Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑblogs.sch.gr/8lyk-pat/files/2012/07/project_logotexnia.pdf · 8o ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΑΞΗ Α’

8o ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΤΡΩΝ

ΤΑΞΗ Α’ – ΤΜΗΜΑ 1ο

Η ΓΥΝΑΙΚΑ

ΣΤΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ

ΣΧΟΛ. ΕΤΟΣ : 2011-12

2

8o ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΤΡΩΝ

ΤΑΞΗ Α΄ 1ο ΣΧ. ΕΤΟΣ. 2011-12

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ : Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ

1. Η μορφή της μάνας

Αναστασοπούλου Θεοδώρα

Αποστολοπούλου Αγγελική

Γαβριήλ Ειρήνη

2. Η γυναίκα ως στρίγγλα

Αγγελόπουλος Νικόλαος

Γιαχαλής Διονύσιος

3. Προξενιό

Αθανασίου Γεωργία

Αντωνάκη Γεωργία

Βγενόπουλος Φώτιος

Γεωργαντάς Αλέξιος

4. Η προίκα

Αγγελοπούλου Γεωργία

Ανδρικοπούλου Φωτεινή

Ανδριοπούλου Σοφία

Αποστολοπούλου Ανδριάννα

Βαρβαρέσος Χρήστος

5. Η ομορφιά των γυναικών

Αναγνώστου Χριστίνα

Βυθούλκα Νίκη

Γιαννοπούλου Βασιλική

Δούρου Κωνσταντίνα

6. Έρωτας απαγορευμένος

Ανδρουτσοπούλου Θεοδοσία Βασιλοπούλου Ελένη

Αλεξοπούλου Κωνσταντίνα Ζαφείρη Αικατερίνη

Αργυροπούλου Ελευθερία Ανδρικόπουλος Αναστάσιος

ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΕΛΕΝΗ ΚΟΛΛΥΡΟΠΟΥΛΟΥ (ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ)

3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Σελίδες

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ……………………………………………………….3

ΠΕΡΙΛΗΨΗ…………………………………………………………………………...4

ΠΡΟΛΟΓΟΣ…………………………………………………………………………..5

ΕΙΣΑΓΩΓΗ……………………………………………………………………………6

ΚΕΦ. Α. Η ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ………………………..……………………...7-12

ΚΕΦ Β. Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΩΣ ΣΤΡΙΓΓΛΑ……………………...……………………13-18

ΚΕΦ Γ. ΠΡΟΞΕΝΙΟ……………...………………………………………………19-25

ΚΕΦ Δ. Η ΠΡΟΙΚΑ………………………………………………………………26-32

ΚΕΦ Ε. Η ΟΜΟΡΦΙΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ……………………………………….33-43

ΚΕΦ ΣΤ. ΕΡΩΤΑΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΟΣ……………………………………….44-54

ΕΠΙΛΟΓΟΣ…………………………………………………………………………..55

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ……………………………………………………………………..56

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ……………………………………………………………………57-58

4

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η εργασία μας αυτή έγινε στο πλαίσιο του μαθήματος της Νεοελληνικής Λο-

γοτεχνίας, με αφορμή την πρώτη ενότητα που μελετήσαμε, με θέμα : Τα φύλα στη

Νεοελληνική Λογοτεχνία. Επικεντρωθήκαμε στην παρουσία της γυναικείας μορφής

στα δημοτικά τραγούδια και μελετήσαμε ορισμένες πλευρές αυτής, ως μάνα, ως πε-

θερά, ως όμορφη παρουσία, ως ερωτευμένη ύπαρξη, ως κοπέλα που την προξενεύουν

και την προικίζουν, αλλά και ως γυναίκα που ζηλεύει και εκδικείται.

Τα δεδομένα της εργασίας μας τα συγκεντρώσαμε με μελέτη και ερμηνεία

δημοτικών τραγουδιών, όπως έχουν καταγραφεί από τον Ν. Πολίτη και όπως κάποια,

που μας ενδιέφεραν, έχουν αναρτηθεί στο Διαδίκτυο, ακολουθώντας τα στάδια της

μεθόδου Project. Στην ερμηνεία των δημοτικών τραγουδιών μας βοήθησε η μελέτη

ομόθεμων κειμένων της ίδιας ή άλλων εποχών.

5

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Στην παρούσα εργασία μας με τίτλο «Η γυναίκα στα δημοτικά τραγούδια»

ασχοληθήκαμε με ορισμένα θέματα (προίκα, προξενιό, απαγορευμένος έρωτας κλπ.)

που κέντρισαν το ενδιαφέρον μας, λαμβάνοντας υπ’ όψη μας την εποχή και την κοι-

νωνία που «γέννησε» τα τραγούδια αυτά. Η εργασία μας βέβαια έγινε μέσα στο περι-

ορισμένο χρονικό πλαίσιο κάποιων διδακτικών ωρών, όπως προβλέπεται από το ωρο-

λόγιο πρόγραμμα .

6

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η εργασία μας περιλαμβάνει έξι κεφάλαια στα οποία παρουσιάζονται ορι-

σμένες πλευρές της γυναικείας προσωπικότητας :

Α. Η μορφή της μάνας

Β. Η γυναίκα ως στρίγγλα

Γ. Προξενιό

Δ. Η προίκα

Ε. Η ομορφιά των γυναικών

ΣΤ. Έρωτας απαγορευμένος

Στο τέλος περιλαμβάνεται παράρτημα, όπου παρατίθενται τα δημοτικά τρα-

γούδια, τα οποία αντλήθηκαν από το Διαδίκτυο, για να διευκολυνθεί ο αναγνώστης

στη μελέτη της εργασίας μας.

7

Α. Η ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ

1. Η ΜΑΝΑ ΣΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΚΛΕΦΤΙΚΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ : Η ΜΑΝΑ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ

Η μάνα στα κλέφτικα τραγούδια παρουσιάζεται μεγαλειώδης και συχνά

σκληρή, χωρίς να υπολογίζει το ίδιο της το αίμα, δηλαδή το γιό της. Δε διστά-

ζει να δώσει την ψυχή της στον πόλεμο, καθώς είναι ατρόμητη. Συγκεκριμένα

στο ιστορικό δημοτικό τραγούδι Της Δέσπως η ηρωίδα πολεμά με τις νύφες

και με τα εγγόνια της, για να διατηρήσουν την ελευθερία και την ανεξαρτησία

τους, φτάνοντας στην αυτοθυσία.

Της Δέσπως

Η Δέσπω κάνει πόλεμο με νύφες και μ’αγγόνια

……………………………………………………….

Δαυλί στο χέριν άρπαξε, κόρες και νύφες κράζει.

«Σκλάβες Τουρκών μη ζήσωμε, παιδιά μ’, μαζί μου ελάτε».

Και τα φυσέκια ανάψανε, κι όλοι φωτιά γενήκαν.1

Στο κλέφτικο δημοτικό τραγούδι Του Κίτσου τη στιγμή που οι Τούρκοι

πιάνουν το γιό της, τον Κίτσο, για κρέμασμα, αυτή, η λωλή μάνα νοιάζεται να

μάθει πού έχει κρύψει ο γιός της τα άρματα, τα οποία είναι η απόδειξη της τιμής-

του, και όχι για τη σωτηρία του παιδιού της. Πρόκειται για μια ψυχή γεμάτη πε-

ρηφάνεια και γενναιότητα, πιστή στο ιδανικό του τιμημένου θανάτου.

Του Κίτσου

Τον Κίτσο τον επιάσανε και παν να τον κρεμάσουν

………………………………………………………

Κίτσο μου, που είναι τ’άρματα, που τα ’χεις τα τσαπράζια,

τις πέντε αράδες τα κουμπιά τα φλωροκαπνισμένα;

-Μάνα λωλή, μάνα τρελή ,μάνα ξεμυαλισμένη,

μάνα δεν κλαίς τα νιάτα μου, δεν κλαίς τη λεβεντιά μου,

μόν’ κλαίς τα ’ρημα τ’ άρματα, τα ’ρημα τα τσαπράζια;2

1 Πολίτη Ν. , Όπ. π. , τραγούδι 8, στ. 4, 10- 12

2 Όπ. π. , τραγούδι 47, στ. 6, 9-13

8

Αντίθετα, στο τραγούδι Του Βασίλη η μάνα προσπαθεί να συνετίσει το

παιδί της και να το κρατήσει μακριά από τον πόλεμο, υμνώντας του τα αγαθά της ει-

ρηνικής ζωής ή σε παραλλαγή του ποιήματος του αφήνει ευχή και κατάρα να γίνει

κλέφτης.

Του Βασίλη

«Βασίλη, κάτσε φρόνιμα, να γένεις νοικοκύρης,

Για ν’ αποκτήσεις πρόβατα, ζευγάρια κι αγελάδες,

Χωριά κι αμπελοχώραφα, κοπέλια να δουλεύουν.»

ή

Μάννα μ’εκαταράστηκες, βαρειά κατάρα μου είπες.

«Κλέφτης να βγεις παιδάκι μου, κάμπους, βουνά να τρέχεις,

Ολημερίς στον πόλεμο, τη νύχτα καραούλι…»3

Η θύμηση της μορφής της μάνας είναι εκείνη που γλυκαίνει τον σκληροτρά-

χηλο κλέφτη τις ώρες ανάπαυσης στο λημέρι του.

Του Κώστα

Ακούω τα δέντρα και βογγούν και τις οξυές και τρίζουν,

…………………………………………………………

Έκατσα και τα ρώτησα γλυκά σαν τη μητέρα.

3 Πολίτη Ν. , όπ. π. , τραγούδι 25 , στ. 1-3 και τραγούδι 26, στ.1-3

9

«Τι έχετε οξυές που χλίβεστε, λημέρια που βογγάτε;» 4

Την ώρα του θανάτου του ο κλέφτης για εκείνη νοιάζεται μην πονέσει, γι’ αυ-

τό και φροντίζει να μην το πληροφορηθεί.

Του λαβωμένου κλέφτη

Και σας ακούσει η μάννα μου κι η δόλια η αδερφή μου.

………………………………………………………….

Μόν’ πείτε πως παντρεύτηκα νεδώ σ΄αυτά τα μέρη,

Πήρα την πλάκα πεθερά, τη μαύρη γης γυναίκα. 5

Από την άλλη πλευρά η μάνα είναι εκείνη που σα βράχος θα σταθεί δίπλα στο

παιδί της, όταν φτάνουν άσχημα νέα.

Του Κοντογιάννη

Το Νικολάκη πιάσανε, τον Κωσταντή βαρέσαν.

Που σαι, μαννούλα, πρόφτασε, πιάσε μου το κεφάλι,

Και δέστο μου σφιχτά σφιχτά, για να μοιρολογήσω.6

4 Όπ. π. , τραγούδι 45, στ. 3, 5-6

5 Όπ. π. , τραγούδι 42, στ. 6, 10- 11

6 Όπ. π. , τραγούδι 63, στ. 10-12

10

2. Η ΜΑΝΑ ΩΣ ΠΕΘΕΡΑ

Η μάνα ως πεθερά στα δημοτικά τραγούδια παρουσιάζεται κτητική, εγωί-

στρια, χωρίς να σκέφτεται πάντα το καλό του γιού της, παρά μόνο πώς θα τον

κρατήσει κοντά της. Η μάνα – πεθερά δε διστάζει να καταραστεί την αγαπημένη του

γιού της και την ώρα του γάμου της, χωρίς να σκεφτεί ότι έτσι καταριέται και το γιό

της.

Τραγούδι της αγάπης

Ο γιός σου μένα το ’δωκε, γυναίκα θα με πάρει,

Γυναίκα κι ευλογητική με το χρυσό στεφάνι.

Κακήν ώρα στους γάμους σου, κακή ώρα στες χαρές σου,

Κι αστροπελέκι και φωτιά να πέσει στες αυλές σου.7

Στο ακριτικό τραγούδι Της Λιογέννητης η πεθερά γίνεται η αιτία θανάτου

της κοπέλας.

Ροκάνισε το σίδερο, σα σκύλα τη μαγκούρα,

Κι έπιε της γούρνας το νερό κι έσκασε σαν το ψάρι.8

Και σε κλέφτικο τραγούδι η μάνα φαίνεται να καταριέται τον αγαπημένο

της κόρης της, αλλά ο μέλλων γαμπρός της στέλνει την κόρη της να πεί στη μάνα

της να σταματήσει τις κατάρες, αφού σε λίγο καιρό θα γίνει πεθερά και μάνα

του.

Σύρε να ειπείς της μάνας σου, να μη με καταριέται,

τι θα την κάμω πεθερά, τι θα την κάμω μάνα.9

Αντίθετα σε άλλο τραγούδι η πεθερά φαίνεται να καμαρώνει το νεαρό

που έχει αρραβωνιαστεί την κόρη της και να νοιάζεται γι’ αυτόν.

Εις αρρεβωνιασμένο

Σαν το καμάρι του γαμπρού με τις πολλές κουνιάδες,

όταν πάει στην πεθερά ούλες τον καμαρώνουν.

Τον καμαρώνει η πεθερά και τον ξαναρωτάει.

«Γιούλη μου, τι είσαι κίτρινος και τι είσαι μαραμένος ;

7 Όπ. π. , τραγούδι 103, στ. 10- 13

8 Όπ. π. , τραγούδι 74, στ. 210- 211

9 Όπ. π. , τραγούδι 46, στ. 8-9

11

Να μη σ’ εμάλωσε κανείς από τους εδικούς σου ;»10

Βέβαια συναντάμε και την περίπτωση της καλής και γλυκομίλητης πεθεράς, η

οποία προσφωνεί συνεχώς τη νύφη της « νύφη μου» και «μαυρομάτα» και από την

άλλη πλευρά την πικρόχολη νύφη, που δεν είναι ευχαριστημένη με το γάμο της και

εκφράζει τη δυσαρέσκειά της χωρίς περιστροφές.

