ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄԸ - cfoa.amcfoa.am/wp-content/uploads/2018/10/LSG_in_Armenia_-Report_2017_ARM... · 6 Աղյուսակների ցանկ Աղյուսակ

1

ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄԸ

ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ (2017թ.)

Գիրք 10

Խմբագրությամբ` տեխ. գիտ. թեկնածու

Վահրամ Շահբազյանի

ԵՐԵՎԱՆ 2018

FOA

2

Սույն գիրքը հրատարակվել է Ամերիկայի

ժողովրդի աջակցությամբ՝ ԱՄՆ Միջազգային

զարգացման գործակալության (ԱՄՆ ՄԶԳ) միջոցով։

Այստեղ արտահայտված տեսակետները միմիայն

հեղինակներինն են և պարտադիր չէ, որ

արտահայտեն ԱՄՆ ՄԶԳ կամ ԱՄՆ կառավարության

տեսակետները։

Սույն գիրքը հեղինակները նվիրում են

Հայաստանի Հանրապետության հռչակման 100-ամյակին և

«Համայնքների ֆինանսիստների միավորում» ՀԿ-ի

հիմնադրման 20-ամյակին։

Տեղական ինքնակառավարումը Հայաստանում (2017թ.),

Գիրք 10 / խմբ. Վահրամ Շահբազյանի - Եր., 2018, 240 էջ:

Գիրքը պարունակում է Հայաստանի տեղական ինքնակառավարման համակարգի վիճակի

մշտադիտարկման 2017 թվականի զեկույցը:

Գիրքը նախատեսված է հանրային կառավարման ապակենտրոնացման և տեղական

ինքնակառավարման բնագավառներում քաղաքականություններ մշակողների ու որոշումներ

ընդունողների, տեղական ինքնակառավարման մարմինների, միջազգային ու քաղաքացիական

հասարակության կազմակերպությունների շահագրգիռ անձանց, այդ բնագավառներով

հետաքրքրվող մասնագետների, փորձագետների, դասախոսների, ուսանողների և հասարակության

լայն շրջանակների համար:

© Համայնքների ֆինանսիստների միավորում

3

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ .................................................................................................... 5

ԱՂՅՈՒՍԱԿՆԵՐԻ ՑԱՆԿ ..................................................................................................... 6

ԳԾԱՊԱՏԿԵՐՆԵՐԻ ՑԱՆԿ .................................................................................................. 8

ԱՌԱՋԱԲԱՆ ......................................................................................................................... 9

1. ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ԲԱՐԵՓՈԽՈՒՄՆԵՐԻ ԻՐԱՎԱԿԱՆ և

ԾՐԱԳՐԱՅԻՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ ............................................................................................ 12

1.1. ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ԲԱՐԵՓՈԽՈՒՄՆԵՐԻ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ .................... 12

1.2. ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ԲԱՐԵՓՈԽՈՒՄՆԵՐԻ ԾՐԱԳՐԱՅԻՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ .................. 19

1.3. ԱՐՏԱՔԻՆ ՊԱՐՏԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԿԱՏԱՐՈՒՄԸ .......................................................... 22

2. ՎԱՐՉԱՏԱՐԱԾՔԱՅԻՆ ԲԱԺԱՆՈՒՄԸ և ՄԻՋՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ

ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆԸ ............................................................................................ 23

2.1. ՎԱՐՉԱՏԱՐԱԾՔԱՅԻՆ ԲԱԺԱՆՈՒՄԸ ................................................................................ 26

2.2. ՄԻՋՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ ............................................................... 32

3. ՏԻՄ-ԵՐԻ ՁևԱՎՈՐՈՒՄԸ, ԼԻԱԶՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ և ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅՈՒՆԸ,

ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍՆԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆԸ ՏԵՂԱԿԱՆ

ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆԸ ................................................................................................... 37

3.1. ՏԻՄ-ԵՐԻ ՁևԱՎՈՐՈՒՄԸ, ԼԻԱԶՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ և ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅՈՒՆԸ............................ 37

3.2. ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍՆԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆԸ ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆԸ .. 44

4. ՀԱՄԱՅՆՔՆԵՐԻ ՍԵՓԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ, ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳՐԵՐԸ և

ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ԱՆԿԱԽՈՒԹՅՈՒՆԸ ................................................................................ 46

4.1. ՀԱՄԱՅՆՔՆԵՐԻ ՍԵՓԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ........................................................................... 46

4.2. ՀԱՄԱՅՆՔՆԵՐԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳՐԵՐԸ և ԲՅՈՒՋԵՏԱՎԱՐՈՒՄԸ ........................................ 48

4.3. ՀԱՄԱՅՆՔԻ ԲՅՈՒՋԵԻ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐԸ ........................................................................... 50

4.4. ՊԱՐՏՔԻ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄԸ ............................................................................................ 55

4.5. ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ՀԱՇՎԵՏՎՈՂԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ................................................................. 55

5. ՏԻՄ-ԵՐԻ ԼԻԱԶՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ և ՀԱՄԱՅՆՔՆԵՐԻ ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ՄԻՋՈՑՆԵՐԻ

ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ........................................................................................ 57

6. ՀԱՄԱՅՆՔԻ ԽՆԴԻՐՆԵՐԻՆ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔՆԵՐԻ, ՄԱՐԴԿԱՅԻՆ և

ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՌԵՍՈՒՐՍՆԵՐԻ ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ, ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ

ԱՋԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆԸ ........................................................................................................... 70

4

6.1. ՏԻՄ-ԵՐԻ և ՀԱՄԱՅՆՔՆԵՐԻ ԱՇԽԱՏԱԿԱԶՄԵՐԻ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԿԱՐՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ............... 70

6.2. ՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆ ................................................................................ 74

6.3. ՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ ԾԱՌԱՅՈՂՆԵՐԻ ՎԵՐԱՊԱՏՐԱՍՏՈՒՄԸ ..................................................... 77

6.4. ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԱՋԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆԸ ................................................................................. 79

7. ՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՄԱՏՈՒՑՈՒՄ ............................................ 85

7.1. ՀԱՄԱՅՆՔԻ ԿՈՂՄԻՑ ՄԱՏՈՒՑՎՈՂ ՀԱՆՐԱՅԻՆ ԲՆՈՒՅԹԻ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ..................... 85

7.2. ՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ................................................... 100

8. ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՏԱՐԵԿԱՆ ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐԸ (ՏԻ

ՏԱՐԵԿԱՆ ԻՆԴԵՔՍ, 2015Թ., 2016Թ. և 2017Թ.) ............................................................ 102

ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ և ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ................................................. 107

ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ................................................................................................. 107

ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ .................................................................................................. 113

ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ .......................................................................................................... 117

ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ ............................................................................................................... 121

5

Հապավումների ցանկ

ՀՀ Հայաստանի Հանրապետություն

ԱՄՆ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ

ԱՄՆ ՄԶԳ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների Միջազգային զարգացման

գործակալություն

ԱԺ Ազգային Ժողով

ՏԿԶՆ Տարածքային կառավարման և զարգացման նախարարություն

ԵԽ Եվրոպայի խորհուրդ

ԵՄ Եվրոպական միություն

ԵՀՔ Եվրոպական հարևանության քաղաքականություն

ՏԻԵԽ Տեղական ինքնակառավարման եվրոպական խարտիա

ՀՖՄ ՀԿ «Համայնքների ֆինանսիստների միավորում» հասարակական

կազմակերպություն

ՀՌԿԿ Հետազոտական ռեսուրսների կովկասյան կենտրոն

ՏՀԶՎԿ ՀԿ «Տեղեկատվական համակարգերի զարգացման և

վերապատրաստման կենտրոն» հասարակական կազմակերպություն

ՀՀՄ ՀԿ «Հայաստանի համայնքների միություն» հասարակական

կազմակերպություն

ԲՀԿ «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցություն

ՀՀԿ Հայաստանի հանրապետական կուսակցություն

ՀՅԴ Հայ յեղափոխական դաշնակցություն

ՏԻ Տեղական ինքնակառավարում

ՏԻՄ-եր Տեղական ինքնակառավարման մարմիններ

ՄՀՄ Միջհամայնքային միավորում

ՀՈԱԿ Համայնքային ոչ առևտրային կազմակերպություն

ՓԲԸ Փակ բաժնետիրական ընկերություն

ՓՄՁ Փոքր և միջին ձեռնարկություններ

ՀԿՏՀ Համայնքային կառավարման տեղեկատվական համակարգ

ՀՆԱ Համախառն ներքին արդյունք

ՔՀՄՀ Քաղաքացիական հասարակության և մասնավոր հատվածներ

ՀՀԶԾ Համայնքի հնգամյա զարգացման ծրագիր

ՔՍԳ Քաղաքացիների սպասարկման գրասենյակ

6

Աղյուսակների ցանկ

Աղյուսակ 1. ՀՀ հողային ֆոնդի բաշխվածությունը՝ ըստ սեփականության սուբյեկտների՝

2017թ. հուլիսի 1-ի դրությամբ .................................................................................. 23

Աղյուսակ 2. ՀՀ վարչատարածքային բաժանումը և բնակչությունը

(2018թ-ի հունվարի 1-ի դրությամբ) .......................................................................... 25

Աղյուսակ 3. Առ 01.01.2018-ը իրականացված վարչատարածքային բարեփոխումները ................... 27

Աղյուսակ 4. 2017-ին կայացած ՏԻՄ-երի ընտրությունների թիվն՝ ըստ մարզերի ............................ 37

Աղյուսակ 5. 2017թ. կայացած ուղղակի ընտրությունների արդյունքներով համայնքների

ղեկավարների կուսակցական պատկանելությունը ................................................... 39

Աղյուսակ 6. Համայնքի ղեկավարի լիազորությունների քանակական տվյալներն՝ ըստ առանձին

տեսակների և բնագավառների (2017թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ) ...................... 43

Աղյուսակ 7. ՀՀ համայնքների (ներառյալ Երևանի) ոչ ֆինանսական ակտիվների

գծով ծախսերը, 2015-2017թթ. ................................................................................. 47

Աղյուսակ 8. ՀՀ համայնքների (ներառյալ Երևանի) ոչ ֆինանսական ակտիվների իրացումից

մուտքերը, 2015–2017թթ. (մլն. դրամ) ....................................................................... 48

Աղյուսակ 9. ՀՀ համայնքների բյուջեների եկամուտների տեսակները և նրանց տեսակարար

կշիռներն ընդհանուր եկամուտների մեջ, 2015-2017թթ. ........................................... 50

Աղյուսակ 10. Երևանի բյուջեի եկամուտների տեսակարար կշիռները ՀՀ համայնքների

բյուջեների ընդհանուր եկամուտների կազմում, 2017թ. ............................................. 52

Աղյուսակ 11. Համայնքների բյուջեների եկամուտների պաշտոնական դրամաշնորհները,

2015-2017թթ. .......................................................................................................... 53

Աղյուսակ 12. ՀՀ համայնքների ֆոնդային բյուջեների եկամուտները և Երևանի

ֆոնդային բյուջեի եկամուտների տեսակարար կշիռը դրանց մեջ, 2017թ. .................. 55

Աղյուսակ 13. Եվրամիության անդամ երկրների և Հայաստանի տեղական բյուջեների ծախսերի

տեսակարար կշիռները հանրային ծախսերում և ՀՆԱ-ում (2017թ. տվյալներով) ........ 57

Աղյուսակ 14. ՀՀ համայնքների 2017թ. բյուջեների ընդհանուր եկամուտների, ծախսերի և

հավելուրդի / պակասուրդի տարեկան հաստատված,

ճշտված պլանները և փաստացի կատարումը (հազար դրամ) ................................... 59

Աղյուսակ 15. ՀՀ համայնքների 2013-2017թթ. բյուջեների` բնակչության մեկ շնչին

ընկնող եկամուտը և ծախսը (ՀՀ դրամով և ԱՄՆ դոլարով) * .................................... 60

Աղյուսակ 16. ՀՀ համայնքների (ներառյալ Երևանի և առանց Երևանի) և Երևանի 2017թ.

բյուջեների փաստացի ծախսերն` ըստ գործառական դասակարգման ...................... 63


բյուջեների փաստացի ծախսերն` ըստ տնտեսագիտական դասակարգման .............. 66

Աղյուսակ 18. ՀՀ համայնքների ղեկավարների կրթության վերաբերյալ ցուցանիշներն՝

ըստ մարզերի, 2017թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ ................................................. 72

Աղյուսակ 19. Համայնքներում ՏԻՄ-երի և աշխատակազմերի գենդերային բաշխվածությունը՝

2017թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ ........................................................................ 73

7

Աղյուսակ 20. Երևանի քաղաքապետարանում և վարչական շրջաններում ՏԻՄ-երի և

աշխատակազմերի գենդերային բաշխվածությունը՝

2016թ. և 2017թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ .......................................................... 73

Աղյուսակ 21. Համայնքային ծառայության պաշտոնների թիվը՝ 2017թ. մայիսի 4-ի դրությամբ ........ 76

Աղյուսակ 22. 2017թ. ընթացքում ատեստավորված համայնքային ծառայողների և թափուր

պաշտոնների զբաղեցման համար հայտարարված ու կայացած

մրցույթների թիվը, 2017թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ ........................................... 76

Աղյուսակ 23. ՀՀ համայնքների աշխատակազմերում համայնքային ծառայության

պաշտոնների թվի տեսակարար կշիռը բնակչության ընդհանուր թվի կազմում՝

ըստ Երևան քաղաքի և ՀՀ մարզերի, 2017թ. մայիսի 4-ի դրությամբ ......................... 77

Աղյուսակ 24. Վերապատրաստված համայնքային ծառայողների թիվը ......................................... 78

Աղյուսակ 25. 2017թ. ընթացքում ՀՀ համայնքների կողմից մատուցված աղբահանության

ծառայության մատուցման փաստացի ծախսերի և գանձված աղբահանության

վճարների վերաբերյալ տեղեկատվություն ............................................................... 88

Աղյուսակ 26. ՀՀ տարածքում գրանցված աղբանոցների մասին ամփոփ տեղեկատվություն ......... 89

Աղյուսակ 27. ՀՀ տարածքում «Վեոլիա Ջուր» ՓԲԸ-ի սպասարկման տարածքների

վերաբերյալ ամփոփ տեղեկատվություն ................................................................... 92

Աղյուսակ 28. Կոյուղու ցանցերի միագիծ երկարություններն՝ ըստ ՀՀ մարզերի

և Երևան քաղաքի, 2016թ. տարեվերջի դրությամբ ................................................... 93

Աղյուսակ 29. Երաժշտական, արվեստի, գեղարվեստի դպրոցների, մանկապատանեկան

ստեղծագործական կենտրոնների քանակն` ըստ ՀՀ մարզերի

և Երևան քաղաքի, 2016/2017 ուս. տարի ................................................................. 97

Աղյուսակ 30. ԱԱՊ ծառայություն իրականացնող բժշկական հիմնարկների

(բացառությամբ բուժակ-մանկաբարձական կետերի) բաշխումն ըստ տիպերի,

2015թ. .................................................................................................................... 98


բյուջեների փաստացի ծախսերն` ըստ տնտեսագիտական դասակարգման ............ 100

Աղյուսակ 32. ՏԻ տարեկան գնահատման արդյունքները՝ ըստ ՏԻ բնագավառների

(ՏԻՏԻ, 2015-2017թթ.) ........................................................................................... 103

8

Գծապատկերների ցանկ

Գծապատկեր 1. Ուրբանիզացիայի մակարդակը ՀՀ-ում, ԵՄ-ում և Արևելյան Եվրոպայի

համադրելի երկրներում .................................................................................... 31

Գծապատկեր 2. Ուրբանիզացիայի մակարդակը և մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ն (2017թ. դրությամբ) ... 31

Գծապատկեր 3. ՀՀ համայնքների 2000, 2010-2017թթ.բյուջեների եկամուտների դինամիկան (մլն.

ՀՀ դրամ) ......................................................................................................... 51

Գծապատկեր 4. ՀՀ համայնքների բյուջեների եկամուտների տեսակների տեսակարար կշիռներն

ընդհանուր եկամուտներում, 2017թ. .................................................................. 53

Գծապատկեր 5. ՀՀ համայնքների 2013-2017թթ. բյուջեների` բնակչության մեկ շնչին ընկնող

փաստացի եկամուտը (ՀՀ դրամով և ԱՄՆ դոլարով) ......................................... 61


փաստացի ծախսը (ՀՀ դրամով և ԱՄՆ դոլարով) .............................................. 62

Գծապատկեր 7. ՀՀ համայնքների (ներառյալ Երևանի) 2017թ. բյուջեների փաստացի ծախսերի

տեսակարար կշիռներն ընդհանուր ծախսերում (ըստ գործառական

դասակարգման) ............................................................................................... 64

Գծապատկեր 8. ՀՀ համայնքների (առանց Երևանի) 2017թ. բյուջեների փաստացի ծախսերի


դասակարգման) ............................................................................................... 65

Գծապատկեր 9. ՀՀ համայնքների (ներառյալ Երևանի) 2013-2017թթ. բյուջեների ընթացիկ և

կապիտալ ծախսերի տեսակարար կշիռներն ընդհանուր ծախսերում, % ............. 67

Գծապատկեր 10. Երևան համայնքի 2013-2017թթ. բյուջեների ընթացիկ և կապիտալ ծախսերի

տեսակարար կշիռներն ընդհանուր ծախսերում, % ............................................. 68

Գծապատկեր 11. ՀՀ համայնքների (առանց Երևանի) 2013-2017թթ. բյուջեների ընթացիկ և

կապիտալ ծախսերի տեսակարար կշիռներն ընդհանուր ծախսերում, % ............. 69

9

Առաջաբան

ՀՖՄ ՀԿ-ն, ՀՀ ՏԻ համակարգի ներդրումից ի վեր, իրականացնում է մոնիթորինգ ՀՀ

ՏԻ համակարգի ընթացիկ վիճակի նկատմամբ և պատրաստում տարեկան զեկույցներ դրա

վերաբերյալ: Սկսած 2004 թվականից` ՀՖՄ-ն այդ ուղղությամբ հրատարակել է ինը գիրք,

որոնցում ներառվել են մեկ կամ մի քանի տարիների զեկույցներ և տրվել են ՏԻ համակարգի

տարեկան վերլուծությունները և գնահատականները, ինչպես նաև դրանց հիման վրա արվել

են համապատասխան եզրակացություններ ու առաջարկություններ:

ՏԻ համակարգում յուրաքանչյուր տարի իրականացված բարեփոխումների

հետազոտումն ու գնահատումը կատարվել է ՀՖՄ փորձագիտական թիմի կողմից մշակված

մեթոդաբանության հիման վրա: Համակարգային բարեփոխումների վերլուծության և

գնահատման համար հիմք են ընդունվել տվյալ տարում ՏԻ բնագավառում գործող ՀՀ

օրենսդրության, ՀՀ կառավարության ծրագրերի և միջազգային կազմակերպություններում

նրա ստանձնած պարտավորությունների՝ ՏԻ-անը վերաբերող դրույթների կատարումը, ՏԻՄ-

երի գործունեության արդյունքները, ՏԻ համակարգի ընթացիկ վիճակը բնութագրող

ֆինանսական ու ոչ ֆինանսական մի շարք ցուցանիշների հաշվարկումը և գնահատումը:

Հրատարակված «Տեղական ինքնակառավարումը Հայաստանում» 9 գրքերի

բովանդակությունը կազմվել է ՏԻ բնագավառի առանձին 7 ուղղությունների վերաբերյալ ՀՖՄ

և անկախ փորձագետների կողմից կատարված ուսումնասիրությունների ու

վերլուծությունների հիման վրա՝ տարեկան զեկույցի առանձին բաժինների տեսքով։

Համաձայն մեթոդաբանության, դրանք բոլորն էլ կազմվել են նույն ձևաչափով և պարունակել

են նաև ՀՀ ՏԻ բարեփոխումների գնահատականներն՝ ըստ ՏԻ առանձին բնագավառների.

