυής συνδυασμός σπάνιας φωνητικής ευελιξίας, πηγαίας

μουσικότητας και δραματικών-υποκριτικών χαρισμάτων.

Β) Πάμπλο Πικάσσο.(1881-1973). Ισπανός ζωγράφος, γλύπτης, χαράκτης, κεραμίστας και

σκηνοθέτης. Γιος καθηγητή της ζωγραφικής, σε ηλικία 14 ετών έγινε δεκτός στη Σχολή

Καλών Τεχνών της Βαρκελώνης, και μάλιστα στο προχωρημένο τμήμα, αφού κατόρθωσε να

τελειώσει σε μια μέρα το θέμα των εισαγωγικών εξετάσεων που οι υποψήφιοι είχαν το

δικαίωμα να το παραδώσουν σε ένα μήνα. Την καλλιτεχνική του δημιουργία -πάνω από

20.000 έργα-χαρακτηρίζουν, ως προς τη θεματολογία, η σχεδόν αποκλειστική του

απασχόληση με τον άνθρωπο, και ως προς την τεχνοτροπία οι συνεχείς μεταβολές του ύφους

και οι αδιάκοποι πειραματισμοί και οι μεταμορφώσεις του.

Γ) Ρούντολφ Νουρέγιεφ (1938-1993). Κορυφαίος Ρώσος χορευτής, ίσως ο πιο διάσημος μετά

τον Νιζίνσκι στην ιστορία του μπαλέτου. Ταταρικής καταγωγής, από μικρός είχε πάθος για τη

μουσική και το χορό. Στα δεκαέξι του χρόνια κατόρθωσε να προσληφθεί στην όπερα της

Ούφα, αν και η τεχνική κατάρτισή του ήταν ακόμα μηδαμινή. Τον επόμενο χρόνο έγινε δεκτός

στη σχολή του Λένινγκραντ, όπου σπούδασε και διακρίθηκε για το εξαιρετικό του ταλέντο, τις

θαυμάσιες επιδόσεις αλλά και τον ανεξάρτητο χαρακτήρα του. Το 1961 ζήτησε πολιτικό άσυλο

στη Γαλλία και το 1962 πήρε την αγγλική υπηκοότητα. Συνεργάστηκε με τη μεγάλη αγγλίδα

χορεύτρια Μαργκότ Φοντέιν, με την οποία αποτέλεσαν ένα ανεπανάληπτο χορευτικό ζευγάρι

σε παραστάσεις που άφησαν εποχή. Ο Νουρέγιεφ, χάρη στην εξαιρετική δεξιοτεχνία του

(αξέχαστα έχουν μείνει τα άλματα και οι πιρουέτες του στη σκηνή), το ταλέντο, την

πλαστικότητα της μορφής και των κινήσεών του, την εκφραστικότητα, το λυρισμό και γενικά

τη μοναδική σκηνική του παρουσία έχει χαρακτηριστεί ο μεγαλύτερος χορευτής του κόσμου

στη δεκαετία του ’60.

Δ) Τσάρλι Τσάπλιν (1889-1977). Κορυφαίος Άγγλος δημιουργός και ερμηνευτής του

κινηματογράφου, μεγάλος ανθρωπιστής καλλιτέχνης. Γεννήθηκε στο Λονδίνο, γιος ανθρώπων

του θεάτρου, και πρωτοβγήκε στη σκηνή σε ηλικία πέντε ετών. Πέρασε δύσκολα παιδικά

χρόνια παίζοντας στο θέατρο μέχρι το 1913 που άρχισε να ασχολείται με τον κινηματογράφο.

Σιγά σιγά έπλασε τον τύπο του Σαρλό, του ταλαίπωρου ανθρωπάκου που τίμιος και

αξιοπρεπής διεκδικεί την ελευθερία του, υπερασπίζει το δίκιο του αδύναμου και μέσα από τις

συμφορές κατορθώνει να επιβιώνει και να εκδικείται τους εχθρούς του. Ο Τσάπλιν υμνήθηκε

όσο κανένας άλλος δημιουργός της έβδομης τέχνης. Η βασίλισσα της Αγγλίας τον έκανε

ιππότη, οι σοβιετικοί σκηνοθέτες του αφιέρωσαν ολόκληρο βιβλίο και ο Φελλίνι

συνοψίζοντας είπε γι’ αυτόν: «Ήταν ένας νέος Αδάμ, από τον οποίο προερχόμαστε όλοι μας.»(Τα αποσπάσματα προέρχονται από τα αντίστοιχα λήμματα του Παγκόσμιου Βιογραφικού Λεξικού, εκδ. Εκδοτική

Αθηνών, Αθήνα 1986.)

2.α.2.2. Να μελετήσετε προσεκτικά το ακόλουθο βιογραφικό σημείωμα και στη συνέχεια να

απαντήσετε στην ερώτηση που ακολουθεί.

Κούντερα Μίλαν (1929- )

Τσέχος μυθιστοριογράφος, ποιητής και δραματουργός, από τους σημαντικότερους σύγχρονους

ευρωπαίους συγγραφείς. Γιος του μουσικολόγου Λούντβιχ Κούντερα, σπούδασε φιλοσοφία,

μουσική σύνθεση και κινηματογράφο στην Πράγα. Χρημάτισε μέλος της γραμματείας της Ένωσης

Τσεχοσλοβάκων Συγγραφέων και συμμετέσχε στο προεδρείο της κεντρικής επιτροπής του

Κομμουνιστικού Κόμματος Τσεχοσλοβακίας. Αργότερα ήρθε σε σύγκρουση μαζί του και το 1968

τα βιβλία του απαγορεύτηκαν. Συγχρόνως του αφαιρέθηκε η τσεχοσλοβακική ιθαγένεια. Από το

1975 ζει στη Γαλλία, όπου απέκτησε τη γαλλική υπηκοότητα.

Ο Κούντερα ξεκίνησε τη συγγραφική του σταδιοδρομία με την ποιητική συλλογή «Ο

Άνθρωπος, αυτός ο πλατύς κήπος» (1953). Είναι ο πρώτος Τσέχος συγγραφέας που έδωσε

έμφαση στη συναισθηματική και ερωτική πλευρά του ανθρώπου ως ατόμου, σε αντίθεση με τους

συγγραφείς της σταλινικής περιόδου που έβλεπαν τον άνθρωπο σαν μια μονάδα μέσα στη

σοσιαλιστική ομάδα. Το 1967 εκδόθηκε η συλλογή του από νουβέλες «Γελοίοι έρωτες», που

χαρακτη-ρίστηκε ως έργο αντιπροσωπευτικό της «σχολής του παράδοξου». Τον ίδιο χρόνο

εκδόθηκε το μυθιστόρημά του «Αστείο», το πρώτο μιας μυθιστορηματικής τριλογίας, στην οποία

επίσης ανήκουν «Η ζωή είναι αλλού» (1973) και «Το Βαλς του αποχαιρετισμού» (1976). Ο

συγγραφέας φέρνει στο φως την ηλιθιότητα του πολιτικού συστήματος και την ανθρώπινη

ρηχότητα που προκαλείται, εγκληματική και υπόγεια, μέσα σ’ έναν κόσμο καταστροφής αξιών.

Θεωρώντας ότι η πατρίδα του βουλιάζει στην παρακμή που χαρακτηρίζει και την υπόλοιπη

Ευρώπη, ο Κούντερα, αδίστακτα και ανελέητα, φανερώνει τις ακρότητες του ρασιοναλισμού και

της εμπάθειας.

Άλλα σημαντικά έργα του είναι: «Το βιβλίο του γέλιου και της λήθης» (1976), «Η αβάσταχτη

ελαφρότητα του είναι» (1984) και το θεατρικό έργο

«Οι κλειδοκράτορες» (1963). Έγραψε επίσης θεωρητικές μελέτες για τη λογοτεχνία και τις

εικαστικές τέχνες.

Τα έργα του Κούντερα, που στο μεγαλύτερο μέρος τους έχουν μεταφρασθεί σε διάφορες

ευρωπαϊκές γλώσσες και στα ελληνικά, διακρίνονται για την εκφραστική τους τόλμη, καθώς και

για την τεχνική τους αρτιότητα. Με μια απλή, ρεαλιστική και αφηγηματική γραφή αλλά και με

χιούμορ ο συγγραφέας εισάγει το συμβολισμό της ιστορίας στην καθημερινή ζωή και κάνει

έκκληση για εγρήγορση, ώστε να μη γίνουμε έρμαια και πιόνια των κάθε είδους σωτήρων, που με

το προσωπείο της αθωότητας κατορθώνουν να γράψουν σε βάρος μας τη δική τους ιστορία.

Ανάμεσα στις άλλες διακρίσεις έχει τιμηθεί με το σημαντικότερο βραβείο του Ισραήλ, που

απονέμεται στον καλύτερο συγγραφέα του κόσμου.(Το βιογραφικό, συντομευμένο και διασκευασμένο, προέρχεται από το οικείο λήμμα του Παγκόσμιου Βιογραφικού

Λεξικού της Εκδοτικής Αθηνών, τ. 5, Αθήνα 1986, σσ. 65-66.)

Πιστεύετε ότι κάθε κριτική και αξιολόγηση του έργου ζώντων ακόμη συγγραφέων είναι

δύσκολη και ίσως παρακινδυνευμένη, γιατί το έργο τους δεν έχει ακόμα δοκιμαστεί στο χρόνο.

Γι’ αυτό, ξαναγράφετε το συγκεκριμένο βιογραφικό σημείωμα, απαλείφοντας κάθε σχόλιο, ώστε

αυτό να εμπεριέχει μόνο τις αναγκαίες για τη ζωή και το έργο του συγγραφέα πληροφορίες και να

είναι, κατά τη γνώμη σας, κατάλληλο για να το δημοσιεύσετε σε σχολικό περιοδικό.

2.α.3. Ερώτηση συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

Τα τέσσερα ακόλουθα αποσπάσματα προέρχονται από βιογραφικά σημειώματα του Μότσαρτ

και αναφέρονται όλα στο έργο του, το καθένα όμως με διαφορετικό τρόπο.

α) Να εντοπίσετε πού υπάρχει και πού δεν υπάρχει σχόλιο και στη συνέχεια να τα

διαβαθμίσετε χρησιμοποιώντας τους αριθμούς της ακόλουθης κλίμακας:

1 = αντικειμενική πληροφόρηση

2 = ήπια επιδοκιμασία

3 = έντονη επιδοκιμασία

4 = απροκάλυπτος θαυμασμός

β) Να προσδιορίσετε τα γλωσσικά μέσα (π.χ. επίθετα, στίξη) με τα οποία εκφράζεται το

σχόλιο, σε όποια αποσπάσματα υπάρχει, και να τα σημειώσετε στο αντίστοιχο κενό

σημείο του πίνακα.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑΔΙΑ-

ΒΑΘΜΙΣΗ

ΤΡΟΠΟΣ

ΕΚΦΡΑΣΗΣ

ΣΧΟΛΙΩΝ

Α

Ο Μότσαρτ, ταξιδεύοντας σε όλες τις

ευρωπαϊκές πόλεις, γνωρίζοντας συνθέτες,

ακούγοντας και μελετώντας τη μουσική των

προγενεστέρων του, συνέθεσε με όλα τα γνωστά

μουσικά μέσα και σε όλα τα μουσικά είδη της

εποχής του.

Β

Το όνομα του Μότσαρτ συνδέθηκε περισσότερο

από κάθε άλλο με την έννοια «παιδί-θαύμα».

Θεωρείται ως η μεγαλύτερη ιδιοφυία στην

ιστορία της μουσικής».

Γ

Η έρευνα έχει επισημάνει όλες τις επιδράσεις στα

έργα αυτού του κοσμοπολίτη της μουσικής, ο

οποίος όμως κατόρθωσε, χωρίς να επινοήσει

νέα μορφολογικά στοιχεία και χωρίς να αγνοήσει

τις καθιερωμένες φόρμες, να δημιουργήσει ένα

εντελώς δικό του ύφος, ένα ύφος τόσο οικείο και

συγχρόνως τόσο αυθεντικό, τόσο αναγνωρίσιμο

αλλά και τόσο προσωπικό.

Δ

Έχουν επισημανθεί όλες οι επιδράσεις στα έργα

του Μότσαρτ, ο οποίος όμως μπόρεσε με την

επιλογή, την απόρριψη, την αφομοίωση και τη

σύνθεση ξένων και ετερογενών στοιχείων να

αναπτύξει μια εντελώς προσωπική γλώσσα.(Τα αποσπάσματα, ελαφρώς διασκευασμένα για τις ανάγκες της άσκησης, έχουν αντληθεί από το οικείο λήμμα του

Παγκόσμιου Βιογραφικού Λεξικού της Εκδοτικής Αθηνών, τόμος 6, Αθήνα 1986, σσ. 261-263.)

2.β. Η δομή και το περιεχόμενο ενός βιογραφικού σημειώματος

2.β.1. Ερώτηση σύντομης απάντησης

Στα Κ.Ν.Λ. της Β΄ Λυκείου να διαβάσετε ένα από τα εξής βιογραφικά σημειώματα: Σολωμού

(σ. 21), Παλαμά (σ. 93), Βιζυηνού (σ. 160), Καρκαβίτσα (σ. 197), Θεοτόκη (σ. 217) και

Καζαντζάκη (σ. 243). Στη συνέχεια να αξιοποιήσετε το πληροφοριακό τους υλικό για να

γράψετε στην αρχή του βιογραφικού σημειώματος που επιλέξατε έναν γενικό χαρακτηρισμό

για το βιογραφούμενο πρόσωπο.

Να λάβετε υπόψη σας ότι ο γενικός χαρακτηρισμός συνήθως περιέχει:

α) πληροφορίες για το είδος ή τα είδη του λόγου (πεζού - ποιητικού) με τα οποία ασχολήθηκε

και στα οποία διακρίθηκε το βιογραφούμενο πρόσωπο,

β) μιαν αποτίμηση ανάλογη της ποιότητας του έργου του, η οποία συνήθως εκφράζεται με

τη χρήση ή την απουσία ανάλογων επιθέτων (κυριότερος, κορυφαίος, σημαντικός κλπ).

2.β.2. Ερωτήσεις συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

2.β.2.1. Ένα τυπικό βιογραφικό σημείωμα αρθρώνεται σε δύο βασικούς σπονδύλους: τη ζωή

και το έργο του προσώπου που βιογραφείται, και κινείται πάνω στον άξονα του χρόνου.

Συνήθως προηγείται ένας γενικός χαρακτηρισμός και στη συνέχεια με χρονολογική σειρά

αναφέρονται τα βασικά στοιχεία της ζωής του βιογραφούμενου (καταγωγή, σπουδές,

βιοπορισμός, θάνατος). Με χρονολογική σειρά παρουσιάζεται επίσης το έργο του και

αποτιμάται η ποιότητά του. Αν το έργο του βιογραφούμενου προσώπου μπορεί να χωρισθεί σε

κατηγορίες, συνήθως αυτές αναφέρονται χωριστά. Τέλος αναφέρονται οι νεότερες εκδόσεις

των έργων του.

Λαμβάνοντας υπόψη σας τις ανωτέρω βοηθητικές διευκρινίσεις

α) να βάλετε στη σωστή σειρά τις παρακάτω προτάσεις, που συνιστούν το βιογραφικό

σημείωμα του γνωστού σας ποιητή Γιώργου Σεφέρη, σημειώνοντας τον κατάλληλο

αριθμό μπροστά από κάθε απόσπασμα και

β) να επιλέξετε τα στοιχεία εκείνα που θεωρείτε κατάλληλα για να γράψετε σε μια

παράγραφο ένα βιογραφικό σημείωμα του ποιητή, στο οποίο να προβάλλεται κυρίως το

ποιητικό του έργο του και να δικαιολογείται η απονομή σ’ αυτόν του βραβείου Νόμπελ

Λογοτεχνίας.

Γιώργος Σεφέρης (1900-1971)

_ Ακολούθησε το διπλωματικό στάδιο και γι’ αυτό πολλά χρόνια της ζωής του έζησε μακριά

από την Αθήνα. Αποχώρησε από τη διπλωματική υπηρεσία με το βαθμό του Πρέσβη.

_ Στα ελληνικά γράμματα εμφανίστηκε το 1931 με την ποιητική συλλογή «Στροφή», της

οποίας τα περισσότερα ποιήματα κινούνται στο κλίμα του συμβολισμού και της καθαρής

ποίησης, όπως και εκείνα της επομένης συλλογής του («Στέρνα», 1932).

_ Δεν υπήρξε όμως μόνο μεγάλος ποιητής αλλά και εξαίρετος δοκι-μιογράφος. Τα δοκίμιά

του «Διάλογος πάνω στην ποίηση» (1932) και «Δοκιμές» (1944) αποτελούν υποδείγματα

γραφής, με κύρια χαρακτηριστικά την απλότητα, τη σαφήνεια και τη γλωσσική καθαρότητα.

_ Ποιητής από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της νεότερης ποίησης στη χώρα μας,

κεντρική μορφή της λογοτεχνικής γενιάς του ’30, ο πρώτος που τιμήθηκε (1963) με βραβείο

Νόμπελ Λογοτεχνίας, και διπλωμάτης.

_ Αξιόλογη είναι και η μεταφραστική του εργασία. Εκτός από τα έργα του Έλιοτ («Η έρημη

χώρα και άλλα ποιήματα του Τ. Σ. Έλιοτ») απέδωσε στη νεοελληνική γλώσσα το «Άσμα

Ασμάτων» (1965), την «Αποκάλυψη» του Ιωάννη (1966) και μετέφρασε ποιήματα σύγχρονων

ευρωπαίων και αμερικανών ποιητών («Αντιγραφές», 1965), καθώς και κείμενα της

αρχαιοελληνικής Γραμματείας.

_ Γεννήθηκε στη Σμύρνη και εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα από το 1914, όπου και

ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές του σπουδές.

_ Η ολοκληρωτική ανανέωση της ποιητικής του γραφής άρχισε με το «Μυθιστόρημα»

(1935) και συνεχίστηκε στις επόμενες ποιητικές του συλλογές, «Τετράδιο Γυμνασμάτων»

(1940), «Ημερολόγιο Καταστρώματος Α΄» (1940), «Ημερολόγιο Καταστρώματος Β΄» (1944),

«Κίχλη» (1947), «... Κύπρον, ου

μ’ εθέσπισεν» (1955) και «Τρία κρυφά ποιήματα» (1966).

_ Σπούδασε Νομικά στο Παρίσι και από εκεί έζησε την καταστροφή της Σμύρνης και του

μικρασιατικού ελληνισμού (1922), γεγονότα που σημάδεψαν τον συναισθηματικό του κόσμο

και αργότερα εκφράστηκαν ποικιλότροπα στην ποίησή του.

_ Μετά το θάνατό του εκδόθηκαν η αλληλογραφία του με το συγγραφέα Γ. Θεοτοκά και τα

ημερολόγιά του με τον τίτλο «Ποιητικό Ημερολόγιο» και «Μέρες».

_ Και στις δύο πρώτες όμως ποιητικές του συλλογές υπάρχουν και ποιήματα που δείχνουν

τη διαφοροποίηση και την απελευθέρωση της ποιητικής του γραφής από τα παραδοσιακά

μέτρα.

_ Η ποίησή του, που διακρίνεται για τη λιτότητα των εκφραστικών της μέσων και τον ήρεμο

και χαμηλό της τόνο, αποτυπώνει τις αγωνίες του ποιητή για την τραγική μοίρα της φυλής μας.

_ Πέθανε στην Αθήνα κατά τη διάρκεια της δικτατορίας και κηδεύτηκε με τιμές εθνικού

ποιητή. (Τα αποσπάσματα, διασκευασμένα, προέρχονται από το βιογραφικό σημείωμα του ποιητή στα Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου,

σσ. 225-226.)

2.β.2.2. Αναζητώντας στοιχεία για τον λογοτέχνη Τέλλο Άγρα με σκοπό να γράψετε ένα

βιογραφικό του σημείωμα και να το δημοσιεύσετε σε ένα φιλολογικό περιοδικό,

συγκεντρώνετε εν είδει σημειώσεων τις ακόλουθες πληροφορίες. Να αξιοποιήσετε τις

πληροφορίες αυτές, για να συνθέσετε αυτό το βιογραφικό σημείωμα ακολουθώντας το τυπικό

διάγραμμα (άξονας χρόνου, ζωή, έργο).

Τέλλος Άγρας (1899-1944)1) Σημαντική η θέση του κριτικού του έργου με δημοσιεύσεις μελετών, δοκιμίων αναλύσεων

κειμένων, άρθρων στη μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια κ. ά.

2) Σπουδές στη Νομική Αθηνών

3) Γέννηση Καλαμπάκα 1899, ηπειρώτικη καταγωγή από τον πατέρα του

4) Πολύπλευρη πνευματική δραστηριότητα. Ενασχόληση με την ποίηση και την κριτική,

συνεργασία με τα φιλολογικά περιοδικά της εποχής

5) Χαρακτηριστικά της ποίησής του: η ευγένεια και ένας αδιόρατος τόνος μελαγχολίας. Η

περιγραφή των προσωπικών εντυπώσεων και η παρουσίαση της ζωής της Αθήνας του

μεσοπολέμου, με παράλληλη απουσία των ιστορικών και κοινωνικών γεγονότων της

εποχής. Κύριο μέλημά του, η αρχιτεκτονική του στίχου

6) Πραγματικό του όνομα Ευάγγελος Ιωάννου. Επιλογή του ονόματος του Μακεδονομάχου

Τέλλου Άγρα, ως φιλολογικού ψευδωνύμου

7) 1940: Α΄ κρατικό βραβείο ποίησης

8) 1965: έκδοση του ποιητικού του έργου «Τριαντάφυλλα μιανής μέρας». Περιέχει τις

συλλογές «Τα βουκολικά και τα εγκώμια» και τις «Καθημερινές», ποιητικές εκδόσεις του

ίδιου το 1934 και 1940 αντιστοίχως

9) 1944: Τραυματισμός από αδέσποτη σφαίρα την ημέρα της αποχώρησης των Γερμανών από

την Αθήνα. Θάνατος από σηψαιμία, λόγω κακής περίθαλψης.

10) 1981: συγκέντρωση και έκδοση σε τόμους του κριτικού του έργου με τίτλο Κριτικά Α ΄ και

Β΄

11) Υπάλληλος του Υπουργείου Εργασίας και από το 1927 της Εθνικής Βιβλιο-θήκης

12) Με τον Τέλλο Άγρα κλείνει ο κύκλος της ελληνικής παραδοσιακής ποίησης.(Από το οικείο λήμμα του Παγκόσμιου Βιογραφικού Λεξικού της Εκδοτικής Αθηνών, ό.π.)

2.β.3. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

2.β.3.1. Τα δεδομένα της στήλης Α είναι αποσπάσματα από βιογραφικά σημειώματα διαφόρων

συγγραφέων και αναφέρονται σε σημαντικά γεγονότα της ζωής τους. Να τα αντιστοιχίσετε με

εκείνα της στήλης Β, στα οποία αναφέρονται πλευρές του έργου τους που βρίσκονται σε άμεση

συνάφεια με τη ζωή τους (τρία στοιχεία της στήλης Β περισσεύουν).

Α. ΖΩΗ Β. ΕΡΓΟ

1. Ο Διονύσιος

Σολωμός μελέτησε

τον νεοελλη-νικό

ποιητικό λόγο στα

έργα της κρητικής

λο-γοτεχνίας και στα

δη-μοτικά μας

τραγούδια.

2. Ο Καβάφης δεν

παρακο-λούθησε

πανεπιστημια-κές

σπουδές, αλλά από-

κτησε βαθύτατη μόρ-

φωση κυρίως από τις

προσωπικές του

ιστορι-κές μελέτες.

3. Ο Κ. Θεοτόκης στο

διά-στημα της

διετούς πα-ραμονής

του στη Γερ-μανία,

ασπάστηκε τις

σοσιαλιστικές

θεωρίες.

4. Ο Καμπανέλης από

τις αρχές του 1943

ως το Μάη του 1945

ήταν κρα-τούμενος

των Γερμα-νών σε

στρατόπεδο συ-

γκέντρωσης.

α. Το έργο του ανανέωσε την ηθογραφική μας

πεζογραφία και διακρίνεται για τους

κοινωνικούς του προβληματισμούς

β. Το πεζογράφημά του Μαουτχάουζεν είναι ένα

χρονικό που αποτυπώνει ανάγλυφα τον

αυταρχισμό του ναζιστικού καθεστώτος.

γ. Στο πεζό έργο του «Διάλογος» υποστηρίζει με

πολλή θέρμη την δημοτική γλώσσα

δ. Στο κορυφαίο έργο του «Ελεύθεροι

Πολιορκημένοι» ο ποιητής, ξεκινώντας από το

ιστορικό γεγονός της πολιορκίας του

Μεσολογγίου, ανάγεται στον αγώνα του

ανθρώπου για την πνευματική του ελευθερία.

ε. Ιδιαίτερο ρόλο στην ποίησή του παίζει η

ιστορία, κυρίως των ελληνιστικών χρόνων,

αλλά τα ιστορικά συμβάντα μεταπλάθονται

ελεύθερα από την ποιητική του φαντασία, για

να φωτιστεί ο ιδιαίτερος χαρακτήρας τους ή

να αποκαλυφθούν αναλογίες προς τη

σύγχρονη ζωή.

στ. Αντλεί τα θέματα των διηγημάτων του από τις

παιδικές του αναμνήσεις και την οικογενειακή

του ζωή.

ζ. Η γλώσσα του ιδιότυπη, είναι βασικά η

γλώσσα της ελληνικής παροικίας της

Αλεξάνδρειας: δημοτική με τύπους λόγιους

και κωνσταντινουπολίτικους.

Αντιστοίχιση .................................................................................................

2.β.3.2. Στην άσκηση που ακολουθεί παρέχονται πληροφορίες για τη ζωή Ελλήνων λογοτεχνών καθώς και στοιχεία για το έργο τους. Από αυτά να επιλέξετε κάθε φορά τις αναφορές εκείνες στο έργο που σχετίζονται με τη συγκεκριμένη περίοδο της ζωής του κάθε λογοτέχνη, σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο.

Α) Ο Δ. Σολωμός από το 1828 ζει στην Κέρκυρα μακριά από τις πολιτικές και κομματικές διαμάχες των συμπατριωτών του βυθίζεται στις μελέτες του και επεξεργάζεται τα έργα του με έντονη διάθεση αυτοκριτικής.

α) Τα περισσότερα συνθετικά του έργα έμειναν ημιτελή και αποσπασματικά.β) Υποστηρίζει τη δημοτική γλώσσα στο έργο του «Διάλογος».γ) Γράφει τον «Ύμνο εις την Ελευθερία».δ) Τον συγκινούν ρομαντικά θέματα.

Β) Ο Ε. Ροϊδης έζησε ένα μέρος της παιδικής του ηλικίας στη Γένουα και αργότερα σπούδασε στη Γερμανία Νομικά και Φιλοσοφία.

α) Το έργο του «Πάπισσα Ιωάννα» αποτελεί σταθμό στην ιστορία της λογο-τεχνίας μας.β) Οι υποθέσεις πολλών διηγημάτων του διαδραματίζονται στη Σύρο.γ) Μετέφρασε ξένους συγγραφείς, γιατί θεωρούσε προϋπόθεση για την καλλιέργεια των

συγχρόνων του την προσέγγιση με τον ευρωπαϊκό πολιτισμό.δ) Αν και ένθερμος υποστηρικτής της δημοτικής έγραφε σε γλώσσα καθαρεύουσα.

Γ) Ο Α. Κάλβος το 1821 φυλακίζεται στη Φλωρεντία ως καρμπονάρος και το 1826 βρίσκεται υπό επιτήρηση στη Γαλλία, γιατί έτρεφε αισθήματα ένθερμου φιλελευθερισμού.

α) Οι εικόνες και οι παρομοιώσεις του έχουν ένα αρχαϊκό κάλλος.β) Θεωρείται πρωτοπόρος της λυρικής έκφρασης.γ) Οι υψηλές ιδέες του εκφράζονται με ξεχωριστή ιδιοτυπία τόσο στη γλώσσα όσο και στη

δομή και στη στιχουργία των ποιημάτων του.δ) Κεντρική ιδέα στην ποίησή του είναι η αρετή που παρακινεί τον άνθρωπο για το κοινό

καλό. Η αρετή είναι ο πόθος για ελευθερία και δικαιοσύνη.

Δ) Ο Μ. Αναγνωστάκης φυλακίστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο την περίοδο του εμφυλίου και αργότερα ανέπτυξε αντιδικτατορική δράση.

α) Ασχολήθηκε επίσης με την κριτική της λογοτεχνίας.β) Είναι από τους αντιπροσωπευτικούς ποιητές της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς.γ) Το έργο του τονίζει την ηθική στάση του ανθρώπου απέναντι στα δημόσια πράγματα.δ) Η πρώτη συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του εκδόθηκε το 1971 με τίτλο «Τα

Ποιήματα».Ε) Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του ο Ψυχάρης έζησε στο Παρίσι, όπου δίδαξε νεοελληνική γλώσσα και φιλολογία ως καθηγητής στο πανεπιστήμιο.

α) Πολλά δημοσιεύματά του γύρω από διάφορα θέματα της πνευματικής ζωής του τόπου έχουν καταχωριστεί στην πεντάτομη σειρά Ρόδα και Μήλα.

β) Το έργο του «Το Ταξίδι μου» είναι κράμα λογοτεχνίας και γλωσσολογίας.γ) Γράφει πάντα στη δημοτική.δ) «Το Ταξίδι μου» αποτελεί σταθμό στην πνευματική ζωή του τόπου.

ΣΤ) Ο Κ. Θεοτόκης σπούδασε φιλολογία μαθηματικά και φιλοσοφία. Γνώριζε Αρχαία Ελληνικά, Λατινικά, Γαλλικά, Ιταλικά, Γερμανικά, Αγγλικά και Σανσκρι-τικά. Είχε τη δυνατότητα να μελετά όλες τις λογοτεχνίες από το πρωτότυπο.

α) Από νεαρή ηλικία άρχισε να δημοσιεύει διηγήματα στα περιοδικά της εποχής.β) Έχει μεταφράσει το «Περί φύσεως» του Λουκρήτιου, τα «Γεωργικά» του Βιργίλιου, τη

«Λυσιστράτη» του Αριστοφάνη κ.ά.γ) Τα διηγήματά του έχουν εκδοθεί με τον τίτλο «Κορφιάτικες Ιστορίες».δ) Το έργο του ανανεώνει την ηθογραφική πεζογραφία.

Ζ) Ο Γ. Βιζυηνός πέρασε πολύ δύσκολα παιδικά χρόνια στην πατρίδα του, τη Βιζύη της Θράκης, και κατόρθωσε να σπουδάσει χάρη στη βοήθεια πλουσίων ευεργετών της εποχής.

α) Ονομάστηκε «πατέρας του διηγήματος». β) Έγραψε σε καθαρεύουσα, στους διαλόγους του όμως χρησιμοποιεί ζω-ντανή λαϊκή

γλώσσα.γ) Αντλεί τα θέματά του από τις αναμνήσεις του, την παιδική ζωή, το περιβάλλον του

χωριού του.δ) Παρουσιάζει τους χαρακτήρες των ηρώων του ολοκληρωμένους και σε βάθος

ψυχογραφημένους.

Η) Ο Γ. Ιωάννου εργάστηκε ως φιλόλογος στη Μέση Εκπαίδευση. α) Χαρακτηριστικό των πεζογραφημάτων του είναι ο εξομολογητικός τόνος.β) Τα βιώματά του είναι τα βάσανα και οι λαχτάρες μιας ολόκληρης ομάδας ανθρώπων.γ) Εκδίδει συλλογή των δημοτικών μας τραγουδιών και των παραμυθιών του ελληνικού

λαού.δ) Εξίσου αξιόλογα θεωρούνται και τα ποιήματά του.

(Οι πληροφορίες προέρχονται από τα οικεία λήμματα του Παγκόσμιου Βιογραφικού Λεξικού της Εκδοτικής Αθηνών, ό.π..)

2.β.3.3. Συνήθως τα προσωπικά βιώματα των λογοτεχνών αποτελούν πηγή έμπνευσης για ορισμένα έργα τους και καμιά φορά αποτυπώνονται στους τίτλους των έργων τους. Να εντοπίσετε αυτή τη συνάφεια, αντιστοιχίζοντας τα δεδομένα της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β και υπογραμμίζοντας τις λέξεις ή τις φράσεις που σας οδηγούν στην επιλογή σας.

Α Β

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΩΝ ΤΙΤΛΟΙ ΕΡΓΩΝ

Α) Το 1896 ο Λορέντζος Μαβίλης έλαβε μέρος στον απελευθερωτικό αγώνα της Κρήτης ως εθελοντής. Το 1897 συγκρότησε με έξοδά του αντάρτικο σώμα και πολέμησε στην Ήπειρο, όπου και τραυματίστηκε. Το 1910 εκλέχτηκε βουλευτής.

Β) Ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης ανάλωσε υγεία, δράση και χρήμα σε δύο ιδανικά: την πατρίδα και το έθνος. Ζούσε το αγωνιστικό πνεύμα του Εικοσιένα και εργαζόταν για τη διάδοσή του, την επιβολή του και την ολοκλήρωσή του. Αγωνιζόταν για τη συνέχιση της δημοτικής μας παράδοσης και την επικράτηση των αξιών της εθνεγερσίας.

Γ) Τον Άγγελο Σικελιανό και τη γυναίκα του Εύα Πάλμερ ενώνουν κοινά ενδιαφέροντα, ιδίως η φυσιολατρία, η πίστη στη λυτρωτική δύναμη της

α) -«Η πορτοκαλένια»-«Η Μαρίνα των Βράχων»-«Άσμα Ηρωικό και

Πένθιμο για το Χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας»

β) -«Ο Πόνος των Ανθρώπων και των Πραγμάτων»-«Νηπενθή»-«Ελεγεία και Σάτιρες»-«Οι Σκιές»

γ) -«Πατρίδα» -«Εις την Πατρίδα» -«Νίκη»

τέχνης και η γνώση της μυθικής παράδοσης. Ζουν κατά καιρούς σε διάφορα ελληνικά μέρη, όπως στη Λευκάδα, στη Συκιά της Κορινθίας, στη Σαλαμίνα, στην Κηφισιά, στους Δελφούς.

Δ).Ο Κώστας Βάρναλης σπούδασε κλασική φιλολογία στην Αθήνα και το 1919 πήγε στο Παρίσι για με-τεκπαίδευση στη Νεοελληνική Φιλολογία και Αισθητική. Εκεί μέσα στις ιδεολογικές και κοινωνικές ζυμώσεις του τέλους του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου, άκουσε διάφορες κοινωνικές θεωρίες και μυήθηκε στον μαρξισμό.

Ε) Ήταν ένα παιδί δειλό, φοβισμένο, ασθενικό ο Κ. Καρυωτάκης. Τα ταξίδια του τον άφηναν ανικανο-ποίητο. Είχε πολλές φορές αποφασίσει να δραπετεύσει από την κατάθλιψη που του δημιουργούσε η δουλειά του... Στην άσχημη ψυχολογική αυτή κατάσταση, ήρθε να προστεθεί η μετάθεσή του Πρέβεζα.

δ) -«Αθανάσιος Διάκος»-«Ο κλέφτης»-«Κυρά Φροσύνη»

ε) -«Ερωτικός Λόγος»-«Στροφή»-«Ημερολόγιο

Καταστρώματος Α»

στ) -«Το Πρωτοβρόχι»-«Ραψωδίες του Ιονίου»-«Δελφικός Λόγος»

ζ) -«Οι Δικτάτορες»-«Σκλάβοι

Πολιορκημένοι»-«Η Αληθινή Απολογία

του Σωκράτη»

Αντιστοίχιση .................................................................................................(Τα αποσπάσματα των ανωτέρω βιογραφικών σημειωμάτων, διασκευασμένα, προέρχονται από το Παγκόσμιο

Βιογραφικό Λεξικό της Εκδοτικής Αθηνών, τ. 5, Αθήνα 1986, σ. 348, τ. 2 σ. 140-141, τ. 9Α σ. 253-254, τ.2 σ. 192

και τ. 4 σ. 326-327 αντιστοίχως.)

2.γ. Το διάγραμμα ενός βιογραφικού σημειώματος

2.γ.1. Ερώτηση σύντομης απάντησης

α) Αφού διαβάσετε προσεκτικά το βιογραφικό σημείωμα του Κ. Χατζό-πουλου που

βρίσκεται στη σελίδα 228 των Κ. Ν. Λ. της Β΄ Λυκείου να εκπονήσετε το διάγραμμά

του, συμπληρώνοντας τον παρακάτω πίνακα με τα ειδικότερα θέματα που θίγονται σε

κάθε παράγραφο του κειμένου.

β) Χρησιμοποιώντας τις ειδικότερες σημειώσεις που κρατήσατε κατά παράγραφο, να

αποδώσετε τα βασικά σημεία του περιεχομένου του σε μια παράγραφο δέκα στίχων το

πολύ.

ΝΟΗΜΑΤΙΚΑ

ΚΕΝΤΡΑ ΤΩΝ

ΠΑΡΑΓΡΑΦΩΝ

ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΕΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

ΚΑΤΑ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟ

1 ΖΩΗ

2 ΕΡΓΟ

3 ΤΙΤΛΟΙ ΕΡΓΩΝ

2.δ. Σύγκριση δύο βιογραφικών σημειωμάτων

2.δ.1. Ερώτηση ελεύθερης ανάπτυξης

Επειδή μία από τις αγαπημένες σας ασχολίες είναι η μελέτη της ιστορίας της μουσικής ροκ,

αναλαμβάνετε κατά καιρούς να ετοιμάσετε διάφορα κείμενα για συναφείς περιστάσεις. Έτσι,

μεταξύ άλλων, χρειάζεστε

α) ένα βιογραφικό σημείωμα του Έλβις Πρίσλεϊ το οποίο θα δίνει έμφαση στη σημασία του

καλλιτέχνη για την εξέλιξη της μουσικής και θα ακουστεί σε μουσική εκπομπή στο

ραδιόφωνο και

β) ένα βιογραφικό σημείωμα όπου ο ίδιος τραγουδιστής θα προβάλλεται ως είδωλο και που

θα δημοσιευθεί σε νεανικό περιοδικό.

Να συνθέσετε τα δύο βιογραφικά, με τη δική σας διατύπωση και το δικό σας ύφος,

χρησιμοποιώντας τα κάθε φορά κατάλληλα στοιχεία από αυτά που δίνονται στη συνέχεια ή και

από αυτά που έχετε στη διάθεσή σας.

Έλβις Πρίσλεϊ (1935-1977). Μεγάλωσε στο Μέμφις, όπου έψελνε εκκλησιαστική μουσική και

άκουγε στο ραδιόφωνο μαύρους μουσικούς να παίζουν μπλουζ.

Τον Ιούλιο του 1954 έγραψε το πρώτο από τα 15 τραγούδια του για τον Σαμ Φίλιπς, έναν

παραγωγό τραγουδιών «ρυθμ εντ μπλουζ» που έψαχνε έναν λευκό να τραγουδά σαν μαύρος.

Οι πέντε δίσκοι 45 στροφών που εξέδωσε στη συνέχεια είχαν μεγάλη επιτυχία και ο Έλβις

υπέγραψε το πρώτο του συμβόλαιο με την εταιρεία Ερ-Σε-Α, για 35.000 δολάρια.

Οι ζωντανές εμφανίσεις του αποδείχθηκαν ακόμη πιο δημοφιλείς. Το χαρισματικό προσωπικό

στυλ του, οι αισθησιακές κινήσεις του, το ελαφρά ειρωνικό χαμόγελό του, σε συνδυασμό με

μια αίσθηση του ανθρώπου που εύκολα πληγώνεται, ενθουσίαζε τους νεαρούς θαυμαστές,

ιδιαίτερα τις κοπέλες, και τους οδηγούσε σε υστερικές εκδηλώσεις.

Το 1956 ο Πρίσλεϊ εξέδωσε το «Heartbrek Hotel», τον πρώτο από τους 45 δίσκους που ο

καθένας πούλησε πάνω από ένα εκατομμύριο αντίτυπα.

Το 1958 απολύθηκε από τον στρατό και συνέχισε την καριέρα του μετατρέποντας την εικόνα

του από εκείνη του επαναστάτη της καθαρής ροκ στην προσωποποίηση της κοινωνικής

ανόδου και του αμερικάνικου ονείρου.

Το 1968 επέστρεψε στην τηλεόραση και έκανε μία τουρνέ συνοδευόμενος από χορωδία

θρησκευτικών τραγουδιών.

Το κοινό του Πρίσλεϋ εξακολουθούσε να επεκτείνεται σ’ εκείνους που άκουγαν ελαφρά, λαϊκή

και παραδοσιακή μουσική και η βιομηχανία εμπορευματο-ποίησης του καλλιτέχνη έζησε πολύ

μετά από τον ίδιο.

Στο μεταξύ ο Πρίσλεϋ άρχισε να υποφέρει από την προσωπική του παρακμή και να

αναμετράται με την ηλικία, το πάχος, το αλκοόλ, τα ναρκωτικά.

Η έκταση της κρίσης του δεν έγινε γνωστή παρά μόνο μετά από τον ξαφνικό θάνατό του στην

έπαυλη που είχε αγοράσει στο Μέμφις.

Εκατοντάδες χιλιάδες θαυμαστών τον θρήνησαν έξω από την πόρτα του σπιτιού του, που έγινε

τόπος προσκυνήματος.

8 εκατομμύρια δίσκοι πουλήθηκαν στις πέντε πρώτες ημέρες μετά τον θάνατό του και

προστέθηκαν στα 500 εκατομμύρια που είχαν πουληθεί μέχρι τότε.

Εκατοντάδες τραγουδιστές προσπάθησαν να τον μιμηθούν σε διάφορες εμφανίσεις. Η

σφραγίδα του στη μουσική παραμένει ανεξίτηλη.(Οι ανωτέρω πληροφορίες προέρχονται από το οικείο λήμμα της εγκυκλοπαίδειας «Brittanica», Cd Rom.)

2.δ.2. Ερώτηση σύντομης απάντησης

2.δ.2.1. Με την υπόθεση ότι μετέχετε στη σύνταξη μιας εγκυκλοπαίδειας για μαθητές

Δημοτικού, αναλαμβάνετε να μετασχηματίσετε το ακόλουθο απόσπασμα από βιογραφικό

σημείωμα του Αντώνη Σαμαράκη, ώστε να παρέχει τις ίδιες πληροφορίες, αλλά σε ύφος

κατάλληλο και κατανοητό από τους μικρούς αναγνώστες της εγκυκλοπαίδειας.

Πολλές φορές στο έργο του Σαμαράκη η αντίδραση του εξεγερμένου ατόμου απέναντι στον

παραλογισμό της απρόσωπης εξουσίας ή απέναντι στην απάνθρωπη χρήση των τεχνολογικών

επιτευγμάτων, δεν περιορίζεται σε μια απλή στάση διαμαρτυρίας, αλλά φθάνει ως τη συνειδητή

πράξη θυσίας, έστω και αν το αποτέλεσμά της είναι αμφίβολο αν θα δώσει τους καρπούς που

οραματίζεται το συγκεκριμένο άτομο. Σημασία έχει η πράξη αντίστασης στη δύναμη που θέλει να

καθυποτάξει την ανθρώπινη ελευθερία και που μοιάζει ανίκητη. Οι άνθρωποι που αναλαμβάνουν

έναν τέτοιο αγώνα σκιαγραφούνται από το συγγραφέα ως ανώνυμοι, καθημερινοί, ασήμαντοι,

όμως ιδιαίτερα ευαίσθητοι και μοναχικοί. Η αφύπνισή τους συντελεί στο να αποκοπούν από τη

συμβατική τάξη των πραγμάτων που υπάρχει γύρω τους και που επιβουλεύεται και τη δική τους

διαθεσιμότητα ή τη δική τους ελευθερία. Η ανωνυμία ή η γκρίζα εμφάνισή τους, από την άλλη

πλευρά, βοηθεί στο να λειτουργούν ως σύμβολα και να μην εξαρτώνται σε σημαντικό βαθμό από

τυπικά χαρακτηριστικά και ιδιομορφίες. Είναι, εξάλλου, εμφανές το ενδιαφέρον του για την

προσέλκυση του αναγνώστη μέσω της υποβολής, καθώς προβάλλει την κρίσιμη ή την αγχώδη

συναισθηματική κατάσταση με τη χρησιμοποίηση σύντομων και κοφτών φράσεων, εξαιρετικά

μικρών περιόδων, αποσιωπητικών ή και ελλειπτικών πολλές φορές απαντήσεων (ο ίδιος μιλάει

για «κινηματογραφική» τεχνική).(Από το οικείο λήμμα του Παγκόσμιου Βιογραφικού Λεξικού τόμος 9 Α, της Εκδοτικής Αθηνών, Αθήνα 1986. σσ.

170-171)

2.δ.3. Ερώτηση συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

Αφού διαβάσετε τα δύο ακόλουθα βιογραφικά σημειώματα του Μανόλη Αναγνωστάκη, να

απαντήσετε στις ερωτήσεις που δίνονται μετά από αυτά.

Α. Μανόλης Αναγνωστάκης

Γεννήθηκε το 1925 στη Θεσσαλονίκη και σπούδασε ιατρική. Είναι από τους πιο

αντιπροσωπευτικούς ποιητές της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς. Η ποίησή του απηχεί τις

κοινωνικές και πολιτικές συγκρούσεις που ακολούθησαν μετά την κατοχή. Το πρόβλημα της

ηθικής στάσης σε μια εποχή ταραγμένη από τα πάθη και την ιδεολογική σύγχυση είναι βασικό

στοιχείο της ποίησής του· επίσης ένα αίσθημα απαισιοδοξίας ως αποτέλεσμα πικρής

εμπειρίας. Ασχολήθηκε επίσης με την κριτική της λογοτεχνίας και έβγαζε το περιοδικό Κριτική

(1959-1961). Έχει εκδώσει τις ποιητικές συλλογές: Εποχές 1,2,3 (1945-1954), Η Συνέχεια 1,

2, 3 (1954-1962), Ο Στόχος (1970). Συγκεντρωτι-κή έκδοση των ποιημάτων του με τίτλο Τα

Ποιήματα (1971).(Από το σχολικό εγχειρίδιο των Κ.Ν.Λ. της Β΄ Λυκείου, σ. 298)

Β. Αναγνωστάκης Μανόλης (Θεσσαλονίκη, 1925). Ποιητής και δοκιμιογράφος, με πολιτική

δράση στο χώρο της ανανεωτικής αριστεράς. Σπούδασε στην Ιατρική Σχολή του

Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και αργότερα μετεκπαιδεύτηκε στη Βιέννη. Ως σπουδαστής

διετέλεσε αρχισυντάκτης του φοιτητικού περιοδικού «Ξεκίνημα» (1944). Πήρε μέρος στην

αντίσταση και μερικά χρόνια αργότερα, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, καταδικάστηκε από το

στρατοδικείο σε θάνατο για παράνομη πολιτική δράση.

Ο Αναγνωστάκης εμφανίστηκε νεαρός στα γράμματα με την ποιητική συλλογή «Εποχές»

(1945). Το 1948, ενώ ο ίδιος ήταν προφυλακισμένος εκδόθηκε η δεύτερη ποιητική συλλογή

του «Εποχές 2» και το 1951, αμέσως μετά την αποφυλάκισή του, οι «Εποχές 3».

Ακολούθησαν η «Συνέχεια» (1954), «Τα Ποιήματα 1941-1956» (1956) -μια συγκεντρωτική

έκδοση των ως τότε συλλογών του, όπου συμπεριλαμβάνεται και η «Συνέχεια 2»- και η

«Συνέχεια 3» (1962). Η επόμενη ποιητική του παρουσία έγινε ύστερα από αρκετά χρόνια στο

συλλογικό τόμο «Δεκαοχτώ κείμενα» (1970), όπου παρουσιάστηκαν ποιήματά του με το

γενικό τίτλο «Ο Στόχος», γραμμένα στα πρώτα χρόνια της απριλιανής δικτατορίας.

Στις πρώτες ποιητικές συλλογές του είναι έκδηλη η πεποίθησή του ότι η ανθρώπινη ζωή

και τα πεπρωμένα της σφραγίζονται ανεξίτηλα από τα ιστορικά γεγονότα που την

πλαισιώνουν, ενώ παράλληλα, είναι έντονη η αίσθηση του θανάτου με την προσωπική

δοκιμασία που είχε ο ποιητής ως μελλοθάνατος. Οι ποιητές που επηρέασαν τον Αναγνωστάκη

και συνέτειναν στη διαμόρφωση ενός ευαίσθητου και υποβλητικού τόνου στην ποίησή του,

είναι οι Γάλλοι επίγονοι του συμβολισμού. Προοδευτικά δίνεται στο έργο του όλο και

περισσότερη βαρύτητα στην ηθική στάση του ανθρώπου απέναντι στα δημόσια πράγματα. Το

ύφος του είναι δραματικό, χωρίς ποτέ να γίνεται ρητορικό, ενώ ορισμένες φορές η σκωπτική

του διάθεση σατιρίζει την κατάπτωση των κοινωνικών και πολιτικών ηθών. Θεματικά η

ποίησή του αντλεί από τα προσωπικά του βιώματα και τις εμπειρίες του, στο βαθμό όμως που

ο αντικατοπτρισμός τους στο έργο τέχνης να έχει μια συλλογικότερη σημασία.

Από το 1959 ως το 1961 ο Αναγνωστάκης ήταν εκδότης του δίμηνου περιοδικού

«Κριτική», με το οποίο φιλοδόξησε να φέρει σε επαφή το ελληνικό αναγνωστικό κοινό με τα

σύγχρονα ρεύματα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας και αισθητικής. Συνεργασίες του υπάρχουν

στην εφημερίδα «Αυγή» και σε διάφορα περιοδικά. Ο Αναγνωστάκης εξέδωσε ακόμα: τη

συγκεντρωτική έκδοση «Ποιήματα 1941-1971» (1971), με έντεκα ως τώρα ανατυπώσεις, δύο

τόμους «Υπέρ και Κατά» (1965), «Αντιδογματικά» (1978) με συλλογές μελετημάτων, άρθρων

και βιβλιοκριτικών του και «Το Περιθώριο ‘68-69» (1979), ένα λιγοσέλιδο τόμο με

αυτοβιογραφικά σχόλια που σχετίζονται με ευρύτερα προβλήματα της νεοελληνικής

κοινωνίας.(Από το οικείο λήμμα του Παγκόσμιου Βιογραφικού Λεξικού τόμος 1 της Εκδοτικής Αθηνών, Αθήνα 1986, σ. 236)

1. Να προσδιορίσετε τα θέματα που είναι κοινά, έστω και σε διαφορετική έκταση, και στα δύο

βιογραφικά σημειώματα. Πιστεύετε ότι τα θέματα αυτά είναι οι αναγκαίες - σταθερές

πληροφορίες που πρέπει να περιέχει ένα βιογραφικό σημείωμα, όσο συνοπτικό κι αν είναι;

Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

2. Να προσδιορίσετε τα θέματα τα οποία δεν θίγονται στο συνοπτικό βιογραφικό σημείωμα

του Αναγνωστάκη και να υποθέσετε τους λόγους της απουσίας αυτής. Για την απάντησή

σας να λάβετε υπόψη τους σκοπούς του συντάκτη του βιογραφικού, τους αποδέκτες και

γενικότερα την περίσταση επικοινωνίας για την οποία συντάχθηκε το συνοπτικό

βιογραφικό.

3. Στα δύο βιογραφικά σημειώματα του Αναγνωστάκη να προσέξετε την αρχή και το τέλος

τους και στη συνέχεια να ελέγξετε το περιεχόμενο των ακόλουθων προτάσεων,

σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο.

ΣΩΣΤΟ ΛΑΘΟΣ

α) Και τα δύο βιογραφικά σημειώματα περιέχουν

στην αρχή ένα γενικό χαρακτηρισμό. β) Και οι δύο γενικοί χαρακτηρισμοί αναφέρονται

σε όλους τους τομείς που καλύπτει το έργο του. γ) Οι γενικοί χαρακτηρισμοί εκφράζουν την ίδια

αξιολόγηση για το έργο του. δ) Και τα δύο βιογραφικά σημειώματα κλείνουν με

αναφορά στους τίτλους των έργων του. ε) Και τα δύο βιογραφικά σημειώματα στην τελευ-

ταία παράγραφό τους αναφέρονται στο δοκιμια-

κό και ποιητικό έργο του Αναγνωστάκη.

4. Να εκπονήσετε τα διαγράμματα δομής των δύο βιογραφικών και να τα συγκρίνετε ως προς

τις ομοιότητες και τις διαφορές τους. Πιστεύετε ότι αυτά ανταποκρίνονται στο τυπικό

διάγραμμα ενός βιογραφικού σημειώματος; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

2.ε. Λεξιλόγιο βιογραφικού σημειώματος

2.ε.1. Ερώτηση ελεύθερης ανάπτυξης

Στο ακόλουθο απόσπασμα μιλά ο Αλκιβιάδης στην εκκλησία του Δήμου. Αφού το διαβάσετε,

να αξιοποιήσετε το πληροφοριακό του υλικό, για να συντάξετε το τμήμα εκείνο του

βιογραφικού σημειώματος του Αλκιβιάδη, το οποίο αναφέρεται στα ιδιαίτερα γνωρίσματα του

χαρακτήρα του και στην εν γένει δράση του, ιδιωτική και δημόσια. Στο κείμενό σας, το οποίο

δεν πρέπει να υπερβαίνει τη μία παράγραφο, να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις:

κομπορρημοσύνη. ναρκισσισμός υπεροψία / έπαρση,

ματαιοδοξία πολυπραγμοσύνη

Θουκυδίδη, βιβλίο ΣΤ΄, 15-16

Μου ταιριάζει, Αθηναίοι, να είμαι αρχηγός περισσότερο παρά σε άλλους, (γιατί είναι ανάγκη

ν’ αρχίσω από τούτο, αφού με πρόσβαλε ο Νικίας) και νομίζω συγχρόνως πως είμαι άξιος να το

κάνω. Για κείνα που έχει ξεσηκωθεί τόση κατακραυγή ενάντιά μου, αυτά ακριβώς μας δοξάζουν,

τους προγόνους μου και μένα, και είναι χρήσιμα και για την πατρίδα μου. Γιατί οι Έλληνες

θεώρησαν τη δύναμη της πολιτείας μας μεγαλύτερη απ’ ό,τι είναι, κρίνοντας από τη λαμπρότητα

της επίδειξής μου στους ιερούς αγώνες της Ολυμπίας, ενώ πρωτύτερα νόμιζαν πως είχε πέσει

πολύ χαμηλά χτυπημένη από τον πόλεμο. Εγώ όμως κατέβηκα με εφτά άρματα, πράγμα που δεν

είχε ποτέ άλλοτε κάνει ένας απλός πολίτης, και ήρθα πρώτος και δεύτερος και τέταρτος, και είχα

ετοιμαστεί σ’ όλα τα άλλα με μεγαλοπρέπεια αντάξια της νίκης μου. Κατά τη συνήθεια που

επικρατεί, τέτοια πράγματα φέρνουν τιμές στην πολιτεία, κι από τέτοιες πράξεις βγαίνει το

συμπέρασμα πως υπάρχει δύναμη. Κι όσα άλλα κάνω μέσα στην πολιτεία και δοξάζομαι,

ξοδεύοντας για δραματικές παραστάσεις και άλλα, είναι φυσικό να προκαλούν το φθόνο των

εντοπίων, απέναντι στους ξένους όμως φανερώνεται και μ’ αυτά η δύναμή μας. Και δεν είναι

άχρηστη αυτή η τρέλα, όταν, πληρώνοντας κανείς τα δημόσια έξοδα από την τσέπη του, ωφελεί

όχι μόνο τον εαυτό του, αλλά και την πολιτεία. Κι ούτε είναι άδικο κάποιος που έχει μεγαλόπνοες

ιδέες για τον εαυτό του να μη θέλει να θεωρείται ίσος με τους άλλους, αφού κι όποιος δυστυχεί

δεν βρίσκει κανέναν άλλο να εξομοιωθεί στις συμφορές του μ’ αυτόν.

2.ε.2. Ερώτηση συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

Να χαρακτηρίσετε το ύφος στα ακόλουθα αποσπάσματα των βιογραφικών σημειωμάτων,

βάζοντας σε κύκλο το αντίστοιχο γράμμα. Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας:

Α) Κωνσταντίνος Καβάφης (1863 -1933). Ποιητής με παγκόσμια ακτινοβολία, μία από τις

σημαντικότερες μορφές της νεοελληνικής ποίησης. Έκτο και τελευταίο παιδί του Π. Καβάφη,

μεγαλέμπορου βαμβακιού και της Χαρίκλειας Φωτιάδη, από οικογένεια της Πόλης, έζησε τα

πρώτα χρόνια της ζωής του στην Αλεξάνδρεια σε εξαιρετικές συνθήκες ευημερίας.

α) πλαδαρό β) πρωτότυπο γ) νευρώδες δ) ανεπιτήδευτο

Δικαιολόγηση: ..................................................................................................

Β) Ο Καβάφης έζησε αρκετά χρόνια της παιδικής του ηλικίας στην Αγγλία και την επισκέφθηκε

και μεγάλος. Επισκέφθηκε την Πόλη για δυο χρόνια και το 1885 επέστρεψε στην

Αλεξάνδρεια.

α) στομφώδες β) άτονο γ) γλαφυρό δ) ζωντανό

Δικαιολόγηση: ..................................................................................................

Γ) Αντίθετα από τον πληθωρικό και πολύπλευρο Παλαμά «τον ποιητή του καιρού του και του

γένους του», ο απομονωμένος έξω από τον ελληνικό χώρο και αφοσιωμένος σχεδόν μόνο

στην ποίηση και στην ανάγνωση της ιστορίας Καβάφης, ο εκλεκτικός και ιδιόρρυθμος,

στάθηκε πιο πολύ ποιητής του δικού μας παρόντος και του ελληνιστικού παρελθόντος.

α) πλαδαρό β) επιτηδευμένο γ) δυσνόητο δ) ανάλαφρο

Δικαιολόγηση: ..................................................................................................

Δ) Η ποίηση του Καβάφη είναι μια ποίηση υποβολής και κλειστού χώρου με τις ρίζες της

βυθισμένες στο πνεύμα της παρακμής. Ανθρωποκεντρική κι αντιλογοκρατική, παρά το

νοησιαρχικό της χαρακτήρα και την έλλειψη αυθορμητισμού, πεζή και συχνά πεζολογική με

περιορισμένες και σπάνιες λυρικές νότες αντλεί την έμπνευσή της από την αίσθηση κι από τη

μνήμη ή από το ιστορικό παρελθόν και τα βιβλία με επίκεντρο τους ελληνιστικούς χρόνους...

α) μεγαλόπρεπο β) επιτηδευμένο γ) δυσνόητο δ) στομφώδες

Δικαιολόγηση: ..................................................................................................

Ε) Τον Ιούλιο του 1932 οι γιατροί διαπιστώνουν καρκίνο του λάρυγγα. Φεύγει τότε για την

Αθήνα. Του γίνεται τραχειοτομία. Ο ποιητής δε μπορεί να μιλάει πια. Σημειώνει μόνο σε

μικρά χαρτιά διάφορες παραγγελίες, συνήθως πρακτικής φύσης. Επιστρέφει στην

Αλεξάνδρεια. Η υγεία του χειροτερεύει συνεχώς. Δουλεύει στο κρεβάτι το τελευταίο του

ποίημα. Αρχές Απριλίου μεταφέρεται στο Ελληνικό νοσοκομείο. Το Σάββατο 29 Απριλίου,

μέρα των γενεθλίων του, παθαίνει συμφόρηση και πεθαίνει στις δύο το πρωί.

α) επιτηδευμένο β) τεχνητό γ) νευρώδες δ) ανάλαφρο

Δικαιολόγηση: ..................................................................................................

ΣΤ) Ο ποιητής δεν μας μιλάει για τα συναισθήματά του. Κι όμως μέσα από την αποσιώπησή τους

τα αισθανόμαστε να διαπερνούν το είναι μας και να μας κυριεύουν. Η αναγωγή αυτών των

συναισθημάτων σε υψηλά νοήματα δίνει στο έργο του τεράστιες προεκτάσεις και ένα

φιλοσοφημένα δραματικό χαρακτήρα.

α) εξεζητημένο β) τεχνητό γ) πυκνό δ) στομφώδες

Δικαιολόγηση: ..................................................................................................

(Το α΄ και το β΄ απόσπασμα προέρχονται από τα οικεία λήμματα του Παγκόσμιου Βιογραφικού Λεξικού της

Εκδοτικής Αθηνών, το γ΄ δ΄ ε΄ και στ΄ από το βιβλίο Η Ελληνική Ποίηση. Ανθολογία - Γραμματολογία, τ, Γ΄

εκδόσεις Σοκόλη, Αθήνα 1990, σσ. 197-198, ελαφρά διασκευασμένα.)

2.ε.3. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

2.ε.3.1. Να αντικαταστήσετε τα κενά στις ακόλουθες προτάσεις επιλέγοντας την κατάλληλη

λέξη από αυτές που δίνονται (μία λέξη θα χρησιμοποιηθεί δυο φορές).

άεργος απόλυση επάγγελμα παραίτηση

άνεργος διαθεσιμότητα εργασία πρόσληψη

απασχόληση διορισμός έργο σταδιοδρομία

Κ. Γ. Καρυωτάκης (1896-1928)

Γεννήθηκε στην Τρίπολη. Ο/η/το ........................... (1) του πατέρα του, που ήταν

νομομηχανικός, στάθηκε αφορμή να περάσει τα παιδικά του χρόνια σε πολλές επαρχιακές πόλεις.

Το 1917 πήρε το πτυχίο του από τη Νομική Αθηνών, αλλά ο/η/το ............................ (2) του ως

δικηγόρου έληξε σύντομα. Δεν παρέμεινε .................. (3) για μεγάλο χρονικό διάστημα και δεν

ταίριαζε στο χαρακτήρα του να κάθεται ................(4). Το 1920 ο/η/το................... (5) του στο

Υπουργείο Εσωτερικών τον απομακρύνει από την Αθήνα, εφόσον τοποθετείται στη Θεσσαλονίκη.

Στ.. ....................... (6) του αντιμετώπισε πολλές απογοητεύσεις και συγκρούσεις. Υποβάλλει

τον/την/το........................... (7) από τη θέση αυτή και ο/η/το............................. (8) του στο

Υπουργείο Πρόνοιας τον γεμίζει ελπίδα ότι επιτέλους θα εξασφαλίσει μόνιμη εγκατάσταση στην

πρωτεύουσα. Σύντομα διαψεύδεται. Η υπηρεσία τον εκδικείται. Εφόσον δεν έχει αφορμή για να

τον θέσει σε ............. (9) ή να επιδιώξει τ.. ................. (10) του, με ένα νέο κύμα μεταθέσεων τον

στέλνει σε διάφορα σημεία της Ελλάδας. Κάνει χρήση των αδειών του και ταξιδεύει στο

εξωτερικό. Τελευταίος σταθμός τ.. .................. (11) του ήταν η Πρέβεζα, όπου και αυτοκτόνησε

στις 21 Ιουλίου 1928. Η ποίηση και οι μεταφράσεις ξένων ποιητών στάθηκαν

κύρι.. ..................... (12) στη ζωή του. Η ποιητική του πορεία άλλο δεν κάνει παρά να

καθρεφτίζει την πορεία του προς το θάνατο. Θεωρείται ως ο αντιπροσωπευτικότερος ποιητής του

μεσοπολέμου και επηρέασε με τ.. ................ (13) του όχι μόνο τους σύγχρονούς του ποιητές αλλά

και τους μεταγενέστερους.(Οι πληροφορίες της ανωτέρω άσκησης προέρχονται από τα Κ.Ν.Λ. της Β΄ Λυκείου σσ. 262-263 και από το άρθρο

του Γ. Δάλκου «Ο Καρυωτάκης και η εποχή του» στο περιοδικό Διαβάζω, τ. 157, 17.12. 1986, σσ. 45-49.)

2.ε.3.2. Ένας εργαζόμενος σχολιάζει ειρωνικά σε κάποιο φίλο του τη μόρφωση και τις

ικανότητες ενός νέου συναδέλφου που προσελήφθη πρόσφατα στην εταιρεία. Την επομένη του

αναθέτουν να παρουσιάσει ένα σύντομο βιογραφικό αυτού του προσώπου στο μηνιαίο δελτίο

της εταιρείας. Βοηθήστε τον να γράψει αυτό ακριβώς το απόσπασμα, αντικαθιστώντας τις

υπογραμμισμένες φράσεις με άλλες συνώνυμες και επιφέροντας όσες αλλαγές κρίνετε

αναγκαίες για την περίσταση.