Φωτιά να κάψει τ’ άσπρα του και φλόγα τα φλουριά του,

Λύκος να φάει τα πρόβατα κι αρκούδα τ’ άλογό του,

Μπροστά στον άντρα τον καλό, μπροστά στο παλληκάρι!11

3. ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΑΝΑΣ-ΜΟΝΑΧΟΓΙΟΥ

Η σχέση μάνας μοναχογιού στα δημοτικά τραγούδια είναι μοναδική. Η

μάνα χωρίς το γιό της νιώθει μισή. Αυτό φαίνεται στα μοιρολόγια, που η απώ-

λεια είναι οριστική και ο πόνος τόσο μεγάλος που μπορεί να οδηγήσει και τη μητέρα

στον άλλο κόσμο.

Εσύ παιδί μου εκίνησες να πας στον Κάτου κόσμο,

κι αφήνεις τη μανούλα σου πικρή, χαροκαμένη.

………………………………………………….

Πού να βαλθούν τα δάκρυα μου για τον ξεχωρισμό σου ;

…………………………………………………………..

Κι αν τα σφαλίσω στην καρδιά, γλήγορα σ’ ανταμώνω.12

Και επειδή « την ξενιτειά, την ορφανιά , την πίκρα, την αγάπη,/τα τέσσερα τα

ζύγιασαν, βαρύτερα είν’ τα ξένα»13

, η μάνα, όταν ο γιός της φεύγει για την ξενιτιά

τον αποχαιρετάει με ευχές ή επάνω στον πόνο του αποχαιρετισμού τον καταριέται,

που φεύγει και την αφήνει μόνη της.

Η μάνα του ξενιτεμένου

Παιδί μου, πάαινε στο καλό κι όλοι οι αγιοί κοντά σου,

Και της μανούλας σου η ευχή να ε΄ναι για φυλαχτό σου,

10

Όπ. π. , τραγούδι 139, στ. 4-8

11 Όπ. π. , τραγούδι 104, στ. 20- 21

12 Όπ. π. , τραγούδι 199, στ. 1-2, 6, 11

13 Όπ. π. , τραγούδι 167, στ. 1-2

12

Να μη σε πιάνει βάσκαμα και το κακό το μάτι.14

ή

Όλες οι μάνες τα παιδιά, όλες ευκές τους δίνουν,

Και μια μάνα, κακή μάνα το γιό της καταριέται.

Διώξε με, μάνα, διώξε με, με ξύλα με λιθάρια15

Φυσικά η μάνα ενδιαφέρεται να καλοπαντρευτεί ο μοναχογιός της και να

πάρει μια καλή προίκα.


Και σύρε ν’ αρραβωνιστείς παπά τη θυγατέρα.

Γύρεψε βόιδια στο ζυγό, γελάδια στην αγέλη,

Μούλες, φαράδες κι άλογα κι ασέλινο πουλάρι.16

14

Όπ. π. , τραγούδι 166, στ.10-12

15 Όπ. π. , τραγούδι 164, στ. 1-3

16 Όπ. π. , τραγούδι 137, στ. 5-7

13

Β. Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΩΣ ΣΤΡΙΓΓΛΑ

1. Με ποιες ενέργειες εκδηλώνεται η κακία της γυναίκας στρίγγλας ;

Συχνά στα δημοτικά τραγούδια η γυναίκα εμφανίζεται ως ένα πλάσμα που

κρύβει μέσα του μεγάλη κακία και μίσος για τους ανθρώπους και δε διστάζει να την

εκδηλώσει με πράξεις και να τους βλάψει όσο μπορεί περισσότερο αφανίζοντάς τους

οικονομικά, κοινωνικά, ή φτάνοντας στο σημείο να τους αφαιρέσει ακόμη και τη ζωή

τους.

Η κακία της εκδηλώνεται με :

Α) ΚΑΤΑΡΕΣ : Ακολουθώντας τη μακρόχρονη παράδοση προλήψεων, δεισιδαιμο-

νιών και μαγείας η γυναίκα εκστομίζει βαριές κατάρες, πιστεύοντας στη δύναμη των

λόγων, που κάνουν όποιον τις ακούει να ανατριχιάζει.

Η κατάρα της απαρνημένης

Σε κυπαρίσσι ν’ ανεβεί, να μάσει τον καρπό του,

Το κυπαρίσσι να είν’ ψηλό, να λυγιστεί να πέσει.

Από ψηλά να γκρεμιστεί και χαμηλά να πέσει

Σαν το γυαλί να ραγιστεί, σαν το κερί να λειώσει,

Να πέσει εις τούρκικα σπαθιά, εις φράγκικα μαχαίρια.

Πέντε γιατροί να τον κρατούν και δέκα μαθητάδες,

Και δεκοχτώ γραμματικοί τα πάθη του να γράφουν.

Εδώ η γυναίκα καταριέται τον αγαπημένο της, γιατί την εγκατέλειψε. Οι βα-

ριές της κατάρες όμως δεν κατορθώνουν να κρύψουν την αγάπη της για εκείνον, γι’

αυτό και στο τέλος δηλώνει ότι είναι έτοιμη να προσφέρει ακόμη και τη ζωή της γι’

αυτόν που πριν λίγο καταριόταν.

…κι’ α θέλει γαίμα γιατρικό, πάρετε οχ την καρδιά μου.17

Σε παραλογή του ίδιου τραγουδιού παρατηρούμε ότι η γυναίκα βρίσκεται σε

κατάσταση αμφιθυμίας.

Κάνω να τον καταραστώ και πάλι τον λυπάμαι,

Τι είν’ ακριβός της μάνας του και μοναχός δικός μου,

Μα γω θα τον καταραστώ κι ας κάμει ο θιός τι θέλει…

17

Πολίτη, Ν. ,Δημοτικά τραγούδια, τραγούδι, 128 Α στ. 12-18 και 26

14

Ποιόνε βαρούνε μαχαιριές και γαίμα δε σταλάζει,

Τίνος αγάπη παίρνουνε και δεν αναστενάζει;18

Σε άλλα τραγούδια η γυναίκα, θύμα ανθρωποθυσίας, για να στεριώσει κάποιο

οικοδόμημα, ρίχνει τις κατάρες της επί δικαίων και αδίκων και γίνεται έτσι το στοι-

χειό του οικοδομήματος. Και εδώ όμως η κατάρα αλλάζει και γίνεται πολύ πιο ελα-

φριά.

Του γιοφυριού της Άρτας

Ως τρέμει το καρυόφυλλο, να τρέμει το γιοφύρι,

Κι ως πέφτουν τα δεντρόφυλλα, να πέφτουν οι διαβάτες.

─ «Κόρη το λόγον άλλαξε, κ’ άλλη κατάρα δώσε,

Πόχεις μονόκριβο αδερφό, μη λάχει και περάσει».

Κι αυτή το λόγον άλλαξε, κ’ άλλη κατάρα δίνει.

«Αν τρέμουν τ’ άγρια βουνά, να τρέμει το γιοφύρι,

Κι αν πέφτουν τ’ άγρια πουλιά, να πέφτουν οι διαβάτες,

Τι έχω αδερφό στην ξενιτειά, μη λάχει και περάσει.»19

Άλλες φορές καταριέται η πεθερά τη μέλλουσα νύφη της στα πλαίσια της πα-

ράδοσης που θέλει πεθερά και νύφη σε αιώνια αντιπαλότητα και διαμάχη.


─ Ο γιός σου μένα το ’δωκε, γυναίκα θα με πάρει,

Γυναίκα κι ευλογητική με το χρυσό στεφάνι.

─ Κακή νώρα στους γάμους σου, κακή ώρα στις χαρές σου,

Κι αστροπελέκι και φωτιά να πέσει στις αυλές σου.20

Β) ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ – ΕΞΑΠΑΤΗΣΗ : Πολλές φορές η γυναίκα που η αγάπη της δε

βρίσκει ανταπόκριση, γιατί είναι «μαύρη κι άσκημη», στήνει παγίδα θανάτου στο νέο

και έτσι ικανοποιεί τη σκληρή καρδιά της.

Του κολυμπητή

Κι αυτό της χήρας τον υγιό δεν μπορώ να μαράνω,

Γιατί έχει βότανα πολλά και μάγια δεν τον πιάνου,

Παρά της λίμνης το θεριό να τόνε καταλύσει!

……………………………………………….

«Θωρείς εκείνο το βουνό κ΄εκείνον το λιμνιώνα;

18

Όπ. π. ,τραγούδι 128 Β, στ.12-16 19

Όπ. π. ,τραγούδι 89, στ. 39-46 20

Όπ. π. , τραγούδι 105, στ. 10- 13

15

Το δαχτυλίδι μόπεσε στα βάθη του λιμνιώνα,

Και ποιος να μπει, και ποιος να βγει, και ποιος να μου το βγάλει;»

─ «Εγώ να μπω, κ’ εγώ να βγω κ’ εγώ να σου το βγάλω.»

…………………………………………………

Πρώτη βουτιά νοπ’ έδωσε έβγαλε αντρός κεφάλι,

Δεύτερη που εδευτέρωσε τότες ο νιός εχάθη.21

Άλλοτε η άκαρδη γυναίκα βάζει στο νεαρό/υποψήφιο γαμπρό δοκιμασία, για

να δει αν είναι άξιος για σύζυγός της. Η δοκιμασία όμως είναι τόσο δύσκολη, που ο-

δηγεί με μαθηματική ακρίβεια το νέο στο θάνατο.

Τα βουλλωτήρι μόπεσε, τ’ ώριο μου δαχτυλίδι,

Κι όποιος βρεθεί και κατεβεί, να το βρει, να το βγάλει,

Αυτόν θα τον στεφανωθώ, άντρα θενά τον πάρω.

Ξεντύθη ο νιός, ξεζώθηκε και στο πηγάδι μπήκε.

Χαλεύει εδώ, χαλεύει εκεί και τίποτες δεν βρίσκει.

Βρίσκει τα φίδια σταυρωτά με τις οχιές πλεγμένα.

«Ρίξε μου, κόρη μου, τα μαλλιά, να πιάσω να ρτω απάνω.

Εδώ είν’ τα φίδια σταυρωτά με τις οχιές πλεγμένα.»

─ «Αυτού που μπήκες, νιούτσικε, πίσω δε μεταβγαίνεις.»22

Γ) ΦΟΝΟΣ : Η στρίγγλα γυναίκα δε διστάζει, τυφλωμένη από ερωτικό πάθος για τον

αδελφό του συζύγου της, να βάλει τα δύο αδέλφια να αλληλοσκοτωθούν. Στο τέλος

βέβαια νικά η αδελφική αγάπη και η άπονη και δολοπλόκα γυναίκα φονεύεται από

τον κουνιάδο της.

Τ’ αγαπημένα αδέρφια και η κακή γυναίκα

………………………………………………….

Μ’ α μ’ αγαπάς σα σ’αγαπώ, και θες με σα σε θέλω,

Τον αδερφό σου σκότωσε κ’ έλα για να με πάρεις.

─Και τι αφορμή να του βρω γώ, για να τόνε σκοτώσω;

─Σύρτε για να μοιράσετε το πατρικό σας χτήμα,

Από τις άκρες δώσε του κι απ’ τους παλιούς τους όχτους

……………………………………………………

Τον πήρε το παράπονο, είδε τ’ αδίκημά του,

21

Όπ. π. ,τραγούδι 90 Β, στ.17-20 και 23-24 22

Όπ. π. , τραγούδι 9 Γ, στ.18-27

16

Τραβιέται το παράμερο, και κάθεται και κλαίει.

……………………………………………………

Αχ τα μαλλιά την άρπαξε, λιανά λιανά την κόβει. 23

Η στρίγγλα πεθερά δηλητηριάζει τη μέλλουσα νύφη της και αγαπημένη του

γιού της παρά τις αντίθετες υποσχέσεις που είχε δώσει στο γιό της.

Της Λιογέννητης

Κ’εκείνη η σκύλα η άνομη δεν έκαμε όπως είπε,

Μον’ έκλεισε την πόρτα της κ’ έλυσε τα θεριά της,

Κ’ έβαλε ομπρός στη ρούγα της γούρνα φαρμακωμένη.24

Τα πιο άγριο όμως δημοτικό τραγούδι είναι εκείνο στο οποίο η γυναίκα/μάνα

φτάνει στο σημείο να σκοτώσει το ίδιο της το παιδί, γιατί την είδε με τον εραστή της

και φοβήθηκε μην την αποκαλύψει στο σύζυγό της. Η σκληρότητα της ψυχής της την

οδηγεί να σερβίρει το συκώτι του παιδιού της στον άνδρα της και όταν εκείνος αντι-

λαμβάνεται τη μιαρή πράξη της τη σκοτώνει, την κομματιάζει, την ξεραίνει στον ήλιο

και την αλέθει στο μύλο. Τέλος φρικτό ανάλογο της αποτρόπαιης πράξης της!

Η μάνα η φόνισσα

Βρίσκει την πόρτα ν’ ανοιχτή, την πόρτα ν’ ανοιγμένη,

βρίσκει την μάννα του αγκαλιά με ξένο παλληκάρι.

«Ας είναι ας είναι, μάννα μου, κι α δε σ’ ομολογήσω,

Κι α δεν το πω τ’ αφέντη μου, ν’αδικοθανατίσω.

…………………………………………………

Και με το μόσκο το πλανά και με τα λεφτοκάρυα,

Και στο κελλάρι το ’μπασε και σαν αρνί το σφάζει,

Σα μακελάρης φυσικός του βγάζει το συκώτι.

…………………………………………………

─Γυναίκα, βάλε μου να φάω, να φάω να γεματίσω

………………………………………………..

Το συκωτάκι του βαλε σ’ ένα ασημένιο πιάτο.25

Δ)ΜΑΓΙΑ : Στα δημοτικά τραγούδια τη φοβερή τέχνη της μαγείας ασκούν γυναίκες.

Τη βοήθειά τους όμως ζητούν και ερωτοχτυπημένοι νέοι, για να φέρουν στην αγκαλιά

τους τη νέα που αγαπούν.