օրենսդրություն և ծրագրային գործունեություն, վարչատարածքային բաժանում և

միջհամայնքային համագործակցություն, համայնքային սեփականություն, զարգացման

ծրագրեր և ֆինանսներ, ՏԻՄ-երի ընտրություններ, լիազորություններ և գործունեություն,

տեղական ժողովրդավարություն, վարչական կառուցվածքներ, համայնքի կառավարում և

համայնքային (հանրային բնույթի) ծառայությունների մատուցում:

Անցած տարիներին հիմնականում հաջողվել է բարձր պահել ՏԻ համակարգի տարեկան

զեկույցների ինչպես գիտական, այնպես էլ հանրամատչելիության մակարդակները՝

ապահովելով դրանցից օգտվողների բավականին լայն շրջանակ՝ հանրային կառավարման

մարմինների պաշտոնյաներ ու աշխատակիցներ, ՏԻ բնագավառում գործող միջազգային և

տեղական կազմակերպություններ, անկախ փորձագետներ, բուհերի ուսանողներ,

ասպիրանտներ, դասախոսներ և այլն։ Կարելի է վստահորեն պնդել, որ անցած տարիների

ընթացքում ձևավորվել է այս գրքի ընթերցողների կայուն բանակ և այն յուրաքանչյուր տարի

պահանջված ու սպասված է վերջիններիս կողմից։

ՀՀ ՏԻ համակարգի վերաբերյալ հերթական տարեկան զեկույցը պատրաստելիս, մեր

խնդիրն ենք համարել՝ պահպանել տարիներ շարունակ ձևավորված լավագույն

ավանդույթները և հնարավորինս բարձրացնել զեկույցի որակը՝ հարստացնելով դրա

բովանդակությունը ՏԻ բնագավառի բարեփոխումներին և ժամանակակից զարգացումներին

համընթաց տեղեկատվությամբ։

Սույն գիրքը ՀՀ ՏԻ համակարգի մոնիթորինգի վերաբերյալ ՀՖՄ-ի՝ թվով արդեն 10-րդ,

հոբելյանական հրատարակությունն է: Այն նվիրված է ՀՀ ՏԻ համակարգում 2017թ-ի

10

ընթացքում իրականացված բարեփոխումների հետազոտմանը և լուսաբանմանը՝ վեր

հանելով ՏԻ բնագավառում ներկա պահին առկա հիմնախնդիրները և միտումները, հանգելով

որոշակի եզրակացությունների և ներկայացնելով այդ հիմնախնդիրների լուծմանն ու

բարեփոխումների շարունակմանն ուղղված համապատասխան առաջարկություններ:

2017թ. տարեկան զեկույցի պատրաստման աշխատանքների շրջանակներում

փորձագետների կողմից կատարված վերլուծությունների հիման վրա և ՀՀ ՏԻ համակարգին

տարեկան կտրվածքով թվային գնահատական տալու՝ 2017թ-ին մշակված ու ներդրված

մեթոդաբանության1 ամբողջական կիրառմամբ, հաշվարկվել է Հայաստանի ՏԻ տարեկան

ինդեքս (ՏԻՏԻ՝ համաթվի տեսքով) նաև 2017թ-ի համար։ Վերջինս հնարավորություն է տալիս

հետազոտել ՀՀ ՏԻ համակարգի զարգացումները վերջին երեք տարիների ընթացքում և

յուրատեսակ համեմատություններ կատարել առանձին տարիներին իրականացված

համակարգային բարեփոխումների ընթացքի և տրված գնահատականների միջև։

Համաձայն վերոնշյալ մեթոդաբանության` Հայաստանի ՏԻՏԻ-ի հաշվարկումը հիմնվում

է ՏԻ համակարգում ընտրված 5 բնագավառների (ուղղությունների), 20 գործառույթների և 52

ցուցիչների վրա։ Սույն զեկույցում ներկայացվում է ՀՀ ՏԻ գնահատման և ՏԻՏԻ հաշվարկման

արդյունքների վերաբերյալ ամփոփ տեղեկատվությունը 2015-2017թթ. համար։

Սույն զեկույցի հեղինակների անունից՝ երախտագիտություն եմ հայտնում ԱՄՆ ՄԶԳ

ապակենտրոնացման ոլորտի մասնագետ, «ՀաՄաՏեղ» ծրագրի համակարգող Արթուր

Դրամփյանին և ՀՖՄ նախագահ, «ՀաՄաՏեղ» ծրագրի ղեկավար Վահան Մովսիսյանին

բազմակողմանի աջակցության և օգտակար խորհրդատվության համար։

Վահրամ Շահբազյան

1 ՀՀ տեղական ինքնակառավարման տարեկան ինդեքս, 2015 և 2016, գիրք 1, Երևան 2017

11

ԶԵԿՈՒՅՑ

Տեղական ինքնակառավարումը Հայաստանում

(2017թ.)

Զեկույցը պատրաստող ՀՖՄ-ի փորձագիտական խմբի անդամներ՝

Վահրամ Շահբազյան (խմբի ղեկավար), Նարինե Ալեքսանյան, Դավիթ

Մարգարյան, Քնարիկ Այվազովա (Արաբյան), Լևոն Թումանյան, Ռուբեն

Հայրապետյան և Հասմիկ Գրիգորյան

12

1. Տեղական ինքնակառավարման բարեփոխումների իրավական և

ծրագրային գնահատումը

1.1. Տեղական ինքնակառավարման բարեփոխումների իրավական գնահատումը

Սահմանադրական դրույթների օրենսդրական արտացոլումը

2015թ. դեկտեմբերի 6-ի սահմանադրական փոփոխություններից հետո, ի կատարումն

ՏԻ հարաբերությունները կարգավորող օրենքների՝ ՀՀ սահմանադրության նորմերին

համապատասխանեցնելու օրենսդրական անհրաժեշտության, 2016թ. դեկտեմբերի 6-ին

ընդունվեց «Տեղական ինքնակառավարման մասին» Հայաստանի Հանրապետության

օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքը, որում, այնուամենայնիվ,

սահմանադրական նորմերի լիարժեք արտացոլում տեղի չունեցավ: 2017թ. ընթացքում

օրենսդրական և սահմանադրական նորմերի միջև որոշ անհամապատասխանություններ

շարունակեցին տեղ գտնել, ինչը պայմանավորված էր համապատասխան օրենքների

ընդունման կամ օրենսդրական փոփոխությունների կատարման թերացմամբ:

Այսպես, 2017 թվականի ընթացքում ՏԻ բնագավառում ընդունված օրենսդրական

ակտերի և դրանցում կատարված օրենսդրական փոփոխությունների ուսումնասիրությունը

ցույց է տալիս, որ օրենսդրական կարգավորումները մի շարք հարցերի վերաբերյալ

ամբողջությամբ չեն համապատասխանեցվել սահմանադրությանը, մասնավորապես.

1. Համայնքների միավորման կամ բաժանման մասին ԱԺ կողմից համապատասխան

օրենք ընդունելիս համայնքների լսված լինելու իրավունքը (ՀՀ սահմանադրության

190-րդ հոդված) իր հետագա ամրագրումը չի ստացել օրենսդրական մակարդակում:

Այս իրավական բացը պայմանավորված է, մասնավորապես, այն հանգամանքով, որ

2015թ. սահմանադրական փոփոխություններն ուժի մեջ մտնելուց հետո ՀՀ ԱԺ-ն

16.12.2016թ. ընդունված «Տեղական հանրաքվեի մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ

կատարելու մասին» ՀՕ-238-Ն օրենքով ուժը կորցրած է ճանաչել տեղական հանրաքվե

նշանակելու վերաբերյալ նորմը (7-րդ հոդվածի 1-ին մասի երկրորդ պարբերություն) և դրա

փոխարեն որևէ այլ նորմ չի ընդունել: Համայնքների սահմանների փոփոխության

դեպքում համայնքների կարծիքը լսելու հետ կապված իրավահարաբերություններն

այս պահին օրենսդրորեն կարգավորված չեն, հետևաբար օրենքով սահմանված չեն

համայնքների լսված լինելու իրականացման եղանակները, մեխանիզմները,

ընթացակարգը, ինչպես նաև այդ կապակցությամբ համապատասխան մարմինների

պարտականությունները:

ՏԻԵԽ-ն2 համայնքների հետ խորհրդակցության լավագույն ձևը համարում է հանրաքվեն

(հոդված 5), քանի որ տեղական հանրաքվեները առավելագույնս համապատասխանում

են այդպիսի խորհրդակցությունների նպատակներին3:

2 https://www.coe.int/en/web/conventions/full-list/-/conventions/rms/090000168007a088 3 https://rm.coe.int/16800ca437

https://www.coe.int/en/web/conventions/full-list/-/conventions/rms/090000168007a088

https://rm.coe.int/16800ca437

13

Ներդիր 1. Համայնքների լսված լինելու իրավունքը նրանց վարչական սահմանները փոփոխելիս

Համայնքների վարչական սահմանները փոփոխելիս համայնքների լսված լինելու իրավունքը

նշանակում է, որ ՏԻ միավորի սահմանների ցանկացած փոփոխություն (համայնքների միավորում կամ

բաժանում, մի համայնքի վարչական տարածքի ներառում մեկ այլ համայնքի վարչական տարածքի մեջ)

իրականացնելիս պետությունը պետք է նախապես, ուղղակի կամ անուղղակի կերպով խորհրդակցի

տվյալ համայնքի/համայնքների և/կամ ՏԻՄ-երի հետ և հաշվի առնի նրանց կարծիքը վարչական

սահմանների փոփոխման վերաբերյալ: Ընդ որում, շահագրգիռ համայնքները պետք է մասնակցեն

համայնքների վարչական սահմանների փոփոխման գործընթացի ինչպես նախապատրաստական,

այնպես էլ բուն որոշման կայացման փուլին և ունենան իրական հնարավորություն իրենց կարծիքը

հայտնելու և այն լսելի դարձնելու համար (Տե՛ս ՏԻԵԽ-ի բացատրական զեկույց, Հոդված 4, պարագրաֆ 6,

https://rm.coe.int/16800ca437):

ՏԻ միավորի սահմանների փոփոխության գործընթացում համապատասխան համայնքների հետ

խորհրդակցությունը պետք է իրականացվի նախապես: Այն պետք է ապահովի շահագրգիռ համայնքների

իրական մասնակցությունը գործընթացին՝ նախապատրաստական փուլից սկսած մինչև բուն որոշման

կայացման փուլը (Տե՛ս «Տեղական և տարածքային մարմինների կառուցվածքում և/կամ սահմանների հետ

կապված բարեփոխումների իրականացման գործընթացի վերաբերյալ» Rec(2004) 12 հանձնարարական,

https://search.coe.int/cm/Pages/result_details.aspx?ObjectID=09000016805dbeda):

«Համայնքի կարծիք» նշանակում է համայնքի բնակչության համաձայնությունը կամ

անհամաձայնությունը համայնքի սահմանների կատարվելիք փոփոխությանը: Ընդ որում,

համապատասխան համայնքի կարծիքը «լսելու» պարտավորությունը չի կարող կրել ձևական բնույթ:

Համայնքի կարծիքը լսելու պարտավորությունը կարող է համարվել «ձևական» այն դեպքում, երբ

համայնքին տրված չէ իրական հնարավորություն իրեն կարծիքը լսելի դարձնելու համար: Համայնքի

կարծիքը լսելու պարտավորության «ձևական իրացում» կարող է որակվել ՀՀ համայնքների խոշորացման

երկրորդ և երրորդ փուլերում ձևավորված իրավակիրառ պրակտիկան, երբ ՀՀ կառավարությունը որևէ

իրավական մեխանիզմի (ուղղակի կամ անուղղակի) միջոցով չբացահայտեց համապատասխան

համայնքների կարծիքը, և դրանով պայմանավորված՝ համայնքների կարծիքը որևէ ֆորմալ մակարդակում

իր արտահայտությունը չստացավ: Արդյունքում օրենսդիր մարմնի կողմից «համապատասխան

համայնքների կարծիքը լսելու» պարտավորությունը չիրականացվեց: Համայնքի լսված լինելու իրավունքի

իրացումը կարող է կրել ձևական բնույթ նաև այն դեպքում, երբ կառավարությունը, ունենալով իրավական

մեխանիզմներ համայնքների կարծիքը վեր հանելու համար, այնուամենայնիվ, հաշվի չի առնում դրա

արդյունքում բացահայտված բացասական վերաբերմունքը, ինչպես դա տեղի ունեցավ ՀՀ համայնքների

խոշորացման առաջին փուլում:

Հարկ է նշել, որ ՀՀ համայնքների խոշորացման առաջին փուլում 2015թ. մայիսի 17-ին անցկացվեցին

տեղական հանրաքվեներ (ՀՀ կառավարության 19.03.2015թ. թիվ 269-Ն, 270-Ն և 271-Ն որոշումները

համապատասխանաբար ՀՀ Լոռու, Տավուշի և Սյունիքի մարզերի 22 համայնքներում տեղական հանրաքվե

նշանակելու մասին, https://www.e-gov.am/gov-decrees/calendar/2015/03/page/6/), որոնց արդյունքների

համաձայն (http://www.elections.am/electionsview/type-8/), 22 համայնքից 6-ը (Աթան, Ահնիձոր, Շամուտ

(Լոռի), Հաղարծին, Թեղուտ, Գոշ (Տավուշ)) դեմ են եղել համայնքային սահմանների փոփոխությանը:

Այնուամենայնիվ, այդ համայնքների բացասական կարծիքը հաշվի չառնվեց ԱԺ-ի կողմից «ՀՀ

վարչատարածքային բաժանման մասին» ՀՀ օրենքում համապատասխան փոփոխություն կատարելու

միջոցով համայնքների միավորման վերաբերյալ որոշում կայացնելիս: Երկրորդ փուլում՝ 2016 թվականին

խոշորացվեց 118 համայնք և ձևավորվեց 15 բազմաբնակավայր համայնք, իսկ երրորդ փուլում՝ 2017

թվականին խոշորացվեց 325 համայնք և ձևավորվեց ևս 34 բազմաբնակավայր համայնք։ Երեք փուլերով

միասին խոշորացվեց ընդամենը 465 համայնք՝ ձևավորելով նոր 52 բազմաբնակավայր համայնք։

https://rm.coe.int/16800ca437

https://search.coe.int/cm/Pages/result_details.aspx?ObjectID=09000016805dbeda

https://www.e-gov.am/gov-decrees/calendar/2015/03/page/6/

http://www.elections.am/electionsview/type-8/

14

ՏԻԵԽ-ի բացատրական զեկույցի համաձայն (ներդիր 1), խորհրդակցության այլ ձևերը

պետք է օգտագործվեն անդամ պետությունների կողմից այն դեպքում, երբ համայնքների

սահմանների փոփոխությունների վերաբերյալ պարտադիր տեղական հանրաքվե

անցկացնելու համար օրենսդրական հիմք առկա չէ:

Վերոնշյալ իրավական բացի պայմաններում սահմանադրական նորմին տրվել է «նեղ

մեկնաբանում», որը հանգեցրել է համայնքների կարծիքը լսելու իրավունքը պարզապես

«որպես պառլամենտական լսումներին մասնակցելու իրավունք» կամ «ԱԺ

լիագումար նիստին մասնակցելու իրավունք» դիտարկելու ոչ ժողովրդավարական

իրավակիրառ պրակտիկայի ձևավորմանը, ինչը անհարիր է իրավական պետությանը

և խախտում է ՀՀ միջազգային պարտավորությունները:

2. ՀՀ Սահմանադրության 189-րդ հոդվածի (Միջհամայնքային միավորումները) կյանքի

կոչման նպատակով 2017-ին ՀՀ կառավարության կողմից մշակվել և ՀՀ ԱԺ է

ներկայացվել «Միջհամայնքային միավորումների մասին» օրենքի նախագիծը4: Այդ

նախագծի վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ դրանում միջհամայնքային

համագործակցության ինստիտուտը կոնցեպտուալ առումով լիարժեք

արտահայտություն չի գտել, քանի որ միջհամայնքային համագործակցության

իրավունքը (ներդիր 2) ավելի լայն է, քան միջհամայնքային միավորումներ ստեղծելու

իրավունքը: Վերջինս միջհամայնքային համագործակցության միայն մեկ դրսևորումն է,

հետևաբար, օրենքի կարգավորման առարկան անհրաժեշտ է ընդլայնել՝ դրան առավել

հայեցակարգային մոտեցում ցուցաբերելու և միջհամայնքային համագործակցության այլ

ձևեր ևս սահմանելու միջոցով5: Նման հայեցակարգային մոտեցումը հնարավորություն

կտա միջհամայնքային համագործակցության իրավահարաբերությունների դաշտը

կարգավորել համապարփակ՝ միջազգային չափանիշներին համապատասխան:

Ինչ վերաբերում է այսպիսի մոտեցման հնարավոր հակասությանը ՀՀ սահմանադրության

189-րդ հոդվածին, ապա հարկ է նշել, որ այն կարգավորում է միջհամայնքային միավորում

ստեղծելու հետ կապված հարաբերությունները և սահմանում է միջհամայնքային

միավորումների կազմակերպաիրավական ձևը (հանրային իրավունքի իրավաբանական

անձ), մինչդեռ միջհամայնքային համագործակցության այլ ձևերի իրականացման

սահմանադրական արգելք սահմանված չէ: Սահմանադրությունն այդ հարցերը թողել է

օրենսդրի կարգավորմանը և սահմանել է նորմեր միջհամայնքային համագործակցության

միայն մեկ ձևի՝ միջհամայնքային միավորումների հետ կապված: Ըստ էության,

«Միջհամայնքային միավորումների մասին» ՀՀ օրենքը համապատասխանում է ՀՀ

Սահմանադրությանը, սակայն, սահմանադրաիրավական նորմի նեղ մեկնաբանության

արդյունքում օրենքի կարգավորման առարկան լիարժեքորեն չի ապահովում ՏԻԵԽ-ի

պահանջները՝ սահմանափակելով համայնքների միավորվելու իրավունքը:

4 http://parliament.am/draft_history.php?id=9322 5 Տրամաբանորեն, առաջարկվում է «Միջհամայնքային համագործակցության մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի

մշակում և ընդունում

http://parliament.am/draft_history.php?id=9322

15

Ներդիր 2. Միջհամայնքային համագործակցության իրավունքը

Միջհամայնքային համագործակցությունը հատուկ է ապակենտրոնացված տարածքային

կառավարման համակարգերին: ՏԻ ապակենտրոնացվածության աստիճանին զուգահեռ աճում է տեղական

մարմինների համագործակցության կարիքն ու ցանկությունը: Միջհամայնքային համագործակցությունը

համայնքային մարմինների միջև «հորիզոնական» համագործակցությունն է, որը նպատակ ունի

բարձրացնել նրանց լիազորությունների իրականացման արդյունավետությունը՝ ջանքերի համատեղման

միջոցով: Միջհամայնքային համագործակցությունը իրավասության և ռեսուրսների ոչ օպտիմալ

բաշխվածության հետևանքների սահմանափակման տրամաբանական լուծումն է (Միջհամայնքային

համագործակցության ձեռնարկ-գործիքակազմ, 2010, http://www.municipal-

cooperation.org/images/4/4c/IMC_Toolkit_Manual.pdf):

ՏԻՄ-երի միջհամայնքային համագործակցության իրավունքը սահմանված է ՏԻԵԽ-ի 10-րդ հոդվածի

1-ին մասում, որի համաձայն՝ «1. Տեղական ինքնակառավարման մարմիններն իրենց լիազորություններն

իրականացնելիս իրավունք ունեն համագործակցել և օրենքով սահմանված շրջանակներում տեղական

ինքնակառավարման այլ մարմինների հետ կազմել միավորումներ՝ ընդհանուր հետաքրքրություն

ներկայացնող խնդիրների լուծման համար» (https://www.coe.int/en/web/conventions/full-list/-

/conventions/rms/090000168007a088): Այս ձևակերպումն, ըստ էության, հանգում է հետևյալին. 1. ՏԻՄ-երն

ունեն միջհամայնքային համագործակցության իրավունք, 2. Միջհամայնքային համագործակցության

իրավունքը կարող է իրականացվել միավորումներ (բնագրում՝ consortia) կազմելու միջոցով, 3.

Միջհամայնքային համագործակցությունն իրականացվում է ընդհանուր հետաքրքրություն ներկայացնող

խնդիրների լուծման համար:

Ինչպես բխում է այս հոդվածի բովանդակությունից և անվանումից («Տեղական մարմինների

միավորվելու իրավունքը»), միջհամայնքային համագործակցությունը դրսևորվում է «միավորվելու»

իրավունքի իրացման միջոցով: Հետևաբար, միավորվելու իրավունքի իրացման կազմակերպաիրավական

ձևերը կարող են տարբեր լինել և սահմանվել պետությունների ներքին օրենսդրությամբ:

Համայնքների միավորվելու իրավունքի ինստիտուցիոնալացումը տարբեր պետություններում

տարբեր դրսևորումներ ունի: Եվրոպական պետություններն իրենց միջհամայնքային

համագործակցության վերաբերյալ քաղաքականությունները մշակելիս առաջնորդվում են տարբեր ձևերի

համակցման սկզբունքով (Միջհամայնքային համագործակցության լավագույն պրակտիկան Եվրոպայում,

Տեղական և տարածքային ժողովրդավարության հարցերով եվրոպական կոմիտեի զեկույց էջ 15,

https://rm.coe.int/1680746dea): Միջհամայնքային համագործակցությունը կարող է լինել ոչ ֆորմալ, որը

պարզապես հիմնվում է համայնքների համաձայնության վրա, և ֆորմալ, որի դեպքում

համագործակցությունն ինստիտուցիոնալացվում է:

Տեղական և տարածքային իշխանությունների կոնգրեսի «Միջհամայնքային համագործակցության

ինստիտուցիոնալ կառուցվածքի մասին» թիվ 221(2007) հանձնարարականի (http://www.municipal-

cooperation.org/images/f/f7/Legal_Act_Recommendation_221_CoE_Institutional_framework_of_IMC_2007.pdf)

համաձայն, միջհամայնքային համագործակցությունը Եվրոպայում կարող է իրականացվել տարբեր

ձևերով: Միջհամայնքային համագործակցության կազմակերպաիրավական ձևի ընտրությունը կարող է

ազատորեն կատարվել տեղական մարմինների կողմից կամ պարտադիր կերպով սահմանվել: Այն կարող

է սահմանվել օրենքով կամ այլ կերպ (օրինակ՝ պայմանագրով): Միջհամայնքային միավորումը կարող է

հիմնադրվել հանրային իրավունքի շրջանակներում, մասնավոր իրավունքի շրջանակներում կամ որպես

նոր տեղական մարմին:

http://www.municipal-cooperation.org/images/4/4c/IMC_Toolkit_Manual.pdf

http://www.municipal-cooperation.org/images/4/4c/IMC_Toolkit_Manual.pdf



https://rm.coe.int/1680746dea

http://www.municipal-cooperation.org/images/f/f7/Legal_Act_Recommendation_221_CoE_Institutional_framework_of_IMC_2007.pdf

http://www.municipal-cooperation.org/images/f/f7/Legal_Act_Recommendation_221_CoE_Institutional_framework_of_IMC_2007.pdf

16

3. ՀՀ Սահմանադրության 180-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ համայնքը հանրային

իրավունքի իրավաբանական անձ է: ՀՀ Սահմանադրության 189-րդ հոդվածի 3-րդ մասի

համաձայն՝ միջհամայնքային միավորումը հանրային իրավունքի իրավաբանական անձ

է:

«Հանրային իրավունքի իրավաբանական անձ» հասկացությունը 2015թ.