Τι να σου πρωτοπώ για τον καινούργιο... Έμαθε κι αυτός, όπως όλοι, λίγα κολυβογράμματα

στο χωριό του κι ήρθε στην πρωτεύουσα. Πήρε κι ένα πασάλειμμα στο Γυμνάσιο, τον έστειλαν οι

δικοί του και στο εξωτερικό να πάρει ένα λούστρο και μας τον έφεραν γραφιά στην υπηρεσία.

Βέβαια, είναι άνθρωπος του καθήκοντος, δεν το αρνούμαι, όμως έχει ένα σωρό παραξενιές.

Θέλει να έχει γνώμη για όλα και μας παρουσιάζεται σαν ζωντανή βιβλιοθήκη, ενώ τις

περισσότερες φορές δίνει λάθος πληροφορίες. Συνήθως, ενώ γνωρίζει μέσες άκρες ένα θέμα,

παριστάνει το φωστήρα και μιλάει εξεζητημένα, προκειμένου να αποδείξει ότι είναι άνθρωπος

της πένας. Σε καμία περίπτωση δεν θα τον χαρακτήριζα ξεφτέρι.

3. ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ / ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΜΕ ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

3.1. Ερωτήσεις συνδυασμού σύντομης απάντησης και ελεύθερης ανάπτυξης

3.1.1. Αφού διαβάσετε το ακόλουθο απόσπασμα, που προέρχεται από την αυτοβιογραφία του

Μίκη Θεοδωράκη, να απαντήσετε στις ερωτήσεις:

α) Ποια στοιχεία σχετικά με την εποχή στην οποία αναφέρεται το απόσπασμα μπορούμε να

αντλήσουμε από την ανάγνωσή του;

β) Γιατί επέλεξε ο Μίκης Θεοδωράκης να παραθέσει στην αυτοβιογραφία του αυτό το

επεισόδιο και ποια θέση πήρε ο ίδιος στο ζήτημα που αναφέρει; Να δικαιολογήσετε την

απάντησή σας λαμβάνοντας υπόψη τα κοινωνικά και πολιτικά ενδιαφέροντα του

συγγραφέα, έτσι όπως έχουν αποτυπωθεί και στο μουσικό έργο του.

γ) Να αφηγηθείτε, σε 150 περίπου λέξεις, ένα περιστατικό της δικής σας ζωής, όπως θα το

γράφατε στην αυτοβιογραφία σας, ώστε να φαίνονται στοιχεία του χαρακτήρα και των

ενδιαφερόντων σας.

Στην τάξη μας, οι μαθητές είχαν χωριστεί σε τρεις κατηγορίες. Στην πρώτη ήταν αυτοί που

πεινούσαν και λιποθυμούσαν πάνω στο θρανίο. Στη δεύτερη αυτοί που πεινούσαν χωρίς να

λιποθυμούν. Και στην τρίτη, αυτοί που τρώγανε όσο ποτέ στη ζωή τους, γιατί οι πατεράδες τους

ήταν αγρότες, μαυραγορίτες, ή και τα δύο. Εμείς οι πεινασμένοι, της πρώτης και δεύτερης

κατηγορίας, αποφασίσαμε να βάλουμε τέρμα σ’ αυτήν την κατάσταση. Οργανωθήκαμε και μια μέρα

ανακοινώσαμε στην τάξη ότι είναι απαράδεκτο οι μισοί να παχαίνουν και οι μισοί να πεθαίνουν της

πείνας. Οι χωριάτες έβαλαν τις φωνές. Είχαν τον αέρα που τους έδινε η σωματική τους ευρωστία.

Όμως, εμείς είμαστε οι περισσότεροι και οι αποφασισμένοι για όλα. Είπαμε: “Δεν μπαίνει κανείς

στην τάξη, αν δε βάλει τρόφιμα (πατάτες, αλεύρι, σταφίδα, αυγά) στο καλάθι που θα βρίσκεται στην

πόρτα”. Την άλλη μέρα, δυο τρεις έφεραν τρόφιμα. Οι άλλοι πήγαν να περάσουν με το ζόρι. Έπεσε

ξύλο. Όταν μάθανε οι καθηγητές τα καθέκαστα, τήρησαν ουδετερότητα για το φόβο των Ιταλών.

Τελικά όλοι “πλήρωναν” τα αναγκαστικά “διόδια”. Μοιράζαμε τα τρόφιμα στους σκελετωμένους

συμμαθητές μας. Σε λίγο όλο το γυμνάσιο έκανε το ίδιο. Έτσι, εκείνη τη χρονιά δεν είχαμε θύματα

από την πείνα. Και όταν λέω θύματα, δεν εννοώ μόνο το θάνατο, αλλά και τις βασικές αρρώστιες

που προκαλεί η έλλειψη τροφής.(Μίκης Θεοδωράκης, Οι δρόμοι του Αρχάγγελου, τομ.1, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1986, σ.111)

3.1.2. Το απόσπασμα που ακολουθεί ανήκει σε μία αυτοβιογραφία του Χένρι Μίλλερ, ενός

διάσημου αμερικανού συγγραφέα που επισκέφθηκε την Ελλάδα το 1939. Αφού το διαβάσετε,

Α) να διατυπώσετε τα συμπεράσματά σας

α) για τη σχέση του συγγραφέα με την Ελλάδα και τους λόγους της επίσκεψής του,

β) για τη σχέση του με τα χρήματα,

γ) για το χαρακτήρα και τα γενικότερα ενδιαφέροντά του.

Β) Έπειτα να συνθέσετε ένα κείμενο (150-200 λέξεων) ως τμήμα της αυτο-βιογραφίας σας,

όπου θα φαίνεται

α) η δική σας σχέση με τα χρήματα ή / και

β) μία περίσταση της ζωής σας, όπου ορισμένα υλικά πράγματα έχασαν τη σημασία τους,

επειδή σας απορρόφησαν “πνευματικότερα” ενδιαφέροντα.

Ήταν Κυριακή πρωί όταν ο Κατσίμπαλης κι εγώ φύγαμε από το Ναύπλιο για τις Μυκήνες. Δεν ήταν ακόμα οχτώ η ώρα, όταν φτάσαμε στο μικρό σταθμό που φέρνει αυτό το μυθικό όνομα. Καθώς περνούσαμε το Άργος, η μαγεία αυτού του κόσμου μού τρύπησε ξαφνικά τα σωθικά. Δεν ήμουν βέβαιος αν θυμόμουν πράγματα που είχα διαβάσει από παιδί ή αν αντλούσα εικόνες από την παγκόσμια φυλετική μνήμη. Γεγονός είναι πως αυτοί οι τόποι υπήρχαν ακόμη, πως έφεραν ακόμη τα αρχαία τους ονόματα, κι αυτό ήταν κάτι τ’ απίστευτο. Ήταν κάτι σαν ανάσταση νεκρών, κι η μέρα που είχαμε διαλέξει για το ταξίδι έμοιαζε περισσότερο με Πάσχα. Από το σταθμό ως τα ερείπια έπρεπε να περπατήσουμε αρκετά χιλιόμετρα. Όπως και στην Επίδαυρο, μας τριγύριζε μια υπέροχη γαλήνη. Περπατούσαμε νωχελικά προς τους λόφους που υψώνονται κυκλικά γύρω απ’ την Αργολική πεδιάδα. Λίγα πουλιά τραβούσαν το δρόμο τους στον απέραντο ουράνιο θόλο πάνω απ’ τα κεφάλια μας. Ξαφνικά συναντήσαμε ένα μικρό αγόρι που έκλαιγε σπαρακτικά. Στεκόμουν σ’ ένα χωράφι δίπλα στο δρόμο. Το κλάμα του δεν είχε καμιά απολύτως σχέση με το σιωπηρό και γαλήνιο κόσμο όπου στεκόμασταν. Ήταν σαν να είχε αποτεθεί στο πράσινο χωράφι από κάποιο πνεύμα άλλου κόσμου. Για τι πράγμα θα μπορούσε να κλαίει ένα παιδί μια τέτοια ώρα, σ’ ένα τέτοιο θαυμαστό περιβάλλον; Πήγε κοντά του ο Κατσίμπαλης και του μίλησε... Έκλαιγε γιατί του είχε πάρει τα χρήματά του η αδελφή του. Πόσα χρήματα; Τρεις δραχμές. Χρήματα, χρήματα... Ακόμη κι εδώ υπήρχε αυτό το πράγμα. Η λέξη “χρήματα” ποτέ άλλοτε στη ζωή μου δεν μου είχε φανεί τόσο παράλογη. Πώς μπορούσε κανείς να σκεφτεί μια τέτοια λέξη σ’ αυτό τον κόσμο του δέους, της ομορφιάς και της μαγείας; Αν είχε χάσει ένα γαϊδούρι ή έναν παπαγάλο θα το καταλάβαινα. Μα τρεις δραχμές -μου ήταν αδύνατο να φανταστώ τι νόημα είχαν τρεις δραχμές.(Χένρι Μίλλερ, Ο κολοσσός του Μαρουσιού, εκδ. Κάκτος, Αθήνα 1981, σσ. 148-149)

3.2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

3.2.1. Τα δύο πρώτα από τα ακόλουθα αποσπάσματα είναι αυτοβιογραφίες και τα δύο επόμενα

μυθιστορήματα με αυτοβιογραφικά στοιχεία. Αφού τα διαβάσετε, να προσδιορίσετε σε κάθε

απόσπασμα

α) τον τύπο του αφηγητή (μετέχει - δεν μετέχει στα γεγονότα),

β) την οπτική γωνία της αφήγησης (εσωτερική - μηδενική),

γ) το ύφος της αφήγησης (απλό, οικείο, λιτό, λογοτεχνικό κτλ)και

δ) τη χρήση ή όχι ευθέως λόγου στο κείμενο.

Με βάση τις παρατηρήσεις σας να αναφέρετε σε μια παράγραφο τις βασικές ομοιότητες και

διαφορές ανάμεσα στα δύο συγγενή βιογραφικά είδη.

Α.

Σ’ αυτό το σημείο οφείλω να ομολογήσω πως η αφήγηση της ζωής μου θα μου στοιχίσει

πολλές πικρίες, αλλά θα τις υποστώ προκειμένου να υπηρετήσω πιστά την Αλήθεια. Μου είναι,

πράγματι, οδυνηρή η ανάμνηση του γάμου μου, που έγινε όταν ήμουν ακόμη δεκατριών χρόνων.

Όταν διδάσκω παιδιά αυτής της ηλικίας και σκέπτομαι το γάμο μου δεν μπορώ να μην

συμπονέσω τον εαυτό μου και να μη χαρώ για λογαριασμό τους, επειδή διέφυγαν από μια τέτοια

συμφορά. Και δεν βρίσκω ηθικούς λόγους που να συνηγορούν υπέρ ενός γάμου τόσο πρόωρου

σαν τον δικό μου. Φαίνεται μάλιστα πως με αρραβώνιασαν τρεις φορές, αλλά δεν ξέρω ποια

εποχή. Μου είπαν πως τα δύο κορίτσια που είχαν διαλέξει για μένα, πέθαναν αργότερα και απ’

αυτό συμπεραίνω πως με αρραβώνιασαν τρεις φορές. Υπολογίζω ότι ο τρίτος αρραβώνας μου

είχε αποφασιστεί όταν ήμουν επτά χρονών. Θα αναφερθώ όμως κυρίως στο γάμο μου, για τον

οποίο διατηρώ ακόμη την πιο καθαρή ανάμνηση.

Β.

Περνούσαν λοιπόν οι μέρες στο δωμάτιο Μενάντρου 69. Οι αναποδιές και οι στερήσεις

χρωμάτιζαν με ιδιαίτερο πάθος τη ζωή. Τα χρόνια εκείνα κατάχτησα αυτό που κατόπι στάθηκε το

καλύτερο όπλο στη ζωή μου -η εξοικείωση με το λίγο (είτε φαί είτε γόητρο), που σου επιτρέπει να

ζεις τις μέρες σου σωστές κι ολοκληρωμένες, με φαντασία και με ένταση, να στέκεσαι με

επιφύλαξη μπροστά στη φτήνια της αφθονίας, και να απραγμονείς με περίσκεψη, μέσα σε μια

κοινωνία που οι άνθρωποι αναλίσκονται για να αποχτούν, κι είναι δυστυχισμένοι κι αυτοί που

δουλεύουν κι αυτοί που είναι δίχως δουλειά. Τίποτα δεν ένιωθα να μου λείπει. Ό,τι χρειαζόμουν

το είχα, κι ό,τι δεν μπορούσα να το έχω δεν το χρειαζόμουν. Η Έφη το είχε λαχτάρα να κάνω ένα

ρούχο. Όποιος έχει πολλές φορεσιές, έχει πολλούς εαυτούς, δογμάτιζα εγώ. Οι χειρότεροι εαυτοί

μας ανταποκρίνονται στα καλύτερα ρούχα μας. Και να πεις πως δεν το ’θελα; Αλλά ήταν πάντα

κάτι άλλο που το ’θελα περισσότερο.

Και τώρα που ανιστορώ τα καμώματα εκείνα, σήμερα πάλι, οι άνθρωποι θρέφουν μαλλούρα και

γένια, φορούν απίθανα ρούχα, γυρνάν ξυπόλητοι, ξετραχηλισμένοι, για να αλλάξουν σουλούπι,

και να μη μοιάζουν με τους καλοντυμένους ευπαρουσίαστους φιλισταίους, που ρίξαν την

ανθρωπότητα στον όλεθρο του πολέμου.

Γ.

Αχ, αυτές οι ώρες! Τι φρίκη! Το αγκομαχητό ξαναρχίζει. Αλήθεια, πόσο αργά πεθαίνει ένας

άνθρωπος! Το ξέρω. Δεν έχει ελπίδα να ζήσει. Πάσχισα να πείσω τον εαυτό μου πως θα

μπορούσε να ζήσει, μα κατά το μεσημέρι κατάλαβα πως καμιά ελπίδα δεν έχει για να σωθεί. Αν

δεν είχα χάσει στο μεταξύ το πιστόλι μου, θα τον πυροβολούσα για να μη βασανίζεται. Μα με το

μαχαίρι δεν μπορώ. Πάω να χάσω τα λογικά μου. Πεινώ τρομερά. Θα’ θελα να ξεσπάσω στο

κλάμα, μα δεν μπορώ. Πάω να φέρω νερό στον ετοιμοθάνατο και πίνω απ’ αυτό κι ο ίδιος.

Είναι ο πρώτος άνθρωπος που σκότωσα με τα ίδια τα χέρια μου, που μπορώ να τον δω από

τόσο κοντά και που ο θάνατός του είναι έργο δικό μου. Στις τρεις το απόγευμα πέθανε. Ανασαίνω

για λίγη ώρα. Ύστερα η σιωπή μου φαίνεται πιο αφόρητη απ’ το αγκομαχητό. Μιλάω γιατί πρέπει

να μιλάω. Έτσι του λέω:

“Συνάδελφε, δεν ήθελα να σε σκοτώσω. Αν μπορούσες να πηδήσεις άλλη μια φορά δω μέσα, δε

θα σε σκότωνα, αν και συ θα ’σουν λογικός. Μα εσύ δεν ήσουν για μένα παρά μια ιδέα, ένας

συνδυασμός που ζούσε μέσα στο μυαλό μου και προκαλούσε μιαν απόφαση. Αυτόν τον

συνδυασμό χτύπησα. Τώρα καταλαβαίνω για πρώτη φορά πως κι εσύ είσαι ένας άνθρωπος όπως

κι εγώ. Σκέφτηκα τις χειροβομβίδες σου, την ξιφολόγχη σου και το ντουφέκι σου. Τώρα βλέπω τη

γυναίκα σου και το πρόσωπό σου. Συγχώρεσέ με συνάδελφε. Πάντα το καταλαβαίνουμε αυτό

πολύ αργά. Γιατί να μη μας το πουν, πως κ’ εσείς είσαστε πλάσματα δυστυχισμένα όπως κ’ εμείς;

Πως οι μητέρες σας καρδιοσώνουνται όπως κ’ οι δικές μας και πως έχουμε την ίδια αγωνία του

θανάτου, το ίδιο αγκομαχητό και τους ίδιους πόνους; Συχώρα με, συνάδελφε. Πώς μπορούσε να

είμαστε εχθροί; Πάρε είκοσι χρόνια απ’ τη ζωή μου, συνάδελφε, και σήκω επάνω. Πάρε αν θες

καλύτερα και πιο πολλά. Γιατί τι θα με ωφελούσαν...”. Όλα τυλίγονται με τη σιωπή.

Δ.

Είχα φτάσει ως το δρόμο, δεν μπόρεσα να τον περάσω, ήταν ποταμός, και στάθηκα και

κοίταζα: μαζί με τα νερά κυλούσαν αγκαλιές αγκαλιές τα μεσοξεραμένα σταφύλια, ο μόχτος της

χρονιάς, έτρεχαν κατά τη θάλασσα και χάνουνταν. Ο θρήνος δυνάμωνε, μερικές γυναίκες είχαν

χωθεί ως τα γόνατα μέσα στα νερά και μάχουνταν να περισώσουν λίγη σταφίδα. Άλλες, όρθιες

στην άκρα του δρόμου, είχαν βγάλει τις μπολίδες τους και συρομαδιούνταν.

Είχα γίνει μουσκίδι ως το κόκαλο. Πήρα δρόμο κατά το σπιτάκι. Βιαζούμουν να δω τι θα ’κανε ο

πατέρας μου. Θα ’κλαιγε, θα βλαστημούσε, θα φώναζε; Περνώντας από το χωράφι είδα πως όλη

η σταφίδα είχε φύγει.

Τον είδα να στέκεται στο κατώφλι, ακίνητος, και δάγκανε τα μουστάκια του. Πίσω του όρθια,

η μητέρα μου έκλαιγε.

- Πατέρα, φώναξα, πάει η σταφίδα μας!

- Εμείς δεν πάμε, μου αποκρίθηκε. Σώπα!

Ποτέ δεν ξέχασα τη στιγμή ετούτη. Θαρρώ μου στάθηκε στις δύσκολες στιγμές της ζωής μου

μεγάλο μάθημα. Αναθυμόμουν τον πατέρα μου ήσυχο, ασάλευτο, να στέκεται στο κατώφλι, μήτε

βλαστημούσε, μήτε παρακαλούσε, μήτε έκλαιγε. Ασάλευτος κοίταζε τον όλεθρο, κι έσωζε, μόνος

αυτός, ανάμεσα σε όλους τους γειτόνους, την αξιοπρέπεια του ανθρώπου.

(Το απόσπασμα Α. είναι από την Αυτοβιογραφία του Γκάντι, εκδ. Ιάμβλιχος, Αθήνα 1997, σσ. 18-20. Το απόσπασμα

Β, ελαφρά διασκευασμένο, προέρχεται από το αυτοβιογραφικό έργο του Πανσέ-ληνου, Τότε που ζούσαμε, εκδ.

Κέδρος, Αθήνα 1985, σσ. 169-170. Το απόσπασμα Γ είναι από το έργο του Έριχ Μαρία Ρεμάρκ, Ουδέν νεώτερον

από το δυτικόν μέτωπον, εκδ. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 1983, σσ. 177-179 και το απόσπασμα Δ από το

αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του Καζαντζάκη, Αναφορά στον Γκρέκο, εκδ. Ελένη Καζαντζάκη, Αθήνα, σσ. 102-

103.)

3.2.2. Ο Νίκος Καζαντζάκης στο έργο του “Αναφορά στο Γκρέκο” δίνει πολλά αυτοβιογραφικά

στοιχεία. Στα ακόλουθα αποσπάσματα μιλάει για τους γονείς του. Αφού τα διαβάσετε, να

απαντήσετε στις ακόλουθες ερωτήσεις δικαιολογώντας τις απαντήσεις σας.

α) Ποιες λεπτομέρειες για την καταγωγή του δίνει ο συγγραφέας στα δύο αποσπάσματα και

με ποια πρόθεση;

β) Πώς θα χαρακτηρίζατε το ύφος των αποσπασμάτων και γιατί;

γ) Αντλώντας πληροφορίες από τα αποσπάσματα, να γράψετε εκείνο το τμήμα του

βιογραφικού σημειώματος του Νίκου Καζαντζάκη που θα αναφέρεται στην καταγωγή

του, με σκοπό να το δημοσιεύσετε σε μία εγκυκλοπαίδεια για παιδιά.

Α) Σκύβω μέσα μου κι ανατριχιάζω. Οι πρόγονοί μου, από τη φύτρα του κυρού, αιμοβόροι

κουρσάροι στη θάλασσα, πολέμαρχοι στη στεριά, χωρίς φόβο μήτε ανθρώπου μήτε θεού. Από

το σόι της μάνας μου, μουντοί, αγαθοί χωριάτες, που έσκυβαν ολημερίς στη γης μ’

εμπιστοσύνη, έσπερναν, περίμεναν σίγουροι τις βροχές και τους ήλιους, θέριζαν και κάθονταν

το δειλινό στο πεζούλι του σπιτιού τους, σταύρωναν τα χέρια κι είχαν τα θάρρη τους στο θεό.

Πώς να μπορέσω να συνταιριάξω τους δυο τούτους αντιστρατευόμενους μέσα μου προγόνους,

τη φωτιά και το χώμα;

Β) Κυκλοφορούν κι δυο γονέοι στο αίμα μου, ο ένας άγριος, σκληρός, αγέλαστος, η μάνα μου

τρυφερή, αγαθή, άγια· σε όλη μου τη ζωή τους κουβαλώ, κανένας τους δεν πέθανε· όσο ζω, θα

ζουν κι αυτοί μέσα μου και θα μάχονται, καθένας τους αντίθετα, να κυβερνήσουν τη σκέψη

μου και την πράξη. Και σε όλη μου τη ζωή ετούτος είναι ο αγώνας μου: να τους φιλιώσω, να

μου δώσει ο ένας τη δύναμή του, ο άλλος την τρυφεράδα, κι η διχόνοια ανάμεσά τους, που

ξεσπάει ακατάπαυστα εντός μου, να γίνει στην καρδιά του γιου τους αρμονία.(Τα αποσπάσματα προέρχονται από το βιβλίο τοου Ν. Καζαντζάκη Αναφορά στο Γκρέκο, εκδ. Ε. Καζαντζάκη,

Αθήνα 1965, σ. 27 και 59 αντιστοίχως.)

3.2.3. Να συγκρίνετε τα δύο ακόλουθα αποσπάσματα, που προέρχονται από το έργο του Νίκου

Καζαντζάκη “Αναφορά στο Γκρέκο” και το Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό αντιστοίχως και να

δικαιολογήσετε τις ομοιότητες και τις διαφορές τους ως προς

α) την έκταση και το είδος των πληροφοριών,

β) την ύπαρξη ή όχι σχολίων και

γ) το ύφος και τη γλωσσική ποικιλία.

Α) Μέσα στη φράγκικη σχολή, όπου είχαν μαζευτεί παιδιά από όλη την Ελλάδα, επειδή ήμουν

Κρητικός κι η Κρήτη τότε πολεμούσε τον Τούρκο, πίστεψα πως είχα χρέος να μην ντροπιάσω

την Κρήτη και να ’μαι ανάμεσα στους συμμαθητές μου ο πρώτος. Είχα ευθύνη... Και τόσο

θράσεψε ο νους μου, που μια μέρα πήρα μια παράτολμη απόφαση να γράψω δίπλα στην κάθε

γαλλική λέξη του λεξικού την αντίστοιχη ελληνική. Μήνες βάσταξε ο μόχθος αυτός, με

βοηθήματα και άλλα λεξικά, κι όταν πια τέλεψα κι ολάκερο το λεξικό ήταν μεταφρασμένο, το

πήρα και το ’δειξα με καμάρι στο διευθυντή της σχολής, τον Περ Λωράν... -Αυτό που ’καμες,

Κρητικόπουλο, μου ’πε, δείχνει πως μια μέρα θα γίνεις σημαντικός άνθρωπος. Χαρά σε σένα

που από τόσο μικρός βρήκες το δρόμο σου· αυτός είναι ο δρόμος ο δικός σου, η μάθηση· έχε

την ευκή μου.(Ν. Καζαντζάκη, Αναφορά στο Γκρέκο, εκδ. Ε. Καζαντζάκη, Αθήνα 1965, σσ. 117-118)

Β) Στη Νάξο φοίτησε στο μοναστικό Γαλλικό κολλέγιο του Τίμιου Σταυρού. Στο ξένο σχολείο

εισάγεται ξαφνικά σε άγνωστο κόσμο, μαθαίνει τη γαλλική και την ιταλική γλώσσα και

αφομοιώνει τα πρώτα στοιχεία του δυτικού πολιτισμού.

3.2.4. Τα αποσπάσματα που ακολουθούν, προέρχονται όλα από μυθιστορήματα με

αυτοβιογραφικά στοιχεία. Αφού τα διαβάσετε

α) να προσδιορίσετε τις πληροφορίες που δίνει ο αυτοβιογραφούμενος για τη ζωή του και τα

θέματα που φαίνεται ότι τον απασχολούν και

β) να χαρακτηρίσετε το ύφος του κάθε αποσπάσματος και να δικαιολογήσετε το

χαρακτηρισμό.

Α) Αισθάνομαι αληθινά μια ξαφνική κούραση. Επιπλέω και όμως είμαι πολύ βαρύς. Δεν έχω διάθεση να αλλάξω θέση... Αυτοκίνητα φρενάρουν απότομα στο δρόμο. Αρέσει στους ανθρώπους να χαζεύουν τα δυστυχήματα... Θα έπρεπε να τους πω ότι δεν έχω τίποτε για να φύγουν. Εν τούτοις είναι προτιμότερο να με εξετάσει ένας γιατρός για λόγους αρχής.

(Paul Guimard, Τα γεγονότα μιας ζωής. Διασταύρωση, εκδ. Λιβάνη, Αθήνα 1995, σ. 62)

Β) Αυτή η απερίγραπτη ανακατωσούρα θα ’θελα να μην υπάρχει. Θα ’θελα άμα τους έλεγα να γράφουν, να γράφουν όλα, κι άμα να διαβάσουν, να πιάσουν όλα τα αλφαβητάρια τους και να τα ανοίξουν μπροστά τους... Παρά μόνο την ώρα της γραφής άλλα είχανε πλάκα κι άλλα κοντύλι, κι άλλα δεν είχανε αλφαβητάρια... Την κάθε μου διαταγή ακολουθούσε μια φασαρία, μια επανάσταση αληθινή, που με κούραζε.- Γράψτε το τώρα, να το δω κι εγώ.- Δεν έχω πλάκα.- Ούτε εγώ.- Δεν έχω κοντύλι.- Κι εγώ δεν έχω πλάκα.- Γιατί να μην έχεις;- Η Σοφία μου την έσπασε, και δε μου αγοράζει άλλη ο κύρης μου.

(Έλλης Αλεξίου, Γ΄ Χριστιανικόν Παρθεναγωγείον, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1978, σ. 38)

Γ) Προσπαθώ να μαντέψω αυτό το “πρέπει”, που του υποτάχτηκε η μητέρα μου, στο τυραννισμένο της πρόσωπο που ολοένα πια τώρα παίρνει το χρώμα της γης, όπου μέρα με τη μέρα πλησιάζει. Προσπαθώ έτσι να μαντέψω την πικρή της μοίρα, να καθαρίσει και η θολή εικόνα των δικών μου παιδικών χρόνων. Γιατί για ό,τι υποφέρουμε ή ευτυχούμε, πολύ λίγο μιλούμε στο σπίτι μας. Ίσως αυτό είναι το μοναδικό προνόμιο των ταπεινών ανθρώπων, απ’ όπου έρχουμαι.. Γι’ αυτό μας βοηθά να τους καταλάβουμε μονάχα ό,τι μένει στο σώμα, τα ίχνη που σχηματίζονται χωρίς την εποπτεία μας: η κίνηση του κορμιού, η δόνηση της φωνής, η διατηρημένη μνήμη στο δέρμα και στις κόχες των ματιών.

(Ηλία Βενέζη, Αιγαίο, εκδ. Κολλάρου, Αθήνα 1967, σσ. 66-67)

3.2.5. Αξιοποιώντας τις πληροφορίες που παρέχει ο Γεώργιος Σουρής στην ακόλουθη έμμετρη

αυτοβιογραφία του, να γράψετε το αντίστοιχο τμήμα του βιογραφικού του σημειώματος, έτσι

όπως θα ήταν κατάλληλο να συμπεριληφθεί στο φυλλάδιο του προγράμματος μιας εκδήλωσης

αφιερωμένης σ’ αυτόν.

Κατ’ άλλους είμαι γέννημα της ηρωίδος Χίου

και λέγουν πως εξ ευγενούς κατάγομαι στοιχείου,

πλην άλλοι παραδέχονται πατρίδα μου την Σύρον

και άλλοι περισσότερον την νήσον των Κυθήρων.

Αλλά εγώ επιθυμώ να είμαι πάντα Χιώτης

μα κάποτε και Συριανός και εσθ’ ότε Τσιριγώτης.

Η μήτηρ μου μετήρχετο τα γυναικεία έργα

και πότε πότε μ’ έδερνε με ξύλο και με βέργα,

ο δε πατήρ μου έμπορος ελέγετο και ήτο

και με το “δούναι και λαβείν” πολύ ενησχολείτο

απολαμβάνων πάντοτε οικιακής ειρήνης...

πλην λωποδύται κάμποσοι της εποχής εκείνης

στο μαγαζί του τρύπωσαν μια νύχτα σκοτεινή

κι ουτ’ ένα αμερικάνικο δεν τ’ άφησαν πανί.

Και από τότε ο πατήρ είχε μεγάλο χάλι,

ως ότου εμουφλούζεψε 1 καθώς και τόσοι άλλοι.

Εγώ δε τότ’ εσύχναζα μετά μεγάλου ζήλου

εις το σχολείον του γνωστού κυρίου Θεοφίλου,

όστις εσχάτως μ’ έξαψιν και μ’ ενθουσιασμόν

του κύκλου ανεκάλυψε τον τετραγωνισμόν,

εφ’ ω σοφόν διδάσκαλον ο κόσμος τον κηρύττει

και ίσως πρώτος θα εμβεί μεσ’ του Δρομοκαϊτη 2. (Γ. Σουρή, Τα Άπαντα, τ. Α΄, εκδ. Γιοβάνη Αθήνα 1967, σ. 67)

1 εμουφλούζεψε: χρεωκόπησε2 Δρομοκα?τειο: παλιά και γνωστή ψυχιατρική κλινική

4. ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

4.α. Σύγκριση ενός αυτοβιογραφικού σημειώματος με ένα βιογραφικό σημείωμα

Ερώτηση σύντομης απάντησης

Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα, στον οποίο συγκρίνονται ένα βιογραφικό με ένα

αυτοβιογραφικό σημείωμα ως προς:

α) τον τύπο του αφηγητή (μετέχει - δεν μετέχει στα γεγονότα),

β) την οπτική γωνία της αφήγησης (εσωτερική - μηδενική εστίαση),

γ) την ύπαρξη σχολίων (άμεσα - έμμεσα σχόλια),

δ) το ύφος (τυπικό/ επίσημο, καθημερινό, προσωπικό κλπ),

ε) τον τρόπο οργάνωσης των πληροφοριών (ζωή / έργο, κίνηση στον άξονα του χρόνου).

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

ΕΙΔΟΣ

ΤΥΠΟΣ

ΤΟΥ

ΑΦΗΓΗΤΗ

ΟΠΤΙΚΗ

ΓΩΝΙΑ ΤΗΣ

ΑΦΗΓΗΣΗΣ

ΣΧΟΛΙΑ

ΥΦΟΣ ΤΗΣ

ΑΦΗΓΗ-

ΣΗΣ

ΟΡΓΑΝΩΣΗ

ΤΩΝ

ΠΛΗΡΟΦΟ-

ΡΙΩΝ

Βιογραφικό

σημείωμα

Αυτοβιογραφι

κό

σημείωμα

4.β. Το έμμεσο σχόλιο στο αυτοβιογραφικό σημείωμα

Ερώτηση συνδυασμού σύντομης απάντησης και ελεύθερης ανάπτυξης

Αφού διαβάσετε προσεκτικά το ακόλουθο αυτοβιογραφικό σημείωμα της συγγραφέως

Μαριάννας Κορομηλά να απαντήσετε στις ερωτήσεις που δίνονται μετά από αυτό.

Γεννήθηκα στην Αθήνα, το 1949. Ανήκω στη γενιά της αναδίπλωσης μετά την επικράτηση των

κρατικών εθνικισμών και το κλείσιμο των συνόρων. Στη γενιά που στερήθηκε τα μεγάλα ταξίδια

κι έχασε τη συνείδηση της ανοιχτοσύνης του παλιού ελληνικού ορίζοντα. Η αντικατάστασή του

από το στείρο ελληνοκεντρισμό, που μας φουσκώνει τα μυαλά, με απωθούσε πάντα. Η βαθύτατη

άγνοια κι ο αθεράπευτος νεοελληνικός επαρχιωτισμός με εξόργιζαν. Άρχισα να ταξιδεύω και να

διαβάζω προσπαθώντας να βρω μιαν άκρη, για ν’ αποκαταστήσω αυτό που ένιωθα χαμένο.

Αν ζούσα τον καιρό των Σουλτάνων θα γινόμουν περιπλανώμενος παραμυθάς να διηγούμαι

στους καφενέδες αυτά που είδα κι έμαθα. Μα κανείς δεν ξεφεύγει εύκολα από τον περίγυρο και τα

πατροπαράδοτα. Έτσι το πρώτο μου κείμενο δημοσιεύτηκε στη “Μεσημβρινή” στις 23/ 11/ 63.

Όμως η δύναμη και η γοητεία του προφορικού λόγου και η δυνατότητα της προσωπικής επαφής

με τραβούσαν αλλού. Από το 1970 άρχισα να ξεναγώ, ξένους πρώτα κι αργότερα μόνον Έλληνες,

κι από το ’75 και πέρα διοχέτευσα ένα μέρος της δουλειάς μου σε ραδιοφωνικές παραγωγές,

ώσπου πια κατάλαβα πως βρήκα την άκρη: θα μιλώ και θα γράφω ταξιδεύοντας τους ακροατές

και τους αναγνώστες στον κόσμο που γνώρισα κι αγάπησα.

Υπάρχει, λοιπόν, ακόμα κάποιος χώρος για τους περιπλανώμενους παραμυθάδες.

Για τα υπόλοιπα ας φροντίσουν άλλοι.(Το αυτοβιογραφικό σημείωμα της Μαριάννας Κορομηλά βρίσκεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου της Ευτυχισμένος

που έκανε το ταξίδι του Οδυσσέα, εκδ. Πολιτιστική Εταιρεία “Πανόραμα”, Αθήνα 1988.)

α) Ποιες βασικές για ένα αυτοβιογραφικό σημείωμα κατηγορίες πληροφο-ριών για τη ζωή

και το έργο της προβάλλει η συγγραφέας και ποιες αναγκαίες πληροφορίες παραλείπει;

β) Αν και φαινομενικά ένα αυτοβιογραφικό σημείωμα περιορίζεται στα γεγονότα και δεν

περιέχει εμφανή αλλά μόνο έμμεσα σχόλια, εντούτοις το συγκεκριμένο αυτοβιογραφικό

σημείωμα περιέχει και εμφανή σχόλια. Να τα εντοπίσετε και να δικαιολογήσετε την

ύπαρξή τους, αφού λάβετε υπόψη σας ότι αυτό το σημείωμα εμπεριέχεται στο

οπισθόφυλλο του βιβλίου της “Ευτυχισμένος που έκανε το ταξίδι του Οδυσσέα”, το

οποίο είναι μια βιογραφία ενός Έλληνα από τον Εύξεινο Πόντο και συγχρόνως ένα

“ταξίδι” στον κόσμο της Μαύρης Θάλασσας.

γ) Πώς θα έγραφε η συγγραφέας το αυτοβιογραφικό της σημείωμα, αν ήθελε, προβάλλοντας

το έργο της, να ενταχθεί σε μιαν ερευνητική ομάδα ιστορικών, η οποία ασχολείται με τη

συγκέντρωση και την επεξεργασία στοιχείων σχετικών με τον ελληνισμό του Εύξεινου

Πόντου;

Για τη σύνταξη του υποτιθέμενου αυτού αυτοβιογραφικού σημειώματος της Μαριάννας

Κορομηλά μπορείτε να αξιοποιήσετε, εκτός από τον τίτλο του συγκεκριμένου βιβλίου

της, και τις εξής πληροφορίες για το συγγραφικό έργο της:

Μαριάννα Κορομηλά, Πόντος - Ανατολία, εκδ. Λ. Μπρατζιώτη, 1989.

Μαριάννα Κορομηλά, Τέσσερις Ιστορίες για μια χαμένη πανσέληνο,

εκδ. Πολιτιστική Εταιρεία “Πανόραμα”, Αθήνα 1989, β΄ ανατύπωση 1994.

Μαριάννα Κορομηλά, Οι Έλληνες στη Μαύρη Θάλασσα, από τη εποχή του χαλκού ως τις

αρχές του 20ου αιώνα, εκδ. Πολιτιστική Εταιρεία “Πανόραμα”, Αθήνα 1991, ε΄

ανατύπωση 1993.

Μαριάννα Κορομηλά, 1453, Η Ύστατη Αγωνία της Βυζαντινής Πρωτεύουσας, εκδ.

Πολιτιστική Εταιρεία “Πανόραμα”, Αθήνα 1992,

α΄ ανατύπωση 1993.

4.γ. Σύγκριση δύο αυτοβιογραφικών σημειωμάτων

Ερώτηση σύντομης απάντησης

Το πρώτο από τα δύο ακόλουθα αυτοβιογραφικά σημειώματα έγραψε ο Κ. Καβάφης και

δημοσιεύτηκε το 1924 στο πανηγυρικό τεύχος του περιοδικού “Νέα Τέχνη”. Το δεύτερο

προέρχεται από το εξώφυλλο της ποιητικής συλλογής του Γ. Κρόκου που εκδόθηκε το 1994.

α) Να αναφέρετε τις ομοιότητες και τις διαφορές που παρατηρείτε ανάμεσα σ’ αυτά τα

σημειώματα ως προς το ύφος και γενικά τη γλωσσική μορφή τους, καθώς και ως προς το

είδος των πληροφοριών τους και την έκταση που αφιερώνει κάθε ποιητής σ’ αυτά.

β) Να αναφέρετε τουλάχιστον δύο από τα είδη των πληροφοριών που θα μπορούσαν

επιπλέον να περιέχουν ως αυτοβιογραφικά σημειώματα.

γ) Να αναφέρετε δύο λόγους στους οποίους είναι πιθανό να οφείλονται αυτές οι διαφορές

και οι παραλείψεις.

Α) Είμαι Κωνσταντινουπολίτης την καταγωγήν, αλλά εγεννήθηκα στην Αλε-ξάνδρεια -σ’ ένα σπίτι

της Οδού Σερίφ. Μικρός πολύ έφυγα, και αρκετό μέρος της παιδικής μου ηλικίας το πέρασα

στην Αγγλία. Κατόπιν επεσκέφθην την χώραν αυτήν μεγάλος, αλλά για μικρόν χρονικόν

διάστημα. Διέμεινα και στη Γαλλία. Στην εφηβική μου ηλικία κατοίκησα υπέρ τα δύο έτη στην

Κωνσταντινούπολι. Στην Ελλάδα είναι πολλά χρόνια που δεν επήγα.

Η τελευταία μου εργασία ήταν υπαλλήλου εις ένα κυβερνητικόν γραφείον εξαρτώμενον από το

Υπουργείον των Δημοσίων Έργων της Αιγύπτου. Ξέρω Αγγλικά, Γαλλικά και ολίγα Ιταλικά.

Β) Γεννήθηκα στη Χίο.

Η πρώτη μου ανάσα ήτανε μαστίχα.

Όταν πρωτάνοιξα τα βλέφαρα,

είδα λουλούδια.

Ακόμα πιστεύω πως ήτανε μάτια,

που με μάθαιναν πώς να χαμογελώ.

Στην αγκαλιά της μάνας μου έμαθα χορό.

Αργότερα τον τελειοποίησα στο κύμα.

Είδα τα δέντρα και στάθηκα ολόρθος.

Είδα τα ρυάκια κι έμαθα να τρέχω.

Άκουσα τα κελαηδοπούλια και τραγούδησα.

Είδα το νυχτερινό ουράνιο περβόλι

με τ’ αστέρια μανταρίνια στα κλαδιά τους.

Ύψωσα το χέρι να τα πιάσω

κι όλα χαμήλωσαν ίσως τα φτάσω.

Με τη Μικρασιατική καταστροφή

άρχισα να μπερδεύω τους αγίους των εκκλησιών

με τους πρόσφυγες.

Καταστραφήκαμε

κι αντίς να χαθώ,

γίνηκα πολίτης όλου του κόσμου.

Για να μη μου κολαστεί ο παιδικός παράδεισος,

τον φυλάω μες την καρδιά μου.

Αυτός με βοηθά

και μοιράζω την ψυχή μου τραγούδι

από χείλη σε χείλη. Τραγουδάτε με.

Περισσεύω για όλους.

(Το πρώτο από τα ανωτέρω βιογραφικά σημειώματα προέρχεται από τα “Άπαντα” του Κ. Καβάφη, επιμ. Γ.

Σαββίδη, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1972, σ. 7 και το δεύτερο από την ποιητική συλλογή του Γ. Κρόκου με τίτλο Οι

φλογέρες της Βηθλεέμ, Αθήνα 1994.)

4.δ. Ο πρακτικός σκοπός ενός αυτοβιογραφικού σημειώματος

4.δ.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

4.δ.1.1. Υποθέστε ότι είστε η ηρωίδα του ακόλουθου αποσπάσματος, η οποία την επόμενη

ημέρα από εκείνη του περιστατικού συντάσσει το αυτοβιογραφικό της σημείωμα,

παρουσιάζοντας και στοιχεία του χαρακτήρα της, για να διεκδικήσει, τυπικά πλέον, τη θέση της

γραμματέως. Να γράψετε το σχετικό κείμενο.

Κατάντικρα ήταν μια κλειστή πόρτα που έγραφε απέξω εγγλέζικα “Γραφείο Προέδρου,

απαγορεύεται η είσοδος” και μπροστά στην πόρτα κλητήρας. Δεν κάνει, της λέει ο κλητήρας,

όταν η Άννα πλησίασε, δεν κάνει. Μπρε καλέ μου, μπρε κακέ μου, τίποτα. Δίνει μια κλωτσιά η

Άννα στον κλητήρα, μπαίνει μέσα. Βλέπει στο βάθος της κάμαρας ένα πελώριο γραφείο, όπου

κάθεται ένας εξηντάρης Αμερικανός, ροδοκόκκινος, χαμογελαστός. Τι θέλεις; της λέει. -Δουλειά,

λέει η Άννα και στέκεται. -Πώς μπήκες μέσα; τη ρωτά. -Κλώτσησα τον κλητήρα, λέει η Άννα.

Πες μου τι ξέρεις, τη ρωτά. Από κώδικες και τηλεγραφήματα ξέρεις; -Όχι, λέει η Άννα με

αναφιλητά. Ξέρω τι είναι τα τηλεγραφήματα, όμως κώδικες τι είναι δεν το ξέρω. -Στενογραφία

δακτυλογραφία; -Όχι, του λέει η Άννα, όμως κοντά στις τόσες ανοησίες που ήμουνα

υποχρεωμένη να μάθω στη ζωή μου, θα μπορούσα ίσως να μάθω κι απ’ αυτά που μου ζητάτε.

Έπειτα ο Αμερικάνος τη ρώτησε απελπισμένος τι ξέρει, και του είπε πως ξέρει καλά αγγλικά,

γαλλικά, ελληνικά και ρούσικα. -Ξέρεις καλά ρούσικα; τη ρώτησε. Πήγαινε τώρα σπίτι σου και

γράψε μιαν ωραία αίτηση και φερ’ την αύριο.(Μ. Ιορδανίδου, Σαν τα τρελά πουλιά, εκδ. Εστίας, Αθήναι 1979, σσ. 16-17, απόσπασμα ελαφρά συντομευμένο)

4.δ.1.2. Πώς θα συντάσσατε το αυτοβιογραφικό σας σημείωμα στην περίπτωση που θέλατε:

α) να προβάλλετε τις επιδόσεις σας, ώστε να επιτύχετε τη λήψη υποτροφίας από το Ι.Κ.Υ.

(Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών) για συνέχιση των σπουδών σας σε μεταπτυχιακό επίπεδο;

β) Να αναφέρετε εκτός από τις επιδόσεις σας και κοινωνικά κριτήρια (εντοπιότητα, σπουδές

άλλων μελών οικογένειας, οικονομική κατάσταση οικογένειας κλπ), ώστε να επιτύχετε τη

μετεγγραφή σας σε Πανεπιστήμιο πλησιέστερο στον τόπο διαμονής σας;

Να συνθέσετε τα αντίστοιχα αυτοβιογραφικά σας σημειώματα.

4.δ.1.3. Πώς θα συντάσσατε το αυτοβιογραφικό σας σημείωμα στην περίπτωση που θέλατε να

προσληφθείτε:

α) σε έναν δημόσιο οργανισμό, για τον οποίο βασικά κριτήρια επιλογής, εκτός από τα τυπικά

προσόντα (βαθμός απολυτηρίου Λυκείου / πτυχίου, ξένες γλώσσες, επαγγελματική

εμπειρία / προϋπηρεσία) είναι και κοινωνικά κριτήρια (εντοπιότητα, αριθμός μελών

οικογένειας, προβλήματα υγείας κλπ),

β) σε μία ιδιωτική επιχείρηση, η οποία ενδιαφέρεται κυρίως για την επαγγελματική σας

εμπειρία και δευτερευόντως για τα τυπικά σας προσόντα;

Να γράψετε τα αντίστοιχα αυτοβιογραφικά σας σημειώματα.

4.δ.1.4. Σε μία εφημερίδα διαβάζετε την εξής αγγελία:

Γνωστός εκδοτικός οίκος

αναζητεί μαθητές Λυκείου απ’ όλη την Ελλάδα

ως συνεργάτες στη σύνταξη και μετάφραση

σχολικών εφημερίδων και περιοδικών

από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες.

Να γράψετε το βιογραφικό σας σημείωμα, για να το στείλετε στον εκδοτικό οίκο.

4.δ.2. Ερώτηση συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

Σκέπτεστε να ακολουθήσετε το επάγγελμα του γραφίστα και επισκέπτεστε ένα τυπογραφείο, για να διερευνήσετε τη φύση της εργασίας. Πάνω σ’ ένα τραπέζι υπάρχουν ανακατεμένες σελίδες από διάφορες τυπογραφικές εργασίες που ετοιμάζονται εκεί. Περιεργάζεστε τα κείμενα των σελίδων τα οποία περιλαμβάνονται στον ακόλουθο πίνακα και προσπαθείτε να μαντέψετε πού θα χρησιμοποιηθούν, αντιστοιχίζοντας κάθε κείμενο με ένα στοιχείο της στήλης Β (ένα στοιχείο περισσεύει). Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας, βάσει της μορφής και του περιεχομένου των κειμένων.

Α

(ΑΥΤΟ)ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ

ΒΠΙΘΑΝΟΣ

ΠΡΑΚΤΙΚΟΣΣΚΟΠΟΣ

1) Η ζωή του Μότσαρτ με μια ματιά

1756: Γεννιέται στο Ζάλτσμπουργκ της Αυστρίας

1762: Αρχίζει το πρώτο του ταξίδι στην Ευρώπη

1764: Δημοσιεύει τις πρώτες δύο σονάτες του στο

Παρίσι

1773: Επιστρέφει στην Αυστρία

1786: Πρεμιέρα της όπερας “Οι γάμοι του Φίγκαρο” την

1η Μα?ου στη Βιέννη

1791: Συνθέτει τη δεύτερή του όπερα τον “Μαγεμένο

αυλό” και την ίδια χρονιά πεθαίνει στη Βιέννη.

2) Κολόμβος Χριστόφορος (1541-1506). Μεγάλος ιταλός

θαλασσοπόρος. Γεννήθηκε στη Γένοβα, αλλά τα εξερευ-

νητικά σχέδιά του υποστηρίχθηκαν από τη βασίλισσα της

Πορτογαλίας Ισαβέλλα. Με το ταξίδι του 1492 ανα-

κάλυψε ορισμένα νησιά της Καραϊβικής και με τα ταξίδια

του 1493, 1498 και 1502-1504 τα υπόλοιπα, καθώς και

της ανατολικές ακτές της Ν. Αμερικής.

3) Ο Ευγένιος Τριβιζάς είναι εξερευνητής και ταχυδακτυ-

λουργός. Έχει ανακαλύψει το Αβγατηγανιστάν, το

Πιπερού, την Ισπεπονία, τη Μουσμουλάνδη και το όγδοο

χρώμα του ουράνιου τόξου. Ζει στο νησί των

Πυροτεχνημάτων και κάθε τόσο πηγαίνει ταξίδια με ένα

φαλαινοσωστικό καράβι.

4) Ο Α.Σ. Νηλ γεννήθηκε το 1883 στη Σκωτία και πέθανε

στην Αγγλία το 1973. Σπούδασε φιλολογία και παιδα-

α) Συνοδεύει

αίτηση για

πρόσληψη σε

θέση εργασίας.

Δημοσιεύεται σε:

β) εγκυκλοπαιδικό

λεξικό,

γ) οπισθόφυλλο

βιβλίου για

μεγάλους,

δ) οπισθόφυλλο

βιβλίου για

παιδιά,

ε) έντυπο που

συνοδεύει

οπτικό δίσκο

(cd),

γωγική στο Εδιμβούργο. Έχει γράψει και άλλα βιβλία για

την αγωγή και την ψυχολογία του παιδιού Ο ίδιος

αποκαλεί τον εαυτό του έναν πρακτικό άνθρωπο και όχι

πρωτότυπο στοχαστή, άλλοι τον θεωρούν μεγαλοφυία.

5) Γεννήθηκα στην Άρτα το 1970. Μετά την αποφοίτησή

μου από το τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Πατρών,

παρακολούθησα διετή κύκλο μεταπτυχιακών μαθημάτων

στην Πυρηνική Ιατρική στο Πανεπιστήμιο της Λυών.

στ) πρόγραμμα

θεατρικής

παράστασης.

Αντιστοίχιση .....................................................................................................

Δικαιολόγηση ...................................................................................................

(Το απόσπασμα 3) προέρχεται από το οπισθόφυλλο του βιβλίου του Ε. Τριβιζά Ο ήλιος της Λίζας, εκδ. Κέδρος,

Αθήνα 1991 και το 3) από το εσώφυλλο του βιβλίου του Α. Σ. Νηλ Θεωρία και πράξη της αντιαυταρχικής

εκπαίδευσης, εκδ. Μπουκουμάνη, Αθήνα 1972.)

5. ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ

5.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

5.1.1. Να διαβάσετε το ακόλουθο απόσπασμα από τα Φιλολογικά Απομνημονεύ-ματα του

Κώστα Βάρναλη και να απαντήσετε στις ερωτήσεις που δίνονται μετά από αυτό.

Την άλλη μέρα το μεσημέρι ανέβαινα τις σκάλες του υπουργείου της Παιδείας. Είχα ύφος...

σπουδαίο! Νόμιζα πως είμαι κάτι. Πήγαινα να δώσω το “παρόν” στον τμηματάρχη της Μέσης

Εκπαιδεύσεως, τον κ. Φίλιππον Γεωργαντά, που μόλις είχε επανέλθει στην υπηρεσία. Ήτανε ο

συντομότερος τρόπος να μάθει το υπουργείο πως γύρισα από το Παρίσι. Γιατί είχα αργήσει πολύ

από την ημέρα που με ανακαλέσανε..

Το γραφείο του κ. τμηματάρχη ήτανε φίσκα γεμάτο. Τεντώνω λοιπόν τους αγκώνες μου δεξιά

και αριστερά με όση δύναμη είχα. Δίνω μια με το γόνατο προς τα μπρος. Κι όλη η “συμπαγής

μάζα” του πλήθους χώρισε στα δυο και μου έκανε τόπο να περάσω. Γυρίσανε και με κοιτάξανε

με σεβασμό. Περνώ πρώτος και στέκομαι μπροστά στον κ. τμηματάρχη. Περίμενα να μου δώσει

το λόγο. Αυτός τίποτα. Δε γύρισε να με δει. Μιλούσε με άλλους, που ζυγώνανε το τραπέζι από τα

πλάγια. Τότες απλώνω τα χέρια μου και πιάνομαι στερεά από τις δυο άκρες του τραπεζιού. Μα ο

κ. τμηματάρχης πάλι δεν γύρισε να με δει. Τότες πατάω τη φωνή:

- Κύριε τμηματάρχα! Είμαι ο τάδε. Έρχομαι από το Παρίσι. (Αίσθηση στο “λαό!...”).

Ο κ. τμηματάρχης μειλίχιος και πατρικός γύρισε, με είδε και είπε:

- Καλώς ορίσατε κύριε Τάδε.

- Θεώρησα καθήκον μου να παρουσιασθώ ενώπιόν σας και να σας αναφέρω ότι συνεμορφώθην

με την διαταγήν της ανακλήσεώς μου.

- Καλώς επράξατε, κύριε Τάδε. Σας γνωρίζω πολύ καλά από την μέχρι τούδε υπηρεσίαν σας.

Είσθε εκ των καλών λειτουργών της μέσης εκπαιδεύσεως. Αλλά δημοτικίζετε λιγάκι.

Αυτό το “δημοτικίζετε λιγάκι” το είπε με επιτιμητικό και θωπευτικό μαζί ύφος.

- Πολύ μάλιστα, του απάντησα σταθερά και ντόμπρα. Άλλωστε το ήξερα κι ο ίδιος πως

δημοτικίζω πολύ. Όλος ο “λαός” τινάχτηκε άμα άκουσε αυτή μου την απάντηση. Ποιος είναι,

μπρε, αυτός ο θρασύς! Θα έχει, φαίνεται, μέσα δυνατά.

Ο κ. τμηματάρχης πάλι δεν έχασε την αυτοκυριαρχία του. Και με το ίδιο γαλήνιο ύφος, λιγάκι

πιο αυστηρό και τεντώνοντας τη ραχοκοκαλιά του μου είπε:

- Ημπορείτε εις την ιδιωτικήν σας ζωήν να φρονήτε και να γράφετε όπως σας αρέσει. Όμως εάν

εις την δημοσίαν σας υπηρεσίαν μοι καταγγελθή η παραμικροτέρα παράβασις του καθήκοντος, θα

είμαι αμείλικτος.

Ο “λαός” πάλι κατέβασε το κεφάλι. Συμφωνούσε. Μα συμφωνούσα κι εγώ. Και είπα:

- Μείνατε ήσυχος, κύριε Γεωργαντά.

Τον αποχαιρέτησα κι έφυγα.

Κατεβαίνοντας τις μαρμαρένιες σκάλες, ένιωθα μια πικρίλα στο στόμα

- Τσιμέντο να γίνετε όλοι σας, μουρμούριζα. Με στείλατε να σπουδάσω νεοελληνική λογοτεχνία:

μεσαιωνική, κρητική, σύγχρονη, δημοτικά τραγούδια, Διγενή Ακρίτα, Ερωτόκριτο, Σολωμό. Και

τώρα μου λέτε: αν κάνεις πως ανοίγεις το στόμα σου ν’ αναφέρεις αυτά τα άθλια ονόματα και

πράματα, θα σου τρίψουμε τη μούρη. Τσιμέντο να γίνετε!

(Κώστα Βάρναλη, Φιλολογικά Απομνημονεύματα, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1981, σσ. 237-240, επιλεγμένα

αποσπάσματα)

α) Η συγκεκριμένη σκηνή με τον Βάρναλη προφανώς αποτυπώθηκε και στη μνήμη του κ.

τμηματάρχη του υπουργείου Παιδείας. Πώς θα την περιέγραφε στα δικά του

απομνημονεύματα;

β) Αν χρειαζόταν ο Βάρναλης να μην πάει αυτοπροσώπως στο υπουργείο Παιδείας, αλλά να

στείλει το αυτοβιογραφικό του σημείωμα στον κ. τμηματάρχη, στο οποίο θα προέβαλε

την προσφορά του ως δασκάλου στην εκπαίδευση (κατά τα έτη 1908-1919), καθώς και

τις σπουδές του στο Παρίσι, για να επιτύχει την τοποθέτησή του σε σχολείο της

αρεσκείας του, πώς θα συνέτασσε το αυτοβιογραφικό του;

Για τη σύνταξη του αυτοβιογραφικού σημειώματος του Βάρναλη μπορείτε να αξιοποιή-σετε τα εξής στοιχεία: Γέννηση: Πύργος Βουλγαρίας, 1883 Σπουδές: Πτυχίο Κλασικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, 1908. Βιοπορισμός: 1908-1919: Διορισμός του στην Αμαλιάδα ως ελληνοδιδασκάλου, σχολάρχης

στην Αργαλαστή, Μέγαρα, Κερατέα, καθηγητής σε γυμνάσια του Πειραιά. Μετεκπαίδευση στο Παρίσι με κρατική υποτροφία στη Νεοελληνική Φιλολογία και

Αισθητική, 1919. Αναγκαστική διακοπή της μετεκπαίδευσης ύστερα από τηλεγραφική διαταγή του

υπουργείου Παιδείας και επιστροφή στην Ελλάδα για ανάληψη υπηρεσίας, 1924.5.1.2. Το ακόλουθο απόσπασμα περιγράφει τις τελευταίες στιγμές της εξέγερσης του

Πολυτεχνείου, το Νοέμβρη του 1973.

Ομάδα αξιωματικών και άντρες των δυνάμεων καταδρομών ακολουθώντας το άρμα μπαίνουν

στο Πολυτεχνείο πυροβολώντας. Έντρομοι και εμβρόντητοι οι σπουδαστές κυριεύονται από

φοβερή αγωνία μπροστά στον έσχατο κίνδυνο.

Κι αρχίζει ύστερα η έξοδος.

Εκείνοι που ήταν κοντά στην πύλη βγαίνουν πρώτοι. Οι περισσότεροι όμως πηδούν πάνω από

τα κιγκλιδώματα και από τα παράθυρα. Κάτω από την πίεση του πλήθους πέφτει τμήμα από το

κιγκλίδωμα της οδού Στουρνάρα. Από το άνοιγμα αυτό φεύγουν οι σπουδαστές κατά μάζες.

Κατευθύνονται προς όλα τα σημεία και απομακρύνονται.

Αρχίζει όμως τότε για τους σπουδαστές ένα νέο μαρτύριο. Καταδιώκονται, βρίζονται και

κακοποιούνται βάναυσα. Πολλοί από τους κατώτερους αξιωματικούς είχαν χάσει την ψυχραιμία

τους. Μάταια ο Αρχηγός και ο Διευθυντής της Αστυνομίας διάταζαν τους αστυνομικούς να μη

προβαίνουν σε βίαιες εκδηλώσεις εναντίον των εξερχομένων. Πολλοί αξιωματικοί και

στρατιώτες όμως παρεμβαίνουν και προστατεύουν τους φοιτητές. Πολλοί φοιτητές μιλούν στις

καταθέσεις τους με πραγματική συγκίνηση για τη βαθιά ευγνωμοσύνη τους προς τους άγνωστους

αυτούς σωτήρες τους, όπως τους αποκαλούν.

Μπροστά στην πύλη του Πολυτεχνείου δημιουργείται από τους στρατιώτες διάδρομος από τον

οποίο περνάνε οι εξερχόμενοι που κατευθύνονται προς την οδό Τοσίτσα. Μέσα στο Πολυτεχνείο

οι στρατιώτες βοηθούν, προστατεύουν τους φοιτητές και βοηθούν τους αδύναμους για να

πηδήσουν το ψηλό κιγκλίδωμα. Ακόμα και επεισόδια έλαβαν χώρα μεταξύ των αστυνομικών και

των στρατιωτών που προσπαθούσαν να σώσουν τους σπουδαστές από το καταδιωκτικό μένος της

αστυνομίας.

Φεύγοντας και απομακρυνόμενοι από το Πολυτεχνείο οι σπουδαστές, τους ανέμεναν

αγωνιώδεις εκπλήξεις. Από παντού τους καταδιώκουν και τους χτυπούν. Στις ταράτσες των γύρω

κτηρίων επισημαίνονται από το Διοικητή της Αστυνομίας προσωπικά ελεύθεροι σκοπευτές που

επιτελούσαν φονικό έργο.

Μέσα στο πανδαιμόνιο της εξόδου, των φωνών, των κραυγών, των οιμωγών, των

καταδιώξεων και των πυροβολισμών έπεσαν πολλοί τραυματίες, που αποτελούν το μεγαλύτερο

ποσοστό του ολικού αριθμού των αιματηρών γεγονότων.

Ύστερα έληξε η επιχείρηση με την αποχώρηση των στρατιωτικών τμημάτων, κανονικά

συντεταγμένων. Τα τμήματα φεύγοντας τραγουδούσαν (εμβατήρια) και οι αστυνομικοί που τους

έβλεπαν χειροκροτούσαν.

Ύστερα από μερικές ώρες κηρύσσεται ο στρατιωτικός νόμος.

(Από το βιβλίο του Γιάννη Γιάννου, Πολυτεχνείο ’73. Εορταστική Ανθολογία, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 1984, σσ. 60-

61)

Με την υπόθεση ότι ζήσατε τα γεγονότα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου αποφασίζετε σήμερα,

μετά την παρέλευση τόσων χρόνων, να γράψετε τα απομνημονεύματά σας, για να διασώσετε

στη συλλογική μνήμη την προσωπική σας μαρτυρία.

Πώς θα γράφατε το τμήμα των απομνημονευμάτων σας που θα αναφέρεται στα γεγονότα που

περιγράφει το ανωτέρω απόσπασμα, αν συμμετείχατε σ’ αυτά ως:

α) ένας από τους φοιτητές- σπουδαστές, που ήταν κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο, και στη

συνέχεια, μετά την επέμβαση του στρατού και της αστυνομίας, καταδιωχθήκατε από τα

όργανα της τάξης και τραυματιστήκατε από ελεύθερους σκοπευτές,

β) ένας από τους περιοίκους, που δεν είχατε το σθένος να εκδηλώσετε ενεργητικά τη

συμπαράστασή σας στον αγώνα των φοιτητών, αλλά παρακολουθήσατε τα γεγονότα ώρα

την ώρα και, όταν χρειάστηκε, προσφέρατε καταφύγιο σε κάποιους καταδιωκόμενους

από τα όργανα της τάξης φοιτητές;

Να συνθέσετε τουλάχιστον τη μία παραλλαγή.

5.1.3. Να αφηγηθείτε τα συμβάντα που αναφέρει το ακόλουθο ποίημα, όπως φαντάζεστε ότι θα

τα έγραφε η ίδια η Λένω Μπότσαρη στα απομνημονεύματά της -αν φυσικά επιζούσε- πολλά

χρόνια μετά από τότε που συνέβησαν.

Όλες οι καπετάνισσες κι οι καπετανοπούλες

όλες στην Άρτα πέρασαν, στα Γιάννινα τις πάνε.

Κι η Λένω δεν επέρασε, μήτε σκλάβα πηγαίνει,.

Μον’ πήρε δίπλα τα βουνά, δίπλα τα κορφοβούνια.

Πέντε Τούρκοι την κυνηγούν, πέντε τζοχανταραίοι.

Γυρίζ’ η Λένω και τους λέει και με θυμό τους κρένει:

- Πού πάτε, βρε βρωμότουρκοι και σεις παλιοζαγάρια;

Εγώ’ μ’ η Λένω Μπότζαρη, η αδερφή του Γιάννη

π’ έκαμε την Αρβανιτιά και ντύθηκε στα μαύρα!

(Κ.Ν.Λ. Α΄ Γυμνασίου, σ. 157)

5.2. Ερώτηση συνδυασμού σύντομης απάντησης και ελεύθερης ανάπτυξης

Αφού διαβάσετε τα αποσπάσματα των απομνημονευμάτων που ακολουθούν να απαντήσετε

στις εξής ερωτήσεις:

α) Πώς θα μεταδίδατε εσείς, ως πολεμικός ανταποκριτής, το περιεχόμενο του αποσπάσματος

Α; Να γράψετε το σχετικό κείμενο.