23

Όπ. π. , τραγούδι 80, στ. 14-18, 34-35 και 42 24

Όπ. π. , τραγούδι 74, στ. 173-175 25

Όπ. π. ,τραγούδι 91, στ. 4-7, 11-13, 37 και 40

17


Πήγε να βρει τις μάγισσες που ξέρουν από μάγια.

…………………………………………………...

«Καλή σου μέρα μάγισσα με την καλή σου κόρη.

Δεν έχεις μάγια της καρδιάς και μάγια της αγάπης,

Να κάμεις τη Λιογέννητη να ’ρθει στην αγκαλιά μου;»26

Η «μαύρη κι άσκημη» γυναίκα προσπαθώντας να γοητεύσει «της χήρας τον

υγιό» καταφεύγει σε βότανα και μάγια, αλλά και πάλι δε τα καταφέρνει και τότε τον

καταριέται και του στήνει παγίδα.

Του κολυμπητή

Κι αυτό της χήρας τον υγιό δεν μπορώ να μαράνω,

Γιατί έχει βότανα πολλά και μάγια δεν τον πιάνου,

Παρά της λίμνης το θεριό να τόνε καταλύσει!27

2. Ποιοί λόγοι κάνουν μια γυναίκα στρίγγλα ;

Όπως φαίνεται από όσα είπαμε παραπάνω οι λόγοι που κάνουν μια γυναίκα

στρίγγλα είναι οι εξής :

Η εγκατάλειψη : είναι ερωτευμένη ή αρραβωνιασμένη και την εγκαταλείπει ο

αγαπημένος της, οπότε εκείνη εκδικείται τυφλωμένη από το πάθος της.

Ένα μυστικό : κρύβει κάποιο μυστικό και ο φόβος της μήπως αποκαλυφθεί

την οδηγεί σε ακραίες πράξεις.

Έρωτας : συνήθως ο έρωτας χωρίς ανταπόκριση ή ο παράνομος έρωτας κά-

νουν μια γυναίκα να χάνει τα λογικά της.

Ζήλεια/ανταγωνισμός : αφορά μια άλλη νεαρή γυναίκα ή αν πρόκειται για πε-

θερά αφορά τη νύφη της.

Η αδικία που εισπράττει η γυναίκα από το σύστημα και τις ισχύουσες αντιλή-

ψεις (βλ. Του γιοφυριού της Άρτας).

26

Όπ. π. , τραγούδι 74, στ. 74 και 82-84 27

Όπ. π., τραγούδι 90 Β, στ. 4-6

18

3. Οι συνέπειες των πράξεων μιας γυναίκας στρίγγλας

Η κακία που κρύβει στην ψυχή της η στρίγγλα γυναίκα την κάνει να σπέρνει

γύρω της δυστυχία και θάνατο, όπως φαίνεται στα αποσπάσματα που παραθέσαμε

παραπάνω. Και η ίδια όμως δεν είναι ευτυχισμένη. Κατατρώει την ύπαρξή της η ζή-

λεια, το άνομο ερωτικό πάθος, η μανία για εκδίκηση, η απελπισία της εγκατάλειψης ή

της απόρριψης και τελικά χάνει και η ίδια την ψυχική της γαλήνη και κάποιες φορές

και τη ζωή της.28

4. Γιατί παρουσιάζεται ως στρίγγλα η γυναίκα σε κάποια δημοτικά

τραγούδια ;

Τα δημοτικά τραγούδια είναι προϊόν μιας εποχής πατριαρχικής κατά την ο-

ποία οι άνδρες θεωρούνταν ανώτεροι από τις γυναίκες, τις οποίες και καταπίεζαν. Οι

γυναίκες ήταν αγράμματες, φοβισμένες και είχαν μάθει να κάνουν πράγματα κρυφά

από τους άνδρες. Επίσης ήταν δέσμιες προλήψεων και δεισιδαιμονιών και συχνά α-

ναζητούσαν τις λύσεις των προβλημάτων τους στα μάγια και τις κατάρες. Η ανδρο-

κρατούμενη κοινωνία με μεγάλη ευκολία τις κατηγορούσε για κάθε τους παράπτωμα,

τις αντιμετώπιζε με μεγάλη αυστηρότητα και τις «έκανε τραγούδι».

28

Βλ. Όπ. π., Η μάννα η φόνισσα

19

Γ. ΠΡΟΞΕΝΙΟ

1. Ποιος κάνει το προξενιό;

Το προξενιό συνήθως γινόταν από ανθρώπους με κύρος και με μεγάλη οικο-

νομική ισχύ ,ενώ αρκετές φορές γινόταν από ανθρώπους σταλμένους από τα ίδια τα

άτομα που ενδιαφέρονται για το προξενιό. Για παράδειγμα στο τραγούδι «Της Λιο-

γέννητης» το προξενιό γίνεται από τριακόσιους άρχοντες και μητροπολιτάδες (στ.20

«Στέλνει τριακόσιους άρχοντες και μητροπολιτάδες» ) οι οποίοι πάνε στη νύφη εκ μέ-

ρους του Κωνσταντή (γαμπρός), για να της ανακοινώσουν την πρόθεσή του να την

κάνει σύζυγό του. (στ.23-39 «Εχτύπησαν οι άρχοντες…αν είναι θέλημα Θεού, γυναίκα

να σε πάρη»).29

Επίσης στην παραλογή Του Νεκρού αδελφού «προξενητάδες ήρθανε

από τη Βαβυλώνα» για την Αρετή.

Αντίθετα στο τραγούδι «Το Δοκίμιν της αγάπης» η ίδια η κοπέλα χωρίς κά-

ποιον διαμεσολαβητή ανακοινώνει μόνη της στα αρχοντόπουλα τους όρους της, για

να την παντρευτούν.

Το Δοκίμιν της αγάπης

………………………………………………

Μέσα στο περιβόλι μου, στη μέση της αυλής μου

Μάρμαρον έχει ο αφέντης μου, δοκίμιν της αγάπης,

Κι όποιος βρεθεί και πιάσει το, κι οπίσω του το ρίξει,

Εκείνος είναι ο άντρας μου κι εγώ είμαι η ποθητή του.30

2. Ποιας οικονομικής – κοινωνικής τάξης ήταν οι προξενητάδες;

Οι προξενητάδες πέρα από άνθρωποι με κύρος, συχνά ήταν άνθρωποι που ά-

νηκαν σε υψηλή οικονομική και κοινωνική τάξη, έτσι ώστε οι υπόλοιποι να σέβονται

το λόγο τους. Στο τραγούδι «Της Λιογέννητης» ο υποψήφιος γαμπρός, ο Κωνστα-

ντής, ζήτησε από τριακόσιους άρχοντες και μητροπολιτάδες να κάνουν το προξενιό.

29

Πολίτη, Ν. , Δημοτικά τραγούδια, όπ. π. , τραγούδι 74 30


20


Στέλνει τρακόσιους άρχοντες και μητροπολιτάδες,

στέλνει τον άρχοντα Φωκά, στέλνει το Νικηφόρο,

στέλνει τον Πετροτράχηλο, που τρέμει η γης κι ο κόσμος.

Η υποδοχή τους είναι ανάλογη της κοινωνικής τους θέσης αλλά και του σπιτι-

ου που τους υποδέχεται.

Φέρτε τρακόσια στρώματα, φέρτε τρακόσια πεύκια

Για να καθίσουν οι άρχοντες κι οι μητροπολιτάδες,

Φέρτε Μονεβασιά κρασί, να πιούν οι αντρειωμένοι.31

Η έκβαση του προξενιού δεν είναι βέβαια πάντα επιτυχής από την πλευρά των

προξενητάδων.

«Προξενητάδες είμαστε κι ήρθαμε να σου πούμε,

Ο Κωνσταντής μας έστειλε, τ’ όμορφο παλληκάρι,

Αν είναι θέλημα Θεού, γυναίκα να σε πάρει.»

Σαν τ’ άκουσε η Λιογέννητη νεχτύπησε τα γέλια.

«Για πείτε του του Κωνσταντή, του μοσκαναθρεμμένου,

Δε θέλω τον, δε χρήζω τον, δεν καταδέχομαί τον.» 32

Άλλοτε η ίδια η ηρωίδα, που ανήκει σε υψηλή κοινωνική και οικονομική τά-

ξη, κάνει το προξενιό, αφού είναι αρχοντοπούλα και έτσι έχει τη δυνατότητα να έχει

λόγο για το μελλοντικό της σύζυγο, χωρίς να την κατακρίνει η κοινωνία.

Το δοκίμιν της αγάπης

Σαράντα δυό αρχοντόπουλα μια κόρη ναγαπούσαν,

Κόρη πανώρια κι όμορφη και στα φλωριά χωσμένη.

..............................................................................

Στρώνει την τάβλα να γευτούν πολλώ λογιώ τραπέζι.

«Τρώτε και πίνετε άρχοντες, κι εγώ σας αφηγούμαι…»33

3. Ποιο είναι το τυπικό της διαδικασίας του προξενιού;

Σύμφωνα με το τυπικό της διαδικασίας του προξενιού ο υποψήφιος γαμπρός,

συνήθως, ή η υποψήφια νύφη καλεί τους προξενητάδες, για να τους πει όλες τις

31

Όπ. π. , τραγούδι 74, στ. 28-30 32

Όπ. π. , τραγούδι 74, στ. 37-42 33

Όπ. π. , τραγούδι 79, στ 1-2 και 6-7

21

πληροφορίες για το ενδιαφερόμενο πρόσωπο και να τους αναθέσει την αποστολή του

προξενιού. Αν όμως ο υποψήφιος γαμπρός ή η νύφη αντιστοίχως είναι υψηλής κοι-

νωνικής τάξης, το προξενιό το κάνουν οι ίδιοι. Οι προξενητάδες πηγαίνουν στο σπίτι

του προσώπου που τους ενδιαφέρει προκειμένου να αναγγείλουν το ευχάριστο γεγο-

νός. Οι γονείς του συμπεριφέρονται στους προξενητάδες με τον καλύτερο τρόπο, για

να αισθανθούν άνετα, προσφέροντάς τους κρασί και κάποιο γλυκό ή φαγητό, το ο-

ποίο τις περισσότερες φορές το έχει φτιάξει η νύφη, δείχνοντας έτσι τη νοικοκυροσύ-

νη της.34

Τέλος οι προξενητάδες δίνουν όλες τις πληροφορίες σχετικά με τον υποψή-

φιο γαμπρό ή νύφη στην οικογένεια και ασχέτως της κατάληξης του προξενιού υπάρ-

χει κάποια ανταμοιβή, έστω και συμβολική στους προξενητές.


Σαν ήκουσαν οι άρχοντες κι οι μητροπολιτάδες,

Τους κακοφάνηκεν πολύ κι έσκυψαν το κεφάλι.

Κι αυτή τότε τους έδωκε τ’ ολόχρυσο γαϊτάνι.

«Ορίστε την πλεξίδα μου τον εδικό σας κόπο.»35

4. Κριτήρια οικονομικά /κοινωνικά ενός προξενιού

Για να γίνει ένα προξενιό λαμβανόταν σοβαρά υπ’ όψη η κοινωνική και οικο-

νομική κατάσταση των μελλονύμφων, η οποία έπρεπε να είναι ανάλογη. Κάποιες φο-

ρές συνέβαινε ο υποψήφιος γαμπρός ή η νύφη να είναι πιο πλούσια, γεγονός που α-

ντισταθμιζόταν από αριστοκρατική καταγωγή ή ανυπέρβλητη ομορφιά.

Στο τραγούδι Της Λιογέννητης η κοπέλα φαίνεται ότι ήταν από πλούσια οι-

κογένεια και από ισχυρή κοινωνική τάξη.

Στ.4 : Εκεί είδε τη Λιογέννητη με τετρακόσιες σκλάβες

Στ.23 : Εχτύπησαν την αργυρή πόρτα της μαυρομάτας

Στ.28-32 : Φέρτε τριακόσια στρώματα, φέρτε τρακόσια πεύκια,

Για να καθίσουν οι άρχοντες κι οι μητροπολιτάδες,

Φέρτε Μονεβασιά κρασί, να πιούν οι αντρειωμένοι.

Εμπαίνουν τότε οι άρχοντες κι οι μητροπολιτάδες,

και την ευρίσκουν κ΄ έπλεγε τ΄ολόχρυσο γαϊτάνι.

34

Βλ. παραπάνω αποσπάσματα δημ. τραγουδιών 35

Όπ. π. ,τραγούδι 74, στ. 53-56

22

Στο Δοκίμιν της Αγάπης η κοπέλα φαίνεται να είναι πλούσια και όμορφη

αλλά και οι σαράντα δύο υποψήφιοι γαμπροί είναι άρχοντες.

Σαράντα δυο αρχοντόπουλα μια κόρην αγαπούσαν,

Κόρη πανώρια κι όμορφη και στα φλωριά χωσμένη.

Κι όλοι οι στάβλοι άλογα, τα παραθύρια σέλλες,

Και τα πορτοπαράθυρα σκάλες και χαλινάρια.36

5.Προϋποθέσεις επιτυχίας ενός προξενιού

Οι προϋποθέσεις επιτυχίας σε κάθε προξενιό ήταν διαφορετικές. Άλλοτε η με-

γαλύτερη προϋπόθεση ήταν η ύπαρξη αμοιβαίων συναισθημάτων ανάμεσα στους

ενδιαφερόμενους και το προξενιό αποτελεί τον κοινωνικά αποδεκτό τρόπο προσέγγι-

σης των δύο νέων. Άλλες φορές πάλι οριζόταν κάποιος άθλος από το άτομο που ήθε-

λε να παντρευτεί και όποιος υποψήφιος τα έβγαζε εις πέρας, αυτός θα ήταν και ο

μελλοντικός σύζυγος.

Η δοκιμασία αποσκοπούσε στην επιλογή του καλύτερου ως συζύγου με την

οποία αποδείκνυε την αξιοσύνη, την ανδρεία και τη δύναμη του και κέρδιζε σεβα-

σμό, κύρος και βέβαια την καρδιά της αρχοντοπούλας.