սահմանադրական փոփոխություններից ի վեր իր հետագա կոնկրետացումը չի գտել

ինչպես քաղաքացիաիրավական, այնպես էլ տեղական ինքնակառավարման ոլորտը

կարգավորող օրենքներում: Ընդ որում, «Միջհամայնքային միավորումների մասին» ՀՀ

օրենքի նախագծում այս հասկացությունը ևս տեղ է գտել, սակայն կրկին չեն սահմանվել

այդ հասկացության բովանդակությունն ու առանձնահատկությունները:

4. ՀՀ սահմանադրության 182-րդ հոդվածի 4-րդ մասով սահմանված «համայնքի

ղեկավարը պատասխանատու է համայնքի ավագանու առջև» դրույթը օրենսդրական

մակարդակում լիարժեք կերպով չի իրացվել: Նշված սահմանադրաիրավական նորմը

մասամբ արտացոլված է անուղղակի ընտրակարգով ընտրվող համայնքների

(մասնավորապես, Երևան, Վանաձոր և Գյումրի քաղաքների) ղեկավարներին ավագանու

կողմից անվստահություն հայտնելու վերաբերյալ իրավանորմերում6: Ըստ էության,

ոլորտային օրենսդրական ակտերով ուղղակի ընտրակարգով ընտրված համայնքների

ղեկավարների քաղաքական պատասխանատվություն սահմանված չէ: Հարկ է նշել, որ

Սահմանադրության 182-րդ հոդվածի 4-րդ մասը չի բացառում համայնքի բնակչության

կողմից համայնքի ղեկավարի պաշտոնանկության ինստիտուտի օրենսդրական

կարգավորումը, քանի որ այն պետք է մեկնաբանել ոչ թե որպես բացառապես

քաղաքական պատասխանատվություն, այլ որպես համայնքի ավագանու և համայնքի

ղեկավարի փոխհարաբերությունների մեջ համայնքի ավագանու գերակա դերի

ճանաչում: Այս մոտեցումը նաև հիմնված է եվրոպական լավագույն փորձի ու

չափանիշների վրա, համաձայն որոնց տեղական ընտրովի մարմնի քաղաքական

պատասխանատվությունը կարող է սահմանվել, առաջին հերթին, համայնքի

ընտրազանգվածի առջև7: Ընտրողները կարող են տեղական հանրաքվեի միջոցով

իրենց կարծիքը հայտնել տեղական ընտրովի ներկայացուցչի պաշտոնանկության

վերաբերյալ: Համայնքի ընտրողների կողմից քաղաքական վերահսկողության

կարևորությունը ճանաչվել է ԵԽ Նախարարների կոմիտեի «Տեղական մարմինների

գործողությունների վերաբերյալ» թիվ R(98) 12 հանձնարարականում, որտեղ

առաջարկվել է իրականացնել այդ վերահսկողությունը անուղղակի ժողովրդավարության

միջոցների օգտագործմամբ:

5. ՀՀ Սահմանադրության 186-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն, համայնքի պարտադիր

խնդիրների լուծման նպատակով օրենքով սահմանվում են հարկային և ոչ հարկային

այնպիսի աղբյուրներ, որոնք անհրաժեշտ են այդ խնդիրների իրականացումն

6 «Տեղական ինքնակառավարման մասին» օրենքի 68-րդ հոդված, «Երևան քաղաքում տեղական

ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի 40-րդ հոդված 7 Տեղական ընտրովի ներկայացուցիչների պատասխանատվությունն իրենց պարտականությունների

կատարման ընթացքում իրականացված գործողությունների կամ անգործության համար, Տեղական և

տարածքային ժողովրդավարության հարցերով ղեկավար կոմիտեի (CDLR) զեկույց, էջ 43-45,

https://rm.coe.int/16806f93c8

https://rm.coe.int/16806f93c8

17

ապահովելու համար։ Մինչդեռ, «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքը,

սահմանելով համայնքի պարտադիր խնդիրները8 և դրանց լուծման համար համայնքի

ղեկավարի սեփական լիազորությունները, չի սահմանել դրանց իրականացման համար

անհրաժեշտ ֆինանսավորման կարգը: Հետևաբար, համայնքի պարտադիր խնդիրների

լուծման համար անհրաժեշտ ֆինանսավորման աղբյուրները շարունակում են մնալ

անբավարար: Այս իրավահարաբերությունները կարգավորող օրենսդրական լուծումները

պետք է տեղ գտնեն նաև ՀՀ հարկային օրենսգրքում, «Հայաստանի Հանրապետության

բյուջետային համակարգի մասին» ՀՀ օրենքում և «Տեղական տուրքերի և վճարների

մասին» ՀՀ օրենքում:

6. ՀՀ Սահմանադրության 181-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ ՀՀ ընտրական

օրենսգրքով կարող են սահմանվել համայնքի ղեկավարի ուղղակի և անուղղակի

ընտրություն: Նշված հոդվածը ամրագրում է, որ վերոնշյալ հարցերը պետք է

կարգավորվեն ՀՀ ընտրական օրենսգրքով, սակայն չի կոնկրետացնում, թե համայնքի

ղեկավարի անուղղակի ընտրության կարգի սահմանումը ինչպիսի չափանիշների վրա

պետք է հիմնվի:

Համայնքի ղեկավարի անուղղակի ընտրության կարգավորումների

ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ դրանք համակարգված չեն և տեղ են գտել

տարբեր իրավական ակտերում։ Մասնավորապես, ՀՀ ընտրական օրենսգիրքը

սահմանել է միայն ուղղակի ընտրակարգով ընտրվող ՏԻՄ-երի ընտրության կարգը,

մինչդեռ անուղղակի ընտրակարգով ընտրվող համայնքի ղեկավարի ընտրության

կարգը սահմանված է «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի 5-րդ գլխով,

իսկ Երևան քաղաքի մասով՝ «Երևան քաղաքում տեղական ինքնակառավարման

մասին» ՀՀ օրենքով: Ըստ էության, համամասնական ընտրակարգով ձևավորվող

ավագանի և դրանով պայմանավորված համայնքի ղեկավարի անուղղակի ընտրության

կարգ սահմանելը հիմնված է համայնքների ընտրողների քանակի մեծաթիվ լինելու

/խոշոր համայնքներ/ վրա (օրինակ՝ Վանաձոր և Գյումրի քաղաքների դեպքում՝ 33

անդամ՝ 70.000-ից ավելի ընտրող ունենալու հիմքով9): Այսպիսի իրավակարգավորման

տրամաբանությունը խիստ հեղհեղուկ իրավակարգ և իրավաշփոթ կարող է ստեղծել այն

դեպքում, երբ, օրինակ՝ վարչատարածքային բարեփոխումների ներկայիս դինամիկ

փուլում ձևավորվեն բազմաբնակավայր համայնքներ, որոնք նույնպես կունենան

70.000-ից ավելի ընտրող: Այս պարագայում, փաստորեն ստացվում է, որ միևնույն

իրավական կարգավիճակ ունեցող երկու համայնքի համար օրենսդիրը սահմանում է

ողջամիտ արդարացում չունեցող տարաբնույթ մոտեցում: Այս առումով, ՀՀ-ում

համայնքի ղեկավարի անուղղակի ընտրության սահմանված կարգը կարելի է համարել

խտրական և չարդարացված, հետևաբար համապատասխան իրավանորմերն ունեն

փոփոխման և հստակեցման կարիք:

7. ՀՀ Սահմանադրության 188-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ համայնքի սեփական

խնդիրների իրականացման նկատմամբ Կառավարության լիազոր մարմինն օրենքով

8 «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի 12-րդ հոդված 9 ՀՀ ընտրական օրենսգիրք, 105-րդ հոդված

18

սահմանված դեպքերում և կարգով իրականացնում է իրավական հսկողություն: Մինչդեռ,

«Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի 96-րդ հոդվածի 1-ին մասը

սահմանում է. «Տեղական ինքնակառավարման մարմինների սեփական

լիազորությունների իրականացման նկատմամբ իրավական հսկողությունը Հայաստանի

Հանրապետության կառավարության լիազոր մարմինը կարող է իրականացնել

անմիջականորեն կամ մարզպետների միջոցով»: Վերոնշյալ օրենքի այս իրավադրույթն

ակնհայտորեն հակասում է սահմանադրական նորմի բովանդակությանը, որը որպես

իրավական հսկողություն իրականացնող սուբյեկտ ճանաչում է միայն

Կառավարության լիազոր մարմնին, և մարզպետներին նման լիազորություն չի

վերապահում:

Օրենսդրական բացեր և հակասական օրենսդրական կարգավորումներ

«Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի 18-րդ հոդվածի 18-րդ կետի

համաձայն10, համայնքի ավագանին օրենքով սահմանված դեպքերում սահմանում է

տեղական հարկերի, տուրքերի և վճարների տեսակներն ու դրույքաչափերը: Նույն օրենքի

86-րդ հոդվածի համաձայն՝ հյուրանոցային հարկը համարվում է համայնքի բյուջեի

ձևավորման հարկային եկամուտների տարատեսակ: Հարկ է նշել, որ թեև հյուրանոցային

հարկ սահմանելու լիազորությունը սահմանված է «Տեղական ինքնակառավարման մասին»

ՀՀ օրենքով, այնուամենայնիվ, այն որպես տեղական հարկատեսակ հարկային

օրենսդրությունում ամրագրված չէ. 2018թ. հունվարի 1-ից ուժի մեջ մտած ՀՀ հարկային

օրենսգրքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասը, ի թիվս այլոց, սահմանում է տեղական հարկերի

տարատեսակները, որոնց ցանկում հյուրանոցային հարկը նշված չէ: Նույն հոդվածի 2-րդ

մասի համաձայն՝ «Հայաստանի Հանրապետությունում չեն կարող սահմանվել այնպիսի

հարկեր, որոնք նախատեսված չեն սույն հոդվածի 1-ին մասի 1-ին և 2-րդ կետերով»: Կարող

ենք օրենսդրական վերոնշյալ ակտերի համադրության արդյունքում եզրահանգել, որ առկա

են հակասական կարգավորումներ օրենսդրական ակտերում:

2017-ին ևս օրենսդրորեն չի սահմանվել «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային

համակարգի մասին» ՀՀ օրենքի 30-րդ հոդվածով նախատեսված համայնքային արժեթղթեր

թողարկելու կարգը, որի արդյունքում համայնքի ղեկավարի կողմից համայնքային

արժեթղթեր թողարկելու (նույն հոդվածով սահմանված) հնարավորությունը պրակտիկ

կիրառություն առայժմ չի գտնում:

ՏԻ ոլորտը կարգավորող ակտերի նկատմամբ դատական սահմանադրական

վերահսկողություն

2017թ. ՀՀ սահմանադրական դատարանը ՀՀ Սահմանադրության 1-ին, 6-րդ, 9-րդ և

179-րդ հոդվածների պահանջներին հակասող է ճանաչել «Տեղական ինքնակառավարման

մասին» ՀՀ օրենքի 64-րդ հոդվածի 3-րդ մասը11: Այս դրույթը կարգավորում է Գյումրի և

Վանաձոր համայնքների ավագանու նիստերի իրավազորության հարցերը, ըստ էության,

10 http://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=114406 11 ՍԴՈ-1384, 10 նոյեմբերի 2017թ. http://concourt.am/armenian/decisions/common/2017/pdf/sdv-1384.pdf

http://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=114406

http://concourt.am/armenian/decisions/common/2017/pdf/sdv-1384.pdf

19

սահմանելով, որ ավագանու նիստն իրավազոր է, եթե նիստին ներկա են որոշում ընդունելու

համար անհրաժեշտ թվով ավագանու անդամներ (ավագանու անդամների ընդհանուր թվի

առնվազն մեկ քառորդը ըստ նույն հոդվածի 4-րդ մասի)»:

Սահմանադրական դատարանը գտել է, որ նիստի իրավազորության նվազագույն շեմի

օրենսդրական սահմանումն անհրաժեշտ է, քանի որ հանրային իշխանության կոլեգիալ

մարմնի նիստի իրավազորությունը և որոշումներ կայացնելու իրավազորությունը նրա

գոյության և գործունեության կարևոր բաղադրիչներն են, որոնց վերաբերյալ օրենսդրական

կարգավորումները պետք է լինեն հստակ և որոշակի։ Սակայն, առկա իրավակարգավորմամբ

ավագանու նիստի իրավազորության և որոշումներ կայացնելու համար հիմք ընդունելով

ավագանու անդամների ընդհանուր թվի առնվազն մեկ քառորդը, ավագանու նիստերի և

որոշումների կայացման գործում չի ապահովվում ավագանու անդամների մեծ մասի

ներգրավվածությունը տվյալ համայնքում ներկայացուցչական ժողովրդավարության

գործընթացին։ Այդպիսի իրավակարգավորումը համահունչ չէ ՀՀ Սահմանադրության 1-ին և

2-րդ հոդվածների պահանջներին, քանի որ ժողովրդավարական և իրավական պետության

ներկայացուցչական մարմիններն, իրենց գործունեությունն իրականացնելիս, որոշումներ

կայացնելիս չպետք է շրջանցեն տվյալ մարմնի անդամների, իսկ արդյունքում՝ նաև համայնքի

բնակիչների համապատասխան մասի կամաարտահայտությունը (որպիսի իրավունքը

երաշխավորված է ինչպես ՀՀ Սահմանադրությամբ (9-րդ հոդված), այնպես էլ ՏԻԵԽ-ով),

հետևաբար՝ նաև նրանց ընտրողների մեծամասնության շահը (ՀՀ Սահմանադրության 179-

րդ հոդված):

Բացի դրանից, ելնելով նաև կողմերի փաստարկներից և նկատի ունենալով, որ Գյումրի

և Վանաձոր համայնքներում ավագանիների ընտրություններն անցկացվում են

համամասնական ընտրակարգով, հիշյալ համայնքներում ՏԻ-ան գլխավոր

առանձնահատկությունը հենց քաղաքական բաղադրիչի կարևորումն է։ Այդ պարագայում՝

ելնելով հանրային իշխանության իրականացման ժողովրդավարական ընդհանուր

սկզբունքներից, առաջնահերթ պետք է երաշխավորվեն ու պաշտպանվեն նաև քաղաքական

փոքրամասնության իրավունքները։ 2015թ. ՀՀ սահմանադրական բարեփոխումների

հիմնական նպատակներից մեկն էլ հենց քվորումի շեմի բարձրացման շնորհիվ

խորհրդարանական փոքրամասնության արդյունավետ դերակատարության ապահովումն էր,

որն իր հետևողական օրենսդրական արտացոլումը չի գտել ՏԻ բնագավառում:

Սահմանադրական դատարանի որոշումը խիստ կարևոր նշանակություն ունի ՏԻ-ան

հարաբերությունների սահմանադրականացման գործընթացում և ՀՀ ԱԺ-ն պետք է

Սահմանադրական դատարանի կողմից սահմանված ժամկետներում (մինչև 2018թ. մարտի

31-ը) համապատասխան փոփոխություններ կատարի «Տեղական ինքնակառավարման

մասին» ՀՀ օրենքում:

1.2. Տեղական ինքնակառավարման բարեփոխումների ծրագրային գնահատումը

2017թ. հունիսի 19-ին ՀՀ կառավարության թիվ 646-Ա որոշմամբ հաստատվել է «ՀՀ

կառավարության 2017-2022թթ. ծրագիրը», որը ՀՀ ԱԺ-ի կողմից հավանության է արժանացել

22.06.2017թ. ԱԺՈ-002-Ն որոշմամբ: Այս ծրագրի համաձայն, ՀՀ կառավարությունը ՏԻ

բնագավառում նախատեսել է իրականացնել մի շարք միջոցառումներ: Վերջիններիս մեծ

20

մասի իրականացման ժամանակահատվածը սահմանվել է մինչև 2019 թվականը կամ 2022

թվականը, հետևաբար դրանց կատարման գնահատումը ժամանակավրեպ կարող է լինել:

Այնուամենայնիվ, որոշ միջոցառումներ պետք է իրականացվեին մինչև 2017 թվականի

ավարտը: Մասնավորապես, ՀՀ կառավարության 2017-2022թթ. ծրագրի 1.2 բաժնի

(Տարածքային կառավարում և տեղական ինքնակառավարում) 3-րդ կետի 1-ին ենթակետի

համաձայն, գործարարության զարգացման ուղղությամբ` համայնքների սոցիալ-տնտեսական

զարգացմանը, բնակչության կենսապահովման բարձրացմանն ու աշխատատեղերի

ստեղծմանն ուղղված ներդրումային և գործառնական ծրագրերի խթանման և դրանց

արդյունավետ իրականացման նպատակով, ՀՀ կառավարությունը նախատեսել է մինչև 2017

թվականի ավարտը մշակել ներդրումային ծրագրերին ներկայացվող հստակ չափորոշիչներ:

Ի կատարումն վերջինիս, ՀՀ կառավարությունը 2017թ. դեկտեմբերի 21-ի նիստի թիվ 53

արձանագրային որոշմամբ հավանություն է տվել համայնքային տնտեսության աճի վրա

էական ազդեցություն ունեցող ներդրումային և գործարար ծրագրերի գնահատման

ընթացակարգին12:

Նույն բաժնի 4-րդ կետի համաձայն, կոշտ կենցաղային թափոնների կառավարման

համակարգը բարելավելու, զարգացնելու նպատակով ՀՀ կառավարությունը նախատեսել է

մինչև 2017-ի ավարտը ՀՀ կառավարության քննարկմանը ներկայացնել ՀՀ Շիրակի, Լոռու և

Սյունիքի մարզերի կոշտ կենցաղային թափոնների կառավարման համակարգերի

զարգացման հայեցակարգերը: Ի կատարումն այս դրույթի, ՀՀ կառավարությունը

07.09.2017թ. թիվ 38 արձանագրային որոշմամբ հավանություն է տվել ՀՀ Շիրակի մարզի

կոշտ կենցաղային թափոնների կառավարման հայեցակարգին, 23.11.2017թ. թիվ 49

արձանագրային որոշմամբ՝ ՀՀ Լոռու մարզի կոշտ կենցաղային թափոնների կառավարման

հայեցակարգին, և 28.12.2017թ. թիվ 54 արձանագրային որոշմամբ՝ ՀՀ Սյունիքի մարզի կոշտ

կենցաղային թափոնների կառավարման հայեցակարգին:

Նույն բաժնի 2.1.բ կետով նախատեսվել է, համայնքների կողմից մատուցվող

ծառայությունների որակի բարձրացման նպատակով, մատուցվող ծառայությունների համար

մինչև 2017-ի ավարտը սահմանել և ներդնել հստակ չափորոշիչներ, ինչն, ըստ էության, չի

իրականացվել:

ՏԻ ոլորտի զարգացման համար պատասխանատու պետական մարմինների

գործունեության գնահատումը

ՀՀ ԱԺ Տարածքային կառավարման, տեղական ինքնակառավարման,

գյուղատնտեսության և բնապահպանության հարցերի մշտական հանձնաժողովը 2017

թվականի ընթացքում գումարել է 12 նիստ և ԱԺ-ի օրակարգում ընդգրկելու համար դրական

եզրակացություն է տվել ՏԻ ոլորտին առնչվող մի շարք օրենսդրական նախագծերի13:

Միաժամանակ հարկ է նկատել, որ հանձնաժողովը ՏԻ ոլորտը կարգավորող

օրինագծերի վերաբերյալ որևէ խորհրդարանական լսում չի կազմակերպել, ինչը նշանակում

12 http://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=118605 13http://parliament.am/committees.php?lang=arm&do=show&ID=111192&cat_id=&show_session=&month=00&year=2

017

http://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=118605

http://parliament.am/committees.php?lang=arm&do=show&ID=111192&cat_id=&show_session=&month=00&year=2017

http://parliament.am/committees.php?lang=arm&do=show&ID=111192&cat_id=&show_session=&month=00&year=2017

21

է, որ արդյունավետ կերպով չի իրականացրել խորհրդարանական լսումներ հրավիրելու իր

լիազորությունը:

ՏԻ ոլորտի բարեփոխումների և զարգացման համար պատասխանատու գործադիր

մարմինը՝ ՀՀ ՏԿԶՆ-ն 2017թ. ընթացքում մշակել է մի շարք ոլորտային օրենքների

նախագծեր, մասնավորապես՝ «Միջհամայնքային միավորումների մասին», «Համայնքային

թափոնների մասին», «Տեղական հանրաքվեի մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություն

կատարելու մասին» ՀՀ օրենքների նախագծերը, և այլն: Հարկ է նաև նկատել, որ ՀՀ ՏԿԶՆ-

ի կողմից բավարար քանակությամբ հանրային քննարկումներ և լսումներ չեն կազմակերպվել,

օրինակ՝ «Միջհամայնքային միավորումների մասին» օրինագծի քննարկման, համայնքների

և շահագրգիռ այլ կողմերի կարծիքի վերհանման և հաշվի առնման առումով: Այդ նպատակով

ԱՄՆ ՄԶԳ «ՀաՄաՏեղ» ծրագրի շրջանակներում 2017-ի 1-ին եռամսյակում կազմակերպվել

են փնջային 3 հանդիպում-սեմինարներ՝ Սիսիանում, Վանաձորում և Երևանում14:

Քննարկումների այսպիսի քանակը ողջամտորեն չի կարելի համարել լիարժեք:

Այնուամենայնիվ, վերոնշյալ քննարկումների մասնակիցների կողմից նախագծի վերաբերյալ

ներկայացվել է մոտ 80 առաջարկություն, որոնցից մի մասը հաշվի է առնվել ՏԿԶՆ-ի կողմից

նախագիծը լրամշակելիս:

ՀՀ ՏԿԶՆ-ն մշակել և համայնքներին տրամադրել է ՏԻ ոլորտային որոշակի հարցերի

վերաբերյալ մի շարք մեթոդաբանություններ, մեթոդական ուղեցույցներ և ձեռնարկներ,

մասնավորապես՝

«Տեղական տուրքերի և վճարների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով

սահմանված տեղական վճարների դրույքաչափերի հաշվարկման ուղեցույց»,

«Միավորված համայնքների ՏԻՄ-երի, վարչական ղեկավարների և աշխատակազմերի

համար ընթացակարգային աշխատանքների իրականացման ձեռնարկ»,

«Բազմաբնակավայր խոշորացված համայնքներում ՏԻՄ-երի և աշխատակազմերի

գործունեության կազմակերպման մեթոդական ուղեցույց»,

«Համայնքների կողմից տրամադրվող ծառայությունները մասնավոր ընկերություններին

պատվիրակման մեթոդական ուղեցույց»,

«Համայնքի հնգամյա զարգացման ծրագրի մշակման և կառավարման մեթոդական

ցուցումներ»,

«Տնտեսության զարգացումը համայնքներում» ուղեցույց,

«Համայնքի տարեկան աշխատանքային պլանի մշակման մեթոդական ուղեցույց»,

«Համայնքային կառավարման տեղեկատվական համակարգի միջոցով վարչական

ղեկավարների կողմից տրամադրվող ծառայությունների ընթացակարգեր» ձեռնարկ,

«ՀՀ ՏԻ համակարգում ծրագրային բյուջետավորման մեթոդաբանություն»15:

14 http://cfoa.am/archives/13171 15 http://www.mtad.am/files/docs/1745.pdf

http://cfoa.am/archives/13171

http://www.mtad.am/files/docs/1745.pdf

22

1.3. Արտաքին պարտավորությունների կատարումը

ՏԻ բնագավառում ՀՀ միջազգային պարտավորությունները կապված են ՀՀ

օրենսդրության մեջ ՏԻԵԽ-ի դրույթների և ԵԽ Տեղական և տարածքային իշխանությունների

կոնգրեսի հանձնարարականների իրականացմանը և դրանց համապատասխան

իրավակիրառմանը: Այս համատեքստում ուշադրության է արժանի ԵԽ Տարածքային և

տեղական իշխանությունների կոնգրեսի Տեղական իշխանությունների պալատի կողմից

2014թ. մարտի 26-ին ընդունված թիվ CPL(26)2FINAL «Տեղական ժողովրդավարությունը

Հայաստանում» փաստաթուղթը, որտեղ տեղ են գտել մի շարք առաջարկություններ ՀՀ

կառավարությանը տեղական ժողովրդավարության ամրապնդման և զարգացման

վերաբերյալ:

Ընդգծելով մի շարք ոլորտներում իրականացված առաջընթաց ապահովող քայլերը,

վերոնշյալ փաստաթուղթը ներկայացնում է որոշակի առաջարկություններ, որոնք դեռևս

համակարգային լուծումներ և կոնկրետ գործողություններ են պահանջում: Մասնավորապես,

առաջարկվում է, ի թիվս այլոց, օրենսդրորեն ամրագրել ֆորմալ խորհրդակցության

մեխանիզմ՝ ապահովելու, որ տեղական մարմինների և տեղական մարմինների ազգային

միությունների հետ «օրենքով սահմանված ժամկետներում և կարգով» իրականացվեն

պատշաճ խորհրդակցություններ այն հարցերի վերաբերյալ, որոնք ուղղակիորեն վերաբերում

են նրանց, ապահովելու, որ տեղական իշխանությունների վարչական հսկողությունը

սահմանափակվի համայնքի գործողությունների օրինականության հսկողությամբ, և հսկող

իշխանությունների միջամտությունը համաչափ լինի պաշտպանության ենթակա շահերի

կարևորությանը, և այլն16:

2017թ. հոկտեմբերի 24-ին Երևանում տեղի ունեցավ ՀՀ ՏԿԶՆ-ի և Արևելյան

Գործընկերության ռեգիոնալ և տեղական իշխանությունների համաժողովի (CORLEAP)

«Նորարարությունները և տարածքային զարգացումը՝ որպես Արևելյան գործընկերության

երկրների աճի գործոններ» խորագրով համաժողովը, որի շրջանակներում սկիզբ է դրվել

տեղական իշխանություններում և ռեգիոնալ իշխանություններում էլեկտրոնային

կառավարման անցնելու գործընթացին:

Հայաստանի և ԵՄ-ի միջև «Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության

համաձայնագրի» շուրջ 4 տարի ընթացող բանակցություններն ավարտվեցին՝ 2017թ.

նոյեմբերի 24-ին Բրյուսելում այդ համաձայնագրի ստորագրմամբ: Այն նախատեսում է ԵՄ-ի

և Հայաստանի միջև համագործակցություն, ի թիվս այլոց, գյուղական համայնքների

զարգացման, տեղերում զբոսաշրջության զարգացման, բազմամակարդակ, ներառյալ

տեղական կառավարման ամրապնդման, տեղական և կենտրոնական մարմինների

միջինստիտուցիոնալ համագործակցության, տեղական մարմինների կարողությունների

զարգացման և այլ ոլորտներում17:

16 http://www.mtad.am/files/docs/1500.pdf 17 http://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-12525-2017-ADD-1/en/pdf


http://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-12525-2017-ADD-1/en/pdf

23

2. Վարչատարածքային բաժանումը և միջհամայնքային

համագործակցությունը

ՀՀ տարածքը 29 743 կմ2 է, որի 68.72%-ը կազմում են գյուղատնտեսական

նշանակության հողերը, 11.23%-ը՝ անտառային հողերը և 11.28%-ը՝ հատուկ պահպանվող

տարածքները։ Գյուղատնտեսական նշանակության հողերի միայն 7.57%-ն է ոռոգվում։

ՀՀ հողային ֆոնդի բաշխվածությունը, ըստ սեփականության սուբյեկտների,

ներկայացված է ստորև՝ աղյուսակ 1-ում18։ Սևանա լճի հայելու մակերեսը 1 276.5 կմ2 է։

Աղյուսակ 1. ՀՀ հողային ֆոնդի բաշխվածությունը՝ ըստ սեփականության սուբյեկտների՝

2017թ. հուլիսի 1-ի դրությամբ

Սեփականության

սուբյեկտները

Հողային ֆոնդի

մակերեսը, /կմ2/

(2017թ. դրությ.)

Տեսակարար

կշիռը ամբողջի

մեջ (%)

Հողային ֆոնդի

մակերեսը, /կմ2/

(2016թ. դրությ.)

Փոփոխությունը՝

2016-ի նկատ-

մամբ /կմ2/

Քաղաքացիներ 5381 18.09% 5375 6

Իրավաբանական անձինք 307 1.03% 302 5

Համայնքներ 10315 34.68% 10327 -12

Պետություն 13733 46.17% 13732 1

Օտարերկրյա պետություն-ներ, միջազգային կազմա-կերպություններ

7 0.02% 7 -

Ընդամենը 29743 100.0% 29743 -

Հանրապետության մշտական բնակչությունը 2018թ. հունվարի 1-ի դրությամբ կազմել է

2 972.9 հազ. մարդ, որը 13.2 հազ. մարդով (0.44%) պակաս է նախորդ տարվա

համեմատությամբ19։ Ընդ որում, 2017-ին ավելացել է մայրաքաղաք Երևանի բնակչությունը

0.6 հազ. մարդով։ ՀՀ-ում 2000-2018թթ. մշտական բնակչության վերաբերյալ ամփոփ

տվյալներ, ըստ քաղաքային և գյուղական բնակչության և դրանց շարժի, ներկայացված են

Հավելված 1-ում։

Բնակչության 67.3%-ը կազմում են հանրապետության աշխատանքային ռեսուրսները։

Համաձայն «Հայաստանի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման մասին»

ՀՀ օրենքի՝ վարչատարածքային միավորներ են հանդիսանում մարզերն ու համայնքները։ ՀՀ

տարածքը բաժանվում է 10 մարզի և Երևան համայնքի։20 Վերջինիս սահմանները որոշվում

են «Երևան քաղաքում տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքով։

Բացի Կոտայքի մարզից, մնացած բոլոր մարզերն ունեն արտաքին սահման հարևան

պետությունների հետ։

18 ՀՀ կառավարության որոշում № 1338-Ն, 12.10.2017թ., «Հայաստանի Հանրապետության հողային ֆոնդի

առկայության և բաշխման վերաբերյալ 2017 թվականի հաշվետվության (հողային հաշվեկշռի) մասին» (2017

թվականի հուլիսի 1-ի դրությամբ)։ Հասանելի է՝

http://www.cadastre.am/storage/files/pages/pg_0998130204_voroshum.pdf 19 ՀՀ ԱՎԾ պաշտոնական կայք, ՀՀ սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2017 թվականի հունվար-դեկտեմբերին,

հասանելի է՝ http://armstat.am/am/?nid=82&id=2007 20 «Հայաստանի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման մասին» ՀՀ օրենք, 07.11.1995թ., ՀՕ-18

(09.06.2017թ., ՀՕ-93-Ն փոփոխություններով և լրացումներով)։

http://www.cadastre.am/storage/files/pages/pg_0998130204_voroshum.pdf

http://armstat.am/am/?nid=82&id=2007

24

Համայնքներն ինքնակառավարվող վարչատարածքային միավորներ են: Համայնքը

կարող է ընդգրկել մեկ կամ ավելի թվով բնակավայրեր: Մեկից ավելի բնակավայրերից

բաղկացած համայնքը կոչվում է բազմաբնակավայր համայնք, որի կենտրոնը և անվանումը

սահմանվում են օրենքով:21

2018թ. հունվարի 1-ի դրությամբ, հաշվի առնելով 2015-17թթ. տեղի ունեցած

վարչատարածքային փոփոխությունները, ՀՀ-ում կա 502 համայնք (ներառյալ Երևանը),

որոնք ներառում են արդեն 1005 բնակավայր (նախկին 1001-ի փոխարեն)։ Հատկանշական է,

որ «ՀՀ վարչատարածքային բաժանման մասին» ՀՀ օրենքի 09.06.2017թ.

փոփոխություններով և լրացումներով Սյունիքի մարզի նախկին Լեռնաձոր համայնքի

տարածքում գտնվող 4 բնակատեղիներին տրվել է «բնակավայրի» կարգավիճակ։ Դրանք են՝

Անդոկավան, Բաբիկավան, Կաթնառատ և Փուխրուտ բնակավայրերը։

ՀՀ 502 համայնքներից 68-ը բազմաբնակավայր են, որոնցից 54-ը ունեն 3 և ավելի

բնակավայրեր։22

ՀՀ վարչատարածքային բաժանման և բնակչության վերաբերյալ ամփոփ

տեղեկություններ (2018թ-ի հունվարի 1-ի դրությամբ) բերված են աղյուսակ 2-ում։

21«Հայաստանի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման մասին» ՀՀ օրենք, 07.11.1995թ., ՀՕ-18

(09.06.2017թ., ՀՕ-93-Ն փոփոխություններով և լրացումներով)։ 22 Նույնը։

25

Աղյուսակ 2. ՀՀ վարչատարածքային բաժանումը և բնակչությունը (2018թ-ի հունվարի 1-ի դրությամբ)

Մարզը

Մա

րզկենտ

րոնը

Հեռա

վորութ

յուն

ը

մա

յրա

քա

ղա

քից

2

/կմ/

Տարածքը (տեսակարար կշիռը ՀՀ ողջ

տարածքի մեջ) /քառ. կմ/

Համայնքների թիվը

(տեսակարար կշիռը ՀՀ

համայնքների ընդհանուր թվի մեջ)

Բնակավայ-րերի թիվը

(քաղաքային և գյուղական)

Բնակչության թիվը

(տեսակարար կշիռը՝ ՀՀ

բնակչության ընդհ. թվի մեջ)

/հազար մարդ/

Բնա

կչո

ւթյա

ն

խտ

ութ

յուն

ը

(մա

րդ

/քա

ռ. կմ)

Քաղաքային բնակչության թիվը

(տեսակարար կշիռը՝ մարզի և

ՀՀ կտրվածքով) /հազար մարդ/

Երևան - - 223.3 0.8% 1 0.2% 1 1 - 1076.4 36.2% 4820.9 1076.4 - 36.2%

1 Արագածոտն Աշտարակ 23 2756.3 9.3% 72 14.3% 120 3 117 127.9 4.3% 46.4 28.0 21.9% 0.9%

2 Արարատ Արտաշատ 30 2090.0 7.0% 95 18.9% 99 4 95 257.4 8.7% 123.2 72.7 28.2% 2.4%

3 Արմավիր Արմավիր 45 1242.1 4.2% 97 19.3% 98 3 95 265.4 8.9% 213.7 83.7 31.5% 2.8%

4 Գեղարքունիք1 Գավառ 92 5349.2 18.0% 57 11.4% 98 5 93 229.2 7.7% 42.8 67.7 29.5% 2.3%

5 Լոռի Վանաձոր 117 3798.6 12.8% 56 11.2% 130 8 122 217.8 7.3% 57.3 128.9 59.2% 4.3%

6 Կոտայք Հրազդան 50 2085.5 7.0% 42 8.4% 69 7 62 250.7 8.4% 120.2 136.7 54.5% 4.6%

7 Շիրակ Գյումրի 121 2680.3 9.0% 42 8.4% 131 3 128 236.3 7.9% 88.2 138.5 58.6% 4.7%

8 Սյունիք Կապան 301 4505.4 15.1% 8 1.6% 138 7 131 138.6 4.7% 30.8 93.6 67.5% 3.1%

9 Վայոց ձոր Եղեգնաձոր 124 2307.8 7.8% 8 1.6% 55 3 52 49.8 1.7% 21.6 17.4 34.9% 0.6%

10 Տավուշ Իջևան 131 2704.0 9.1% 24 4.8% 66 5 61 123.4 4.2% 45.6 52.2 42.3% 1.8%

ԸՆԴԱՄԵՆԸ 103.43 29742.6 100% 502 100% 1005 49 956 2972.9 100% 67.14 1895.8 42.8%5 63.8%6 1 Ներառյալ Սևանա լիճը

2 Ըստ Google Maps-ի

3 Միջին հեռավորությունը՝ մայրաքաղաքի և մարզկենտրոնների միջև

4 Բնակչության միջին խտությունը՝ ըստ մարզերի (հաշվարկված միայն մարզերի տարածքում՝ առանց Սևանա լճի մակերեսի)

5 Մարզերում ուրբանիզացիայի միջին մակարդակը

6 ՀՀ-ում ուրբանիզացիայի ընդհանուր մակարդակը

26

2.1. Վարչատարածքային բաժանումը

2017 թվականին ՀՀ վարչատարածքային բաժանման համակարգում շարունակվել է

2015 թվականին սկիզբ առած համայնքների խոշորացման գործընթացը։ Նախորդ երկու

տարիների համեմատությամբ՝ 2017 թվականին խոշորացման փնջերի թիվը ավելի մեծ է՝ 34

փունջ, որոնք ընդգրկված են ՀՀ Արագածոտնի, Գեղարքունիքի, Լոռու, Կոտայքի, Շիրակի,

Սյունիքի, Վայոց Ձորի և Տավուշի մարզերում (թվով 8 մարզ)։ Խոշորացման գործընթաց

դիտարկվող տարում չի իրականացվել միայն ՀՀ Արմավիրի և Արարատի մարզերում։

2017թ. հունիսի 9-ին ՀՀ Ազգային Ժողովի կողմից ընդունված օրենքի համաձայն23՝

նախկին 325 համայնքներ, որոնք ընդգրկում էին 374 բնակավայրեր, խոշորացվեցին և

ձևավորվեցին 34 նոր բազմաբնակավայր համայնքներ՝ իրենց կենտրոններով։ Դրանք են՝

● Արագածոտնի մարզում 4 համայնք՝

Ապարան (21 բնակավայր), Ալագյազ (11 բնակավայր), Արագածավան (4 բնակավայր),

Ծաղկահովիտ (10 բնակավայր),

● Գեղարքունիքի մարզում 4 համայնք՝

Ճամբարակ (13 բնակավայր), Վարդենիս (4 բնակավայր), Գեղամասար (19

բնակավայր), Շողակաթ (6 բնակավայր),

● Լոռու մարզում 10 համայնք՝

Ալավերդի (7 բնակավայր), Ախթալա (9 բնակավայր), Ստեփանավան (4 բնակավայր),

Տաշիր (12 բնակավայր), Գյուլագարակ (7 բնակավայր), Լոռի Բերդ (9 բնակավայր),

Մեծավան (4 բնակավայր), Շնող (3 բնակավայր), Սարչապետ (8 բնակավայր), Օձուն

(9 բնակավայր),

● Կոտայքի մարզում 6 համայնք՝

Բյուրեղավան (3 բնակավայր), Եղվարդ (6 բնակավայր), Չարենցավան (6

բնակավայր), Ակունք (8 բնակավայր), Մեղրաձոր (7 բնակավայր), Ջրվեժ (3

բնակավայր),

● Շիրակի մարզում 3 համայնք՝

Անի (19 բնակավայր), Ախուրյան (8 բնակավայր), Մարմաշեն (16 բնակավայր),

● Սյունիքի մարզում 3 համայնք՝

Կապան (38 բնակավայր), Սիսիան (32 բնակավայր), Քաջարան (21 բնակավայր),

● Վայոց Ձորի մարզում 3 համայնք՝

Արենի (11 բնակավայր), Գլաձոր (3 բնակավայր), Եղեգիս (16 բնակավայր),

● Տավուշի մարզում 1 համայնք՝

Բերդ (17 բնակավայր)։

Նոր ձևավորված համայնքների կազմում ընդգրկված նախկին համայնքների,

բնակավայրերի, վարչական տարածքի և բնակչության թվի վերաբերյալ տեղեկությունները

բերված են Հավելված 2-ում։

23 «Հայաստանի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ

և լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ օրենք, 09.06.2017թ., ՀՕ-93-Ն։

27

Աղյուսակ 3-ում ներկայացված են ամփոփ տեղեկություններ 2018թ. հունվարի 1-ի

դրությամբ իրականացված վարչատարածքային բարեփոխումների վերաբերյալ։

Աղյուսակ 3. Առ 01.01.2018-ը իրականացված վարչատարածքային բարեփոխումները

«ՀՀ վարչատարածքային

բաժանման մասին» ՀՀ օրենքի

փոփոխություններ

«Լուծարված»

համայնքներ*

Նոր

ստեղծված

համայնքներ

Խոշորացման

գործընթացում

ընդգրկված

համայնքներ

09.06.17 ՀՕ-93-Ն 291 34 325

17.06.16 ՀՕ-100-Ն 103 15 118

24.11.15 ՀՕ-148-Ն 19 3 22

Ընդամենը՝ 413 52 465

Համայնքների ընդհանուր թիվը՝ 502

Խոշորացման գործընթացում

չներառված համայնքների թիվը** 450

* Ի նկատի է առնվում այն նախկին համայնքների թիվը, որոնք որպես առանձին համայնք դադարել են գոյություն

ունենալուց և բնակավայրի կարգավիճակով ներառվել են նոր ստեղծված բազմաբնակավայր համայնքի կազմում։

** Ի նկատի է առնվում այն գործող համայնքների թիվը, որոնք կամ չեն ընդգրկվելու, կամ դեռևս չեն ընդգրկվել

խոշորացման գործընթացներում։

2015 թվականի դեկտեմբերի 6-ին իրականացված ՀՀ Սահմանադրության

փոփոխություններից հետո ՀՀ Սահմանադրությունից հանվեց վարչատարածքային

փոփոխությունների դեպքում համապատասխան համայնքներում տեղական հանրաքվեներ

անցկացնելու դրույթը24։ Հիմնվելով փոփոխված սահմանադրության վրա՝ 2017-ին ևս

համայնքների խոշորացման վերոնշյալ 34 փնջերում տեղական հանրաքվեներ չեն

անցկացվել։ Հարկ է նաև նշել, որ համայնքներում խոշորացման վերաբերյալ իրազեկումը ևս

պատշաճ մակարդակով չի իրականացվել։ Ավելին, որոշ դեպքերում բնակիչները տեղեկացել

են իրենց համայնքի խոշորացման մասին միայն այն ժամանակ, երբ ՀՀ ԱԺ-ի կայքում

հրապարակվել է համապատասխան օրենսդրական նախագիծը։ Կենտրոնական

իշխանությունների նման գործելաոճը դժգոհությունների տեղիք է տվել, որոշ տեղերում

բնակիչների անհամաձայնությունն ու բողոքը արտահայտվել է հանրապետական

նշանակության ճանապարհները փակելով։25

2017-ի հունիսի 9-ին ՀՀ ԱԺ-ի կողմից ընդունված մեկ այլ օրենքի26 համաձայն՝ վերոնշյալ