β) Ποιοι λόγοι μπορούμε να υποθέσουμε ότι οδήγησαν τον Μαζαράκη Αινιάνα να γράψει

τις αναμνήσεις του υπό μορφή ημερολογίου;

γ) Ποια ειδικότερη πρόθεση του συγγραφέα νομίζετε ότι προβάλλεται σε κάθε απόσπασμα;

Α) Στον Άγιο Ιωάννη

Αμέσως μετά από το Τσόρνοβο κατηφόρισα μαζί με τους άντρες μου για τη Νάουσα. Οι

Ναουσαίοι μας υποδέχθηκαν με πραγματικό ενθουσιασμό και μας φιλοξένησαν με χίλια

καλά... Ξεκουραστήκαμε για λίγο... Η ώρα ήταν πάνω κάτω τρισήμισυ. Αποφάσισα να επιτεθώ

τα χαράματα. Σκόρπισα τους άντρες μου μέσα στους θάμνους και περίμενα. Σαν έπιασε να

αχνοφέγγη, μάζεψα τους άντρες μου και αφού τους έδωσα τις τελευταίες οδηγίες, χωριστήκαμε

σε τρεις ομάδες και επιτεθήκαμε από τρεις διαφορετικές μεριές εντελώς ξαφνικά. Οι

Ρουμανοβούλγαροι, μόλις κατάλαβαν ότι περικυκλώθηκαν από Έλληνες αντάρτες,

ετοιμάστηκαν να πολεμήσουν όπως όπως. Τρόπος να ξεφύγουν δεν υπήρχε. Επηκολούθησε

μεγάλη συμπλοκή, όπου σκοτώθηκαν δέκα Ρουμανο-βλάχοι και σφάχτηκαν τρεις χιλιάδες

ζωντανά, κατσίκια και πρόβατα μέσα στις μάντρες τους. Απ’ τους δικούς μας σκοτώθηκε ο

Μαυρομάτης απ’ το χάνι της Μηλιάς, χωρίς κανείς άλλος να πάθη το παραμικρό.(Βασιλείου Σταυρόπουλου “Απομνημονεύματα”. στο βιβλίο Ο Μακεδονικός Αγώνας Απομνημονεύματα, εκδ.

Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου Αίμου, Θεσσαλονίκη 1984 σ. 434)

Β) Ήτο καιρός πλέον να επιστρέψω εις τας Αθήνας. Άφησα την Μακεδονίαν ικανοποιημένος. Η

επαφή μου με την χώραν, τα προξενεία, τους μητροπολίτας, μου είχαν δώσει μίαν ζωντανήν

εικόνα της καταστάσεως της Μακεδονίας. Ενώ είχα βρη προηγουμένως εις την Θεσσαλονίκην

την ελληνικήν αντιπροσωπείαν άβουλον, εις πλήρη αμηχανίαν, μη αντιλαμβανομένην την

πραγματικήν θέσιν των ζητημάτων, την άφηνα εις τα στιβαρά χέρια του Κορομηλά.(Περικλέους Αλεξ. Αργυροπούλου, “Ο Μακεδονικός αγών - Απομνημονεύματα”, ό.π. σ. 37)

Γ) Μετά τέσσερις ημέρες ήλθεν εις Χρούπισταν ο καπετάν Καραβαγγέλης από το Στρέμπενο και

με παρακάλεσε να πάμε εις το βουνό του Λεχόβου, όπου έμαθεν το Σάββατο βράδυ θα περάση

ο βοϊβόδας Νικολώφ από τη Μακρένα με τα παλληκάρια του και πρέπει να κάμωμεν

καρτέρι.Σηκώθηκα και πήγα με τον Καραβαγγέλη εις το υποδειχθέν μέρος.Το βράδυ όμως

επέρασε ο Νικολώφ με τους 14 άνδρες από το μονοπάτι της Ζαγορίτσιανης, αλλά κακή μας

τύχη το παλληκάρι, ο Μήτσος Γιαντή Μπελιάς, πριν έλθουν κοντά επυροβόλησε κι εκείνοι

έστριψαν πίσω και τους χάσαμε ένεκεν του μεγάλου σκότους. Ο Γιαντή Μπελιάς όμως

εσκότωσεν ένα, σε μας όμως εχάλασε το καρτέρι μας. Έφυγα άπρακτος και στενοχωρημένος

εις Χρούπιτσαν.(Ναούμ Σπανού, “Αναμνήσεις εκ του Μακεδονικού αγώνος”, ό.π. σ. 358)

Δ) Το Μάρτη επήρα μία τυπική άδεια εκπαιδεύσεως για το εξωτερικό, όπως εγίνονταν για τους

αξιωματικούς που επήγαιναν στη Μακεδονία. Έβγαλα διαβατήριο ως Αθανάσιος Νικολαίδης,

έμπορος... Αποβιβάστηκα στη Θεσσαλονίκη... Επήρα υπαλλήλους... Ενοικίασα το επάνω από

το ζαχαροπλαστείο Φλόκα (του γνωστού σήμερα και στην Αθήνα ζαχαροπλάστη) πάτωμα.

Μετέφερα εκεί τις ραπτομηχανές... Το γραφείον αντιπροσωπειών με ευκόλυνε στην εθνικήν

εργασία, που είχε πια προχωρήσει...(Αθανασίου Σουλιώτη-Νικολαϊδη, “Ο Μακεδονικός αγών - Η Οργάνωσις Θεσσαλονίκης 1906-1908”, ό.π. σ. 294)

Ε) Γυρίζαμε αδειούχοι στη Θεσσαλονίκη και στην ομάδα μας μαζί με μερικούς άλλους ήταν ο

καπετάν Στριμπίνας και ο γιος του. Στο δρόμο, έξω από τη Δράμα αρρώστησε από χολέρα. Με

κόπο τον μεταφέραμε στο εκεί νοσοκομείο λοιμωδών... Αναγκάστηκα να μείνω στη Δράμα

κοντά του, γιατί δεν ήθελα να αφίσω το ατρόμητο αυτό παλληκάρι, τον καλό σύντροφο, να

πεθάνει σε ξένο περιβάλλον... Τόσους πολέμους και κακουχίες είχε περάσει ο καϋμένος ο

Στριμπίνας και όταν περίμενε, όπως μου έλεγε “να ζήση πια με την οικογένειά του σαν καλός

χριστιανός”, τον βρήκε η φοβερή αυτή ασθένεια που έκαμε τόσα θύματα στο στρατό μας...(Αλέξανδρου Ζάννα, “Μακεδονικός αγών, αναμνήσεις”, ό.π. σ. 141)

ΣΤ) 30-4-1905

Έπρεπε να περάσωμεν την επόμενην νύκτα τον Αλιάκμονα μετά πάσης ταχύτητος και να

πιάσωμεν απέναντι τα βουνά και τα δάση του Βερμίου. Υπήρχε μοναδικόν πέρασμα με

σχεδίαν κοντά εις το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, προς την οδόν της

Βεροίας. Αλλ’ εκεί εφύλαττε τουρκικόν απόσπασμα (καρακόλι). Έπρεπε λοιπόν νύκτα να

επιτεθώμεν αιφνιδίως,να φονεύσωμεν ή να αιχμαλωτίσωμεν την φρουράν και ταχέως να

διαπεραιωθώμεν... Περικυκλώνομεν τας καλύβας και συλλαμβάνομεν δεκατρείς με μορφάς

απαισίας.(Μαζαράκη-Αινιάνος, “Μακεδονικός αγών - Αναμνήσεις Μαζαράκη Αινιάνος”, ό.π. σ. 229)

5.3. Ερώτηση σύντομης απάντησης

Τα ακόλουθα αποσπάσματα αναφέρονται στην επανάσταση του Στρατιωτικού Συνδέσμου του

1909. Το πρώτο, ιστορικό κείμενο, προέρχεται από την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της

Εκδοτικής Αθηνών, ενώ το δεύτερο από τα απομνημονεύματα του Ν. Ζορμπά, αρχηγού του

Στρατιωτικού Συνδέσμου και πρωτεργάτη της επανάστασης του 1909. Αφού τα διαβάσετε

προσεκτικά να απαντήσετε στις ακόλουθες ερωτήσεις:

α) Ποιες πληροφορίες από αυτές που περιέχονται στα απομνημονεύματα, εμφανίζονται και

στο ιστορικό κείμενο και ποιες αποσιωπώνται; Να υποθέσετε τους λόγους της

επιλεκτικής αυτής αξιοποίησης των πληροφοριών.

β) Να αξιολογήσετε τα δύο κείμενα με κριτήριο την πειστικότητα στην αιτιολόγηση των

ιστορικών γεγονότων που αναφέρονται.

γ) Να χαρακτηρίσετε το ύφος του κάθε κειμένου και να δικαιολογήσετε τις υφολογικές

διαφορές που παρουσιάζουν, λαμβάνοντας υπόψη σας το είδος κάθε κειμένου.

Α. Το κίνημα έγινε δεκτό από την πλειοψηφία του παγκόσμιου τύπου με αρνητικά σχόλια. Το

αποκαλούσαν κακή απομίμηση των Νεοτούρκων, με λίγες ελπίδες επιτυχίας, και τόνιζαν τους

κινδύνους που θα προέκυπταν από μια εκθρόνιση ή παραίτηση του Γεωργίου. Είναι φανερό

ότι η ανησυχία αυτή, υπερβολική όπως αποδείχτηκε από τα κατοπινά γεγονότα, οφειλόταν

μάλλον στο φόβο των εκπροσώπων του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου ότι η Ελλάδα δεν θα

ήταν πια σε θέση να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της προς τους δανειστές της και ότι

αποχώρηση του βασιλιά θα σήμαινε και την απώλεια της σημαντικότερης εγγύησης

σταθερότητας. Η κυριότερη “προστάτιδα” δύναμη της Ελλάδος, η Αγγλία, αντιμετώπισε το

κίνημα στο Γουδί με δυσφορία. Ο αστάθμητος εθνικισμός των κινηματιών και η εχθρική προς

τα μέλη της βασιλικής οικογένειας στάση τους έκανε τους Άγγλους να φοβούνται μια ακόμη

εστία αναστάτωσης στη Μεσόγειο. Ο βασιλιάς της Αγγλίας μάλιστα ζήτησε από αγγλικά

πολεμικά, που βρίσκονταν σε ελληνικά λιμάνια, να παρατείνουν την παραμονή τους εκεί.(Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΔ΄, σσ. 260 και 263, αποσπάσματα)

Β. Εν τούτοις η αντίδρασις υφίστατο υπολανθάνουσα εκ μέρους αυλοκολάκων, τραπεζιτών και

πλείστων εις τα κόμματα ανηκόντων φανατικών και ιδίως εκ των εις τας επαρχίας...

Τους αυλοκόλακας παρηκολούθησαν εις το αντιδραστικόν έργον και η υπό εφημερίδων

τινών καλουμένη αριστοκρατική κοινωνία των Αθηνών, ήτις κατά το πλείστον αποτελείται, ως

γνωστόν τοις πάσιν, εξ ανθρώπων πλουτισάντων εις το εξωτερικόν δι’ οιασδήποτε μεθόδου

και εχόντων ως μόνα προσόντα το χρήμα, την επίδειξιν, την αδιαφορίαν προς τα αφορώντα

εις την Πατρίδα και κυρίως εις την ελευθεριότητα και τα ήθη. Οι τοιούτοι αριστοκράται δεν

έπαυσαν, κηδόμενοι της δήθεν κινδυνευούσης δυναστείας, να λέγωσι και να πράττωσιν

ενταύθα και εις το εξωτερικόν παν ό,τι ήτο εφικτόν κατά του Συνδέσμου.

Οι τραπεζίται εβεβαίουν ότι τα οικονομικά της Χώρας έβαινον κατά κρημνών, ότι έπαυσαν

σχεδόν άπασαι αι επιχειρήσεις και αι συναλλαγαί, ότι η πίστις του Κράτους εξέλιπεν εν τω

εξωτερικώ και ότι το δάνειον είναι αδύνατον να πραγματοποιηθή εφ’ όσον η εν τω τόπω

κατάστασις είναι ανώμαλος, ή μάλλον εφ’ όσον υφίσταται ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος.

Προσέθετον δε ότι ο Δ.Ο. Έλεγχος θα ζητήση την επέμβασιν των δυνάμεων προς εξασφάλισιν

των δανειστών του Κράτους κλπ.

Το κίνημα του Σ. Συνδέσμου εχαρακτηρίσθη υπό του Ευρωπαϊκού τύπου ως αντιδραστικόν

και όμοιον περίπου προς την επανάστασιν των Νεοτούρκων ούς, ως ούτος διετείνετο,

εμιμήθηκαν οι Έλληνες Αξιωματικοί. Αι ευρωπαϊκαί εφημερίδες εδημοσίευον καθ’ εκάστην

σχεδόν δριμύτατα άρθρα κατά του Σ. Συνδέσμου, κατακρίνουσαι τους αξιωματικούς δια το

κίνημα των και υμνούσαι τον Βασιλέα δια την υπέρ της χώρας εν γένει δράσιν του

λαμβάνουσαι δε πληροφορίας ανακριβείς παρ’ αντιδραστικών, εδημοσίευσαν ότι ο Σ.

Σύνδεσμος προτίθεται να καταλύση την Δυναστείαν και ν’ ανακηρύξη Δικτατορίαν, ή

Πρίγκιπα τινα βασιλέα, ότι εν Ελλάδι λαμβάνουν χώραν σοβαραί ταραχαί, ότι ο Βασιλεύς θα

αναγκασθή, ή μάλλον απεφάσισε ν’ αναχωρήση κτλ.(Σκουλάτου Β., Δημακόπουλου Ν. & Κόνδη Σ., Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη, τεύχος Γ,

Γ΄ Λυκείου, ΟΕΔΒ, σσ. 18-19).

6. ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ

6.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

6.1.1. Συναισθηματικά φορτισμένοι και νιώθοντας προδομένοι από τις απερίσκεπτες ενέργειες

ενός φίλου σας που σας έθιξαν προσωπικά, κατα-γράφετε στο προσωπικό σας ημερολόγιο τα

γεγονότα και τα συναισθήματά σας, προκειμένου να τα διατηρήσετε στη μνήμη σας και έτσι να

είστε πιο προσεκτικοί στο μέλλον στην επιλογή φίλων. Μετά όμως από ωριμότερη σκέψη για

το ατυχές περιστατικό και ξαναδιαβάζοντας το κείμενο, το βρίσκετε μονόπλευρο, εμπαθές, και

τελικά άδικο για το φίλο σας. Έτσι αποφασίζετε να γράψετε μια νέα σελίδα στο ημερολόγιό

σας, στην οποία αποτυπώνετε το ατυχές περιστατικό, αλλά συγχρόνως τονίζετε ότι και οι

καλύτερες σχέσεις έρχεται στιγμή που δοκιμάζονται, αλλά ξεπερνούν τις δοκιμασίες, όταν οι

άνθρωποι κάνουν ώριμα την αυτοκριτική τους.

Να γράψετε τις δύο παραλλαγές του προσωπικού σας ημερολογίου.

6.1.2. Ο Καβάφης στο “Πρώτο ταξίδι στην Ελλάδα” γράφει:

27 Ιουνίου, 9.30 π.μ

Χθες το απόγευμα επεσκέφθηκα τα ερείπια της Αγοράς, τους Αέρηδες και τη Στοά του

Αττάλου. Στη Στοά του Αδριανού δεν πήγα να την δω, γιατί βρήκα πολύ βρώμικη την οδό

Αδριανού, ήμουν και κουρασμένος. Επεσκέφθηκα την αρχαία εκκλησία που λέγεται Μέγα

Μοναστήριον και την αγορά της οδού Αθηνάς.

Ήμουν στην Πλατεία Συντάγματος, από τις 6.15 ως τις 7.15 π.μ. Το απόγευμα, από τις 8 ως

τις 10.45 στο Ζάππειον. Η πλατεία του Ζαππείου είναι ένα αξιαγάπητο, ένα εξαίρετο μέρος. Το

θερμόμετρο, 78 βαθμούς F σήμερα το πρωί.(Κ. Kαβάφης, Φύλλα Ημερολογίου, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1978, σ. 34)

Τι θα γράφατε εσείς στο ημερολόγιό σας για την ημέρα που, φιλοξενώντας ένα φίλο σας από

την επαρχία ή το εξωτερικό, περιηγηθήκατε έναν αρχαιολογικό χώρο της περιοχής σας;

6.2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

6.2.1. Αφού διαβάσετε το απόσπασμα από το ημερολόγιο του Καβάφη που δίνεται στην

ερώτηση 6.1.23. καθώς και το ακόλουθο από το Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ,

α) να επισημάνετε τις διαφορές τους ως προς τα εξωτερικά χαρακτηριστικά τους, το ύφος

και το σκοπό του συντάκτη και

β) να προσδιορίσετε ποιο από τα δύο ημερολόγια προκαλεί περισσότερο το ενδιαφέρον του

σημερινού αναγνώστη. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Παρασκευή, 23 Ιουλίου 1943

Αγαπητή Κίττυ,

Έχω διάθεση να σου διηγηθώ τι θέλει να κάνει ο καθένας μας, όταν θα βγούμε από δω. Η

μεγαλύτερη επιθυμία της Μαργκό και του Βαν Ντάαν είναι να βουτήξουν ως το σαγόνι μέσα σε

ένα πολύ ζεστό μπάνιο και να μείνουν εκεί μισή ώρα τουλάχιστον. Η κ. Βαν Ντάαν θέλει, πριν

από όλα, να φάει γλυκά. Ο Ντύσσελ δεν σκέφτεται παρά τη Λόττε, τη γυναίκα του. Η μαμά θέλει

να ξαναβρεί τον καφέ της, ο μπαμπάς να επισκεφτεί τον κ. Βόσσεν και ο Πέτερ να πάει στον

κινηματογράφο. Εγώ απλώς θα πετούσα απ’ τη χαρά μου και θα ’μουν τόσο ευτυχισμένη, ώστε

δεν θα ’ξερα από πού ν’ αρχίσω.

Εκείνο που επιθυμώ πιο πολύ είναι να ξαναβρεθώ στο σπίτι μου, να μπορώ να κυκλοφορώ

ελεύθερα, να κινούμαι και τέλος να εργάζομαι συστηματικά, δηλαδή να ξαναβρώ το σχολείο...

Δική σου

Άννα(Το Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ, εκδ. Ενωμένοι Εκδότες, Αθήναι 1956, σ. 92)

6.2.2. Αφού διαβάσετε το κείμενο που ακολουθεί, να απαντήσετε στις ερωτήσεις που δίνονται

και να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις σας.

α) Από ποια στοιχεία της μορφής και του περιεχομένου του συμπεραίνουμε πως πρόκειται

για ημερολόγιο;

β) Τι πληροφορίες αποκομίζει ο σημερινός αναγνώστης αυτής της σελίδας, σχετικά με τις

διαστάσεις που πήρε ο θάνατος και η κηδεία του Παλαμά στη σκλαβωμένη Αθήνα;

28 Φλεβάρη 1943

Χτες βράδυ μια είδηση ακατανόητη μας ήρθε. Μια είδηση ασύλληπτη. Ο Γέρο - Παλαμάς

πέθανε. Είχαμε ξεχάσει πως ήταν θνητός. Τρέξαμε αμέσως στην οδό Περιάνδρου. Εκεί βρήκαμε

τον Άγγελο Σικελιανό αναστατωμένο κι αυτόν. Δεν ακούονταν άχνα. Άφωνοι όλοι κοιτάζαμε το

γεροντάκι να κοιμάται και περιμέναμε ώρες ορθοί κοντά του. Τι περιμέναμε;... Ίσως τη γνώριμη

λάμψη των ματιών του κάτω από τα πυκνά χαμηλωμένα φρύδια του... Μα τίποτα πια...

Πώς η είδηση μαθεύτηκε και βούηξε όλη η Αθήνα; Πώς το νεκροταφείο σήμερα ήταν μαύρο

από τον κόσμο; Όλη η Ελλάδα ήταν εκεί. Οι Ιταλοί φρουροί είχαν μαζευτεί στις γωνιές τους και

κοίταζαν θαυμάζοντας φοβισμένοι. Το σιωπηλό αυτό πλήθος είχε ένα μεγαλείο, που έκανε τους

ξένους προσεκτικούς. Μετείχε στο θάνατο. Στριμωχτήκαμε με κόπο μέσα στην εκκλησιά. Χιλιάδες

είχαν μείνει απ’ έξω. Ο Μακαριώτατος χοροστάτησε και αποχαιρέτησε το νεκρό. Έπειτα μια

φωνή τράνταξε τη σκεπή και τα τοιχώματα, η φωνή του Σικελιανού:

“Σ’ αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα ”...

“Ηχήστε σάλπιγγες...”

Νέα παιδιά σήκωσαν το μικρό φέρετρο, μαζί μ’ αυτά και ο Σικελιανός πρώτος, και τό ’φεραν

στο ήλιο και στον άπειρο λαό. Όλοι είχαμε αφήσει τα κορμιά μας πίσω και προχωρούσαμε με το

νεκρό... Η μεγάλη στιγμή έφτασε. Το πρώτο χώμα ακούστηκε πάνω στο ξύλο. Τότε ο

Κατσίμπαλης με την πιο δυνατή απ’ όλες τις φωνές του άρχισε τον Ύμνο: “Σε γνωρίζω από την

κόψη...” και μαζί μ’ αυτόν όλοι μας. Η ελληνική γη γαλήνεψε. Την είχαμε κερδίσει από άλλους

δρόμους. Είμαστε ελεύθεροι.(Ιωάννας Τσάτσου Φύλλα Κατοχής, εκδ. Εστία, Αθήνα 1986, σσ. 78-79)

6.2.3. Τα δύο ακόλουθα κείμενα αναφέρονται στα γεγονότα της κατάληψης του Αφιόν

Καραχισάρ από τον ελληνικό στρατό το 1921, στην περίοδο του Μικρασιατικού πολέμου. Το

πρώτο προέρχεται από τα “Τετράδια της Ανζέλ Κουρτιάν”, στα οποία η συγγραφέας, σε ώριμη

ηλικία πια, κατέγραψε τα βιώματα της παιδικής της ηλικίας. Το δεύτερο προέρχεται από το

προσωπικό ημερολόγιο της Πηνελόπης Δέλτα. Αφού τα διαβάσετε προσεκτικά, να εντοπίσετε

και στα δύο αποσπάσματα:

α) τον τύπο του αφηγητή (μετέχει ή όχι στα γεγονότα),

β) την οπτική γωνία της αφήγησης (εσωτερική - εξωτερική),

γ) το χρόνο (του πομπού, του δέκτη, των γεγονότων),

δ) τη γλωσσική ποικιλία - ύφος, και

ε) το σκοπό της σύνταξής τους.

Με βάση τις παρατηρήσεις σας να συμπληρώσετε τον ακόλουθο πίνακα.

ΕΙΔΟΣΚΕΙΜΕΝΟΥ

ΤΥΠΟΣΑΦΗΓΗΤΗ

ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ

ΑΦΗΓΗΣΗΣ

ΧΡΟΝΟΣ:ΠΟΜΠΟΥ-

ΔΕΚΤΗ-ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ

ΓΛΩΣΣΙΚΗΠΟΙΚΙΛΙΑ/

ΥΦΟΣ

ΣΚΟΠΟΣΣΥΝΤΑΞΗΣ

Τετράδια Ανζέλ Κουρτιάν

ΗμερολόγιοΠ. Δέλτα

Α.Οι Τούρκοι είχαν κλειστεί στα σπίτια τους, οι Χριστιανοί ήταν στους δρόμους. Μονάχα όταν

ακούστηκε το κανονίδι ορμήσαμε μέσα. Αρκετές ώρες κράτησε το τουφεκίδι. Όταν σταμάτησε, ο κόσμος χύθηκε πάλι στους δρόμους. Παντού χαρές και πανηγύρια, αγκαλιές, δάκρυα. Ούτε ένας Τούρκος στη μέση.

Άξαφνα είδαμε κόσμο να τρέχει με χαλιά στα χέρια. Ήταν αυτοί που κάθονταν ψηλά και φώναζαν:-Έρχεται ο τακτικός στρατός των Ελλήνων!-Στρώστε χαλιά να περάσουν οι ελευθερωταί μας!

Τραγουδούσαν, φώναζαν, φιλιόντουσαν στο δημόσιο δρόμο. Για πότε στρώ-θηκαν τα κόκκινα χαλιά μέχρι την αρμένικη εκκλησία; Καινούρια, χαρούμενα χαλιά...Και μη νομίζετε ότι ήταν μικρή η απόσταση. Η εκκλησία ήταν σαν τον προφήτη Ηλία του Πειραιώς, απάνω σ’ ένα λόφο. Έλεγε η μάνα μου:-Ωχ Θεέ μου, τι χαρά! Πού βρέθηκαν τόσα χαλιά και τόσες ελληνικές σημαίες να κυματίζουν παντού!

Και δεν ήταν πολλοί οι Έλληνες στο Αφιόν Καραχισάρ. Ζήτημα αν ήταν οκτώ, δέκα οικογένειες. Οι υπόλοιποι είμαστε μισοί- μισοί Αρμεναίοι και Τούρκοι. Αλλά με τι καμάρι μιλούσαν όλοι γύρω μου για τους έλληνες! Εγώ με τα τόσα που άκουγα, είχα την εντύπωση ότι θα δω να είναι σαν τα αρχαία βιβλία και σαν τα σώματα που μας ζωγράφιζε η δασκάλα μου, στον ψευτοπίνακα του κρυφού σχολείου. Τους φανταζόμουν υπεράνθρωπους. Ωραίους σαν τους

άγγλους στρατιώτες, γελαστούς, με καθαρά πρόσωπα, να λάμπουν από καθαριότητα. Ψηλούς και αδύνατους σαν τα αρχαία αγάλματα των βιβλίων.

Να τώρα, ο κόσμος που είχε φρενιάσει να ζητωκραυγάζει, φώναζε: “Έρχονται! Έρχονται!”. Η μαμά με τράβηξε μη με τσαλαπατήσουν. Ο στρατός περνούσε και εγώ δεν έβλεπα. Έκλαιγα, φώναζα: “Θέλω να δω!” Ανεβήκαμε σε κάτι σκαλιά κι από κει είδα, και σχεδόν απογοητεύτηκα: Ούτε ψηλοί ήταν ούτε καθαροί. Είχαν γένια, μουστάκια, και δεν γελούσαν σαν τους Άγγλους. Με κόπο σέρνανε τα πόδια τους. Ο Αξιωματικός τους φώναξε “ανάπαυση” και όλοι σταμάτησαν και κατέβασαν τα όπλα. Ήταν πολλοί που καθίσαν χάμω, στα χαλιά, ένας μάλιστα ξάπλωσε. Ο διπλανός του τού έλεγε να σηκωθεί μην τον δει ο αξιωματικός, αλλ’ αυτός δεν το κουνούσε. Μονάχα όταν πάλι έδωσε παραγγελία τον έσυραν με το ζόρι για να προχωρήσουν. Τους κοίταζα και έβλεπα τις κουρελιασμένες και ματωμένες χλαίνες τους, τα λασπωμένα άρβυλα να πατάν τα χαλιά, κι από κόκκινα να γίνονται μαύρα, τα πρόσωπά τους, μαύρα κι αξύριστα, και άρχισα να κλαίω.-Πάμε σπίτι μας, δεν θέλω να βλέπω άλλο.

Β. Κυριακή, 14 Μαρτίου 1921Ο στρατός μας προχωρεί νικητής σ’ όλη τη γραμμή... Οι Τούρκοι φεύγουν ρίχνοντας τα όπλα

τους: έχουν 200 σκοτωμένους με 8 αξιωματικούς και οι δικοί μας έπιασαν 600 αιχμαλώτους. Τα αεροπλάνα μας βομβάρδισαν το τουρκικό αεροδρόμιο του Εσκί - Σεχίρ. Ο στρατός μας προχωρεί με ενθουσιασμό.

Ο εχθρός, με τη μεγάλη του μάζα υποχωρεί για να ενισχύσει τη γραμμή όπου θ’ αμυνθεί, στο Αφιόν Καραχισάρ.

Δευτέρα, 15 Μαρτίου 1921. ΒράδυΠήραμε το Αφιόν -Καραχισάρ. Η χώρα είναι φωταγωγημένη όλη.

(Το πρώτο απόσπασμα προέρχεται από το βιβλίο Τα τετράδια της Ανζέλ Κουρτιάν. Μνήμες από τη Μικρασία, 1915-1924, εκδ. Πλέθρον, Αθήνα 1980, σσ. 99-100. Το δεύτερο απόσπασμα προέρχεται από το Αρχείο της Πηνελόπης Δέλτα, Ελευθέριος Βενιζέλος, Ημερολόγιο - Αναμνήσεις- Μαρτυρίες-Αλληλογραφία, επιμέλεια Π. Ζάννας, εκδ. Ερμής, Αθήνα 1983, σ. 97).6.3. Ερωτήσεις συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

6.3.1. Στη γιορτή του Πολυτεχνείου που θα γίνει στο σχολείο σάς ανέθεσαν να διαβάσετε μια

σελίδα ημερολογίου εκείνης της εποχής. Από τα ακόλουθα κείμενα που έτυχε να βρείτε, να

προσδιορίσετε ποιο είναι ημερολόγιο. Να δικαιολογήστε την απάντησή σας.

Α. (Πέμπτη 15 Νοεμβρίου )

Το πρωί ο γιος μου, σοβαρός, λιγομίλητος μου είπε πως θα ξανακατέβαινε στο Πολυτεχνείο.

Δεν ήταν ώρα για κουβέντες. Ήθελα να του πω να προσέχει, να φροντίσει να γυρίσουν μαζί με

τον αδελφό του σήμερα σπίτι. Καταλάβαινα πως δεν άκουγε. Ο νους και η καρδιά του αυτή τη

φορά βρίσκονταν αλλού... Η μάνα είχε περάσει στη σκιά.

Όσα του είχε πει όσα του είχε μάθει -αυτά τώρα άκουγε. Θυμήθηκα κάποιο ποίημα, ήταν για

τη μάνα κι έλεγε:

“ένα κομμάτι χρυσάφι

μάς έκρυψες μέσα βαθιά μας

να μπουμπουκιάσουν οι ανθοί του καλού

λαχταράς στην καρδιά μας.”

Ήρθε η ώρα να δείξει ποιος ήταν, ποιος είχε γίνει. Τον κοίταζα κι ήξερα πως δε θ’ άφηνε ν’

αγωνίζονται τ’ άλλα παιδιά κι αυτός να ’ναι ασφαλισμένος σπίτι του. Θα πήγαινε μαζί τους.

Ο γιος μου είχε αίσθημα ευθύνης, είχε μέσα του ανθρωπιά, είχε αγάπη. Τον κοίταζα καθώς

απομακρυνόταν κι η καρδιά μου πλημμύρισε. Από υπερηφάνεια; Από πόνο; Από ανησυχία;

Από τύψεις;(Βούλα Καστρινού Τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Αντιφασιστικά 67-74, εκδ. Γραμμή, Αθήνα 1974, σσ. 90-91)

Β. 16 Νοεμβρίου 1973. Ο χώρος γύρω από το Πολυτεχνείο σφύζει από βουητό. Οι 300 του

Λεωνίδα. οι Σουλιώτες, οι Μεσολογγίτες, οι αγωνιστές της Σμύρνης, του Σαράντα είναι οι

πρόγονοι των σημερινών πρωταγωνιστών... Η δεκαεπτάχρονη κόρη μου λέει σήμερα πως, αν

είχε ζήσει την εξέγερση του Πολυτεχνείου, θα ήταν πολύ περήφανη.(Εκ των υστέρων 19+1, εκδ. Νέα Σύνορα Α. Λιβάνη Αθήνα 1993, σ. 89)

Γ. Ξημέρωνε Παρασκευή 16 Νοεμβρίου. Μέρα της γενικής κινητοποίησης. Το ξεκίνημα της

μεγάλης μέρας ήταν διαφορετικό από της προηγούμενης. Επιφανειακά παρατηρούσε κανείς

μια κάμψη στην ως τότε ζωηράδα μας. Ήταν, γιατί όλοι πια προαισθανόμασταν πως η μέρα

αυτή θα ήταν κρίσιμη για την τύχη του αγώνα μας.(Νίκος Καστρινός, Εδώ Πολυτεχνείο, Αντιφασιστικά 67-74, εκδ. Γραμμή, Αθήνα 1974, σ. 76)

6.3.2. Όλες οι ακόλουθες προτάσεις αναφέρονται στα βασικά συστατικά στοιχεία (μορφής και

περιεχομένου) του ημερολογίου.

Α. Να ελέγξετε την ορθότητα των προτάσεων αυτών και να σημειώσετε Χ στο αντίστοιχο

πλαίσιο.

Β. Να διορθώσετε τις προτάσεις που θεωρείτε λανθασμένες.

ΣΩΣΤΟ ΛΑΘΟΣα) Ο συντάκτης ενός ημερολογίου καταγράφει σ’ αυτό

μόνο σημαντικά προσωπικά γεγονότα και ατομικά

προβλήματα. β) Στο ημερολόγιο ο αφηγητής- συντάκτης του μετέχει

πάντοτε στα γεγονότα που καταγράφει. γ) Η οπτική γωνία της αφήγησης σε ένα ημερολόγιο είναι

εσωτερική. δ) Κύρια γνωρίσματα της μορφής ενός ημερολογίου είναι

οι χρονικοί και τοπικοί προσδιορισμοί. ε) Η ανάγνωση ενός ημερολογίου ικανοποιεί την περιέρ-

γεια όποιου ενδιαφέρεται μόνο για την ιδιωτική ζωή

διασήμων προσώπων. στ) Ο προσωπικός -εξομολογητικός χαρακτήρας είναι το

κύριο γνώρισμα ενός ημερολογίου που κρατείται για

πρακτικούς σκοπούς. ζ) Ο συντάκτης κάθε τύπου ημερολογίου δεν θα ήθελε

ποτέ να “πέσουν τα γραπτά του σε ξένα χέρια”. η) Το ύφος ενός ημερολογίου είναι πάντα το καθημερινό

και ανεπιτήδευτο ύφος του συντάκτη του.

Διορθώσεις .......................................................................................................

7. ΣΥΣΤΑΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

7.α. Συστατική επιστολή και βιογραφικό σημείωμα

Ερώτηση ελεύθερης ανάπτυξης

Πληροφορηθήκατε ότι η Μαθηματική Εταιρεία ζητά συνεργασία με μαθητές της Β΄ Λυκείου,

που αριστεύουν στα Μαθηματικά, για τη διόρθωση και τη σύνταξη ερωτήσεων και ασκήσεων

στην ύλη της Α΄ Λυκείου. Να γράψετε

α) το αυτοβιογραφικό σας σημείωμα για να εξασφαλίσετε τη συνεργασία με τη Μαθηματική

Εταιρεία, αλλά και

β) τη συστατική επιστολή ενός καθηγητή σας, υποθέτοντας ότι ο καθηγητής στον οποίο

απευθυνθήκατε σας υπέδειξε να την γράψετε μόνοι σας κι εκείνος απλώς θα την ελέγξει

και θα την υπογράψει.

7.β. Χαρακτηρισμός της συστατικής επιστολής

Ερώτηση ελεύθερης ανάπτυξης

Ως διευθυντής του εκδοτικού οίκου όπου εργάζεστε χρειάζεται να συντάξετε δύο

συστατικές επιστολές για δύο αντίστοιχες θέσεις εργασίας που διεκδικεί ένας εργαζόμενος στην

επιχείρηση. Πρόκειται για έναν προγραμματιστή υπολογιστών, που έχει ειδικές σπουδές και

μεγάλη εμπειρία, είναι γλωσσομαθής και ευφυής, αλλά είναι ευερέθιστος, απότομος στη

συμπεριφορά του και ακατάστατος στο γραφείο του. Εφόσον η μία θέση αφορά εργασία χωρίς

στενούς συνεργάτες, ενώ η άλλη απαιτεί συνεργασία, ομαδική προσπάθεια και υπομονή, η μία

επιστολή πρέπει να είναι ιδιαίτερα θερμή, ενώ η άλλη συγκρατημένη. Να συνθέσετε τις δύο

αντίστοιχες συστατικές επιστολές.

7.γ. Λεξιλόγιο συστατικής επιστολής

7.γ.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

7.γ.1.1. Ας υποθέσουμε ότι είστε διευθυντής σε μία εφημερίδα και πρόκειται να γράψετε μία

συστατική επιστολή για έναν δημοσιογράφο, με τον οποίο συνεργαστήκατε κατά το παρελθόν.

Έχοντας συγκεντρώσει θετικές πληροφορίες για το άτομό του, χρησιμοποιήστε 10 από τα

επίθετα που δίνονται στη συνέχεια και συστήστε τον ανεπιφύλακτα στην επιστολή σας,

προβάλλοντας τα στοιχεία εκείνα της προσωπικότητάς του που θεωρούνται απαραίτητα για τη

θέση του διευθυντή επαρχιακού τηλεοπτικού σταθμού.

αξιόπιστος διορατικός καινοτόμος

αδιάβλητος ειλικρινής συνεπής

αποδοτικός επιδέξιος συνεργάσιμος

αποφασιστικός εύγλωττος φερέγγυος

δαιμόνιος ευσυνείδητος υπεύθυνος

7.γ.1.2. Υποθέστε ότι ως παράγοντας συνοικιακού αθλητικού σωματείου γράφετε μια

συστατική επιστολή για τον προπονητή, ο οποίος επί τρία χρόνια δεν κατόρθωσε να αναδείξει

την ομάδα. Από τα στοιχεία του χαρακτήρα του που δίνονται στη συνέχεια, επιλέξτε τα δέκα

εκείνα που δικαιολογούν την αρνητική στάση σας προς το άτομό του που εκφράζετε στην

επιστολή σας.

αδέξιος ανεύθυνος ιδιόρρυθμος

αδιάφορος ανταγωνιστικός ιδιοτελής

αναίσθητος ασυνείδητος ισχυρογνώμων

αναποφάσιστος αφελής πνευματώδης

ανειλικρινής δηκτικός ρηξικέλευθος

7.γ.1.3. Ταξιδέψατε πρόσφατα με αεροπλάνο και μείνατε δυσαρεστημένοι/ες με τους

χειρισμούς του πιλότου. Γνωρίζοντας, ότι ένας χειριστής αεροσκάφους εκτός από άρτια

εκπαιδευμένος πρέπει να είναι προσεκτικός, συνετός, επιδέξιος, υπεύθυνος, ψύχραιμος,

αποφασιστικός, αλλά και ευγενικός σε ένα γράμμα προς κάποιον/α φίλο/η σας να

παρουσιάσετε τα στοιχεία εκείνα της συμπεριφοράς του που δικαιολογούν τη δυσαρέσκειά σας.

7.γ.1.4. Ας υποθέσουμε ότι ως διευθυντής τηλεοπτικού σταθμού γράφετε μία τυπική συστατική

επιστολή για έναν τηλεπαρουσιαστή, πρώην συνεργάτη σας. Από τα στοιχεία του χαρακτήρα

του που έχετε υπόψη σας και δίνονται στη συνέχεια, επιλέξτε τα δέκα εκείνα τα οποία

δικαιολογούν τις επιφυλάξεις που εκφράζετε στην επιστολή σας.

αδιάλλακτος δηκτικός οξυδερκής

ανεύθυνος εξωστρεφής πνευματώδης

ανταγωνιστικός ιδιόρρυθμος τετραπέρατος

αποφασιστικός ιδιοτελής φυγόπονος

ασυνεπής καινοτόμος ψύχραιμος

7.γ.2. Ερωτήσεις συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και ελεύθερης ανάπτυξης

7.γ.2.1. Ο διευθυντής μιας επιχείρησης έχει συγκεντρώσει πληροφορίες σχετικά με έναν

υπάλληλό του, όπως παρουσιάζονται στη στήλη Α. Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της

συμπεριφοράς του υπαλλήλου της Α στήλης με τα επίθετα της Β στήλης που τη

χαρακτηρίζουν, σημειώνοντας τις επιλογές σας στα κενά πριν από τα επίθετα. Στη συνέχεια,

χρησιμοποιώντας τα επίθετα αυτά, βοηθήστε τον να γράψει μία συστατική επιστολή, με την

οποία θα αποτρέπει την πρόσληψή του. (Δύο επίθετα δεν θα χρησιμοποιηθούν.)

Α Β

1) Συνήθως φθάνει στο γραφείο καθυστερημένος.

2) Επιμένει στην άποψή του και δύσκολα αλλάζει

γνώμη.

3) Βρίσκει συνεχώς δικαιολογίες, προκειμένου να

αποφύγει την ανάληψη απαιτητικής εργασίας.

4) Κρίνει ειρωνικά τους συναδέλφους του, όταν

κάνουν κάποιο σφάλμα.

5) Επιδιώκει να προβάλλει τον εαυτό του μειώνοντας

τους συνεργάτες του.

6) Προσπαθεί να διατηρεί καλές σχέσεις μόνο μ’

εκείνους από τους οποίους αναμένει όφελος.

7) Ένα χρόνο στο γραφείο δεν έχει αναπτύξει φιλικές

σχέσεις με κανένα συνάδελφό του.

8) Θυμώνει εύκολα, φέρεται απότομα και γενικά

δημιουργεί προβλήματα με τη συμπεριφορά του

απέναντι στους πελάτες.

9) Δε διστάζει να χρησιμοποιήσει ανέντιμα μέσα

προκειμένου να πετύχει το σκοπό του.

10) Δεν μπορεί να γίνει διάλογος μαζί του, επειδή δεν

υποχωρεί ποτέ.

-- ανταγωνιστικός

-- αντικοινωνικός

-- φυγόπονος

-- αναποφάσιστος

-- αναξιοπρεπής

-- δηκτικός

-- ασυνεπής

-- αδιάλλακτος

-- ισχυρογνώμων

-- δύστροπος

-- αφελής

-- ιδιοτελής

7.γ.2.2. Να αντιστοιχίσετε τις παροιμίες ή τις παροιμιακές φράσεις της Α στήλης, με τις οποίες

οι εργαζόμενοι σε ένα γραφείο χαρακτηρίζουν κάποιον συνάδελφό τους, με τα επίθετα της Β

στήλης που αποδίδουν το νόημα των φράσεων. Να σημειώσετε τις επιλογές σας στα κενά δίπλα

στα επίθετα. Στη συνέχεια να γράψετε μία συστατική επιστολή με την οποία ως διευθυντής της

επιχείρησης συστήνετε θερμότατα τον υπάλληλο αυτόν για μια αντίστοιχη θέση σε άλλη πόλη.

Α Β

1) Αυτός πάντοτε θα βγάλει τα κάστανα από τη

φωτιά.

2) Πάντοτε εφαρμόζει στην πράξη την παροιμία

“το ’να χέρι νίβει τ’ άλλο και τα δυο το πρόσωπο”.

3) Γι’ αυτόν δεν ισχύει το “άλλοι σκάφτουν και

θερίζουν κι άλλοι τραγουδούν και πίνουν”.

4) Χώμα πιάνει, χρυσάφι γίνεται.

5) Πρέπει να το ’χει η κούτρα του να κατεβάζει

ψείρες.

6) Λέει τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη.

7) Τα λίγα λόγια ζάχαρη και τα καθόλου μέλι.

8) Όπου γάμος και γιορτή η Βασίλω πρώτη.

9) Πιάνει πουλιά στον αέρα.

10) Ο λόγος του συμβόλαιο.

11) Γίνεται χαλί να τον πατήσεις.

-- φερέγγυος

-- εύστροφος

-- λιγόλογος

-- τολμηρός

-- εργατικός

-- εξυπηρετικός

-- ειλικρινής

-- συνεργάσιμος

-- επινοητικός

-- άξιος

-- κοινωνικός

8. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

8.Ι. Παράγραφος. Ανάπτυξη με σύγκριση και αντίθεση

8.Ι.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

8.Ι.1.1. Σε ένα από τα τεύχη της σειράς «Μια περιπέτεια του Αστερίξ του Γαλάτη» διαβάζετε

τις εξής περιγραφές της φυσιογνωμίας των βασικών ηρώων:

Αστερίξ, ο ήρωας αυτών των περιπετειών, μικρόσωμος πολεμιστής αλλά παμπόνηρος και με

κοφτερό μυαλό, του εμπιστεύονται χωρίς αμφιβολίες όλες τις επικίνδυνες αποστολές, για τις οποίες

συνήθως καταστρώνει και το σχέδιο δράσης. Ο Αστερίξ αντλεί την υπεράνθρωπη δύναμή του από τον

μαγικό ζωμό του Δρυίδη Πανοραμίξ.

Οβελίξ, ο αχώριστος φίλος του Αστερίξ. Μεγάλων

σωματικών διαστάσεων, προμηθευτής μενίρ σε ολόκληρη την

επικράτεια και μεγάλος εραστής του ψητού αγριογούρουνου!

Είναι πάντοτε έτοιμος να ακολουθήσει τον Αστερίξ σε μια νέα

περιπέτεια και ας μη καταλαβαίνει πάντοτε τι ακριβώς

συμβαίνει, αρκεί να υπάρχουν αγριογούρουνα και τρανοί

καυγάδες! Η δύναμή του είναι ατελείωτη, επειδή είχε βουτήξει

στη μαρμίτα με τον μαγικό ζωμό, όταν ήταν μικρός.

Να οργανώσετε αυτές τις πληροφορίες σε μία παράγραφο, για να εξηγήσετε τη σχέση, τις

ομοιότητες και τις διαφορές ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο πρόσωπα σε ένα παιδί του περιβάλλοντός

σας που διατύπωσε την περιέργειά του βλέποντάς σας να διαβάζετε το συναφές εικονογραφημένο

περιοδικό. Η παράγραφος θα περιλαμβάνει: θεματική περίοδο με την ομοιότητα ή και την

αντίθεση ανάμεσα στα συγκρινόμενα μέλη, λεπτομέρειες - σχόλια με τα αντίστοιχα γνωρίσματα

των συγκρινόμενων μελών, περίοδο - κατακλείδα με το συμπέρασμα ή και μια γενική

παρατήρηση και κρίση, καθώς και συνδετικές - μεταβατικές λέξεις και φράσεις που δηλώνουν

σύγκριση και αντίθεση (σ. 115 του σχολικού εγχειριδίου).

8.Ι.1.2. Πήγατε εκδρομή με συμμαθητές σας σε μια από τις περιοχές της Ελλάδας που

διατηρούν τον χαρακτήρα τους. Επειδή δεν συμμερίζεστε πάντοτε τα ενδιαφέροντα των

υπολοίπων της παρέας και συχνά κυκλοφορείτε ανεξάρτητα από αυτούς, προσπαθείτε να τους

εξηγήσετε τη στάση σας, αξιοποιώντας το περιεχόμενο του ακόλουθου κειμένου που έτυχε να

έχετε διαβάσετε και αναπτύσσοντας τα λεγόμενά σας με σύγκριση και αντίθεση σε 150-180

λέξεις. (Η άσκηση μπορεί να είναι προφορική και το ζητούμενο κείμενο να αποτελεί

προσχεδιασμένο προφορικό λόγο).

Το ταξίδι του περιηγητή είναι μοναχική υπόθεση: για να δεις, να εξετάσεις, να εκτιμήσεις,

πρέπει να είσαι μόνος και ανεμπόδιστος. Από την άλλη πλευρά, οι τουρίστες πρέπει να είναι

πολλοί μαζί. Αν τους συναντήσεις, μπορεί να σε παρασύρουν, να σε αποπροσανατολίσουν με τα

σχόλια και τις επιθυμίες τους. Αν είναι ενδιαφέροντες ως ανθρώπινοι τύποι, σου χαλάνε τη θέα

και αν είναι βαρετοί και φλύαροι, σου καταστρέφουν τις σιωπές και σε αποσπούν από την

παρατήρηση με ανησυχίες του είδους: «Εδώ έχει ωραία μαγαζιά» ή «Πού θα πάμε για φαγητό;».

Είναι δύσκολο να δεις καθαρά ή να σκεφτείς σε βάθος κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, αν έχεις τις

συνήθειες του τουρίστα. Αν βιάζεσαι να φωτογραφηθείς μαζί με το άγαλμα της πλατείας, για να

δείχνεις μετά πού πήγες ή αν σπεύδεις να ψωνίζεις δωράκια, τότε δεν έχεις την ευκαιρία να

συναισθανθείς τίποτε από τη νοοτροπία των ανθρώπων στον τόπο που επισκέπτεσαι, από τον

ρυθμό της πόλης τους, από την πρόταση ζωής τους, από τους λόγους που τους διαμόρφωσαν έτσι

όπως είναι. Η περιήγηση δεν είναι τουρισμός, δηλαδή δεν είναι διακοπές και συχνά είναι το

αντίθετο της ανάπαυλας. Νομίζω ότι ο πρώτος γνωστός περιηγητής είναι ο Οδυσσέας, εφόσον

«πολλῶν ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καί νόον ἔγνω». Δεν τον ενδιέφεραν ούτε οι εμπορικές

συναλλαγές ούτε αυτό που λέμε «να διασκεδάσει». «Καλή διασκέδαση!» μου ευχήθηκαν, όταν

ξεκινούσα για το Μαρόκο. Αλλά δεν ήταν αυτό ακριβώς που επιθυμούσα. Λαχταρούσα λίγη

περιπέτεια, ένα απροσδόκητο συμβάν, μία συγκλονιστική γνωριμία, ένα συναρπαστικό ξεβόλεμα,

στις συνθήκες ενός άλλου πολιτισμού. Αυτά ευχήθηκα στον εαυτό μου, μόλις έφτασα στην

Καζαμπλάνκα.

8.Ι.1.3. Σ’ ένα λεξικό διαβάζετε:

Στη γενικότερη χρήση του ο όρος παιδεία, ήδη από την κλασική αρχαιότητα, σημαίνει

μόρφωση, καλλιέργεια, πολιτισμό, ανθρωπισμό. Με ειδικότερη έννοια ο όρος ταυτίζεται με τον

όρο εκπαίδευση.

Χρησιμοποιώντας τον όρο παιδεία με την ευρεία έννοιά του, να τον διακρίνετε από εκείνον της

εκπαίδευσης σε μία παράγραφο, με βασικά κριτήρια

σύγκρισης - αντίθεσης:

α) τον υποχρεωτικό ή μη χαρακτήρα,

β) την ηλικία των υφισταμένων την παιδευτική επίδραση, και

γ) τους φορείς της αγωγής (οικογένεια, σχολείο, φιλικό και συγγενικό περιβάλλον, Μ.Μ.Ε.,

πολιτικά κόμματα).

Στην ανάπτυξη της παραγράφου να ακολουθήσετε όποιον από τους δύο αντιθετικούς τρόπους

οργάνωσης του υλικού προτιμάτε.

8.Ι.1.4. Σε μια παράγραφο αναπτυγμένη με σύγκριση - αντίθεση να διακρίνετε τα

απομνημονεύματα από την επιστημονική ιστορική συγγραφή. Ως άξονες σύγκρισης - αντίθεσης

μπορείτε να χρησιμοποιήσετε:

α) τον τύπο του αφηγητή (μετέχει ή όχι στα γεγονότα) και την οπτική γωνία της αφήγησης,

β) τη γλωσσική ποικιλία / ύφος,

γ) την αξιοπιστία σε σχέση με το ιστορικό γεγονός, και

δ) το σκοπό της συγγραφής.

Η ανάπτυξη των λεπτομερειών / σχολίων της παραγράφου να παρουσιάζει την αντίθεση σημείο

προς σημείο.

8.Ι.1.5. Φιλοξενήσατε στο σπίτι σας για λίγες ημέρες ένα παιδί του συγγενικού σας

περιβάλλοντος. Ο μικρός ήταν γενικά άτακτος και ανέπτυξε καταστροφικές τάσεις προς τα

αντικείμενα του σπιτιού. Η συμπεριφορά του σας προβλημάτισε και αναζητήσατε ερμηνεία σε

διάφορα βιβλία Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας. Επηρεασμένος/η από κείμενα όπως το

ακόλουθο, γράφετε μια επιστολή στους γονείς του «διαβολάκου», όπου συνοψίζετε τη βασική

αντίθεση που αναπτύσσεται στο απόσπασμα αυτό (σε μία παράγραφο περίπου 100-120

λέξεων). Για να προσδώσετε έμφαση στα λεγόμενά σας, να χρησιμοποιήσετε αντιθετικές λέξεις

και φράσεις.

Ελευθερία, όχι αναρχία

Το μικρό παιδί έχει το δικαίωμα να οργανώσει τη ζωή του με δικούς του νόμους πάνω στη

βάση της ανάπτυξης, χωρίς την παρουσία οποιασδήποτε εξωτερικής εξουσίας στην ψυχική και

σωματική του σφαίρα. Το παιδί πρέπει να φάει, όταν πεινάει, δεν το βρίζουμε ούτε το δέρνουμε,

αλλά το αγαπάμε και το προστατεύουμε αδιάκοπα.

Όλα αυτά φαίνονται τόσο απλά, φυσιολογικά κι ωραία, είναι όμως παράξενο πως πολλοί

γονείς, ενθουσιασμένοι από αυτήν την ιδέα, την παρεξηγούν. Ο τετράχρονος Θωμάς κοπανάει τα

πλήκτρα του πιάνου του γείτονα μ’ ένα ξυλόσφυρο κι οι γονείς του τον κοιτάζουν μ’ ένα

θριαμβευτικό χαμόγελο που σημαίνει: «Τι θαυμάσιο πράγμα είναι η αυτοδιάθεση!»

Αν μια νέα μητέρα νομίζει πως πρέπει ν΄ αφήσει το παιδί της να πασαλείψει την πόρτα με

κόκκινη μελάνη, τότε αυτή δεν έχει συλλάβει το νόημα της αυτοδιάθεσης.

Αυτή τη διαφορά μεταξύ ελευθερίας και ασυδοσίας πολλοί γονείς δεν μπορούν να τη

συλλάβουν. Σ’ ένα σπίτι που κυριαρχεί η πειθαρχία τα παιδιά δεν έχουν κανένα δικαίωμα. Σ’ ένα

άλλο σπίτι στο οποίο τα κακομαθαίνουν, έχουν μόνο αυτά δικαιώματα και κανένας άλλος. Ενώ

σε μια ισορροπημένη οικογένεια παιδιά και γονείς έχουν τα ίδια δικαιώματα.(Α. Σ. Νηλ, Θεωρία και πράξη της αντιαυταρχικής εκπαίδευσης. Μπουκουμάνης, Αθήνα 1972, επιλεγμένα

αποσπάσματα σσ. 158-160)

8.Ι.2. Ερώτηση συνδυασμού σύντομης απάντησης και ελεύθερης ανάπτυξης

Στο κύριο άρθρο του πρώτου φύλλου της σχολικής εφημερίδας σας, αναφέρεστε στη

δεοντολογία της ειδησεογραφίας και διακρίνετε την πληροφόρηση από την παραπληροφόρηση.

Να συμπληρώσετε τον ακόλουθο πίνακα με δύο τουλάχιστον στοιχεία σε κάθε στήλη και,

χρησιμοποιώντας το σύνολο των στοιχείων, να συνθέσετε μία παράγραφο με σύγκριση και

αντίθεση, είτε παρουσιάζοντας πρώτα τα γνωρίσματα του ενός μέλους και ύστερα εκείνα του

άλλου, είτε καταγράφοντας σημείο προς σημείο τις διαφορές των αντιπαρατιθέμενων μελών.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ

Α) Χρησιμοποιεί κυρίως ουσιαστι-

κά και ρήματα.

Β) Προβάλλει τα γεγονότα ανάλογα

με τη σπουδαιότητά τους για τη

ζωή της κοινωνίας.

Γ) Τα σχόλια είναι σαφή και ρητά ή

δηλώνεται η προέλευσή τους.

Δ) Απευθύνεται στη λογική.

Ε)

ΣΤ)

...

α) Στηρίζεται στα επίθετα και στους

προσδιορισμούς.

β) Προβάλλει προσωπικές υποθέσεις

ως ειδήσεις γενικού ενδιαφέροντος.

γ) Τα σχόλια είναι έμμεσα και υπαι-

νικτικά ή δεν δηλώνεται η

προέλευσή τους.

δ) Απευθύνεται στο συναίσθημα.

ε)

στ)

...

8.Ι.3. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

8.Ι.3.1. Στο μάθημα της Λογοτεχνίας αναλάβατε να παρουσιάσετε τις διαφορές ανάμεσα στην

Παλιά και τη Νέα Αθηναϊκή Σχολή. Αξιοποιώντας τα στοιχεία του ακόλουθου πίνακα να

συνθέσετε μία παράγραφο με σύγκριση - αντίθεση. Να προσθέσετε τη θεματική περίοδο και

την περίοδο κατακλείδα και να αναπτύξετε την αντίθεση σημείο προς σημείο, ώστε να φανούν

εντονότερα οι διαφορές.

ΠΑΛΙΑ ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΧΟΛΗ ΝΕΑ ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΧΟΛΗ

- Γενικά χαρακτηριστικά: τα

θέματα πηγάζουν από το

ηρωικό παρελθόν, αρχαίο και

μεσαιωνικό, γράφονται σε

γλώσσα καθαρεύουσα έως

αρχα?ζουσα, έχουν μελαγχολι-

κή διάθεση, έκφραση χαλαρή,

ύφος πομπώδες.

- Η ακμή της σχολής εκτείνεται

από το 1830-1880.

- Κύριοι εκπρόσωποι:

Παναγιώτης και Αλέξανδρος

Σούτσος, Αχιλλέας Παράσχος,

Δημήτριος Βικέλας,

Εμμανουήλ Ροίδης κ.ά.

Γενικά χαρακτηριστικά: τα θέματα

απηχούν κοινωνικές και πολιτικές

ανακατατάξεις της εποχής, απεικο-

νίζουν τα ήθη και το χαρακτήρα

του ελληνικού λαού, δίνεται μάχη

γ ια την επικράτηση της δημοτικής,

η έκφραση είναι απλή με τη θέρμη

της κοινής ομιλίας.

Ακμάζει από το 1880 ως το 1922.

Κυριότεροι εκπρόσωποι: Κωστής

Παλαμάς, Γιάννης Ψυχάρης, Γεώργιος

Δροσίνης, Ανδρέας Καρκαβίτσας,

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης κ.α.

(Οι πληροφορίες του ανωτέρω πίνακα προέρχονται από τα Κ.Ν.Λ. Β΄ Λυκείου, σσ. 67-68 και 72-76.)

8.Ι.3.2. Στην προσπάθειά σας να πείσετε τους γονείς σας να αντικαταστήσουν το παλιό σας

πικ-απ με μία συσκευή για ψηφιακούς δίσκους, συγκεντρώνετε ένα προς ένα τα σημεία ως

προς τα οποία οι ψηφιακοί δίσκοι υπερέχουν από τους δίσκους του βινυλίου. Βάσει των

σημείων αυτών, τα οποία περιλαμβάνονται στον ακόλουθο πίνακα, να συνθέσετε μία

παράγραφο, χρησιμοποιώντας αντιθετικούς συνδέσμους, καθώς και λέξεις / φράσεις που

δηλώνουν σύγκριση και αντίθεση. Το κείμενό σας θα αποτελεί προσχεδιασμένο προφορικό

λόγο.

ΨΗΦΙΑΚΟΣ / ΟΠΤΙΚΟΣ

ΔΙΣΚΟΣ

(CD)

ΔΙΣΚΟΣ ΒΙΝΥΛΙΟΥ

Α) Λειτουργεί με ακτίνα λέιζερ,

η οποία δεν φθείρεται.

Β) Παρέχει μέχρι πάνω από μιας

ώρας αδιάκοπη ακρόαση.

Γ) Έχει απεριόριστο χρόνο ζωής

με λογική χρήση.

Δ) Έχει μικρό και πρακτικό μέ-

γεθος και αποθηκεύεται, τα-

ξινομείται και μεταφέρεται

εύκολα.

ΣΤ) Μπορείς να διακόψεις το

παίξιμο κι έπειτα να το συνε-

χίσεις ακριβώς από το ση-

μείο που το διέκοψες.

α) Λειτουργεί με διαμαντένια κεφαλή

και βελόνα, που είναι αναλώσιμα

και χρειάζονται αλλαγή.

β) Πρέπει να αλλάζουμε πλευρά περί-

που κάθε 20 λεπτά.

γ) Έχει περιορισμένο χρόνο ζωής, με

λογική χρήση.

ε) Λόγω του μεγέθους του είναι άβο-

λος στην αποθήκευση, στην ταξι-

νόμηση και στη μεταφορά.

στ) Δεν είναι εύκολο να διακόψεις το

παίξιμο χωρίς να φθείρεις το δίσκο

και είναι σχεδόν αδύνατο να το

συνεχίσεις ακριβώς από το σημείο

της διακοπής.

8.Ι.3.3. Στην ακόλουθη παράγραφο να εντοπίσετε:

α) τη θεματική της πρόταση,

β) τον τρόπο ανάπτυξης της θεματικής περιόδου και τις λέξεις ή φράσεις της παραγράφου

που δηλώνουν αντίθεση.

γ) Με βάση τις παρατηρήσεις σας, να συμπληρώσετε τις κενές στήλες του πίνακα που

δίνεται μετά την παράγραφο.

Αν βάλουμε πλάι-πλάι τον θρύλο Σωκράτης και τον θρύλο Βοναπάρτης, θα ιδούμε πως ο

δεύτερος είναι ο κατά πολύ επικρατέστερος. Έχει μεγαλύτερη λάμψη, άρα περισσότερη έλξη.

Είναι και νοητός στους ασύγκριτα περισσότερους. Δεν χρειάζεται να διαθέτεις γνώσεις

στρατηγικής για να θαυμάζεις τον Βοναπάρτη. Σου αρκεί που είναι εκείνος που βρήκε το μέσο να

φτάσει στην παντοδυναμία, να εξουσιάζει εκατομμύρια ψυχές, να γκρεμίζει και να στήνει

θρόνους, να ξεκινήσει από την κοινωνική αφάνεια για να υψωθεί σε μύθο. Αντίθετα, για να

εκτιμήσεις τον Σωκράτη δεν αρκεί να σου το λένε, πρέπει και να σε ενδιαφέρει η ηθική διδαχή, το

ηθικό πρόβλημα της ζωής, να μπορείς να ανακαλύψεις το πρότυπο πίσω από το μαθητή

Πλάτωνα, να έχεις κάποια γεύση φιλοσοφίας, ένα αίσθημα σεβασμού για το μαρτύριο. Ο

Σωκράτης είναι το άτομο που θυσιάζεται στον νόμο της Πολιτείας, ενώ ο Βοναπάρτης το άτομο

που θυσιάζει τον νόμο της πολιτείας στον εαυτό του. Ο πρώτος στέκεται ολομόναχος, ακόμα κι

ανάμεσα στη χούφτα τους μαθητές του. Ο δεύτερος λάμπει στο προσκήνιο, μ’ όλους τους

προβολείς συγκεντρωμένους πάνω του και με πίσω του παραταγμένα κόρα 3 ατελείωτα να τον

υμνολογούν, να του κάνουν φόντο. Ο πρώτος είναι φτωχοντυμένος, ο δεύτερος πετυχαίνει να

κάνει ακόμα και την κάπως λιτή, σε σύγκριση με τις στολές που φοράνε οι στρατάρχες του,

περιβολή του θρυλική φιγούρα. Ο Σωκράτης, πεθαίνοντας ανάμεσα στους λίγους μαθητές του,

συγκινεί άμεσα ελάχιστους από τους κατοπινούς. Ο Βοναπάρτης, ξεμοναχιασμένος στο βράχο της

Αγίας Ελένης, προκαλεί υστερίες περιπάθειας, υψώνεται σε Προμηθέα καρφωμένο στον

Καύκασο, ένας ήρωας «ρομαντικός». Ο Βοναπάρτης πετυχαίνει έτσι ν’ αρπάξει από τον

Σωκράτη ακόμα και τον πένθιμο φωτοστέφανο της τραγικής μοναξιάς. Κατά τα άλλα ο

Σωκράτης κάνει τον άνθρωπο ζώο συνειδητό, ο Βοναπάρτης ζώο ασύνειδο.(Άγγελου Τερζάκη, Ποντοπόροι, Εκδόσεις των φίλων, Αθήνα 1975, σσ. 79-80, ελαφρά διασκευή)

ΜΕΡΗ ΤΗΣ

ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΣ/

ΑΝΤΙΘΕΤΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ

ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

ΤΟ ΥΛΙΚΟΥ

ΛΕΞΕΙΣ -

ΚΛΕΙΔΙΑ

ΛΕΞΕΙΣ ΠΟΥ

ΔΗΛΩΝΟΥΝ

ΑΝΤΙΘΕΣΗ

Θεματική

πρότασηΑντίθεση ανάμεσα στα

συγκρινόμενα μέλη

Λεπτομέρειες /

Σχόλια

1ο σημείο σύγκρισης -

αντίθεσης

2ο σημείο σύγκρισης -

αντίθεσης

3ο σημείο

κοκ

3 Το κόρο = η χορωδία

Κατακλείδα Συμπέρασμα / γενική

παρατήρηση / κρίση

8.Ι.3.4. Οι ακόλουθες παράγραφοι είναι αναπτυγμένες με σύγκριση και αντίθεση, αλλά είναι ημιτελείς. Η Α είναι παραμύθι το οποίο λέτε σ’ ένα παιδί του περιβάλλοντός σας, εμπνευσμένοι από την ιστορία του Όσκαρ Ουάϊλντ «Ο σκληρόκαρδος γίγαντας»4. Η Β αποτελεί γραπτή εργασία για το σχολείο ενός γνωστού σας παιδιού της Β΄ Γυμνασίου που σας ζητά να το βοηθήσετε. Και η Γ ανήκει στο ημερολόγιό σας, όπου καταγράφετε, μεταξύ άλλων, τις ανησυχίες σας για ζητήματα τέχνης. Αφού διαβάσετε κάθε ημιτελή παράγραφο, να επιλέξετε μία και να συνεχίσετε την αντίθεση, αναπτύσσοντας το δεύτερο μέλος και αναφερόμενοι στις ίδιες λεπτομέρειες με αυτές του πρώτου μέλους5.