Το δοκίμιν της αγάπης

Και της Μαριάς ο ψυχογιός, τ’ άξιο το παλληκάρι,

Μονοχεριάρι το ’πιασε κι’ οπίσω του το ρίχτει.

«Εγώ είμαι, κόρη ο άντρας σου και συ είσαι η ποθητή μου.»37

Άλλοτε η δοκιμασία ήταν ένας συγκαλυμμένος τρόπος απόρριψης του υπο-

ψηφίου. Στη δεύτερη περίπτωση ορίζονταν τέτοιοι άθλοι που ήταν αδύνατον να επι-

τευχθούν από ανθρώπινο ον.

Υπήρχαν βέβαια και περιπτώσεις που η αποτυχία του προξενιού ήταν εμφανής

από την πρώτη στιγμή και η αρνητική απάντηση ακουγόταν πολύ σκληρή και πλήγω-

νε την καρδιά του ενδιαφερόμενου.


Σαν τ’ άκουσε η Λιογέννητη ν’εχτύπησε τα γέλια.

«Για πείτε του του Κωνσταντή, του μοσκαναθρεμμένου,

36

Όπ. π. , τραγούδι 79, στ. 1-5 37

Όπ. π. ,τραγούδι 79, στ. 14-16

23

Δε θέλω τον, δε χρήζω τον, δεν καταδέχομαί τον.

Σαν έρθει η μάνα μ’ απ’ τη γης κι ο κύρης μ’ απ’ τον Άδη,

Τα δυο μ’ αδέρφια τα καλά από τον Κάτω κόσμο,

…………………………………………………

Τότε κ’ εγώ τον Κωνσταντή θα τόνε πάρω γι’ άντρα,

Και πάλι ναι, και πάλι όχι, και πάλι σα μου δόξει.38

6. Ο ρόλος των γονιών στο προξενιό

Ο ρόλος των γονιών σε ένα προξενιό ήταν πολύ σημαντικός. Άλλες φορές πα-

ρακολουθούσαν ουδέτεροι όλη τη διαδικασία συμφωνώντας με την απόφαση του γιου

ή της κόρης τους ή βοηθούσαν στην επιλογή του υποψηφίου ορίζοντας για παράδειγ-

μα τις δοκιμασίες στις οποίες θα υποβαλόταν, για να φανεί αν ήταν άξιος ή όχι.

Μέσα στο περιβόλι μου, στη μέση της αυλής μου,

Μάρμαρον έχει ο αφέντης μου, δοκίμιν της αγάπης39

Πολλές φορές όμως οι γονείς και ιδιαίτερα η μάνα έπαιζαν καταλυτικό ρόλο

στην εξέλιξη του προξενιού. Όταν δεν επιθυμούσαν τα παιδιά τους να παντρευτούν

το άτομο που τους είχαν προξενέψει ή αυτό που ποθούσαν έκαναν τα πάντα για να

μη γίνει αυτός ο γάμος.. Στο τραγούδι Της Λιογέννητης η μάνα του γαμπρού παίζει

καταλυτικό ρόλο στην πλοκή και την εξέλιξη του προξενιού. Η μητέρα του Κωνστα-

ντή δε θέλει ο γιος της να παντρευτεί την κοπέλα που αγαπάει και στο τέλος πετυχαί-

νει τον σκοπό της κάνοντας την να πεθάνει έξω από τη πόρτα του σπιτιού της

«Ροκάνισε το σίδερο, σα σκύλα τη μαγκούρα,

Και πιέ νερό της γούρνας μου, κι ύστερα να σ’ ανοίξω.»

Ροκάνισε το σίδερο, σα σκύλα τη μαγκούρα,

Κι έπιε της γούρνας το νερό κι έσκασε σαν το ψάρι.40

Στην παραλογή Του Νεκρού αδελφού η μάνα ηγείται του οικογενειακού συμ-

βουλίου που έχει συγκληθεί με τους γιούς της προκειμένου να αποφασίσουν για το

38

Όπ. π. , τραγούδι 74, στ. 40-44 και 51-52 39


Όπ. π. , τραγούδι 74, στ.208-211

24

γάμο της Αρετής και η παρέμβασή της είναι αυστηρή και καταλυτική στην εξέλιξη

της υπόθεσης.

Φρόνιμος είσαι, Κωσταντή, μ’ άσκημα απιλογήθεις.41

7. Αποτυχία Προξενιού

Η έκβαση ενός προξενιού δεν ήταν πάντα επιτυχής. Σε αυτήν την περίπτωση

οι ερωτευμένοι νέοι κατέφευγαν σε κάποιες άλλες λύσεις, όπως η μαγεία ή κάποιες

δοκιμασίες.

α) Μαγεία

Στην περίπτωση που το υποψήφιο άτομο απέρριπτε την πρόταση γάμου το

ενδιαφερόμενο πρόσωπο, που είχε στείλει τους προξενητάδες, αναζητούσε τη λύση

του προβλήματος στη μαγεία. Τα πράγματα όμως δεν πήγαιναν πάντοτε κατ’ ευχήν.

Στο ακριτικό τραγούδι Tης Λιογέννητης ο ερωτευμένος και απογοητευμένος μετά

τη σκληρή απόρριψη από τη Λιογέννητη Κωνσταντής πηγαίνει σε μάγισσες έχοντας

μαζί του προσωπικό αντικείμενο της κοπέλας ( στ. 73 : και ζήτησε και τόδωκαν τ’

ολόχρυσο γαϊτάνι) και ακολουθεί πιστά τις οδηγίες τους χωρίς όμως κάποιο αποτέ-

λεσμα (στ. 74-118 : Πήγε να βρει τοις μάγισσες …χαλαστήκαν τα μάγια). Έτσι ξαναπη-

γαίνει στις μάγισσες και αυτές του δίνουν δεύτερη λύση η οποία πετυχαίνει με πονη-

ριά (στ.126-199 : Ξουρίστηκε στα φράγκικα και ντύθηκε γυναίκεια,…μ’ εβούρλισαν τα

μάγια σου, κι ήρθα κατά τ’ εσένα.).Ένας μονόπλευρος όμως έρωτας, χωρίς ανταπό-

κριση, που με μάγια προσπάθησε να ενώσει δύο ανθρώπους δεν μπορεί παρά να έχει

τέλος τραγικό.

Κ’ έπιε της γούρνας το νερό κι έσκασε σαν το ψάρι.

………………………………………………..

Σαν εκατέβη ο Κωνσταντής, σαν άνοιξε την πόρτα,

Σαν είδε τη Λιογέννητη στο δρόμο ξαπλωμένη,

Ψιλή φωνίτσαν έβγαλε, ψιλή φωνίτσα βγάζει.42

β) Δοκιμασίες

Tραγούδι της αγάπης

─ Βλαχούλα μ’, δεν παντρεύσαι, τσοπάνη άντρα να πάρεις ;

41

Όπ. π. , τραγούδι 92, στ. 12 42

Όπ. π. ,τραγούδι 74, στ. 211 και 215-217

25

─ Δύνασαι άγουρε, δύνεσαι ό,τι σου πω να κάνεις ;

Να φτειάσεις τ’ αλωνάκι σου στη μέση του πελάγου,

Κι ουδ’ άχυρο να μη βραχεί, μηδέ σπειρί σιτάρι ;

Να δεματιάσεις και τ’ αυγά μ’ ένα κλωνί μετάξι ;43

Η κλεφτοπούλα

Μόν’ θέλω σε γυναίκα μου και να με πάρεις άντρα.

Που ειπεί το «θέλω» εις εμέ πρέπει και να ναι άξιος ,

Να ’ναι πρωτοπαλλήκαρο και κλεφτοπολεμάρχος.44

Εκτός από το προξενιό η υποβολή του υποψηφίου γαμπρού, κυρίως, σε δοκι-

μασίες ήταν ένας άλλος τρόπος επιλογής μελλοντικού συζύγου. Σε αυτή την περί-

πτωση η δοκιμασία οριζόταν είτε από τον άνθρωπο που ήθελε να παντρευτεί και είχε

στείλει τους προξενητάδες είτε και από το άτομο που του είχαν σταλεί τα προξενιά.

Έτσι έβαζαν κάποιους άθλους άλλες φορές ακατόρθωτους για την ανθρώπινη δύναμη

με σκοπό να αποθαρρύνουν ή και να εξοντώσουν τον υποψήφιο γαμπρό, ενώ άλλες

φορές δύσκολες δοκιμασίες αλλά όχι ακατόρθωτες για έναν άνθρωπο. Εάν η αντα-

πόκριση στους άθλους ήταν επιτυχής, τότε το ζευγάρι θα παντρευόταν, αν πάλι ήταν

αρνητική, το προξενιό θα λυνόταν.45

43

Όπ. π. , τραγούδι 106, στ. 8- 12 44

Όπ. π. , τραγούδι 72 Β, στ. 19-21 45

Βλ. παραπάνω, ενότητα 5

26

Δ. Η ΠΡΟΙΚΑ

1. Τι περιελάμβανε η προίκα ;

Η προίκα σε παλαιότερες εποχές αποτελούσε την απαραίτητη προϋπόθεση

για την πραγματοποίηση ενός γάμου. Ήταν η οικονομική βάση της νέας οικογένειας.

Περιελάμβανε πολλά είδη υλικών αγαθών, κινητών ή ακίνητων, όπως καράβια, ζώα,

άμαξες, υφάσματα από ακριβά υλικά, μαργαριτάρια και χρυσό. Φυσικά όμορφα σπί-

τια σε διάφορες περιοχές και πολλές φορές χρήματα, αλλά και κτήματα γεμάτα με τη

σοδειά αποτελούσαν κι αυτά κάποια από τα αγαθά της προίκας.


Γύρεψε βόιδια στο ζυγό, γελάδια στην αγέλη,

Μούλες, φοράδες κι άλογα κι ασέλλινο πουλάρι.46

Της νύφης που κακοτύχησε

Η κυρά Ρήνη του Κριτού, του Δούκα η θυγατέρα,

Χρόνους της γράφουν τα προικιά, χρόνους τα πανωπροίκια,

46


27

Και τα κρυφά της μάννας της λογαριασμούς δεν έχουν.

Της δίνει κι ο πατέρας της καράβι αρματωμένο,

Της δίνουν και τ’ αδέρφια της αμάξι φορτωμένο,

Της δίνει κι η μαννούλα της τάσι μαργαριτάρι,

Χρυσό θρονί να κάθεται, μήλο χρυσό να παίζει,

και μούλα χρυσοκάπουλη να περπατεί καβάλλα.47

Νυφιάτικο τραγούδι

─ Ο γιός του πρωτολιχνιστή πολλά προικιά γυρεύει.

─ Σαν τα γυρεύει δώστε τα, καλός είν’ κι ας τα πάρει.

─ Γυρεύει βόιδα του ζυγού, φοράδα της καβάλλας,

Γυρεύει κι ανεμόπαχνο να τρώει η φοράδα μέσα,

Γυρεύει αμπέλια ατρύγητα, χωράφια με τα στάχυα.

─ Σαν τα γυρεύει, δώστε τα, καλός είν’ κι ας τα πάρει.48

Σε δύσκολες οικονομικές συγκυρίες η προίκα χρησιμεύει, για να βγει η οικο-

γένεια από το οικονομικό αδιέξοδο ή τουλάχιστον να ξεχρεώσει τους δανειστές της.

Σε κάποια τραγούδια βλέπουμε ότι ο σύζυγος, για να απαλλαγεί από τα χρέη του

πουλά μαζί με την προίκα και τη σύζυγό του και μάλιστα σε υψηλή τιμή!

Ο κοντός κι η λυγερή

Ένας κοντός, κοντούτσικος, έχει όμορφη γυναίκα.

Τόνε ζηλεύουν τα χωριά, τόνε ζηλεύει η χώρα,

Τόνε ζηλεύει ο βασιλιάς, πολλά χρέη του ρίχνει.

Τρέχει ο κοντός, στοχάζεται το χρέος του να βγάλει.

─«Ντύσου, στολίσου, λυγερή, να πάω να σε πουλήσω».

─«Μη με πουλείς, λεβέντη μου, κι εγώ να σ’ ορμηνέψω.

Εμείς αμπέλια έχουμε, αμπέλια κι ελιοστάσια.

Στιμάριστα και πούλιστα, το χρέος σου να βγάλεις».

─«Μα ούλα τα στιμάρισα, το χρέος μου δε βγάνω.

Ντύσου, στολίσου λυγερή, να πάω να σε πουλήσω».

………………………………………………………

─ «Ποιος θ’ αγοράσει λυγερή, ποιος θ’ αγοράσει κόρη ;

47

Όπ. π. , τραγούδι 85, στ. 1- 8 48


28

Τρακόσια γρόσια το φιλί και χίλια το παιγνίδι,

Κι όποιος θα πάρει λυγερή, άμετρα θαν τα δώσει».49

2.Ποιός προετοίμαζε την προίκα ;

Η προετοιμασία της προίκας ξεκινά από τα συγγενικά πρόσωπα του ατόμου

για το οποίο προορίζεται. Ιδιαίτερα οι γονείς είναι εκείνοι που προσπαθούν να συγκε-

ντρώσουν όσο δυνατόν περισσότερα αξιόλογα αγαθά για μια πλήρη προίκα η οποία

θα είναι ο δρόμος που θα οδηγήσει σε έναν καλό γάμο.50

Όμως υποχρέωση και των

αδελφών ήταν να προικίσουν την αδελφή τους και μάλιστα αν ήταν ορφανή.