8 մարզերի խոշորացված համայնքներում 2017 թվականի նոյեմբերի 5-ին նշանակվեցին

ՏԻՄ-երի ընտրություններ՝ ՀՀ ընտրական օրենսգրքով սահմանված ՏԻՄ-երի հերթական

ընտրությունների անցկացման կարգով:

Ընտրությունների արդյունքների պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրը

նախկին (խոշորացված) համայնքների ղեկավարների և ավագանիների լիազորությունները,

24 ՀՀ Սահմանադրության փոփոխություններ, 06.12.2015թ. 25 http://armtimes.com/hy/article/114309 26 «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին»

ՀՀ օրենք, 09.06.2017թ., ՀՕ-94-Ն։

http://armtimes.com/hy/article/114309

28

համաձայն վերոնշյալ օրենքի, համարվեցին դադարած։

2017 թվականի ընթացքում նոր ձևավորված 34 համայնքներից 22-ում կամ 65%

դեպքերում ընտրվել է նոր ձևավորված համայնքի՝ կենտրոն բնակավայր հանդիսացող

նախկին համայնքի ղեկավարը։

Նոր ձևավորված 34 համայնքներից 5-ում համայնքի ղեկավար է ընտրվել այն

թեկնածուն, որը ներկայացված է եղել համայնքի կենտրոն չհանդիսացող բնակավայրից

(նախկին համայնքից), ինչը կազմում է այդ 34 համայնքների 15%-ը։ Իսկ մնացած 7

համայնքներում (ընդհանուրի 20%-ը) համայնքի ղեկավար է ընտրվել միանգամայն նոր

թեկնածու, որն ընտրվելու պահին նախկին համայնքի ղեկավարի պաշտոն չի զբաղեցրել

(Ալագյազ, Ապարան, Գեղամասար, Ճամբարակ, Վարդենիս, Ալավերդի և Մարմաշեն

համայնքներ)։

Վերոնշյալ ընտրական գործընթացների, ինչպես նաև նորընտիր համայնքի

ղեկավարների կուսակցական պատկանելիության վերաբերյալ տեղեկությունները

ներկայացված են Հավելված 3-ում։27

Օրենսդրությամբ պահպանվել է բազմաբնակավայր համայնքների կազմում ընդգրկված

յուրաքանչյուր բնակավայրում մեկ վարչական ղեկավարի առկայության դրույթը28, ինչը որոշ

դեպքերում խնդրահարույց է դառնում։ Մասնավորապես, կան բնակավայրեր, որտեղ

բնակիչները մշտապես չեն բնակվում, և նման բնակավայրերում վարչական ղեկավար

ունենալու պարտադիր պայմանը միանշանակ չի դիտվում։ Նախընտրելի կլիներ, եթե

համայնքի ավագանին ինքնուրույն որոշեր այդպիսի բնակավայրերում վարչական ղեկավար

ունենալու անհրաժեշտությունը և նպատակահարմարությունը։

Հաշվի առնելով նաև 2017 թվականի վարչատարածքային բարեփոխումները՝ ՀՀ-ում մեկ

համայնքին ընկնող միջին վարչական տարածքի մեծությունը փոխվել է նախորդ տարվա

համեմատ։ 2018 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ, մեկ համայնքի միջին վարչական

տարածքը կազմել է 56.7 կմ2, գյուղատնտեսական նշանակության հողերի մասով՝ 40.7 կմ2։

Մեկ համայնքին ընկնող բնակչության միջին թիվը նույնպես փոփոխվել է և կազմել 5922

մարդ (ներառյալ Երևանը) և 3785 մարդ (առանց Երևանի)։

Մեկ համայնքին ընկնող միջին վարչական տարածքի և մեկ համայնքում բնակվող

մարդկանց միջին թվերով Հայաստանը 42 եվրոպական երկրների29 շարքում զբաղեցնում է

համապատասխանաբար 25-րդ և 27-րդ տեղերը՝ նախորդ տարվա 30-րդ և 33-րդ տեղերի

համեմատ։ Առավել մանրամասն տեղեկություններ նշված ցուցանիշների վերաբերյալ բերված

են Հավելված 4-ում։

Մեկ համայնքին ընկնող միջին վարչական տարածքի չափով Հայաստանը մոտեցել է

արդեն Իսպանիային և մի փոքր գերազանցում է Ուկրաինային և Բելգիային, իսկ մեկ

համայնքին ընկնող բնակչության միջին թվով՝ Էստոնիային, Իսպանիային և Լյուքսեմբուրգին։

Եվրոպական երկրների մեկ համայնքին ընկնող վարչական տարածքի և մեկ

27 Ուսումնասիրության աղբյուրը և նյութերը՝ ՀՀ կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի պաշտոնական

կայք, www.elections.am 28 «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենք, 07.05.2002թ., ՀՕ-337, Հոդված 31 (16.01.2018, ՀՕ-66-

Ն փոփոխություններով)։ 29 Ծան.՝ ընդհանուր ցանկում չի դիտարկվել Միացյալ Թագավորության ցուցանիշները՝ վերջիններիս ակնհայտ

մեծ արժեքների և ընդհանուր թվերի վրա էապես մեծ ազդեցություն ունենալու պատճառով։

http://www.elections.am/

29

համայնքում բնակվող մարդկանց թվի միջին ցուցանիշները հավասար են

համապատասխանաբար 288 կմ2 և 17 669 մարդ, իսկ ԵՄ անդամ 27 երկրների դեպքում՝

264.4 կմ2 և 15 885 մարդ։

Ներդիր 3. Մեկնաբանություններ ՀՀ-ում ընթացող համայնքների խոշորացման

բարեփոխումների վերաբերյալ

2017-ին ՀՀ-ում շարունակվեցին դեռևս 2015-ին մեկնարկած վարչատարածքային

բարեփոխումները, որոնց համատեքստում 2016թ-ին ձևավորվեցին 18 նոր բազմաբնակավայր

համայնք, իսկ 2017-ին՝ ևս 34 համայնք, ընդամենը՝ 52 համայնք։

Խոշորացված փնջերի և դրանցում ընդգրկված համայնքների ցանկի ուսումնասիրությունը մի

շարք հարցեր է առաջացնում, որոնց պատասխանները ժամանակի ընթացքում այդպես էլ չհաջողվեց

գտնել։ Խոսքը, մասնավորապես, խորհրդային նախկին շրջանների «վերականգնումն» է։ Իհարկե,

անհիմն է պնդել, թե խոշորացման փնջի ձևավորումը՝ նախկին շրջանների մեջ մտնող համայնքների

հիման վրա, բացասական երևույթ է, սակայն նման մոտեցումը արդարացնող որևէ փաստարկ էլ չկա։

Չկան կամ հանրությանը ներկայացված չեն փորձագիտական հիմնավորումներ առ այն, թե ինչից

ելնելով է պետական լիազոր մարմինը առաջնորդվել, օրինակ, 38 բնակավայր ունեցող Կապանի կամ

32 բնակավայր ունեցող Սիսիանի խոշորացման փնջերը ձևավորելիս։

Խնդիրներ կային նաև խոշորացման փնջերի նախագծերի հրապարակման և հանրայնացման

վերաբերյալ։ Փաստացի, վերջիններիս վերաբերյալ տեղեկություններ ստացվեցին միայն այն

ժամանակ, երբ արդեն իսկ պատրաստի փաթեթը տեղադրվեց e-draft.am կայքում՝ իբրև թե հանրային

քննարկման։ Համայնքներում բնակիչների հետ որևէ իրազեկման աշխատանք չէր իրականացվել,

չէին քննարկվել հնարավոր այլընտրանքային տարբերակները։ Տպավորություն էր ստեղծվում, թե

խոշորացման քարտեզը ձևավորվել է «փակ դռների» հետևում՝ մի քանի հոգու պատկերացումների

համաձայն։

Հատկանշական է, որ առ այսօր չկան իրականացված թեկուզ հակիրճ վերլուծություններ նոր

ձևավորված 18 համայնքներում կառավարչական փոփոխությունների, ֆինանսական միջոցների

բաշխման արդյունավետության, ձեռք բերված հաջողությունների և ի հայտ եկած դժվարությունների

մասին։ Նման փաստաթղթի առկայությունը հնարավորություն կտար առավել հանգամանորեն

ուսումնասիրել վարչատարածքային բարեփոխումների իրականացման փորձը և հետագայում

հնարավորինս խուսափել առաջացած խնդիրներից։

Վարչատարածքային բարեփոխումների դիտարկվող փուլի վերաբերյալ հաջորդ

մտահոգությունը կապված է նոր ձևավորված համայնքներում կապիտալ ներդրումների սակավության

կամ իսպառ բացակայության հետ։ Եթե նախկին 18 խոշորացված համայնքներում այս կամ այն

կերպով իրականացվել են որոշակի կապիտալ ներդրումներ (հիմնականում միջազգային

կազմակերպությունների աջակցությամբ), ապա 2017-ին ձևավորված 34 համայնքներում նմանատիպ

ֆինանսական ներդրումներ առայժմ չի իրականացվել։ Սա կարող է բացասական անդրադարձ

ունենալ համակարգում վարչատարածքային բարեփոխումների հետագա իրականացման վրա։

Անհրաժեշտ է նշել, որ 2017-ի ընթացքում ՀՀ կառավարության կողմից խոստումներ եղան այն

մասին, որ վերջինս պատրաստ է ֆինանսավորել համայնքների կողմից ներկայացված կապիտալ

ծրագրերի գումարի մոտ կեսը այն պայմանով, որ համայնքները իրենց հերթին պետք է խնայողություն

նախատեսեն համայնքի ֆոնդային բյուջեում և իրենք ֆինանսավորեն ներկայացված կապիտալ

ծրագրի մյուս մասը։

Վերոնշյալի համատեքստում ՀՀ կառավարությունը լրացում իրականացրեց իր 2006թ-ի

30

նոյեմբերի 16-ի № 1708-Ն որոշման մեջ30, համաձայն որի՝ համայնքները 2018թ. պետական բյուջեով

արդեն իսկ նախատեսված սուբվենցիաներից բացի, այլ սուբվենցիաներ ստանալու նպատակով

կարող են ծրագրային հայտեր ներկայացնել մարզպետին։ Այդ հայտերը սահմանված ընթացակարգով

անցնելուց հետո ներկայացվում են ՀՀ կառավարության քննարկմանը և հաստատմանը, իսկ վերջինս

որոշում է կայացնում տվյալ սուբվենցիան տրամադրելու կամ մերժելու վերաբերյալ։

Ամփոփելով, նշենք, որ վարչատարածքային բարեփոխումների արդյունքում ձևավորված

համայնքները իրենց մարդկային և ֆինանսական ռեսուրսներով էականորեն տարբերվում են

առանձին փոքր համայնքներից, և այս ամենը լուրջ հիմք է ստեղծում համայնքում կառավարչական և

ֆինանսական կառավարման արդյունավետությունը բարձրացնելու համար։ Վերջինս էլ կարևոր

նախապայման է կառավարման երկար սպասված ապակենտրոնացման գործընթացը սկսելու համար,

ինչը իրենից ենթադրում է պետական մարմինների կողմից իրականացվող մի շարք

լիազորությունների աստիճանական փոխանցում համայնքներին՝ դրանք առավել արդյունավետ

իրականացնելու նպատակով։

Վարչատարածքային բարեփոխումների և երկրում բնակչության տեղաբաշխվածության

տեսանկյունից մեծ հետաքրքրություն է ներկայացնում նաև քաղաքային և գյուղական

բնակավայրերի բնակչության թվերի տեսակարար կշիռները բնակչության ընդհանուր թվի

մեջ։ Ունենալով այս ցուցանիշները, կարելի է պատկերացում կազմել նաև Հայաստանի

ուրբանիզացիայի մակարդակի վերաբերյալ, այսինքն՝ թե ինչ տեսակարար կշիռ ունի

քաղաքային բնակչությունը երկրի բնակչության ընդհանուր թվի մեջ։

2018թ. հունվարի 1-ի դրությամբ, ՀՀ-ում քաղաքային բնակչության թիվը կազմել է

1895.8 հազ. մարդ, ըստ այդմ էլ, ուրբանիզացիայի մակարդակը ՀՀ-ում 63.8% է։

Ուսումնասիրության համատեքստում հետաքրքրություն է ներկայացնում դիտարկել

քաղաքային բնակչության փոփոխությունը տարիների ընթացքում, ինչպես նաև որոշակի

համեմատություն կատարել համադրելի երկրների նույն ցուցանիշների հետ։

Մասնավորապես՝ գծապատկեր 1-ում ներկայացված են 1960-ից մինչև այժմ

ուրբանիզացիայի մակարդակի փոփոխությունը ինչպես Հայաստանում, Եվրամիության

անդամ երկրներում, այնպես էլ Արևելյան Եվրոպայի այն երկրներում, որոնց տարածքը չի

գերազանցում 60 հազար քառակուսի կիլոմետրը, իսկ բնակչությունը՝ 5-5.5 մլն-ը (ներառյալ

Վրաստանը և Ադրբեջանը)։31

30 ՀՀ կառավարության որոշումը «ՀՀ կառավարության 2006թ-ի նոյեմբերի 16-ի № 1708-Ն որոշման մեջ

լրացում կատարելու մասին», 28.12.2017, N 1726-Ն։ Հասանելի է՝

http://www.arlis.am/DocumentView.aspx?docid=119059 31 Ըստ Համաշխարհային Բանկի տվյալների շտեմարանի։

Հասանելի է՝ https://data.worldbank.org/indicator/SP.URB.TOTL.IN.ZS

http://www.arlis.am/DocumentView.aspx?docid=119059

https://data.worldbank.org/indicator/SP.URB.TOTL.IN.ZS

31

Գծապատկեր 1. Ուրբանիզացիայի մակարդակը ՀՀ-ում, ԵՄ-ում և Արևելյան Եվրոպայի

համադրելի երկրներում

Գծապատկեր 2. Ուրբանիզացիայի մակարդակը և մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ն

(2017թ. դրությամբ)

Ինչպես կարելի է նկատել, դիտարկվող ժամանակահատվածում Հայաստանում

ուրբանիզացիայի մակարդակը մշտապես բարձր է եղել 50%-ից։ Համեմատության համար,

համաձայն գծապատկեր 1-ի տվյալների, Արևելյան Եվրոպայի թվով 13 երկրների

30%

40%

50%

60%

70%

80%

1960 1970 1980 1990 2000 2010 2016

Արևելյան Եվրոպա Հայաստան ԵՄ

Ալբանիա

Ադրբեջան

Բոսնիա և Հերցեգովինա

Կիպրոս

Էստոնիա

Վրաստան

Խորվաթիա

Մոլդովա

Մակեդոնիա

Մալթա

Մոնտենեգրո

Սլովակիա

Սլովենիա

Արևելյան Եվրոպա

Հայաստան

Աշխարհ

Եվրամիություն

(ԵՄ)

$0

$5,000

$10,000

$15,000

$20,000

$25,000

$30,000

$35,000

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

ՀՆ

Ա մ

եկ շ

նչի

հա

շվով, $ (

ընթ

ացիկ գ

ներով)

Ուրբանիզացիայի մակարդակը (%)

32

ուրբանիզացիայի միջին ցուցանիշը էապես ցածր է Հայաստանի նույն ցուցանիշից։ Սակայն,

եթե ուրբանիզացիայի մակարդակը համադրենք նույն այդ երկրներում մեկ շնչին ընկնող

ՀՆԱ-ի հետ, ապա պատկերը առավել ամբողջական կդառնա32 (գծապատկեր 2)։

Գծապատկեր 2-ում ներկայացված է, 2017 թվականի տվյալներով, Արևելյան Եվրոպայի՝

ՀՀ-ի հետ տարածքի և բնակչության ցուցանիշներով համադրելի երկրների ուրբանիզացիայի

մակարդակը և դրա համադրումը մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ի ծավալի հետ (ԱՄՆ դոլարով,

ընթացիկ գներով)։ Ինչպես կարելի է տեսնել գծապատկեր 2-ից՝ Հայաստանը

համեմատաբար բարձր ուրբանիզացված երկիր է, նշված ցուցանիշը մեծ է դիտարկված 13

երկրների միջինից, սակայն մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ի հաշվով զգալիորեն զիջում է այդ

երկրների մեծ մասին՝ նրանց միջինացված նույնանուն ցուցանիշով։ Եվրամիության անդամ

երկրների միջին ցուցանիշը (ՀՆԱ-ի մասով) մոտ 9 անգամ բարձր է Հայաստանի նույն

ցուցանիշից (32.2 հազ դոլար 3614-ի դիմաց)33։

2.2. Միջհամայնքային համագործակցություն

2017-ին միջհամայնքային համագործակցության կայացմանն ուղղված նշանակալի

քայլեր են իրականացվել։

Ի կատարումն 2015թ. դեկտեմբերի 6-ի հանրաքվեով ընդունված ՀՀ

Սահմանադրության փոփոխությունների պահանջների՝ ՀՀ կառավարության կողմից,

մասնավորապես՝ ՀՀ ՏԿԶՆ կողմից շրջանառության մեջ դրվեց «Միջհամայնքային

միավորումների մասին» ՀՀ նոր օրենքի նախագիծը, որը դրվեց քննարկման պետական

գերատեսչությունների և ՔՀԿ-ների շրջանակներում։

ՀՖՄ-ն «ՀաՄաՏեղ» ծրագրի շրջանակներում 2017-ի հունվար-մարտ ամիսներին

կազմակերպել է ընդլայնված կազմով 3 հանրային քննարկումներ այդ օրենքի նախագծի շուրջ

(Սիսիան, Վանաձոր, Երևան), որոնց մասնակցել են ներկայացուցիչներ համայնքային

իշխանություններից և ՔՀԿ-ներից։ Քննարկումների ընթացքում միասնաբար ձևավորված

առաջարկությունները ամփոփ փաստաթղթով ներկայացվել են ՀՀ ՏԿԶՆ։

ՀՀ կառավարության կողմից «Միջհամայնքային միավորումների մասին» ՀՀ օրենքի

նախագիծը ներկայացվել է ՀՀ ԱԺ 2017-ի դեկտեմբերի 7-ին34։ ԱԺ լսումներից հետո

նախագիծն ընդունվել է երկրորդ ընթերցմամբ և ամբողջությամբ արդեն 2018թ. մարտի 7-ին։

32 Ըստ Համաշխարհային Բանկի տվյալների շտեմարանի։

Հասանելի է՝ https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.CD 33 Ըստ Համաշխարհային Բանկի տվյալների շտեմարանի։

Հասանելի է՝ https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.CD ։ 34 http://parliament.am/drafts.php?sel=showdraft&DraftID=9322&Reading=0

https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.CD

https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.CD

http://parliament.am/drafts.php?sel=showdraft&DraftID=9322&Reading=0

33

Ներդիր 4. Դիտարկումներ «Միջհամայնքային միավորումների մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի

վերաբերյալ

Միջհամայնքային միավորումը (ՄՀՄ-ն) միջհամայնքային համագործակցության բազմաթիվ

ձևերից մեկն է, որի ստեղծման դեպքում պահանջվում է ձևավորել կառավարման ֆորմալ

մարմին(ներ)։ Նման մարմնի(ների) առկայությունն էլ հենց պահանջում է օրենսդրական

կարգավորում, քանի որ, ըստ ՀՀ սահմանադրության, ՄՀՄ-ն հանդիսանում է հանրային իրավունքի

իրավաբանական անձ։ Այլապես, համայնքները որևէ կերպ կաշկանդված չեն իրենց

լիազորությունների շրջանակներում համագործակցել հարևան համայնքների հետ՝ բնակիչներին

հանրային ծառայությունների մատուցման նպատակով։ Խնդիրը համայնքային իշխանությունների

ցանկության բացակայությունն է՝ միավորվելու և համագործակցելու, ինչի համար պատճառները

տարբեր են՝ փոխադարձ անվստահությունից մինչև հնարավոր կոռուպցիոն երևույթների

մտավախությունը։

Պետք է նշել, որ ՀՀ օրենսդրությունը դեռևս հստակորեն չի սահմանել, թե ինչ է «հանրային

իրավունքի իրավաբանական անձ» եզրույթը։ Այս առումով որոշ իրավական բացթողումներ դեռևս

առկա են։

Վերոնշյալ փաթեթը սահմանում է ՄՀՄ-ի հասկացությունը, դրանց ստեղծման նախաձեռնությունը՝