Α. Μια φορά κι έναν καιρό ζούσαν σε ένα δάσος δύο γίγαντες. Ένας κακός κι ένας καλός. Ο κακός γίγαντας δεν δεχόταν ποτέ επισκέπτες. Είχε κτίσει έναν πελώριο τοίχο ολόγυρα στον κήπο, επειδή φοβόταν μη μπει κανείς και κόψει φρούτα ή λουλούδια και είχε συρματόπλεγμα στην πόρτα, για να μη περνούν ανάμεσα απ’ τα κάγκελα οι μπάλες των παιδιών που έπαιζαν απ’ έξω. Είχε στήσει και σκιάχτρα για να μη κατεβαίνουν τα πουλιά και τρώνε τα σταφύλια από την κληματαριά. Είχε έναν βοηθό, τον Ακαμάτη, στον οποίο δεν μιλούσε σχεδόν ποτέ. Ο Ακαμάτης έμενε σε ένα μικρό σπιτάκι στην άκρη του κήπου και είχε δικαίωμα να τρώει μόνο ό,τι απέμενε από το τραπέζι του γίγαντα. Στην άλλη πλευρά του δάσους, ο καλός γίγαντας...............................................................

Β. Καθώς θα προχωρούμε στην Ιλιάδα, θα διαπιστώνουμε, πλάι στις πολλές και σημαντικές ομοιότητες, και πολλές διαφορές από την Οδύσσεια. Και πρώτα πρώτα στην αντίληψη για το θείο: Στην Ιλιάδα οι θεοί έχουν ανθρώπινες αδυναμίες, διαφωνούν μεταξύ τους και συχνά αντιμάχονται και ξεγελούν ο ένας τον άλλον. Ενεργούν αυθαίρετα, με κίνητρο τα προσωπικά τους πάθη κι έτσι οι άδικοι δεν τιμωρούνται πάντοτε. Γι’ αυτό, η Ιλιάδα θεωρείται ότι είναι έργο της νεότητας του Ομήρου, όταν ακόμη δεν είχε νιώσει έντονη την ανάγκη να απονέμεται δικαιοσύνη στον κόσμο. Στην Ιλιάδα ο Όμηρος ψάλλει την αξία που έχει να αγωνίζεται κανείς για την πατρίδα του. Έπειτα, ο αφηγημένος χρόνος στην Ιλιάδα καλύπτει ένα μικρό κομμάτι του μύθου του τρωικού πολέμου (52 ημέρες). Από την άλλη πλευρά, στην Οδύσσεια 6 ...........................................................................

Γ. Δευτέρα, 7 Μάη (British Museum)Ο Παρθενών γεμάτος άλογα. Ο καταπληκτικός ρυθμός των αλόγων στην πομπή των

Παναθηναίων αυτή η μουσική.(Γ. Σεφέρης, Μέρες Στ΄, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1986, σ. 21)

Πώς δικαιολογείται αυτή η εντύπωση του Σεφέρη; Τι αναλογίες υπάρχουν ανάμεσα στη γλυπτική και τη μουσική; Η γλυπτική είναι η τέχνη του όγκου. Τα έργα της αναπτύσσονται στον χώρο, καταλαμβάνουν ένα μέρος του και συγχρόνως τον οργανώνουν. Ανάμεσα στα στοιχεία της μορφής ενός γλυπτού υπάρχουν αναλογίες και σχέσεις οι οποίες μπορούν να δημιουργούν ρυθμό. Γι’ αυτό, ο Paul Klee υποστηρίζει ότι «η εκλογή των στοιχείων της μορφής και οι μεταξύ τους σχέσεις είναι ανάλογες με ένα μουσικό μοτίβο και θέμα» και ο Claudel είναι βέβαιος ότι «το μάτι ακούει». Η μουσική, τώρα,7 ...........................................................................................................

1.3.5. Η ακόλουθη παράγραφος είναι δομημένη με σύγκριση - αντίθεση, η οποία αναπτύσσεται σημείο προς σημείο. Αλλά η παράγραφος είναι αποσπασματική, καθώς από τις λεπτομέρειες / σχόλια απουσιάζουν τα γνωρίσματα του ενός από τα δύο συγκρινόμενα μέλη. Αφού τη διαβάσετε

4 Βλ. και Κ.Ν.Λ. Α΄ Γυμνασίου, σσ. 49-53.5 Τα κείμενα παρατίθενται με σειρά ανάλογη του βαθμού δυσκολίας τους, αρχίζοντας από το ευκολότερο.6 Τα στοιχεία προέρχονται από την εισαγωγή της Ιλιάδας, Ο.Ε.Δ.Β. σ. 7 και από το άρθρο του

Δ. Μαρωνίτη «Μ’ ένα στεφάνι φως» στον τόμο Διαλέξεις, εκδ. Στιγμή, Αθήνα 1992, σσ. 156-157.7 Σχετικά με αυτήν την αντίληψη για τη σχέση γλυπτικής και μουσικής βλ. και Wassily Kandinsky, Τέχνες και

Καλλιτέχνες, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 1986. Ειδικότερα για την άποψη ότι η αρχι-τεκτονική είναι η μουσική στο χώρο βλ. το βιβλίο του Paul Valéry Ο Ευπαλίνος ή ο αρχιτέκτων, μτφρ. Ελ. Λαμπρίδη, εκδ. Άγρα, Αθήνα, 1988.

προσεκτικά, να συμπληρώσετε στα κενά διαστήματα τα γνωρίσματα και του άλλου μέλους της σύγκρισης.

Παρότι για τους πολλούς η σεξουαλική επιθυμία και ο έρωτας είναι το ίδιο πράγμα, εντούτοις οι δύο έννοιες κακώς ταυτίζονται. Η επιθυμία είναι κεντρομόλος, γιατί ο «άλλος» είναι «αντικείμενο» που υπάρχει και λογαριάζεται μόνο ως μέσο για την ικανοποίηση μιας «δικής μου» ανάγκης Επιπλέον η επιθυμία, όταν μένει χωρίς έλεγχο, όρεξη άπληστη και τυφλή, κατεβάζει χαμηλά το επίπεδο των απαιτήσεων, εμπνέει μικρόχαρες σκέψεις, οδηγεί στη βαναυσότητα, στην πνευματική στειρότητα, στην ηθική αναπηρία ................................................................................Κι ακόμα η επιθυμία δημιουργεί σχέσεις απρόσωπες, ενώνει όλους μέσα στην ανωνυμία και τους εξισώνει προς τα κάτω ................................................................................................Τέλος οι σχέσεις που συνάπτονται με την επιθυμία, είναι κατά «συμβεβηκός», τμηματικές, προσωρινές, τυχαίες. Και για τούτο όταν ο δεύτερος όρος αλλάζει (άλλο «αντικείμενο» παίρνει τη θέση του προηγουμένου), η κατάσταση δεν μεταβάλλεται ριζικά .................................(Ε. Παπανούτσου, Πρακτική Φιλοσοφία, εκδ. Δωδώνη, Αθήνα 1972, σσ. 85-89, επιλεγμένα αποσπάσματα)

8.Ι.3.6. Το διάγραμμα που ακολουθεί προέρχεται από σημειώσεις σε μια παράγραφο, όπου αναπτύσσονται με σύγκριση - αντίθεση οι έννοιες «προσαρμογή» και «συμμόρφωση». Δεν είναι όμως πλήρες, γιατί περιέχει τα γνωρίσματα μόνο του ενός μέλους της σύγκρισης.

α) Στο ακόλουθο διάγραμμα να συμπληρώσετε τα χαρακτηριστικά του άλλου μέλους, διατυπώνοντας τις κατάλληλες ονοματικές φράσεις.

β) Να μετασχηματίσετε τις ονοματικές φράσεις σε ρηματικές αναλόγου περιεχομένου και, χρησιμοποιώντας τις κατάλληλες διαρθρωτικές λέξεις (λέξεις που δηλώνουν απαρίθμηση στοιχείων ή εναντίωση), να αναπτύξετε τις λεπτομέρειες / σχόλια της παραγράφου. Στις λεπτομέρειες / σχόλια να παρουσιασθούν πρώτα όλα του γνωρίσματα του ενός μέλους της σύγκρισης- αντίθεσης και στη συνέχεια εκείνα του άλλου.

γ) Να ολοκληρώσετε την παράγραφο, διατυπώνοντας τη θεματική της πρόταση και την περίοδο κατακλείδα της, στην οποία να εκφράζετε το συμπέρασμα της σύγκρισης- αντίθεσης των δύο εννοιών.

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ

ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ

Η προσωπικότητα και η συμπεριφορά ενός ατόμου = συνισταμένη των απαιτήσεων του περιβάλλοντος και των ατομικών επιδιώξεων και αναγκών

Αλληλεπίδραση ατόμου - περιβάλλοντος

Ενεργητική συμμετοχή του ατόμου στη διαδικασία κοινωνικοποίησής του

Προσαρμογή του ατόμου στις απαιτή-σεις του περιβάλλοντος + του περιβάλ-λοντος στις επιθυμίες και ανάγκες του ατόμου

………………………………………

………………………………………

………………………………………

(Τα σημεία διάκρισης των δύο εννοιών προέρχονται από: το βιβλίο των Ν. Γ. Παπαδόπουλου & Δημ. Η. Ζάχου, Ψυχολογία, εκδ. Κέντρο Ψυχολογικών Μελετών, Αθήνα 1985, σ. 142.)

8.Ι.3.7. Στο ακόλουθο απόσπασμα ο ιστορικός Θουκυδίδης σκιαγραφεί την προσωπικότητα του

Περικλή σε αντιδιαστολή με εκείνη των διαδόχων του. Αφού το διαβάσετε προσεκτικά

α) να κατατάξετε το πληροφοριακό υλικό που αυτό σας παρέχει, με άξονες σύγκρισης-

αντίθεσης το χαρακτήρα και την προσωπικότητα του Περικλή και των διαδόχων του, τις

πολιτικές αρχές τους, την τακτική τους στον Πελοποννησιακό πόλεμο και, τέλος, τις

συνέπειες της πολιτικής τους, συμπληρώνοντας τον πίνακα που δίνεται μετά από το

κείμενο. Έπειτα,

β) να αξιοποιήσετε το υλικό που κατατάξατε, για να συνθέσετε μια παράγραφο, στην οποία

με αντιπαράθεση σημείο προς σημείο να παρουσιάζετε τον Περικλή και τους διαδόχους

του.

Θουκυδίδη Ιστορία, 2,65

Και πραγματικά, όσο χρονικό διάστημα κυβέρνησε την πόλη σε καιρό ειρήνης, την

κυβερνούσε με σύνεση και την κράτησε μακριά από κλυδωνισμούς, και αναδείχτηκε στις μέρες

του πολύ δυνατή, και όταν ξέσπασε ο πόλεμος, αυτός φαίνεται πως και σ’ αυτή την περίπτωση

υπολόγισε από πριν σωστά τη δύναμη της πόλης. Και έζησε μετά την κήρυξη του πολέμου δύο

χρόνια και έξι μήνες κι όταν πέθανε, ακόμα πιο πολύ αποδείχθηκε η ορθότητα των προβλέψεών

του σχετικά με τον πόλεμο. Αυτός δηλαδή υποστήριξε πως θα υπερισχύσουν, αν δεν αναλάβουν

επιθετική ενέργεια και φροντίζουν το ναυτικό και δεν προσπαθούν να επεκτείνουν την κυριαρχία

τους όσο διαρκεί ο πόλεμος, ούτε διακινδυνεύουν σε βάρος της πόλης.

Οι Αθηναίοι όμως και όλα αυτά τα έκαμαν ανάποδα και σε άλλα που θεωρούνταν πως ήταν

άσχετα με τον πόλεμο σύμφωνα με τις ιδιωτικές φιλοδοξίες και τα προσωπικά τους κέρδη

άσκησαν κακή πολιτική και για την πόλη τους και για τους συμμάχους, περιπτώσεις που όταν

πετύχαιναν, για τα άτομα πιο πολύ ήταν τιμή και ωφέλεια, ενώ όταν δεν πήγαιναν καλά,

απέβαιναν φθορά της πόλης για τον πόλεμο. Και η αιτία ήταν ότι εκείνος βέβαια, επειδή ασκούσε

μεγάλη επιρροή, που πήγαζε και από το αξίωμα και από την ισχυρή διάνοια, και ήταν κατά κοινή

παραδοχή εντελώς αδιάφθορος από χρήματα, εξουσίαζε το λαό με τη συγκατάθεσή του και δεν

παρασύρονταν πιο πολύ απ’ αυτόν παρά ο ίδιος τον κατηύθυνε, γιατί δεν μιλούσε για να τους

κολακέψει στην προσπάθειά του να αποκτήσει δύναμη με αθέμιτα μέσα, αλλά μπορούσε να τους

αντισταθεί, ακόμα κι αν προκαλούσε την οργή τους, επειδή κατείχε τη δύναμη αξιοκρατικά. Κάθε

φορά λοιπόν που διαπίστωνε ότι αυτοί είχαν κάπως παράκαιρο θάρρος από αλαζονεία, με το

λόγο τούς ενέπνεε φόβο, κι όταν πάλι ότι φοβούνταν παράλογα, τους ενέπνεε θάρρος. Και το

πολίτευμα ήταν τυπικά βέβαια, δημοκρατία, στην πραγματικότητα όμως εξουσία από τον πρώτο

πολίτη. Αντίθετα οι πολιτικοί που τον διαδέχτηκαν, επειδή ήταν περίπου ίσοι μεταξύ τους και

επειδή επιθυμούσε ο καθένας να γίνει πρώτος, ρίχτηκαν στην εκτέλεση πράξεων που

ευχαριστούσαν το λαό, και με θυσία ακόμα των δημοσίων υποθέσεων. Εξαιτίας αυτών και πολλά

άλλα σφάλματα έγιναν, όπως είναι φυσικό σε μεγάλη πόλη που ασκεί ηγεμονία, και η εκστρατεία

στη Σικελία απέτυχε, η οποία δεν ήταν τόσο κακός υπολογισμός της δύναμης αυτών, εναντίον των

οποίων έκαμαν την εκστρατεία, όσο επειδή αυτοί που έστειλαν το εκστρατευτικό σώμα δεν

ψήφιζαν όσα συνέφεραν σ’ αυτούς που έφευγαν, αλλά εξαιτίας των προσωπικών ραδιουργιών για

την εξασφάλιση της επιρροής στο λαό, και στη μείωση της μαχητικής ικανότητας του στρατού

συντέλεσαν και για πρώτη φορά προκλήθηκε εμφύλια διαμάχη.

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΔΙΑΔΟΧΟΙ

α) Χαρακτήρας -

προσωπικότητα

β) Πολιτικές αρχές

γ) Τακτική στον

Πελοποννησιακό πόλεμο

δ) Συνέπειες της πολιτικής

του(ς)

8.Ι.4. Ερώτηση συνδυασμού σύντομης απάντησης και αντικειμενικού τύπου

Η παρούσα παράγραφος είναι δομημένη με σύγκριση - αντίθεση. Αφού τη διαβάσετε, να απαντήσετε στην ερώτηση που ακολουθεί.

Οι δυνάμεις που αλλάζουν την επιφάνεια της Γης, διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: τις ενδογενείς και τις εξωγενείς. Οι ενδογενείς δυνάμεις έχουν αιτία γέννησής τους το εσωτερικό της Γης και τείνουν να κάνουν πιο έντονο το ανάγλυφο της επιφάνειάς της. Η κίνηση των λιθοσφαιρικών πλακών για παράδειγμα, αναπτύσσει τάσεις μεταξύ τους που, μερικές φορές, είναι αρκετά μεγάλες για να ανυψώσουν μια νέα οροσειρά. Αντίθετα οι εξωγενείς δυνάμεις έχουν την πηγή τους έξω από τη λιθόσφαιρα και τείνουν να ομαλοποιήσουν την επιφάνεια της Γης. Το νερό (βροχές, ποτάμια, παγετώνες) και ο άνεμος «τρώνε» υπομονετικά επί αιώνες τις ανωμαλίες του εδάφους και μεταφέρουν τα υλικά που αποσπούν από τα ψηλά στα χαμηλά σημεία, κάνοντας τα βουνά πιο χαμηλά και πιο στρογγυλεμένα και τις πεδιάδες πιο πλατιές και με πιο πολύ χώμα. Αν δρούσαν μόνες τους οι εξωγενείς δυνάμεις, σε μερικά εκατομμύρια χρόνια η Γη θα ήταν επίπεδη, χωρίς ανωμαλίες στην επιφάνειά της.(Γεωγραφία, Α΄ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ, Αθήνα 1997, σ. 91, ελαφρά διασκευή)

Οι ισχυρισμοί που ακολουθούν αναφέρονται στην παράγραφο που διαβάσατε, αλλά δεν είναι όλοι σωστοί. Να δηλώσετε ποιοι είναι σωστοί και ποιοι λανθασμένοι, σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο. Στη συνέχεια να τεκμηριώσετε την εκάστοτε επιλογή σας, παρέχοντας τα στοιχεία εκείνα που θεωρείτε απαραίτητα.

ΣΩΣΤΟ ΛΑΘΟΣ

1. Στη θεματική πρόταση της παραγράφου δηλώνονται η διαιρετέα έννοια και το πηλίκο της διαίρεσης.

2. Στις λεπτομέρειες / σχόλια της παραγράφου η σύγκριση - αντίθεση γίνεται σημείο προς σημείο, χωρίς να ολοκλη-ρώνεται πρώτα το πρώτο σκέλος της αντίθεσης.

3. Η μετάβαση από τη θεματική πρόταση στις λεπτομέρειες/ σχόλια της παραγράφου γίνεται με τη λέξη - κλειδί που συνιστά το πρώτο μέλος της αντίθεσης.

4. Στις λεπτομέρειες / σχόλια της παραγράφου η σύνδεση του πρώτου με το δεύτερο μέλος της αντίθεσης γίνεται με τη χρήση αντιθετικού συνδέσμου.

5. Το πρώτο και το δεύτερο μέλος της αντίθεσης αναπτύσ-σονται με ανάλογο τρόπο (θεωρία- παράδειγμα).

6. Η παράγραφος αυτή δεν έχει κατακλείδα.

Δικαιολόγηση ...................................................................................................8.ΙΙ. Ο ρόλος της αντίθεσης στη συνοχή του κειμένου

α) Η συνοχή προτάσεων και περιόδων

8.ΙΙ.α.1. Ερώτηση σύντομης απάντησης

Στις ακόλουθες προτάσεις εκφράζεται εναντίωση άλλοτε προς κάτι πραγματικό και άλλοτε

προς κάτι πιθανό, ενδεχόμενο, ακόμη και αδύνατον. Αφού αναγνωρίσετε κάθε περίπτωση, να

τη μετατρέψετε στην αντίθετή της.

Παράδειγμα: (ενδεχόμενο) Και να της το χάριζε, δε θα το δεχόταν

(πραγματικό) Αν και της το χάρισε, δεν το δέχτηκε.

α) Ο ήρωας αυτής της ιστορίας ήταν τόσο φυγόπονος, που και παξιμάδι να του έδινες αυτός το

ήθελε βρεμένο.

β) Και να αγόραζε υπολογιστή, δε θα μπορούσε να τον χρησιμοποιήσει άμεσα, γιατί δεν ήξερε το

χειρισμό του.

γ) Η παράσταση στο θέατρο της Επιδαύρου ήταν τόσο συναρπαστική που, αν και έπιασε βροχή,

οι θεατές παρέμειναν στις θέσεις τους μέχρι το τέλος της.

δ) Μετά από τόσα ψέματα που μας είχε διηγηθεί, και την αλήθεια να μας έλεγε, δε θα τον

πιστεύαμε.

ε) Είναι τόσο εξωστρεφής που, και να θέλει να κρύψει κάποιο συναίσθημα, τον προδίδει το ύφος

του.

στ) Και να είχε τη δυνατότητα να ταξιδέψει, πάλι θα το απέφευγε, γιατί ζαλίζεται στο αυτοκίνητο

και φοβάται το αεροπλάνο.

8.ΙΙ.α.2. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

ΙΙ.α.2.1. Στις ακόλουθες περιόδους οι αντιθετικοί σύνδεσμοι συνδέουν τις προτάσεις, είτε

παρατακτικά με απλή ή επιδοτική αντιθετική σύνδεση, είτε υποτακτικά, με σύνδεση που

δηλώνει εναντίωση προς κάτι πραγματικό ή κάτι μη πραγματικό.

Να εντοπίσετε αυτές τις μορφές αντιθετικής σύνδεσης αντιστοιχίζοντας τις προτάσεις της

στήλης Α με τον τρόπο σύνδεσης των προτάσεων, στήλη Β, και με το είδος της αντίθεσης,

στήλη Γ. Να γράψετε τις επιλογές σας στα δύο κενά διαστήματα που υπάρχουν πριν από κάθε

πρόταση της στήλης Α.

Α Β Γ

ΠΕΡΙΟΔΟΙ

ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΩΝ

ΠΕΡΙΟΔΩΝ

ΕΙΔΟΣ ΤΗΣ

ΑΝΤΙΘΕΣΗΣ

_ _ Τον βασάνισαν πολύ, κι όμως δεν

αποκάλυψε τους συνεργάτες του.

_ _ Όχι μόνο δεν ήρθε στην ώρα του,

μα ούτε και ζήτησε συγγνώμη.

_ _ Ενώ δεν του είπα την αλήθεια,

αυτός τη διαισθάνθηκε.

_ _ Δεν θα έπρεπε να τεμπελιάζεις, κι

αν ακόμα δεν είχες διάβασμα.

_ _ Δεν μιλούσε καθόλου, παρά

άκουγε με προσοχή.

_ _ Όχι μόνο τηλεφώνησε στη γιορτή

μου, αλλά και έστειλε λουλούδια.

_ _ Και που του έκαναν παρατήρηση,

πάλι δεν συμμορφώθηκε.

_ _ Κι αν ακόμα πληγώθηκες, δεν θα

’πρεπε να του το ανταποδώσεις.

1. Παρατακτική

2. Υποτακτική

Α. Απλή

Β. Επιδοτική

Γ. Εναντίωση

προς κάτι

πραγματικό

Δ. Εναντίωση

προς κάτι μη

πραγματικό

8.ΙΙ.α.2.2. Να προσδιορίσετε τον τρόπο με τον οποίο δηλώνεται η αντίθεση στις ακόλουθες

περιόδους, αντιστοιχίζοντας τα δεδομένα της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β και γράφοντας

την επιλογή σας στο κενό διάστημα που υπάρχει μπροστά από κάθε περίοδο της στήλης Α.

(Τρία στοιχεία της στήλης Β περισσεύουν).

Α Β

- Κάνει το σοφό και δεν ξέρει τα

πιο απλά πράγματα.

- Δεν κλαίω ουρλιάζω.

- Η σύζευξη της φρόνησης με το

πάθος εξασφαλίζει την πορεία του

ανθρώπου, η αντίθεσή τους την

ακινητεί.

- Από το ένα μέρος ο παθητικός

τύπος ανθρώπου, ήσυχος και

βολικός, από το άλλο ο

ενεργητικός, τραχύς, πιεστικός

και ανυπόμονος.

1. Αντίθεση εννοιών, χωρίς τη

χρήση αντιθετικού συνδέσμου

2. Χρήση αντιθετικού συνδέσμου

3. Παράλειψη αντιθετικού συνδέσμου

4. Χρήση του συνδέσμου «και» ως

αντιθετικού

5. Αντίθεση εννοιών και χρήση

φράσεων που δηλώνουν αντίθεση

6. Χρήση φράσεων που δηλώνουν

αντίθεση

7. Επίρρημα που χρησιμοποιείται ως

αντιθετικός σύνδεσμος

(Το 3ο απόσπασμα από το άρθρο του Ε. Παπανούτσου «Δίδυμες δυνάμεις: Η φρόνηση και το πάθος», εφημερίδα

«Το Βήμα», 1.10.81. Το 4ο απόσπασμα από το βιβλίο του Παπανούτσου Οι δρόμοι της ζωής, εκδ. Φιλιππότη,

Αθήνα 1990, σ. 248.)

8.ΙΙ.α.2.3. Με τις ακόλουθες λέξεις / φράσεις που δηλώνουν αντίθεση, ή με αντιθετικούς

συνδέσμους να συνδέσετε παρατακτικά ή υποτακτικά τις προτάσεις της επομένης παραγράφου,

όπου συγκρίνονται τα απομνημονεύματα με την Ιστορία. Σε κάποιο από τα κενά της

παραγράφου δεν χρειάζεται η χρήση αντιθετικού συνδέσμου ή άλλης λέξης για να δηλωθεί η

αντίθεση. (Κάθε σύνδεσμος ή λέξη ή φράση θα χρησιμοποιηθεί μόνο μία φορά.)

αν και από την άλλη πλευρά έπειτα

αντίθετα ενώ μολονότι

από τη μια πλευρά εξάλλου όμως

Τα Απομνημονεύματα διαφέρουν από την Ιστορία τόσο στον τρόπο που αφηγούνται τα

ιστορικά γεγονότα όσο και στο σκοπό της σύνταξής τους. ....................... (1) εξετάζοντας

λεπτομερέστερα τους αφηγηματικούς τρόπους των δύο ειδών, διαπιστώνουμε ότι ............. (2) στα

απομνημονεύματα ο αφηγητής μετέχει στα αφηγούμενα γεγονότα, στην Ιστορία δεν

μετέχει. ................. (3) η οπτική γωνία της αφήγησης στα απομνημονεύματα είναι

εσωτερική, ............ (4) στην Ιστορία μηδενική. .................... (5) ............. (6) η γλωσσική

ποικιλία που χρησιμοποιείται στα απομνημονεύματα, καθορίζεται από την ηλικία, την καταγωγή,

τη μόρφωση, τα ενδιαφέροντα του συντάκτη τους, στην ιστορική συγγραφή χρησιμοποιείται, κατά

το μάλλον ή ήττον, η επίσημη γλωσσική ποικιλία. Τέλος ................ (7) το ύφος των

απομνημονευμάτων μπορεί να είναι απλό και καθημερινό, κάποτε απολογητικό και

εξομολογητικό, το ύφος της ιστορικής συγγραφής είναι, συνήθως, τυπικό και

επίσημο. .................. (8) τα απομνημονεύματα δεν είναι Ιστορία, είναι ................ (9) πηγή

Ιστορίας, καθώς ο σκοπός του συντάκτη τους είναι να διατηρήσει στη συλλογική μνήμη

σημαντικά γεγονότα στα οποία έλαβε μέρος, και συγχρόνως να προβάλει την προσωπικότητα και

τη συμβολή του σ’ αυτά. .................. (10) ο ιστορικός διασταυρώνει τις πηγές που έχει στη

διάθεσή του, προσπαθώντας να ερμηνεύσει τα ιστορικά γεγονότα και να προσεγγίσει, στο βαθμό

του δυνατού, την ιστορική αλήθεια.

8.ΙΙ.α.2.4. Να υπογραμμίσετε τις προτάσεις στις οποίες μπορεί να παραλειφθεί ο αντιθετικός

σύνδεσμος, χωρίς να ατονήσει η αντίθεση 8.

1. Λέγονται αυτά, μα δεν γίνονται.

2. Γεια σας, χαρά σας, μάστοροι, και σεις οι μαθητάδες.

Μα τι έχει ο πρωτομάστορας κι είναι βαργιομισμένος;

3. Ένα φως δυνατό αλλά και ήμερο.

4. Ύστερα από έναν αγώνα όχι μόνο πολύμοχθο αλλά και πολύχρονο πέτυχα τις επιδιώξεις

μου.

5. Αυτός στον πόλεμο κατόρθωσε όχι μόνο να μη χάσει τίποτε, αλλά και να κερδίσει

εκατομμύρια.

6. Δεν μας έβλαψε, παρά μας βοήθησε όσο μπόρεσε.

8 Η άσκηση αυτή προσφέρεται να γίνει προφορικά, για να αξιοποιηθεί και ο κατάλληλος επιτονισμός.

7. Από τότε όχι μόνο δεν ήρθε καμιά φορά να με δει, μα ούτε μου έγραψε κανένα γράμμα.

8. Ήθελε να πείσει όχι εμένα αλλά τον ίδιο τον εαυτό του.

8.ΙΙ. β. Συνοχή παραγράφων με αντιθετική σύνδεση

Ανάπτυξη δύο εννοιών σε ένα ευρύτερο κείμενο

8.ΙΙ.β.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

8.ΙΙ.β.1.1. Πιθανόν έχετε παρατηρήσει ότι οι γνωστές ευρωπαϊκές γλώσσες, η Αγγλική, η

Γαλλική, η Γερμανική και η Ιταλική, έχουν την ίδια λέξη για την αγάπη και για τον έρωτα

(love, amour, Liebe, amore αντιστοίχως). Ωστόσο, πρόκειται για διαφορετικά συναισθήματα.

Παίρνοντας αφορμή από τη συναφή ρήση του Ο. Ελύτη, καθώς και από το απόσπασμα του

Έριχ Φρομ που δίνονται στη συνέχεια, να αναπτύξετε στο ημερολόγιό σας τη διαφορά

ανάμεσα στις δύο έννοιες, σημείο προς σημείο, όπως την καταλαβαίνετε ή και την έχετε

βιώσει.

A. (...) Μια γλώσσα όπως η Ελληνική όπου άλλο πράγμα είναι η αγάπη και άλλο πράγμα ο

έρωτας (...)(Ο. Ελύτης, Ο μικρός Ναυτίλος, «XV», εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1992)

B. Η αγάπη δεν είναι βασικά μια σχέση προς ένα ιδιαίτερο άτομο. Είναι μια στάση, ένας

προσανατολισμός του χαρακτήρα που καθορίζει τη σχέση ενός ατόμου προς τον κόσμο ως

σύνολο κι όχι προς ένα «αντικείμενο» αγάπης. Αν ένα άτομο αγαπά μόνο ένα άλλο άτομο κι

είναι αδιάφορο προς τους άλλους συνανθρώπους του, η αγάπη του δεν είναι ακριβώς αγάπη

αλλά μια συμβιωτική προσκόλληση ή ένας διογκωμένος εγωισμός. Με τον όρο «αγάπη»

εννοώ την αίσθηση της ευθύνης, τη φροντίδα, το σεβασμό, τη γνώση για κάθε άλλη

ανθρώπινη ύπαρξη και την επιθυμία για την ανάπτυξη της ζωής της.

Η ερωτική αγάπη εκφράζεται με τη βαθιά επιθυμία για πλήρη συνταύτιση και ένωση με το

άλλο πρόσωπο. Από την ίδια της τη φύση είναι αποκλειστική και όχι παγκόσμια. Πρώτα απ’

όλα, η ερωτική αγάπη συχνά συγχέεται με τη συναρπαστική εμπειρία του να ερωτεύεσαι, με

την αιφνίδια κατάρρευση των φραγμών που υπήρχαν μεταξύ των δύο, ξένων ως εκείνη τη

στιγμή, προσώπων. Αλλά αυτή η εμπειρία είναι από τη φύση της λιγόζωη. Αφού ο ξένος γίνει

ένα οικείο πρόσωπο, δεν υπάρχουν πια φραγμοί να υπερνικηθούν, ούτε ξαφνικό πλησίασμα να

επιτευχθεί. Ενώ το άτομο που αγαπάμε το γνωρίζουμε τόσο καλά όσο τον εαυτό μας. Ή

μάλλον θα έλεγα, τόσο λίγο όσο τον εαυτό μας.(Έριχ Φρομ, Η τέχνη της αγάπης, εκδ. Μπουκουμάνης, Αθήνα 1978, σσ. 59-67, επιλεγμένα απο-σπάσματα)

8.ΙΙ.β.1.2. Επειδή πρόκειται να λάβετε μέρος σε μια τηλεοπτική εκπομπή με θέμα το σχολείο

στο οποίο ονειρεύονται να φοιτήσουν οι σημερινοί μαθητές, μελετήσατε διάφορα κείμενα όπου

συγκρινόταν ο παραδοσιακός με το σύγ-χρονο τρόπο διδασκαλίας και κρατήσατε με μορφή

διαγράμματος τις ακόλουθες σημειώσεις.

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ

ΤΡΟΠΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ

ΤΡΟΠΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

Μονόλογος δασκάλου / καθηγητή

Ερωτήματα υποβάλλει ο δάσκαλος

Συζήτηση / διάλογος μεταξύ μαθητών - καθηγητών

Ερωτήματα υποβάλλουν δάσκαλος και μαθητές

Ενεργητική συμμετοχή των μαθητών

Παθητική παρακολούθηση των μαθητών

Χρήση του μαυροπίνακα

Ένα και μοναδικό σχολικό εγχειρίδιο

Διδασκαλία ξεκομμένη από τη ζωή των μαθητών

...

Χρήση του μαυροπίνακα αλλά και διάφορων άλλων οπτικοακουστικών και ηλεκτρονικών μέσων διδασκαλίας

Πολλαπλό βιβλίο Σύνδεση της διδασκόμενης

ενότητας με τη ζωή των μαθητών...

Προκειμένου να εκπονήσετε την εισήγησή σας, στηρίζεστε στα στοιχεία του διαγράμματος, τα

οποία και εμπλουτίζετε με κατάλληλα επιχειρήματα και ενδεικτικά παραδείγματα, ώστε το

«θέμα» σας να γίνει πιο παραστατικό και επομένως κατανοητό από τους συνομιλητές σας και

τους ακροατές της τηλεοπτικής εκπομπής.

Να συνθέσετε το κείμενο αυτό λαμβάνοντας υπόψη σας ότι στο κύριο μέρος του μπορείτε:

α) να παρουσιάσετε σε κάθε παράγραφο ένα ή περισσότερα συναφή σημεία της σύγκρισης

- αντίθεσης των δύο τρόπων διδασκαλίας (μεταβατική σύνδεση παραγράφων), ή

β) σε μια ή περισσότερες παραγράφους να περιγράψετε πρώτα τον πα-ραδοσιακό τρόπο

διδασκαλίας και ύστερα σε άλλες το σύγχρονο ως προς τα ίδια σημεία (αντιθετική

σύνδεση παραγράφων), ή

γ) να χρησιμοποιήσετε και τους δύο ανωτέρω τρόπους (μεταβατική και αντιθετική σύνδεση

παραγράφων).

8.ΙΙ.β.2. Ερώτηση συνδυασμού σύντομης απάντησης και ελεύθερης ανάπτυξης

Να διαβάσετε το ακόλουθο κείμενο και να απαντήσετε στις ερωτήσεις που δίνονται μετά από αυτό.

Το ανελεύθερο παιδί

Το πλαστό, το καταπιεσμένο παιδί, το βρίσκει κανείς σ’ όλον τον κόσμο. Δεν χρειάζεται παρά

να ρίξουμε μια ματιά γύρω μας. Κάθεται σ’ ένα άβολο θρανίο μέσα σ’ ένα άβολο σχολείο.

Αργότερα κάθεται σ’ ένα πιο άβολο γραφείο μιας επιχείρησης ή στον πάγκο εργασίας ενός

εργοστασίου. Ένα τέτοιο παιδί είναι πειθήνιο, φοβάται την κριτική κι επιθυμεί να είναι τυπικό

και συμβιβαστικό. Αποδέχεται ό,τι του διδάσκουν σχεδόν χωρίς αντίρρηση και θα μεταβιβάσει

στα παιδιά του όλα του τα συμπλέγματα, τους φόβους και τις απογοητεύσεις του.

Ας προσπαθήσουμε να φανταστούμε τη ζωή ενός μέτριου μαθητή, τον οποίο θα μπορούσαμε

να ονομάσουμε Τζων Σμιθ. Τελείωσε το σχολείο με μια επιφανειακή μόρφωση και μια

πολιτιστική καλλιέργεια που δημιουργήθηκε από περιοδικά που δεν σέβονται την ανθρώπινη

προσωπικότητα, τραγούδια γεμάτα μίσος ή απαισιοδοξία και βίαιες κινηματογραφικές ταινίες. Η

οικογένεια Σμιθ είναι κόσμιοι και φιλικοί άνθρωποι, πλούσιοι σε παιδιάστικες δοξασίες και

προλήψεις, ευκολόπιστοι και ανεκτικοί. Ανεκτικοί στα εγκλήματα των μεγάλων εταιρειών, αλλά

και των συμπολιτών τους, κατά του φυσικού περιβάλλοντος, στην κακομεταχείριση των ζώων,

στο ρατσισμό, στις μικρές και μεγάλες βιαιότητες γύρω μας.

Σε κάθε σχεδόν σιδηροδρομική διαδρομή θα ακούσω μια μητέρα να λέει: «Βασίλη, αν

ξανατρέξεις στο διάδρομο, θα σε βάλει ο εισπράκτορας φυλακή.» Τα περισσότερα παιδιά

διαπαιδαγωγούνται σε μια ατμόσφαιρα γεμάτη ψέματα και φόβους.

Πολλές μητέρες, που στο σπίτι τους φέρονται θαυμάσια στα παιδιά τους, όταν βρεθούν μαζί με άλλους τα μαλώνουν ή τα δέρνουν, γιατί φοβούνται πως διαφορετικά θα τις παρεξηγήσουν. Έτσι, το παιδί εξαναγκάζεται να προσαρμοστεί στην παράλογη κοινωνία μας.

Το ελεύθερο παιδί

Υπάρχουν τόσα λίγα παιδιά που καθορίζουν τη ζωή τους μόνα τους, ώστε κάθε απόπειρα περιγραφής ενός τέτοιου παιδιού δεν είναι παρά ένα πείραμα.

Βέβαια, δεν θα μπορούσε ίσως να υπάρξει ένα απόλυτα αυτόνομο παιδί. Κάθε παιδί έχει

διαμορφωθεί από τους γονείς του, τους δασκάλους του και την κοινωνία. Και ένα παιδί είναι

συνήθως τόσο ελεύθερο, όσο ελεύθεροι είναι οι γονείς, οι δάσκαλοι και η κοινωνία. Η κόρη μου

η Ζωή μεγάλωνε μαθαίνοντας να μη φοβάται τα ζώα. Όταν όμως μια μέρα σταμάτησα το

αυτοκίνητο σ’ ένα λιβάδι και είπα «Έλα να δούμε από κοντά τις αγελάδες», με κοίταξε φοβισμένα

λέγοντάς μου «Όχι, όχι, οι αγελάδες θα σε φάνε!». Της το είχε πει ένα επτάχρονο παιδί. Είναι

βέβαια αλήθεια πως αυτός ο φόβος της Ζωής κράτησε μόνο μία ή δύο εβδομάδες. Αργότερα την

επηρέασε κάποια ιστορία για τίγρεις που παραμονεύουν τάχα μέσα σε θάμνους.

Ένα ελεύθερο παιδί θα ανακαλύψει πολύ εύκολα τα ενδιαφέροντά του. Χωρίς τις τρομαγμένες

κραυγές και τον θυμωμένο τόνο των μεγάλων θα ασχοληθεί με απίστευτη λογική με κάθε είδους

υλικό. Η ταλαιπωρημένη μητέρα που ενώ μαγειρεύει βασανίζεται από χίλιες αγωνίες, σκεπτόμενη

τι μπορεί να σκαρώνουν την ίδια στιγμή τα παιδιά της, ουσιαστικά δεν εμπιστεύεται ποτέ αυτά τα

παιδιά. «Πήγαινε να δεις τι κάνει ο μικρός και πες του να σταματήσει!» Αυτή την αντίληψη την

συναντάμε και σήμερα σε πολλά σπίτια.(Επιλεγμένα και διασκευασμένα αποσπάσματα από το βιβλίο του Α.Σ. Νηλ: Θεωρία και πράξη της αντιαυταρχικής

εκπαίδευσης. Εκδ. Μπουκουμάνης, Αθήνα 1972, σσ. 145-162)

Α) Πώς διαφέρουν τα ελεύθερα από τα ανελεύθερα παιδιά ως προς

α) τους φόβους και τις φοβίες,

β) την εμπιστοσύνη και, γενικά, τις αντιδράσεις των μεγάλων προς αυτά και

γ) τη δυνατότητα να καλλιεργήσουν τα ενδιαφέροντά τους;

Β) Ποιες άλλες διαφορές αναφέρονται στα ανωτέρω κείμενα;

Γ) Να παρουσιάσετε τα δύο μέλη της σύγκρισης / αντίθεσης σε ένα κείμενο (250-300 λέξεων)

που θα εκφωνήσετε στη Βουλή των Εφήβων, για να περιγράψετε το όραμά σας για τα

παιδιά του μέλλοντός σας.

9. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ - ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Α. Η γυναίκα του χθες,

όπως περιγράφεται στα απομνημονεύματα μιας γυναίκας

Οι μαθητές, ατομικά ή ομαδικά, μελετούν συστηματικά και προσεκτικά το βιβλίο της

Πηνελόπης Δέλτα «Πρώτες Ενθυμήσεις», το οποίο αναφέρεται στα πρώτα 15 χρόνια της

ζωής της συγγραφέως (1874-1889), προκειμένου να αξιοποιήσουν ενδεικτικά αποσπάσματά

του για να σκιαγραφήσουν τη θέση της γυναίκας στο τέλος του προηγούμενου αιώνα.

Ως άξονες κατάταξης του υλικού ή ενδεικτικά ερωτήματα της εργασίας μπορούν να

θεωρηθούν τα ακόλουθα:

1. Η γυναίκα μέσα στην οικογένεια ως σύζυγος και ως μητέρα.

2. Η ενδεδειγμένη ανατροφή του κοριτσιού μέσα στην οικογένεια.

3. Η γυναίκα ως εργαζόμενη. Συνηθέστερα γυναικεία επαγγέλματα στο τέλος του

προηγουμένου αιώνα.

4. Η γυναίκα στις κοινωνικές της σχέσεις. Επιδοκιμαζόμενη και αποδοκιμαζόμενη από τον

κοινωνικό περίγυρο συμπεριφορά.

5. Οι αντιλήψεις της τότε κοινωνίας για τις σχέσεις των δύο φίλων, τον έρωτα και το γάμο.

Οι μαθητές, καθώς διαβάζουν, επιλέγουν τα πιο ενδεικτικά αποσπάσματα από τα

απομνημονεύματα της Π. Δέλτα, τα οποία «απαντούν» στα ερωτήματα της εργασίας, και

συγχρόνως, αξιοποιώντας την εμπειρία τους αλλά και σχετικά διαβάσματα, κάνουν

αντιπαραβολή με τη σημερινή θέση της γυναίκας ως προς τα ίδια σημεία.

Η εργασία μπορεί να παρουσιασθεί σε σχετική σχολική εκδήλωση. Για παράδειγμα, με

αφορμή την Ημέρα της Γυναίκας μπορούν να διαβασθούν ενδεικτικά αποσπάσματα της

εργασίας, τα οποία να παρουσιάζουν ανάγλυφα τη θέση της γυναίκας έναν αιώνα πριν, σε

αντιδιαστολή με τη θέση της γυναίκας σήμερα. Μπορούν επίσης να αξιοποιηθούν σε μια

σχετική ραδιοφωνική ή τηλεοπτική εκπομπή, εφόσον υπάρχει η δυνατότητα πρόσβασης σε

ιδιωτικά ή κρατικά μέσα ενημέρωσης.

Β. Η μυθιστορηματική βιογραφία

ως βιογραφικό είδος και οι σχέσεις της με την ιστορική αλήθεια

Η συστηματική μελέτη μιας μυθιστορηματικής βιογραφίας (ενδεικτικά κάποιας από τις

μυθιστορηματικές βιογραφίες του Κυριαζή ή του Φρέντυ Γερμανού) έχει στόχο να εξοικειώσει

τους αναγνώστες της με τα ιδιαίτερα γνωρίσματα της μυθιστορηματικής βιογραφίας ως

βιογραφικού είδους γενικά και ειδικότερα να διερευνήσει το βαθμό ανταπόκρισής της στην

ιστορική αλήθεια.

Προτιμότερο είναι αυτή η εργασία να γίνει ομαδική, προκειμένου να μελετηθούν όσο το

δυνατό περισσότερες «όψεις» μιας μυθιστορηματικής βιογραφίας. Έτσι μια ομάδα μαθητών

θα μπορούσε να ασχοληθεί με τα ειδικότερα χαρακτηριστικά της «γραφής» της, δηλαδή να

διερευνήσει τον τύπο του αφηγητή και την οπτική γωνία της αφήγησης, τους

αφηγηματικούς τρόπους (διήγηση - μίμηση) σε ειδικότερα σημεία της μυθιστορηματικής

βιογραφίας, το χρόνο του πομπού και των γεγονότων, το χρόνο της ιστορίας και το χρόνο

της αφήγησης σε όλες τις δυνατές τους σχέσεις, τη γλωσσική ποικιλία και το ύφος σε

συγκεκριμένα χωρία της. Άλλη ομάδα μαθητών θα μπορούσε, μελετώντας τη

μυθιστορηματική βιογραφία περισσότερο ως ιστορική πηγή, να εστιάσει το ενδιαφέρον της

στα ιστορικά γεγονότα και τους πρωταγωνιστές τους ή /και γενικότερα την κοινωνία και

την εποχή, όπως αυτά αποτυπώνονται στη συγκεκριμένη μυθιστορηματική βιογραφία. Έτσι

θα μπορέσει να κρίνει το βαθμό ανταπόκρισής τους στην ιστορική αλήθεια και να

αξιολογήσει την αποτελεσματικότητα της μυθοπλαστικής φαντασίας του συγγραφέα και

γενικότερα την προσπάθειά του, χωρίς να προδώσει την ιστορική αλήθεια, να

σκιαγραφήσει πειστικά την προσωπικότητα ιστορικών προσώπων και να αποδώσει

ανάγλυφα και παραστατικά μιαν εποχή. Για το σκοπό αυτό χρειάζεται οι αναγνώστες -

μαθητές να έχουν μελετήσει τα σχετικά κεφάλαια της Ιστορίας, τουλάχιστον από το

σχολικό τους εγχειρίδιο.

Η εργασία αυτή, εφόσον υπάρχει η δυνατότητα συσχέτισης με την εξεταζόμενη στο μάθημα

της Ιστορίας ιστορική περίοδο, μπορεί να παρουσιασθεί στην τάξη κατά τη διάρκεια του

σχετικής διδακτικής ενότητας. Μπορεί να ανακοινωθεί όμως στην τάξη, και όταν διδαχθεί η

ενότητα της Βιβλιοκριτικής στο μάθημα της Έκφρασης- Έκθεσης, αφού στην ουσία

συνιστά μιαν εκτεταμένη και εμπεριστατωμένη βιβλιοκριτική.

Γ. Ποιος είναι ποιος

Πρόκειται για το σχεδιασμό και την κατασκευή ενός παιχνιδιού που απαιτεί γνώσεις για

στοιχεία της βιογραφίας προσωπικοτήτων.

Το περιεχόμενο και η μορφή του παιχνιδιού μπορούν να είναι ανάλογα με την έμπνευση, τα

ενδιαφέροντα αλλά και το πληροφοριακό υλικό που έχουν οι μαθητές στη διάθεσή τους. Έτσι,

πιθανό περιεχόμενο είναι πληροφορίες για τη ζωή και το έργο καλλιτεχνών, επιστημόνων,

αθλητών, οργανωμένες σε θεματικές περιοχές, όπως «Ηθοποιοί του κινηματογράφου»,

«Έλληνες λογοτέχνες», «Αθλητές του στίβου», «Μουσικοί της ροκ», «Ήρωες του ’21». Αυτό

το περιεχόμενο θα μπορούσε να διαμορφωθεί ως εξής:

α) Καθορίζεται ένας αριθμός τέτοιων θεματικών περιοχών, π.χ. πέντε, καθώς και καρτών στις

οποίες θα γραφούν οι ερωτήσεις.

β) Κάθε κάρτα περιέχει πέντε ερωτήσεις, μία από κάθε θεματική περιοχή. Οι ερωτήσεις θα

είναι πολλαπλής επιλογής, με τέσσερα υποερωτήματα για καθεμιά (π.χ. Στην κατηγορία

«Λογοτέχνες»: Ποιοι Έλληνες ποιητές βραβεύτηκαν με το Νόμπελ λογοτεχνίας α) Ο

Σολωμός και ο Καβάφης, β) Ο Παλαμάς και ο Σικελιανός, γ) Ο Σεφέρης και ο Ελύτης, δ) Ο

Ρίτσος και ο Καρυωτάκης).

γ) Καθορίζεται ο συνολικός αριθμός των καρτών, π.χ. 30, καθώς και ο αριθμός των ερωτήσεων

κάθε κάρτας στις οποίες πρέπει να απαντά ένας παίκτης, π.χ. τέσσερις, οπότε μπορεί να

αποφεύγει συστηματικά μια θεματική περιοχή με την οποία δεν είναι εξοικειωμένος.

δ) Προσδιορίζονται οι όροι του παιχνιδιού.

Η εργασία μπορεί να συνδυαστεί με το μάθημα της Λογοτεχνίας, της Ιστορίας ή της

Φυσικής, ανάλογα με τις προσωπικότητες που επιλέγονται. Μπορεί επίσης το παιχνίδι να

εγγραφεί σε cd Rom, οπότε συνδυάζεται με το μάθημα της Πληροφορικής. Ή μπορεί να

μορφοποιηθεί ως «φωτεινός παντογνώστης» και να ανάβει λαμπάκι, όταν ο παίκτης δίνει τη

σωστή απάντηση, οπότε χρειάζεται η συνδρομή του μαθήματος της Φυσικής.

Τα παιδιά μπορούν να το χρησιμοποιήσουν για τη δική τους διασκέδαση ή ακόμη να το

διαμορφώσουν σε κασετίνα και να το εμπορευτούν (π.χ. για να εξασφαλίσουν έσοδα για την

εκδρομή τους ή για το ανέβασμα θεατρικής παράστασης).

10. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

1ο Κριτήριο για ωριαία δοκιμασία

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το παρόν κριτήριο μπορεί να χρησιμοποιηθεί μετά την ολοκλήρωση της ενότητας για το

βιογραφικό σημείωμα, καθώς όλες οι ερωτήσεις ελέγχουν αν έχει κατανοήσει ο μαθητής

βασικά χαρακτηριστικά της δομής, της μορφής και του περιεχομένου ενός βιογραφικού

σημειώματος.

Β. ΚΕΙΜΕΝΟ

Κωνσταντίνος Χατζόπουλος (1882-1920)

Ο Κωνσταντίνος Χατζόπουλος γεννήθηκε στο Αγρίνιο και πέθανε στο πλοίο, ενώ ταξίδευε για την

Ιταλία. Σπούδασε Νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, πολύ λίγο όμως άσκησε το δικηγορικό

επάγγελμα, γιατί αφιερώθηκε στη Λογοτεχνία. Σπούδασε επίσης στα Πανεπιστήμια του Μονάχου, της

Δρέσδης και της Λειψίας, τελειοποιώντας έτσι τις γνώσεις του στη γερμανική γλώσσα, τη φιλολογία

και την ποίηση των βορείων ευρωπαϊκών λαών. Ενστερνίστηκε τις σοσιαλιστικές ιδέες, που είχαν

διαδοθεί τότε στη Γερμανία, και προσπάθησε να τις μεταδώσει και στην Ελλάδα, όπου ξαναγύρισε

οριστικά το 1914 και παρέμεινε κατά τη διάρκεια του πολέμου.

Ο Χατζόπουλος μοιράστηκε ανάμεσα στην ποίηση και την πεζογραφία. Στην ποίηση

ακολούθησε την τεχνοτροπία του συμβολισμού, ενώ στην πεζογραφία (με εξαίρεση το

«Φθινόπωρο») έθεσε ως στόχο τη ρεαλιστική απεικόνιση της κοινωνικής πραγματικότητας του

καιρού του. Ακολουθώντας τις αρχές του ρεαλισμού και του νατουραλισμού προσπάθησε να

διευρύνει τα στενά πλαίσια της ελληνικής ηθογραφίας και να δώσει διέξοδο στους κοινωνικούς

προβληματισμούς του, αποκαλύπτοντας μερικές πληγές της σκληρής επαρχιακής ζωής («Αγάπη

στο Χωριό», «Ο Πύργος του Ακροπόταμου») ή της κοινωνικής πραγματικότητας («Τάσω», «Στο

σκοτάδι» κι άλλα διηγήματα). Έτσι έγινε, μαζί με το Θεοτόκη και τον Παρορίτη, ο εισηγητής του

κοινωνικού μυθιστορήματος στην Ελλάδα. Μοναδική θέση στο πεζογραφικό του έργο κατέχει το

«Φθινόπωρο», που αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα της συμβολιστικής και γενικότερα της

λυρικής πεζογραφίας και επηρέασε πολλούς μεταγενέστερους πεζογράφους. Αποφασιστική ήταν

επίσης η συμβολή του στην πνευματική ζωή της Ελλάδας με την έκδοση του περιοδικού «Τέχνη».

Το έργο του: α) Ποίηση: Τραγούδια της ερημιάς (1898), Τα ελεγεία και τα ειδύλλια (1898),

Απλοί τρόποι (1920), Βραδινοί θρύλοι (1920). β) Πεζογραφία: Αγάπη στο χωριό (1910), Ο

Πύργος του Ακροπόταμου (1915), Υπεράνθρωπος (1915), Τάσω, Στο σκοτάδι κι άλλα διηγήματα

(1916), Φθινόπωρο (1917), Αννιώ και άλλα διηγήματα (1923). γ) Μεταφράσεις: Γκέγερσταμ: Το

βιβλίο του μικρού αδερφού (1915), Γκαίτε: Φάουστ (1910), Ιφιγένεια εν Ταύροις (1910), Κ.

Μαρξ: Κομμουνιστικό Μανιφέστο.(Κ.Ν.Λ. Β΄ Λυκείου, σ. 228)

Γ. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Να προσδιορίσετε: α) τον τύπο του αφηγητή (μετέχει - δεν μετέχει στα γεγονότα) και την

οπτική γωνία της αφήγησης, β) τη γλωσσική ποικιλία και το ύφος του βιογραφικού

σημειώματος.

(μονάδες 6)

2. Να διακρίνετε το πληροφοριακό από το αξιολογικό τμήμα του κειμένου, υπογραμμίζοντας

τα σχόλια.

(μονάδες 4)

3. Με βάση το περιεχόμενο του βιογραφικού σημειώματος να συντάξετε το γενικό

χαρακτηρισμό του Κ. Χατζόπουλου, ο οποίος θα ταίριαζε να αναφερθεί στην αρχή του

βιογραφικού του σημειώματος. Ο γενικός χαρακτηρισμός θα πρέπει να περιέχει

πληροφορίες για το είδος ή τα είδη του λόγου με τα οποία ασχολήθηκε ο συγγραφέας, όπως

επίσης και μιαν αποτίμηση ανάλογη της ποιότητας του έργου του.

(μονάδες 4)

4. Να αποτυπώσετε το διάγραμμα του βιογραφικού σημειώματος, συμπληρώ-νοντας στον

ακόλουθο πίνακα τα ειδικότερα θέματα που θίγονται σε κάθε παράγραφο.

ΝΟΗΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑΤΩΝ ΠΑΡΑΓΡΑΦΩΝ

ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ ΘΕΜΑΤΑΚΑΤΑ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟ

ΠΑΡ. 1 ΖΩΗ

ΠΑΡ. 2 ΕΡΓΟ

ΠΑΡ. 3 ΤΙΤΛΟΙ ΕΡΓΩΝ(μονάδες 6)

2ο Κριτήριο για ωριαία δοκιμασία

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το κριτήριο αυτό είναι κατάλληλο να χρησιμοποιηθεί μετά την ολοκλήρωση της ενότητας

της σχετικής με την οργάνωση του λόγου με σύγκριση και αντίθεση. Η πρώτη ερώτηση ελέγχει

την κατανόηση ενός καίριου τμήματος του κειμένου. Η δεύτερη ερώτηση ελέγχει την

ικανότητα των μαθητών να εντοπίζουν παραγράφους του κειμένου που ενώ δεν συνδέονται με

αντιθετικούς συνδέσμους, αντιτίθενται μεταξύ τους νοηματικά, καθώς και την ικανότητα τους

να προσδιορίζουν τα γλωσσικά μέσα με τα οποία επιτυγχάνεται η σύνδεση των συγκεκριμένων

παραγράφων. Η τρίτη ερώτηση ελέγχει και αξιολογεί την ικανότητα των μαθητών να

διακρίνουν το ουσιώδες από το επουσιώδες σε μια παράγραφο, να κρατούν σημειώσεις κατά

παράγραφο και να δίνουν τον πλαγιότιτλο κάθε παραγράφου. Τέλος η τέταρτη ερώτηση είναι η

πιο απαιτητική, εφόσον ζητά από τους μαθητές να παράγουν λόγο, εφαρμόζοντας τα όσα

έμαθαν για την αντιθετική σύνδεση στην οικεία ενότητα του σχολικού τους εγχειριδίου.

Β. ΚΕΙΜΕΝΟ

Δίδυμες δυνάμεις: Η Φρόνηση και το Πάθος

Πώς να στοχαζόμαστε και πώς να πράττουμε στη ζωή για να πετύχουμε: με το λογικό ή με το

συναίσθημα; Το πρόβλημα, ας φαίνεται απλό, δεν είναι καθόλου εύκολο και έχει απασχολήσει

πολλούς και σοβαρούς ανθρώπους. Ας το κατανοήσουμε πρώτα. Με το «λογικό» θα πει όχι μόνο

με το κεφάλι (όπου μάθαμε να τοποθετούμε τις πνευματικές λειτουργίες), αλλά και ψύχραιμα, με

περίσκεψη, χωρίς βιασύνη. Και πάλι όταν υποστηρίζουμε ως αντίθεση προς το λογικό το

συναίσθημα, εννοούμε βέβαια με την «καρδιά», αλλά και εμπύρετα, με πάθος, χωρίς

περιορισμούς. Πρόκειται ολοφάνερα για δύο παράλληλα σκέλη και η πρώτη εντύπωσή μας είναι ή

στο ένα να δώσουμε την αποκλειστικότητα (ή τουλάχιστο το προβάδισμα) ή στο άλλο, ποτέ και

στα δυο. Από την άποψη λοιπόν αυτή το πρόβλημα παραμένει: ποιο είναι το προτιμότερο για τον

άνθρωπο που σε ώρες περισυλλογής θέλει επιτέλους να ξέρει τι θα καλλιεργήσει μέσα του: τον

ψύχραιμο λογισμό ή τη συγκινημένη ορμή;

Δοκιμάστε με το ερώτημα τούτο να βεβαιωθείτε από τα διαβάσματα ή την καθημερινή

εμπειρία σας ποιο είναι το κάθε φορά συμφερότερο και θα δείτε σε πόσες δυσκολίες θα

περιπλανηθείτε. Μυθιστοριογράφοι και δραματικοί συγγραφείς εγκωμιάζουν ανέκαθεν το

νηφάλιο «κεφάλι» που δεν παρασύρεται από τις πράξεις της στιγμής, αλλά ζυγίζει τα πράγματα,

ανιχνεύει τις παρούσες σχέσεις της, εικάζει τις μέλλουσες και αποφασίζει με πλήρη συναίσθηση

των ευθυνών του προσώπου. Δεν το φοβούνται ακόμα και όταν τα «δεδομένα» δεν είναι αρκετά,

για να προδικάσουν το πρακτέο. Ξέρουν ότι και σ’ αυτήν ακόμα την τόσο δυσμενή περίπτωση, το

λογικό, τροφοδοτημένο από την πείρα, θα βρει λύση, στην ανάγκη μια διέξοδο με τις λιγότερο

επιζήμιες συνέπειες. Ενώ τι μπορεί να προκύψει από τις άμεσες, τις τυφλές παρορμήσεις του

θυμικού; Οι μεγάλες συμφορές και στον ατομικό και στον συλλογικό βίο, από τα πάθη πηγάζουν.

Από τα βίαια, τα ακατάσχετα συναισθήματα που σκοτίζουν το «μυαλό» και του πιο περίσκεπτου

ανθρώπου και τον παρασύρουν στον όλεθρο. Τι ωφελεί που δεν αργεί να συνέλθει από την

τρικυμία; Το κακό έχει γίνει, και τίποτε πια δεν μπορεί να το εξαφανίσει. Πολύ λιγότερο η

μεταμέλεια και ο κοπετός.

-Υποστείλετε, εξαφανίσετε από τους στοχασμούς σας και τις πράξεις σας το συναίσθημα, θα

πουν απολογούμενοι οι υποστηρικτές του, και θα καταργήσετε τον ηρωισμό στη ζωή. Τον κάθε

είδους ηρωισμό. Γιατί είναι βέβαιο ότι κάθε σκέψη γενναιοφροσύνης, κάθε τολμηρή, ανδρεία,

πρωτοφανέρωτη ενέργεια πηγάζει όχι από τον εγκεφαλικό φλοιό, αλλά από τα έγκατα της ψυχής,

το μυχό του παράλογου. Τι θα ήταν ο κόσμος αν το λογικό και μόνον το λογικό, το κρύο και

πολυδοκιμασμένο, αφηνόταν να μας κυβερνήσει; Πολλά «ατοπήματα» θα μπορούσαν ασφαλώς

να αποφευχθούν, μαζί μ’ αυτά όμως και κάθε πρωτότυπος στοχασμός, κάθε ανακαινιστική

πράξη, από εκείνες που αλλάζουν τη μορφή της ζωής και δίνουν στην ιστορία τη γεύση της.(Παπανούτσου, Δίδυμες δυνάμεις: Η φρόνηση και το πάθος, εφημερίδα «Το Βήμα», 1.10.1981, αποσπάσματα)

Γ. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Να προσδιορίσετε το σημασιολογικό περιεχόμενο καθεμιάς από τις δύο αντιτιθέμενες στον

τίτλο έννοιες, όπως αυτό προκύπτει από το κείμενο που διαβάσατε.

(μονάδες 2)

2. Να εντοπίσετε τις παραγράφους του κειμένου που αντιτίθενται νοηματικά μεταξύ τους και

να προσδιορίσετε τα γλωσσικά μέσα με τα οποία κατορθώνει ο συγγραφέας να δηλώσει την

έντονη μεταξύ τους αντίθεση, χωρίς να χρησιμοποιήσει αντιθετικούς συνδέσμους ή άλλες

λέξεις / φράσεις που δηλώνουν αντίθεση.

(μονάδες 4)

3. Να κρατήσετε σημειώσεις κατά παράγραφο, να προσδιορίσετε το νοηματικό κέντρο της

κάθε παραγράφου και να της δώσετε τον κατάλληλο πλαγιότιτλο, συμπληρώνοντας τον

ακόλουθο πίνακα.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΚΑΤΑ

ΠΑΡΑΓΡΑΦΟ

ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ

ΠΑΡΑΓΡΑΦΩΝΠΑΡ. 1

ΠΑΡ. 2

ΠΑΡ. 3

(μονάδες 6)

4. Σε δύο παραγράφους συνδεμένες αντιθετικά μεταξύ τους να αναφέρετε τις περιστάσεις

εκείνες της ζωής του ανθρώπου, στις οποίες κατά τη γνώμη σας επιβάλλεται να επικρατεί η

λογική ή το συναίσθημα αντίστοιχα. Φροντίστε όχι μόνο να ονομάσετε τις περιστάσεις αλλά

και να αιτιολογήσετε τη γνώμη σας.

(μονάδες 8)

Κριτήριο για ολιγόλεπτη δοκιμασία

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Αυτό το κριτήριο αντιστοιχεί στην ενότητα που περιλαμβάνει το (αυτο)βιογραφικό

σημείωμα και τον πρακτικό σκοπό του και διερευνά τη δυνατότητα των μαθητών να

παρουσιάζουν τον εαυτό τους μέσω ενός αυτοβιογραφικού σημειώματος, όπως αυτά που

πιθανότατα θα χρειαστεί να συντάξουν στο εγγύς μέλλον τους. Γι’ αυτό και η συγκεκριμένη

δυνατότητα αποτελεί και τον κύριο στόχο της διδακτικής ενότητας (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο,

Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο Λύκειο, Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 1998, σ.