της δίνουν και τα αδέρφια της αμάξι φορτωμένο51

Παραλογή 86 Β

«Πάρε, γαμπρέ, την όμορφη κι ας είν’ δική σου πάλι,

και τα φλωριά που σ’έδωκα ας είναι για προικιά της,

εσένα ναι γυναίκα σου και μένα είναι αδερφή μου.»52

3.Από ποια ηλικία του παιδιού ξεκινά η προετοιμασία της προίκας ;

Οι γονείς και τα αδέρφια του ατόμου που προικίζεται ξεκινούν την προετοι-

μασία της από την μικρή ακόμα ηλικία του. Η γέννηση του παιδιού σήμαινε την έ-

ναρξη της προετοιμασίας της προίκας, η οποία συνεχιζόταν έως την ημέρα του γά-

μου. Η μητέρα ακόμα και στα νανουρίσματα του παιδιού της ( και για να είμαστε σα-

φείς της κόρης )ανέφερε πως ήδη είχε αρχίσει να συγκεντρώνει τα αγαθά της προίκας

49

Ελληνική δημιουργία, τεύχος 105, εκδ.Δ. Ν. Παπαδήμα, Αθήναι, 1952, σελ. 708 και Πολίτη Ν., όπ.

π., παραλογή 86 Β 50

Βλ. παραπάνω Της νύφης που κακοτύχησε, ενότητα 1 51

Πολίτη Ν. ,όπ. π. , τραγούδι 85, στ. 5 52

Όπ. π. , τραγούδι 86 Β, στ. 34-36

29

προκειμένου, όταν μεγαλώσει, να την καλοπαντρέψουν.

Νανούρισμα

Κοιμήσου αστρί, κοιμήσου αυγή, κοιμήσου νιό φεγγάρι,

Κοιμήσου, που να σε χαρεί ο νιός που θα σε πάρει.

Κοιμήσου και παράγγειλα στην Πόλη τα χρυσά σου,

Στη Βενετιά τα ρούχα σου και τα διαμαντικά σου.

Κοιμήσου και σου ράβουνε το πάπλωμα στην Πόλη,

Και σου το τελειώνουνε σαρανταδυό μαστόροι,

Στη μέση βάνουν τον αετό, στην άκρη το παγόνι.53


χρόνους της γράφουν τα προικιά, χρόνους τα πανωπροίκια54

4. Ποιος προικίζεται ;

Η προίκα συνήθως προοριζόταν για την κόρη της οικογένειας.


Η κυρά Ρήνη του Κριτού, του Δούκα η θυγατέρα,

χρόνους της γράφουν τα προικιά, χρόνους ταπανωπροίκια55

παραλογή 86 Β

Και τα φλωριά που σ’έδωκα ας είναι για προικιά της56

Αλλιώς η κοπέλα ήταν αναγκασμένη να μείνει στο σπίτι και χωρίς προίκα δε

θα μπορούσε να παντρευτεί καθώς αυτή ήταν απαραίτητη προϋπόθεση, για να την

επιλέξει κάποιος για σύζυγό του. Σπάνια κάποιος νέος αδιαφορούσε για την οικονο-

μική κατάσταση της μέλλουσας συζύγου του.

Εις αρρεββωνιασμένον

Κι εγώ στα πλούσια τα προικιά το νου μου δεν τον έχω,

Τον έχω για της λυγερής τα μάτια και τα φρύδια.57

Μια κοπέλα χωρίς προίκα θεωρείτο κατώτερη, γι’αυτό και η οικογένειά της

53

Όπ. π. , τραγούδι 153, στ. 1-7 54



Όπ. π. , τραγούδι 86 Β, στ. 35 57


30

προσπαθούσε να της παρέχει ό,τι καλύτερο. Μια κοπέλα με καλή προίκα είχε ελπίδα

να παντρευτεί κάποιο νοικοκύρη, δηλαδή άνθρωπο με περιουσία. Βέβαια κάποιες

φορές ένα κορίτσι όμορφο και πλούσιο μπορεί να κακοπαντρευόταν. Ευκατάστατες

οικογένειες φυσικά μεταβίβαζαν την περιουσία τους στους γιους τους, που με αυτήν

την έννοια «προικίζονταν», αλλά μπορεί να ήταν άσχημοι και καθόλου επιθυμητοί.

─Θα σε ρωτήσω, πεθερά, θα σε ρωτήσω, η μάννα,

Το τίνος είν’ εκειός ο νιός ο μαυροκιτρινιάρης ;

─Άντρας δικός σου, νύφη μου, δικός σου, μαυρομάτα.

─Φωτιά να κάψει τ’ άσπρα του και φλόγα τα φλουριά του,


Μπροστά στον άντρα τον καλό, μπροστά στο παλληκάρι!58

Η βλαχοπούλα

Όλες οι νιές παντρεύονται και παίρνουν παλληκάρια

Κι εγώ η Αννούλα η όμορφη πήρα τον βερεμιάρη.

Μάννα με κακοπάντρεψες και μου ’δωσες τσοπάνη

Του μαγειρεύω και δεν τρώει, του στρώνω δεν κοιμάται,

Του στρώνω τρία στρώματα και πέντε μαξιλάρια

………………………………………………………

─ «Κόρη μ’ σε καλοπάντρεψα και σου ’δωσα τσοπάνη

Πόχει τα χίλια πρόβατα τα πεντακόσια γίδια…»

─ «Λύκος να φάει τα πρόβατα και τσάκαλος τα γίδια

Και μια μεγάλη ν’ αρρωστειά να φάει τον τσοπάνη

Να μείνει η βλάχα μοναχή.»59

5. Η προίκα ήταν απαραίτητη για ένα ζευγάρι;

Η προίκα ήταν απαραίτητη για ένα ζευγάρι. Μια κοπέλα έπρεπε να έχει μια

προίκα, για να παντρευτεί. Χωρίς αυτήν δεν θα την επέλεγε κάποιος για σύζυγό του.

Επιπλέον ο άντρας αναζητούσε μια προίκα η οποία θα τον έφερνε σε καλύτερη οικο-

νομική και κοινωνική κατάσταση.

Νυφιάτικο

58

Όπ. π. , τραγούδι 104, στ. 17-22 59

Ελληνική δημιουργία, Τεύχος 105,εκδ. Δ. Ν. Παπαδήμα, Αθήναι, σελ. 736

31

ο γιός του πρωτολιχνιστή πολλά προικιά γυρεύει60

Οι γονείς ενός αγοριού απαιτούσαν από την κοπέλα που θα παντρευόταν να

διέθετε μια πλούσια προίκα. Συμβούλευαν τον γιό τους να ζητά πολλά υλικά αγαθά

για να πραγματοποιήσει τον γάμο ώστε το παιδί τους να ανέβει σε μια καλύτερη οι-

κονομικά και κοινωνικά θέση .

Εις αρρεβωνιασμένον

Σαν κίνησεν ο νιούτσικος να πάει ν’ αρραβωνίσει,

……………………………………………………

Κι η μάννα του τού φώναζε, κι η μάννα του τού λέγει.

……………………………………………………

«Γύρεψε βόιδια στο ζυγό, γελάδια στη αγέλη,

Μούλες,φοράδες κι άλογα κι ασέλλινο πουλάρι…»61

Οι περιπτώσεις αληθινού έρωτα ήταν οι μόνες περιπτώσεις που ένας άντρας

δε ζητούσε προίκα. Τον ενδιέφερε μόνο να παντρευτεί την αγαπημένη του και να πε-

ράσει την υπόλοιπη ζωή του μαζί της.

Εις αρρεβωνιασμένον

Κ’ εγώ’ς τα πλούσια τα προικιά το νου μου δεν το έχω,

Τον έχω για της λυγερής τα μάτια και τα φρύδια.62

60

Πολίτη Ν. , όπ. π. , τραγούδι 136, στ. 8 61

Όπ. π. , τραγούδι 137, στ. 1, 3, 6-7 62


32

Ε. Η ΟΜΟΡΦΙΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ

1. Τα χαρακτηριστικά μιας όμορφης γυναίκας

Μια γυναίκα για να θεωρείται ωραία πρέπει να έχει όμορφα χαρακτηριστικά

προσώπου, δηλαδή

όμορφα μαλλιά, μαύρα ή ξανθά, χτενισμένα με προσοχή συνήθως πλεγμένα

σε πλεξίδες.

Ερωτική συντυχία

Είμαι στη χώρα μεταξάς, ξανθούλα μου, και στάσου

Και πες μου πόσο τα πουλάς μικρή μου τα μαλλιά σου,

Που ’ναι χυτά στη ράχη σου πλεμένα με την τάξη

Τρίχα με τρίχα γίνεται μαχαίρι να με σφάξει.63

Της Ελένης

Τούρκοι, Ρωμιοί εκλάφταν τα μαύρα της μαλλιά

μάτια μεγάλα και εκφραστικά, μπλε ή μαύρα.

Της Ζερβοπούλας

Μπροστά πηγαίνουν οι ξανθές και πίσω οι μαυρομάτες64


Στου παπά τα παραθύρια

(χάνομαι, σφάζομαι)

Δύο μαύρα μάτια που είδα.

Να ήμουν κλέφτης να τα κλέψω,

Κουρσευτής να τα κουρσέψω65

φρύδια τονισμένα με ωραίο σχήμα

Ο κοντός και η λυγερή

Βάνει τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι ακάλλη

Και του κοράκου τα φτερά τα βάνει μαύρα φρύδι66

Ή

63

Ελληνική δημιουργία, τεύχος 105 64

Πολίτη Ν. , Όπ. π. , τραγούδι 99, στ.5 65

Όπ. π.,τραγούδι 115, στ. 1-4 66

Ελληνική δημιουργία, τεύχος 105, σελ. 709

33

Ο άρχοντας και η αρχόντισσα

βάζεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι αστήθι

και του κοράκου το φτερό βάζεις καμπανοφρύδι67

χείλη που κάνουν εντύπωση, όταν είναι κόκκινα και ζουμερά

Ερωτική συντυχία

Τα χειλάκια σου τα γλυκοζαχαράτα68

ροδοκόκκινο χρώμα στα μάγουλα που συμπλήρωνε το τέλειο πρόσωπο και

έκανε μια γυναίκα να ακτινοβολεί σαν ήλιος και να είναι ερωτεύσιμη

δάχτυλα καλοσχηματισμένα και μέση λεπτή

μόν’ σου ’πρεπε και σου ’μοιζε καρέκλα καρυδένια,

για ν’ ακουμπάει η μεσούλα σου η μαργαριταρένια69

λευκό χρώμα δέρματος που έδινε αρχοντιά σε μια γυναίκα. Το ηλιοκαμένο

δέρμα ταίριαζε στις γυναίκες των λαϊκών τάξεων που εργάζονταν στους α-

γρούς.

Η ψηλή και αδύνατη γυναίκα προκαλούσε θαυμασμό

Ψηλόλιγνη ήταν στο κορμί και ρόδινη στα κάλλη,

Άσπρη κάτασπρη σα χαρτί και γαλανή στα μάτια

……………………………………………………

Είχε τα μάτια σαν ελιά , τα φρύδια σα γαϊτάνι,

Κι είχε τον ήλιο πρόσωπο, τα χείλια της μερτζάνι70

Το πλούσιο στήθος και οι αστράγαλοι θεωρούνταν επίσης ελκυστικά στοιχεία

σε μια γυναίκα

Τραγούδια της αγάπης

Το χέρι σου το παχουλό το κονδυλογραμμένο71

Ξύπνα αφέντη μου, ξύπνα γλυκειά μου αγάπη,

Ξύπνα αγκάλιασε κορμί κυπαρισσένιο,

Κάτασπρο λαιμό, βυζιά σα δυό λεμόνια72

67

Όπ. π. ,σελ. 736 68

Ελληνική δημιουργία, τεύχος 97, σελ. 204 69

Όπ. π. ,τεύχος 105, σελ. 721 70

Όπ. π. , σελ. 721 71

Πολίτη Ν. ,όπ. π. , τραγούδι 101, στ. 3 72

Όπ. π. , τραγούδι 147 Α, στ. 4-6

34

Βέβαια εκτός από τα εξωτερικά χαρακτηριστικά σημασία είχε και ο χαρακτή-

ρα της γυναίκας. Η ενάρετη, η έξυπνη, η υπάκουη και η γλυκομίλητη γυναίκα κέρδιζε

τις εντυπώσεις και την κοινωνική αποδοχή.

2. Με ποια εκφραστικά μέσα παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά αυ-

τά;

Οι όμορφες γυναίκες στα δημοτικά τραγούδια παρουσιάζονται ως επίγειοι άγ-

γελοι που λάμπουν και φωτίζουν όλο τον κόσμο με την ομορφιά και τη χάρη τους.

Η ομορφιά αυτή αποδίδεται με πλήθος εκφραστικών μέσων, όπως μεταφορές, εικό-

νες, παρομοιώσεις κλπ. Συνήθως χρησιμοποιούνται με θετικό τρόπο τα στοιχεία της

φύσης, ώστε να παρουσιαστεί η υπέρτατη ομορφιά γυναικεία ομορφιά . Γίνονται δη-

λαδή αναφορές στον ουρανό, τον ήλιο, τη θάλασσα, το φεγγάρι και σε όσα φυσικά

στοιχεία στολίζουν τον κόσμο τούτο. Μόνο η τελειότητα της φύσης μπορεί να περι-

γράψει την γυναικεία ομορφιά.

Της κουμπάρας που ’γινε νύφη

Καλή σου ημέρα πέρδικα, χρυσής αυγής τρυγόνα

……………………………………………………

Τον ήλιο βάζει πρόσωπο και το φεγγάρι στήθος

Και του κοράκου το φτερό βάζει καμαροφρύδι

Την όχεντρα την πλουμιστή κορδέλα στα μαλλιά της,

35

Τον άμμο τον αμέτρητο ρίχνει μαργαριτάρι

………………………………………………

Βάγιαις την πάνε από μπρος και βάγιαις από πίσω

Και βάγιαις απ΄ τα δυο πλευρά να μην την πιάσει ο ήλιος 73

τραγούδι της αγάπης

Κι ακριοφύσησε γλυκός βοριάς αέρας,

Και αντισήκωσε το γυροφούστανο της,

Και αντιφάνηκε το ποδοστράγαλό της.