օրենքով կամ կամավոր հիմունքներով, կառավարման մարմինները և այլ փոխկապակցված

իրավահարաբերություններ։

Այնուամենայնիվ, ներկայացված օրենսդրական նախաձեռնության վերաբերյալ կան մի քանի

դիտարկումներ, որոնք շարադրվել են ստորև։

Համաձայն նախագծի՝ ՄՀՄ-ի մարմիններն են խորհուրդը և խորհրդի նախագահը. վերջինս

փաստացի հանդիսանում է ՄՀՄ-ի գործադիր մարմինը, ով պետք է ընտրվի խորհրդի անդամ

համայնքների ղեկավարների կազմից։

Նախ, բավականին դժվար է պատկերացնել, թե ինչպես է որևէ համայնքի ղեկավար համատեղելու

իր պաշտոնը ՄՀՄ-ի նախագահի պաշտոնի հետ։ Երկուսն էլ ամենօրյա, անընդհատ աշխատանքային

մեծ ծանրաբեռնվածություն ունեցող պաշտոններ են, և դրանց մեկտեղումը բերելու է որևէ

պաշտոններից մեկում անխուսափելի թերացումների։

Երկրորդ հանգամանքը, որի վրա կցանկանայինք կանգ առնել՝ ՄՀՄ-ի նախագահի նկատմամբ՝

որպես ոչ պրոֆեսիոնալ մարմնի մոտեցումն է։ Մեր խորին համոզմամբ, ՄՀՄ-ի խորհուրդը պետք է

հայտարարի մրցույթ և դրա արդյունքներով նշանակի ՄՀՄ-ի կառավարիչ, որը պետք է լինի տվյալ

ոլորտում փորձառու և համապատասխան մասնագիտական գիտելիքների ու հմտությունների տեր

անհատ։ Կառավարիչը պետք է հաշվետու լինի խորհրդին և չպետք է կաշկանդված լինի

համայնքներից որևէ մեկին պատկանելությամբ։ Վերջին հանգամանքը իսպառ կվերացնի այս կամ

այն համայնքին ավելի «քաղցր աչքով» նայելու շահարկումները։

Երրորդ՝ համայնքի ղեկավարը իրավունք չունի զբաղվել այլ վճարովի աշխատանքով, բացի

գիտական, մանկավարժական և ստեղծագործական աշխատանքից: Հետևաբար, ստացվում է, որ

վերջինս իր լիազորությունները պետք է իրականացնի հասարակական հիմունքներով՝ առանց

վարձատրության։ Այս դեպքում խիստ կասկածելի է դառնում «անվճար» աշխատող նախագահի և

վարձատրվող աշխատակիցների համատեղ աշխատանքի արդյունավետությունը։

Ներկայացված օրենսդրական փաթեթում ակնհայտ դժվարություններ կան՝ ՄՀՄ-ի կազմը

համալրելու հետ կապված։ Ըստ նախագծի՝ ՄՀՄ-ի կանոնադրության մեջ պետք է նշվեն անդամ

համայնքները, իսկ նոր անդամ-համայնքով համալրվելու դեպքում անհրաժեշտություն է առաջանում

փոփոխել կանոնադրությունը և ՄՀՄ-ի պետական գրանցումը՝ օրենքով նախատեսված ողջ

ընթացակարգով։

34

Օրենքով ստեղծվող և պետության կողմից պատվիրակված լիազորություններ իրականացնող ՄՀՄ-

ների դեպքում կստեղծվեն նպաստավոր պայմաններ, որպեսզի կենտրոնական իշխանությունը,

պետական կառավարման մարմիններին վերապահված որոշ լիազորություններ արդյունավետ

իրականացնելու նպատակով, օրենքով ստեղծի ՄՀՄ-ներ և այդ լիազորությունները պատվիրակի

նրանց՝ մոտեցնելով հանրային ծառայությունների հասանելիությունը բնակիչներին։

Այսպիսով, կարող ենք արձանագրել, որ, վերոնշյալ օրենքի ընդունմամբ, կարծես թե վերանում են

այն «անհաղթահարելի խոչընդոտները», որոնք տևական ժամանակ կենտրոնական իշխանությանը

հետ էին պահում Հայաստանում ապակենտրոնացման գործընթացը շարունակելու և դրան ավելի մեծ

թափ հաղորդելու համար։

2017թ. փետրվարի 4-ին ուժի մեջ է մտել «ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքում

փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքը35, համաձայն որի՝ դադարեց

գործել «իրավաբանական անձանց միություն» (ԻԱՄ) կազմակերպաիրավական ձևը, իսկ

վերջինիս հետ կապված դրույթները սահմանվեցին ուժը կորցրած։ Ըստ կատարված

փոփոխությունների՝ առևտրային կազմակերպություն համարվող իրավաբանական անձինք

կարող են ստեղծվել հասարակական միավորումների, հիմնադրամների կամ օրենքով

նախատեսված այլ ձևերով։ Նշված փոփոխություններով սահմանվում է նաև, որ վերջինիս

ուժի մեջ մտնելու պահից մեկ տարվա ընթացքում ԻԱՄ-ները պարտավոր են իրենց

կանոնադրությունները համապատասխանեցնել «Հասարակական կազմակերպությունների

մասին» ՀՀ օրենքի նոր պահանջներին և վերագրանցվել։

Այս օրենսդրական փոփոխությունները անմիջականորեն առնչվում են այսպես կոչված

«համայնքների միություն» կամ «միջհամայնքային միավորում» ԻԱՄ-ներին, որոնք անդամ

համայնքների համար հիմնականում իրականացնում էին գույքահարկի և հողի հարկի

բազաների համատեղ վարում և հարկերի հավաքագրում։ Դեռևս առկա չեն տեղեկություններ

առ այն, թե գործող «համայնքների միություններից» կամ «միջհամայնքային

միավորումներից» քանիսն են վերագրանցվել՝ փոխելով իրենց կազմակերպաիրավական

ձևը, և քանիսն են դադարեցրել իրենց գործունեությունը։

ՀՀ ՏԿԶՆ-ն 2017-ին շրջանառության մեջ է դրել «Տարածքային աճի բևեռների

զարգացման հայեցակարգի» նախագիծը36։ Վերջինիս մշակման համար հիմք է հանդիսացել

ՀՀ կառավարության կողմից հավանության արժանացած «ՀՀ 2016-2025 թվականների

տարածքային զարգացման ռազմավարությունը»37, որի գերակա նպատակներից մեկը

«տարածքային աճի բևեռների» ձևավորումն ու զարգացումն է:

Հայեցակարգը տեղական ինքնակառավարման և տարածքային կառավարման

մարմինների համար ուղեցույց է` տարածքային աճի բևեռների զարգացման, դրանց

մեխանիզմների կիրառման և իրագործման նպատակով: Ըստ դրա՝ ՀՀ

տարածաշրջաններում «տարածքային աճի բևեռների» ձևավորումը և զարգացումը թույլ կտա

35 «ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ օրենք, ՀՕ-32-Ն,

հասանելի է՝ http://www.arlis.am/DocumentView.aspx?docid=110836 36 Հասանելի է՝ http://www.mtad.am/files/docs/1721.pdf 37 ՀՀ կառավարության N29 արձանագրային որոշում, 29.07.2016թ.,

հասանելի է՝ https://www.e-gov.am/u_files/file/decrees/arc_voroshum/2016/07/ardzanagrayinNrq064.pdf

http://www.arlis.am/DocumentView.aspx?docid=110836


https://www.e-gov.am/u_files/file/decrees/arc_voroshum/2016/07/ardzanagrayinNrq064.pdf

35

անցում կատարել միաբևեռ՝ մայրաքաղաքում կենտրոնացած տնտեսությունից դեպի

բազմաբևեռ, կայուն, համաչափ զարգացող տնտեսությանը:

Հայեցակարգի նպատակը բևեռային քաղաքներում տնտեսական բարեկեցության

գերազանցության կենտրոնների ստեղծումն ու մրցունակության աճն է, ինչպես նաև

բյուջետային կարողությունների ավելացումն ու սոցիալ-տնտեսական ենթակառուցվածքների

զարգացումը: Ըստ հայեցակարգի՝ տարածքային աճի բևեռը պետության որոշակի տարածք

է, համայնք, որտեղ տնտեսության որոշակի ոլորտ երկրի, տարածաշրջանի միջինացված

ցուցանիշների համեմատ, կարող է ապահովել ավելի արագացված որակական և

քանակական զարգացում` աստիճանաբար նոր թափ հաղորդելով երկրի տնտեսության

թերզարգացած այլ ոլորտներին, տարածքներին, սուբյեկտներին և շոգեքարշի դեր կատարել

դրանց համար:

Այդպիսի տարածքային աճի բևեռների հնարավոր տարբերակներ են դիտարկվում

Գյումրի, Վանաձոր, Դիլիջան, Ջերմուկ, Ալավերդի, Արարատ, Եղեգնաձոր, Արտաշատ,

Սևան, Մեծամոր, Քաջարան, Աշտարակ, Ագարակ, Ախթալա, Ծաղկաձոր քաղաքները։

Բևեռների ձևավորումը պետք է պայմանավորված լինի որևէ առանցքային ճյուղի

զարգացման հնարավորությամբ և համայնքի տնտեսության վրա դրա դրական

ազդեցությամբ:

Նշենք, որ դիտարկվող հայեցակարգի նախագիծը հանրային քննարկման փուլ է անցել

2017 թվականի նոյեմբերի 1-ից 16-ը ՀՀ արդարադատության նախարարության իրավական

ակտերի նախագծերի հրապարակման միասնական կայքում (e-draft.am)38, սակայն այն

դեռևս պաշտոնապես չի ընդունվել։

Միջսահմանային համագործակցության մասով 2017-ին շարունակվել է

Եվրամիության Արևելյան գործընկերության տարածքային համագործակցության ծրագրի

բաղադրիչ հանդիսացող «Հայաստան-Վրաստան համատեղ գործառնական ծրագրի»

իրականացումը, որի շրջանակներում տրամադրվել են 9 դրամաշնորհներ։ Վերջիններիս

շրջանակներում իրականացվում են միջսահմանային համագործակցություն

երիտասարդության հարցերի, համատեղ տնտեսական զարգացման, զբոսաշրջության, կոշտ

կենցաղային աղբի կառավարման, շրջակա միջավայրի պահպանության և այլ ոլորտներում։39

Հայ-իրանական միջսահմանային համագործակցության գծով 2017թ. դեկտեմբերի 15-ին

բացվեց «Մեղրի» ազատ տնտեսական գոտին, որտեղ գործող տնտեսավարողները

կազատվեն շահութահարկից, ավելացված արժեքի հարկից, ակցիզային հարկից և

մաքսատուրքերից` վճարելով միայն եկամտային հարկ:40 Գոտու գործունեության և բերած

տնտեսական օգուտների վերաբերյալ տեղեկություններ առայժմ առկա չեն և ձեռք կբերվեն

դրանց լինելուն պես։

2017թ. վերջում ՀՀ ՏԿԶՆ-ն շրջանառության մեջ է դրել նաև «Անդրսահմանային

տարածքային համագործակցության հայեցակարգի» նախագիծը41։ Հայեցակարգը

հավակնում է դառնալ տեղական ինքնակառավարման և տարածքային կառավարման

38 https://www.e-draft.am/projects/508 39 Աղբյուրը՝ http://eaptc.eu/en/program/view-armenia-georgia.html 40 Աղբյուրը՝ https://www.azatutyun.am/a/28920655.html 41 Հասանելի է՝ http://www.mtad.am/files/docs/1720.pdf

https://www.e-draft.am/projects/508

http://eaptc.eu/en/program/view-armenia-georgia.html

https://www.azatutyun.am/a/28920655.html


36

մարմինների համար ուղեցույց՝ անդրսահմանային տարածքային համագործակցություն

իրականացնելիս:

Հայեցակարգով սահմանվում են անդրսահմանային տարածքային

համագործակցության ոլորտում ՀՀ գործադիր իշխանության և ՏԻՄ-երի նպատակները,

սկզբունքները և գործունեության ուղղությունները, համագործակցության տեսակները և այլ

դրույթներ:

Ըստ հայեցակարգի նախագծի՝ անդրսահմանային տարածքային

համագործակցությունը ՀՀ մարզերի և համայնքների համագործակցությունն է ոչ միայն

հարևան պետությունների, այլ նաև ոչ հարևան պետությունների վարչատարածքային

միավորների, իրավաբանական անձանց, հասարակական կազմակերպությունների միջև,

որոնք ունեն ընդհանուր շահեր, համաձայնեցված գործողություններ:

Նշենք նաև, որ դիտարկվող հայեցակարգի նախագիծը հանրային քննարկումների փուլ

է անցել 2017թ. հոկտեմբերի 31-ից մինչև նոյեմբերի 15-ը ՀՀ արդարադատության

նախարարության իրավական ակտերի նախագծերի հրապարակման միասնական կայքում

(e-draft.am)42, սակայն այն դեռևս պաշտոնապես չի ընդունվել։

Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ Հայաստանի սահմանները 2017-ին ևս շարունակել են

մնալ փակ։

42 https://www.e-draft.am/projects/505

https://www.e-draft.am/projects/505

37

3. ՏԻՄ-երի ձևավորումը, լիազորությունները և գործունեությունը,

քաղաքացիական հասարակության մասնակցությունը տեղական

ինքնակառավարմանը

3.1. ՏԻՄ-երի ձևավորումը, լիազորությունները և գործունեությունը

2017թ. «Ընտրական օրենսգրքում» փոփոխություններ չեն կատարվել և նույնն են մնացել

ՏԻՄ-երի ընտրությունների անցկացման ձևն ու թեկնածուների առաջադրման կարգը: ՏԻՄ-

երի պաշտոնավարման տևողությունը նույնպես անփոփոխ է՝ հինգ տարի:

2017-ին ՀՀ համայնքներում անց են կացվել ուղղակի ընտրակարգով համայնքի

ղեկավարի 69 ընտրություններ և մեծամասնական ընտրակարգով համայնքի ավագանու 58

ընտրություններ (աղյուսակ 4):

Աղյուսակ 4. 2017-ին կայացած ՏԻՄ-երի ընտրությունների թիվն՝ ըստ մարզերի43

Հ/

h Մարզ

Համայնքի ղեկավարի ուղղակի

ընտրություններ

Համայնքի ավագանու

ընտրություններ

մեծամասնական

ընտրակարգով

Ընտ

րութ

յուն

ների

թիվը

Ընտ

րութ

յուն

ների

ն մ

ասնա

կցութ

յան

միջին

մա

կա

րդ

ակը

Ընտ

րութ

յուն

ների

թիվը

Ընտ

րութ

յուն

ների

ն մ

ասնա

կցութ

յան

միջին

մա

կա

րդ

ակը

1 Արագածոտն 8 52.51% 13 37.97%

2 Արարատ 11 44.36% 1 67.10%

3 Արմավիր 3 54.64% 0 -

4 Գեղարքունիք 7 58.99% 16 46.50%

5 Լոռի 12 50.29% 10 50.95%

6 Կոտայք 9 51.59% 6 49.45%

7 Շիրակ 8 54.69% 3 54.26%

8 Սյունիք 6 59.85% 3 59.34%

9 Վայոց Ձոր 3 72.30% 3 72.30%

10 Տավուշ 2 62.28% 3 51.65%

Ընդամենը 6944 56.15% 58 48.95%

43 Աղբյուրը` www.elections.am: 44 Սյունիքի մարզի Վարդավանք համայնքի ղեկավարի 2017թ. փետրվարի 12-ի ընտրությունները համարվել են

չկայացած, քանի որ միակ թեկնածուին կողմ չեն քվեարկել անհրաժեշտ թվով ընտրողներ: 2017թ. մարտի 26-

ին դարձյալ անց են կացվել Վարդավանք համայնքի ղեկավարի ընտրություններ: Փաստորեն, տվյալ

համայնքում 2017թ. ընթացքում անց են կացվել կրկնակի ընտրություններ:


38

2017-ին դարձյալ ցածր է եղել բնակիչների մասնակցությունը ինչպես համայնքի

ղեկավարի (56.15%), այնպես էլ ավագանու (48.95%) ընտրությունների ժամանակ։

2017-ին տեղի ունեցած ընտրությունները ներառում են նաև 2017թ. հունիսի 9-ին

ընդունված «ՀՀ վարչատարածքային բաժանման մասին ՀՀ օրենքում փոփոխություններ և

լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքով նոր ձևավորված (խոշորացված) 34

համայնքների ՏԻՄ-երի ընտրությունները: 34 համայնքներից 22-ում որպես համայնքի

ղեկավար են ընտրվել համայնքի կենտրոն հանդիսացող բնակավայրի՝ նախկին համայնքի

ղեկավարները, 5-ում համայնքի ղեկավար են ընտրվել համայնքի կազմում ընդգրկված

բնակավայրերից մեկի՝ նախկին համայնքի ղեկավարները և 7-ում համայնքի ղեկավարներ են

ընտրվել նոր թեկնածուներ կամ նախկինում այլ պաշտոններ զբաղեցրած անձինք:

2017-ին համայնքի ղեկավարի ուղղակի ընտրությունները, ինչպես և նախորդ

տարիներին, անց են կացվել հիմնականում ցածր մրցակցության պայմաններում:

Առաջադրված թեկնածուների առավելագույն թիվը եղել է 6՝ ընդամենը 2 համայնքում: 1

համայնքում մրցակցել են 5 թեկնածուներ, 5 համայնքում՝ 4 թեկնածուներ, 8 համայնքում՝ 3

թեկնածուներ և 21 համայնքում՝ 2 թեկնածուներ: 2017-ին համայնքի ղեկավարի ուղղակի

ընտրություններ անցկացրած 69 համայնքներից 32-ում (այդ համայնքների 46.4%-ում),

կարելի է ասել, բացակայել է մրցակցային միջավայրը, քանի որ այս համայնքներում եղել է

ընդամենը 1 թեկնածու45: Դիտարկվող տարում կայացած համայնքի ղեկավարի ուղղակի

ընտրությունների ժամանակ թեկնածուների միջին թիվը կազմել է 1,96:

2017թ. կայացած համայնքի ղեկավարի ուղղակի ընտրությունների արդյունքներով

ընտրված համայնքների ղեկավարների մեծ մասը հանդիսանում են ՀՀԿ ներկայացուցիչներ

և անկուսակցական անձինք։ Այսպես, ընտրված 6846 համայնքի ղեկավարների 72.1%-ը

հանդիսանում են ՀՀԿ ներկայացուցիչներ, 20.6%-ը անկուսակցական են, իսկ մնացյալ 7.3%-

ը ԲՀԿ և ՀՅԴ ներկայացուցիչներ են (աղյուսակ 5):

2017թ. մայիսի 14-ին տեղի են ունեցել Երևանի ավագանու ընտրություններ:

Ընտրությունների արդյունքներով Հայաստանի Հանրապետական կուսակցությունը ստացել է

46 մանդատ (մանդատների ընդհանուր թվի 70.8%-ը), «Ելք» կուսակցությունների դաշինքը

ստացել է 14 մանդատ (21.5%), իսկ «Երկիր ծիրանի» կուսակցությունը՝ 5 մանդատ (7.7%):

Ցածր է եղել բնակիչների մասնակցությունը Երևանի ավագանու ընտրություններին՝

ընդամենը 40.99%:

«Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքում կատարված փոփոխությունների

արդյունքում, որոնք ուժի մեջ են մտել 2017թ. հունվարի 1-ից, փոփոխվել է համայնքի

ղեկավարի լիազորությունների վաղաժամկետ դադարեցման կարգը: Այսուհետ, օրենքով

սահմանված հիմքերի առկայության դեպքում, համայնքի ավագանին կազմում է համայնքի

ղեկավարի լիազորությունների վաղաժամկետ դադարեցման մասին արձանագրություն, որի

հիման վրա, սահմանված ժամկետում և կարգով, կառավարության կողմից նշանակվում են

45 Աղբյուրը՝ www.elections.am: 46 Սյունիքի մարզի Վարդավանք համայնքում տեղի են ունեցել համայնքի ղեկավարի կրկնակի ընտրություններ,

այդ պատճառով ընտրված համայնքի ղեկավարների թիվը 1-ով պակաս է անցկացված համայնքի ղեկավարի

ուղղակի ընտրությունների թվից:


39

Աղյուսակ 5. 2017թ. կայացած ուղղակի ընտրությունների արդյունքներով համայնքների

ղեկավարների կուսակցական պատկանելությունը47

Հ/

h Մարզ

Կուսակցություն

Հա

յաստ

անի

Հա

նրա

պետ

ակա

ն

Կուս

ակցութ

յուն

(ՀՀ

Կ)

Բա

րգ

ավա

ճ

Հա

յաստ

ան

Կուս

ակցութ

յուն

(ԲՀ

Կ)

Հա

յ

Յեղա

փոխ

ակա

ն

Դա

շնա

կցութ

յուն

(ՀՅ

Դ)

Անկուս

ակցա

կա

ն

1 Արագածոտն 5 - 1 2

2 Արարատ 9 - - 2

3 Արմավիր 2 - - 1

4 Գեղարքունիք 5 - - 2

5 Լոռի 10 - - 2

6 Կոտայք 4 2 - 3

7 Շիրակ 5 - 2 1

8 Սյունիք 548 - - -

9 Վայոց Ձոր 2 - - 1

10 Տավուշ 2 - - -

Ընդամենը 49 2 3 14

համայնքի ղեկավարի արտահերթ ընտրություններ: Նախկինում, օրենքով սահմանված

հիմքերի առկայության դեպքում, համայնքի ղեկավարի լիազորությունները պետական

մարմնի ներկայացմամբ վաղաժամկետ դադարեցնում էր կառավարությունը:

2017թ. հոկտեմբերի 4-ին ընդունված «Երևան քաղաքում տեղական

ինքնակառավարման մասին ՀՀ օրենքում լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու

մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն, բացի օրենքով սահմանված դեպքերից, ավագանու անդամի

լիազորությունները կարող են վաղաժամկետ դադարեցվել նաև ավագանու անդամների

ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությամբ ընդունված որոշմամբ, եթե նա մեկ հերթական

նստաշրջանի ընթացքում անհարգելի պատճառով բացակայել է ավագանու նիստերի կամ

քվեարկությունների ավելի քան կեսից կամ հանձնաժողովի նիստերի կեսից:

ՏԻՄ-երի լիազորությունները

2017թ. ընթացքում «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքում կատարված

մի շարք փոփոխությունների և լրացումների արդյունքում, համայնքի ղեկավարի սեփական

լիազորությունները քանակապես փոխվել են միայն անասնաբուժության և

բուսսանիտարիայի բնագավառում: 2017թ. դեկտեմբերի 21-ին ընդունված «Տեղական

ինքնակառավարման մասին ՀՀ օրենքում լրացում կատարելու մասին» ՀՀ օրենքով նշյալ

47 Աղբյուրը՝ www.elections.am: 48 Սյունիքի մարզի Վարդավանք համայնքում տեղի են ունեցել համայնք ղեկավարի կրկնակի ընտրություններ,

այդ պատճառով այստեղ 1-ով պակաս է ներկայացված ընտրությունների թիվը:


40

բնագավառում համայնքի ղեկավարին ամրագրվել է հետևյալ սեփական լիազորությունը.