206)

Β. ΕΡΩΤΗΣΗ

Χρειάστηκε να πάρετε μέρος σε μια τηλεοπτική εκπομπή, για να παρουσιάσετε τον εαυτό

σας (καταγωγή, οικογένεια, σχολείο όπου φοιτάτε, ενδιαφέροντα και κυρίως μια σχολική σας

εργασία που εκπονήσατε στο πλαίσιο ενός ευρωπαϊκού διαγωνισμού και η οποία απέσπασε το

πρώτο βραβείο).

Πώς θα παρουσιάζατε τον εαυτό σας στην περίπτωση αυτή; Να συνθέσετε το αντίστοιχο

«αυτοβιογραφικό» σας σημείωμα.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΡΙΤΙΚΗ

Ι. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΝΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ

Ι.1. Η ταυτότητα ενός βιβλίου

Ι.1.1. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

Ι.1.1.1. Καθώς φωτοτυπούσατε κείμενα από διάφορες πηγές, για να εκπονήσετε μια σχολική εργασία σχετική με τη θέση της γυναίκας άλλοτε και σήμερα, κρατήσατε βιαστικά ορισμένα από τα στοιχεία που χρειάζονται για μια σωστή παραπομπή. Ξανακοιτάτε, λοιπόν, τις φωτοτυπίες σας, για να εντοπίσετε τα στοιχεία που λείπουν σε καθεμιά παραπομπή και να τα συμπληρώσετε. Να ονομάσετε τα στοιχεία που λείπουν σε καθεμιά από τις ακόλουθες παραπομπές.

α) Δουμάνη, Η ελληνίδα μητέρα άλλοτε και τώρα, εκδ. Κέδρος, 1989.

β) Evelyn Reed, Προβλήματα της πάλης για την απελευθέρωση της γυναίκας, Εκδόσεις Πύλη,

Αθήνα.

γ) Η θέση της γυναίκας στην κοινωνία, τόμος 19, σελίδες 297-305.

δ) Κ. Ξηραδάκη, Το φεμινιστικό κίνημα στην Ελλάδα, εκδ. Γλάρος, Αθήνα 1998.

ε) Simon de Beauvoir, Το δεύτερο φύλο, μεταφρ. Κυριάκου Σιμόπουλου, Αθήνα 1979.

στ) Κέντρο Μαρξιστικών Ερευνών και Μελετών της Γαλλίας, Το γυναικείο πρόβλημα,

Αθήνα 1980.

Ι.1.1.2. Θέλετε να ελέγξετε την ορθότητα με την οποία γίνονται οι παραπομπές στις πηγές που

χρησιμοποιούνται στο σχολικό σας εγχειρίδιο της Ιστορίας Γενικής Παιδείας. Γι’ αυτό

παρατηρείτε συστηματικά την παραπομπή που υπάρχει στο τέλος κάθε παρατιθέμενης σε μπλε

πλαίσιο πηγής σε όποιο κεφάλαιο επιθυμείτε. Ενδεικτικά μπορείτε να ελέγξετε την πληρότητα

των παραπομπών στο Γ΄ κεφάλαιο του βιβλίου σας (“Η αφύπνιση της ελληνικής εθνικής

συνείδησης, σσ. 55-80).

α) Να γράψετε τις παραπομπές των πηγών που χρησιμοποιήθηκαν στο τρίτο κεφάλαιο του

βιβλίου σας.

β) Να εντοπίσετε τις τυχόν ελλείψεις που υπάρχουν στις παραπομπές αυτές και να τις

δικαιολογήσετε με βάση την περίσταση επικοινωνίας για την οποία χρησιμοποιήθηκαν.

Ι.1.2. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

Ι.1.2.1. Μια φίλη σας, μαθήτρια της Α΄ Λυκείου, έχει αναλάβει μια συνθετική εργασία με θέμα

τη μόλυνση του περιβάλλοντος και την προστασία του και έχει συγκεντρώσει αρκετό υλικό από

διάφορες πηγές. Δεν είναι σίγουρη όμως για τον τρόπο με τον οποίο θα κάνει τις παραπομπές

στο κείμενό της και θα γράψει τη βιβλιογραφία της, γι’ αυτό ζητά τη συνδρομή σας. Να τη

βοηθήσετε να παρουσιάσει σωστά τις ακόλουθες από τις πηγές που χρησιμοποίησε.

α) Stephen Groal, Εκδόσεις Επιλογή, Θεσσαλονίκη 1982, Η οικολογία για αρχάριους

(εικονογραφημένη),μτφρ. Μαρίας Γραικού- Γιάννη Αβραμίδη.

β) Enzensberger- Gorz- Marcovic, μτφρ. Γιώργου Βαμβαλή, Αθήνα 1975, Εκδόσεις

Επίκουρος, Περιβάλλον και ποιότητα ζωής.

γ) Εφημερίδα “Το Βήμα”, 18. 7. 1993, “Οικολογικά Οράματα. Η στιγμή της Ελευθερίας

ήταν χθες”, Κ. Τσουκαλά.

δ) Νίκου Μάργαρη, Οικολογικά, Αθήνα 1983, εκδόσεις Κάκτος.

ε) Β. Κιόρτσης, Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος- Λαρούς -Μπριτάνικα, τόμος 46, σελίδα 285,

εκδόσεις Πάπυρος, Αθήνα 1991, Οικολογία. Ι.1.2.2. Σε μια συνθετική εργασία σας για τον Κ. Καβάφη, χρησιμοποιήσατε πληροφορίες από

τα ακόλουθα βιβλία, τα στοιχεία των οποίων κρατήσατε βιαστικά. Τώρα που καθαρογράφετε το

κείμενό σας και διαμορφώνετε τις υποσημειώσεις σας, παραπέμπετε σε αυτά, τοποθετώντας τα

στοιχεία τους στη σωστή σειρά.α) σσ. 331-333

Ο Καβάφης όπως τον γνώρισαΜάρτης- Απρίλης 83Τεύχος 23Μαρία ΑλκαίουΠεριοδικό “Η Λέξη”Αθήνα………………………………………….

β) 1978 Στρατής Τσίρκας Τετάρτη έκδοση σσ. 223-231 Εκδ. Κέδρος Ο Καβάφης και η εποχή του Αθήνα…………………………………………

γ) Αθήνασσ. 194-201Τόμος Γ1990Εκδ. ΣοκόληΕπιμέλεια Κ. Στεργιόπουλου Ανθολογία ΓραμματολογίαΗ Ελληνική Ποίηση………………………………………….

δ) Παλαμάς- Καβάφης-ΣικελιανόςΑθήναΓ εκδ. συμπληρωμένησ. 119Ε. Π. ΠαπανούτσοςΕκδ. Ίκαρος1971

…………………………………………

Ι.2. Βιβλιοπαρουσίαση

Ι.2.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

Ι.2.1.1. Συζητώντας με κάποιον/α φίλο/η σας που έχει πρόσφατα αποφοιτήσει από το Λύκειο

για τα χρησιμοποιούμενα τώρα στο Ενιαίο Λύκειο καινούρια σχολικά εγχειρίδια, του / της

παρουσιάζετε ένα απ’ αυτά. Φροντίστε η βιβλιοπαρουσίασή σας να περιέχει όλες τις αναγκαίες

πληροφορίες για τους συγγραφείς, τα περιεχόμενα, τη δομή του βιβλίου κλπ, ώστε ο / η φίλος /

φίλη σας να σχηματίσει μιαν ολοκληρωμένη εικόνα για το συγκεκριμένο σχολικό εγχειρίδιο.

Αν ήδη έχετε σχηματίσει κάποια γνώμη γι’ αυτό, μπορείτε να προσθέσετε στη

βιβλιοπαρουσίαση τα θετικά ή αρνητικά σχόλιά σας. (Προσχεδιασμένος προφορικός λόγος)

Ι.2.1.2. Κατά την εκπόνηση μιας συνθετικής -δημιουργικής εργασίας ο καθηγητής σας σάς

πρότεινε μετά την παράθεση της βιβλιογραφίας να παρουσιάσετε συνοπτικά τα δύο ή τρία από

τα βιβλία που χρησιμοποιήσατε και τα βρήκατε ενδιαφέροντα και όχι απλά χρήσιμα, λόγω της

σχετικότητάς τους με το αντικείμενο της εργασίας σας.

Να εκπονήσετε τις σχετικές βιβλιοπαρουσιάσεις, ακολουθώντας το συνηθέστερο και

λειτουργικότερο διάγραμμα μιας βιβλιοπαρουσίασης. Η κάθε βιβλιοπαρουσίαση δεν πρέπει να

υπερβαίνει τις τέσσερις παραγράφους. Σ’ αυτές συμπεριλαμβάνονται οι αναφορές στην

“ταυτότητα” του βιβλίου και στον συγγραφέα ή τους συγγραφείς του.

Ι.2.2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

Ι.2.2.1. Έχετε αναλάβει μιαν ομαδική εργασία για τα βυζαντινά ψηφιδωτά και προσπαθώντας

να βρείτε το κατάλληλο υλικό για την εργασίας σας, ανάμεσα στα άλλα βιβλία ανακαλύπτετε

και τον τόμο της Νανώς Χατζηδάκη, Βυζαντινά Ψηφιδωτά. Αρχίζετε να τον ξεφυλλίζετε και

διαβάζετε στο οπισθόφυλλο του βιβλίου.

Μια αντιπροσωπευτική επιλογή ψηφιδωτών έργων από εικοσιπέντε ονομαστά μνημεία

παρουσιάζονται στον τόμο των Βυζαντινών Ψηφιδωτών από την καθηγήτρια του Πανεπιστημίου

Ιωαννίνων Νανώ Χατζηδάκη, τα οποία καλύπτουν ιστορικά και τεχνοτροπικά την εξέλιξη της

τέχνης του ψηφιδωτού από τον 5ο έως και τον 14ο αιώνα, εξέλιξη που καταγράφεται και

αναλύεται με πληρότητα από τη συγγραφέα στο πρώτο μέρος του τόμου.

Ο μοναδικός εικαστικός χαρακτήρας και η ιδιαίτερη καλλιτεχνική σημασία κάθε ψηφιδωτού

συνόλου που εμπεριέχεται, σε ολοσέλιδη συνήθως εικόνα στο δεύτερο μέρος αυτού του τόμου,

αναδεικνύεται και προβάλλεται επάξια στο τρίτο μέρος του βιβλίου, με τη διεξοδική και πλήρη

διαπραγμάτευση της τεχνοτροπικής και αισθητικής φυσιογνωμίας των ψηφιδωτών που το

απαρτίζουν, καθώς και με την ευσύνοπτη αναφορά στο μνημείο που αυτά κοσμούν.(Απόσπασμα, ελάχιστα διασκευασμένο, από τη βιβλιοπαρουσίαση στο οπισθόφυλλο του τόμου της Νανώς

Χατζηδάκη, Ελληνική τέχνη. Βυζαντινά Ψηφιδωτά, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1994)

α) Ποια σημεία της παρουσίασης αυτού του βιβλίου στο οπισθόφυλλό του σας έπεισαν ότι

αυτό είναι σημαντικό για τη σχολική σας εργασία;

β) Ξεφυλλίζοντας το βιβλίο ανακαλύπτετε ότι σας είναι χρήσιμο για το περιεχόμενό του

αλλά ότι συγχρόνως είναι ιδιαίτερα ελκυστικό βιβλίο, λόγω της καταπληκτικής του

εικονογράφησης, της ποιότητας της εκτύπωσης και της γοητευτικής και κατανοητής

γλωσσικής ποικιλίας που χρησιμοποιεί στην πραγμάτευση των θεμάτων. Έτσι

σημειώνοντας τα βασικά στοιχεία της “ταυτότητάς” του και τον πίνακα των

περιεχομένων του, αναλαμβάνετε να το παρουσιάσετε στην ομάδα σας, με στόχο να την

πείσετε να αγοράσει το βιβλίο.

Να συνθέσετε τη βιβλιοπαρουσίαση, αξιοποιώντας και τις ακόλουθες πληροφορίες:

Νανώ Χατζηδάκη, Ελληνική Τέχνη. Βυζαντινά Ψηφιδωτά, εκδ. Εκδοτικής Αθηνών, Αθήνα

1994.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος του εκδότη

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η καταγωγή, η χρήση και η ακτινοβολία του ψηφιδωτού

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Βυζαντινά ψηφιδωτά από την ίδρυση έως την άλωση της Κωνσταντινούπολης

Ψηφιδωτά 4ου-7ου αιώνα

Ψηφιδωτά 8ου-12ου αιώνα

Ψηφιδωτά 11ου-13ου αιώνα στην περιφέρεια

Ψηφιδωτά 13ου-14ου αιώνα

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Εικόνες

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Περιγραφή και σχολιασμός των εικόνων

Βιβλιογραφία

Ευρετήριο ονομάτων και εικόνων

Προέλευση διαφανειών(Ο πίνακας περιεχομένων του τόμου είναι ελαφρά διασκευασμένος για τις ανάγκες της άσκησης.)

Ι.2.2.2. Η ακόλουθη βιβλιοπαρουσίαση αναγράφεται στο οπισθόφυλλο του δίτομου έργου του

C. M. Bowra Αρχαία Ελληνική Λυρική Ποίηση. Αφού τη διαβάσετε προσεκτικά:

α) να εντοπίσετε τα καθαρά πληροφοριακά στοιχεία κάθε παραγράφου της και με βάση αυτά να

γράψετε τον πλαγιότιτλο της παραγράφου, στον πίνακα που δίδεται μετά το κείμενο.

β) Να διακρίνετε τις παρεχόμενες πληροφορίες σε εκείνες που είναι απολύτως απαραίτητες για

να δοθεί η “ταυτότητα” του βιβλίου και σε εκείνες που παρέχονται για να προσελκύσουν το

ενδιαφέρον του αναγνώστη και να του δημιουργήσουν την επιθυμία να διαβάσει ολόκληρο

το βιβλίο.

γ) Να εντοπίσετε τις λέξεις ή τις φράσεις με τις οποίες ο συντάκτης της βιβλιοπαρουσίασης δεν

δίνει απλώς πληροφορίες, αλλά σχολιάζει ακροθιγώς το συγκεκριμένο βιβλίο, και να τις

γράψετε στην οικεία στήλη του ίδιου πίνακα. Με ποιους κυρίως τρόπους (ρήματα, επίθετα,

ουσιαστικά κλπ) εκφράζονται τα σχόλια στη συγκεκριμένη βιβλιοπαρουσίαση;

δ) Να αναφέρετε τις κατηγορίες εκείνες των πληροφοριών που σας είναι απαραίτητες για να

κάνετε την παρουσίαση του συγκεκριμένου βιβλίου σε ένα σχολικό περιοδικό ή εφημερίδα

αλλά λείπουν από το ακόλουθο κείμενο. Να εξηγήσετε την απουσία των πληροφοριών από

αυτό το κείμενο, λαμβάνοντας υπόψη το είδος του, το σκοπό του και το χώρο (είδος και

σημείο του εντύπου) όπου δημοσιεύεται.

Στο βιβλίο αυτό ο C. M. Bowra ασχολείται με το έργο των κυριότερων εκπροσώπων της αρχαίας ελληνικής λυρικής ποίησης του 7ου και του 6ου αιώνα και στο τελευταίο κεφάλαιο με τα πρωιμότερα σωζόμενα αττικά συμποτικά τραγούδια.

Η “Αρχαία Ελληνική Λυρική Ποίηση” αποτελεί έργο κλασικό για το είδος των προβλημάτων που θέτει και για τη μεθοδολογία που εφαρμόζει ο συγγραφέας του- απ’ όπου προκύπτει και η “παιδευτική” του αξία. Το λιτό ύφος προβάλλει την ευφάνταστη συνδυαστική φιλολογική επεξεργασία των σπαραγμένων κειμένων των ποιητών που παρουσιάζονται: για τον καθένα συνεξετάζεται η παραγωγική δραστηριότητα και το ευρύτερο ιστορικό της πλαίσιο, ο ιδεολογικός χώρος και η ποιητική τεχνική. Το σύνολο διαβάζεται όχι μόνο ως “συνεχές υπόμνημα” στο έργο των ποιητών αυτών, αλλά και ως κείμενο αυθυπόστατο, με δική του ενότητα. Έτσι η συνθετική αυτή μελέτη, μολονότι απευθύνεται κυρίως στο φιλόλογο, στο φοιτητή και στο λόγιο, αποδείχνεται χρήσιμη και για ένα ευρύτερο κοινό που ενδιαφέρεται για το μοναδικό αυτό κεφάλαιο της ιστορίας της λογοτεχνίας μας. Εξάλλου χάρη στα άφθονα ποιητικά αποσπάσματα που παρατίθενται εδώ μεταφρασμένα, το έργο προσφέρεται και για αναγνώστες με στοιχειώδεις μόνο γνώσεις της αρχαίας ελληνικής γλώσσας.

Ο συγγραφέας του (1898 - 1971) υπήρξε διακεκριμένος άγγλος ελληνιστής που δίδαξε στην Οξφόρδη αρχαία και νεότερη (επική και λυρική) ποίηση. Η πλούσια συγγραφική του παραγωγή καλύπτει ένα ευρύτερο φάσμα θεμάτων: από τον Όμηρο ως τον Βιργίλιο και από τα τραγούδια της Κεντρικής Αφρικής ως τη σύγχρονη ρωσική ποίηση.(M. Bowra, Αρχαία Ελληνική Λυρική Ποίηση, τόμοι Α΄ και Β΄, μετάφραση Ι. Ν. Καζάζης, εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1982. Η βιβλιοπαρουσίαση, ελαφρά διασκευα-σμένη, προέρχεται από το οπισθόφυλλο του βιβλίου.)

ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ

ΠΑΡΑΓΡΑΦΩΝ

ΣΧΟΛΙΑ

ΠΑΡΑΓΡΑΦΩΝ

1

2

3

Ι.2.2.3. Να διαβάσετε τις ακόλουθες βιβλιοπαρουσιάσεις που υπάρχουν στα οπισθόφυλλα

λογοτεχνικών έργων και να τις συγκρίνετε ως προς τον τρόπο που χρησιμοποιούν για να

προσελκύσουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη, σημειώνοντας τις παρατηρήσεις σας στον

πίνακα που δίδεται μετά απ’ αυτές.

Να επικεντρώσετε σε κάθε κείμενο την προσοχή σας στα εξής ειδικότερα θέματα:

α) Είδος πληροφοριών που παρέχει: πληροφορίες για τον συγγραφέα, το έργο του γενικά, το

συγκεκριμένο έργο.

β) Πληροφορίες για το συγκεκριμένο έργο: είδος λογοτεχνικού έργου, το “μήνυμά” του,

ήρωες, τόπος, χρόνος, πλοκή/ σύνθεση, κρίσεις για το συγκεκριμένο έργο.

γ) Ύφος βιβλιοπαρουσίασης: λογοτεχνικό, τυπικό και επίσημο, οικείο και καθημερινό,

μεικτό.

δ) Με βάση τις ανωτέρω παρατηρήσεις σας να εκθέσετε σε μια παράγραφο τα συμπεράσματά

σας για τους τρόπους με τους οποίους επιδιώκεται σε μια βιβλιοπαρουσίαση λογοτεχνικού

έργου η προσέλκυση του αναγνωστικού κοινού.

Α. Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές γεννήθηκε σ’ ένα μικρό χωριό, την Αρακατάκα, στα βόρεια

παράλια της Κολομβίας, στα 1927. Σπούδασε νομικά στο πανεπιστήμιο της Μποκοτά και

αργότερα διέκοψε τις σπουδές του για να δημοσιογραφήσει και να γράψει ταξιδεύοντας τα

συναρπαστικά “παραμύθια”.

Οι αναμνήσεις από τα παιδικά του χρόνια κοντά στους παππούδες του αποτέλεσαν το πρώτο

υλικό για τα Εκατό Χρόνια Μοναξιά. Με κέντρο το φανταστικό χωριό Μακόντο και την

οικογένεια του Μπουενδία διηγείται σ’ αυτά ρεαλιστικά το χρονικό της ζωής στην Κολομβία

στις αρχές του εικοστού αιώνα. Βασικό θέμα των βιβλίων του είναι η μοναξιά- και ιδιαίτερα η

μοναξιά της εξουσίας- όπως το Φθινόπωρο του Πατριάρχη, ένα από τα αριστουργήματά του.

Συγγραφέας πολυγραφότατος και πολιτικοποιημένος, εξακολουθεί να κρατάει μια

εβδομαδιαία στήλη σε ισπανόφωνες εφημερίδες. Τα τελευταία χρόνια ήταν εγκατεστημένος

στο Μεξικό. Το 1982 η Σουηδική Ακαδημία του απένειμε το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας για

το έργο του.(Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές, Εκατό χρόνια μοναξιά, εκδόσεις Νέα Σύνορα - Α. Λιβάνη, Αθήνα 1983,

οπισθόφυλλο)

Β. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, όταν μιλούσαν για τη θάλασσα, έλεγαν: η μεγάλη πράσινη. Οι αρχαίοι

Αιγύπτιοι έπλεαν το Νείλο αλλά φοβήθηκαν την ανοιχτή πράσινη πελαγίσια θάλασσα. Δεν

τόλμησαν. Δεν έγιναν ποτέ θαλασσοπόροι. Έβαλαν τους Κρήτες να τους κάνουν το εμπόριο

και τη ναυτιλία.

Η μεγάλη πράσινη είναι η πρόκληση που δεν αποδεχθήκαμε ποτέ. Όλες οι τολμηρές ιδέες

που δεν πραγματοποιήσαμε. Όλα τα ιδεώδη ταξίδια που δεν κάναμε. Όλοι οι έρωτες που

ονειρευτήκαμε. Η μεγάλη πράσινη είναι η ελπίδα ότι κάποτε θα τολμήσουμε.(Οπισθόφυλλο από το βιβλίο της Ευγενίας Φακίνου Η μεγάλη πράσινη, Μυθιστόρημα, εκδόσεις Καστανιώτη,

Αθήνα 1988)

Γ. Τι είναι ΤΟ ΑΡΩΜΑ; Ένα τρομακτικό παραμύθι;

Ένα φιλοσοφικό θρίλερ; Μια ερωτική φαντασία;

Για τον Ζαν-Μπατίστ Γκρενούιγ, τον σκοτεινό ήρωα, μαθαίνουμε μόνο πως γεννήθηκε στις 17

Ιουλίου 1738 στο Παρίσι, ανάμεσα στα σκουπίδια της αγοράς με δύο ιδιαίτερα

χαρακτηριστικά. Αυτός που τρομάζει τους πάντες με την παντελή έλλειψη κάθε μυρωδιάς έχει

την πιο ευαίσθητη μύτη του κόσμου. Καταγράφει στην ατελείωτη τράπεζα της μνήμης του όλες

τις μυρωδιές που συναντά στο δρόμο του, και όχι μόνο αυτό, αλλά μπορεί να ανακαλέσει κάθε

στιγμή εκείνη που θα διαλέξει. Η μακριά πορεία του στο βασίλειο των οσμών θα τον οδηγήσει

από το εργαστήριο του αρωματοποιού στη θέση του ημίθεου που παρασύρει τα πλήθη με

μοναδικό όπλο το ύψιστο και συγκλονιστικότερο άρωμα που υπάρχει. Αυτό της ανθρώπινης

ύπαρξης.(Πάτρικ Ζισκίντ, Το άρωμα, εκδόσεις Ψυχογιός, Αθήνα 1990, οπισθόφυλλο)

Δ. “... ένα μνημειώδες χρονικό, όπου σφύζουν οι ηρωισμοί της φυλής μας και η παναιώνιά μας

τραγικότητα.”

Θράσος Καστανάκης

“... Ζωντανεύει τύπους, κόσμους, εποχές ... αληθινή αποκάλυψη...”

Έλλη Αλεξίου

“... Χαιρόμαστε έναν συγγραφέα που δεν κάνει φιλολογία, αλλά ζωή- γιατί η τέχνη είναι ζωή, γι’

αυτό άλλωστε και μένει και υπάρχει ύστερα από μας...

.... Τα γεγονότα σου δίνονται ζεστά, παραστατικά με όλο το βάρος της πικρής τους

πραγματικότητας ... με τις ψυχώσεις του ατομικού και ομαδικού ανθρώπινου δράματος.

Οι ήρωές της ένας κόσμος ολόκληρος με τα δικά του χαρακτηριστικά.

... Εκείνα τα δευτερότερα πρόσωπα με τα πρωτεύοντα δράματά τους. Ο καθένας αντιπροσωπεύει

κι έναν κόσμο κι όλοι μαζί την ανθρώπινη μάζα... Και πόσο κοντινοί μας ...”

Νικηφόρος Βρεττάκος (“Ανεξάρτητος Τύπος”, 6.5.59)(Διδώ Σωτηρίου, Οι νεκροί περιμένουν, εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 1988, μερικές από τις κριτικές του οπισθόφυλλου)

ΕΙΔΟΣ

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ ΥΦΟΣ

ΚΕΙΜΕΝΟ 1ο

ΚΕΙΜΕΝΟ 2ο

ΚΕΙΜΕΝΟ 3ο

ΚΕΙΜΕΝΟ 4ο

Ι.2.3. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

Ι.2.3.1. Τα ακόλουθα αποσπάσματα προέρχονται από βιβλιοπαρουσιάσεις σε οπισθόφυλλα

διαφόρων βιβλίων. Αφού τις διαβάσετε προσεκτικά, να προσδιορίσετε το είδος του βιβλίου το

οποίο παρουσιάζουν, αντιστοιχίζοντας τα δεδομένα της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β. (Δύο

στοιχεία της στήλης Β περισσεύουν.)Α. ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ Β. ΕΙΔΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ

1) Ο συγγραφέας συνέθεσε με το Χρονικό μιαν ανεπανάληπτη τοιχογραφία της Φλωρεντίας των πρώτων χρόνων του φασισμού.

2) Το βιβλίο περιέχει 62, αδημοσίευτα σε βιβλία, κείμενα του Γιώργου Ιωάννου, τα οποία αποτυπώνουν τις σκέψεις του για διάφορους συγγραφείς και έργα τους, για το γράψιμο και το διάβασμα, για τον λαϊκό μας πολιτισμό και την παράδοση.

3) Στις τέσσερις μελέτες του βιβλίου αυτού προσδιο-ρίζονται τέσσερις όψεις από το έργο του Θουκυδίδη και φωτίζεται η εσωτερική πορεία της μεθόδου του και τα στάδια της εξέλιξής της.

4) Οι πλούσιες και τεκμηριωμένες πληροφορίες που αφορούν στο κάθε έργο της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας και στον συγγραφέα του, ανταποκρίνο-νται στις πιο πρόσφατες επιδιώξεις της φιλολογικής επιστήμης και θεμελιώνονται στα αιτήματα των κριτικών θεωριών που ωρίμασαν μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.

α. ιστορική μελέτη

β. συλλογή δοκιμίων

γ. μυθιστόρημα

δ. ερμηνευτική / φιλολογική μελέτη

ε. γραμματολογία

στ. συλλογή άρθρων

5) Ένα βιβλίο που πρέπει να διαβάσουμε όλοι οι έλληνες, όποια κι αν είναι η άποψή μας για τον “επικίνδυνο γείτονα”, γιατί μας παρουσιάζει με όλη την αναγκαία επιστημονική νηφαλιότητα, χωρίς “αγάπες” για τους μεν και “μίση” για τους άλλους, πολλά από τα όσα εξηγούν την Τουρκία, το πρό-βλημα της ταυτότητάς της και τις σχέσεις της με τον έξω κόσμο.

ζ. απομνημονεύματα

Αντιστοίχιση .....................................................................................................

(Το 1ο απόσπασμα παρουσιάζει το μυθιστόρημα του Βάσκο Πρατολίνι, Χρονικό των φτωχών εραστών εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1985. Το 2ο το βιβλίο του Γιώργου Ιωάννου, Εφήβων και μη. Διάφορα κείμενα, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1982. Το 3ο το έργο της Jacqueline de Romilly, Ιστορία και λόγος του Θουκυδίδη, εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1988. Το 4ο από το βιβλίο του Mario Vitti, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα 1978. Το 5ο το βιβλίο του Paul Dumont, Κεμάλ, ο δημιουργός της νέας Τουρκίας, μετάφραση Γρηγόριος Κασσεσιάν, έκδ. Κούριερ Εκδοτική, 1998. Τα τέσσερα πρώτα αποσπάσματα προέρχονται από τα οπισθόφυλλα των αντίστοιχων βιβλίων και είναι κατά το μάλλον ή ήττον διασκευασμένα, ενώ το 5ο είναι απόσπασμα από τη βιβλιοκριτική του αντίστοιχου βιβλίου η οποία δημοσιεύτηκε στον τύπο.) Ι.2.3.2. Τα ακόλουθα αποσπάσματα προέρχονται από βιβλιοπαρουσιάσεις διαφόρων βιβλίων.

Να μαντέψετε το βιβλίο στο οποίο ανήκουν, επιλέγοντας από τις τέσσερις εναλλακτικές λύσεις

που δίδονται, εκείνη που θεωρείτε σωστή. Να δηλώσετε την επιλογή σας, σημειώνοντας Χ στο

αντίστοιχο πλαίσιο.

i) Μέσα από 120 εικόνες παρουσιάζονται η αρχιτεκτονική της νήσου, τα αρχαιολο-γικά της μνημεία, η λαογραφία και η εντελώς ιδιαίτερη μορφή του τοπίου.

α) λεύκωμα γ) διαφημιστικό φυλλάδιο β) τουριστικός οδηγός δ) οδηγός αρχαιολογικών χώρων

ii) Περιλαμβάνει 10.000 λήμματα σχετικά με ομόλογα, μετοχές, εμπορικά έγγραφα, αξίες, repos.α) κοινωνικό πολιτικό λεξικό γ) χρηματοοικονομικό λεξικό β) χρηματοοικονομική μελέτη δ) χρηματοοικονομικό σύγγραμμα

iii) Ο συγγραφέας έχει την πρόθεση να “συστήσει” τον Τσε Γκεβάρα στους νέους επαναστάτες που δεν πρόλαβαν να τον δουν να μάχεται.

α) βιογραφία γ) μυθιστόρημα β) βιογραφικό σημείωμα δ) απομνημονεύματα

iv) Από την καλλιτεχνική της ζωή η τραγουδίστρια δεν εξομολογείται παρά τα συνήθη των συναντήσεων, των περιοδειών, των θεατρικών αιθουσών, των ελαττωματικών πιάνων, των δρόμων της νύχτας, των συναισθημάτων, των απογοητεύσεων.

α) βιογραφία γ) μυθιστορηματική βιογραφία β) αυτοβιογραφία δ) αυτοβιογραφικό σημείωμα.

v) Η ιστορία ή οι ιστορίες του σκηνοθέτη Γκοντάρ είναι ένα μαθητικό τετράδιο, βαρύ και καλαίσθητο, με σημειώσεις του δημιουργού, σκέψεις του, αφορισμούς του, πίνακες, εικόνες, πορτρέτα, ένα είδος γραπτής σκηνοθεσίας.

α) ιστορική μελέτη γ) συλλογή δοκιμίων ενός καλλιτέχνη β) αυτοβιογραφία δ) συλλογή αντιπροσωπευτικών έργων

ενός καλλιτέχνη. (Όλα τα αποσπάσματα προέρχονται από οικείες στήλες των εφημερίδων “Καθημερινή” και “Το Βήμα”.)

Ι.3.α. Λογοτεχνική κριτική

Ι.3.α.1. Ερώτηση σύντομης απάντησης

Η ακόλουθη λογοτεχνική κριτική αξιολογεί το έργο του Στρατή Δούκα “Η ιστορία ενός

αιχμαλώτου”.

α) Να εντοπίσετε τα θέματα που απασχολούν το συντάκτη της βιβλιοκριτικής σε κάθε

παράγραφο του κειμένου, καθώς και τα σχόλια που εκφράζει γι’ αυτά και να τα

καταγράψετε στις οικείες στήλες του πίνακα που δίνεται μετά από το κείμενο.

β) Να προσδιορίσετε τον τρόπο με τον οποίο τεκμηριώνει ο συγγραφέας τα σχόλιά του

(επιχειρήματα, παραδείγματα) στην τρίτη και στην τέταρτη παράγραφο του κειμένου, και

να συμπληρώσετε την τρίτη στήλη του πίνακα.

Ο “Αιχμάλωτος” αποτελεί ένα κλασικό έργο της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Και σημειώνω εδώ

τον όρο “έργο κλασικό” όχι μόνο με την έννοια του αντιπρο-σωπευτικού και υποδειγματικού, αλλά

και μ’ εκείνη του μετρημένου και άκρως ισορροπημένου, που αποδίδουμε σε αρκετές απ’ τις

δημιουργίες των αρχαίων.

Ο “Αιχμάλωτος” μολονότι κείμενο εξαιρετικά σύντομο -τόσο που λυπάσαι- αφήνει την

αίσθηση του μεγάλου σε έκταση έργου, γιατί αυτά που συνεπάγονται είναι απείρως περισσότερα

απ’ αυτά που λέγονται. Η αφήγηση δεν έχει “στάσιμα”, δεν κατατρίβεται σε σχολιασμούς και

αυτοαναλύσεις, παρά τραβάει από το ένα στ’ άλλο, στα γεγονότα. Η έλλειψη σχολιασμού συντελεί

στην αρμονική σύνδεση αφηγητή και κανονικού αναγνώστη, μια και ο παθός δεν εννοεί να

αυτοπαρουσιάζεται κάθε τόσο ούτε ως εξαιρετικά ευαίσθητος ούτε και ως ιδιαίτερα παλικαράς.

Ένας συνηθισμένος λαϊκός άνθρωπος.

Το έργο είναι μια σε πρώτο πρόσωπο αφήγηση, χωρίς όμως να αποτελεί αυτοβιογραφία.

Στηρίζεται γερά στην επιμέρους εμπειρία του χώρου, των ανθρώπων και της εποχής, που είχε ο

ίδιος ο Στρατής Δούκας. Δεν άκουσε απλώς μια συναρπαστική υπόθεση και κάθισε κατόπι και τη

συνέθεσε, μα καταπιάστηκε με μια ιστορία, που ήταν ικανός να εκτιμήσει το βάρος της, να δει την

πλαστικότητά της και να προχωρήσει μέσα της σταθερά. Τα δοσμένα θέματα, όταν είναι ξένα

προς τη ζωή και την εμπειρία του συγγραφέα, ποτέ δεν αποδίδουν. Το γνήσιο θέμα δεν αρχίζει

από την αγωνιώδη συλλογή επιμέρους στοιχείων, αλλά από την πλούσια εμπειρία πραγμάτων ή

καταστάσεων.

Από τις πρώτες αράδες αρχίζεις ν’ ακούς ανεπαίσθητα τα μικρασιατικά ελληνικά. Όχι

ιδιωματικά στο λεξιλόγιο, αλλά στη σύνταξη κάπως. Το ρήμα, στους διαλόγους ιδίως, βρίσκεται

συχνά στο τέλος της φράσης. Πού και πού πέφτει καμιά τούρκικη λέξη, αλλά τόσο

δικαιολογημένη, ώστε είναι άμεσα καταληπτή.

Όταν το 1929 πρωτοβγήκε ο “Αιχμάλωτος” χαιρετίστηκε με ενθουσιασμό από πολλούς

εκλεκτούς πνευματικούς ανθρώπους. Αργότερα, η γενιά του ’30, και μάλιστα ο πυρήνας της,

αγνόησε ή και παραμέρισε τον Στρατή Δούκα και το έργο του. Όμως ο “Αιχμάλωτος”, το

σύντομο αυτό αφήγημα, αποδείχτηκε παρ’ όλ’ αυτά ιδιαίτερα ανθεκτικό και γόνιμο για τη νεότερη

πεζογραφία μας.(Γιώργου Ιωάννου, Εφήβων και μη. Διάφορα κείμενα, εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 1982, σελ. 223-226, αποσπάσματα)

ΘΕΜΑΤΑ ΣΧΟΛΙΑΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ

ΣΧΟΛΙΩΝ

ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ 1η

ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ 2η

ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ 3η

ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ 4η

ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ 5η

Ι.3.α.2. Ερώτηση συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

Να δηλώσετε τη θέση που είχαν τα ακόλουθα αποσπάσματα στη βιβλιοκριτική από την οποία

προέρχονται, αντιστοιχίζοντας τα δεδομένα της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β και

γράφοντας την επιλογή σας στο κενό διάστημα που υπάρχει μπροστά από κάθε απόσπασμα

(είναι πιθανό περισσότερα από ένα αποσπάσματα να αντιστοιχούν σε ένα δεδομένο της στήλης

Β). Σε κάθε περίπτωση να δικαιολογήσετε την επιλογή σας.

Α Β

- Βιβλία όπως “Ο χάρτινος Σεπτέμβρης” είναι γραμμένα έτσι

ώστε είναι σχεδόν καταδικασμένα να γίνουν μπεστ σέλερ. Με

άλλα λόγια είναι κομμένα και ραμμένα στα μέτρα του μέσου

Έλληνα.

- Η θεατρική υφή των διαλόγων του έχει μια περιγραφικότητα

που δεν έχει υπερβολικές απαιτήσεις από τη φαντασία.

- Ο “χάρτινος Σεπτέμβρης” είναι μια ιστορία πάθους χωρίς

πάθος. Μιλάει για ένα ερωτικό τρίγωνο, του οποίου τα τρία

σκέλη στην πραγματικότητα είναι τρεις Νάρκισσοι που

ενδιαφέρονται μόνο για τον εαυτό τους, και γι’ αυτό τελικά το

“πάθος” τους δεν έχει απολύτως καμιά σοβαρή συνέπεια.

- Το χάρτινο φανάρι της καρδιάς μας.

- Γιάννη Ξανθούλη, Ο χάρτινος Σεπτέμβρης της καρδιάς μας,

Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1989, σσ. 159.

- Στη θέση της Κάθαρσης τοποθετείται η ίαση, κάτι πολύ πιο

χειροπιαστό και ελκυστικό για τον μέσο άνθρωπο.

- Ο συγγραφέας μιλάει από την αρχή ως το τέλος για τον εαυτό

του και μόνο για τον εαυτό του, θεωρεί το πιο κοινό αίσθημα ή

συναίσθημά του άξιο της προσοχής του αναγνώστη.

- Είναι μια άσκηση ύφους, μια κομψευόμενη φλυαρία, χωρίς

κανένα περιεχόμενο.

Α. Τίτλος

Κριτικής

Β. Υπότιτλος

Κριτικής

Γ. Πρόλογος

Δ. Κύριο

Μέρος

Αντιστοίχιση .....................................................................................................

Δικαιολόγηση ...................................................................................................

(Τα αποσπάσματα προέρχονται από το βιβλίο του Δημοσθένη Κούρτοβικ, Ημεδαπή Εξορία, εκδ. Opera, Αθήνα

1991, σσ. 96-200.)

Ι.3.α.3. Ερώτηση αντικειμενικού τύπου

Τα ακόλουθα αποσπάσματα προέρχονται από κριτική του πασίγνωστου μυθιστορήματος του Ν. Καζαντζάκη “Αλέξης Ζορμπάς”. Να προσδιορίσετε σε κάθε απόσπασμα το θέμα που απασχολεί την κριτική του συγκεκριμένου βιβλίου, αντιστοιχίζοντας τα δεδομένα της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β. (Δύο στοιχεία της στήλης Β περισσεύουν.)

Α. ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ Β. ΘΕΜΑΤΑ ΚΡΙΤΙΚΗ

Σ

1. Ο “Αλέξης Ζορμπάς” είναι ένα μυθιστόρημα σε πρώτο πρόσωπο. Ένα πρόσωπο που έζησε την ιστορία και κατόπιν την αφηγείται. Το πρόσωπο αυτό όμως δεν είναι πλαστό, Α. Τίτλος

ξένο, μα το ίδιο το πρόσωπο του συγγραφέα.2. Το πρόσωπο του Ζορμπά είναι αληθινό, ιστορικό δηλαδή,

καθώς και της μαντάμ Ορτάνς και όλη η ιστορία με το μεταλλείο φαίνεται, τουλάχιστο στη ραχοκοκαλιά της, αληθινή, γενούμενη.

3. Το “εγωκεντρικό” αυτό μυθιστόρημα τιτλοφορείται με το όνομα του δεύτερου, μετά το συγγραφέα, προσώπου, κατά το πρότυπο των πλατωνικών διαλόγων, που τόσο μελετούσε και μετέφραζε ο Καζαντζάκης.

4. Το βιβλίο πάσχει από έλλειψη πραγματικών ερωτικών σκηνών, που γίνεται πιο αισθητή, γιατί από τη μια ο συγγραφέας κάθε τόσο προετοιμάζει το ερωτικό έδαφος και από την άλλη το μυθιστόρημα βρίθει από φτηνές περιγραφές κάθε είδους, μερικές φορές μάλιστα αυτονόητες και περιττές.

5. Καθώς ο συγγραφέας περιορίζεται αισθητά στη δημιουργική απόδοση βιωμένων στοιχείων, πραγμάτων και γεγονότων, ανακαλεί μαζί τους και τη γλώσσα, τις λέξεις, τη σύνταξη, τον τόνο με τον οποίο τα έζησε, και ανασυγκροτείται έτσι σιγά-σιγά ένας γλωσσικός κόσμος αρκετά ταιριαστός με την υπόθεση και την ατμόσφαιρα του βιβλίου.

6. Τα πρόσωπα του Ζορμπά και της μαντάμ Ορτάνς σκιαγραφούνται μέσα από τις ομολογίες των ίδιων, με όση δυνατότητα αυτογνωσίας και ειλικρίνειας διέθετε το καθένα. Η μαντάμ Ορτάνς προκύπτει πιο πειστική, αντίθετα ο Ζορμπάς αρκετές φορές παραφορτώνεται και με διάφορες επικές αφηγήσεις, γι’ αυτό και δεν βγαίνει πάντοτε πέρα.

Β. Αφήγηση

Γ. Περιγραφή

Δ. Χαρακτήρες

Ε. Διάλογοι

ΣΤ. “Πρώτη ύλη”

Ζ. Γλώσσα

Η. Υπόθεση

(Τα αποσπάσματα, διασκευασμένα, προέρχονται από το βιβλίο του Γιώργου Ιωάννου, Εφήβων και μη. Διάφορα

κείμενα. Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 1982, σσ. 196-201.)

Αντιστοίχιση .................................................................................................

Ι.3.β. Κριτική άλλων κειμένων

Ι.3.β.1. Ερώτηση συνδυασμού σύντομης απάντησης και ελεύθερης ανάπτυξης

Το ακόλουθο κείμενο είναι μια σύντομη παρουσίαση και κριτική του σχολικού σας εγχειριδίου

“Νεότερη Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία. Ανθολόγιο Μεταφράσεων”. Αφού το διαβάσετε προσεκτικά:

α) Να εντοπίσετε τα θέματα που θίγονται σε κάθε παράγραφο του κειμένου και με βάση

αυτά να δώσετε τον πλαγιότιτλο κάθε παραγράφου.

β) Να προσδιορίσετε τον τρόπο διατύπωσης των σχολίων (ρήματα, ουσιαστικά, κλπ) σε

κάθε παράγραφο του κειμένου, καθώς και τον τρόπο τεκμηρίωσής τους (επιχειρήματα,

παραδείγματα).

γ) Αν τυχαίνει να έχετε επιλέξει το συγκεκριμένο μάθημα κατεύθυνσης και έχετε ήδη

σχηματίσει μιαν άποψη για το συγκεκριμένο σχολικό εγχειρίδιο, να συνθέσετε τη δική

σας κριτική γι’ αυτό, με στόχο να τη δημοσιεύσετε στην εφημερίδα του σχολείου σας,

θίγοντας τα ίδια ή άλλα θέματα και τεκμηριώνοντας την άποψή σας.

Το διδακτικό εγχειρίδιο “Νεότερη Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία. Ανθολόγιο Μετα-φράσεων”, που

κυκλοφόρησε ο Οργανισμός Διδακτικών Βιβλίων για τη Β΄ Λυκείου, είναι υποδειγματικό. Όχι

μόνο οι μαθητές αλλά και ο κάθε αναγνώστης έχει την ευκαιρία να απολαύσει κείμενα

Ευρωπαίων κλασικών, όπως των Δάντη, Σαίξπηρ, Γκαίτε, Σίλερ, Λαμαρτίν στην ποίηση και

Τολστόι, Τσέχοφ, Τζόις, Κάφκα στην πεζογραφία. Ακόμα ανθολογούνται έργα συγχρόνων

Ευρωπαίων λογοτεχνών, όπως επίσης και έργα λογοτεχνών από τις μικρότερης εμβέλειας

ευρωπαϊκές γλώσσες.

Κριτήριο των ανθολόγων υπήρξε, όπως αναφέρουν στον πρόλογό τους “η λειτουργικότητα και

η λογοτεχνική αξία των ευρισκομένων ελληνικών μεταφρά-σεων”, ενώ το κενό της κάλυψης των

παραλειπομένων Ευρωπαίων λογοτεχνών ή των μη εκπροσωπουμένων τάσεων, ρευμάτων και

τεχνοτροπιών που αναπτύχθη-καν στην Ευρώπη από την Αναγέννηση ως τις μέρες μας, θέλησαν

να το καλύψουν με ένα συνοπτικό διάγραμμα της ιστορικής εξέλιξης της νεότερης Ευρωπαϊκής

λογοτεχνίας.

Την εργασία των εβδομήντα οκτώ ανθολογουμένων ποιητικών και πεζο-γραφικών κειμένων

συμπληρώνουν ο συστηματικός σχολιασμός και οι ερωτήσεις κατανόησής τους, τα σύντομα

βιογραφικά σημειώματα του κάθε συγγραφέα, ένα παράρτημα με δεκατέσσερα νεοελληνικά

κείμενα, καθώς και ένας κατάλογος ογδόντα τεσσάρων προτάσεων από μεταφρασμένα έργα της

ευρωπαϊκής πεζογραφίας.

Το αξιόλογο αυτό ανθολόγιο υπήρξε καρπός συνεργασίας του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και

του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, ενώ τη συντακτική ομάδα απε-τέλεσαν οι φιλόλογοι Νάσος

Βαγενάς, Τάκης Καγιαλής, Λάμπρος Πόλκας, Νίκος Ταραράς και Γιώργος Φράγκογλου.

(Η παρουσίαση, ελάχιστα διασκευασμένη, από τον ημερήσιο τύπο)

Ι.3.β.2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

Ι.3.β.2.1. Τα ακόλουθα αποσπάσματα παρουσιάζουν αδρομερώς διάφορα είδη βιβλίων. Σε ποια

θέματα-απορίες θα θέλατε να σας απαντήσει η βιβλιοκριτική τους, για να μάθετε αν πρόκειται

για αξιόλογα βιβλία, ώστε να τα αγοράσετε; Να γράψετε δύο πιθανά θέματα κριτικής στο

τμήμα του ακόλουθου πίνακα που αντιστοιχεί σε κάθε βιβλιοπαρουσίαση, σύμφωνα με το

παράδειγμα:

Α Β

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΠΙΘΑΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΚΡΙΤΙΚΗΣ

“Η μελέτη του Παρασκευά

Κονόρτα, εξετάζει τις σχέσεις

ανάμεσα στην Υψηλή Πύλη και

το Οικουμενικό Πατριαρχείο”.

“Ποιος” είναι ο συγγραφέας (επιστη-

μονικά προσόντα, τίτλοι κλπ);

Σε ποιες πηγές στήριξε τη μελέτη του,

ελληνικές ή και οθωμανικές;

Επέλεξε σωστά τις πηγές που χρησιμο-

ποίησε;

Είναι πιστή η μετάφραση των οθωμα-

νικών πηγών;

Ποια χρονική περίοδο καλύπτει;

Φωτίζει το ευρύτερο οικονομικοπολι-

τικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύ-

χθηκαν αυτές οι σχέσεις;

Σε ποιους απευθύνεται το βιβλίο του;

Είναι γραμμένο σε κατανοητή γλώσσα;

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΠΙΘΑΝΑ ΘΕΜΑΤΑ

ΚΡΙΤΙΚΗΣ

1. Η αυτοβιογραφία του θρυλικού παραγωγού του

Τζέιμς Μπόντ, Cubby Broccoli, γιου μετανάστη από

την Καλαβρία, που πέθανε πριν από δύο χρόνια.

α)

β)

2. Το Λεξικό Τέχνης και Καλλιτεχνών των Εκδό-

σεων Νεφέλη, στο μεγαλύτερο μέρος του μετάφραση

του αντίστοιχου λεξικού της Οξφόρδης με ελάχιστες

παραλείψεις λημμάτων του πρωτοτύπου, καλύπτει

ό,τι ονομάζουμε Δυτική τέχνη- με εξαίρεση την

αρχιτεκτονική- από τον 5ο π.Χ. αιώνα ως και τη

μεταπολεμική περίοδο.

α)

β)

3. Στο βιβλίο τους “Το αθέατο Σύμπαν” οι καθη-

γητές της Αστρονομίας G.B. Field και E.J.

Chaisson αποκαλύπτουν τα μυστικά του σύμπαντος

και αναφέρονται στους στόχους και τα αναμενόμενα

αποτελέσματα από τη σύγχρονη έρευνα στον τομέα

της Αστροφυσικής.

α)

β)

4. Αντίθετα με το στερεότυπο που έχει πλάσει η Δύση

για τη Γιαπωνέζα γυναίκα ως υποτακτικό και

πειθήνιο πλάσμα, οι γυναίκες της μεσαίας τάξης στη

σημερινή Ιαπωνία παίρνουν βαθμηδόν τα ηνία.

α)

β)

5. Μια ευσύνοπτη ιστορία της ελληνικής γλώσσας

από τις πρώτες γραπτές μαρτυρίες ως σήμερα, με

έμφαση στην ομιλούμενη γλώσσα και με πλήθος

παραδειγμάτων που φωτίζουν τη διαχρονία της.

α)

β)

(Τα αποσπάσματα προέρχονται από τις εφημερίδες.)

Ι.3.β.2.2. Όπως γνωρίζετε η κριτική, ανάλογα με το είδος του κρινόμενου κειμένου, ασχολείται

κάθε φορά και με διαφορετικά, ανάλογα με την περίπτωση, θέματα. Να προσδιορίσετε δύο

τουλάχιστον θέματα που θα πρέπει να απασχολήσουν την κριτική των ακόλουθων κειμένων και

να τα γράψετε στην οικεία στήλη του ακόλουθου πίνακα, σύμφωνα με το παράδειγμα:

ΕΙΔΟΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΠΙΘΑΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΚΡΙΤΙΚΗΣ

Συλλογή δημοσιευμένων άρθρων

α) Θέματα που θίγονται

β) Σχετικότητα των θεμάτων με τη

σύγχρονη προβληματική

γ) Κριτήρια κατάταξης των

άρθρων

δ) Χρονική περίοδος που

καλύπτουν

ε) Γλώσσα και ύφος των άρθρων,

κ.τ.λ.

Α. Δημιουργική -Συνθετική Εργασία

μαθητή / μαθητών

α)

β)

Β. Ορθογραφικό- Ερμηνευτικό

Λεξικό

α)

β)

Γ. Βιογραφία α)

β)

Δ. Βιβλιοκριτική σε εφημερίδα /

περιοδικό

α)

β)

Ε. Ιστορική Μελέτη α)

β)

Ι.4. Το ύφος του κριτικού

I.4.1. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

I.4.1.1. Παρακολουθήσατε πρόσφατα στην τηλεόραση για άλλη μια φορά τη γνωστή ταινία «Ο

κύκλος των χαμένων ποιητών» και συζητάτε με την παρέα σας τις εντυπώσεις σας. Έχοντας

διαβάσει μια κριτική γι’ αυτήν, προσπαθείτε να αξιοποιήσετε στοιχεία της, για να κάνετε πιο

εποικοδομητική τη συζήτηση. Καθώς όμως είναι γραμμένη σ’ ένα επίπεδο λόγου ακατάλληλο

για την περίσταση, το μετασχηματίζετε για να γίνει πιο κατανοητό. Οι αλλαγές που θα

επιφέρετε μπορούν να είναι αντικατάσταση λέξεων (αφού πρώτα συμβουλευτείτε το

ερμηνευτικό λεξικό, αν υπάρχει ανάγκη), αλλά και αλλαγές στη σύνταξη (π.χ. αντικατάσταση

του μακροπερίοδου λόγου και της διαδοχικής υπόταξης με σύντομες, απλές προτάσεις).

Νομίζω ότι αυτό που τόσο εντυπωσιακά σηματοδοτεί «Ο Κύκλος των χαμένων Ποιητών»

είναι η στροφή του δημιουργού προς την απλότητα και την πιο αυθόρμητη επικοινωνία με το

κοινό, έπειτα από μισό και περισσότερο αιώνα εσωστρέφειας και εγκεφαλικότητας ...

Στους κατά λάθος επαναστάτες, αυτούς που είναι αντικομφορμιστές, γιατί υπακούουν στη

φύση τους και όχι σε κάποια ιδεολογία, αυτούς που οιστρηλατούν τους άλλους όχι από την

υστεροβουλία της επίτευξης κάποιου πολιτικού ή θρησκευτικού σκοπού, αλλά επειδή είναι οι ίδιοι

οιστρήλατοι, αυτούς που ανάβουν φωτιές με προσάναμμα την ψυχή τους, αυτούς που χάνουν όλες

τις μάχες και κερδίζουν τον πόλεμο -σ’ αυτούς τους ανθρώπους είναι αφιερωμένος «ο κύκλος

των χαμένων ποιητών».(Δημοσθένη Κούτροβικ, Ημεδαπή εξορία, εκδ. Opera, Αθήνα 1991, σ. 146 και 149)

Ι.4.1.2. Για τη μόνιμη στήλη κριτικής στη σχολική εφημερίδα σας συχνά χρησιμοποιείτε υλικό

από κριτικές, όπως τις διαβάζετε σε εφημερίδες και περιοδικά. Απλοποιείτε όμως τα πρωτότυπα

κείμενα, ώστε η τελική μορφή τους να είναι εύκολα κατανοητή από τους συμμαθητές σας. Να

γράψετε τέτοιες απλοποιημένες παραλλαγές των ακόλουθων αποσπασμάτων, αντικαθιστώντας

δυσνόητες λέξεις και φράσεις με συνώνυμες ή και αλλάζοντας όλη τη σειρά των λέξεων ή και

αναλύοντας νοήματα πυκνά.

Παράδειγμα

Κείμενο κριτικής: Τούτο το μελέτημα αντιμετωπίζει, όπως κάθε σχετικό εγχείρημα μη υποκείμενο

στους κανόνες μιας αυστηρής μεθοδολογίας, το οξύ ερώτημα: τι και με ποιους περιορισμούς

και ελευθερίες, γράφει κανείς για τη γραφή του άλλου;

Πρόταση απλοποίησης: Αυτή η μελέτη, όπως και κάθε προσπάθεια κριτικής που δεν ακολουθεί

αυστηρή μέθοδο, αντιμετωπίζει το μεγάλο πρόβλημα των θεμάτων με τα οποία πρέπει να

ασχοληθεί ο κριτικός καθώς και του αν και κατά πόσον μπορεί κανείς να κρίνει τα κείμενα

ενός δημιουργού.

α) Πέραν του ότι η εποχή του ’60 σκηνογραφικά και υφολογικά δεν έχει απεικονισθεί πειστικά, το

κυριότερο μειονέκτημα του έργου είναι η παντελής ανυπαρξία δραματικής ανέλιξης. Το έργο,

κατά μία έννοια, έχει περαιωθεί το πρώτο δεκάλεπτο.

β) Η αφήγηση δεν εκδιπλώνεται γραμμικά, με φυσική χρονική αλληλουχία, αλλά ούτε και

συνειρμικά, σαν μια τυχαία και ασχεδίαστη περιδιάβαση στον αχανή χώρο της μνήμης.

Οργανώνεται γύρω από συγκεκριμένα επεισόδια ή καταστάσεις, που θα μπορούσαν να

θεωρηθούν διηγήματα και συνάμα σπόνδυλοι μιας ενιαίας ιστορίας.

γ) Τα έργα του είχαν αλήθεια, αγαθότητα, στέρεη σκηνική τεχνική, εύστροφο διάλογο, ευρηματικά

επεισόδια, αλλά και -το σπουδαιότερο- σωστή διαγραφή της ρωμαίικης πραγματικότητας,

όπου η σάτιρα δεν εκπίπτει ποτέ στη χυδαιότητα, τα πρόσωπα δεν είναι ανδρείκελα και

καρικατούρες.

(Το κείμενο κριτικής του παραδείγματος ανήκει στον Άρη Μπερλή, στο βιβλίο του 5+2 κείμενα για τον Ελύτη, εκδ.

Ύψιλον, Αθήνα 1992. Το απόσπασμα α΄ προέρχεται από θεατρική κριτική του Γ. Βαρβέρη στην εφημερίδα

«Καθημερινή» της 22ας 11.98, με τίτλο «Δυο θεριά ανήμερα». Το β΄ είναι του Σ. Τσακνιά, από την κριτική με

τίτλο «Τα χρόνια της αθωότητας», για το τελευταίο βιβλίο του Ε. Κάσδαγλη. Το τελευταίο απόσπασμα ανήκει στον

Μάριο Πλωρίτη, από το βιβλίο του Θεατρικά, που εκδόθηκε για την εικοστή επέτειο του θανάτου του θεατρικού

συγγραφέα Κώστα Πρετεντέρη, εκδ. Εστία, Αθήνα 1998. Όλα τα αποσπάσματα είναι ελαφρώς διασκευα-σμένα ή

και συντομευμένα.)

Ι.4.2. Ερώτηση συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

Τα δύο ακόλουθα αποσπάσματα χαρακτηρίζονται για το μακροπερίοδο λόγο τους, αλλά το

σύνθετο ύφος τους δεν προκύπτει μόνο απ’ αυτόν.

α) Να προσδιορίσετε ποιες από τις ακόλουθες ιδιομορφίες δημιουργούν τη συνθετότητα του

ύφους κάθε αποσπάσματος

απόκλιση από την «κανονική»σειρά των όρων μιας πρότασης

ασύνδετο σχήμα

διαδοχική υπόταξη

σπάνιες λέξεις/ ειδική ορολογία

Να γράψετε τις ιδιομορφίες που εντοπίσατε σε κάθε απόσπασμα, στο οικείο σημείο του

πίνακα και συγχρόνως να υπογραμμίσετε τα σχετικά σημεία κάθε αποσπάσματος.

β) Προσπαθήστε να «απλοποιήσετε» τα αποσπάσματα, ώστε αυτά να γίνουν κατανοητά από

έναν /μια γνωστό/ γνωστή σας μικρότερης ηλικίας.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΙΔΙΟΜΟΡΦΙΕ

Σ

1. Το τέχνασμα της πολυπρόσωπης αφήγησης που εφαρμόζει ο

συγγραφέας, αποτυγχάνει ολωσδιόλου, όχι μόνο επειδή το

λεκτικό των αφηγητών είναι ολόιδιο, αλλά και διότι ο καθένας

τους περιγράφει σκέψεις και πράξεις των άλλων που είναι

αδύνατο να τις ξέρει, με αποτέλεσμα το στοιχείο της σύνθεσης

ή της συμπαράθεσης επιμέρους πληροφοριών και απόψεων,

της σχετικοποίησης της αλήθειας (που είναι και ο σκοπός της

πολυπρόσωπης αφήγησης) να απουσιάζει, και εκείνο που μένει

τελικά να είναι ο παντογνώστης αφηγητής με τη μια και

αδιαίρετη αλήθειά του.

2. Αλλά κι αν ακόμα ξεχάσουμε προς στιγμή ότι η βαρύτητα και

η αξία ενός βιβλίου είναι μεγέθη άσχετα με την ανθρώπινη

κατανόηση για τα εμπόδια που συνάντησε ο συγγραφέας του,

από το 1974 ως σήμερα κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι, πολλές

αλήθειες ξεθώριασαν ή έγιναν πιο σχετικές, μια ορισμένη

θεματολογία γέρασε και κανένας δεν μπορεί να μας ζητήσει να

κρίνουμε το βιβλίο, όπως θα το κρίναμε πριν από τριάντα

χρόνια.

(Δημοσθένη Κούρτοβικ, ό.π. αποσπάσματα διασκευασμένα από τις σελίδες 75-78)

Ι.5. Απλή και διαδοχική υπόταξη

Ι.5.1. Ερώτηση σύντομης απάντησης

Ι.5.1.1. Μία από τις μόνιμες στήλες της εφημερίδας του σχολείου σας είναι αφιερωμένη στην

κριτική διαφόρων «αντικειμένων» του περιβάλλοντός μας. Ετοιμάζοντας ένα άρθρο σχετικό με

τις διαφημιστικές αφίσες, σημειώνετε τις πρώτες παρατηρήσεις, σκέψεις και εκτιμήσεις όπως

δίνονται στη συνέχεια. Έπειτα, προσπαθείτε να συνδέσετε τις προτάσεις με υπόταξη, ώστε το

κείμενο να είναι πιο επεξεργασμένο και πιο κατάλληλο για κριτική. Να επιφέρετε αυτές τις

αλλαγές, προσθέτοντας ρήματα ή και άλλες λέξεις, όπου θεωρείτε ότι είναι αναγκαίο. Οι

κάθετες γραμμές στο κείμενο δηλώνουν τα όρια των περιόδων που θα πρέπει να έχει το

μετασχηματισμένο κείμενο.

Η Αθήνα και οι μεγάλες πόλεις έχουν γεμίσει από τεράστιες αφίσες. Το περιεχόμενό τους είναι

διάφοροι τραγουδιστές και τραγουδίστριες. Οι φωτογραφίες τους μπορεί να είναι πορτρέτα ή και

ολόσωμες. Λέγονται και «γιγαντοαφίσες». / Ασυνήθιστες στο εξωτερικό. Στην Αίγυπτο ναι. Στην

Ινδία επίσης. Στην Ευρώπη αφίσες τέτοιου μεγέθους αφορούν διεθνείς προσωπικότητες. Ποτέ

«σταρ» και μάλιστα τοπικούς. / Στην Ελλάδα αυτός ο χάρτινος κόσμος άρχισε να εμφανίζεται στη

δεκαετία του ’80. Μια ολόκληρη βιομηχανία. Σ’ αυτήν ανήκουν φωτογράφοι, κομμωτές,

αισθητικοί, στυλίστες. Αυτοί οι τελευταίοι φαίνεται ότι συμβουλεύουν τους εικονιζόμενους πόσα

και τι ρούχα να φορούν. / Η διάταξη της γιγαντοαφίσας έχει συνδυαστεί με κωμικοτραγικά

απρόοπτα. Συχνά συμβαίνουν ομηρικοί καβγάδες ανάμεσα στους εικονιζόμενους για το μέγεθος

του προσώπου, του ονόματος και της θέσης που παίρνει ο καθένας. / Το στυλ των τελευταίων

χρόνων θέλει κάτι ακόμη: πρόσωπο χωρίς όνομα. Σαν ένα είδος απόδειξης της φήμης του

προσώπου που εικονίζεται. / Φέτος βιώνουμε μία καινούργια τάση αυτής της μόδας. Χρώματα

βαριά που έχουν πέσει στα πρόσωπα, έντονες σκιές, μαλλιά που σκεπάζουν τη μισή αφίσα, χέρια

σε κατάνυξη. Σαν να μη παρακαλούν πια το κοινό να τους προσέξει. Έχουν δήθεν περάσει στο

στάδιο της αποθέωσης. / Ωστόσο, ο σκοπός παραμένει ένας. Να προσελκύσουν το κοινό. Ποιος

ασχολείται τώρα με την αισθητική ρύπανση;...(Επιλεγμένα και ελαφρώς διασκευασμένα αποσπάσματα από το άρθρο της Γιώτας Σύκκα στην εφημερίδα

«Καθημερινή» της 6ης. 12. 98, με τίτλο: «Στη χώρα της γιγαντοαφίσας»)

Ι.5.1.2. Διαθέτετε τις εξής πληροφορίες και σχόλια για το νέο μοντέλο αυτοκινήτου γνωστής

αυτοκινητοβιομηχανίας, και θέλετε να το παρουσιάσετε στην οικεία στήλη μιας εφημερίδας ή

ενός περιοδικού. Να συνδέσετε κατάλληλα τα στοιχεία κάθε κατηγορίας πληροφοριών, ώστε να

τα εκθέσετε σε μία περίοδο λόγου, χρησιμοποιώντας απλή ή διαδοχική υπόταξη ή / και κάποια

απ’ τα στοιχεία αυτά ως προσδιορισμούς. (Με άλλα λόγια η παρουσίαση του μοντέλου θα

πρέπει να γίνει σε τέσσερις περιόδους.)