Έλαμψ’ ο γιαλός, λάμψαν τα περιγιάλια.74

κάλαντα

Κυρά ψηλή, κυρά λιγνή, κυρά καμαρωμένη75

Τα ρόδινα τριαντάφυλλα στα ροδομάγουλά σου

Ψηλόλιγνη ήταν στο κορμί και ρόδινη στα κάλλη

Κι είχε τον ήλιο πρόσωπο, τα χείλια της μερτζάνι

Για ν΄ ακουμπάει η μεσούλα σου η μαργαριταρένια76

Πιο συγκεκριμένα, οι γυναίκες παρομοιάζονται με:

Τον ήλιο και το φεγγάρι που λάμπουν και φωτίζουν την πλάση

Τα μάτια παρομοιάζονται με ελιά

Μάτια-Φρύδια

Ερωτική Συντυχία

Κόρη μου πόσο τα πουλάς αυτά τα μαύρα μάθια

Που ’ναι ζευγάρι ολόφωτα που ’ναι ζευγάρι ίδια,

για να τα κάμω και τα δυο ζευγάρι δαχτυλίδια ;77

Της Ελένης

Τούρκοι, Ρωμιοί εκλάφταν τα μαύρα της μαλλιά.

κλέφτικο

Κορίτσια μαυρομάτικα και γαϊτανοφρυδάτα 78

Ακριτικό

Κι είχε τα φρύδια τορνευτά τα μάτια σα ζαφείρι79

73

Πολίτη Ν. ,τραγούδι 83, στ. 6, 28-31,35-36 74




Όπ. π. ,τεύχος 97, σελ. 204 78

Πολίτη Ν. , τραγούδι 33, στ. 4 79

Όπ. π. , τραγούδι 74, στ. 6

36


Πο ΄χει τα μάτια τα γλαρά, το γέλιο ζαχαρένιο80


Ένας κοντός, κοντούτσικος είχε μια όμορφη γυναίκα

……………………………………………………….

Εντύθηκε, στολίσθηκε σαν το πιτσούνι εγίνη

Βάνει τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι ακάλλη

Και του κοράκου τα φτερά τα βάνει μαύρα φρύδια.81

Άσπρη κατάσπρη σαν χαρτί και γαλανή στα μάτια

Είχε τα μάτια σαν ελιά, τα φρύδια σαν γαϊτάνι82

Ο άρχοντας και η αρχόντισσα

Βάζεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι αστήθι

Και του κοράκου το φτερό βάζεις καμπανοφρύδι83

Το λευκό δέρμα παρομοιάζεται με χαρτί

Η ίδια η γυναίκα σα θάλασσα με τα κάτεργα ή κήπος με λουλούδια ή βρύση

με κρύο νερό

Η όψη της ωραία και αγνή σαν κρίνο

Άλλοτε παρομοιάζονται με σύννεφο, αντάρα, κομμάτι μάλαμα και ασήμι,

κομμάτι που έπεσε από τον ουρανό.

Είναι φανερό ότι στα δημοτικά τραγούδια το θέμα της γυναίκας είναι πολύ αγα-

πητό. Η γυναίκα και η ομορφιά της έχουν γίνει συχνά πηγή έμπνευσης για τον απλό

λαό και φυσικά το θέμα αυτό υπηρετείται με τον πιο έντεχνο τρόπο.

Μαλλιά

Του Μαυριανού και της αδελφής του

Της δένει την πλεξούδα της με το μαργαριτάρι

…………………………………………………

Λείπει το δαχτυλίδι μου και τα σγουρά μαλλιά μου84

Του νεκρού αδελφού

Στα σκοτεινά την έλουζε στ΄άφεγγα τη χτενίζει85

80



Ελληνική δημιουργία, τεύχος 105, σελ. 720- 721 83

Όπ. π. ,σελ. 736 84

Πολίτη Ν. ,όπ. π. , τραγούδι 81, στ. 41,81 85

Όπ. π. ,τραγούδι 92, στ. 4

37

Kάλαντα

Φανήκαν τα σγουρά μαλλιά, τ’ αρχοντικά πλεξίδια

Στήθος


Είδα τον ήλιο πόλαμψε και έφεξε το φεγγάρι,

είδα και το βυζάκι σου που είν’ άσπρο σαν το χιόνι86

Η παπαδοπούλα με τα μήλα

Θέλω τα δυο του κόρφου σου τα μοσχομυρισμένα87

Tης αγάπης

Δυο λειμόνια ΄χεις στον κόρφο

Που μυρίζουν σαν το μόσχο88

Χείλη

Ερωτική Συντυχία

Τα χειλάκια σου τα γλυκοζαχαράτα89


Πο ’χει τα χείλη κόκκινα σαν το ούρμο το κεράσι,

πο ’χει τα μάτια τα γλαρά, το γέλιο ζαχαρένιο90

86

Όπ. π. , τραγούδι 72 Β, στ. 12-13 87


Όπ. π. , τραγούδι 116, στ. 1-2 89

Ελληνική δημιουργία, τεύχος 97, σελ.204 90

Πολίτη Ν. ,όπ. π. , τραγούδι 99, στ. 13-14

38

3.Πώς συντελούσε η ενδυμασία το στόλισμα των γυναικών στην ο-

μορφιά τους;

Οι γυναίκες στην παλιά εποχή ντύνονταν όσο πιο σεμνά μπορούσαν και ήταν

λίγες εκείνες, οι οποίες τολμούσαν να ντυθούν προκλητικά. Αυτό ήταν δύσκολο να

συμβεί, διότι υπήρχε πρόβλημα με τον κοινωνικό περίγυρο. Αυτές οι οποίες τόλμη-

σαν ήταν οι πιο γνωστές γυναίκες της εποχής εκείνης, που υιοθέτησαν ένα πιο προο-

δευτικό και προκλητικό τρόπο εμφάνισης και ο λαός τους έφτιαξε τραγούδι με το ό-

νομά τους.

Της κυρά Φροσύνης

Αλλη καμιά δεν το’βαλε το λιαχουρί φουστάνι,

Πρώτ’ η Φροσύνη το ’βαλε και βγήκε στο σιργιάνι.91

Της κουμπάρας που ’γινε νύφη

Έκατσε και στολίστηκε τρεις μέρες και τρεις νύχτες

………………………………………………………

Παπάς την είδε κι έσφαλε, διάκος κι αποξεχάστη,

Τα ψαλτικά τους έχασαν ψάλτες και καλανάρχοι.

Ωσάν την είδε ο νιόγαμπρος έπεσε κι ελιγώθη.

«Παπά για ματασήμανε, παπά για ματαψάλε,

Και γύρισε τα στέφανα και βάλτα στην κουμπάρα.»92


Και λάμπαν τα μανίκια της, κι άστραφτ’ η τραχηλιά της.93

Η λυγερή στον Άδη

Βροντομαχούν τα ρούχα σου κι αστράφτουν τα μαλλιά σου,

χτυπάει το φελλοκάλιγο και μας ακούει ο Χάρος. 94

Σε ειδικές περιπτώσεις π.χ. γάμου, ετοιμασίας να δεχτούν προξενητή, συμμε-

τοχής σε πανηγύρι και χορούς, δημόσιες εμφανίσεις, οι γυναίκες ντύνονταν και στο-

λίζονταν με ξεχωριστό τρόπο, φροντίζοντας την εμφάνιση τους και όπως φαίνεται

βάφονταν.

91

Πολίτη Ν. ,όπ. π. , τραγούδι 6, στ. 5-6 92

Όπ. π. , τραγούδι 83, στ.26-43 93



39

Του Μαυριανού και της αδερφής του

Εντύθηκε, στολίστηκε στο φόρο κατεβαίνει.

Χίλιοι κρατούν το φόρεμα, χίλιοι τον καμουχά της,

τριακόσιοι το μαγνάδι της, να μην την κάψει ο ήλιος.

Με το ντύσιμο και το στόλισμα ανεβαίνει η αξία της γυναίκας την οποία ο

σύζυγος σε περιόδους οικονομικής κρίσης την πουλά για να ξεχρεώσει τα χρέη του.


Τόνε ζηλεύει ο βασιλιάς, πολλά χρέη του ρίχνει.

Τρέχει ο κοντός, στοχάζεται το χρέος του να βγάλει.

«Ντύσου, στολίσου λυγερή να πάω να σε πουλήσω.»95

Αν κάποια γυναίκα ντυνόταν με τρόπο ανάρμοστο δεχόταν τις αποδοκιμασίες

του κοινωνικού περιβάλλοντος.

Της Ελένης

Μάθετε τα νέα στης Κρήτης τα χωριά

Που ’βαλεν η Ελένη ρούχα Ευρωπαϊκά.

95

Ελληνική δημιουργία, τεύχος 105, σελ. 708

40

4. Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά των όμορφων γυναικών που

ελκύουν έναν άνδρα;

Τα χαρακτηριστικά των όμορφων γυναικών που ελκύουν έναν άνδρα ήταν τα

μεγάλα εκφραστικά μάτια, τα καλοχτενισμένα μαλλιά, τα σαρκώδη χείλη ,η λεπτή

μέση, η ψιλόλιγνη κορμοστασιά, τα ροδοκόκκινα μάγουλα αλλά και το λευκό δέρμα.

Πώς πιάνεται η αγάπη

Από τα μάτια πιάνεται, στα χείλια κατεβαίνει,

Κι’ από τα χείλια στην καρδιά ριζώνει και δεν βγαίνει.96


1.Στου παπά τα παραθύρια (χάνομαι, σφάζομαι)

Δύο μαύρα μάτια που είδα.97

2.Ποιός ήλιος λαμπερότατος σου ’δωσε την ανθάδα,

Και ποια μηλιά, γλυκομηλιά, τη ροδοκοκκινάδα ;98

3.Τα χείλη σου είναι ζάχαρη, το μάγουλό σου μήλο,

Τα στήθη σου παράδεισο και το κορμί σου κρίνο.

Να φίλουνα τη ζάχαρη, να δάγκανα το μήλο,

Ν’ άνοιγεν ο παράδεισος, ν’ αγκάλιαζα τον κρίνο.99

4.Αγγελοστολισμένη μου, ποιος σου ’δωκε τη χάρη,

Να σαϊτεύεις τις καρδιές δίχως να ’χεις δοξάρι ;100

5.Α θέλεις να μη σ’ αγαπώ, πες το των ομματιών σου,

Οπού με σαγιτεύουνε όταν περνώ απ’ εμπρός σου.101

6.Ανάμεσα στα φρύδια σου δίχτυ χρυσό είν’ πλεγμένο,

Κι όποιο πουλάκι κι αν διαβεί πιάνεται το καημένο.102

7.Γλυκά γλυκά κοιτάζεις, φαρμακερά χτυπάς

Με δίστομο μαχαίρι εκείνον π’ αγαπάς,103

8.Ο ποταμός σέρνει κλαδιά κι η θάλασσα καράβια,

Κι η κόρη με τ’ ανάμπλεμα σέρνει τα παλληκάρια.104

96

Πολίτη Ν. , όπ. π. , τραγούδι 93, στ. 3-4 97

Πολίτη Ν. , όπ. π. , τραγούδι 115, στ. 1-2 98

Όπ. π. , λιανοτράγουδο 135 ε΄ 99

Όπ. π. , λιανοτράγουδο 135 μθ΄ 100

Όπ. π. , λιανοτράγουδο 135 νζ 101

Όπ. π. , λιανοτράγουδο 135 νη΄ 102

Όπ. π. , λιανοτράγουδο 135 νθ΄ 103

Όπ. π. , λιανοτράγουδο 135 ξ΄ 104

Όπ. π. , λιανοτράγουδο 135 ξα΄

41

5. Πως αντιμετώπιζε η κοινωνία τις όμορφες γυναίκες ή εκείνες με

ακραία για την εποχή τους εμφάνιση;

Η όμορφη γυναίκα εισπράττει τον θαυμασμό του ανδρικού πληθυσμού και υμνεί-

ται στα δημοτικά τραγούδια, όταν όμως η συμπεριφορά της είναι σύμφωνη με τις α-

ντιλήψεις της κοινωνίας και της εποχής. Αν μία γυναίκα ντυθεί προκλητικά θεωρείται

ανήθικη και κατακρίνεται αυτή και η οικογένεια της.

Της Ελένης

Μάθατε τα νέα στης Κρήτης τα χωριά

που 'βανεν η Ελένη ρούχα ευρωπαϊκά

Με τον 'γαπητικόν της πάει στον καφενέ

Τον καφετζήν διάτασσει : καφέ και ναργελέ.

……………………………………………

Κρίμας σε σέ Ελένη, κρίμας το μπόι σου

Κι εντρόπιασες κι εμένα κι όλον το σόι σου

Μιαν κουμπουριάν της παίζει στη δεξιά πλευρά.

Εννοείται ότι μία γυναίκα δεν μπορεί να κυκλοφορεί ημίγυμνη. Υπάρχουν όμως

ατυχείς περιπτώσεις που αποκαλύπτονται γυμνά σημεία του γυναικείου σώματος και

τότε ξυπνά ο ανδρικός θαυμασμός και πόθος.


Βγήκαν να παίξουν το σπαθί, να ρίξουν τι λιθάρι.

Εκόπη τ’ ασημόκουμπο κι εφάνη το βυζί της.

Κανένας δεν τη λόγιασε από τα παλληκάρια,

Μα το μικρό κλεφτόπουλο σκυφτό χαμογελά της.

«Τι έχεις, βρε βλάμη, και γελάς, τι έχεις και χαμοβλέπεις ;105

Εκτιμάται η φυσική ομορφιά, η απλότητα και τα νιάτα. Οι γυναίκες φροντίζουν

την ομορφιά τους με φυσικούς τρόπους και με πολύ απλά μέσα. Ιδιαίτερη αναφορά

γίνεται στο χτένισμα των μαλλιών (σε πλεξίδες ή κότσο) και στο στόλισμα τους.

Μια όμορφη γυναίκα συνήθως συνοδεύεται ή παντρεύεται ένα όμορφο γεροδεμέ-

νο παλικάρι. Κάποιες φορές όμως η οικογένεια της την παντρεύει με κάποιον άσχημο

(κοντό ή παχουλό), για να της εξασφαλίσει μεγαλύτερη οικονομική άνεση.