«ապահովում է անասնաբուժական ծառայության գործունեության կազմակերպումը՝

համայնքն սպասարկող անասնաբույժի միջոցով»:

Լրամշակվել են ՏԻՄ-երի որոշ լիազորություններ: Մասնավորապես, 2017թ. մարտի 1-ին

ընդունված «Տեղական ինքնակառավարման մասին ՀՀ օրենքում լրացումներ կատարելու

մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն, համայնքի ղեկավարի ընդհանուր լիազորություններից է նաև՝

մասնակցել սեյսմիկ անվտանգության ապահովման հետ կապված աշխատանքների

կազմակերպմանը և այդ ուղղությամբ ձեռնարկել համապատասխան միջոցներ: Արտակարգ

իրավիճակներից բնակչության պաշտպանության և քաղաքացիական պաշտպանության

կազմակերպման բնագավառում համայնքի ղեկավարի լիազորությունն է նաև՝ համայնքի

տարածքում իրականացնել սեյսմիկ ռիսկը նվազեցնելու միջոցառումներ: 2017թ. հունիսի 9-

ին «Տեղական ինքնակառավարման մասին ՀՀ օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ

կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն, համայնքի ավագանու լիազորությունն է՝ որոշում

ընդունել ոչ միայն հիմնարկների, համայնքային ենթակայությամբ առևտրային և ոչ

առևտրային կազմակերպությունների կանոնադրությունները, աշխատողների քանակը,

հաստիքացուցակը և պաշտոնային դրույքաչափերը, այլ նաև կառուցվածքը հաստատելու

վերաբերյալ:

2017թ. դեկտեմբերի 21-ին ընդունված մեկ այլ՝ «Տեղական ինքնակառավարման մասին

ՀՀ օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքով մեկ ձևակերպմամբ

փոփոխվել է համայնքի ղեկավարի լիազորությունը քաղաքացիների և տնտեսվարող

սուբյեկտների իրավունքների բնագավառում: Մասնավորապես, «օրենքով սահմանված

կարգով քննության է առնում քաղաքացիների առաջարկությունները» ձևակերպման մեջ,

«առաջարկություններ» բառը փոխարինվել է «հանրագրեր» բառով:

2017թ. հունիսի 9-ին «Տեղական ինքնակառավարման մասին ՀՀ օրենքում

փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքով վարչական ղեկավարին

ամրագրվել են հետևյալ նոր լիազորությունները.

առաջարկություն է ներկայացնում համայնքի ղեկավարին՝ բնակավայրում գտնվող

համայնքային հիմնարկների և կազմակերպությունների ղեկավարներին պաշտոնի

նշանակելու և պաշտոնից ազատելու վերաբերյալ,

առաջարկություն է ներկայացնում համայնքի ղեկավարին՝ բնակավայրում գտնվող,

համայնքի սեփականություն հանդիսացող գույքը օտարելու կամ օգտագործման

տրամադրելու վերաբերյալ,

համայնքի ղեկավարի կողմից լիազորված լինելու դեպքում համայնքի ղեկավարի

անունից տալիս է բնակավայրում քաղաքացիական հոգեհանգստի (հրաժեշտի)

ծիսակատարության ծառայություններ իրականացնելու և մատուցելու թույլտվություն:

Միևնույն ժամանակ, համայնքի ղեկավարի ընդհանուր լիազորությունների կազմում

ավելացվել է նաև, որ համայնքի ղեկավարը.

համայնքի բնակավայրերում գտնվող համայնքային հիմնարկների,

կազմակերպությունների ղեկավարներին պաշտոնի նշանակելիս և պաշտոնից

ազատելիս խորհրդակցում է վարչական ղեկավարի հետ,

41

համայնքի բնակավայրերում քաղաքացիական հոգեհանգստի (հրաժեշտի)

ծիսակատարության ծառայություններ իրականացնելու և մատուցելու թույլտվության

տրամադրումը կարող է լիազորել վարչական ղեկավարին:

Բազմաթիվ փոփոխություններ են կատարվել Երևանի ՏԻՄ-երի լիազորությունների

կազմում, որոնց մի մասն ուղղված է այդ լիազորությունները ՀՀ Սահմանադրությանը և

«Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքում կատարված փոփոխություններին

համահունչ դարձնելուն:

2017թ. մարտի 1-ին ընդունված «Երևան քաղաքում տեղական ինքնակառավարման

մասին ՀՀ օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն,

քաղաքապետի լիազորությունները սահմանող «քաղաքացիական պաշտպանության

բնագավառ և արտակարգ իրավիճակներ» բնագավառը վերանվանվել է որպես

«քաղաքացիական պաշտպանության և արտակարգ իրավիճակների բնագավառ»:

Հատկապես մեծածավալ փոփոխություններ են կատարվել 2017թ. հոկտեմբերի 4-ին

ընդունված «Երևան քաղաքում տեղական ինքնակառավարման մասին ՀՀ օրենքում

լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքով:

Այսպես, համայնքի ավագանու՝ իր անդամների ձայների ընդհանուր թվի առնվազն

կեսով ընդունված որոշմամբ տեղական հանրաքվե նշանակելու լիազորության մեջ

կատարված փոփոխության արդյունքում, նախաձեռնության իրավունքը պատկանում է

քաղաքապետին և ավագանու անդամների ընդհանուր թվի առնվազն մեկ երրորդին

(նախկինում այդ իրավունքը պատկանում էր քաղաքապետին և ավագանու որևէ

խմբակցությանը):

Մեկ այլ փոփոխությամբ, ավագանին քաղաքապետի առաջարկությամբ սահմանում է ոչ

միայն վարչական շրջանի ղեկավարին, այլ նաև քաղաքապետին կից հասարակական

կարգով գործող խորհրդակցական խորհուրդների կազմավորման և գործունեության կարգը,

լիազորությունները:

Ավագանուն ամրագրվել է մեկ նոր լիազորություն՝ քաղաքապետի ներկայացմամբ

որոշել կամավոր խնդիրների լուծման նպատակով սահմանված սեփական

լիազորությունների իրականացման կարգն ու անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցները:

Ավագանին որոշում է ընդունում Երևանի զարգացման ոչ թե «քառամյա», այլ «հնգամյա»

ծրագրի վերաբերյալ:

Քաղաքապետի լիազորությունների ընդհանուր բնութագրում.

«պարտադիր» լիազորությունները վերաձևակերպվել են որպես «սեփական»,

քաղաքապետի՝ «կազմակերպում է ավագանու և քաղաքապետարանի

աշխատանքները» լիազորությունը խմբագրվել է հետևյալ կերպ. «կազմակերպում է

ավագանու աշխատանքները, կատարում է ավագանու որոշումները, իրականացնում է

քաղաքապետարանի աշխատակազմի ընդհանուր ղեկավարումը»,

քաղաքապետը այսուհետ օրենքով սահմանված կարգով նշանակում և ազատում է ոչ

միայն քաղաքապետարանի աշխատակազմի քարտուղարին և կառուցվածքային

ստորաբաժանումների ղեկավարներին, այլ նաև առանձնացված ստորաբաժանումների

ղեկավարներին,

42

քաղաքապետը սահմանում է ոչ միայն Երևանի շենքերի և շինությունների, այլ նաև

հողամասերի համարակալումը,

քաղաքապետին ամրագրվել է մեկ նոր լիազորություն՝ «որոշում է ընդունում Երևանի

ենթակայության կազմակերպությունների կառուցվածքի, աշխատակիցների քանակի,

հաստիքացուցակի և պաշտոնային դրույքաչափերի վերաբերյալ»,

քաղաքապետը ավագանուն առաջարկություն է ներկայացնում ոչ միայն վարչական

շրջանի ղեկավարին, այլ նաև քաղաքապետին կից հասարակական կարգով գործող

խորհրդակցական խորհուրդների քանակի, անվանումների, ձևավորման և

գործունեության կարգի ու լիազորությունների վերաբերյալ,

«բացառապես սույն օրենքով սահմանված պարտադիր այլ իրավասություններ»

լիազորությունը շարադրվել է հետևյալ խմբագրությամբ՝ «բացառապես սույն օրենքով և

այլ օրենքներով սահմանված այլ իրավասություններ»: Առաջին հայացքից խրթին

թվացող այս ձևակերպումը թույլ է տալիս հետևություն կատարել, որ քաղաքապետին

կարող են այլ օրենքներով ևս իրավասություններ ամրագրվել:

Քաղաքապետի լիազորությունների բոլոր բնագավառներում քաղաքապետի

«պարտադիր» լիազորությունները վերաձևակերպվել են որպես «սեփական»:

Ուժը կորցրած են ճանաչվել քաղաքապետի հետևյալ լիազորությունները.

քաղաքաշինության և կոմունալ տնտեսության բնագավառում. «ավագանու ընդունած

Երևանի գլխավոր հատակագծի նախագիծը ներկայացնում է Հայաստանի

Հանրապետության կառավարության հաստատմանը» (սեփական լիազորություն),

հողօգտագործման բնագավառում. «սահմանված կարգով ապահովում է Երևանի

տարածքում գտնվող գեոդեզիական կետերի պահպանությունը» (պատվիրակված

լիազորություն),

պաշտպանության կազմակերպման բնագավառում. քաղաքապետին ամրագրված բոլոր

3 կամավոր լիազորությունները։

Քաղաքապետի լիազորությունները բնութագրող «բնապահպանություն» բնագավառը

վերանվանվել է «շրջակա միջավայրի պահպանություն»:

2017թ. ընթացքում արդեն երկրորդ անգամ վերանվանվել է քաղաքապետի

լիազորությունները բնութագրող «քաղաքացիական պաշտպանություն և արտակարգ

իրավիճակներ» բնագավառը, այս անգամ որպես՝ «արտակարգ իրավիճակներից

բնակչության պաշտպանություն և քաղաքացիական պաշտպանության կազմակերպում»:

Ամբողջությամբ փոփոխվել է քաղաքապետի կամավոր լիազորությունները նկարագրող

հոդվածը: Համաձայն այդ փոփոխությունների, քաղաքապետը, բացի սեփական և

պետության կողմից պատվիրակված լիազորությունների, օժտված է նաև ավագանու

սահմանած կամավոր խնդիրների լուծմանն ուղղված լիազորություններով:

2017թ. դեկտեմբերի 21-ին ընդունված «Երևան քաղաքում տեղական

ինքնակառավարման մասին ՀՀ օրենքում լրացում կատարելու մասին» ՀՀ օրենքով

անասնաբուժության և բուսսանիտարիայի բնագավառում քաղաքապետին ամրագրվել է

հետևյալ սեփական լիազորությունը. «ապահովում է անասնաբուժական ծառայության

գործունեության կազմակերպումը՝ համայնքն սպասարկող անասնաբույժի միջոցով»:

43

Ամփոփ կերպով կարելի է նշել, որ 2017 թվականի տարեվերջի դրությամբ համայնքների

ղեկավարներին օրենքով վերապահված սեփական լիազորությունների թիվը կազմել է 116,

իսկ պատվիրակված լիազորություններինը՝ 34 (աղյուսակ 6): Երևանի քաղաքապետին

օրենքով վերապահված սեփական լիազորությունների թիվը կազմել է 81, իսկ

պատվիրակված լիազորություններինը՝ 19:

Աղյուսակ 6. Համայնքի ղեկավարի լիազորությունների քանակական տվյալներն ըստ առանձին

տեսակների և բնագավառների (2017թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ)

Հ/

h Բնագավառ

Սեփական

լիազորություն

ներ

Պատվիրակված

լիազորություն

ներ

ՀՀ

այլ

հա

մա

յ

նքներ

Երև

ան

ՀՀ

այլ

հա

մա

յ

նքներ

Երև

ան

1 Ընդհանուր լիազորություններ 26 17 3 1

2 Ֆինանսներ 8 7 0 0

3 Պաշտպանության կազմակերպում 3 3 2 0

4 Արտակարգ իրավիճակներից բնակչության պաշտպանության և քաղաքացիական պաշտպանության կազմակերպում

2 2 7 0

5 Քաղաքաշինություն և կոմունալ տնտեսություն 22 13 0 1

6 Հողօգտագործում 6 1 3 3

7 Տրանսպորտ (և ճանապարհաշինություն)* 4 4 1 2

8 Առևտուր և ծառայություններ (սպասարկում)* 9 2 0 0

9 Կրթություն, մշակույթ և երիտասարդության հետ տարվող աշխատանքներ

5 2 1 1

10 Առողջապահություն, ֆիզիկական կուլտուրա և սպորտ 4 3 2 4

11 Սոցիալական պաշտպանություն 5 1 1 1

12 Անասնաբուժություն և բուսսանիտարիա 2 1 6 4

13 Շրջակա միջավայրի պահպանություն 1 4 2 2

14 Քաղաքացիների և տնտեսվարող սուբյեկտների իրավունքներ*

5 0 6 0

15 Տեղական ինքնակառավարմանը բնակիչների մասնակցություն*

4 0 0 0

16 Գյուղատնտեսություն* 4 0 0 0

17 Զբոսաշրջություն* 6 0 0 0

18 Ավագանու հետ հարաբերություններ* 0 10 0 0

19 Հասարակական կարգի պահպանություն* 0 4 0 0

20 Էլեկտրոնային հաղորդակցություն, էլեկտրամատակարարում, ջրամատակարարում, գազամատակարարում*

0 2 0 0

21 Գործադիր իշխանության հանրապետական մարմինների և դրանց Երևանի տարածքային ծառայությունների հետ հարաբերություններ*

0 5 0 0

Ընդամենը 116 81 34 19

*) «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքում համայնքի ղեկավարի լիազորությունների բնագավառները և

դրանց անվանումները տարբերվում են «Երևան քաղաքում տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի

բնագավառներից և դրանց անվանումներից: Այն դեպքերում, երբ տարբերվում են անվանումները, այդ տարբերությունները

նշվել են փակագծերում: Իսկ երբ տարբերվում են բնագավառները, ապա դրանք ձևակերպվել են որպես առանձին

բնագավառներ՝ 14-21 համարները:

44

Որոշումների կայացումը համայնքներում

2017թ. ընթացքում տեղական հանրաքվե ոչ մի համայնքում չի անցկացվել։

2017-ին ԱՄՆ ՄԶԳ ՀաՄաՏեղ ծրագրի շրջանակներում ՀՖՄ ՀԿ-ի փորձագիտական

խմբի կողմից մշակվել և հրատարակվել է «Համայնքի ավագանու նիստի օրակարգում հարց

ընդգրկելու նախաձեռնության կազմակերպման և իրականացման ուղեցույցը», ինչպես նաև

շարունակվել է համայնքի ավագանու նիստի օրակարգում հարց ընդգրկելու վերաբերյալ

բնակիչների կողմից նախաձեռնության ներկայացման գործնական կիրառումը: 2017-ին նման

նախաձեռնության ներկայացման մոդելային համայնքներն են եղել Դիլիջանը, Վեդին և

Եղեգնաձորը49։

3.2. Քաղաքացիական հասարակության մասնակցությունը տեղական

ինքնակառավարմանը

ՀՀ արդարադատության նախարարության աշխատակազմի իրավաբանական անձանց

պետական ռեգիստրի գործակալությունում, 2018թ. հունվարի 1-ի դրությամբ, գրանցված են

եղել քաղաքացիական հասարակության սուբյեկտներ հանդիսացող 3815 հասարակական

կազմակերպություն, 1119 հիմնադրամ, 774 արհեստակցական կազմակերպություն և 81

կուսակցություն50:

ՏԻ ոլորտում գործող հասարակական կազմակերպությունների թվի և տարածքային

տեղաբաշխվածության վերաբերյալ պաշտոնական տեղեկատվություն չկա: Պաշտոնական

տեղեկատվություն չկա նաև ԶԼՄ-ների տարածքային տեղաբաշխվածության վերաբերյալ:

«Ֆրիդոմ Հաուս» իրավապաշտպան կազմակերպության զեկույցի համաձայն, 2017-ին փոքր

ինչ նվազել է Հայաստանի ժողովրդավարության առաջընթացի գնահատականը` 2016թ. 5.36

միավորի փոխարեն կազմելով 5.43 միավոր (գնահատականները տրված են 7 բալանոց

սանդղակով, որտեղ ամենալավ ցուցանիշը 1-ն է, իսկ ամենավատը` 7-ը): Նվազել է նաև

«Տեղական ժողովրդավարական կառավարում» բաժնի գնահատականը՝ 2016թ. 5.75

միավորի փոխարեն կազմելով 6.0 միավոր: Նույնն է մնացել միայն «Քաղաքացիական

հասարակություն» բաժնի գնահատականը՝ 3.75 միավոր51:

ՏԻՄ-երի գործունեության վերաբերյալ տեղեկատվության մատչելիությունը

«Ինֆորմացիայի ազատության կենտրոն» ՀԿ-ի կողմից հրապարակված «սև ցուցակում» 2017թ., ինչպես և 2016թ., չեն եղել ՏԻՄ-երի ներկայացուցիչներ: Նույն կազմակերպության կողմից յուրաքանչյուր տարի իրականացվող «Ոսկե բանալի, ժանգոտ կողպեք» մրցանակաբաշխության արդյունքներով ՏԻՄ-երի ներկայացուցիչները որևէ մրցանակ չեն ստացել52:

49 Աղբյուրը՝ www.cfoa.am ։ 50 Աղբյուրը՝ ՀՀ արդարադատության նախարարության աշխատակազմի իրավաբանական անձանց պետական

ռեգիստրի գործակալություն։ 51 Աղբյուրը` www.freedomhouse.org, Nations in Transit 2018: 52 Աղբյուրը` www.foi.am։

http://www.cfoa.am/

http://www.freedomhouse.org/

http://www.foi.am/

45

ՀՀ մարզերում ավագանու նիստերի և համայնքային նշանակության այլ միջոցառումների առցանց հեռարձակման հնարավորությամբ ապահովված համայնքների թիվը 2017թ. տարեվերջի դրությամբ եղել է 3053։

2016թ. Հայաստանը ստանձնել է և 2017թ. ընթացքում շարունակել է իրականացնել Բաց կառավարման գործունեության54 (ԲԿԳ) երրորդ գործողությունների ծրագիրը: Ծրագրի պարտավորություններից մեկը վերաբերում է ՏԻ-անը. «Համայնքային որոշումների պորտալ. համայնքի ավագանու և համայնքի ղեկավարի որոշումների միասնական իրավական տեղեկատվական համակարգի ստեղծում»55: Պարտավորության իրականացման վերաբերյալ նախնական քննարկումների արդյունքում առավել նպատակահարմար է համարվել ոչ թե նոր՝ առանձին պորտալի ստեղծման, այլ այդ որոշումները արդեն գործող և գործառնական բազմաթիվ հնարավորություններով օժտված՝ Հայաստանի Իրավական Տեղեկատվական Համակարգի (ՀԻՏՀ) (Armenian Legal Information System (ARLIS), www.arlis.am) իրավական ակտերի բազայում ներառելու տարբերակը՝ առանց լրացուցիչ ռեսուրսների ներդրման: Արդյունքում, www.arlis.am համացանցային կայքում բացված «ՏԻՄ ակտեր» բաժնում ամբողջությամբ տեղադրվել են 2003-ից 2017թ. ընկած ժամանակահատվածում ՏԻՄ-երի կողմից ընդունված նորմատիվ իրավական ակտերը56:

ՏԻՄ-երի գործունեության վերաբերյալ դիմում-բողոքները

2017թ. մարդու իրավունքների պաշտպանին ուղղված գրավոր և բանավոր դիմում-

բողոքների քանակական պատկերի ուսումնասիրությունն՝ ըստ պատկան մարմինների, ցույց

է տալիս, որ դրանցից 323-ը ուղղված են եղել Երևանի քաղաքապետարանի դեմ, իսկ 139-ը՝

մարզերի համայնքների դեմ57։

53 Աղբյուրը՝ www.mtad.am, Ավագանու նիստերի և համայնքային նշանակության այլ միջոցառումների առցանց