ΕΠΩΝΥΜΙΑΤΟΥ

ΜΟΝΤΕΛΟΥ

Το νέο μοντέλο της General Motors ονομάζεται APOCALYPSIS.Το νέο μοντέλο δανείστηκε το όνομά του από το διάσημο έργο του ευαγγελιστή Ιωάννη.

ΕΞΩΤΕΡΙΚΑΧΑΡΑΚΤΗΡΙ-

ΣΤΙΚΑ

Το νέο μοντέλο έχει έντονες καμπύλες.Το νέο μοντέλο έχει μεγάλους προβολείς.Το νέο μοντέλο έχει μεγάλα πλευρικά παράθυρα.Το νέο μοντέλο έχει μήκος 4,28 μέτρα.Το νέο μοντέλο έχει πέντε ανεξάρτητες θέσεις.Η πίσω μεσαία θέση μπορεί να αφαιρεθεί πλήρως.Το νέο μοντέλο έχει μεγάλο πορτ-μπαγκάζ.Το πορτ-μπαγκάζ έχει χωρητικότητα 515 λίτρων.

ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣΔΙΑΚΟΣΜΟΣ

Ο εσωτερικός διάκοσμος του νέου μοντέλου είναι διαφορετικής φιλοσοφίας.Ο εσωτερικός διάκοσμος διαφέρει από τα άλλα μοντέλα. της General Motors.Ο εσωτερικός διάκοσμος επιδιώκει την ευρυχωρία.

Ο ψηφιακός πίνακας οργάνων είναι τοποθετημένος στο κέντρο του ταμπλό.Ο επιλογέας ταχυτήτων βρίσκεται στο ταμπλό.Τα πίσω καθίσματα μπορούν να αναδιπλωθούν όλα μαζί ή μεμονωμένα.

ΚΙΝΗΤΗΡΕΣ

Το νέο μοντέλο διαθέτει τετρακύλινδρο κινητήρα των 1.600 κ. εκ. και των 90 ίππων.Το νέο μοντέλο μπορεί να διαθέτει έναν μεγαλύτερο κινητήρα 115 ίππων. Το νέο μοντέλο μπορεί να διαθέτει έναν κινητήρα ντίζελ.Ο κινητήρας του νέου μοντέλου παρουσιάζει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον.Ο κινητήρας του νέου μοντέλου είναι κατάλληλος για τη συνήθη οδική συμπεριφορά στους δρόμους της χώρας μας.

Ι.5.3. Ερώτηση αντικειμενικού τύπου

Τα ακόλουθα αποσπάσματα βιβλιοκριτικής παρουσιάζουν διάφορες συντα-κτικές ιδιομορφίες.

Να τις εντοπίσετε, αντιστοιχίζοντας τα αποσπάσματα της στήλης Α με τις συντακτικές

ιδιομορφίες που αναφέρονται στη στήλη Β.

Α

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ

Β

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΕΣ

ΙΔΙΟΜΟΡΦΙΕΣ

1. Πράγματι ποιος μιλάει σήμερα για την απίστευτη

καταπίεση των κοριτσιών, που δεν τολμούσαν να

ονειρευτούν τίποτα περισσότερο από ένα «καλό

παιδί»;

2. Πώς μπορούμε να συνταιριάξουμε τους ηρωικούς

αγώνες με την αθλιότητα, τους «καημούς της

φτωχολογιάς» με την ασχήμια των προκαταλήψεων,

τις θυελλώδεις πολιτικές εξελίξεις με τα μέχρις

ασφυξίας στενά όρια ζωής του μέσου Έλληνα;

3. Δικαιολογημένα θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί

μήπως αυτά τα έτσι κι αλλιώς μεγάλα μεγέθη

μεγεθύνονται ακόμα περισσότερο από τη φαντασία

μας, τόσο πολύ, ώστε να εξαφανίσουν τα μικρότερα

στοιχεία, εκείνα που συνιστούν την καθημερινότητα

της δεκαετίας του ’60.

4. Ότι μπορεί να είναι μυθιστόρημα ένα βιβλίο που το

περιεχόμενό του αποτελείται αποκλειστικά από 306

ντοκουμέντα, χωρίς καμιά φανερή επέμβαση του

συγγραφέα, το αποδεικνύει το τελευταίο βιβλίο του

Θανάση Βαλτινού.

5. Σταθμό στην έρευνα για το ρεμπέτικο τραγούδι

αποτέλεσε η ομώνυμη μελέτη του Ηλία Πετρόπουλου.

6. Αν των άλλων διηγηματογράφων στρέφεται η

προσοχή περισσότερο στα αντικείμενα και τις τυχαίες

α. Απλή υπόταξη

β. Μακροπερίοδος

λόγος με διαδοχική

υπόταξη

γ. Μακροπερίοδος

λόγος με ασύνδετο

σχήμα

δ. Απόκλιση από την

«κανονική» σειρά

των όρων μιας

πρότασης

ε. Απόκλιση και απλή

υπόταξη

στ. Απόκλιση και

καταστάσεις, ο Ντάνης Φώτος στη συλλογή των

διηγημάτων του με τίτλο Εγκόλπιο Πάθους διαλέγει

ένα θέμα οντολογικό.

διαδοχική

υπόταξη

Αντιστοίχιση .....................................................................................................

Ι.6. Οι αναφορικές προτάσεις

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Οι ασκήσεις που ακολουθούν προέκυψαν μετά από επίπονο προβληματισμό για τη

σκοπιμότητα της εκπόνησής τους. Tα περί αναφορικών προτάσεων και περί της χρήσης του

κόμματος θεωρούνται, φυσικά, από το Γυμνάσιο γνωστά και τώρα, στη Β΄ Λυκείου, εξετάζεται

η λειτουργία τους στο πλαίσιο ενός ορισμένου κειμενικού τύπου, δηλαδή της κριτικής, επειδή

σ’ αυτόν αρμόζει ο μακροπερίοδος λόγος, όπου οι προτάσεις αυτές χρησιμοποιούνται ιδιαίτερα.

Ωστόσο, όπως αποδεικνύουν τα γραπτά των παιδιών -και όχι μόνο αυτών-

η λειτουργία των αναφορικών προτάσεων και η συναφής χρήση του κόμματος κάθε άλλο παρά

γνωστή και αυτονόητη πρέπει να θεωρείται. Έτσι, και με αφορμή το παράδειγμα του

εγχειριδίου («Πέταξα τα μήλα που σάπισαν» και «Πέταξα τα μήλα, που σάπισαν», Έκφραση-

Έκθεση, τ. Β΄, σ. 158), τελικά υπερίσχυσε η τάση δημιουργίας των ερωτήσεων που

ακολουθούν, ώστε να έχει ο καθηγητής στη διάθεσή του ένα δείγμα ορισμένων από τους

πολλούς τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε να διερευνήσει τη δεξιότητα των μαθητών να

διακρίνουν βασικές λειτουργίες των αναφορικών προτάσεων και να χρησιμοποιούν το κόμμα.

Ως προς την οργάνωση αυτών των ερωτήσεων, προτιμήθηκε η κατά περίπτωση

συστηματοποίηση των περισσότερων από αυτές, για να είναι πιο κατανοητές, άρα και πιο

αποτελεσματικές, και για να διευκολυνθεί ο μαθητής να τις απαντήσει και ο καθηγητής να τις

διορθώσει. Φυσικά μπορεί και να μη χρειαστεί η έμφαση στη λειτουργία των αναφορικών

προτάσεων και στη συναφή χρήση του κόμματος. Σ’ αυτή την περίπτωση οι ακόλουθες

ερωτήσεις αποτελούν πρόταση εκ περισσού, όπως θα ήταν και ευχής έργον 9.

Ι.6.1. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης.

Ι.6.1.1. Οι υπογραμμισμένες ονοματικές αναφορικές θα μπορούσαν να χωρίζονται με κόμμα ή

όχι, δηλαδή θα μπορούσαν να είναι είτε παραθετικές είτε προσδιοριστικές αντιστοίχως, με

ανάλογη διαφορά στη σημασία. Αφού μελετήσετε το παράδειγμα, να συμπληρώσετε τον

πίνακα, εξηγώντας την εκάστοτε διαφορά.

Παράδειγμα

9 Η θεωρητική βάση για τις ερωτήσεις συγκροτήθηκε χάρη στα εξής βιβλία και άρθρα: Νεοελληνική Γλώσσα για το Γυμνάσιο, τεύχος Γ, σσ. 89-90, BUSCHA H: Deutsche Grammatik, Veb Verlag Enzyklopädie Leipzig, 1986, σσ. 698-699, ΘΕΟΦΑΝΟΠΟΥΛΟΥ-ΚΟΝΤΟΥ Δ.: «Οι που-αναφορικές προτάσεις της Νέας Ελληνικής και η παράλειψη της προθέσεως», Πρακτικά της 3ης ετήσιας συνάντησης του τμήματος Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ., εκδ. Υπηρεσία Δημοσιευμάτων του Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη 1985, σσ. 17-66, GRAVER B.D.: Advanced English Practice, Oxford University Press, London 1972, σσ. 120-137, LEECH G. & J. SVATVIK: A communicative Grammar of English, Longman, London 1976, σσ. 286-288, ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ-ΧΕΙΛΑ Δ.: «Προβλήματα διαχρονικής σύνταξης. Οι ελεύθερες αναφορικές προτάσεις στα Μεσαιωνικά και Νεα Ελληνικά», στο περιοδικό. Γλωσσολογία τ. 9-10, Αθήνα 1990-91, σσ. 13-42, ΤΣΟΠΑΝΑΚΗΣ Α.: Νεοελληνική Γραμματική, εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1994, σσ. 137-140.

Η όπερα του Γιώργου Κουρουπού που κάνει πρεμιέρα την ερχόμενη Παρασκευή στη Λυρική

Σκηνή έχει το πιο πρωτότυπο θέμα του σύγχρονου ρεπερτορίου.

Με κόμματα (ως παραθετική) η πρόταση σημαίνει ότι α) η όπερα που κάνει πρεμιέρα είναι η

μοναδική του Γ. Κουρουπού ή / και β) είναι γνωστή στους αναγνώστες. Χωρίς κόμματα (ως

προσδιοριστική) σημαίνει ότι α) αυτή η όπερα είναι μία μεταξύ άλλων του συνθέτη ή / και β)

είναι άγνωστη στους αναγνώστες ή δύσκολο να προσδιοριστεί.

ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ

ΑΝΑΦΟΡΙΚΩΝ

ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ

ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΜΕ ΟΝΟΜΑΤΙΚΕΣ

ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΧΩΡΙΣ

ΚΟΜΜΑΤΑ

ΜΕ

ΚΟΜΜΑΤΑ

α) Η ποιητική ταινία του φεστιβάλ των Καννών

που απέσπασε και το βραβείο είναι μια μελέτη

της νεοελληνικής μας πραγματικότητας.

β) Ο καινούργιος γείτονάς μας που είναι σκη-

νοθέτης έχει μια καταπληκτική βιβλιοθήκη.

γ) Η νεαρή ηθοποιός που αναδεικνύεται σε μία

δυναμική παρουσία στα θεατρικά μας δρώ-

μενα θα απασχολήσει πολλές φορές τη στήλη

μας.

δ) Η πειραματική σκηνοθετική ερμηνεία της

«Ορέστειας» που είδαμε φέτος στην Επίδαυρο

μάς καθήλωσε για τέσσερις ολόκληρες ώρες.

Ι.6.1.2. Οι υπογραμμισμένες ονοματικές αναφορικές προτάσεις στον πίνακα που δίνεται

μπορούν να χωρίζονται ή όχι με κόμμα από την υπόλοιπη περίοδο, ανάλογα με το νόημα που

πρέπει να αποδοθεί. Αφού μελετήσετε το ακόλουθο παράδειγμα να συμπληρώσετε τον πίνακα,

εξηγώντας τη διαφορά στη σημασία που δημιουργεί η παρουσία ή η απουσία του κόμματος.

Παράδειγμα

Οι παλιές πριμαντόνες οι οποίες έκαναν καταθέσεις τέχνης και όχι καταθέσεις στις τράπεζες της

Ελβετίας, είχαν μεγαλύτερη καλλιέργεια από τις σημερινές.

Χωρίς κόμμα (ως προσδιοριστική) η πρόταση αναφέρεται σε όλες τις παλιές τραγουδίστριες,

ενώ με κόμμα (ως παραθετική) μόνο σε ορισμένες.

ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ

ΑΝΑΦΟΡΙΚΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ

ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΜΕ ΟΝΟΜΑΤΙΚΕΣ

ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΧΩΡΙΣ

ΚΟΜΜΑ(ΤΑ)

ΜΕ

ΚΟΜΜΑ(ΤΑ)

α) Πουλούσα την τέχνη μου στα θέατρα

που πίστευα πως πηθικίζουν, για να

μπορώ να πολιτίζομαι όπως έπρεπε.

β) Οι τραγικοί ποιητές που ήταν και

σκηνοθέτες των έργων τους γνώριζαν

ασφαλώς τα προβλήματα των

εναλλαγών του φυσικού φωτισμού.

γ) Τα τραγούδια αυτής της συλλογής που

μάς γεμίζουν νοσταλγία για την εποχή

της νεότητάς μας αρέσουν και στα

σημερινά παιδιά.

δ) Οι έγχρωμες φωτογραφίες της έκθεσης

που είναι τραβηγμένες στο κέντρο της

πόλης παρουσιάζουν όψεις της κτι-

ριακής αναρχίας μας.

(Το κείμενο του παραδείγματος προέρχεται από άρθρο κριτικής του Κ. Βίδου στην εφημερίδα ‘Το Βήμα» της 29ης 9.

98, με τίτλο «Οι νέες διάδοχοι» για το βιβλίο της Helena Matheopoulos Diva, the new generation. Το απόσπασμα α΄

αποτελεί ρήση του Γιάννη Τσαρούχη, ενώ το β΄ προέρχεται από το βιβλίο του H.-Dieter Blume, Εισαγωγή στο αρχαίο

θέατρο, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1986, σ. 76.)

Ι.6.1.3. Οι υπογραμμισμένες ονοματικές αναφορικές προτάσεις στον πίνακα που δίνεται θα

μπορούσαν να χωρίζονται ή όχι με κόμμα από την υπόλοιπη περίοδο, με διαφορετικό όμως

νόημα κάθε φορά. Να διαβάσετε το παράδειγμα και να συμπληρώσετε τον πίνακα αναλύοντας

την εκάστοτε διαφορά.

ΠαράδειγμαΣτην καινούργια συλλογή ακούγονται τέσσερις σύγχρονες ντίβες και τρεις γνωστοί τενόροι που

εύκολα εγκαταλείπουν τη σκηνή του μελοδράματος, για ν’ ακουστούν σε αχανή στάδια.

Χωρίς κόμμα (ως προσδιοριστική) η πρόταση αναφέρεται μόνο στους τενόρους, ενώ με κόμμα

(ως παραθετική) και στις ντίβες και στους τενόρους.

ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ

ΑΝΑΦΟΡΙΚΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ

ΠΕΡΙΟΔΟΙ

ΜΕ ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΧΩΡΙΣ

ΚΟΜΜΑ

ΜΕ

ΚΟΜΜΑ

α) Η συλλογική έκθεση παρουσιάζει και

χαρακτικά και γλυπτά που θεωρούνται

πρωτοποριακά.

β) Σοβαρή αδυναμία του σεναρίου απο-

τελούν τα χονδροειδή αστεία και οι

απλοϊκές αλληγορίες που αφθονούν

ιδιαίτερα στο πρώτο μέρος.

γ) Μεγάλη κίνηση παρουσιάζουν οι συλ-

λογές διηγημάτων και οι θεματικές

ανθολογίες που καταρτίζουν ικανοί

επιμελητές εκδόσεων.

δ) Αυτή η ταινία τουλάχιστον έχει ωραία

κοστούμια και οπτικά εφέ που τη δια-

χωρίζουν από τις συνηθισμένες παρα-

γωγές στον χώρο της επιστημονικής

φαντασίας .

Ι.6.1.4. Οι υπογραμμισμένες ονοματικές αναφορικές προτάσεις στον πίνακα που ακολουθεί

χωρίζονται ή όχι με κόμμα(τα) από την υπόλοιπη περίοδο, ανάλογα με το νόημα. Να

προσδιορίσετε τη σημασία της αναφορικής πρότασης σε κάθε περίπτωση.

ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ

ΑΝΑΦΟΡΙΚΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ

ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΜΕ ΟΝΟΜΑΤΙΚΕΣ

ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΜΕ

ΚΟΜΜΑ(ΤΑ

ΧΩΡΙΣ

ΚΟΜΜΑ(ΤΑ)

α) Μας έδειξε παλιά γραπτά και σχέδια,

από τα οποία λίγα πράγματα

θυμόμαστε.

β) Την προσοχή του επισκέπτη συναγω-

νίζονται να αποσπάσουν τα εκθέματα

και οι τοιχογραφίες στις οποίες κάθε

παράσταση έχει ένα ειδικό νόημα.

γ) Ο πρώτος της ρόλος, με τον οποίο

έγινε γνωστή, ήταν η Ιουλιέτα του

Σαίξπηρ.

δ) Είναι λιγοστά τα προσωπικά του

γραπτά στα οποία κατέφευγε σε

στιγμές μεγάλης συγκινησιακής

φόρτισης.

Ι.6.1.5. Για τη στήλη της κριτικής της σχολικής εφημερίδας σας ετοιμάζετε τις ακόλουθες

παραγράφους. Με τη δεύτερη ματιά συνειδητοποιείτε ότι είναι γεμάτες από διαδοχικές

αναφορικές προτάσεις οι οποίες αρχίζουν με την αντωνυμία «που». Να βελτιώσετε τη

διατύπωσή σας, επιφέροντας τις αναγκαίες αλλαγές.

Α) Αυτός ο οπτικός δίσκος (cd), που απευθύνεται τόσο σε μαθητές όσο και σε ειδικούς,

παρουσιάζει τον τρόπο που μετέφεραν από την Πεντέλη στην Αθήνα το μάρμαρο που

χρησιμοποίησαν, για να κατασκευάσουν τα μνημεία που σήμερα θεωρούμε κλασικά.

Β) Σύμφωνα με το λιμπρέτο της όπερας, η λευκή βασίλισσα και ο μαύρος αξιωματικός του

σκακιού, καθώς αρνούνται να υποταχθούν στη μοίρα που τους απαγορεύει το όνειρο,

αποφασίζουν να δραπετεύσουν, για να γνωρίσουν τον κόσμο «πέρα από τη σκακιέρα», που

συμβολίζει κάθε είδους κοινωνική σύμβαση, καθωσπρεπισμό και επιβεβλημένο κανόνα που

τους υποχρεώνει να λειτουργούν σαν απλά πιόνια.

Ι.6.2. Ερωτήσεις συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

Ι.6.2.1. Οι υπογραμμισμένες προτάσεις στις ακόλουθες περιόδους είναι ονοματικές

αναφορικές. Η σημασία τους μπορεί να αλλάζει ή όχι ανάλογα με τη χρήση του κόμματος. Να

διακρίνετε τις περιπτώσεις κατά τις οποίες η χρήση του κόμματος συνεπάγεται διαφορά στη

σημασία και να εξηγήσετε αυτή τη διαφορά.

α) Μεγάλη επιτυχία είχαν και τα σήριαλ του ίδιου συγγραφέα, τα οποία παρουσίασε ο εθνικός

τηλεοπτικός φορέας.

β) Το πρώτο Βυζαντινό και Μεταβυζαντινό Μουσείο της Κρήτης, που στεγάζεται στον ναό της

Μονής του San Salvatore στην παλιά πόλη των Χανίων, εγκαινιάζεται σήμερα από τον Γενικό

Γραμματέα του Υπουργείου Πολιτισμού.

γ) Η κεντρική κερκίδα του θεάτρου έχει χωριστεί στη μέση και η πρώτη σειρά θέσεων, που έχει

αφαιρεθεί, αποτελεί προέκταση της τραπεζαρίας, έτσι ώστε οι ηθοποιοί παίζουν ανάμεσα

στους θεατές.

δ) Η τελευταία σκηνή του έργου, που παίζεται στον κήπο, είναι ίσως η πιο εντυπωσιακή.

ε) Ο Λαζάνης ανήκε στην πρώτη ομάδα ηθοποιών, που έχτισε το υπόγειο του θεάτρου Τέχνης.

στ) Στις ημέρες μας επικρατεί η εντύπωση πως η ταξιδιωτικές εντυπώσεις φθίνουν ως

λογοτεχνικό είδος. Και όμως, τα τελευταία χρόνια, σε πείσμα του μαζικού τουρισμού,

γράφονται ορισμένα βιβλία με εντυπώσεις από τόπους και με σκέψεις, που πλουτίζουν τη

λογοτεχνία.

ζ) Η εξέλιξη του αυτοκινήτου αποκάλυψε τα κενά ανάμεσα στις κατηγορίες του σπορ, του

οικογενειακού, του τζιπ και του μικρού οχήματος της πόλης. Τις περιοχές ανάμεσα σ’ αυτές

τις κατηγορίες ήρθαν να καλύψουν τα νέα μοντέλα, που συνδυάζουν τα προτερήματα δύο ή

περισσοτέρων κατηγοριών

η) Οφείλουμε ευγνωμοσύνη στους σημαντικούς προπτυχιακούς και μεταπτυ-χιακούς φοιτητές μας

στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, που με εργώδη έρευνα, με

μέθοδο απαράμιλλη και υψηλού βαθμού επιστημοσύνη εμπλούτισαν τη βιβλιογραφία των

θεατρικών μας πεπραγμένων μ’ αυτόν τον τόμο.

(Τα αποσπάσματα γ΄ και δ΄ και ε΄ προέρχονται από άρθρο της Π. Κουνενάκη με τίτλο «Επιστροφή στο Υπόγειο»

στην εφημερίδα «Καθημερινή» της 6ης 12.98. Το στ΄ από κριτική της Μ. Θεοδοσοπούλου με τίτλο «Ταξίδια του

χειμώνα» για το βιβλίο του Δ. Νόλλα. «Μικρά ταξίδια» στην εφημερίδα «Το Βήμα» της 6ης 12.98, ενώ το ζ΄ από

κριτική παρουσίαση αυτοκινήτου που έγραψε ο Ν. Κουνίτης για το ίδιο φύλλο και το τελευταίο από άρθρο του Κ.

Γεωργουσόπουλου με τίτλο «Εργαλείο Πολύτιμο» στην εφημερίδα «Τα Νέα» της 11ης 12.98.)

Ι.6.2.2. Στις περιόδους που ακολουθούν να υπογραμμίσετε τις αναφορικές προτάσεις και να τις

χαρακτηρίσετε (παραθετική, προσδιοριστική), εξηγώντας αν χρειάζεται κόμμα (ή κόμματα) ή

όχι.

α) Στο πρώτο μέρος του έργου ο Χάντκε παρουσιάζει τη μέθοδο με την οποία το σύστημα

αλλοτριώνει τη συνείδηση του νέου ανθρώπου.

..........................................................................................................................

β) Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης κατά τρόπο επαναστατικό έπαιξε τον ίδιο ρόλο που έπαιξε και ο

Σεφέρης με τη «Στροφή» και ο Μυριβήλης με τη «Ζωή εν τάφω». Άλλαξε τους κανόνες της

θεατρικής γραφής.

..........................................................................................................................

γ) Το καλύτερο παράδειγμα της εξέλιξης του αυτοκινητιστικού σχεδιασμού είναι το μοντέλο

«Βένους» στο οποίο φαίνεται καθαρά ότι οι μικρές διαστάσεις μπορούν να συνυπάρξουν με τη

λειτουργικότητα και την αισθητική.

..........................................................................................................................

δ) Όσο για τις δύο όλες κι όλες θέσεις του αυτοκινήτου οι οποίες απετέλεσαν αντικείμενο

κριτικής, η απάντηση είναι αποστομωτική: σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές στατιστικές, ο αριθμός

των επιβατών ενός αυτοκινήτου στις αστικές μετακινήσεις περιορίζεται κατά μέσον όρο στο

1,3.

..........................................................................................................................

ε) Πρέπει να αντλείς στοιχεία από παλαιότερες παραστάσεις, να στηρίζεσαι στον λόγο του

θεατρικού κειμένου, αλλά να μη χρησιμοποιείς στοιχεία που δεν έχει σκεφτεί ο συγγραφέας.

..........................................................................................................................

στ) «Το θέατρο είναι ρευστό για το σήμερα και όχι για το αύριο. Για το αύριο ψάξτε άλλα

στοιχεία.» έλεγε ο Κουν. Και αυτό βλέπω να αποτελεί τη βάση των θεάτρων που έχουν

δημιουργήσει τα νέα παιδιά.

..........................................................................................................................

ζ) Η ιδέα ανήκει στην ιστορικό τέχνης και τεχνοκριτικό κ. Ντόρα Ηλιοπούλου-Ρογκάν η οποία

και επιμελείται την έκθεση.

..........................................................................................................................

η) Σ’ αυτή την ταινία ο πρωταγωνιστής παίζει ένα παιχνίδι με το γιο του, πείθοντάς τον ότι τα

στρατόπεδα συγκέντρωσης των Εβραίων είναι ο χώρος όπου μαζεύονται διάφοροι άνθρωποι,

για να κάνουν ένα τεστ με έπαθλο ένα αληθινό τανκ!

..........................................................................................................................

(Το αποσπάσματα α΄ είναι του Κ. Γεωργουσόπουλου από την κριτική της παράστασης του έργου του Χάντκε

«Κάσπαρ» με τίτλο «Η μηχανή της αλλοτρίωσης» στην εφημερίδα «Τα Νέα».

Το β΄ είναι του ίδιου κριτικού από έρθρο με τίτλο «Η αυλή των θαυμάτων» -»Τα Νέα» 7.12.98.

Το δ΄ ανήκει στον Ν. Κουνίτη, από άρθρο παρουσίασης μοντέλου αυτοκινήτου στην εφημερίδα «Το Βήμα». Τα

αποσπάσματα ε΄ και στ΄ είναι της Π. Κουνενάκη από άρθρο με τίτλο «Επιστροφή στο Υπόγειο» στην εφημερίδα

«Καθημερινή». Το τελευταίο προέρχεται από παρουσίαση της ταινίας «Η ζωή είναι ωραία» στον ημερήσιο τύπο.)

Ι.6.3. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

Ι.6.3.1. Να χαρακτηρίσετε τις υπογραμμισμένες αναφορικές προτάσεις της στήλης Α σημειώνοντας σε κάθε παύλα το κατάλληλο γράμμα και τον αριθμό από τις στήλες Β και Γ αντιστοίχως. Ορισμένα στοιχεία των στηλών Β και Γ θα χρησιμοποιηθούν περισσότερο από μία φορές.

Α Β Γ

_ _ Ο τρόπος με τον οποίο ο Ευριπίδης χειρίζεται τους μύθους καθορίζει και τους χειρισμούς της πλοκής του έργου και του ήθους των ηρώων του._ _ Προτιμώ το έξοχο σκηνικό του Μυταρά από τα σχηματικά κοστούμια και ιδιαίτερα του Μενέλαου, που θύμιζε τον Μεγαλέξανδρο του Σπαθάρη._ _ Προκαλεί πράγματι δέος η μελέτη που κρύβει αυτό το υποκριτικό κατόρθωμα._ _ Εδώ έχουμε να κάνουμε με αυτό που οι Ρώσοι δάσκαλοι ονόμαζαν επιστημονική δόμηση ενός θεα-τρικού προσώπου._ _ Ανάμεσα σε αμφισβητούμενες ιδέες, πράγματα, κόμματα, ανθρώπους, έργα των ανθρώπων, το αρνάκι φούρνου αποτελεί, πράγματι, το μοναδικό σημείο όπου επιτυγχάνεται η πλήρης και άνευ εξαιρέσεων ομοφω-νία των Ελλήνων._ _ Την Ιστορία τη γράφει κανείς όπως θέλει._ _ Κάποιες λεπτομέρειες επιτρέπουν την αναστήλωση του ιστορικού γεγονότος όπως το έζησαν νικητές και ηττημένοι κάθε εποχή και όχι όπως το θέλει η επίσημη ιστοριογραφία,_ _ Ήρθε λοιπόν από τη Μικρά Ασία, έμεινε στην Αθήνα, πήγε στην Αμερική, όπου σπούδασε σινεμά._ _ Μικρός μαζί με τον Τίτο Πατρίκιο ήταν στη Δανειστική Βιβλιοθήκη της «Διάπλασης των Παίδων» και επειδή, όπως λέει ο Πατρίκιος, «μέσα στην Κατο-χή υπήρχε ένας αναβρασμός πνευματικός», είχαν αμφότεροι «μεγάλη δίψα για τέχνη και λογοτεχνία»._ _ Ξαφνικά ο Ροβήρος Μανθούλης παρουσιάζεται με μια ταινία που εκτιμήθηκε, δηλαδή το «Πρόσωπο με πρόσωπο».

α)

Ονοματική

β)

Επιρρηματι

κή

1)

Προσδιο-

ριστική

2)

Παραθετικ

ή

(Τα τέσσερα πρώτα αποσπάσματα προέρχονται από άρθρο του Κ. Γεωργουσόπουλου στην εφημερίδα «Τα Νέα», με τίτλο «Από το γίγνεσθαι στο είναι». Το πέμπτο απόσπασμα ανήκει στον Κ. Ζουράρι, από το βιβλίο Δεύτερος δειπνοσοφιστής, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1998. Το έκτο και το έβδομο απόσπασμα προέρχονται από συνέντευξη της Ε. Γλύκατζη - Αρβελέρ στην εφημερίδα «Το Βήμα» της 6ης 12. 98. Τα τρία τελευταία παραδείγματα είναι από άρθρο τηλεκριτικής της Μ. Παπαδοπούλου από την εφημερίδα «Τα Νέα», με τίτλο «Μαθήματα ιστορίας». Όλα τα αποσπάσματα είναι ελαφρώς συντομευμένα.)

Ι.6.3.2. Να υπογραμμίσετε τις αναφορικές προτάσεις στο ακόλουθο κείμενο και να προσθέσετε

κόμματα όπου χρειάζονται.

Βιβλίο βάρους 15 κιλών!

Ένας ογκώδης «Άτλας», το πιο ακριβό βιβλίο που εκδόθηκε τον τελευταίο καιρό κοστίζει 150.000 δρχ και ζυγίζει 15 κιλά. Συγγραφέας του ο Κλαύδιος Πτολεμαίος που έζησε στην Αλεξάνδρεια πριν από δεκαοκτώ αιώνες.

Η «Γεωγραφία» του Πτολεμαίου υπήρξε το πιο περιζήτητο βιβλίο της εποχής του -στην Ανατολή. Άγνωστο πώς, ανακαλύφθηκε ξανά στο δεύτερο μισό του 13ου αιώνα οπότε και άρχισε στην Κωνσταντινούπολη η αντιγραφή και διάδοσή του. Το ίδιο συνέβη στη Δύση όπου το βιβλίο έφτασε εκατό χρόνια αργότερα.

Ακολουθώντας τις οδηγίες του Κλαύδιου του Πτολεμαίου, ο Κολόμβος έφτασε στο τέλος του 15ου αιώνα στην Αμερική. Η επανανακάλυψη του «Πτολεμαίου» τότε εξάλειψε τη μεσαιωνική εικόνα του κόσμου σύμφωνα με την οποία η γη είναι ένας επίπεδος δίσκος και άλλαξε βαθιά τη σκέψη της Αναγέννησης για τη μορφή που έχει ο κόσμος.

Ο πιο παλιός κώδικας είναι εκείνος που φυλάσσεται από το β΄ ήμισυ του 13ου αιώνα στην Ιερά Μονή Βατοπεδίου στο Άγιον Όρος. Ο νεώτερος κώδικας χρονολογείται στη χρονιά-σταθμό 1453 και είναι γνωστός ως ο ελληνικός κώδικας της μαρκιανής βιβλιοθήκης της Βενετίας όπου και φυλάσσεται μέχρι σήμερα. Είναι μάλιστα γνωστό ότι φιλοτεχνήθηκε κατά παραγγελία του γνωστού μας Βησσαρίωνα, Αρχιεπισκόπου Νικαίας που έγινε Καρδινάλιος της Μπολόνια από τον Πάπα, μιας λαμπρής προσωπικότητας που εργάσθηκε ανεπιτυχώς για την άρση του Σχίσματος των Εκκλησιών και υπήρξε επιτυχέστατος στην εισαγωγή των ελληνικών γραμμάτων στην Ιταλία. Ο μαρκιανός κώδικας, με κοσμήματα και πρωτογράμματα που απηχούν την υψηλή κωνσταντινουπο-λίτικη παράδοση και με χάρτες - πίνακες που ζωγραφίστηκαν από φλωρεντίνικο χέρι είναι έργο εκθαμβωτικής ομορφιάς.

Ο «Άτλας» προσφέρεται σήμερα σε μία κόκκινη χειροποίητη κασετίνα που ανοίγει σαν αναλόγιο.(Άρθρο, συντομευμένο και ελαφρά διασκευασμένο, της Παρασκευής Κατημερτζή από την εφημε-ρίδα « Τα Νέα».)

Ι.7. Λεξιλόγιο σχετικό με την τέχνη και την κριτική έργου τέχνης

Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

Ι.7.1. Να συμπληρώσετε τις προτάσεις σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο:

Α) Τα κεντήματα και τα υφαντά που έφτιαχναν με ιδιαίτερη δεξιοτεχνία οι γυναίκες μιας

περιοχής αποτελούν δείγματα …………… τέχνης.

α) πρωτόγονης γ) λαϊκής β) φτωχής δ) γραφικής

Β) Ένας πίνακας ζωγραφικής που απεικονίζει μορφές χωρίς ευδιάκριτο σχήμα με την πρώτη

ματιά χαρακτηρίζεται ως έργο …………… τέχνης.

α) στρατευμένης γ) υψηλής β) αφηρημένης δ) επιτηδευμένης

Γ) Μάσκες από δέρματα ζώων, όπλα και εργαλεία από πέτρα και μουσικά όργανα από ξύλο

μπορεί να θαυμάσει κανείς σε ένα μουσείο ………… τέχνης.

α) σύγχρονης γ) πρωτόγονης β) λαϊκής δ) πρωτοποριακής

Δ.) Ο ζωγράφος κ. Χ, κατά την τελευταία περίοδο της ζωής του, δεν μας παρουσιάζει τίποτε

νέο. Επαναλαμβάνοντας διαρκώς τα ίδια μοτίβα και ακολουθώντας τη γνωστή τεχνοτροπία του

μας δίνει πλέον δείγματα ………… τέχνης.

α) ώριμης β) παραδοσιακής γ) υψηλής δ) τυποποιημένης

Ε) Ένα γλυπτό κατασκευασμένο από αλουμινένια κουτιά αναψυκτικών μπορεί να το θαυμάσει

κάποιος σε μία έκθεση …………… τέχνης.

α) λαϊκής β) γραφικής γ) τυποποιημένης δ) σύγχρονης

ΣΤ) Ο δημιουργός που με το έργο του όχι μόνο εκφράζει την ιδεολογία του, αλλά και

εξυπηρετεί συγκεκριμένες πολιτικές ή άλλου είδους σκοπιμότητες, είναι εκπρόσωπος της

…………… τέχνης.

α) παραδοσιακής β) γραφικής γ) στρατευμένης δ) σοβαρής

Ι.7.2. Να συμπληρώσετε τα κενά στις ακόλουθες προτάσεις από κριτικές εκθέσεων εικαστικών

τεχνών με τη σωστή λέξη από αυτές που δίνονται:

(Κάθε λέξη θα χρησιμοποιηθεί μόνο μια φορά)

απαθής μύηση

απλός συμμερίζομαι

ενεργητικός (θεατής - κοινό) συμμετέχω

μέθεξη συμμετοχή

Οι περισσότεροι επισκέπτες της έκθεσης έμειναν --------- (1) στα μηνύματα της νέας δουλειάς

του καλλιτέχνη. Ελάχιστοι -------------- (2) την αγωνία του να ανακαλύψει νέους τρόπους

έκφρασης. Ο δημιουργός αυτή τη φορά δεν κατόρθωσε να επιτύχει τη ------------- (3) του κοινού

με το βαθύτερο νόημα του έργου του.

Επιδίωξη του καλλιτέχνη στη φετινή του έκθεση είναι οι επισκέπτες του να μην παραμείνουν,

όπως συμβαίνει συνήθως, -------- (4) θεατές των έργων του, αλλά με οποιοδήποτε τρόπο να

---------- (5) στο ίδιο το έργο του. Ο επισκέπτης θα είναι πλέον ------------ (6) θεατής, εφόσον θα

έχει τη δυνατότητα μέσω ειδικών συστημάτων να αποφασίσει τι θα δει και πώς θα το δει,

επιλέγοντας το φωτισμό, τη μουσική υπόκρουση ακόμη και την κίνηση του εκθέματος στο χώρο.

Με τον τρόπο αυτό ο καλλιτέχνης πιστεύει ότι επιτυγχάνει αφενός τη ------------ (7) του κοινού στο

έργο του και αφετέρου τη ------------------- (8) του στα μυστικά της τέχνης του.

Ι.7.3. Η ακόλουθη κριτική περιέχει αρκετές ξενικές λέξεις, παρόλο που η γλώσσα μας διαθέτει

τις αντίστοιχες ελληνικές. Να τις επισημάνετε και να τις αντικαταστήσετε.

Μετά τη μεγάλη επιτυχία που σημείωσε η έκθεση παλαιών εκδόσεων, όπου μας δόθηκε η

ευκαιρία να θαυμάσουμε τις εξαίρετες γκραβούρες που κοσμούσαν τις σελίδες τους, η γκαλερί

Δομή παρουσιάζει από σήμερα την έκθεση των έργων ενός διακεκριμένου στο εξωτερικό

αρτίστα. Μινιατούρες ιστιοφόρων και ατμοκίνητων πλοίων, που αποδίδουν ως την παραμικρή

λεπτομέρεια τα πρωτότυπα, δουλεμένα με το ιδιαίτερο στιλ του καλλιτέχνη, γοητεύουν τον

επισκέπτη και ανακηρύσσουν το δημιουργό τους ως μετρ στο είδος του.

Ι.7.4. Να συμπληρώσετε τα κενά στις ακόλουθες προτάσεις με την κατάλληλη λέξη από αυτές

που δίνονται. (Δύο λέξεις χρησιμοποιούνται από δύο φορές.)

αισθαντικός αισθηματικός αισθησιακός αισθητός

α) Η ερμηνεύτρια με τη γνωστή ----------- φωνή της απέδωσε με τρυφερότητα παλιές επιτυχίες του

Μάνου Χατζηδάκι.

β) Ο σεισμός έγινε ----------- στην ευρύτερη περιοχή των Ιονίων.

γ) Η κινηματογραφική ταινία κρίθηκε ακατάλληλη για νέους κάτω των δεκαέξι ετών, λόγω των

------------ σκηνών που περιείχε.

δ) Τα ----------- γράμματα διάσημων προσωπικοτήτων, που εκδίδονται αρκετά χρόνια μετά το

θάνατό τους, αποκαλύπτουν στους μελετητές πολλά στοιχεία.

ε) Ο νεαρός ηθοποιός προσπαθεί με την εκκεντρική του συμπεριφορά να κάνει ----------------- την

παρουσία του στον καλλιτεχνικό χώρο.

στ) Μετρήσεις απέδειξαν ότι τις μεταγλωττισμένες ---------------- ταινίες στην τηλεόραση

παρακολουθεί κοινό χαμηλού μορφωτικού επιπέδου.

Ι.7.5. Στην ακόλουθη κριτική να αντικαταστήσετε τις λέξεις που δίνονται στις παρενθέσεις με

άλλες συνώνυμες ή συγγενικές.

Στην έκθεση νέων καλλιτεχνών, μας δόθηκε η δυνατότητα να θαυμάσουμε τα πρόσφατα

δείγματα της δουλειάς του νεαρού (ταλαντούχου) --------------- γλύπτη. Ευαίσθητος και

(καλλιεργημένος) ----------------------- με μακρόχρονες σπουδές στο εξωτερικό που τον βοήθησαν

να κατανοήσει σε βάθος τα μυστικά της τέχνης του και να βελτιώσει σημαντικά την (τεχνοτροπία)

---------------------- του, ο κ. Κ. (δημιουργεί) --------------------- μορφές γοητευτικές. Οι

(καλαίσθητοι) ------------------- όγκοι, οι καμπύλες, και οι (αριστοτεχνικά) ----------------------

δουλεμένες επιφάνειες κάνουν τα έργα του πραγματικά (κομψοτεχνήματα) --------------------- .

ΙΙ. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΜΙΑΣ ΘΕΑΤΡΙΚΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

ΙΙ.1. Ερώτηση ελεύθερης ανάπτυξης

Να συντάξετε κριτική μιας θεατρικής παράστασης που παρουσιάστηκε στο δικό σας ή σε άλλο

σχολείο, για να τη δημοσιεύσετε στην τοπική εφημερίδα. Να φροντίσετε, ώστε το γραπτό σας

να ακολουθεί την τυπική δομή μιας θεατρικής κριτικής:

α) βασικές εξωκειμενικές πληροφορίες για το έργο (συγγραφέας, συνθήκες συγγραφής,

προηγούμενες γνωστές παραστάσεις του -αν υπάρχουν-),

β) είδος του έργου,

γ) υπόθεση, δομή και πλοκή,

δ) οι ηθοποιοί και η ερμηνεία των ρόλων,

ε) σκηνοθεσία - σκηνογραφία - χορογραφία - κοστούμια - μουσική, και

στ) γενική αποτίμηση.

ΙΙ.2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

ΙΙ.2.1. Αφού διαβάσετε το ακόλουθο κείμενο, να απαντήσετε στις ερωτήσεις που δίνονται μετά

από αυτό.

Επίκαιρη αλληγορία

«Παραμύθι χωρίς όνομα» του Ιάκωβου Καμπανέλλη

στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου.

«Το παραμύθι χωρίς όνομα» του Καμπανέλλη παίχτηκε για πρώτη φορά το 1959. Από τότε

πέρασαν 37 χρόνια και μου φαίνεται πως γράφτηκε για να παιχτεί σήμερα. Και θα παίζεται πάντα

με επιτυχία κάθε φορά που ο τόπος αυτός θα περνάει από τα καυδιανά δίκρανα 10 του 1897.

Πράγματι το ομώνυμο «παιδικό» παραμύθι της Δέλτα, έργο αλληγορικό, διδακτικό και εθνικό γράφτηκε την επαύριο της επανάστασης στο Γουδί και αντανακλά την ταπείνωση του ’97, την επιβολή του ταπεινωτικού διεθνούς οικονομικού ελέγχου, ενός οργάνου των ξένων δανειστών μας που για να εξασφαλίσουν τα λεφτά που μας έδωσαν για να αποζημιώσουμε τη νικήτρια Τουρκία, μάς επέβαλαν μέσω του Μονοπωλείου φόρο στο φωτιστικό πετρέλαιο, τα σπίρτα, το αλάτι, αγαθά πρώτης ανάγκης και φυσικά (!) στις τράπουλες, γιατί οι ξένοι δανειστές γνώριζαν πως ο λαός χαρτοπαίχτης θα κατανάλωνε τράπουλες και θα εισέπρατταν τα χρωστούμενα. Θαρρώ πως το δάνειο του 1897 κινείται ακόμη στο Χρηματιστήριο!

Από αυτό το όνειδος ήρθε να μας απαλλάξει το Γουδί και εν συνεχεία ο Παράκλητος του Εθνικού Συνδέσμου ο Βενιζέλος.

10 Καυδιανά (ή καβδιανά) δίκρανα: καβδιανός είναι αυτός που σχετίζεται με την ιστορία της αρχαίας ιταλικής πόλης Κάβδιο (λατ. Caudium) και ειδικότερα με την εξευτελιστική ήττα του ρωμαϊκού στρατού και τον αιχμαλωτισμό του από τους Σταμνίτες και τον εξαναγκασμό του να περάσει κάτω από ταπεινωτικό ζυγό, που αποτελούνταν από δύο δόρατα μπηγμένα στο έδαφος και ένα τρίτο, ώστε να σχηματίζεται Π. «Περνώ από καβδιανά δίκρανα» σημαίνει υφίσταμαι έντονο εξευτελισμό, αναγκάζομαι να αποδεχθώ απαράδεκτους και ταπεινωτικούς όρους. (Από το οικείο λήμμα του Λεξικού της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Γ. Μπαμπινιώτη, Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα 1998, σ. 801.)

Η Δέλτα και με τρόπο εξόχως θεατρικό ο Καμπανέλλης περιγράφουν με οίστρο σατιρικό και ευφορία ευρημάτων τη μετάβαση, από την ταπείνωση στην αυτογνωσία και από ’κει στην εξέγερση και στην ανάκτηση της αξιοπρέπειας.

Ο Καμπανέλλης τα σύμβολα της Δέλτα τα μετέτρεψε σε θεατρικά σχήματα και εν πολλοίς σε ζουμερούς χαρακτήρες. Το δίδυμο π.χ. βασιλιά και βασίλισσας είναι αμίμητο, μια έξοχη καρικατούρα με σπαρταριστό διάλογο, υψηλό χιούμορ και ανεπανάληπτες ατάκες. Ο Καμπανέλλης μεταφέρει στο θέατρο το κλίμα του παραμυθιού ακόμη και του διδακτισμού της Δέλτα χωρίς να κρατά αποστάσεις και χωρίς να απονευρώνει τη θεατρική πράξη από το συναίσθημα ή τη συγκίνηση.

Νομίζω πως θα ήμαστε πιο κοντά στα πράγματα, αν ονομάζαμε, τη διασκευή του Καμπανέλλη, θεατρική μπαλάντα.

Και έτσι το είδε στην Κεντρική του Εθνικού Θεάτρου ο Θανάσης Παπαγεωργίου που το σκηνοθέτησε. Το άφησε να ρεύσει ακώλυτα χωρίς ανατροπές, σχολιαστικές σφήνες, χωρίς υπογραμμίσεις. Θα ’λεγα και χωρίς άποψη, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το θεωρώ αρνητικό· ο Παπαγεωργίου αφέθηκε στη γοητεία του κειμένου, εμπιστεύτηκε την αποτελεσματικότητα της γραφής και κυρίως εκμεταλλεύθηκε το ένστικτο των ηθοποιών. Η γνώμη μου είναι πως το πρώτο επίπεδο της υποκριτικής είχε προσωπι-κότητα. Το δεύτερο, δηλαδή τα σύνολα και οι ηθοποιοί των μικρών ρόλων πάσχουν ακόμη από αγκυλώσεις. Στην πρεμιέρα τουλάχιστον (εύχομαι το πράγμα να βελτιώθη-κε με την τριβή και την πάροδο του χρόνου) διέβλεπες τυπικά και μηχανιστικά σχήματα, πειθαρχίες που έμοιαζαν με πιεσμένες και ανέμπνευστες εκδηλώσεις.

Ο Παπαγεωργίου είχε οργανώσει όμως με κέφι τα ντουέτα και τα «νούμερα»· ο βασιλιάς του Ρηγοπούλου ερχόταν μέσα από το παραμύθι αφενός και από την μεγάλη σάτιρα αφετέρου· ο έξοχος κωμικός σχεδίασε με άκρα επιμέλεια τις λεπτομέρειες του καλοκάγαθου βλακός που υποδυόταν.

Η Νόνικα Γαληνέα με τεράστια πείρα και ρυθμούς ευρηματικούς, με φαντασία και μέτρο κέντησε τη βασίλισσα με απολαυστικές δόσεις και χαριτωμένη αφέλεια. Καρικατούρα που έσπαγε κόκαλα με βαθιές χαράξεις αλλά και λεπτοδουλειά.

Ο Πολύκαρπος του Παν. Μέντη αναδείχτηκε με αγνά υλικά δεξιοτεχνίας ένας τραγικοκωμικός κλόουν.

Η Κωνσταντάρου (Φτωχομάνα) εύφορη, εύγλωττη και άμεση κυριάρχησε με συγκρατημένη κι όχι γραφική λαϊκότητα.

Η Μαρία της Ειρήνης Μπαλτά και ο Πρίγκιπας του Χρ. Γιάνναρη, φιντανάκια της Σχολής του Εθνικού, έδειξαν την καλή τους αγωγή και τα καθαρά μέσα τους.

Ο Δάσκαλος του Στέφανου Κυριακίδη είχε κύρος, ρητορική ευφράδεια, ντρομπροσύνη και ευθυβολία.

Από την πληθώρα των μικρών ρόλων ξεχωρίζουν με το μέτρο της υπόκρισής τους, ο Γκόγκος, ο Αλατζάς, ο Μ. Γεωργιάδης, ο Παληός, η Ζαχ. Οικονόμου και το τραγούδι του Μπαγικώκη.

Ο Νίκος Πολίτης σχεδίασε χώρο και σκηνικά με το σκηνοθετικό γνώμονα του παραμυθιού με γούστο.

Η Αλβανού χορογράφησε σεμνά τα σύνολα.Η μουσική του Χατζιδάκι με την πάροδο του χρόνου είναι κλασική πια.

(Κριτική του Κ. Γεωργουσόπουλου, ελαφρώς συντομευμένη, από την εφημερίδα «Τα Νέα»)

α) Να αναφέρετε τα αμιγώς θεατρικά στοιχεία της κριτικής τα οποία περιέχονται στο κείμενο.

β) Ο κριτικός του κειμένου που διαβάσατε δεν σχολιάζει μόνο την παράσταση. Τι άλλο σχολιάζει και γιατί;

γ) Να δικαιολογήσετε τον τίτλο του έργου «Παραμύθι χωρίς όνομα» αφενός και τον τίτλο της κριτικής «Επίκαιρη αλληγορία» αφετέρου.

δ) Να επισημάνετε το θεατρικό λεξιλόγιο του κειμένου.ε) Στα βιβλία της Έκφρασης-Έκθεσης συναντάμε συχνά τη φράση «απο-τελεσματικότητα

του κειμένου». Να την διερευνήσετε στο συγκεκριμένο κείμενο, εντοπίζοντας την άποψη του κριτικού για την παράσταση και εκτιμώντας κατά πόσο η τεκμηρίωση της άποψης αυτής είναι πειστική.

ΙΙ.2.2. Τα κείμενα που περιέχει ο ακόλουθος πίνακας προέρχονται από αντίστοιχες κριτικές

μιας παράστασης του έργου του Πιραντέλλο «Το παιχνίδι των ρόλων». Αφού τα διαβάσετε, να

απαντήσετε στις ερωτήσεις που δίνονται στη συνέχεια.

ΚΡΙΤΙΚΗ Α ΚΡΙΤΙΚΗ Β

Α) Στο «Παιχνίδι των ρόλων» ο Πιραντέλλο διερευνά τους κοινω-νικούς ρόλους που παίζουν οι τρεις γωνίες ενός ερωτικού τρι-γώνου. Η καταγωγή του σχήματος αρχετυπικά φθάνει ως την αφή-γηση της «Γενέσεως». Αυτός, Αυ-τή και ο Όφις. Ο Πιραντέλλο αφη-γείται την ιστορία της ψυχρής εκ-δίκησης ενός συζύγου, που ανα-τρέποντας τη λογική της πραγμα-τικότητας και την απαίτηση της κοινής ηθικής, οδηγεί σε βέβαιο θάνατο τον εραστή της γυναίκας του υποχρεώνοντάς τον να ανα-λάβει τις ευθύνες της μοιχείας. Υπάρχει όμως κάτι ουσιαστικότε-ρο στον πυρήνα αυτού του παρά-ξενα απλού έως απλοϊκού έργου. Η καταστροφή που περιγράφεται γυμνή από συναισθήματα και πλήρης από διάνοια καθιστά το κείμενο του Πιραντέλλο ένα εν-διαφέρον θεατρολογικό δοκίμιο.Β) Ο Βολανάκης που μετέφρασε με οίστρο το έργο, σκηνοθέτησε μια πανούργα παράσταση. Μέγας μάγος στη διεύθυνση ηθοποιών, ο Βολανάκης παίζει με όλα τα στυλ, σε όλα τα επίπεδα.Γ) Η Μπέττυ Αρβανίτη είναι έξο-χη στην ειρωνική σύλληψη του ρόλου της. Ο Πέππας είναι ένας

α) Το κλασικό τρίγωνο του έργου (ένα ζευ-γάρι και μια εξωσυζυγική σχέση) το οποίο πλέει μέσα σε τρικυμισμένα πελάγη πάθους, ορθολογισμού και υστεροβουλίας, δείχνει να πιστεύει ανά πάσα στιγμή τις αλήθειες, όπως αυτές μεταβάλλονται μέσα στην πορεία της παράστασης. Ένα έργο για ξύ-πνιους θεατές, από τη στιγμή που υποχρεώ-νει το κοινό σε εγρήγορση και διαρκή αμφιβολία, κάνοντας κάθε ταύτιση με τους ήρωες αδύνατη. Τα τρία κεντρικά πρόσωπα υπονοούν περισσότερα από όσα εκστομίζουν. Αμφισβητούν σχέσεις και συναισθήματα. Κανείς δεν είναι διαθέσιμος να βάλει το χέρι του στη φωτιά για οτιδήποτε. Εννοείται πως τέτοιου είδους κείμενα απαιτούν πολύ ξεχωριστούς ηθοποιούς.β+γ) Ακόμα και η καλή ηθοποιός Μπέττυ Αρβανίτη δεν κατορθώνει να φτάσει στα επίπεδα άλλων ξένων ηθοποιών που έχουν ερμηνεύσει το ρόλο. Ο ρόλος είναι περισσό-τερο πολύπλοκος απ’ όσο δείχνει να τον δίδαξε ο σκηνοθέτης της παράστασης στην πρωταγωνίστριά του. Και ο Σοφοκλής Πέππας κατορθώνει να δώσει μια απόμακρη γεύση ενός χαρακτήρα τον οποίο κάπου μοιάζει να έχει υποπτευθεί, δίχως όμως να τον έχει νιώσει ολοκληρωτικά.β+δ) Μπορεί το «Παιχνίδι των ρόλων» να μη βρίσκεται ακριβώς στο -υψηλό- επίπεδο προηγουμένων παραστάσεων αυτού του θεάτρου, αξίζει όμως να το δει κανείς, μόνο

ηθοποιός με σπάνιες αρετές στο παιχνίδι των υπαινιγμών.Δ) Ιδού μια σοφιστεμένη παρά-σταση ενός δύσβατου και απλοϊ-κού σε πρώτη επαφή έργου.

και μόνο για ν’ απολαύσει ένα (όπως πάντα αριστοτεχνικά μεταφρασμένο από τον Μίνω Βολανάκη) πιραντελλικό κείμενο, το οποίο, όχι μόνο μένει ανέγγιχτο από τον χρόνο, αλλά δείχνει να ωριμάζει ακριβώς όπως το παλιό κρασί.

(Η κριτική Α είναι του Κ. Γεωργουσόπουλου και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Τα Νέα» με τίτλο «Η

μετακένωση» και η Β του Σ. Παγιατάκη από την «Καθημερινή» της 13ης 12.98, με τίτλο «Το παιχνίδι των ρόλων».

Και τα δύο κείμενα είναι συντομευμένα.)

α) Τα στοιχεία Α) και α) των δύο ανωτέρω κειμένων αναφέρονται στο έργο και την υπόθεσή

του. Ποιες πληροφορίες γι’ αυτή μας παρέχουν;

β) Τα στοιχεία Β) και β) αναφέρονται στον σκηνοθέτη. Πώς αξιολογείται η δουλειά του

(σκηνοθετική και μεταφραστική) σε κάθε απόσπασμα;

γ) Τα στοιχεία Γ) και γ) αναφέρονται στην ερμηνεία των ηθοποιών. Ποια είναι η άποψη

κάθε κριτικού γι’ αυτήν;

δ) Τα στοιχεία Δ) και δ) περιέχουν γενική αποτίμηση της παράστασης. Ποιο είναι το

συμπέρασμα κάθε κριτικού;

ε) Ποια από τις δύο κριτικές θα σας έπειθε περισσότερο να δείτε την παράσταση και γιατί;

ΙΙ.3. Ερωτήσεις συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

ΙΙ.3.1. Να διαβάσετε την κριτική της παράστασης του έργου του Αριστοφάνη «Ειρήνη» από το

«Άρμα Θέσπιδος», στην Έκφραση-Έκθεση, τεύχος Β΄,

σσ. 174-177 και να απαντήσετε στις ακόλουθες ερωτήσεις:

1. Να γράψετε τις λέξεις / φράσεις που οριοθετούν τα σημεία του κειμένου τα οποία

αναφέρονται

α) στην παράσταση και στους συντελεστές της,

β) στα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα της εποχής που γράφτηκε η κωμωδία,

γ) στις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες του τόπου την εποχή που ανέβηκε η

παράσταση για την οποία γράφτηκε η κριτική.

2. Σε ποια σημεία της παράστασης επικεντρώνει ο κριτικός τις αντιρρήσεις του;

3. Ποιο είναι το καταληκτικό σχόλιο του κριτικού;

4. Ποια στοιχεία της παράστασης έχουν ιδιαίτερη σημασία για την επιτυχία της;

5. Αφού διαβάσετε προσεκτικά το λυρικό απόσπασμα από τον χορό, να επιλέξετε τη σωστή

απάντηση, με βάση πάντοτε τα στοιχεία της κριτικής, και να δικαιολογήσετε την απάντησή

σας. Να συνδυάσετε τις απαντήσεις σας και τη δικαιολόγησή τους με την άποψη του Κώστα

Γεωργουσόπουλου ότι «το δράμα είναι κείμενο πολιτικό»: Ο δημιουργός του εκπροσωπεί

την πόλη και απευθύνεται σε πολίτες.

i) Οι άνδρες του χορού

α) επιλέγουν τη ζωή και όχι τον πόλεμο που σημαίνει θάνατο,

β) έχουν αντιηρωική νοοτροπία,

γ) είναι άνθρωποι που προτιμούν την καλοπέραση,

δ) είναι αδιάφοροι για τον πόλεμο που διεξάγει η πατρίδα τους.

Δικαιολόγηση ...................................................................................................

ii) Ο ποιητής που έγραψε το έργο

α) διαφωνεί με τον πόλεμο της πατρίδας του κατά των Πελοποννησίων,

β) είναι υμνητής της καλοπέρασης,

γ) δεν διαπνέεται από υψηλά ιδανικά,

δ) καταγγέλλει με τον τρόπο του τον πόλεμο γενικά.

Δικαιολόγηση ...................................................................................................

ΙΙ.3.2. Όπως γνωρίζετε, σε μια συνήθη παρουσίαση θεατρικής παράστασης αρχικά δίδονται τα

βασικά στοιχεία της παράστασης (τίτλος έργου, συγγραφέας, χώρος, χρόνος), στη συνέχεια

κάποιες πληροφορίες για την υπόθεση του έργου και τους συντελεστές της συγκεκριμένης

παράστασης (πρωταγωνιστές, σκηνοθεσία κλπ), και τέλος κάποια σχόλια γι’ αυτήν.

Με βάση τους ανωτέρω άξονες κατάταξης του υλικού:

α) Να βάλετε στη σωστή σειρά τα ακόλουθα αποσπάσματα, ώστε να σχηματίσετε την

παρουσίαση μιας θεατρικής παράστασης του έργου του Χάντκε «Κάσπαρ».

β) Να χωρίσετε την παρουσίαση της θεατρικής παράστασης που σχηματίσατε, σε ενότητες

και να δώσετε τον πλαγιότιτλο της καθεμιάς.

- Ο συγγραφέας του έργου Χάντκε, έχοντας ως μοντέλο τον γνωστό «άγριο» Κάσπαρ Χάουζερ,

το παιδί - ζώο που έγινε πειραματόζωο στα χέρια εθνολόγων, ψυχολόγων, κοινωνιολόγων και

γλωσσολόγων, γράφει ένα θεατρικό δοκίμιο πάνω στην αλλοτρίωση.

- Τη φετινή παράσταση του έργου σκηνοθετεί ο Θύμιος Καρακατσάνης, ο οποίος με το

σίγουρο ένστικτό του, λαϊκό και γνήσιο, διδάσκει με καημό ψυχής αυτό το ρέκβιεμ, ενώ η

Κατερίνα Καρακατσάνη δημιούργησε θαυμάσιο ψυχρό περιβάλλον πειραματικού εργαστηρίου και

σχεδίασε έξοχα κοστούμια και μάσκες.

- Περάσανε ήδη 25 χρόνια από τότε που ο Ευαγγελάτος με τον Τσακίρογλου παρουσίασαν στο Εθνικό Θέατρο το αριστούργημα του Χάντκε «Κάσπαρ».- Στο πρώτο μέρος του έργου παρουσιάζεται με μέθοδο μπρεχτική ο τρόπος με τον οποίο το σύστημα αλλοτριώνει τη συνείδηση του νέου ανθρώπου, ενώ στο δεύτερο καταγράφεται ο θρίαμβος του συστήματος, η αυτοπαγίδευση του θύματος και η απελπισία της ομοιομορφίας.- Οι διαπιστώσεις για το φαινόμενο της αλλοτρίωσης είναι αρχαιότατες, καθώς ήδη από την εποχή των σοφιστών και κυρίως του Αντιφώντα, η διάκριση ανάμεσα στο «φύσει» και το «θέσει» είναι θεμελιώδης.

- Και ο Μπρεχτ στο έργο του «Άντρας για άντρας» μελετά το ξεμοντάρισμα και το μοντάρισμα ενός ανθρώπου μέσω του στρατιωτικού κώδικα συμπεριφοράς και συμμόρφωσης.

- Να που στην πλημμυρίδα της τηλεοπτικής σαβούρας υπάρχουν και νέοι καλλιτέχνες που ανθίστανται, παίζοντας και ρισκάροντας με έργα που αποκαλύπτουν τη μεγάλη μηχανή του κιμά, που μετατρέπει τις ζωντανές σάρκες σε τυποποιημένα λουκάνικα.

- Τον ήρωα του έργου αποδίδει θαυμάσια η Αλεξάνδρα Καρακατσάνη, μια νέα δαιμόνια ηθοποιός και δίπλα ανθούν τέσσερα ταλαντούχα νέα παιδιά, ο Μάνος Αγγελίδης, ο Γιώργος Καραθάνος, η Μαρία Κατσένου και η Χριστίνα Παπακώστα.

- Φέτος το χειμώνα το ίδιο έργο ανεβαίνει ξανά από τη Δεύτερη Σκηνή του θεάτρου «Μπροντγουαίη» σε σκηνοθεσία Θύμιου Καρακατσάνη.

- Τις απόψεις των σοφιστών επανατοποθέτησαν στην εποχή των Φώτων ο Ρουσσώ και ο Ντιντερό και αργότερα ο Μαρξ, που μελέτησε σε βάθος τα προβλήματα της ιδεολογίας και

διαπίστωσε ότι ο άνθρωπος αλλοιώνεται και μοντάρεται από το περιβάλλον, το σύστημα, τους κώδικες συμπεριφοράς που τον υποδέχονται.

- Κοντά στον Μπρεχτ ο Χάτνκε, στο συγκεκριμένο έργο του μελετά τις εγγραφές που το γλωσσικό κυρίως σύστημα, ως κύριος φορέας ιδεολογίας χαράσσει στη πρωτογενή συνείδηση του Κάσπαρ.(Τα αποσπάσματα, διασκευασμένα για τις ανάγκες της άσκησης, προέρχονται από τη θεατρική κριτική του Κώστα Γεωργουσόπουλου με τίτλο «Η μηχανή της αλλοτρίωσης», που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Τα Νέα».)

ΙΙ.3.3. Να δηλώσετε τη θέση που έχουν τα ακόλουθα αποσπάσματα στη θεατρική κριτική από

την οποία προέρχονται, αντιστοιχίζοντας τα δεδομένα της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β και

γράφοντας την επιλογή σας στην κενή γραμμή που υπάρχει στο τέλος της άσκησης. Μπορεί να

αντιστοιχούν περισσότερα από ένα αποσπάσματα σε ένα δεδομένο της στήλης Β. Σε κάθε

περίπτωση να δικαιολογήσετε την επιλογή σας.

ΣΤΗΛΗ Α ΣΤΗΛΗ Β

1. Δύσκολο να αναπαραχθούν θεατρικά οι επιθανάτιες

ακροβασίες της μνήμης, αλλά αυτό το επιχειρούν γραπτώς ο

Γ. Διαλεγμένος και σκηνοθετικώς ο Λ. Βογιατζής στο

θεατρικό έργο «Η νύχτα της κουκουβάγιας».