105

Όπ. π. , τραγούδι 72 Β, στ. 6- 11

42

Ο κοντός κι η λυγερή

Ένας κοντός, κοντούτσικος, έχει όμορφη γυναίκα106


Θα σε ρωτήσω, πεθερά, θα σε ρωτήσω, η μάννα,

Το τίνος είν’ εκειός ο νιός ο μαυροκιτρινιάρης ;

Άντρας δικός σου, νύφη μου, δικός σου, μαυρομάτα.

Φωτιά να κάψει τ’ άσπρα του και φλόγα τα φλουριά του,


Μπροστά στον άντρα τον καλό, μπροστά στο παλληκάρι! 107

106


Πολίτη Ν. , όπ. π. , τραγούδι 104, στ. 17- 22

43

ΣΤ. ΕΡΩΤΑΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΟΣ

1. Τα εμπόδια ενός έρωτα

Οι λόγοι που καθιστούν έναν έρωτα απαγορευμένο είναι πολλοί. Το συνηθέ-

στερο εμπόδιο ήταν και είναι ακόμα και στις μέρες μας το διαφορετικό θρήσκευμα. Ο

γάμος μεταξύ αλλοθρήσκων ήταν ένα απαγορευμένο γεγονός στις εποχές των κλει-

στών θρησκευτικών κοινοτήτων που δεν επέτρεπαν μεικτούς γάμους, δηλαδή γάμους

μεταξύ ετεροδόξων. Όταν λοιπόν συνέβαινε ένα τέτοιο περιστατικό η φήμη του έ-

παιρνε μεγάλες διαστάσεις και συχνά γινόταν έμπνευση για λαϊκά τραγούδια της επο-

χής.

Ένα εξίσου σημαντικό εμπόδιο ήταν όταν οι συγγενείς δεν αποδέχονταν την

αγάπη του ερωτευμένου ζευγαριού, λόγω της διαφορετικότητάς τους στην καταγωγή

ή στον πλούτο. Επιπλέον σε ένα δημοτικό τραγούδι συναντάμε την άρνηση της μάνας

στον έρωτα του γιου της, επειδή η νύφη της ήταν προσφυγοπούλα και στα πρώτα

χρόνια της μικρασιατικής προσφυγιάς, οι ελλαδίτες υποτιμούσαν τους πρόσφυγες.

Σημαντικό επίσης εμπόδιο σε έναν έρωτα αποτελούσε η αντίληψη της κοινωνίας ή

της εκκλησίας που θεωρούσε τον έρωτα σκάνδαλο για τα ηθικά μέτρα της εποχής.

Τέλος, ανυπέρβλητο εμπόδιο ήταν και είναι η άρνηση του ενός για την αγάπη του άλ-

λου.

Το εμπόδιο είναι η αδελφική σχέση ή η αδελφική αγάπη.

Η Αρπαγή της Ρήνης

Τουρκόπουλο τη δέχεται στα ολόχρυσα ντυμένο.

Στα κλάματα τήνε φιλεί, τήνε σφιχταγκαλιάζει.

Μα ένα πουλάκι κάθισε απάνω στο κατάρτι,

Δεν εκελάδιε σαν πουλί, ούτε σα χιλιδόνι,

Μόν’ εκελάδιε κι έλεγε μ’ ανθρώπινη λαλίτσα.

«Ω ουρανέ, μην το δεχτείς και γη μην το σηκώσεις,

Να ’χει ο αδερφός την αδερφή στον κόρφο του κλεισμένη,

Σα νύφη να τήνε φιλεί, σαν άντρας να τη βλέπει!

44

………………………………………………………………………

«Πιάσε αδερφή μ’ την τσέπη σου, πιάσε και την ποδιά σου.»

Στην τσέπη βάζει τα φλωριά και στην ποδιά τα γρόσια.

«Σύρε, Ρηνιώ, στο σπίτι μας, σύρε στα γονικά μας.»108

Κοντοθόδωρος:

Πούλησε τη γυναίκα του για να ξεχρεώσει τους φόρους του, αλλά ο ναύκληρος

που την αγόρασε δεν μπορεί να την πάρει για γυναίκα του,γιατί ανακαλύπτει πως εί-

ναι αδέρφια, παρόλο που την έχει ερωτευτεί. Σε αυτή τη περίπτωση το ίδιο το ζευγάρι

απαγορεύει τον έρωτα.

Πάρε γαμπρέ την όμορφη κι ας είν’ δική σου πάλι,

Και τα φλωριά που σ’ έδωκα ας ε΄ναι για προικιά της,

Εσένα ναι γυναίκα σου και μένα είναι αδερφή μου.109

Τ’ αγαπημένα αδέρφια κι η κακή γυναίκα

Αγάπησε ο μικρότερος του πρώτου τη γυναίκα,

…………………………………………………

Αχ τα μαλλιά την άρπαξε, λιανά λιανά την κόβει.110

Ο θρησκευτικός όρκος αφιέρωσης στο Θεό.

Ο Καλόγερος

Καλόγερος τριάντα πέντε έτη ερωτεύεται και καταπατά τον όρκο αφοσίωσής

του στο Θεό που αποτελεί το εμπόδιο, για να ζήσει τον έρωτά του.

Ξανθή κόρη με πλάνεσε, και θέλω να την πάρω.

Ποδοπατώ τα ράσα μου, βγάνω τα φυλαχτά μου :

Σύρτε, σταυροί, στον ουρανό και στ’ άγια μοναστήρια,

Κι εγώ θε να στεφανωθώ την κόρη που αγαπάω.111

ή

Ξυπνάει και μια καλογριά πό μέσ’ απ’ το κελί της.

Σκύφτει πετάει τα ράσα της, κόφτει τα κομπολόγια.

«Σύρτε, σταυροί, στις εκκλησιές, ράσα στα μοναστήρια,

Κι εγώ με τον τραγουδιστή απόψε θα ξωμείνω,

108

Πολίτη Ν. , όπ. π. , τραγούδι 86Α,στ19-26, 38- 40 109

Όπ. π. , τραγούδι 86Β, στ.34-36 110

110

Ό.π. , τραγούδι 80, στ. 4, 42 111

Ελληνική δημιουργία, τεύχος 97, σελ.203

45

Που το ’λεγε τόσ’ όμορφα και παραπονεμένα.»112

Δε θέλει το κλεφτόπουλο για άνδρα της, γιατί δεν είναι πρωτοπαλίκαρο

Η Κλεφτοπούλα:

Που ειπεί το «θέλω» εις εμέ πρέπει και να ναι άξιος,

Να ναι πρωτοπαλλήκαρο και κλεφτοπολεμάρχος.113

Το εμπόδιο μεταξύ των δύο ερωτευμένων νέων είναι το διαφορετικό θρήσκευμα.

Η κοπέλα αρνείται να παντρευτεί τον αλλόθρησκο, παρότι η μάνα της την προτρέπει,

γιατί ο Τούρκος είναι πλούσιος.

Κάτω στη Ρόδο :

Η σκύλα η μάνα της τον Τούρκο θέλει

Και καθημερινά την προξενεύει

«Πάρτονε κόρη μου τονΤούρκο γι’ άντρα

Να σε φορέσει παπούτσια μαύρα.

Πάρτονε κόρη μου κι έχει βαπόρι

Θα σε πηγαίνει Σμύρνη και Πόλη.»

«Δεν τόνε θέλω δεν τόνε παίρνω

Πέρδικα γίνομαι στα όρη φεύγω.»

Της Οβραιοπούλας

Το ζευγάρι είναι ερωτευμένο, η Εβραία μάνα όμως απαγορεύει το γάμο της κόρης

της με έναν χριστιανό. Βέβαια στο τέλος ο γάμος των δύο νέων γίνεται.

Μάνα, Ρωμιός με θέλει να γένω Χριστιανή.

Κάλλιο ’χω θυγατέρα μου σε τούρκικο σπαθί

Παρά Ρωμιιό να πάρεις, να γένεις Χριστιανή.

Καρτέρα με Ρωμιέ μου να πα ’να στολιστώ

Να βάλω τα χρυσά μου, να στεφανωθώ.

Στο δημοτικό τραγούδι Αρχοντογιός Προσφυγοπούλας οι δύο νέοι είναι ερω-

τευμένοι, αλλά η μητέρα του νέου μη μπορώντας να αντέξει που ο γιος της

παντρεύτηκε μια προσφυγοπούλα θέλησε να τη δηλητηριάσει.

Πιάνει δυο φίδια ζωντανά, τα ξεροτηγανίζει.

112

Ό.π. , τραγούδι 113, στ. 4-8 113

Ό.π. , τραγούδι 72 , στ. 20- 21

46

Έλα νυφούλα μου να φας ψάρια τηγανισμένα.

Και με την πρώτη πιρουνιά η κόρη φαρμακώθκι.

Δώ μ’ πεθερά μ’ λίγο νερό, τ’ αχείλι μ’ φαρμακώθκι.

Εδώ νερό δεν έχουμε, ούτε κρασί πουλιέται.

Βασιλικούδα

Ο δήμαρχος δεν μπορεί να παντρευτεί για τέταρτη φορά. Υπάρχει επομένως νομικό

εμπόδιο αλλά και η κοινωνία απαγορεύει τον έρωτά τους.

Στου Τουκμάκι τσ’ Μεταξάδις Γιάννης Δήμαρχους

Γιάννης έχει τρείς γυναίκις κι άλλην αγαπάει.

Θα χουρίσει τη Θουδώρα θα πάρ’ τη Βασιλκή.

Μάνα της την ορμηνεύει την παρακαλεί.

Μη τουν πάρ’ς πιδί μ’ του Γιάννη αυτούν τουν μασκαρά.

Τα σχόλια του κοινωνικού περίγυρου και η ζήλεια των άλλων είναι το εμπόδιο.

Καταλόγια

Β.

Ζηλεύουν την αγάπην μας, κυρά μου, οι γείτονές σου,

………………………………………………………

Κι εφάνη τους πολύν κακόν, θέλουν να μας χωρίσουν.

Ε.

Ένας πανώραιος άγουρος αγάπα ωραίαν κόρην.

…………………………………………………

Και μαραινόμενος ο νέος στης λυγερής τον πόθον,

Εμήνυσέ την μιαν αυγήν «Κυρά μου, ότι αγαπώ σε…»

«Εσύ μικρόν και ανήλικον,……………………….

Και αν τόκουσαν οι γείτονες μεμθεί με θέλαν όλοι.»114

Η άρνηση του ενός από τους δύο νέους είναι αξεπέραστο εμπόδιο.


Για πείτε του του Κωσταντή, του μοσκαναθρεμμένου,

Δε θέλω τον, δε χρήζω τον, δεν καταδέχομαί τον.115

114

Ό.π. , τραγούδι 3 Β, στ. 1, 9 και Ε στ. 1, 3-4, 9, 12 115

Ό.π. , τραγούδι 74, στ. 41-42

47

2. Λόγια ερωτευμένων

Α. Σε πολλά δημοτικά τραγούδια αφιερώνονται δεκάδες στίχοι σε λόγια αγάπης.

Ο ερωτευμένος χρησιμοποιεί λέξεις, για να χαρακτηρίσει τον αγαπημένο, όπως αφέ-

ντη, αγάπη μου, λεβέντη μου, πανώριος και για την αγαπημένη χαρακτηρισμούς, όπως

ηλιογέννητη, πολυαγαπημένη, αρχόντισσα , χαμηλοβλεπούσα, λυγερή, πέρδικα, όμορφη,

ξανθή, μαυρομάτα, βασίλισσα, και κυρά μου. Επιπλέον, ο ποιητής πολλές φορές εξιδα-

νικεύει τον/την αγαπημένο/η του και τον/την παρομοιάζει ως τέλειο/α άνδρα/γυναίκα,

καθώς όλα τα χαρακτηριστικά του/της αγγίζουν το άριστο και παραλληλίζονται με

στοιχεία της ομορφιάς της φύσης. Πολλές παρομοιώσεις έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο

στα δημοτικά τραγούδια συγκρίνοντας την ομορφιά του ανθρώπου με την ομορφιά

της φύσης, της θάλασσας , των ποταμών, του Ήλιου, των λουλουδιών , και γενικά με

κάθετί ωραίο πάνω στην πλάση που ανταποκρίνεται στην ομορφιά αυτού του ανθρώ-

που. Οι ερωτευμένοι νέοι βλέπουν το πρόσωπο με το οποίο είναι ερωτευμένοι σαν…..

Άστρι του ουρανού

Κάμπου το λουλούδι

Χώρα πολυζήλευτος

Ακτίνα του Ηλίου

Αηδόνι που λαλεί

Περιβολιού ο κρίνος

Άνοιξης τριαντάφυλλα

Κυπαρισσάκι

Τ’ Αυγούστου το φεγγάρι

Ψιλός, λιγνός κρίνος

Βρύση, βρυσούλα

Λεϊμονιά

Μηλιά

Βασιλικός

Άνοιξη

Πέρδικα

Χρυσής αυγής τρυγόνα

Ο ποταμός ο χρυσομελιτάρης

Νύχτας η δροσιά

48

Με τις παραπάνω παρομοιώσεις αλλά και άλλες πολλές ο ερωτευμένος εξέφραζε

τον έρωτα του στο πρόσωπο το οποίο τον ενδιέφερε. Παρατηρούμε βέβαια ότι τα πε-

ρισσότερα λόγια αγάπης είναι νέων οι οποίοι είναι ερωτευμένοι με όμορφες κοπέλες

και τους εκφράζουν τον έρωτα τους . Αυτό συμβαίνει, γιατί οι κοπέλες εκείνης της

εποχής δε θα θεωρούνταν ηθικές και φρόνιμες, εάν εξέφραζαν το ενδιαφέρον τους για

κάποιο άνδρα.

Α. Στα δημοτικά τραγούδια συναντάμε νέους που αρνούνται την πρόταση γάμου

ή την αγάπη κάποιου. Συνήθως οι ήρωες που αρνούνται την αγάπη του άλλου αντι-

δρούν με φυγή, όταν κάποιος τους επιβάλλει μια αγάπη, που οι ίδιοι δε θέλουν, φεύ-

γουν για να αποφύγουν κυρίως έναν ανεπιθύμητο γάμο. Αυτό συνέβαινε και στις κο-

πέλες που τους προξένευαν άνδρες που αυτές δεν ήθελαν..

Η κοπέλα η οποία δεν ήθελε να παντρευτεί έναν Τούρκο που της προξένευε η μά-

να της στο τραγούδι Κάτω στην Ρόδο επιλέγει να φύγει, για να γλυτώσει .

«Δεν τόνε θέλω, δεν τόνε παίρνω

Πέρδικα γίνομαι στα όρη φεύγω».

Η κόρη φεύγει δεν τόνε θέλει.

49

Τα μάτια παίρνει στα όρη φεύγει.

Άλλες φορές η απόρριψη γίνεται με τρόπο μάλλον αλαζονικό, τρόπος που ε-

ξαρτάται και από την κοινωνική και οικονομική θέση του ατόμου που αρνείται τον

άλλον, ή ορίζονται αυστηρές προϋποθέσεις και σκληρές δοκιμασίες, προκειμένου να

γίνει αποδεκτός ο άλλος.


«Για πείτε του Κωσταντή, του μοσκαναθρεμμένου,

Δε θέλω τον, δε χρήζω τον, δεν καταδέχομαί τον…»116


Που ειπεί το «θέλω» εις εμέ πρέπει και να ’ναι άξιος,

Να ’ναι πρωτοπαλλήκαρο και κλεφτοπολεμάρχος.117

Σπάνια η άρνηση παρουσιάζεται ντυμένη με γλυκόλογα, δικαιολογίες, «κατα-

νόηση» για τον πόνο που προξενεί και, το πιο εξωφρενικό όλων, πρόσκληση στην

απαρνημένη αγάπη να γίνει κουμπάρα ( ! ) σε γάμο με άλλο πρόσωπο.

Της κουμπάρας πόγινε νύφη

Καλή σου ημέρα, πέρδικα, χρυσής αυγής τρυγόνα.

Κόρη, κλειδιά σ’ αγόρασα κι αντίκλειδα σ’ αφήνω,

Κλείδωσε την καρδούλα σου κι απόμενε τους πόνους.

Ο κύρης μου κι η μάνα μου μού ’τοίμασαν το γάμο,

Κι α δεν περηφανεύεσαι έλα να μπεις κουμπάρα.118

Β. Όταν ο ερωτευμένος βρίσκεται αντιμέτωπος με την άρνηση του αγαπημένου του,

οι αντιδράσεις του και τα συναισθήματα του είναι πολλά. Κάποιοι μπορεί να το δε-

χτούν και να προσπαθήσουν να συνεχίσουν τη ζωή τους αφήνοντας πίσω το παρελ-

θόν, ενώ κάποιοι άλλοι προσπαθούν να πετύχουν αυτό που ξεκίνησαν, δηλαδή να εκ-

δηλώσουν τον έρωτά τους όσο το δυνατόν γίνεται πιο έντονα, ώστε να συγκινήσουν

τον άλλον, αν και τις περισσότερες φορές δεν τα καταφέρνουν και τότε ο πόνος της

ψυχής τους είναι ανείπωτος.


Απ’ όντε δεν εσμίξαμε, ψηλέ, λιγνέ μου κρίνε,

Δεν αναντράνισα να ιδώ, είναι ντουνιάς ; δεν είναι ;

116

Ό.π. , τραγούδι 74, στ. 41-42 117

Ό.π. , τραγούδι 72Β, στ. 20- 21 118


50

Το πληγωμένο στήθος μου πονεί, μα δεν το λέει,

Τα χείλι μου κι αν τραγουδεί, μέσα η καρδιά μου κλαίει.119

Ο πόνος είναι αβάσταχτος αν η απόρριψη έχει ως αιτία την απιστία. Η ερω-

τευμένη καρδιά δεν μπορεί να το αντέξει και συχνά φτάνει στα όρια του παραλογι-

σμού, επιδιώκοντας να καταστρέψει με μάγια και κατάρες αυτόν που αγαπά. Και η

φύση ακόμη δεν αντέχει τον πόνο της απιστίας και συμπάσχει με την πονεμένη καρ-

διά.

Της απολησμονημένης

Μια λυγερή βαριαρρωστά,μια λυγερή πεθαίνει

Για ενός αγούρου αγκάλιασμα, για ενός αγούρου αγάπη

………………………………………………………….

Εκειδά μέσα κάθεται ο απολησμονιάρης,

Οπού μ’ απολησμόνησε και πιο δε με θυμάται. 120


Τι μ’ ερωτάεις, άπιστε, τι ήταν η αφορμή μου ;

Άκουσαν άλλην θαγαπάς και εχάθηκ’ η ζωή μου.121

Και τώρα μ’ απαράτησε σαν καλαμιά στον κάμπο

……………………………………………………

Θέλω να τον καταραστώ και τον πονεί η ψυχή μου,

Μα πάλι ας τον καταραστώ κι ό, τι του μέλλει ας πάθει.122

Κάνω να τον καταραστώ και πάλι τον λυπάμαι,

Τι είν’ ακριβός της μάνας του και μοναχός δικός μου,

Μα ’γώ θα τον καταραστώ κι ας κάμει ο θιος τι θέλει…

Ποιόνε βαρούνε μαχαιριές και γαίμα δε σταλάζει,

Τίνος αγάπη παίρνουνε και δεν αναστενάζει ;123

Άγουρος με ξανθή κόρη στη ρίζα μου φιλιώνταν,

Κι όρκο ’κάμαν στους κλώνους μου να μη ξεχωριστούνε,

119

Ό.π. , τραγούδια να΄, μα΄ 120

Ό.π. , τραγούδι 82, στ. 1-2, 19- 20 121

Ό.π. , τραγούδι 123, στ. 5-6 122

Ό.π. , τραγούδι 128 Α, στ. 6, 10- 11

123 Ό.π. , τραγούδι 128Β, στ. 12-16

51

Τώρα ξεχωριστήκανε και κιτρινοφυλλιάζω.124

4. Οι αντιδράσεις του ήρωα που πλανεύτηκε από έρωτα

Οι κοπέλες εκείνη την εποχή ήταν συγκρατημένες και δεν εκδήλωναν τα συ-

ναισθήματά τους. Οι νέοι ήταν αυτοί που έκαναν ό,τι ήταν απαραίτητο, για να είναι

μαζί με την αγαπημένη φροντίζοντας συγχρόνως να μην την εκθέσουν στην κοινωνία.

Ένας νέος, όταν πλανευόταν από τον έρωτα μιας κοπέλας, προσπαθούσε να τη βλέπει

συχνά. Περνούσε από τη γειτονιά της κι αν ήταν πιο τολμηρός, όταν δεν τον έβλεπαν,

πήγαινε στο παράθυρό της, για να τη δει. Το αποφασιστικότερο βήμα ήταν βέβαια να

τη ζητήσει από τους γονείς της, για να μπορέσει να την παντρευτεί.

Όντας διαβαίνει με πολλούς, να κάνει πως δε γλέπει,

Κι όντας διαβαίνει μοναχός, γλυκό φιλί ν’ αρπάζει.125

Μάνα, την κόρη που είδα ’γω, άλλος να μη την πάρει.

Στείλε να κράξεις άρχοντες και μητροπολιτάδες

Να παν να κάνουν προξενειά, γυναίκα να την πάρω.126

Αν ο έρωτας των δυο νέων γινόταν αποδεκτός από τις οικογένειες αλλά και

από την τοπική κοινωνία, τότε παντρεύονταν και ζούσαν ευτυχισμένοι. Αν όμως τα

πράγματα δεν είχαν ευτυχή κατάληξη, οι νέοι είτε έφευγαν κρυφά και παντρεύονταν

χωρίς τη συγκατάθεση των γονιών τους είτε αναγκάζονταν να μείνουν χώρια και να

υποταχτούν σε επιλογές των δικών τους.

Στο τραγούδι Της Οβραιοπούλας η κοπέλα ερωτεύεται έναν Ρωμιό, αλλά η

μητέρα της δε τον θέλει και εκείνη αποφασίζει να φύγει από το σπίτι και να τον πα-

ντρευτεί.

Καρτέρα με Ρωμιέ μου να ’πα να στολιστώ

Να βάλω τα χρυσά μου, να σε στεφανωθώ.

124

Ό.π. , τραγούδι 127, στ. 11-13 125

Ό.π. , τραγούδι 93, στ. 5-6 126


52

5. Είναι ο έρωτας αμαρτία;

Ο έρωτας δύο νέων πολλές φορές γινόταν αφορμή για κακόβουλα σχόλια

στην τοπική κοινωνία. Τον θεωρούσαν αμαρτία και κάτι κακό, αν και για τους δύο

ερωτευμένους ήταν κάτι πολύ όμορφο και αγνό. Για κάποιους εκείνη την εποχή ο έ-

ρωτας ήταν αμαρτία, γι’ αυτό, όταν οι οικογένειες των νέων πληροφορούνταν τη

σχέση των παιδιών τους, τους πάντρευαν αμέσως ή δεν τους άφηναν να ξανασυνα-

ντηθούν, για να μην δίνουν αφορμές στην κοινωνία για σχόλια και κουτσομπολιό.

Ένας έρωτας ήταν αμαρτία, εάν οι ερωτευμένοι νέοι ήταν αδέρφια ή γενικότερα συγ-

γενείς ή παντρεμένοι, κάτι που καταδίκαζε και η Εκκλησία, την άρνησή της οποίας

συναντούσαν οι ερωτευμένοι νέοι και στην περίπτωση που ήταν διαφορετικού θρη-

σκεύματος(Της Οβραιοπούλας), μοναχοί (Ο καλόγερος) ή είχαν ήδη παντρευτεί

τρείς φορές(Βασιλκούδα)

Στα τραγούδια Ο κοντοθόδωρος και Η αρπαγή της Ρήνης127

οι δύο νέοι εί-

ναι αδέλφια, όπως αποκαλύπτεται, και αποφεύγεται η αιμομεικτική σχέση.128

Ο α-

δερφός ερωτεύεται τη γυναίκα του μεγάλου του αδερφού, αλλά στο τέλος νικά η α-

δελφική αγάπη στην παραλογή Τ’ αγαπημένα αδέρφια κι η κακή γυναίκα .129

Αμαρτία επίσης ήταν και κατακρινόταν πολύ αυστηρά από την κοινωνία της

εποχής εκείνης η απόκτηση παιδιού εκτός γάμου και μάλιστα από ανήλικη.

Δώδεκα χρονώ Ματέινα που το βρήκες το παιδί

Και γυρίζεις και το δείχνεις και δεν το ’χεις για ντροπή ;

6. Απαγορευμένος έρωτας : Σκάνδαλο κοινωνικό.

Ο έρωτας δύο νέων ήταν σκάνδαλο εκείνη την εποχή, γιατί οι άνθρωποι είχαν

συνηθίσει να παντρεύουν τα παιδιά τους με προξενιά. Όταν γινόταν αντιληπτός ο

έρωτας δύο νέων, ήταν πρόκληση για την κοινωνία και. πλήγμα για τους γονείς, γιατί

ήθελαν να δίνουν τα παιδιά τους σε μια οικογένεια με την ίδια κοινωνική θέση. Όταν

αυτό δε συνέβαινε είχαν πολλές αντιρρήσεις και έβαζαν εμπόδια στο ζευγάρι, για να

μην οδηγηθεί στο γάμο. Σύμφωνα με τα ήθη της εποχής πιο δύσκολα ήταν τα πράγ-

127

Ό.π. , τραγούδια 86 Α και Β

128 Βλ. ενότητα 1.Τα εμπόδια ενός έρωτα

129 Ό.π. , τραγούδι 80

53

ματα για την κοπέλα, η οποία δεν είχε το δικαίωμα να διαλέξει τον άνθρωπο με τον

οποίο θα περνούσε το υπόλοιπο της ζωής της, αλλά ούτε και να ερωτευτεί.130

Συχνά

όμως και οι γονείς του αγοριού επέλεγαν την μελλοντική του σύζυγο.131

Έτσι ένας

έρωτας εκείνα τα χρόνια γινόταν αφορμή για σχόλια και συχνά για αρνητική κριτική.

130

Βλ.ενότητες : Το προξενιό, Η μάνα ως πεθερά 131

Ό.π. , τραγούδι 83 : Της κουμπάρας πόγινε νύφη

54

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Με την ολοκλήρωση της εργασίας μας δε θα μπορούσαμε να μην επισημά-

νουμε την ευγένεια με την οποία παρουσιάζεται η γυναικεία μορφή στα δημοτικά

τραγούδια ακόμη και σε εκείνα που υμνούν ανομολόγητα πάθη της γυναικείας ψυχής.

Διαπιστώσαμε επίσης ότι η γυναικεία μορφή πάντα θα αποτελεί πηγή έμπνευσης για

καλλιτεχνική δημιουργία και ευκαιρία να ομορφαίνει ο κόσμος μας…

55

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.www.Κάτσε καλά γιατί θα γίνεις τραγούδι.gr (27-10-2011, 00:10 )

2.Ελληνική δημιουργία, τεύχος 97, εκδ. Δ. Ν. Παπαδήμα, Αθήναι, 1952

3.Ελληνική δημιουργία, τεύχος 105, εκδ. Δ. Ν. Παπαδήμα, Αθήναι, 1952

4.Πολίτου, Ν. Γ. , Δημοτικά τραγούδια, χτ. , χχ., σελ. 272

56

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Περιλαμβάνονται δημοτικά τραγούδια που αντλήθηκαν από το Διαδίκτυο:

1. Αρχοντογιός ή Της προσφυγοπούλας

2. Της Οβραιοπούλας

3. Της Ελένης

4. Βασιλκούδα

57

5. Ματέινα

6.Κάτω στη Ρόδο

58

Documents

Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑblogs.sch.gr/8lyk-pat/files/2012/07/project_logotexnia.pdf · 8o ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΑΞΗ Α’