2. Ο κατάκοιτος Ίων συνυπάρχει ανά πάσα στιγμή με τον

νεαρότερο εαυτό του, λειτουργώντας ως σιωπηρός παρατη-

ρητής του παρελθόντος του, και κυρίως της ερωτικής του

προδοσίας, που τον σημάδεψε μοιραία και τον οδήγησε στην

καταστροφή.

3. Επιθανάτιες ακροβασίες

4. Η σκηνοθεσία εντοπίζει πολλά από τα «αγκάθια» του

κειμένου, αλλά δίνει συχνά την εντύπωση ότι προσπαθεί να

δημιουργήσει εντάσεις σε σημεία όπου αυτές δεν υφίστανται,

χρησιμοποιώντας μέσα παραπλανητικά.

5. «Η νύχτα της κουκουβάγιας» του Γιώργου Διαλεγμένου από

το θέατρο της οδού Κυκλάδων, σε σκηνοθεσία Λευτέρη

Βογιατζή.

6. Η σκηνή των γενεθλίων αγγίζει τα όρια του πληκτικού και

σώζεται ουσιαστικά χάρη στο πάθος της Μαρίας Σκουλά, η

έκρηξη της οποίας συντρίβει την ομοιομορφία και κορυφώ-

νει τις εντάσεις.

7. Πέρα όμως από τις αδυναμίες της παράστασης αυτό που

έχει σημασία είναι η αίσθηση της τελευταίας εκπνοής. Και η

αίσθηση αυτή διασώζεται, έστω και θρυμματισμένη.

8. Αν εξαιρέσουμε κάποιες χορογραφημένες μετακινήσεις

αντικειμένων, η παράσταση δεν κατορθώνει να δημιουργή-

σει μιαν ονειρική ατμόσφαιρα για να μορφοποιήσει τα

προβλήματα της μνήμης του ήρωα. Για παράδειγμα, η

σκηνή του εορταστικού τραπεζιού δεν απέχει πολύ από μια

πιθανή ρεαλιστική απόδοσή της.

Α. Τίτλος

θεατρικής

κριτικής

Β. Υπότιτλος

θεατρικής

κριτικής

Γ. Πρόλογος

Δ. Κύριο μέρος

Ε. Επίλογος

Αντιστοίχιση .....................................................................................................

Δικαιολόγηση ...................................................................................................

(Τα αποσπάσματα, ελάχιστα διασκευασμένα, προέρχονται από τη θεατρική κριτική της Στέλλας Λο?ζου που

δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Το Βήμα», στις 15.11. 1998)

ΙΙ.4. Λεξιλόγιο σχετικό με τη θεατρική κριτική

ΙΙ.4.1. Ερώτηση σύντομης απάντησης

Ασχολούμενος ερασιτεχνικά με τη δημοσιογραφία έχετε ετοιμάσει το ακόλουθο σύντομο

κείμενο για τη θεατρική παράσταση που ανέβηκε πρόσφατα στο πνευματικό κέντρο της

περιοχής σας. Ο διευθυντής όμως της τοπικής εφημερίδας, στην οποία επιθυμείτε να το

δημοσιεύσετε, σας συνιστά να το ξαναγράψετε, διατηρώντας την επικριτική του διάθεση και

μετριάζοντας παράλληλα την επιθετικότητα και την οξύτητα του ύφους σας. Γράψτε το κείμενο

σύμφωνα με αυτή την υπόδειξη.

Παταγώδη αποτυχία σημείωσε η παράσταση που ανέβασε πρόσφατα στο πνευματικό κέντρο

της περιοχής μας ο πρωτοποριακός θίασος «Ομάδα Τέχνης». Το ιδιαίτερα απαιτητικό κοινό της

πόλης μας κατηγόρησε δριμύτατα το σκηνοθέτη ότι με τους αποτυχημένους πειραματισμούς του

πρόδωσε το έργο και εγκατέλειψε τους υπόλοιπους συντελεστές στην τύχη τους. Το τελικό

αποτέλεσμα ήταν μια δουλειά πρόχειρη και χωρίς καμιά πρωτοτυπία που προσπαθούσε να

παραστήσει την εμπνευσμένη, κοροϊδεύοντας το κοινό που την τίμησε Το κοινό αυτό έδειξε τη

ζωηρότατη δυσαρέσκειά του γιουχαίζοντας στο τέλος το σκηνοθέτη. Πάντως η θύελλα των

αντιδράσεων που ξεσήκωσε δεν έχει κοπάσει ακόμη.

ΙΙ.4.2. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

ΙΙ.4.2.1. Στις ακόλουθες προτάσεις κάποιοι μαθητές εκφράζουν τις εντυπώσεις τους από

διάφορα έργα που παρακολούθησαν. Μαντέψτε από τα λόγια τους το είδος θεάτρου στο οποίο

αναφέρεται ο καθένας, και σημειώστε το στην αντίστοιχη παρένθεση.

θεατρική επιθεώρηση μιμόδραμα φάρσα

κωμειδύλλιο οπερέτα χορόδραμα

μελόδραμα ορατόριο

α) Η παράσταση ήταν αποτυχία. Η ζωντανή μουσική ήταν εκκωφαντική, ενώ τα τραγούδια του

θιάσου μαγνητοφωνημένα. Μερικά χορευτικά ήταν ίσως θεαματικά, αλλά οι χορευτές δεν

διακρίνονταν για τη δεξιοτεχνία και το συντονισμό τους. Το μεγαλύτερο, όμως, μειονέκτημα

βρισκόταν στα κείμενα. Γεμάτα κοινοτοπίες και αστειάκια. Μάταια οι καημένοι οι ηθοποιοί

πάσχιζαν να βγάλουν γέλιο. Καμία σατιρική διάθεση. Δε γελάσαμε καθόλου. (-------------)

β) Εντυπωσιακή παράσταση με πλούσια σκηνικά και πανάκριβα κοστούμια. Παρόλο που δεν

καταλάβαινα την υπόθεση, εντυπωσιάστηκα από την ορχήστρα και συγκινήθηκα από την

ερμηνεία των καλλιτεχνών. (---------------)

γ) Στην αρχή το θέαμα μας παραξένεψε, στη συνέχεια, όμως, μας παρέσυρε σε κόσμους μαγικούς.

Δεν ξέραμε τι να πρωτοθαυμάσουμε, τις αιθέριες κινήσεις των καλλιτεχνών, τη δεξιοτεχνία

τους στους βηματισμούς και τα άλματα, τη συναρπαστική μουσική. (-----------------)

δ) Ένα χαρούμενο έργο, όλο τραγούδια, που είχε, όμως, και κάποια υπόθεση του παλιού καιρού.

Ωραίο το θέατρο, πλούσια η παράσταση και οι ηθοποιοί πότε έπαιζαν και πότε

τραγουδούσαν. (-----------------------)

ε) Γελάσαμε πολύ. Ξεδώσαμε, μπορώ να πω. Βέβαια, το έργο δεν ήταν «ιδιαίτερα υψηλών

απαιτήσεων», το αντίθετο μάλιστα. Επιφανειακά δοσμένοι οι χαρακτήρες, χονδροειδή τα

αστεία, άπειρες οι γκάφες και οι παρεξηγήσεις. Η παράσταση, όμως, ήταν πολύ ζωντανή και

κεφάτη. (--------------)

στ) Όταν η σκηνοθεσία είναι καλή, ακόμη και ένα έργο που γράφτηκε τον προηγούμενο αιώνα

μπορεί κανείς να το δει ευχάριστα. Η υπόθεση ήταν, βέβαια, ξεπερασμένη και οι ήρωες

άνθρωποι του χωριού με νοοτροπία μιας άλλης εποχής, είχε, όμως, μιαν αφέλεια που δεν τη

βρίσκεις πια σήμερα. (-------------)

ζ) Υποβλητική και πολύ βαριά η ατμόσφαιρα, μου θύμιζε εκκλησία. Η ορχήστρα και ο βαρύτονος

με έκαναν να νιώσω παράξενα, σχεδόν μου προκάλεσαν δέος. (---------------------)

η) Μας εντυπωσίασε η ομάδα των ξένων καλλιτεχνών με την ευαισθησία και την πρωτοτυπία της.

Με πόση εκφραστικότητα απέδωσαν τα συναισθήματά του ρόλου τους, με πόση χάρη και

πειστικότητα μας παρέσυραν στο μαγικό τους κόσμο χωρίς μια λέξη! (-----------------)

ΙΙ.4.2.2. Πώς θα χαρακτηρίζατε τα ακόλουθα θεατρικά έργα, αν υποθέσουμε ότι είχατε

παρακολουθήσει τις αντίστοιχες παραστάσεις τους και επρόκειτο να γράψετε μία κριτική γι’

αυτές; Να αντιστοιχίσετε τα έργα της Α στήλης με τον χαρακτηρισμό τους στη Β στήλη. (Ένα

στοιχείο της στήλης Β περισσεύει.)

Α Β

1. Ένα θεατρικό έργο του περασμένου αιώνα που θίγει ένα

πρόβλημα της εποχής του. Οι ήρωές του ενσαρκώνουν

τον άνθρωπο που προέκυψε από τις κοινωνικές και

οικονομικές συνθήκες, όπως είχαν πλέον διαμορφωθεί,

και η δράση του εκτυλίσσεται σε ένα κλειστό χώρο,

σαλόνι ή γραφείο.

2. Το έργο του Ερρίκου Ίψεν «Κουκλόσπιτο»,1879,

καταγγέλλει τη στερημένη ζωή που είναι καταδικασμένη

να ζήσει η γυναίκα της εποχής στα πλαίσια του γάμου,

και υποστηρίζει το δικαίωμά της να είναι αυθύπαρκτο

και αυτόβουλο άτομο.

3. Ο Δημήτρης Μπόγρης στην κωμωδία του «Φουσκοθα-

λασσιές» 1937, σκιτσάρει τύπους του χωριού και της

πόλης στην καθημερινή τους αντιπαράθεση.

4. Το έργο του Άντον Τσέχωφ «Πρόταση Γάμου» 1888,

κατορθώνει σε μια πράξη να δώσει μια ολοκληρωμένη

εικόνα της επαρχίας, όπου με ευστροφία και χιούμορ

διαπλέκονται απολαυστικά ο έρωτας, ο γάμος και η

ιδιοκτησία της γης.

5. «Ο Παπαφλέσσας» του Σπύρου Μελά παρουσιάζει ζω-

ντανά την προσωπικότητα του μεγάλου ήρωα του ’21.

α) ηθογραφικό

β) ιστορικό

δράμα

γ) συμβολικό

δ) μονόπρακτο

ε)

πρωτοποριακό

για την

εποχή του

στ) αστικό

δράμα

Αντιστοίχιση .....................................................................................................

ΙΙ.4.2.3. Στις ακόλουθες προτάσεις που αναφέρονται στο θίασο και τις παραστάσεις να

συμπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας κάθε φορά την κατάλληλη λέξη από αυτές που δίνονται:

α) Από ένα (φοιτητικό θίασο, μπουλούκι, επαγγελματικό θίασο) ---------------- ο θεατής έχει την

απαίτηση να απολαύσει μια (πρόχειρη, ανιαρή, επιμελημένη) ---------- παράσταση, ενώ δεν

έχει ιδιαίτερες προσδοκίες για τις παραστάσεις των (ερασιτεχνικών, επαγγελματικών,

πρωτοποριακών) ---------------- θιάσων.

β) Οι (επαρχιακοί, ερασιτεχνικοί, πειραματικοί) ---------------- θίασοι, συνήθως, τολμούν νέους

τρόπους ερμηνείας και νεωτεριστικές σκηνοθετικές προσεγγίσεις σε κλασικά έργα.

γ) Οι ετήσιες κρατικές επιχορηγήσεις που δίνονται σε (επαγγελματικούς, ερασιτεχνικούς,

επαρχιακούς) ---------------- θιάσους, τους επιτρέπουν να ανεβάζουν παραστάσεις

(πανηγυρικές, ευπρόσωπες, τιμητικές ) ---------------

δ) Συχνά παρακολουθούμε άρτιες, πραγματικά, παραστάσεις από (μπουλούκια, ερασιτεχνικούς,

επαγγελματικούς) ------------------- θιάσους.

ε) Η δημιουργία (θεατρικής κομπανίας, θεατρικής ομάδας, μπουλουκιού) --------------- μέσα στο

σχολείο δίνει τη δυνατότητα έκφρασης σε πολλούς μαθητές και χαρίζει (ανιαρές, άψογες,

αξέχαστες) ----------------- παραστάσεις στο μαθητικό κοινό.

στ) Τα παλαιότερα χρόνια η μοναδική επαφή του κοινού της επαρχίας με το θέατρο ήταν (οι

φοιτητικοί θίασοι, τα μπουλούκια, οι πρωτοποριακοί θίασοι) -------------- που περιόδευαν

στην περιοχή τους.

ζ) Οι (ερασιτεχνικοί, πρωτοποριακοί, επαγγελματικοί) ------------------ θίασοι ανεβάζουν κυρίως

έργα που εκφράζουν τον προβληματισμό και τις αγωνίες του ανθρώπου της εποχής που

έρχεται.

ΙΙ.4.2.4. Να συμπληρώσετε τα κενά στις ακόλουθες προτάσεις από θεατρικές κριτικές, με την

πιο εύστοχη από τις λέξεις που δίνονται και χαρακτηρίζουν έναν ηθοποιό.

αστέρι ιέρεια της τέχνης τραγωδός

βεντέτα κομπάρσος

βουβό πρόσωπο πρωταγωνιστής / τρια

α) Ιδιαίτερα εκφραστικός και απόλυτα εναρμονισμένος στο κλίμα της παράστασης ο

πρωτοεμφανιζόμενος ηθοποιός προκαλεί αίσθηση ακόμη και ως -----------. Θα με θυμηθείτε!

Νέος/α/ο- ------------- γεννιέται στο χώρο του θεάτρου!

β) Ευαίσθητη ηθοποιός και αναμφισβήτητα ταλαντούχος η κ. Τ. Δυστυχώς, όμως, βιάστηκε να

σηκώσει στους νεανικούς της ώμους το ρόλο της ------------- σε ένα τόσο δύσκολο και

απαιτητικό έργο.

δ) Μεγάλη ------------------- χαρακτηρίστηκε η Κατίνα Παξινού για την ερμηνεία της στους ρόλους

της Κληταιμνήστρας και της Ιοκάστης. Η συνολική προσφορά της στο θέατρο της δίνει επάξια

τον τίτλο της --------------------- .

ε) Βασικό ελάττωμα αρκετών από τους σημερινούς νεαρούς ηθοποιούς είναι ότι από την πρώτη

τους κιόλας εμφάνιση θεωρούν τον εαυτό τους επιτυχημένο και αρχίζουν να συμπεριφέρονται

ως ----------------- .

στ) Όλοι οι συντελεστές της παράστασης από τους ------------ έως τους -------------- εργάστηκαν με

κέφι και μας παρουσίασαν ένα έξοχο αποτέλεσμα, προϊόν συλλογικής δουλειάς.

ΙΙ.4.2.5. Να συμπληρώσετε τα κενά στις προτάσεις με το κατάλληλο επίθετο από αυτά που

δίνονται στο γένος που ταιριάζει:

αμερόληπτος αντικειμενικός, ενημερωμένος

ανεπηρέαστος ελεύθερος

Μία θεατρική κριτική οφείλει να είναι -------------------- και να πληροφορεί με ειλικρίνεια το

κοινό για την ποιότητα και την αξία μιας παράστασης. Ο κριτικός ως -------------- κριτής πρέπει

εξίσου να παρουσιάζει τις αρετές και τις αδυναμίες που παρατηρεί, ------------- από τις

προσωπικές του συμπάθειες ή αντιπάθειες και ---------------- από δογματισμούς. Ο σωστός

κριτικός πρέπει να είναι καλά ------------ στα ζητήματα του θεάτρου, στην ιστορία του και στα

προβλήματα που σήμερα το απασχολούν.

ΙΙ.4.2.6. Για την παράσταση της κωμωδίας «Μιας πεντάρας νιάτα» των Ασημάκη Γιαλαμά και

Κώστα Πρετεντέρη το 1966, στον τύπο της εποχής γράφτηκαν επιδοκιμαστικές κριτικές, των

οποίων αποσπάσματα ακολουθούν. Να τα διαβαθμίσετε ανάλογα με το βαθμό της

επιδοκιμασίας που εκφράζουν, αρχίζοντας από εκείνο με τη μικρότερη επιδοκιμασία και

σημειώνοντας τους αριθμούς 1-5 στο κενό που αντιστοιχεί σε κάθε απόσπασμα.

--- Ένα από τα καλύτερα έργα της θερινής περιόδου. Καλογραμμένο, σεμνό, με πολύ έξυπνο

διάλογο και απρόοπτα κωμικά ευρήματα έχει τη σφραγίδα της ευσυνείδητης δουλειάς, τόσο

από άποψη συγγραφής, όσο και από άποψη διανομής ρόλων και εν γένει διδασκαλίας.

--- Διασκεδαστικότατη υπόθεση, πολύ έξυπνος διάλογος, ένας ένας διαλεγμένοι οι ηθοποιοί. Μια

ωραία παράσταση.

--- Η αβίαστη πλοκή, ο έξυπνος διάλογος, οι φαιδρές καταστάσεις κερδίζουν το πυκνό κοινό του

θεάτρου.

--- Εργάκι από τα συνηθισμένα της εποχής του θέρους. Αλλά πόσο καλά δοσμένα, όσα

ξετυλίγονται!

--- Λαμπρή επιτυχία στη διανομή! Στο σύνολο μια υποδειγματική συνεργασία συγγραφέων και

ερμηνευτών.(Τα αποσπάσματα προέρχονται από την έκδοση «Θέατρο 66», Έκδοση θεάτρου, μουσικής, χορού και

κινηματογράφου για το 1966, του Θ. Κρίτα, σ. 352.)

ΙΙ.4.3. Ερωτήσεις συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

ΙΙ.4.3.1. Το Πειραϊκό Θέατρο του Δημήτρη Ροντήρη συμμετείχε το 1966 στο φεστιβάλ του

Εδιμβούργου (29 Αυγούστου - 3 Σεπτεμβρίου) με τις τραγωδίες «Μήδεια» και «Ηλέκτρα». Για

τις παραστάσεις αυτές ο αγγλικός τύπος έγραψε επαινετικότατες κριτικές, των οποίων

αποσπάσματα ακολουθούν. Να τα διαβαθμίσετε ανάλογα με το βαθμό της επιδοκιμασίας

αρχίζοντας από εκείνο με τον μικρότερο βαθμό και χρησιμοποιώντας την αρίθμηση 1-5. Να

δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

--- Επιπέδου η ερμηνεία της Βεργή και συντονισμένες η σκηνοθεσία και η χορογραφία. Ο χορός

πολύ καλός και οι άλλοι ερμηνευτές κυρίαρχοι των ρόλων.

(Daily Telegraph)

--- Με τις παραστάσεις του Πειραϊκού Θεάτρου το φεστιβάλ του Εδιμβούργου μας ανέβασε στην

κορυφή του Ολύμπου. Οι άλλες παραστάσεις βρίσκονται στα κράσπεδα του βουνού.

(Scotchman)

--- Το Πειραϊκό θέατρο για μια ακόμη φορά δίνει το πιο πειστικό στιλ από όλους τους ελληνικούς

θιάσους που ήλθαν στην Αγγλία.

(Times)

--- Θρίαμβος για τους Αθηναίους. Σωστή η απόδοση των ερμηνευτών.

Η δεξιοτεχνία του Ροντήρη κορυφώνεται στη μελωδία και την κίνηση του χορού σαν μπαλέτου.

(Daily Mail)

--- Όταν γνωρίσει κανείς τέτοια παράσταση ευγνωμονεί το φεστιβάλ για την πρωτοβουλία του.

(Daily express)

Δικαιολόγηση ...................................................................................................

(Tα αποσπάσματα των κριτικών είναι από το «Θέατρο 66», ό.π.. σ. 365.)

ΙΙ.4.3.2. Αφού παρακολουθήσατε διάφορες θεατρικές παραστάσεις ή διαβάσατε κάποιες

κριτικές γι’ αυτές, πώς θα χαρακτηρίζατε τον σκηνοθέτη καθεμιάς, αν σας εντυπωσίασαν οι

ακόλουθες ενέργειες του; Να συμπληρώσετε τα κενά στις προτάσεις, επιλέγοντας από τους

χαρακτηρισμούς εκείνον που θεωρείτε αντιπροσωπευτικότερο και να δικαιολογήσετε τις

επιλογές σας.

α) Επέλεξε κοστούμια του μεσοπολέμου, για να ντύσει τους ήρωες μιας κωμωδίας του

Αριστοφάνη. (εκλεκτός, εκκεντρικός, εμπνευσμένος) --------------------

Δικαιολόγηση ...................................................................................................

β) Ο ρόλος του Άμλετ ερμηνεύτηκε από τρεις διαφορετικούς ηθοποιούς. Στη νεαρή του ηλικία,

μάλιστα, τον υποδύθηκε μια πρωτοεμφανιζόμενη ηθοποιός.(ευφάνταστος, τολμηρός,

ευρηματικός) --------------------

Δικαιολόγηση ...................................................................................................

γ) Απέδωσε την αίσθηση του κυματισμού της θάλασσας με ένα γαλάζιο ύφασμα, που το κινούσαν

απαλά κάποια πρόσωπα, κρυμμένα πίσω από τις κουίντες. (εκκεντρικός, ευρηματικός,

εμπνευσμένος) --------------------

Δικαιολόγηση ...................................................................................................

δ) Με τη δεξιοτεχνία που τον διακρίνει κατόρθωσε και πάλι να δέσει όλους τους ερμηνευτές σε

ένα ενιαίο σύνολο, ώστε η ύπαρξη, η ερμηνεία, η κίνηση του καθενός πάνω στη σκηνή να

εναρμονίζεται με εκείνη των υπολοίπων. (εκκεντρικός, τολμηρός, εκλεκτός) --------------------

Δικαιολόγηση ...................................................................................................

ΙΙΙ. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΔΙΑΦΟΡΩΝ «ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ»

ΙΙΙ.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

ΙΙΙ.1.1. Για τη συναφή στήλη της σχολικής εφημερίδας σας να συντάξετε κριτική μιας ταινίας

που σας εντυπωσίασε ή ενός δίσκου που σας αρέσει.

Να ακολουθήσετε την τυπική δομή αυτού του κειμενικού τύπου:

α) γενικές πληροφορίες για την παραγωγή της ταινίας ή του δίσκου,

β) είδος και θέμα των μουσικών κομματιών ή της ταινίας,

γ) περιεχόμενο και δομή των κομματιών, υπόθεση και πλοκή της ταινίας,

δ) ερμηνείες των μουσικών ή των ηθοποιών,

ε) ποιότητα της παραγωγής του δίσκου ή συντελεστές της ποιότητας της ται-νίας, π.χ.

σενάριο, χαρακτήρες, οπτικά και μουσικά εφέ, σκηνικά, κοστούμια, μουσική,

φωτογραφία και

στ) γενική αποτίμηση.

ΙΙΙ.1.2. Υποθέστε ότι με την πρωτοβουλία του καθηγητή των Καλλιτεχνικών οργανώνεται στο

σχολείο σας μια έκθεση με έργα (π.χ. ζωγραφικής, γλυπτικής) των συμμαθητών σας. Ένα από

αυτά σας άρεσε πολύ και αναλάβατε να συντάξετε μια κριτική στο πρόγραμμα της έκθεσης (σε

100 περίπου λέξεις).

ΙΙΙ.1.3. Μετά από επίσκεψή σας σε έκθεση βιβλίου ετοιμάζετε μια παρουσίαση-κριτική της, για

να πείσετε τους συμμαθητές σας να την επισκεφθούν. Το κείμενο θα είναι 100-120 λέξεων και

θα διαβαστεί στην τάξη σας.

ΙΙΙ.1.4. Επειδή θέλετε να πείσετε τον Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων αλλά και των

καθηγητών να σας επιτρέψουν να διοργανώσετε μια χοροεσπερίδα, γράφετε σε 120-150 λέξεις

μια παρουσίαση-κριτική μιας προηγούμενης που είχε μεγάλη επιτυχία και άφησε άριστες

εντυπώσεις στα μέλη των δύο συλλόγων που την παρακολούθησαν.

ΙΙΙ.1.5. Πήγατε τελευταία σε μια συναυλία που σας απογοήτευσε. Υποθέστε ότι κρατάτε

ημερολόγιο και γράφετε εκεί με συντομία (50-70 λέξεις) μια παρουσίαση-κριτική της

συναυλίας.

ΙΙΙ.1.6. Ενώ είχατε ακούσει πολλά και είχατε διαβάσει καλές κριτικές για μια ταινία, όταν την

είδατε απογοητευτήκατε. Την επόμενη ημέρα γράφετε επιστολή σε έναν φίλο σας και

αφιερώνετε ένα μέρος της (έως 70 λέξεις) στην κριτική της ταινίας.

ΙΙΙ.1.7. Επισκεφθήκατε πρόσφατα μια ανθοκομική έκθεση. Όσα είδατε σας ενθουσίασαν.

Αποφασίζετε λοιπόν να γράψετε μια παρουσίαση-κριτική (σε 120-150 λέξεις) και να την

κοινοποιήσετε στον Δήμο σας και στον διευθυντή του σχολείου σας, για να συνεργαστούν και

να διοργανώσουν μια παρόμοια έκθεση στην περιοχή σας.

ΙΙΙ.2. Ερώτηση συνδυασμού σύντομης απάντησης και ελεύθερης ανάπτυξης

α) Να προσδιορίσετε δύο τουλάχιστον θέματα που θα μπορούσαν να απα-σχολήσουν την

κριτική των ακόλουθων τηλεοπτικών προγραμμάτων και να τα γράψετε στην οικεία στήλη

του πίνακα σύμφωνα με το παράδειγμα.

ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΚΡΙΤΙΚΗΣ

1. Ένα τηλεοπτικό παιχνίδι α) Ποιότητα των ερωτήσεων

β) Ψυχαγωγική αξία

2. Ένα δελτίο ειδήσεων α)

β)

3. Ένα πρόγραμμα εκπαιδευτικής

τηλεόρασης

α)

β)

4. Μια τηλεταινία α)

β)

5. Ένα ψυχαγωγικό πρόγραμμα α)

β)

6. Ένα επετειακό αφιέρωμα α)

β)

7. Μια τηλεοπτική συζήτηση α)

β)

β) Να διαλέξετε όποιο από τα ανωτέρω τηλεοπτικά προγράμματα επιθυμείτε και να αναπτύξετε

την κριτική σας γι’ αυτό, επικεντρώνοντάς την στα θέματα που προσδιορίσατε. Η κριτική

σας, η οποία θα δημοσιευθεί σε σχολική εφημερίδα, θα πρέπει να έχει έκταση, στο κύριο

μέρος της, τουλάχιστον δύο παραγράφων, μία για κάθε θέμα κριτικής. Φροντίστε, ώστε τα

σχόλιά σας να στηρίζονται σε κατάλληλα επιχειρήματα και ενδεικτικά παραδείγματα, ώστε

η κριτική σας να είναι αντικειμενική και τεκμηριωμένη.

ΙΙΙ.3. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

ΙΙΙ.3.1. Τα ακόλουθα αποσπάσματα «παρουσιάζουν» διάφορα καλλιτεχνικά/ ψυχαγωγικά

γεγονότα. Σε ποια θέματα- απορίες θα θέλατε να σας απαντήσει η κριτική τους, για να μάθετε

αν είναι αξιόλογα, ώστε να τα παρακολουθήσετε; Να γράψετε δύο τουλάχιστον πιθανά θέματα

κριτικής στο οικείο τμήμα του ακόλουθου πίνακα, σύμφωνα με το παράδειγμα που δίνεται.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΔΙΑΦΟΡΩΝ

«ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ»

ΠΙΘΑΝΑ

ΘΕΜΑΤΑ ΚΡΙΤΙΚΗΣ

1. Τα Μουσικά Σύνολα της ΕΡΤ συνεχίζουν

το συναυλιακό τους πρόγραμμα από τις

14 Δεκεμβρίου στο «Παλλάς».

α) Επιλογή μουσικών

κομματιών

β) Ποιότητα ενορχήστρωσης

2. Έκθεση φωτογραφίας για το Θιβέτ με α)

φωτογραφίες που τράβηξε ο διάσημος

ηθοποιός Ρίτσαρντ Γκιρ, που πρόσφατα

ασπάστηκε το βουδισμό.

β)

3. «Το ζωγραφείο του Φασιανού» είναι ο

τίτλος της έκθεσης που παρουσιάζεται στο

Γαλλικό Ινστιτούτο Πειραιά.

α)

β)

4. Η Αναστασία Λύρα συνεχίζει τις παρα-

στάσεις της με την ομάδα χορού «Σχεδία»

στο θέατρο «Σφενδόνη».

α)

β)

5. Ο Λάκης Λαζόπουλος επανέρχεται στη

μικρή οθόνη με μια νέα σειρά Σατιρικών

επεισοδίων.

α)

β)

ΙΙΙ.3.2. Τα δύο ακόλουθα κείμενα αναφέρονται σε μια μουσική συναυλία που δόθηκε στο

Ηρώδειο. Διαβάζοντάς τα προσεκτικά:

α) Να αναφέρετε τα είδη των πληροφοριών που δίδουν και τα δύο κείμενα για τους

συντελεστές της συγκεκριμένης μουσικής συναυλίας.

β) Να υπογραμμίσετε τα σχόλια που περιέχουν και να προσδιορίσετε τα θέματα στα οποία

αυτά αφορούν.

γ) Να διατυπώσετε το βασικό σκοπό της σύνταξης των δύο κειμένων.

δ) Με βάση τις παρατηρήσεις σας να προσδιορίσετε, τεκμηριωμένα πλέον, ποιο κείμενο

είναι παρουσίαση και ποιο κριτική της συγκεκριμένης μουσικής συναυλίας.

Α. Η ορχήστρα δωματίου του Ισραήλ

Ένα από τα πλέον δυναμικά και αξιόλογα σχήματα μουσικής δωματίου της εποχής μας, η

Ορχήστρα Δωματίου του Ισραήλ, εμφανίζεται την Πέμπτη και το Σάββατο στο Ηρώδειο, με διευθυντή

τον Σαλβαδόρ Μας Κόντε και σολίστ στο πιάνο τον Δημήτρη Σγούρο. Το πρόγραμμα είναι το ίδιο και

τις δύο βραδιές και περιλαμβάνει στο πρώτο μέρος του τον «Τάφο του Κουπρέν» του Ραβέλ και το

τρίτο κονσέρτο για πιάνο του Μπετόβεν, ενώ στο δεύτερο μέρος του θα ακουστεί το «Εις μνήμην» του

Πάρτος και «το θαύμα» του Χάιντν.

Η ορχήστρα δωματίου του Ισραήλ, το ρεπερτόριο της οποίας επεκτείνεται από το μπαρόκ ως τη

σύγχρονη μουσική, οφείλει το εξαιρετικό μουσικό της επίπεδο στη μακροχρόνια εβραϊκή ερμηνευτική

παράδοση που ειδικά στα έγχορδα μπορεί να θεωρείται ασυναγώνιστη.

Το «Εις μνήμην» γράφτηκε στα 1947 για τα θύματα του Ολοκαυτώματος. Σ’ αυτό ο συνθέτης

σμίγει πένθιμα στοιχεία δυτικής τεχνικής με λαϊκά ακούσματα των Εβραίων της Διασποράς. Πένθιμο,

αλλά με τελείως διαφορετική απόχρωση είναι και το κλίμα του «Τάφου του Κουπρέν» του Ραβέλ.

Στον ψυχολογικό αντίποδα του πένθιμου αυτού κλίματος βρίσκεται η συμφωνία «Το θαύμα» του

Χάιντν. Έργο πλούσιο σε μελωδικό υλικό, γεμάτο από τη χαρακτηρι-στική ενέργεια και αισιοδοξία του

συνθέτη του. Η παράξενη ονομασία του οφείλεται σε ένα ατύχημα που συνέβη κατά τη διάρκεια της

συναυλίας, όταν ένας πολυέλαιος με κεριά έπεσε στο κέντρο της αίθουσας, αλλά σαν από «θαύμα» δεν

σκοτώθηκε κανένας, αφού οι θεατές είχαν πλησιάσει όσο κοντύτερα μπορούσαν στη σκηνή,

προκειμένου να δουν από κοντά τον ίδιο τον Χάιντν.

Το τρίτο Κονσέρτο για πιάνο του Μπετόβεν παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1803. Μην έχοντας

ο Μπετόβεν προλάβει να καθαρογράψει το έργο, έφερε σε δύσκολη θέση εκείνον που είχε επιφορτισθεί

με το τιμητικό αλλά δυσάρεστο έργο να γυρίζει τις σελίδες της παρτιτούρας, χωρίς όμως να γνωρίζει

ότι πολλές από αυτές ήταν λευκές, ενώ άλλες γεμάτες με... ιερογλυφικά, δηλαδή με τις σημειώσεις που

είχε κρατήσει ο Μπετόβεν για να του υπενθυμίζουν της εξέλιξη του έργου!

Β. Μουσική απόλαυση από την Ορχήστρα Δωματίου του Ισραήλ

Έργα Ραβέλ, Μπετόβεν, Πάρτος και Χάιντν παρουσίασε η Ορχήστρα Δωματίου του Ισραήλ στο

Ωδείο Ηρώδου του Αττικού. Το γνωστό σύνολο διηύθυνε ο Σαλβαδόρ Μας Κόντε, ενώ σολίστ στο

πιάνο ήταν ο Δημήτρης Σγούρος.

Ξεπερνώντας την προβληματική ακουστική του ρωμαϊκού ωδείου, που αποδείχτηκε ακόμα πιο

ακατάλληλη για ένα μικρό σύνολο σαν το συγκεκριμένο, δεν μπορούσε παρά να απολαύσει κανείς

ποιότητες όπως η διαύγεια του ορχηστρικού ήχου και η ακρίβεια στο σχηματισμό των φράσεων.

Στον «Τάφο του Κουπρέν» με δυσκολία παρακολούθησαν οι φιλόμουσοι το θαυμαστό παιχνίδι των

αποχρώσεων, αφού ιδιαίτερα ο ήχος των ξύλινων πνευστών χανόταν στο ρωμαϊκό ωδείο. Παρ’ όλα αυτά

ήταν σαφές ότι το σύνολο είχε απόλυτη συναίσθηση του ύφους του έργου και της ιδιαίτερης θέσης του στην

ιστορία της μουσικής. Με εξαίρεση κάποιες ανταρσίες στα πνευστά η ορχήστρα υπήρξε πειθαρχημένη και

ομοιογενής.

Στη συνέχεια ακούστηκε το 3ο Κονσέρτο για πιάνο του Μπετόβεν με σολίστα το Δημήτρη Σγούρο.

Όπως πάντα, θαυμαστή ήταν η εξαιρετική άνεση και καθαρότητα με την οποία ο πιανίστας απέδωσε

τη μουσική. Ο διάλογος ανάμεσα στον ισχυρό ήχο του πιάνου και στον λιγότερο επιβλητικό της

ορχήστρας, υπήρξε ενδιαφέρων.

Η συναυλία αυτή ήταν αφιερωμένη στα πενήντα χρόνια από την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ.

Έτσι, λοιπόν, το δεύτερο μέρος της άρχισε με το έργο «Εις Μνήμην» του ισραηλινού συνθέτη Πάρτος,

μια σύνθεση φορτισμένη από το κλίμα του Ολοκαυτώματος. Χρησιμοποιώντας ως αφετηρία τον

παραδοσιακό εβραϊκό θρήνο, το έργο κινήθηκε με επιτυχία στο διεθνές ιδίωμα της δεκαετίας του ’50.

Ο σολίστας απέδωσε τη λιτή εβραϊκή μελωδία με την αρμόζουσα μελαγχολία.

Το πρόγραμμα ολοκληρώθηκε με τη συμφωνία «Το θαύμα» του Χάιντν. Μέσα από μια διεύθυνση

που ανέδειξε τη διάφανη ενορχήστρωση και υπογράμμισε τόσο το ρυθμικό στοιχείο όσο και τις

εναλλαγές της δυναμικής, ο αρχιμουσικός επιχείρησε να δώσει πιο δραματική διάσταση σε ένα έργο όχι

κατ’ ανάγκην από τα πιο συναρπαστικά.(Η παρουσίαση α΄ είναι του Γ. Μαλούχου και προέρχεται από την εφημερίδα «Το Βήμα» στις 13.9.1998. Η κριτική

β΄ είναι του Ν. Δοντά από την εφημερίδα «Καθημερινή» στις 11.10.1998. Και τα δύο κείμενα είναι ελαφρώς

διασκευασμένα για τις ανάγκες της άσκησης.)

ΙΙΙ.3.3. Το κείμενο που ακολουθεί αναγράφεται στο άλμπουμ του δίσκου με τον ομώνυμο

τίτλο. Αφού το διαβάσετε να απαντήσετε στα ερωτήματα που δίνονται στη συνέχεια.

ΧΟΡΩΔΙΑ ΤΡΙΚΑΛΩΝ

Η «ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ» του Γιάννη Ρίτσου και του Μίκη Θεοδωράκη σε πρώτη εκτέλεση για

χορωδία, σολίστ και ορχήστρα και άλλα 11 τραγούδια βρήκαν τις σωστές διαστάσεις τους, μέσα

στην άψογη ερμηνεία της «Χορωδίας Τρικάλων» της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου. Η Χορωδία,

γιόρτασε τα 25 της χρόνια, στην αίθουσα της Λυρικής Σκηνής, πραγματοποιώντας την εκατοστή

συναυλία της.

Την συναυλία αυτή ηχογράφησε με ειδικό συνεργείο, η ΦΩΝΟΓΚΡΑΜ, για να παρουσιάσει

στο κοινό, μια ζωντανή γιορτή, μια αληθινά προσεγμένη και φροντισμένη δουλειά, μια αυθεντική

«ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ».

α) Ποιοι είναι οι συντελεστές του δίσκου και ποια σημασία έχει η αναφορά των ονομάτων

τους;

β) Σε τι αποβλέπει η αναφορά της «ηλικίας» της χορωδίας και ο αριθμός των συναυλιών της;

γ) Να εξηγήσετε τη χρήση των επιθέτων στο κείμενο.

ΙΙΙ.4. Ερωτήσεις συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

ΙΙΙ.4.1. Με την υπόθεση ότι είστε υπεύθυνος για την κριτική των ταινιών που μεταδίδονται από

τα τηλεοπτικά κανάλια, έχετε σημειώσει εκτός των άλλων (συντελεστές /διάρκεια/ υπόθεση της

ταινίας, κανάλι και ώρα που μεταδίδεται) και τις ακόλουθες κρίσεις σας για τις ταινίες που θα

προβληθούν την ερχόμενη εβδομάδα. Θέλετε όμως να συνοψίσετε την άποψή σας για κάθε μία

απ’ αυτές σε μία επιγραμματική φράση (π.χ. «Μην τη χάσετε!») και να τις κατατάξετε σε μια

αξιολογική σειρά, ξεκινώντας από την καλύτερη, ώστε οι θεατές να γνωρίζουν ποια δεν πρέπει

να χάσουν και ποια να... αποφύγουν. Συμπληρώνετε λοιπόν την κριτική σας και ιεραρχείτε τις

ταινίες, σημειώνοντας τον αντίστοιχο αριθμό από το 1 έως το 6 στην παύλα δίπλα στον τίτλο

κάθε κειμένου.

-- Ο αρχάριος

Από τις χαριτωμένες κομεντί της δεκαετίας του ’90, με λεπτό χιούμορ, υποχθόνιο σαρκασμό και

στόχο να φέρει τον Μάρλον Μπράντο και πάλι στο προσκήνιο. Ο θεατής θα εκπλαγεί από την

κατάληξη της ταινίας. Φινάλε με ανατροπή.

..........................................................................................................................

-- Σαμποτάζ

Περιπέτεια στη ζούγκλα του βρώμικου πολέμου του Βιετνάμ. Εκ πρώτης όψεως το σενάριο

φαίνεται ενδιαφέρον, αλλά το συνολικό αποτέλεσμα απογοητευτικό.

..........................................................................................................................

-- Το γεράκι της Μάλτας

Κοινωνικά αλληγορική η ιστορία του «Γερακιού». Από τα πρώτα στη λίστα των καλύτερων φίλμ

νουάρ από συστάσεως Χόλιγουντ, το οποίο οι επίγονοι του είδους αντέγραψαν. Ενδιαφέρον

σενάριο, γρήγορη δράση και εκπληκτική η ερμηνεία του Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ, που υποδύεται τον

ιδιωτικό ντετέκτιβ.

..........................................................................................................................

-- Ένα τρελό ζιζάνιο

Χαριτωμένη κωμωδία αμερικανικής παραγωγής, με αρκετές αστείες σκηνές, οφειλόμενες

περισσότερο στο σενάριο παρά στις υποκριτικές ικανότητες των πρωταγωνιστών, αλλά

«ημιτελής» και στο φινάλε αιωρείται ξεκρέμαστη.

..........................................................................................................................

-- Εταιρεία θανάτου

Περιπέτεια αμερικανικής παραγωγής με πρωταγωνιστή τον υποψήφιο για Όσκαρ πρώτου

ανδρικού ρόλου Λόρενς Φίσμπερν. Ερωτικό θρίλερ που συνδυάζει την περιπέτεια κατασκοπείας

και την έντονη δράση, με την υποβλητική μουσική και τις εντυπωσιακές σκηνές.

..........................................................................................................................

-- Ρώμη, ανοχύρωτη πόλη

Ταινία εκκίνησης του ιταλικού νεορεαλισμού και σημείο αναφοράς. Το αριστούργημα του

Ρομπέρτο Ροσελίνι, ο οποίος έβγαλε το σινεμά από το στούντιο και έκανε τα γυρίσματα της

ταινίας σε φυσικούς χώρους με εκατοντάδες κομπάρσους. Με την «ανοχύρωτη πόλη» σκηνοθετεί

μια δραματική ιστορία αντίστασης. Η ταινία συνιστά μάθημα σκηνοθεσίας. Ρεσιτάλ ερμηνείας

από την Άννα Μανιάνι.

..........................................................................................................................(Τα αποσπάσματα, διασκευασμένα, από τις εφημερίδες)

ΙΙΙ.4.2. Να διακρίνετε αν τα κείμενα από τα οποία προέρχονται τα αποσπάσματα της στήλης Α

είναι παρουσίαση, κριτική ή συνδυάζουν την κριτική με την παρουσίαση. Να σημειώσετε τις

αντιστοιχίες ανάμεσα στις δύο στήλες και να τις δικαιολογήσετε βασιζόμενοι σε σημασίες

λέξεων και φράσεων των αποσπασμάτων. Ένα στοιχείο της στήλης Β θα χρησιμοποιηθεί δύο

φορές.

Α

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

Β

ΕΙΔΟΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

1) Να που στην πλημμυρίδα της τηλεοπτικής σαβούρας

υπάρχουν και νέοι καλλιτέχνες που ανθίστανται

παίζοντας και ρισκάροντας με τέτοια έργα.

2) Το μουσικό γεγονός της εφετινής χρονιάς στην

Κολονία είναι η αναβίωση μετά από οκτώ περίπου

δεκαετίες της όπερας του Βάλτερ Μπράουνφελς

(1882-1954) «Όρνιθες», ελεύθερης διασκευής της

ομώνυμης κωμωδίας του Αριστοφάνη.

3) Συνεχίζεται η έκθεση φωτογραφίας με τίτλο «1968 -

η χρονιά που θα άλλαζε τον κόσμο» στο Γκάζι του

Δήμου Αθηναίων, με ντοκουμέντα μοναδικής σημα-

σίας όχι μόνο λόγω του εύρους της δημοσιογραφικής

κάλυψης των γεγονότων αλλά και της ποιότητας της

φωτογραφικής γραφής.

4) Πέρα από τις γνωστές δραματικές του ικανότητες, ο

ηθοποιός αποκάλυψε σπάνια μουσικότητα και

εντυπωσιακές φωνητικές αρετές. Χάρη σε αυτόν, ο

λόγος του Μπρεχτ απέκτησε το κατάλληλο ειδικό

βάρος και πέρασε στην πλατεία χωρίς να αλλοιωθεί.

α) Παρουσίαση

β) Κριτική

γ) Παρουσίαση

και κριτική

Απάντηση και δικαιολόγηση .............................................................................

(Το απόσπασμα 1) ανήκει στην κριτική του Κ. Γεωργουσόπουλου για μια παράσταση του έργου «Κάσπαρ» του Χάντκε με τίτλο «Η μηχανή της αλλοτρίωσης», στην εφημερίδα «Τα Νέα» στις 23.11.98 και το 4) ανήκει σε κριτική μιας παράστασης του έργου του Μπρεχτ «Η όπερα της πεντάρας», από τον Ν. Δοντά, με τίτλο «Μπρέχτ από τον Βόλο», στο φύλλο της εφημερίδας «Καθημερινή» την ίδια ημερομηνία.)

ΙΙΙ.4.3. Να βρείτε το αντικείμενο της παρουσίασης ή κριτικής κάθε αποσπάσματος της στήλης

Α, εντοπίζοντας τις αντιστοιχίες ανάμεσα σ’ αυτά και στα στοιχεία της στήλης Β (ένα

περισσεύει). Να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις σας, βασιζόμενοι σε σημασίες λέξεων και

φράσεων.

Α

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

Β

ΕΙΔΟΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

α) Μια συλλογή με δημιουργίες μεγάλων ελλήνων

καλλιτεχνών του 18ου και του 19ου αιώνα

εγκαινιάζεται αυτή την εβδομάδα στην Εθνική

Πινακοθήκη.

β) Ο σαξοφωνίστας Έρικ Γουάιτ θα βρίσκεται, ως

τις 3 Δεκεμβρίου, για πέντε ακόμη εμφανίσεις

στο «Τσάι στη Σαχάρα».

γ) Το σενάριο είναι έξυπνο και οι χαρακτήρες των

δύο κοριτσιών καλοδουλεμένοι.

δ) «Ο Αλέξανδρος στα νομίσματα» είναι το θέμα

που θα αναπτύξει απόψε ο διευθυντής του

Νομισματικού Μουσείου Αθηνών στην αίθουσα

της Αρχαιολογικής Εταιρείας.

ε) Οι μεγάλοι ερμηνευτές γοήτευσαν το κοινό με

τη σονάτα για πιάνο και βιολί του Μότσαρτ.

1. Κριτική μουσικής

εκδήλωσης

2. Παρουσίαση μουσικής

εκδήλωσης

3. Παρουσίαση διάλεξης

4. Κριτική έκθεσης

φωτογραφίας

5. Παρουσίαση δημόσιας

συζήτησης

6. Παρουσίαση έκθεσης

στ) Η επιλογή και η προβολή των ειδήσεων είναι

το θέμα που θα απασχολήσει απόψε τη

στρογγυλή Τράπεζα στην αίθουσα της Ένωσης

Συντακτών.

ζωγραφικής

7. Κριτική ταινίας

Απαντήσεις και δικαιολόγηση ...........................................................................

ΙΙΙ.5. Λεξιλόγιο σχετικό με την κριτική / αξιολόγηση ατόμου

και την αυτοκριτική

ΙΙΙ.5.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

ΙΙΙ.5.1.1. Συνεχίζοντας την ακόλουθη παράγραφο (150-180 λέξεων) να περιγράψετε τη

συμπεριφορά ενός συνεργάτη σας, από την οποία διαπιστώ-νονται τουλάχιστον πέντε από τα

ακόλουθα ελαττώματα:

αδιαλλαξία ισχυρογνωμοσύνη μεγαλομανία

αρχομανία ματαιοδοξία ναρκισσισμός

ατομικισμός

Η αδιαλλαξία του γίνεται ανασταλτικός παράγοντας στις σχέσεις του με τους άλλους,

εφόσον παραμένει αμετακίνητος στις θέσεις του και σε περίπτωση διαφωνίας δεν δέχεται

κανενός είδους συμβιβασμό... (συνεχίστε)

ΙΙΙ.5.1.2. Να παρουσιάσετε σε μία παράγραφο (150-180 λέξεων) τις πράξεις ενός συνεργάτη

σας, από τις οποίες διαπιστώνονται πέντε τουλάχιστον από τα ακόλουθα προτερήματα:

αυτοπεποίθηση μετριοπάθεια σωφροσύνη

εγκράτεια μετριοφροσύνη

επίγνωση συγκατάβαση

ΙΙΙ.5.2. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

ΙΙΙ.5.2.1. Σε μια εκδρομή στο βουνό με τους φίλους σας χάσατε το μονοπάτι της επιστροφής

και σας δόθηκε η ευκαιρία να ανακαλύψετε από τις αντιδράσεις τους ορισμένα στοιχεία του

χαρακτήρα τους. Να αντιστοιχίσετε τους αριθμούς της Α στήλης που δείχνουν τη συμπεριφορά

τους με τα γράμματα της Β στήλης που τη χαρακτηρίζουν. (Μία λέξη στη στήλη Β περισσεύει.)

Α Β

1. Ο Γιώργος είχε φέρει μαζί του ένα παγούρι νερό και

ένα φακό, πολύ χρήσιμο, όπως αποδείχθηκε.

2. Ο Θανάσης, όταν χτύπησε η Βούλα, της δήλωσε ότι η

ορειβασία είναι για τα αγόρια και ότι θα ήταν

προτιμότερο για εκείνη να ασχοληθεί με κάποιο

γυναικείο άθλημα.

3. Ο Μανόλης αποφάσισε να ξεκινήσει μόνος του μέσα

στη νύχτα χωρίς φακό, για να φέρει βοήθεια από το

χωριό.

4. Η Βούλα διέκοπτε πού και πού τη σιωπή της

ομολογώντας πόσο απειροελάχιστη νιώθει στην απερα-

ντοσύνη της φύσης.

5. Ο Νίκος είχε την ιδέα ότι αν ανάψουν μια φωτιά στο

δάσος, οι κάτοικοι, σίγουρα, θα σπεύσουν να τη σβή-

σουν, οπότε και θα τους εντοπίσουν.

6. Ο Τάσος αμφέβαλε για την ικανότητα της ομάδας να

περάσει τη νύχτα στην ερημιά χωρίς δυσάρεστα

απρόοπτα.

7. Ο Αλέκος πρότεινε να παραμείνουν όλοι μαζί στο σημείο

που βρίσκονται, να ηρεμήσουν και να ξεκουραστούν

και ο καθένας με τη σειρά του να φυλάξει σκοπιά μέχρι

να ξημερώσει.

Α. νηφάλιος

Β. αλόγιστος

Γ. προνοητικός

Δ. στοχαστικός

Ε. συντηρητικός

ΣΤ.

επιφυλακτικό

ς

Ζ. παράτολμος

Η. ρηξικέλευθος

Αντιστοίχιση .....................................................................................................

ΙΙΙ.5.2.2. Το ακόλουθο κείμενο είναι μια σελίδα του ημερολογίου ενός νέου που επιχειρεί μια

αυτοκριτική της συμπεριφοράς του. Ποια στοιχεία του χαρακτήρα του πιστεύετε ότι σας

αποκαλύπτει; Να γράψετε δίπλα στις λέξεις που δίνονται στον πίνακα τον αριθμό της

υπογραμμισμένης φράσης του κειμένου.

αδιαλλαξία εγκράτεια μετριοφροσύνη

αρχομανία εγωκεντρισμός ναρκισσισμός

ατομικισμός ισχυρογνωμοσύνη σωφροσύνη

αυταρέσκεια ματαιοδοξία υποχωρητικότητα

αυτοπεποίθηση μετριοπάθεια

Τετάρτη 30 Ιουνίου

Συχνά αισθάνομαι ότι συμπεριφέρομαι σαν να έχω δύο διαφορετικούς χαρακτήρες. Μέσα στην

οικογένειά μου θέλω να είμαι το κέντρο του κόσμου (1), να ασχολούνται όλοι με εμένα και να

ικανοποιούν όλες μου τις επιθυμίες στο μέγιστο βαθμό, διαφορετικά νιώθω δυστυχισμένος. Σε

τελευταία ανάλυση, με ενδιαφέρει μόνο ο εαυτός μου (2) και απαιτώ από τους γονείς μου να με

καταλαβαίνουν πάντοτε, ενώ εγώ δεν κάνω το ίδιο γι’ αυτούς. Κολακεύομαι πολύ, όταν με

επαινούν και με θεωρούν μοναδικό, επειδή, κατά βάθος, μου αρέσει πολύ ο εαυτός μου (3) και

θεωρώ ότι είμαι ωραίος και γενικά πολύ προικισμένο άτομο (4). Απέναντι στα αδέλφια μου θέλω

να είμαι αρχηγός και να διευθύνω εγώ (5) τη ζωή τους, πράγμα που δεν τους επιτρέπω να κάνουν

για μένα. Σε περίπτωση διαφωνίας, επιμένω στην άποψή μου (6) σε βαθμό που κανείς δε μπορεί

να με μεταπείσει (7). Όταν ονειρεύομαι, φαντάζομαι ότι σύντομα θα γίνω διάσημος και θα

αποκτήσω πολλά χρήματα (8).

Αντίθετα, μέσα στην παρέα μου συμπεριφέρομαι εντελώς διαφορετικά. Απο-φεύγω να οδηγώ

τις καταστάσεις στα άκρα (9) και επειδή δεν επιμένω ιδιαίτερα στη γνώμη μου (10), δεν

τσακώνομαι μαζί τους. Οι φίλοι μου συχνά με επαινούν και λένε ότι είμαι κύριος του εαυτού μου

(11) και ότι ενεργώ με σύνεση (12). Στην περίπτωση αυτή, όμως, παρ’ όλο που νιώθω να

τονώνεται η εμπιστοσύνη στον εαυτό μου (13), τους αντιμετωπίζω με σεμνότητα, χωρίς να

περιαυτολογώ (14).

IV. Οργάνωση του λόγου

IV.1. Ορισμός

IV.1.1. Ερώτηση ελεύθερης ανάπτυξης

Στο πρόγραμμα της θεατρικής παράστασης που ετοιμάζει το σχολείο σας έχετε αποφασίσει

να συμπεριλάβετε ένα μικρό γλωσσάριο όρων συναφών με το έργο, ώστε να ενισχύσετε την

προσπάθεια θεατρικής αγωγής των συμμαθητών σας. Κάθε έννοια θα αναλύεται με έναν

πρωτοβάθμιο ορισμό και με την αποσαφήνιση του όρου ή των όρων που περιέχει. Επειδή

θέλετε το ύφος αυτών των ορισμών να είναι οικείο στους συμμαθητές σας, χρησιμοποιείτε

α΄ πληθυντικό πρόσωπο ρημάτων όπως «ονομάζω», «αποκαλώ» ή «αναλύω σε ...», καθώς και

ενεργητική φωνή. Να επιλέξετε μία από τις ακόλουθες έννοιες και να τις ορίσετε με αυτόν τον

τρόπο, σε δύο παραγράφους 120-150 λέξεων συνολικά.

α) σκηνοθεσία

β) σκηνογραφία

γ) ενδυματολόγος

δ) μονόπρακτο

ε) χαρακτήρας

IV.1.2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

IV.1.2.1. Αφού διαβάσετε τις ακόλουθες παραγράφους, να εντοπίσετε την έννοια που ορίζεται

κάθε φορά, το γένος και την ειδοποιό διαφορά ή τις ειδοποιούς διαφορές της και να τα

μεταφέρετε, με δική σας διατύπωση όπου χρειάζεται, στον πίνακα που δίνεται.

Α) Το στρώμα του όζοντος βρίσκεται σε ύψος μεταξύ 15 και 40 χιλιομέτρων πάνω από την

επιφάνεια της γης, πολύ ψηλότερα απ’ ό,τι πετούν τα αεροπλάνα. Περιέχει το μεγαλύτερο

ποσοστό του όζοντος της ατμόσφαιρας, το οποίο είναι μια μορφή αερίου οξυγόνου. Το όζον

έχει τη μοναδική ικανότητα να εμποδίζει ορισμένες επικίνδυνες και αόρατες ακτίνες του ήλιου

να φτάσουν στην επιφάνεια της γης, όπως ένα ζευγάρι γυαλιών ηλίου φιλτράρει το ηλιακό

φως. Αυτές οι ακτίνες είναι γνωστές ως υπέρυθρη ακτινοβολία.

Β) Ο όρος «ξενισμοί» αναφέρεται στις γλωσσικές εκφράσεις που δέχεται μια γλώσσα από κάποια

άλλη, διαδικασία η οποία είναι γνωστή από την εποχή που έχουμε τις πρώτες μαρτυρίες για

επαφές γλωσσών.

Γ) Οι κανόνες δικαίου που προβλέπουν την οργάνωση και την άσκηση της κρατικής εξουσίας,

καθώς και τις σχέσεις κράτους και κοινωνίας αποτελούν το αντικείμενο του κλάδου εκείνου

της νομικής επιστήμης που καλείται συνταγματικό δίκαιο.

Δ) Η λέξη «μόδα» είναι ιταλική (moda) αλλά παράγεται από το λατινικό (modus) που σημαίνει

«τρόπος». Αφορά το ντύσιμο, αλλά και τον τρόπο ζωής, που επικρατεί σε ένα μεγάλο μέρος

της κοινωνίας ή σε μια ορισμένη χώρα και που μπορεί να γενικευθεί και να επικρατήσει για

ένα χρονικό διάστημα μεγάλο ή μικρό. Πρόκειται πάντως για παροδική συνήθεια. Το

φαινόμενο της μόδας είναι αρχαιότατο και παγκόσμιο.(Η παράγραφος Β΄ προέρχεται από το βιβλίο του Χ. Χαραλαμπάκη Γλωσσική και λογοτεχνική κριτική, Αθήνα

1998, σ. 68, η Γ΄ από το βιβλίο για τη Β΄ τάξη ενιαίου Λυκείου Εισαγωγή στο Δίκαιο και τους Πολιτικούς Θεσμούς,

Ο.Ε.Δ.Β. 1998, σ. 43 και η Δ΄, ελαφρά διασκευασμένη, από το Λεξικό Αναπτυγμένων Εννοιών, του Χ. Ρώμα, εκδ.

Επικαιρότητα, Αθήνα 1989, σσ. 183-184.)

ΟΡΙΣΤΕΑ ΕΝΝΟΙΑ ΓΕΝΟΣ

ΕΙΔΟΠΟΙΗΤΙΚΗ/ΕΣ

ΔΙΑΦΟΡΑ/ΕΣ

Α)

Β)

Γ)

Δ)

IV.1.2.2. Ανάμεσα στους ορισμούς που συναντάτε σε διαφόρων τύπων κείμενα βρίσκετε

αρκετούς οι οποίοι δεν πληρούν τις προϋποθέσεις που μάθατε στην οικεία ενότητα του

σχολικού εγχειριδίου και που μπορεί να είναι όπως αυτοί που δίνονται στη συνέχεια. Να τους

διαβάσετε και να εξηγήσετε γιατί είναι ανεπαρκείς (π.χ. μπορεί το γένος να είναι γενικό και

ασαφές ή και να μην υπάρχει ή να μη δίνονται ειδοποιητικές διαφορές).

Α) Γερουσία: στα νεότερα κοινοβουλευτικά πολιτεύματα είναι ένα από τα δύο αντιπροσωπευτικά

σώματα και συμμετέχει στο νομοθετικό έργο. Το άλλο είναι η Βουλή.

..........................................................................................................................

Β) Ενέργεια μπορεί να ονομαστεί αυτό που κινεί το καθετί.

..........................................................................................................................

Γ) Με τον όρο «Πολιτισμός» οι κοινωνικοί επιστήμονες δεν εννοούν μόνο τις τέχνες και τα

πνευματικά δημιουργήματα των ανθρώπων. Ο πολιτισμός περιλαμβάνει επιπλέον κοινούς

κώδικες επικοινωνίας (π.χ. τη γλώσσα), αξίες (π.χ. δημοκρατία, ελευθερία κτλ), πεποιθήσεις

(τα πιστεύω των μελών για τον κόσμο γύρω τους), κανόνες συμπεριφοράς (π.χ. ήθη και

έθιμα), καθώς και τους κοινωνικούς θεσμούς και τις κοινωνικές δομές.

..........................................................................................................................

Δ) ΑΣΤΕΡΙΞ: Ω, Πανοραμίξ, δρυίδη μας, αυτά τα βότανα που πήρα κατά τύχη από το σπίτι σου

πριν φύγω, τι ήταν;

ΠΑΝΟΡΑΜΙΞ: Ω, είναι ένα φυτό που έρχεται από πολύ μακριά, από τις βαρβαρικές χώρες!...

ΑΣΤΕΡΙΞ: Και πώς το λένε;

ΠΑΝΟΡΑΜΙΞ: Τσάι!

..........................................................................................................................

(Η παράγραφος Α΄ προέρχεται από το βιβλίο του Β. Σφυρόερα Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη,

Γ΄ Γυμνασίου, Ο.Ε.Δ.Β., σ. 255, η Β΄ από το βιβλίο του Β. Χάιζενμπεργκ Φυσική και Φιλοσοφία, εκδ. Διογένης,

Αθήνα 1971, σ. 83, η Γ΄ από το βιβλίο Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή,

Γ΄ Γυμνασίου, Ο.Ε.Δ.Β. 1998, σ. 13 και η Δ΄ από το εικονογραφημένο τεύχος «Ο Αστερίξ στους Βρετανούς», εκδ.

Μαμούθ Κόμιξ, Αθήνα 1995, σ. 48.)

IV.1.2.3. Αφού διαβάσετε το κείμενο που ακολουθεί να απαντήσετε στις εξής ερωτήσεις:

α) Πόσες και ποιες έννοιες ορίζονται;

β) Τι είδους είναι κάθε ορισμός (αναλυτικός ή συνθετικός);

γ) Ποιες πληροφορίες δίνονται πέρα από τους πρωτοβάθμιους ορισμούς και για ποιο λόγο;

Οι επιστήμονες δεν μπορούν να ορίσουν με ακρίβεια και πληρότητα την πολύπλοκη έννοια της

ρύπανσης. Ωστόσο, έχουν καταλήξει σε κοινά παραδεκτούς ορισμούς μεταξύ των οποίων και οι

εξής: ρύπανση είναι η άμεση ή έμμεση εισαγωγή στο περιβάλλον χημικών ουσιών, θορύβων ή

ακτινοβολιών σε τέτοια συγκέντρωση που να προκαλούν βλάβες στην υγεία των ανθρώπων,

στους οργανισμούς και στα υλικά και να καθιστούν το περιβάλλον ακατάλληλο για επιθυμητές

χρήσεις. Διαφορετική είναι η έννοια της μόλυνσης του περιβάλλοντος που προκαλείται από την

είσοδο στο περιβάλλον βακτηρίων, ιών και άλλων παθογόνων μικροοργανισμών, που

δημιουργούν σοβαρούς κινδύνους για την υγεία των ανθρώπων και άλλων οργανισμών. Στη

ρύπανση, δηλαδή, αιτία δημιουργίας είναι χημικές ουσίες, θόρυβοι ή ακτινοβολίες, ενώ στη

μόλυνση ζώντες παθογόνοι μικροοργανισμοί.

Οι ουσίες που ρυπαίνουν το περιβάλλον και αποκαλούνται ρύποι είναι αέριες, υγρές ή

στερεές, ξένες προς τα φυσιολογικά συστατικά της ατμόσφαιρας, του εδάφους ή του νερού, ή

ουσίες που φυσιολογικά υπάρχουν στο περιβάλλον, αλλά εμφανίζονται σε μικρότερα ή

μεγαλύτερα ποσοστά. Οι κυριότεροι ρύποι είναι το διοξείδιο του θείου, το θειικό οξύ, τα οξείδια

του αζώτου, οι υδρογονάνθρακες, το όζον, ο καπνός και τα κάθε μορφής αιωρούμενα σωματίδια,

ο μόλυβδος, η ακτι-νοβολία, ο θόρυβος, οι κραδασμοί, τα οικιακά και βιομηχανικά απορρίμματα

κτλ.(Κοινωνική και πολιτική αγωγή, Γ΄ Γυμνασίου, Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 1998, σσ. 112-113)

IV.1.3. Ερωτήσεις συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

IV.1.3.1. Αφού συνδυάσετε κάθε στοιχείο της στήλης ΙΙ με ένα στοιχείο της στήλης ΙΙΙ, να

δώσετε σε κάθε κενό της στήλης Ι την έννοια η οποία ορίζεται με το αποτέλεσμα κάθε

συνδυασμού. Ένα στοιχείο της στήλης Β περισσεύει.

Ι

ΟΡΙΣΤΕΑ ΕΝΝΟΙΑ

ΙΙ

ΓΕΝΟΣ

ΙΙΙ

ΕΙΔΟΠΟΙΟΣ ΔΙΑΦΟΡΑ

Α)

Β)

Γ)

Δ)

α) συσκευή

β) εργαλείο

γ) όργανο

δ) σώμα μετάλλου

ε) σώμα αδιαφα-

νούς συνθετικού

υλικού

1) που έλκει αντικείμενα από

σίδηρο ή χάλυβα.

2) που επιτρέπει την εξ

αποστάσεως προφορική

επικοινωνία.

3) που καθοδηγεί και

σταθεροποιεί τις βίδες.

4) που μεγεθύνει αντικείμενα πο-

λύ μικρά για να τα δει το

ανθρώπινο μάτι.

IV.1.4. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

IV.1.4.1. Να συμπληρώσετε τους ακόλουθους ορισμούς επιλέγοντας το κατάλληλο γένος από

αυτά που δίνονται (ένα περισσεύει).

δομική και λειτουργική μονάδα μορφή ενέργειας διαδικασία

μικροοργανισμός οπτικό σύστημα

α) Κύτταρο είναι ο/η/το......................... που εκδηλώνει το φαινόμενο της ζωής.

β) Ιός είναι ............................. χωρίς κυτταρική δομή, παράσιτο των ζώων, των φυτών, των

μυκήτων και των βακτηρίων.

γ) Μάτι είναι ο/η/το .................................... που διαθέτει ο άνθρωπος.

δ) Φως είναι ........................... που ακτινοβολεί ο ήλιος προς τη γη.(Οι ορισμοί α΄ και β΄ και δ΄ προέρχονται από το βιβλίο των Καψάλη Α., Μπουρμπουχάκη Ι.-Ε., Περάκη Β.,

Σαλαμαστράκη Σ., Βιολογία Γενικής Παιδείας, Β΄ τάξης ενιαίου Λυκείου, Ο.Ε.Δ.Β. 1998, σ. 205, 206 & 211

αντιστοίχως και ο ορισμός γ΄ από το βιβλίο του M. Sanders Τεχνολογία επικοινωνιών, απόδοση στα ελληνικά: Σ,

Παλαιοκρασά & Ν. Ηλιάδη, Β΄ τάξης ενιαίου Λυκείου, Ίδρυμα Ευγενίδου, Αθήνα 1998, σ. 226.)

IV.1.4.2. Να συμπληρώσετε τους ακόλουθους ορισμούς, επιλέγοντας το κατάλληλο γένος από

αυτά που δίνονται (ένα περισσεύει).

αντίληψη πνευματικό

κίνημα

σύστημα

διακυβέρνησης

αιφνιδιαστική στρατιωτική

και πολιτική ενέργεια πολιτική

α) Διαφωτισμός είναι ο/η/το ........................ που αναπτύχθηκε κατά τις τελευταίες δεκαετίες του

17ου και κατά τον 18ο αιώνα για τη βελτίωση του ανθρώπου και την ανάπλαση της

κοινωνίας.

β) Ιμπεριαλισμός είναι ο/η/το ................................ ενός κράτους, που αποσκοπεί στην

οικονομική και πολιτική επέκταση και επιβολή του σε ευρύτερη περιοχή, σε βάρος άλλων

κρατών λιγότερο ισχυρών.

γ) Πραξικόπημα είναι ................................, με την οποία μια ομάδα, παραβιάζοντας το

Σύνταγμα της χώρας, αναλαμβάνει την εξουσία και περιορίζει τις ελευθερίες του λαού.

δ) Ρατσισμός είναι ο/η/το ............................... κατά την οποία μία φυλετική ομάδα είναι ανώτερη

από άλλες, που αποκλείονται από τη δημόσια ζωή και απομονώνονται από τις κοινωνικές

εκδηλώσεις.

(Οι ορισμοί προέρχονται από το βιβλίο του Β. Σφυρόερα Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη,

Γ΄ Γυμνασίου, Ο.Ε.Δ.Β.)

V.2. Διαίρεση

V.2.1. Ερώτηση ελεύθερης ανάπτυξης

Από τα «Ανώτερα Μαθηματικά» που έκανε ο Οδυσσέας Ελύτης «στο Σχολείο της θάλασσας»

μας παρουσιάζει την εξής πράξη διαίρεσης:

(1) Εάν αποσυνδέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι

ένα καράβι. Που σημαίνει: με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις.(Ο. Ελύτης Ο μικρός ναυτίλος, «Μυρίσαι το άριστον XIV», εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1992, σ. 57)

Τι μπορεί να συνδέει αυτά τα τρία στοιχεία; Να αναπτύξετε την (ποιητική) διαιρετική βάση

τους σε μία παράγραφο 150-180 λέξεων.

V.2.2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

V.2.2.1. Προσπαθώντας να κατανοήσετε διάφορα κείμενα που διαβάζετε κατά καιρούς και που

παρουσιάζουν τις ίδιες έννοιες με διαφορετικούς τρόπους, ταξινομείτε το περιεχόμενό τους σε

πίνακες όπως αυτός που δίνεται. Να συμπληρώσετε τον πίνακα με τα ανάλογα στοιχεία των

ακόλουθων κειμένων.

Α. Η χρήση μηχανημάτων ανήκει στα αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά του αρχαίου ελληνικού

θεάτρου. Δύο θεατρικά μηχανήματα αξίζουν ιδιαίτερη πραγμάτευση: η κυλιόμενη εξέδρα

(εκκύκλημα) και ο γερανός ή ανυψωτικός μηχανισμός (η κατεξοχήν «μηχανή»). Και οι δύο

εφευρέσεις αποσκοπούσαν στην απρόσκοπτη εξέλιξη της δραματικής πλοκής, βοηθώντας να

γεφυρωθούν οι αποστάσεις. Οι τραγικοί συνήθιζαν να μεταθέτουν πράξεις βίας, αίματος και

φρίκης στον εξωσκηνικό χώρο. Από τη στιγμή όμως που είχε πραγματοποιηθεί η φριχτή

πράξη, δεν ήταν αρκετή η απλή αναγγελία της, ούτε το άνοιγμα της πύλης του σκηνικού

οικοδομήματος, γιατί αυτό που έπρεπε να δει ο θεατής μέσα στο άπλετο φως για να αισθανθεί

έλεον και φόβον, θα έμενε κρυμμένο στο μισοσκόταδο. Στο σημείο αυτό ήταν η κατάλληλη

στιγμή για τη χρήση της μηχανής. Με τη βοήθειά της το εσωτερικό του σπιτιού μεταφερόταν

έξω. Από την πύλη του βάθους κυλούσε φτάνοντας ως τις παρυφές της ορχήστρας μια χαμηλή

εξέδρα, πάνω στην οποία παρουσιάζονταν στον θεατή θύτες και θύματα, συνθέτοντας μια

φρικιαστική σκηνική εικόνα. Κάπως έτσι πρέπει να φανταστούμε το εκκύκλημα.

Και ο ανυψωτικός μηχανισμός που έμοιαζε με γερανό συντελούσε στην ενιαία εξέλιξη της

δράσης. Τον χρησιμοποιούσαν όταν έπρεπε να έρθουν πρόσωπα από έναν μακρινό

εξωσκηνικό χώρο στον χώρο της δράσης.

Δευτερεύουσα σημασία είχαν επικουρικά τεχνικά μέσα, που τη χρήση τους την υπαγόρευαν

ειδικές ανάγκες και τα οποία δεν ανήκαν στη σταθερή παρακαταθήκη του θεάτρου. Έτσι,

υπήρχαν μέσα για τη μιμητική αναπα-ραγωγή της βροντής και της αστραπής (βροντείον,

κεραυνοσκοπείον).

(Horst-Dietrich Blume, Εισαγωγή στο αρχαίο θέατρο, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1986, σσ. 86-90, επιλεγμένα

αποσπάσματα)

Β. Κατάταξη των πρωτεϊνών

Η πολυπλοκότητα των πρωτεϊνών δεν επιτρέπει την κατάταξή τους σύμφωνα με ένα μόνο

τρόπο. Οι πρωτεΐνες, με κριτήριο τη μορφή τους, διακρίνονται σε ινώδεις και σε σφαιρικές.

Με κριτήριο τη σύνθεσή τους σε απλές, όταν αποτελούνται από αμινοξέα, και σε σύνθετες,

όταν στο μόριό τους συμμετέχουν και μη πρωτεϊνικά τμήματα όπως μέταλλα, σάκχαρα, λίιπη

κτλ. Με κριτήριο τη λειτουργία τους, διακρίνονται γενικά σε δύο ευρύτερες κατηγορίες. Τις

δομικές, που αποτελούν τα δομικά συστατικά του κυττάρου, και τις λειτουργικές, που

συμβάλλουν στις διάφορες λειτουργίες του.(Καψάλη Α., Μπουρμπουχάκη Ι.-Ε., Περάκη Β. & Σαλαμαστράκη Σ., Βιολογία Γενικής Παιδείας, Β’ τάξης ενιαίου

Λυκείου, Ο.Ε.Δ.Β., 1998, σ 29)

ΔΙΑΙΡΕΤΕΑ ΕΝΝΟΙΑ ΔΙΑΙΡΕΤΙΚΕΣ ΒΑΣΕΙΣ

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

ΤΗΣ ΔΙΑΙΡΕΣΗΣ

ΚΕΙΜΕΝΟ Α)

ΚΕΙΜΕΝΟ Β)

1η

2η

1η

2η

3η

V.2.2.2. Τα «σώματα», όπως τα αντιμετωπίζει η επιστήμη της Φυσικής, μπορούν να

διακρίνονται στις κατηγορίες που δίνονται στη συνέχεια. Να διατυπώστε τη διαιρετική βάση

κάθε κατηγοριοποίησης 11.

αγωγοί

α) Σώματα ημιαγωγοί

μονωτές

Διαιρετική βάση ............................................................................................

στερεά

β) Σώματα υγρά

αέρια

Διαιρετική βάση ............................................................................................

διαφανή

γ) Σώματα

αδιαφανή

Διαιρετική βάση ...........................................................................................

V.2.2.3. Ένα από τα θέματα που ετοιμάζετε να παρουσιάσετε στο σχολείο ευρωπαϊκής χώρας

με το οποίο συμμετέχετε σε πρόγραμμα εκπαιδευτικών ανταλλαγών, είναι η φυσιογνωμία και η

11 Για μια διατύπωση της διαιρετικής βάσης στην περίπτωση α) βλ. Δαπόντε Ν. & Κασσέτα Α., Φυσική Β΄ τάξης ενιαίου Λυκείου, Ο.Ε.Δ.Β., σ. 15.

(σύντομη) ιστορία της ελληνικής γλώσσας. Κατά την αναζήτηση συναφών πληροφοριών

συναντάτε διάφορες κατηγοριοποιήσεις της ελληνικής και άλλων γλωσσών, τις οποίες

προσπαθείτε να κατανοήσετε, ώστε να αποφασίσετε πώς θα διαμορφώσετε την παρουσίασή

σας. Γι’ αυτόν τον σκοπό

α) να συμπληρώσετε τα κενά στα ακόλουθα διαγράμματα, διατυπώνοντας τις βάσεις των αντίστοιχων διαιρέσεων 12 και

β) να συνθέσετε μία παράγραφο που θα περιέχει τα στοιχεία αυτών των διαιρέσεων (π.χ. Η Ελληνική γλώσσα, ανάλογα με / σύμφωνα με το κριτήριο του / της ... διακρίνεται σε ..., / ανήκει σε ...)

α) Ελληνική γλώσσα

Ομηρική Κλασική Αλεξανδρινή Μεσαιωνική Νεοελληνική

β) Ελληνική γλώσσα

Βόρεια ιδιώματα

(π.χ. μακεδονικά)

Νότια ιδιώματα

(π.χ. κρητικά)

Ανατολικά

ιδιώματα

(π.χ. κυπριακά)

Δυτικά ιδιώματα

(π.χ.

επτανησιακά)

γ) Γλώσσες

Ινδοευρωπαϊκές

(π.χ. Αγγλική, Ιταλική,

Ελληνική)

Σινοθιβετικές

(π.χ. Κινεζική,

Ταϋλανδική)

λοιπές οικογένειες

γλωσσών

δ) Λέξεις της ελληνικής γλώσσας

Κληρονομημένες

(π.χ. ιστορία,

δημοκρατία)

Νεόπλαστες (μετά το

1821) (π.χ. τηλέφωνο,

εφημερίδα)

Ξένα δάνεια

(σπίτι, πάρτι)

V.2.2.4. Σε μία συνθετική εργασία σχετικά με τις εφημερίδες και τη θεματολογία τους

προβληματίζεστε για την οργάνωση του υλικού σας και αποφασίζετε να ξεκινήσετε με τη

διαίρεση των τύπων των εφημερίδων σε ομάδες, σύμφωνα με διάφορες διαιρετικές βάσεις. Να

συμπληρώσετε τον ακόλουθο πίνακα με όσα άλλα είδη εφημερίδων γνωρίζετε, διατυπώνοντας

και τις αντίστοιχες διαιρετικές βάσεις, σύμφωνα με το παράδειγμα του ακόλουθου πίνακα.

12 12 Τα στοιχεία για τη διαίρεση α΄, γ΄ και δ΄ προέρχονται από τα βιβλία του Γ. Μπαμπινιώτη Θεωρητική Γλωσσολογία, Αθήνα 1986, σ. 49 και Συνοπτική Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας, Αθήνα 1985, σσ. 32-33 και 175 αντιστοίχως. Τα στοιχεία για τη διαίρεση β΄ προέρχονται από το Α΄ τεύχος της Έκφρασης - Έκθεσης, σ. 42.

Α Β

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ ΔΙΑΙΡΕΤΙΚΕΣ ΒΑΣΕΙΣ

α) Ημερήσιες, εβδομαδιαίες

β) Πολιτικές, αθλητικές, οικονομικές,

καλλιτεχνικές...

γ)

δ)

...

Συχνότητα της έκδοσης φύλλων

...

IV. ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ - ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Α. Αξιολόγηση σχολικού εγχειριδίου

Ένας από τους σημαντικότερους φορείς αξιολόγησης των σχολικών εγχειριδίων είναι οι

μαθητές που τα χρησιμοποιούν, αρκεί η αξιολόγησή τους να είναι τεκμηριωμένη και να

καλύπτει όσο το δυνατόν περισσότερα θέματα.

Για το σκοπό αυτό και προκειμένου οι μαθητές να εθισθούν στην πολύπλευρη και

τεκμηριωμένη αξιολόγηση των σχολικών εγχειριδίων, είναι αναγκαίο να καθορισθούν εκ των

προτέρων τόσο τα ειδικότερα θέματα που θα αποτελέσουν τα αντικείμενα αξιολόγησης ενός

σχολικού εγχειριδίου, όσο και κάποια βασικά κριτήρια αξιολόγησης, κατάλληλα για κάθε

ειδικότερο θέμα που εξετάζεται.

Στον καθορισμό των ζητημάτων αυτών μπορεί να συμβάλει ο ακόλουθος πίνακας, στον

οποίο δίδονται, ενδεικτικά, ειδικότεροι άξονες (θέματα- αντικείμενα αξιολόγησης) ως προς

τους οποίους μπορούν να κριθούν τα σχολικά εγχειρίδια, καθώς και τα κριτήρια που θα

χρησιμοποιηθούν σε κάθε ειδικότερη περίπτωση. Οι μαθητές όμως μπορούν να τον

συμπληρώσουν με όποια άλλα ειδικότερα θέματα ή κριτήρια αξιολόγησης θεωρούν σημαντικά.

ΘΕΜΑΤΑ/ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

ΚΡΙΤΗΡΙΑΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΕΜΦΑΝΙΣΗ

ελκυστικότητα εμφάνισης καταλληλότητα μεγέθους ανθεκτικότητα βιβλιοδεσίας ποιότητα εκτύπωσης ...

επιστημονική εγκυρότητα σύνδεση με τη ζωή

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ανταπόκριση στα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες

του σημερινού νέου προώθηση της κριτικής σκέψης του μαθητή ...

ΓΛΩΣΣΙΚΗΠΟΙΚΙΛΙΑ / ΥΦΟΣ

ορθότητα της χρησιμοποιούμενης γλωσσικής ποικιλίας

κατανοητή γλώσσα / ύφος ελκυστικότητα ύφους ...

ΕΙΚΟΝΕΣ /ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΗΓΕΣ

λειτουργικότητα εικόνων / πηγών / διαγραμμά-των σε σχέση με το κείμενο που πλαισιώνουν

ελκυστικότητα καταλληλότητα επιλογής συγκεκριμένων

πηγών / εικόνων ...

ΔΟΜΗ

καταλληλότητα στην υποδιαίρεση των ενοτήτων του βιβλίου

ύπαρξη ερωτήσεων / ασκήσεων / εργασιών (σε χωριστό ή μη τεύχος)

καταλληλότητα ερωτήσεων / ασκήσεων / εργασιών ενδιαφέρον / ελκυστικότητα προώθηση κριτικής σκέψης μαθητή διαβάθμιση επιπέδου δυσκολίας ερωτήσεων /

ασκήσεων / εργασιών ...

Οι μαθητές αποφασίζουν ποιο σχολικό εγχειρίδιο θα αξιολογήσουν καθώς και τη μέθοδο

που θα χρησιμοποιήσουν για την αξιολόγησή του.

Στην περίπτωση που η αξιολόγηση ενός σχολικού εγχειριδίου γίνει από ένα άτομο, το κείμενο

με μορφή αναλυτικής και τεκμηριωμένης βιβλιοκριτικής, θα πρέπει να εμπεριέχει οπωσδήποτε

τα πέντε ανωτέρω θέματα, ανεπτυγμένα σε ισάριθμα κεφάλαια. Επίσης θα πρέπει να περιέχει

ένα προλογικό μέρος, όπου θα τονίζεται η σημασία της συγκεκριμένης προσπάθειας, καθώς και

ένα επιλογικό μέρος, όπου θα αναφέρονται, συνοπτικότατα, τα συμπεράσματα που προέκυψαν.

Ο μαθητής θα πρέπει να χρησιμοποιήσει τα ανωτέρω ή και άλλα κριτήρια αξιολόγησης και να

τεκμηριώσει τις κρίσεις του με κατάλληλα επιχειρήματα και ενδεικτικά παραδείγματα,

αντλημένα από ολόκληρο το βιβλίο και όχι μόνο από ένα μέρος του.

Στην περίπτωση που η αξιολόγηση του σχολικού εγχειριδίου στηριχθεί στις κρίσεις

περισσοτέρων του ενός μαθητών, πράγμα που είναι προτιμότερο, η διερεύνηση των απόψεων

των μαθητών μπορεί να γίνει είτε με δομημένη συζήτηση / συνέντευξη, είτε με

ερωτηματολόγιο. Τα βασικά ερωτήματα της συνέντευξης ή του ερωτηματολογίου θα πρέπει να

εμπεριέχουν τα συγκεκριμένα αντικείμενα αξιολόγησης και τα αντίστοιχα κριτήρια.

Η παρουσίαση των απόψεων των μαθητών για κάθε ερώτημα της έρευνας, μπορεί να γίνει με

πίνακες, διαγράμματα ή γραφικές παραστάσεις. Για την επεξεργασία και παρουσίαση των

στοιχείων της έρευνας οι μαθητές μπορούν να ζητήσουν τη βοήθεια του μαθηματικού της τάξης

τους, ή / και να διαβάσουν τα όσα σχετικά αναφέρονται στο τρίτο τεύχος της Έκφρασης - Έκθεσης,

σσ. 164-168.

Ως προς τα μέρη της εργασίας- έρευνας ισχύουν όσα αναφέρθηκαν και στην προηγούμενη

περίπτωση της ατομικής εργασίας, με τη διαφορά ότι στο προλογικό μέρος εκτός από τη

σημασία της έρευνας θα πρέπει να περιγραφεί και η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε για τη

συγκέντρωση και την επεξεργασία των συγκεκριμένων στοιχείων.

Η έρευνα αυτή, τουλάχιστον το προλογικό και το συμπερασματικό μέρος της, μπορεί να

δημοσιευτεί σε σχολική εφημερίδα/ περιοδικό. Όμως, εφόσον υπάρχει η δυνατότητα

πρόσβασης στα μέσα ενημέρωσης, ιδιωτικά ή κρατικά, κάλλιστα μπορεί να δημοσιευτεί σε

εφημερίδες ευρείας κυκλοφορίας ή να γίνει αντικείμενο ραδιοφωνικής ή τηλεοπτικής

εκπομπής.

Β. Παρουσίαση - Κριτική του Ελληνικού Κινηματογράφου

της δεκαετίας του ’60

Η συνθετική δημιουργική αυτή εργασία ενδείκνυται να γίνει ομαδικά, καθώς το θέμα είναι

μεν ενδιαφέρον και κοντά στα βιώματα των μαθητών, αλλά είναι και τεράστιο. Γι’ αυτό

ακριβώς επιβάλλεται να συγκεκριμενοποιηθεί με τον καθορισμό ειδικότερων οπτικών από

τις οποίες θα διερευνηθεί.

Οι ειδικότερες πλευρές / οπτικές από τις οποίες μπορεί κανείς να παρουσιάσει και να κρίνει

τον ελληνικό κινηματογράφο, είναι, βέβαια, πάμπολλες. Ενδεικτικά μπορούν να

αναφερθούν οι ακόλουθοι άξονες προσπέλασης του θέματος:

α) Αναφορά στην προσφορά συγκεκριμένων συντελεστών ελληνικών ται-νιών (παραγωγών,

σεναριογράφων, σκηνοθετών, ηθοποιών κλπ) μιας ορισμένης χρονικής περιόδου.

β) Σύγκριση ταινιών με κοινή θεματολογία.

γ) Κριτική θεώρηση ειδικότερων παραμέτρων (σεναρίου, σκηνοθεσίας, μουσικής επένδυσης

κλπ) σε ελληνικές ταινίες ορισμένης χρονικής περιόδου.

Μετά τον προσδιορισμό της / των ειδικότερης/ων οπτικής/ών, από τις οποίες θα εξετασθεί η

ελληνική κινηματογραφική παραγωγή και με βάση αυτήν την επιλογή, θα πρέπει να

προσδιορισθούν τα ειδικότερα θέματα της παρουσίασης και κριτικής.

Ενδεικτικά στον ακόλουθο πίνακα παραθέτουμε ορισμένα πιθανά θέματα που μπορεί να

απασχολήσουν την παρουσίαση και κριτική.

ΑΞΟΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ

ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ

ΠΙΘΑΝΑ ΘΕΜΑΤΑ

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ / ΚΡΙΤΙΚΗΣ

Αναφορά στην προσφορά συγκε-

κριμένων συντελεστών

α) παραγωγών

β) σκηνοθετών

γ) ηθοποιών

ποσότητα ταινιών

ηθοποιοί, σκηνοθέτες, σεναριογράφοι

κλπ, με τους οποίους συνεργάστηκαν

θεματολογία

εμπορικότητα ταινιών

ταινίες σταθμοί στην ιστορία του

ελληνικού κινηματογράφου

σενάρια που ανέλαβαν

ηθοποιοί με τους οποίους

συνεργάστηκαν ή και ανέδειξαν

χαρακτηριστικά σκηνοθετικής

τεχνικής

ρόλοι που υποδύθηκαν

ρόλοι στους οποίους διακρίθηκαν

χαρακτηριστικά της υποκριτικής τους

τέχνης

Σύγκριση ταινιών με κοινή

θεματολογία

1) κοινωνικά προβλήματα

(ανεργία, μετανάστευση κλπ)

2) πολιτική

3) εκπαίδευση

4) προβλήματα στις σχέσεις των

δύο φύλων (π.χ. συζυγικές σχέ-

σεις, συζυγική «απιστία» κλπ)

5) προβλήματα στην ελληνική

οικογένεια («αποκατάσταση»

«αδύνατου» φύλου κλπ)

6) ιστορικά γεγονότα

κλπ

προσδιορισμός του θέματος που θα

διερευνηθεί

εντοπισμός ταινιών που έχουν κοινή

θεματολογία

συγκριτική θεώρηση και αξιολόγηση

ταινιών με κοινή θεματολογία, ως

προς όλους τους συντελεστές των

συγκεκριμένων ταινιών (σενάριο,

σκηνοθεσία, ηθοποιοί κλπ)

Κριτική θεώρηση ειδικότερων

παρα-μέτρων των ελληνικών

ταινιών

α) συνήθη σκηνοθετικά

χαρακτηριστικά

β) συνήθη χαρακτηριστικά των

σεναρίων

γ) μουσική επένδυση

εσωτερικά / εξωτερικά γυρίσματα

κοντινά / μακρινά πλάνα

χαρακτηριστικές κινήσεις σώματος

ηθοποιών

συνήθεις μορφασμοί, χειρονομίες,

ατάκες

τόνος, χροιά φωνής για εκδήλωση

συγκεκριμένων συναισθημάτων

χαρακτηριστικά συγκεκριμένων ρόλων

σύνθεση/ πλοκή/ «λύση»

ρόλος αφηγητή

συνήθεις τίτλοι

συνήθη θέματα

προβαλλόμενα πρότυπα

ρόλοι που επανέρχονται

τραγουδιστές που εμφανίζονται

ηθοποιοί που τραγουδούν

συνήθεις μελωδίες σε συγκεκριμένες

στιγμές (έντονης δράσης, αγωνίας,

έκπληξης, κλπ)

σχέση των τραγουδιών με την

υπόθεση του έργου

μουσική τίτλων

Η συγκεκριμένη εργασία θα πρέπει να περιέχει ένα αφηγηματικό μέρος, στο οποίο θα

εκτίθενται τα πορίσματα της έρευνας, με ή χωρίς τη χρήση πινάκων, σχεδιαγραμμάτων,

γραφικών παραστάσεων, ανάλογα με την περίπτωση. Το αφηγηματικό μέρος της εργασίας

καλό θα είναι να συνοδεύεται και από χαρακτηριστικό φωτογραφικό υλικό.

Η παρουσίαση της συνθετικής - δημιουργικής εργασίας μπορεί να γίνει σε ειδική εκδήλωση

στο πλαίσιο των πολιτιστικών εκδηλώσεων των σχολείων και μπορεί να συνοδεύεται και

από έκθεση φωτογραφίας, όπως και από προβολή χαρακτηριστικών σκηνών από διάφορες

ελληνικές ταινίες, ανάλογων με την οπτική από την οποία έχει αποφασισθεί να διερευνηθεί

το θέμα.

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

1ο κριτήριο για ωριαία δοκιμασία

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το συγκεκριμένο κριτήριο ενδείκνυται να χρησιμοποιηθεί μετά την ολοκλήρωση της

ενότητας της σχετικής με την παρουσίαση και κριτική ενός λογοτεχνικού κειμένου. Στους

μαθητές δίδονται δύο σύντομα κείμενα, ένα παρουσίασης και του ένα κριτικής του ίδιου

λογοτεχνικού βιβλίου. Οι μαθητές καλούνται να διακρίνουν το πληροφοριακό από το

αξιολογικό μέρος κάθε κειμένου, να προσδιορίσουν τα θέματα για τα οποία εκφράζονται

αξιολογικές κρίσεις, να διακρίνουν την παρουσίαση από την κριτική αναγνωρίζοντας τις

τεκμηριωμένες κρίσεις που περιέχει η λογοτεχνική κριτική, και, τέλος, να δικαιολογήσουν το

ύφος των δύο κειμένων με βάση την περίσταση επικοινωνίας για την οποία συντάχθηκαν.

Β. ΚΕΙΜΕΝΑ

Τα δύο ακόλουθα κείμενα είναι η παρουσίαση και η κριτική του βιβλίου του Θ.

Γρηγοριάδη, Τα νερά της Χερσονήσου, Εκδόσεις Κέδρος, 1998. Αφού τα διαβάσετε

προσεκτικά, να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν.

α. Μια περιπέτεια εποχής. Τρεις άντρες αναζητούν τα εβδομήντα θαυματουργά αγιάσματα. Στην

πορεία τους όλα κρίνονται: πίστη, ταυτότητα, ερωτική συμπεριφορά.

Ένα ζωντανό μυθιστόρημα πλημμυρισμένο από εικόνες, δάση και νερά, καυτά και δροσερά,

και καμιά φορά θαυματουργά.

β. Εκ πρώτης όψεως πρόκειται για ιστορικό μυθιστόρημα, στο οποίο ο συγγραφέας ιστορεί το

οδοιπορικό τριών ανθρώπων στην Ανατολική Ρωμυλία και στη Θράκη το μακρινό καλοκαίρι

του 1906. Ενός νεαρού άγγλου, αριστο-κρατικού γόνου και λάτρη της αρχαίας Ελλάδας, του

Έλληνα διερμηνέα του και ενός Οθωμανού σπουδαστή, που θα συναντηθούν στους Φιλίππους

και διαβαίνοντας την οροσειρά της Ροδόπης θα πορευτούν προς την Φιλιππού-πολη και την

περιοχή των Σαράντα Εκκλησιών, όπου τους περιμένει το «μοι-ραίο», στο οποίο μόνο ο

μουσουλμάνος πιστεύει. Από κει οι δύο επιζήσαντες θα συνεχίσουν προς την Ανδριανούπολη

με τελικό προορισμό την Κωνσταντι-νούπολη.

Ο συγκεκριμένος ιστορικός τόπος και χρόνος δημιουργεί την προσδοκία ενός περιπετειώδους

μυθιστορήματος, αν όχι με πλοκή, σίγουρα με δράση. Όμως τα ιστορικά συμβάντα της

περιόδου δεν στέκονται αφορμή για δράση, αλλά για ενδοσκόπηση και συζητήσεις. Έτσι από

μία άποψη το μυθιστόρημα θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί και μυθιστόρημα ιδεών.

Οι ήρωες, αν και τοποθετούνται σε ένα πολλαπλώς εξακριβωμένο ιστορικό πλαίσιο, είναι

πλασματικοί - ο ευτυχέστερος στο σχεδιασμό του χαρακτήρας είναι ο Άγγλος. Κατά τη γνώμη

μας άλλωστε περιττεύει και το σημείωμα με τις πηγές στο τέλος του βιβλίου, διότι η

λογοτεχνία είναι μετάπλαση και για να λειτουργήσει, επιβάλλεται ο συγγραφέας να σβήσει τα

ίχνη της έρευνάς του.

Πάντως ο συγγραφέας ευστοχεί στον τρόπο αφήγησης, η οποία από κεφάλαιο σε κεφάλαιο

μετατοπίζεται κυκλικά, αναδεικνύοντας τις διαφορετικές νοοτροπίες των τριών ηρώων.(Το κείμενο κριτικής του βιβλίου του Θ. Γρηγοριάδη, Τα νερά της Χερσονήσου, Εκδόσεις Κέδρος, 1998,

προέρχεται από άρθρο της Μαρής Θεοδοσοπούλου με τίτλο «Το ταξίδι των τριών» στην εφημερίδα «το Βήμα» -18.

10. 1998- και είναι διασκευασμένο.)

Γ. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Να διακρίνετε το πληροφοριακό από το αξιολογικό μέρος στα δύο κείμενα,

υπογραμμίζοντας τα σχόλια.

(μονάδες 5)

2. Στο καθαρά αξιολογικό μέρος κάθε κειμένου να προσδιορίσετε τα θέματα για τα οποία

εκφράζονται αξιολογικές κρίσεις.

(μονάδες 5)

3. Ποιο κείμενο περιέχει περισσότερο τεκμηριωμένα σχόλια και γιατί; Να δικαιολογήσετε την

απάντησή σας λαμβάνοντας υπόψη σας το βασικό σκοπό της σύνταξης κάθε κειμένου.

(μονάδες 5)

4. Να χαρακτηρίσετε το ύφος κάθε κειμένου και να δικαιολογήσετε τις υφολογικές διαφορές

τους, λαμβάνοντας υπόψη την περίσταση επικοινωνίας για την οποία γράφτηκε το κάθε

κείμενο (σκοπός σύνταξης, αποδέκτης κειμένου).

(μονάδες 5)

2ο κριτήριο για ωριαία δοκιμασία

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το συγκεκριμένο κριτήριο ενδείκνυται να χρησιμοποιηθεί μετά την ολοκλή-ρωση της

ενότητας της σχετικής με την κριτική άλλων (πλην λογοτεχνικών) κειμένων. Με τις ερωτήσεις

του κριτηρίου αυτού ελέγχεται η ικανότητα των μαθητών:

α) να διακρίνουν το ουσιώδες από το επουσιώδες και να δίνουν τον πλαγιότιτλο της

παραγράφου, και

β) να διακρίνουν την πληροφορία από το σχόλιο, και να εντοπίζουν τον τρόπο τεκμηρίωσης

των σχολίων, παράμετρος βασική σε μια κριτική οποιουδήποτε «αντικειμένου»,

γ) να αναγνωρίζουν το είδος του κειμένου και

δ) να χαρακτηρίζουν το ύφος του κειμένου και να το δικαιολογούν με βάση την περίσταση

επικοινωνίας για την οποία συντάχθηκε το κείμενο.

Β. ΚΕΙΜΕΝΟ

Οι συγγραφείς Ελένη Αμπατζή και Μανουήλ Τασούλας στο βιβλίο τους «Ινδοπρεπών

Αποκάλυψη. Από την Ινδία του εξωτισμού στη λαϊκή μούσα των Ελλήνων» (Εκδόσεις Ατραπός,

1998) μελετούν το θέμα της μεταλλαγής (ή μήπως μεταποίησης;) ινδικών μελωδιών σε ελληνικά

λαϊκά άσματα. Εντοπίζουν όλες τις «επιρροές», αλλά δεν παίρνουν τον ρόλο του τιμωρού που θα

αποδώσει τη δικαιοσύνη με τις πληροφορίες του. Αντίθετα καλούν τον αναγνώστη να βγάλει τα

δικά του συμπεράσματα από τον όγκο των πληροφοριών και αντιμετωπίζουν μάλλον με

συμπάθεια τους συνθέτες που εμπνεύστηκαν από τον ινδικό πολιτισμό.

Η συζήτηση για την αρπαγή των μελωδιών έχει ξαναγίνει πολλές φορές στο παρελθόν.

Ορισμένοι θα θυμούνται ίσως τον Γιάννη Παπαϊωάννου, ο οποίος αναφερόμενος στην μεταλλαγή

των ινδικών μελωδιών, αποτύπωνε ορθά την εικόνα της «κλοπής», με μια όμως υπερβολή στους

αριθμούς. Σύμφωνα όμως με τους συγγραφείς του βιβλίου τα ελληνικά τραγούδια των δεκαετιών

’50 και ’60 στο σύνολό τους υπερβαίνουν τις 5.000. Έτσι μιλώντας για τα «ινδιάνικα»,

αναφερόμαστε σε περιορισμένο μέρος της εγχώριας δισκοπαραγωγής- περίπου 100 διασκευές με

διακυμάνσεις ομοιότητας από το πρωτότυπο- που εντούτοις ανέδειξε μεγάλες επιτυχίες όπως

«Μαντουβάλα», «Ποιος σου ’πε δεν σ’ αγαπώ», του Καζαντζίδη και της Μαρινέλλας, και άλλα

που ερμήνευσαν η Βούλα Πάλλα, ο Μανώλης Αγγελόπουλος, ο Σπύρος και η Ζωή Ζαγοραίου.

Το βιβλίο «Ινδοπρεπών Αποκάλυψη», όπως αναφέρουν οι συγγραφείς, γράφτηκε σε ενάμιση

χρόνο. Το συγκεντρωμένο υλικό όμως προδίδει πολυετή ενασχόληση με το θέμα και κυρίως μεράκι.

Σε σημείωμα που δημοσιεύεται «αντί επιλόγου» μαθαίνουμε ότι ο Τασούλας, οδοντίατρος και

συγγραφέας 15 βιβλίων, είναι λάτρης του ινδικού κινηματογράφου και έχει συλλογή από μπομπίνες

ταινιών, αφίσες, φωτογραφίες και παλιούς δίσκους. Η Ελένη Αμπατζή, εκπαιδευτική ψυχολόγος και

γνώστης δέκα ασιατικών και ευρωπαϊκών γλωσσών, άκουσε για πρώτη φορά τις πρωτότυπες -

ινδικές- εκδοχές πασίγνωστων ελληνικών τραγουδιών, όπως των «Όσο αξίζεις εσύ», «Είσαι η ζωή

μου, η αναπνοή μου», «Μαντουβάλα» το 1970, όταν πήγε για σπουδές στις ΗΠΑ και έζησε σε

διαμερίσματα με ινδές συγκατοίκους.

Εκτός από το αφηγηματικό μέρος του βιβλίου, που ευτυχώς δεν έχει ύφος «μελέτης»,

παρατίθενται και αναλυτικοί πίνακες. Για παράδειγμα, στον κατάλογο ινδοελληνικών τραγουδιών

αναφέρουν: τίτλο ελληνικού τραγουδιού, έλληνα συνθέτη, έλληνα ερμηνευτή, στιχουργό, χρόνο

έκδοσης του δίσκου, δισκογραφική εταιρεία, ινδικό τίτλο, ινδό συνθέτη, ινδό τραγουδιστή, χρόνο

ινδικής παραγωγής και βαθμό ομοιότητας (σε μια κλίμακα από ένα ως τέσσερα). Αν κάποιος

διανοηθεί να πει ότι οι Ινδοί έκλεψαν τους Έλληνες, οι χρονολογίες θα τον διαψεύσουν: τα

ινδικά είναι γραμμένα μια δεκαετία νωρίτερα.(Διασκευασμένα αποσπάσματα από τη βιβλιοκριτική της Λώρης Κέζα με τίτλο «Με τον τρόπο της Ναργκίς», που

δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Το Βήμα» στις 27.9. 1998)

Γ. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Εντοπίζοντας τα θέματα που θίγονται σε κάθε παράγραφο του κειμένου να δώσετε τον

πλαγιότιτλο κάθε παραγράφου.

(μονάδες 8)

2. Να υπογραμμίσετε τα σχόλια του συντάκτη στη τρίτη και τέταρτη παράγραφο και να

προσδιορίσετε τον τρόπο (επιχειρήματα, παραδείγματα, πληροφορίες κλπ) με τον οποίο τα

τεκμηριώνει.

(μονάδες 6)

3. Να αναγνωρίσετε το είδος του κειμένου που διαβάσατε. Να δικαιολογήσετε την απάντησή

σας.

(μονάδες 2)

4. Να χαρακτηρίσετε το ύφος του κειμένου και να το δικαιολογήσετε, λαμβάνοντας υπόψη σας

το βασικό σκοπό της σύνταξης του.

(μονάδες 4)

3ο κριτήριο για ωριαία δοκιμασία

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το συγκεκριμένο ωριαίο κριτήριο ενδείκνυται να χρησιμοποιηθεί μετά την ολοκλήρωση της

ενότητας της σχετικής με την παρουσίαση και κριτική μιας θεατρικής παράστασης. Με την

πρώτη ερώτηση του κριτηρίου διερευνάται η ικανότητα των μαθητών να εντοπίζουν τα συνήθη

θέματα που απασχολούν την κριτική μιας παράστασης όπερας και να αποδίδουν διαγραμματικά

το κείμενο, διακρίνοντας το ουσιώδες από το επουσιώδες και δίδοντας πλαγιότιτλους σε κάθε

παράγραφό του. Με τη δεύτερη ερώτηση ελέγχεται η ικανότητα των μαθητών να

μετασχηματίζουν το κείμενο, ώστε να ανταποκρίνεται σε περίσταση επικοινωνίας διαφορετική

από αυτή για την οποία αρχικά συντάχθηκε. Η ερώτηση αυτή είναι πιο απαιτητική από την

προηγούμενη, γιατί προϋποθέτει ότι οι μαθητές έχουν κατανοήσει τη συνήθη δομή μιας σύντομης

παρουσίασης θεατρικής παράστασης και καλούνται τώρα να εφαρμόσουν σε μία παρουσίαση

όπερας, θεατρικό είδος για το οποίο δεν έχουν -οι περισσότεροι- προσλαμβάνουσες παραστάσεις.

Επιπλέον, καλούνται να επιλέξουν εκείνα από τα στοιχεία του κειμένου που τους είναι

απαραίτητα για τη συγκεκριμένη περίσταση επικοινωνίας και να τα παρουσιάσουν με το

κατάλληλο ύφος.

Β. ΚΕΙΜΕΝΟ Με ιδιαίτερη επιτυχία υψώθηκε η αυλαία της φετινής καλλιτεχνικής περιόδου στην Εθνική Λυρική

Σκηνή. Το εναρκτήριο έργο, η «Τόσκα» του Πουτσίνι, εντυπωσίασε με τη ισορροπία ανάμεσα στο

μουσικό και το οπτικό μέρος και αναμφίβολα υπήρξε μία από τις καλύτερες παραστάσεις των

τελευταίων ετών. Η όπερα παρουσιάστηκε σε συνεργασία με την αντίστοιχη λυρική σκηνή της ιταλικής

πόλης Τζέζι.

Το μουσικό μέρος εγγυήθηκε ο γνωστός και από παλαιότερες εμφανίσεις Ιταλός αρχιμουσικός

Άντζελο Καβαλάρο. Η εξοικείωση του με το έργο ήταν προφανής από τον τρόπο με τον οποίο στήριζε

τους τραγουδιστές, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα και τις συμφωνικές ποιότητες της μουσικής.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η άρια στην τρίτη πράξη της όπερας, όπου η ορχήστρα προανήγγειλε

το θέμα, αναδεικνύοντας όλο του το εύρος, ενώ στη συνέχεια προσαρμόστηκε στα δεδομένα του

τραγουδιστή.

Ο τενόρος Μάριο Μαλανίνι υπήρξε η πρώτη από τις ευχάριστες εκπλήξεις. Με άνετη, εύηχη και

ομοιογενή φωνή απέδωσε το ρόλο του ζωγράφου χωρίς δυσκολία και γοήτευσε με τη μουσικότητά του.

Το ρόλο του μοχθηρού αρχηγού της αστυνομίας απέδωσε ο βαρύτονος Σιλβάνο Καρόλι. Παρότι ο

τραγουδιστής βρίσκεται στη δύση της σταδιοδρομίας του, η τεχνική του, η εμπειρία του, αλλά και το

είδος του συγκεκριμένου ρόλου, του επέτρεψαν να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις απαιτήσεις,

σκιαγραφώντας τον κυνικό χαρακτήρα με ιδιαίτερα σκοτεινά χρώματα. Τέλος, στον ρόλο της κεντρικής

ηρωίδας, η Ινές Σαλαζάρ υπήρξε φωνητικά αγέρωχη και οπτικά επιθυμητή ως Τόσκα. Η τραγουδίστρια

απέδειξε ότι διέθετε όλο τον φωνητικό και εκφραστικό εξοπλισμό της ενστικτώδους και πληθωρικής

προσωπικότητας, γοητευτικής στην αφέλεια, τη θηλυκότητα και τη συναισθηματική της αμεσότητα.

Σε ότι αφορά το οπτικό μέρος, υπεύθυνος τόσο για τη σκηνοθεσία όσο και για τα σκηνικά και τα

κουστούμια ήταν ο Νίκος Πετρόπουλος. Ο πολυπράγμων αρχιτέκτονας προτίμησε την παραδοσιακή

λύση, που απέδωσε θαυμάσια χάρη σε εντυπωσιακά σκηνικά. Η ποιότητά τους υπήρξε υψηλή, τόσο

από αισθητικής άποψης όσο και κατασκευαστικά. Επιπλέον, η μικρή σκηνή του θεάτρου λειτούργησε

αυτή τη φορά θετικά, αφού επέτεινε ακόμα περισσότερο το ασφυκτικό κλίμα του έργου. Η κίνηση των

τριών πρωταγωνιστών ανταποκρινόταν απόλυτα στους στερεότυπους χαρακτήρες που υποδύονταν: το

απόλυτο μελόδραμα, η ιστορία της ηρωίδας που συνθλίβεται ανάμεσα στα έντονα αισθήματα δύο

ανδρών, πρόβαλλε με ζωηρά χρώματα.(Το κείμενο, ελαφρά συντομευμένο, προέρχεται από την κριτική του Νίκου Δοντά με τίτλο «Επιτυχημένο το

ξεκίνημα της Λυρικής Σκηνής» που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 6.12. 1998.)

Γ. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Να εντοπίσετε τα θέματα που θίγονται σε κάθε παράγραφο του κειμένου και με βάση αυτά

να δώσετε τον πλαγιότιτλο κάθε παραγράφου, αποτυπώνοντας συγχρόνως το διάγραμμα

δομής του κειμένου.

(μονάδες 8)

2. Τηρώντας τη συνήθη δομή παρουσίασης μιας θεατρικής παράστασης, την οποία γνωρίζετε

από το σχολικό σας εγχειρίδιο, και αξιοποιώντας τις πληροφορίες και όσα από τα σχόλια

του κειμένου θεωρείτε απαραίτητα, να μετασχηματίσετε το κείμενο, ώστε αυτό να συνιστά

μια σύντομη, έκτασης μιας παραγράφου, παρουσίαση της εν λόγω όπερας, με στόχο να

πείσετε το κοινό να την παρακολουθήσει.

(μονάδες 12)

4ο κριτήριο για ωριαία δοκιμασία

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το κριτήριο αυτό αναφέρεται στην ενότητα που περιλαμβάνει την παρουσίαση και κριτική

διαφόρων «αντικειμένων». Το κείμενο έχει επιλεγεί, λόγω της συνάφειάς του με μία επέτειο

οικεία στα παιδιά, αλλά και λόγω της σαφήνειας και της ποικιλίας των σχολίων της κριτικού.

Ειδικότερα, η ερώτηση α) είναι «κλασική» ερώτηση κατανόησης, η ερώτηση β) ζητεί από τον

μαθητή να διακρίνει ανάμεσα στο πληροφοριακό και στο αξιολογικό υλικό του κειμένου

εφαρμόζοντας γνώσεις και δεξιότητες που έχει αποκτήσει ήδη από τις ενότητες της είδησης, ενώ

η ερώτηση γ) διερευνά την ικανότητα των παιδιών να κατανοούν την επιλογή του τίτλου, ο

οποίος και δηλώνει συνοπτικά την οπτική γωνία του κειμένου. Οι τελευταία ερώτηση

απευθύνεται ειδικά στην κρίση, εφόσον ζητεί αξιολόγηση, με βάση εσωτερικά (κειμενικά)

χαρακτηριστικά.

Β. ΚΕΙΜΕΝΟ

ΤΗΛΕΚΡΙΤΙΚΗΜαθήματα Ιστορίας

Όλοι σε παράταξη. Κάθε κανάλι ή καναλάκι με τηλεοπτικές κάμερες και ρεπόρτερ - κοράκια, βρέθηκαν πάλι στο Πολυτεχνείο, ελπίζοντας σε αποτυπώσεις αιματηρών συμπλοκών για την 25η επέτειο της ηρωικής εξέγερσης των φοιτητών επί χούντας. Αλλά μόνον η κρατική τηλεόραση τίμησε το ιστορικό γεγονός προβάλλοντας εκπομπές μνήμης και ενημέρωσης, ενώ οι άλλοι άφησαν ανέπαφο το εμπορικό πρόγραμμά τους...

Ο εθνικός τηλεοπτικός φορέας παρουσίασε το ντοκιμαντέρ του Ροβήρου Μανθούλη «Η

δικτατορία των συνταγματαρχών» (σε πρώτη προβολή), την ταινία του Δημήτρη Μακρή «Εδώ

Πολυτεχνείο» που γυρίστηκε στο Μιλάνο το 1974 και το ντοκιμαντέρ του Νίκου Κούνδουρου «Τα

τραγούδια της φωτιάς» παραγωγής 1975.

Ο Ροβήρος Μανθούλης στο ντοκιμαντέρ του, χρησιμοποιώντας κυρίως κοντινά πλάνα, δίνει

στην εξιστόρηση των γεγονότων μια συγκινησιακή διάσταση, που ενεργοποιεί δίπλα στο λογικό

και το θυμικό του εγκεφάλου. Κατάσταση που εντείνεται από την αλλοτινή και τωρινή παρουσία

του εθνικού μας δικαστή κ. Γιάννη Ντεγιάννη, που με την ειρωνεία του είχε κατατροπώσει τους

πρωταίτιους της χούντας, όταν οδηγήθηκαν στο δικαστήριο.

Το ντοκιμαντέρ αυτό δεν έδειξε μόνο όσα ήταν ήδη γνωστά από άλλες αναφορές στη χουντική επταετία. Αντίθετα, ενίσχυσε τα γεγονότα με νεώτερα στοιχεία από την έρευνα του Αλέξη Παπαχελά στην Ουάσιγκτον, για να καταλάβουμε σε βάθος και έκταση το υπόστρωμα της φρίκης που βιώσαμε. Έπειτα από είκοσι πέντε χρόνια κάποιος μας είπε, επιτέλους, καθαρά ότι η συνωμοσία ήταν βασιλική και οι δυνάστες συνταγματάρχες, εκτελεστικά όργανα των στρατηγών που «με πρόφαση τους βασιλικούς δισταγμούς, αποφάσισαν να πάρουν οι ίδιοι την εξουσία με τη συμπαράσταση, αν όχι με την πρωτοβουλία των Ηνωμένων Πολιτειών»!

Η εικόνα και ο λόγος ξυπνάνε τη μνήμη και καθώς το ντοκιμαντέρ παίρνει διαστάσεις

ελεγείας, σταλάζει στους θεατές μια μελαγχολία, τελείως αντίθετη με τα έως τώρα αφιερώματα

στη χουντική επταετία. Είναι ίσως ο καιρός που πέρασε, αλλά δεν γελάμε πια με την

«ακαλαισθησία που βγήκε στην επιφάνεια», όπως είπε ο ποιητής Τίτος Πατρίκιος, ακαλαισθησία

που βασιλεύει ακόμα. Η Κίτυ Αρσένη, ο Περικλής Κοροβέσης μιλάνε για βασανιστήρια, ωστόσο,

αυτό το μάθημα ελληνικής ιστορίας με λόγια αλλοτινά και πληγές που έχουν λησμονηθεί, μοιάζει

με εσωτερικό λυγμό χωρίς δάκρυα.(Κείμενο, συντομευμένο και ελαφρά διασκευασμένο, της Μαρίας Παπαδοπούλου από την εφημερίδα «Τα Νέα»)

Γ. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

α) Ποια είναι η άποψη της συντάκτριας για την παρουσίαση της επετείου αφενός από την κρατική και αφετέρου από την ιδιωτική τηλεόραση;

(μονάδες 4)

β) Να αναφέρετε τέσσερα σχόλια της κριτικού για το ντοκιμαντέρ του Ρ. Μανθούλη, με όποια

μέσα και αν εκφράζονται (π.χ. επίθετα, ρήματα, φράσεις, σημεία στίξης).

(μονάδες 2)

γ) Να δικαιολογήσετε την επιλογή του τίτλου της κριτικής.

(μονάδες 6)

δ) Να εκτιμήσετε αν η τεκμηρίωση της συντάκτριας δικαιολογεί την άποψη και τα σχόλιά της.

Να διατυπώσετε την εκτίμησή σας σε μία παράγραφο 100-120 λέξεων.

(μονάδες 8)

1ο κριτήριο για ολιγόλεπτη δοκιμασία

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το συγκεκριμένο κριτήριο για ολιγόλεπτη δοκιμασία ενδείκνυται να χρησιμοποιηθεί μετά

την ολοκλήρωση της ενότητας της σχετικής με την παρουσίαση και κριτική μιας θεατρικής

παράστασης.

Η ερώτηση διάταξης/ ιεράρχησης του κριτηρίου έχει στόχο να ελέγξει την ικανότητα των

μαθητών να ταξινομούν μια σειρά αποσπασμάτων, τα οποία συνιστούν τη σύντομη

παρουσίαση μιας θεατρικής παράστασης, εφαρμόζοντας έτσι στην πράξη τα όσα σχετικά

έμαθαν στο οικείο κεφάλαιο. Η δεύτερη ερώτηση του κριτηρίου εξετάζει τη δυνατότητα των

μαθητών να εντοπίζουν νοηματικές συνάφειες ανάμεσα στα ταξινομημένα πλέον αποσπάσματα

και έτσι να χωρίζουν το κείμενο σε ενότητες και να δίνουν τον πλαγιότιτλό τους.

Β. ΚΕΙΜΕΝΟ

- Η «Αυλή» είναι η ελεγεία της χαμοζωής. Χωρίς ίχνος ρομαντισμού και ωραιοποίησης ο

Καμπανέλλης περιγράφει με ειλικρίνεια τη χαμοζωή, τον αγώνα για το μεροκάματο, την μιζέρια,

τη γκρίνια, το φιλότιμο, την αχαριστία, την ανασφάλεια που προκαλεί αυτός ο τόπος στους

ανθρώπους του.

- Τέλος, τη φοβερή Αννετώ, «ένα ρόλο μυθικό πια για το νεοελληνικό θέατρο», την παίζει η

Μάρθα Βούρτση, και τον Ιορδάνη, τον κατατρεγμένο πρόσφυγα από τη Μικρασία, που θα τον

πετάξουν κι άλλη μια φορά από το σπίτι του, τον παίζει ο ίδιος ο Κώστας Τσιάνος.

- Ο Γιώργος Ασημακόπουλος έχει στήσει ένα καταπληκτικό σκηνικό- μιαν ολόκληρη αυλή

επάνω στη σκηνή- και πολλά τραγούδια της εποχής ακούγονται από τη γειτονιά σε διάφορες

σκηνές του έργου, όχι άσχετα με όσα συμβαίνουν.

- Η παράσταση μένει πιστή στην εποχή του έργου και αποδίδει το κλίμα κάθε σκηνής και των

εναλλαγών της. Προσπαθεί με έναν ποιητικό ρεαλισμό να αποδώσει την αλήθεια του έργου,

αλήθεια που αφορά και το σημερινό Έλληνα, καθώς έχουν αλλάξει τα εξωτερικά πράγματα, αλλά

όχι και η ουσία της ζωής του.

- Η «Αυλή των θαυμάτων», το έργο που καθιέρωσε τον Ιάκωβο Καμπανέλλη με την ιστορική

παράσταση του Κουν το 1957, ανεβαίνει φέτος το χειμώνα στο θέατρο Βεάκη, με σκηνοθεσία του

Κώστα Τσιάνου.

- Κυρίαρχος σε όλο το έργο είναι ο ρόλος του Στέλιου (Γιώργος Παρτσαλάκης). Μ’ αυτόν ο

Καμπανέλλης μας χάρισε τον πιο ολοκληρωμένο χαρακτήρα. Πολυσύνθετος, με τις πολλές

αντιφάσεις του έλληνα που τον κυνηγά η μιζέρια και κρέμεται από ένα όνειρο: να φύγει, να πάει

αλλού, να φτιάξει τη ζωή του.

- Ο ρόλος του Ιορδάνη είναι ποιητικός. Τη φυγή του την πραγματοποιεί μέσα στην ίδια την

αυλή, βάζοντας το στρώμα του πάνω σ’ ένα ταρατσάκι. Εκεί πίνει το κρασάκι του, εκεί φτιάχνει

ανεμόμυλους και καραβάκια από χαρτί, από κει παρακολουθεί όσα συμβαίνουν στην αυλή -σαν

το Χορό της αρχαίας τραγωδίας- εκεί θυμοσοφεί με την άπλα της ανατολίτικης ψυχής του.

- Το δεύτερο ζευγάρι της αυλής, επεισοδιακό, καθώς τη μια αγαπιούνται και την άλλη

σκοτώνονται, είναι ο Μπάμπης και η Βούλα (Τάσος Χαλκιάς - Ελένη Κούρκουλα).

- Γυναίκα αυτού του φουκαρά κομπιναδόρου, του Στέλιου, είναι η ελληνορωσίδα Όλια

(Φιλαρέτη Κομνηνού), κόρη ξεπεσμένων αριστοκρατών από τη Ρωσία. Μια ευγενική ύπαρξη

μέσα στην αυλή, σαν από άλλο κόσμο.

- Ζουν κι αυτοί, όπως και ο Στέλιος, με το όνειρο της φυγής. Τα πουλάνε όλα για να

μεταναστεύσουν στην Αυστραλία, αλλά πέφτουν θύματα ενός απατεώνα μεσάζοντα, πράγμα που

ανακαλύπτουν την τελευταία στιγμή στο λιμάνι. Είναι σπαρακτική η σκηνή που επιστρέφουν

άπρακτοι στην αυλή.(Τα αποσπάσματα, διασκευασμένα, προέρχονται από την παρουσίαση του Β. Αγγελικόπουλου με τίτλο «Αγάπες

και καυγάδες που χάθηκαν» -«Καθημερινή», 11. 10. 1998- για τη θεατρική παράσταση του έργου του Ιάκωβου

Καμπανέλλη «Η αυλή των θαυμάτων».)

Γ. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Εφαρμόζοντας όσα έχετε μάθει για τη συνήθη δομή μιας παρουσίασης θεατρικού έργου, να

βάλετε σε σωστή σειρά τα δέκα ανωτέρω αποσπάσματα, σημειώνοντας στο κενό μπροστά

από κάθε απόσπασμα, τον ανάλογο αριθμό, αρχίζοντας από το 1.

(μονάδες 10)

2. Να χωρίσετε σε νοηματικές ενότητες το κείμενο που σχηματίσθηκε από την κατάταξή σας

και να δώσετε έναν πλαγιότιτλο για καθεμιά.

(μονάδες 10)

2ο κριτήριο για ολιγόλεπτη δοκιμασία

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο ειδικότερος στόχος αυτού του κριτηρίου είναι να δοκιμάσει την ικανότητα των μαθητών

να διακρίνουν τα επιμέρους θέματα μιας παρουσίασης έργου τέχνης και να κατανοούν γιατί ο

συντάκτης του κειμένου επιλέγει αυτά ανάμεσα σε διάφορα άλλα πιθανά καθώς και να

διακρίνουν την παρουσίαση από την αποτίμηση (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Οδηγίες για τη

διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο Λύκειο, Ο.Ε.Δ.Β. 1998, σ. 209).

Β. ΚΕΙΜΕΝΟ

ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΕΓΑΛΟ ΕΡΩΤΙΚΟ

Ο Μεγάλος Ερωτικός είναι ένας λαϊκός Θεός που ζει στην φαντασία μας

απ’ την στιγμή που γεννιόμαστε ίσαμε να πεθάνουμε, όμορφος, εφηβικός και αδιάκοπα ζωντανός.

Ο Μεγάλος Ερωτικός δεν φοράει γραφικά τοπικά ρούχα. Φοράει δικά του που συνθέτουν

δύσκολους συνδυασμούς ήχων, ανάλαφρων χρωμάτων και ποιητικών ονείρων. Δεν περιέχει

μηνύματα που εύκολα τα σβύνουν οι βροχές. Δεν αντιστέκεται.

Από άσματος άρχεσθαι

και επί των μελισμάτων αυτού

συγκλίνατε τας κεφαλάς ομού

και άδετε μετ’ εμού 13

Η σειρά που ακολουθούν τα ποιήματα αυτά των ελλήνων ποιητών σχηματίζει έναν

αδιάσπαστο κύκλο τραγουδιών, μια λειτουργία για τον Μεγάλο Ερωτικό - κάτι σαν τους

εσπερινούς Αγίων σ’ ερημοκκλήσια μακρινά με την συμμετοχή φανταστικών αγγέλων, εραστών,

παρθένων και εφήβων. Είναι μια λιτανεία περίεργη, όμως και τόσο φυσική, στην εσωτερική και

απόκρυφη ζωή μας.

Προσπάθησα να δημιουργήσω απλά τραγούδια αλλά όχι κι εύκολα. Γι’ αυτό διάλεξα με προσοχή

τους τραγουδιστές που θα τα ερμήνευαν. Και πρώτα η Φλέρη Νταντωνάκη, με πάθος, σπάνια φωνή κι

εσωτερική ένταση και ο Δημήτρης Ψαριανός, απέριττος, νεανικός και γνήσια λαϊκός. Και οι δύο τους

τραγουδώντας στον Μεγάλο Ερωτικό, νομίζω δίνουν μαθήματα ήθους, αλήθειας και μαγείας στο

λαϊκό τραγούδι.

Με τα τραγούδια αυτά αποτείνομαι στην πιο κρυφή ευαισθησία των νέων ανθρώπων κάθε

ηλικίας κι όχι στους εφήμερους κι ανεξέλεγκτους ερεθισμούς τους.

Τα τραγούδια αυτά δεν είναι αισθησιακά. Λειτουργούν πέρ’ απ’ την πράξη, στο βαθύ αίσθημα

που χαρακτηρίζει οποιαδήποτε σχέση, κάθε μορφής, αρκεί να περιέχει τις προϋποθέσεις γι’

ανθρώπινη επικοινωνία.

Ο Μεγάλος Ερωτικός είναι μια σειρά από λαϊκά τραγούδια, που γράφτηκαν πρώτ’ απ’ όλα για

να επικοινωνήσω εγώ ο ίδιος με όλα τα ελληνικά πρόσωπα που αγαπώ βαθειά, αυτά που

γνώρισα, αυτά που θα γνωρίσω κι αυτά που δεν θα μπορέσω ποτές μου να γνωρίσω. Κι ακόμη,

μες απ’ αυτά, να ενωθώ με την ψυχή του τόπου μου σε μια λειτουργία αθάνατη, ερωτική κι

ελληνική.(Το κείμενο είναι του Μάνου Χατζιδάκη και συνοδεύει τον δίσκο με τον τίτλο “Ο Μεγάλος Ερωτικός”.)

13 Το τετράστιχο σημαίνει: «Αρχίστε με ένα τραγούδι και πλησιάστε τα κεφάλια σύμφωνα με τη μελωδία του και τραγουδήστε μαζί μου.»

Γ. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Από τα είδη των πληροφοριών μιας παρουσίασης δίσκου που δίνονται στη συνέχεια, να

επιλέξετε εκείνα που περιέχονται στο ανωτέρω κείμενο. Έπειτα να δείξετε πού βρίσκεται

καθένα από αυτά στο κείμενο, σημειώνοντας τις λέξεις που τα οριοθετούν.

α) Χώρος και χρόνος εγγραφής των τραγουδιών.

β) Μουσικό είδος στο οποίο ανήκουν τα τραγούδια.

γ) Κοινό στο οποίο απευθύνονται.

δ) Θέμα και περιεχόμενο των τραγουδιών.

ε) Μουσικά όργανα που ακούγονται στον δίσκο.

στ) Αποτίμηση της ερμηνείας των τραγουδιών.

ζ) Συντελεστές τραγουδιών (συνθέτες, στιχουργός, τραγουδιστές)

.....................................................................................................................

(μονάδες 12)

2. Λαμβάνοντας υπόψη τους στόχους του συνθέτη κατά τη σύνταξη αυτής της παρουσίασης, να

δικαιολογήσετε σύντομα τις επιλογές του ως προς το είδος των πληροφοριών και το ύφος

του κειμένου.

(μονάδες 8)

ΒΙΒΛΙΟ-ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ(Συμπληρωματική)

ΑΡΓΥΡΙΟΥ Α., «Φαινόμενα και συμπτώματα της λογοτεχνικής κριτικής», Γράμματα και

Τέχνες, τ. 53, 1987, σσ. 35-38.

BURCHARD G., Schlüsselfragen zur Biographie. Freies Geistesleben, 1995.

ΓΕΩΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ Κ., Τα μετά το Θέατρο. Καστανιώτης, Αθήνα 1985.

HOFFERT B., Aesthetics and criticism. Longman, Addison - Wesley, 1997.

von KRÜGER H. H., Erziehungswissenschaftliche Biographieforschung. Leske & Budrich,

1996.

ΛΙΓΝΑΔΗΣ Τ., Το Ζώον και το Τέρας. Ποιητική και υποκριτική λειτουργία του αρχαίου

ελληνικού δράματος. Ηρόδοτος, Αθήνα 1986.

ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ Γ. «Όχι στις συνταγές των εκθεσάδων», εφημερίδα «Το Βήμα», 8.11.98,

σ. β11.

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ, Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο

Λύκειο. Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 1998, σσ. 145-277.

von RÜCKELEIN H., Biographie als Geschichte. Discord, 1993.

ΤΣΟΛΑΚΗΣ Χ., Κ. ΑΔΑΛΟΓΛΟΥ, Α. ΑΥΔΗ, Ε. ΛΟΠΠΑ, Δ. ΤΑΝΗΣ, «Γενικές οδηγίες - Η

διδασκαλία του βιβλίου Έκφραση-Έκθεση τόμος Α΄ και Β΄ στην Α΄ και Β΄ Λυκείου». Περ.

Φιλόλογος, τεύχος. 59, σσ. 14-20.

WEIR C. J., Communicative Language Testing. Hemel Hempstead, Prentice Hall, 1990.

WEIR C. J., Understanding and Developing Language Tests. Prentice Hall, Hertfordshire,

1993.

ΧΑΡΑΛΑΜΠΑΚΗΣ Χ., Γλωσσική και Λογοτεχνική Κριτική. Αθήνα, 1998.