հեռարձակման հնարավորությամբ ապահովված համայնքների ցանկ, դրանք են՝ Աշտարակ, Արարատ,

Արտաշատ, Մասիս, Արմավիր, Էջմիածին, Փարաքար, Գավառ, Սևան, Վանաձոր, Ալավերդի, Տաշիր,

Թումանյան, Սպիտակ, Ստեփանավան, Աբովյան, Եղվարդ, Հրազդան, Չարենցավան, Գյումրի, Արթիկ, Գորիս,

Մեղրի, Սիսիան, Տաթև, Կապան, Ջերմուկ, Վայք, Դիլիջան և Իջևան համայնքները։ 54 Բաց կառավարման գործընկերությունը ստեղծվել է 2011 թվականին 8 երկրների նախաձեռնությամբ` ԱՄՆ,

Բրազիլիա, Ինդոնեզիա, Մեքսիկա, Նորվեգիա, Ֆիլիպիններ, Հարավային Աֆրիկա, Միացյալ

Թագավորություն: ԲԿԳ հռչակագրում ասվում է, որ այն նպատակ ունի բարձրացնել կառավարողների

գործողությունների մասին հրապարակայնությունը, խթանել հասարակության մասնակցությունը հանրային

կյանքի կառավարմանը, ձևավորել առավել թափանցիկ և պատասխանատու իշխանություններ: 55 Նախքան պարտավորության մեկնարկը, համայնքների ՏԻՄ-երի որոշումներն էլեկտրոնային եղանակով

հրապարակվում էին տարբեր պաշտոնական կայքերում, մասնավորապես՝ ՀՀ համապատասխան

մարզպետարանների վեբ-կայքերում՝ PDF ֆորմատով: Իրավական ակտին հղման անվանման մեջ

հիմնականում նշվում էին իրավական ակտի համարը և ընդունման ամսաթիվը, որը անհնար էր դարձնում

«որոնել» գործիքի՝ այլ պարամետրերով օգտագործումը: Գոյություն չուներ վերոնշյալ որոշումները

էլեկտրոնային եղանակով հրապարակելու միասնական հարթակ: Ուստի, կառավարությունը

պարտավորություն է ստանձնել ապահովել համայնքների ՏԻՄ-երի որոշումների հասանելիությունը, ստեղծել

փնտրելու հնարավորություն, ապահովել օգտագործման մատչելիությունը, բարելավել համայնքների

գործունեության թափանցիկությունը: 56 Բաց կառավարման գործընկերություն, Հայաստանի Հանրապետության երրորդ գործողությունների ծրագրի

(2016-2018) ինքնագնահատման միջանկյալ զեկույց, Սեպտեմբեր 2017: 57 Աղբյուրը՝ Տարեկան հաղորդում 2017թ. ընթացքում ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպանի գործունեության,

մարդու իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության վիճակի մասին, Երևան 2018:

http://www.arlis.am/


http://www.mtad.am/

http://www.opengovpartnership.org/

46

4. Համայնքների սեփականությունը, զարգացման ծրագրերը և

ֆինանսական անկախությունը

2017թ. ընթացքում համայնքների ֆինանսներին, սեփականությանը, զարգացման

ծրագրերին և բյուջետավարմանը վերաբերող օրենսդրական դաշտում փոփոխություններ չեն

կատարվել:

ՀՀ կառավարության 05.10.2017թ. 1288-Ն որոշումով սահմանվել է ՏԻՄ-երի կողմից

հարկ վճարողների և անշարժ գույքի հարկի ու փոխադրամիջոցների գույքահարկի

հաշվառման կարգը։

4.1. Համայնքների սեփականությունը

2017թ-ին նույնպես, ինչպես նախորդ տարիներին, համայնքային սեփականությունը

հիմնականում համալրվել է համայնքների (ներառյալ Երևանի) բյուջեներից կատարված

կապիտալ կամ ոչ ֆինանսական ակտիվների գծով ծախսերի հաշվին (աղյուսակ 7): Ոչ

ֆինանսական ակտիվների գծով ծախսերի ծավալը վերջին տարիներին նվազման միտում

ունի։ Բացառություն չի կազմել նաև 2017 թվականը, որտեղ այդ ցուցանիշը նախորդ տարվա

համեմատությամբ նվազել է 768.2 մլն. դրամով կամ 5.9%-ով։ Այդ ծախսերի 98.7%-ը, ինչպես

նախորդ տարիներին, կազմել են հիմնական միջոցների գծով կատարված ծախսերը, որոնց

կազմում դեռևս բարձր է մնում շենքերի և շինությունների մասնաբաժինը՝ 76.3%։ Նվազել են

հատկապես շենքերի և շինությունների կապիտալ վերանորոգման ծախսերը՝ կազմելով

56.3% (2016-ին՝ 64.1%)։ Չնայած շենքերի և շինությունների ձեռք բերման և կառուցման

ծախսերի ու նրանց տեսակարար կշիռների՝ նախորդ տարվա համեմատ մի փոքր

ավելացմանը ոչ ֆինանսական ակտիվների գծով ծախսերում, դեռևս ցածր են մնում այդ

ուղղություններով կատարվող ներդրումները: Նախորդ տարվա համեմատ, ավելացել են նաև

մեքենաների և սարքավորումների, այլ հիմնական միջոցների և պաշարների գծով ծախսերը

և նրանց տեսակարար կշիռները ոչ ֆինանսական ակտիվների գծով ծախսերում: Դեռևս չնչին

են մնում չարտադրված ակտիվների վրա կատարված ծախսերը, իսկ բարձրարժեք

ակտիվների գծով ծախսեր նորից չեն կատարվել:

ՀՀ կառավարության մի շարք որոշումներով հողամաս, գույք և դրամական միջոցներ են

նվիրաբերվել համայնքներին, իսկ առանձին դեպքերում պետական սեփականություն

հանդիսացող գույքի մասնավորեցումից ստացված միջոցները ամբողջությամբ կամ մասնակի

ուղղվել են համայնքներում իրականացվող ծրագրերին: ՀՀ պետական բյուջեից

մարզպետարաններին հատկացված միջոցներով վերանորոգվել են հանրակրթական

դպրոցներ և համայնքային սեփականության ենթակառույցներ:

Կառավարության որոշումներով մի քանի համայնքների վարչական սահմաններում

գտնվող որոշ տարածքների նկատմամբ բացառիկ գերակա հանրային շահ է ճանաչվել:

47

Աղյուսակ 7. ՀՀ համայնքների (ներառյալ Երևանի) ոչ ֆինանսական ակտիվների գծով

ծախսերը, 2015-2017թթ.

Տող

Բովանդակություն

2015թ. 2016թ. 2017թ.

Գումարը,

մլն. դրամ

Տես.

կշիռը,

%

Գումարը,

մլն. դրամ

Տես.

կշիռը,

%

Գումարը,

մլն. դրամ

Տես.

կշիռը,

%

1 2 3 4 5 6 7 8

5000 ՈՉ ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ

ԱԿՏԻՎՆԵՐԻ ԳԾՈՎ

ԾԱԽՍԵՐ, ընդամենը

16649.1

100

13057.8

100

12289.6

100

5100 այդ թվում՝

1. Հիմնական միջոցներ

16449.0

98.8

12931.7

99.0

12132.4

98.7


Շենքեր և շինություններ

13824.8

83.0

10712.9

82.0

9382.1

76.3

5111 որից՝ - Շենքերի և շինությունների

ձեռքբերում

3364.1

20.2

49.0

0.0

66.7

0.5

5112 - Շենքերի և շինությունների

կառուցում

2440.4

14.7

2298.0

17.6

2391.5

19.5

5113 -Շենքերի և շինությունների

կապիտալ վերանորոգում

8020.3

48.2

8365.9

64.1

6923.9

56.3

5120 Մեքենաներ և

սարքավորումներ

2075.8

12.5

1812.9

13.9

2223.3

18.1

5121 որից՝ - Տրանսպորտային


484.6

2.9

445.8

3.4

505.2

4.1

5122 - Վարչական


612.0

3.7

586.9

4.5

559.8

4.6

5123 - Այլ մեքենաներ և


979.2

5.9

780.2

6.0

1158.3

9.4

5130 Այլ հիմնական միջոցներ 548.4 3.3 405.9 3.1 527.0 4.3

5200 2. Պաշարներ 162.1 1.0 124.3 1.0 155.1 1.3

5300 3. Բարձրարժեք ակտիվներ 1.7 0,0 0.0 0.0 0.0 0.0

5400 4. Չարտադրված ակտիվներ 36.3 0.2 1.8 0.0 2.1 0.0

5411 այդ թվում՝ - Հողեր 36.3 0,2 1.8 0.0 2.1 0.0

Չնայած նախորդ տարվա համեմատ 2017-ին որոշակի աճին (12.6%), վերջին երեք

տարիների կտրվածքով համայնքների ոչ ֆինանսական ակտիվների իրացումից մուտքերը

կրճատվել են 7.7%-ով (աղյուսակ 8), որը պայմանավորված է համայնքներում վաճառքի

ենթակա հիմնական միջոցների և հողերի քանակի նվազմամբ: 2017-ին ևս ոչ ֆինանսական

ակտիվների իրացումից մուտքերը ամբողջությամբ ստացվել են հիմնական միջոցների (13.3%)

և հողերի (86.7%) իրացումից, իսկ պաշարների և բարձրարժեք ակտիվների իրացումից

մուտքեր չեն եղել:

48

Աղյուսակ 8. ՀՀ համայնքների (ներառյալ Երևանի) ոչ ֆինանսական ակտիվների իրացումից

մուտքերը, 2015–2017թթ. (մլն. դրամ)

Տող Բովանդակություն 2015թ. 2016թ. 2017թ.

1 2 3 4 5

6000 ՈՉ ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ԱԿՏԻՎՆԵՐԻ ԻՐԱՑՈՒՄԻՑ

ՄՈՒՏՔԵՐ, ընդամենը

7547.3 6187.1 6966.3

6100 այդ թվում՝ Հիմնական միջոցների իրացումից մուտքեր 736.5 716.6 925.8

6110 այդ թվում՝ Անշարժ գույքի իրացումից մուտքեր 584.2 517.9 627.1

6120 Շարժական գույքի իրացումից մուտքեր 0.9 0.3 3.2

6130 Այլ հիմնական միջոցների իրացումից մուտքեր 151.4 198.4 295.5

6200 Պաշարների իրացումից մուտքեր 0.0 0.0 0.0

6300 Բարձրարժեք ակտիվների իրացումից մուտքեր 0.4 0.0 0.0

6400 Չարտադրված ակտիվների իրացումից մուտքեր 6810.4 5470.5 6040.5

6410 այդ թվում՝ Հողերի իրացումից մուտքեր 6810.4 5470.5 6040.5

Համաձայն ՀՀ արդարադատության նախարարության Իրավաբանական անձանց

պետական ռեգիստրի գործակալության տվյալների, 2017թ. հունվարի 1-ի դրությամբ

գրանցված ՀՈԱԿ-ների թիվը կազմել է 1324, որը 3-ով պակաս է նախորդ տարվա

համեմատությամբ: 100% համայնքային սեփականությամբ բաժնետոմսերով առևտրային

կազմակերպությունների թիվը նվազել է 2-ով և կազմել՝ 421, իսկ պետություն-համայնք

մասնակցությամբ առևտրային կազմակերպությունների թիվը նվազել է 1-ով և կազմել՝ 212:

Համայնքային սեփականության գույքի մեծ մասի վիճակը 2017թ. առանձնապես չի

փոխվել և նրանց հիմնական մասը հիմնանորոգման կարիք ունի, իսկ համայնքները դրա

համար դեռևս համապատասխան միջոցներ չունեն։

4.2. Համայնքների զարգացման ծրագրերը և բյուջետավարումը

ՀՀ ՏԻ համակարգը, օրենսդրորեն ներդրվելուց ավելի քան քսան տարի անց, ցավոք,

դեռևս կայացած համարել չի կարելի և, ընդհանուր առմամբ, գտնվում է հեղհեղուկ վիճակում։

Մինչդեռ տեղի ունեցող փոփոխությունները պահանջում են իրավիճակային և հեռանկարային

նորանոր լուծումներ, հաճախ մոռացության է մատնվում այն հանգամանքը, որ համայնքի

զարգացման պլանավորումը ՏԻ կայացման և զարգացման կարևոր գործիք է։

Ինչպես նախկինում բազմիցս նշվել է, ՀՀ ՏԻ համակարգում համայնքի զարգացման

երկարաժամկետ պլանավորումը դեռևս օրենքով ամրագրված չէ և չի էլ օգտագործվում։ Այս

առումով, 2017-ին դրական տեղաշարժեր չեն եղել։

Ի տարբերություն երկարաժամկետ պլանավորման, համայնքի զարգացման հնգամյա

ծրագիրը, որպես միջնաժամկետ պլանավորման ձև, կազմվում է ՀՀ բոլոր համայնքներում,

քանի որ դա օրենքի պահանջ է և դրա համաձայն գործողության մեջ են դրված ՀՀԶԾ-ի

մշակման և կառավարման մեթոդաբանություն և մեթոդական ցուցումներ: Սակայն, ՀՀԶԾ-ն,

որպես համայնքի ծրագրային կարևորագույն փաստաթուղթ, դեռևս կայացման փուլ է ապրում

և պահանջվում են լրացուցիչ ջանքեր՝ համայնքների համար իրապես ծրագրային հիմք

հանդիսանալու տարեկան բյուջեների կազմման և կառավարման, առավել ևս՝ ծրագրային

բյուջետավարման ներդրման և կիրառման համար: Համայնքների ավագանիների կողմից

ընդունված ՀՀԶԾ-ներում դեռևս սաղմնային վիճակում են դրանց իրականացման

49

մոնիթորինգի և գնահատման հստակ համակարգերը, առանց որոնց անհնար և անիմաստ է

դառնում թե համայնքի զարգացման իրատեսական պլանավորումը, թե այդ պլանների

իրականացումը և ստացվող արդյունքների գնահատումը։

2017-ին համայնքի բյուջետային գործընթացներին վերաբերող էական

փոփոխություններ չեն եղել:

ՀՀ-ում դեռևս կան փոքր համայնքներ, որոնց բյուջետային միջոցները բավարարում են

միայն համայնքի աշխատակազմի պահպանման ծախսերին: Այդպիսի համայնքներում

զգացվում է համապատասխան մասնագետների խիստ կարիք, իսկ բյուջեները կազմվում են

ընդամենը որպես եկամուտների և ծախսերի նախահաշիվներ, առանց լուրջ

վերլուծությունների և զարգացման ծրագրերի հենքի։

Վիճակը մի փոքր փոխվել է վերջին տարիներին խոշորացված և նոր ձևավորված

բազմաբնակավայր համայնքներում, որտեղ ընդունված ՀՀԶԾ-երից ու բյուջեներից երևում է,

որ այդ համայնքներում ընդհանուր ֆինանսական վիճակը ավելի լավացել է, քան նախկինում

էր։

Համաձայն ՀՀ կառավարության 2017թ. հունիսին ընդունված ծրագրի, համայնքային

բյուջեների ձևավորման և ֆինանսական կառավարման բնագավառում բարեփոխումների

հիմնական նպատակը համայնքներում ծրագրային բյուջետավարման կիրառումը և

բյուջեների ու ՀՀԶԾ-երի միջև կապի ամրապնդումն է, համայնքի եկամուտների ծավալում

սեփական եկամուտների բաժնեմասի հետևողական ավելացումը։ Նախատեսվում է 2017-

2022 թվականների ընթացքում իրականացնել ծրագրային բյուջետավարման աստիճանական

ներդրում համայնքի տեսլականի, ոլորտային (ծրագրային) նպատակների ու վերջնական

արդյունքների, ծրագրերի և միջոցառումների սահմանման միջոցով։ 2018-ից սկսած,

նախատեսվում է անցնել սուբվենցիաների տրամադրման նոր քաղաքականությանը,

մրցակցային սկզբունքով սուբվենցիայի տրամադրում լավագույն ծրագրեր ներկայացրած

համայնքներին։ Իսկ 2019-ից սկսած, նախատեսվում է իրականացնել ֆինանսական

համահարթեցման բազմագործոն համակարգի ամբողջական կիրարկում։

Այս ուղղությամբ 2017թ. ընթացքում կատարվել են որոշակի աշխատանքներ:

Մասնավորապես, ԳՄՀԸ աջակցությամբ «Հարավային Կովկասում լավ տեղական

ինքնակառավարման ծրագրի» շրջանակներում ՀՖՄ-ի կողմից իրականացվել են երկու

ծրագրեր՝ «18 բազմաբնակավայր համայնքների 2018թ. տարեկան աշխատանքային

պլանների (ՏԱՊ-երի) մշակում» և «Աջակցություն նոր ձևավորված 18 բազմաբնակավայր

համայնքների 2018թ. ծրագրային բյուջեների (ԾԲ) մշակմանը»։ Մշակվել են «Համայնքի

ՏԱՊ-ի մշակման և կառավարման մեթոդական ուղեցույց» և «ՀՀ ՏԻ համակարգում

ծրագրային բյուջետավարման մեթոդաբանություն» փաստաթղթերը58, համայնքի ՏԱՊ-ի և

ԾԲ-ի օրինակելի ձևանմուշները, ուսուցման նյութերը (մոդուլները) և հարակից այլ

փաստաթղթեր, կազմակերպվել և անցկացվել են բազմաբնակավայր 18 համայնքների

ներկայացուցիչների ուսուցման սեմինարները։ Այնուհետև, ՀՖՄ փորձագետների

օժանդակությամբ և անմիջական մասնակցությամբ, կազմվել են բազմաբնակավայր 18

համայնքների 2018թ. ՏԱՊ-երի և ԾԲ-ների նախագծերը, դրանց շուրջ կազմակերպվել են

58 http://www.mtad.am/hy/methodological-guides/

http://www.mtad.am/hy/methodological-guides/

50

հանրային քննարկումներ և դրանց վերջնական տարբերակները ներկայացվել այդ

համայնքների ավագանիների քննարկմանը և հաստատմանը։

Հարկ է նաև նշել, որ, հաշվի առնելով համայնքում ծրագրային բյուջետավարման

ներդրմանն ուղղված աշխատանքները՝ ՀՀԶԾ-ի հիման վրա մշակված ՏԱՊ-ը հանդիսացել է

ծրագրային այն հիմքը, որը բյուջեն դարձնում է ծրագրային ձևաչափով և կարող է մեծապես

նպաստել համայնքի զարգացման միջնաժամկետ և երկարաժամկետ պլանավորման

աշխատանքների արդյունավետ կազմակերպմանը և իրականացմանը։

4.3. Համայնքի բյուջեի եկամուտները

ՀՀ համայնքների 2017թ. բյուջեների ընդհանուր եկամուտները կազմել են 126554.0 մլն.

դրամ (2016թ.՝ 128623.6 մլն. դրամ), ինչը ՏԻ համակարգն օրենսդրորեն ներդրվելուց (1996թ.)

ի վեր առաջին անգամ նախորդ տարվա համեմատ նվազել է ( 2069.6 մլն. դրամով կամ 1.6%-

ով), որը հիմնականում պայմանավորված է պետության կողմից ՏԻՄ-երին պատվիրակված

լիազորությունների իրականացման ծախսերի ֆինանսավորման համար պետական բյուջեից

ստացվող միջոցների էական կրճատումով (8295.1 մլն. դրամով կամ 21.4%-ով) (աղյուսակ 9):

Աղյուսակ 9. ՀՀ համայնքների բյուջեների եկամուտների տեսակները և նրանց տեսակարար

կշիռներն ընդհանուր եկամուտների մեջ, 2015-2017թթ.

Եկամտատեսակները

2015թ. 2016թ. 2017թ.

Գում

արը,

մլն

. դ

րա

մ

Տես

. կշի

ռը,

%

Գում

արը,

մլն

. դ

րա

մ

Տես

.

կշի

ռը,%

Գում

արը,

մլն

. դ

րա

մ

Տես

. կշի

ռը,

%

1 2 3 4 5 6 7 8

1000 ԸՆԴԱՄԵՆԸ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐ 128225.2 100 128623.6 100 126554.0 100


1. Հարկեր և տուրքեր

23790.3

18.6

24553.6

19.1

26754.3

21.1


1.1.Գույքային հարկեր անշարժ գույքից

/այդ թվում հողի հարկ/

9537.1

7.4

9463.4

7.4

10103.0

8.0

1121 1.2.Գույքային հարկեր

փոխադրամիջոցներից 9795.9 7.6 10657.5 8.3 11653.0 9.2

1131 1.3.Տեղական տուրքեր 3760.1 2.9 3748.3 2.9 4240.0 3.3

1161 1.4.Պետական տուրքեր 697.2 0.5 684.4 0.5 758.3 0.6

1200 2. ՊԱՇՏՈՆԱԿԱՆ ԴՐԱՄԱՇՆՈՐՀՆԵՐ 59435.1 46.4 55311.7 43.0 57220.7 45.2

1300 3. ԱՅԼ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐ 44999.8 35.1 48758.3 37.9 42579.0 33.7

1342 այդ թվում՝ Պետության կողմից ՏԻՄ-երին պատվիրակված լիազորություն-ների իրականացման ծախսերի ֆին. համար պետ. բյուջեից ստացվող միջոցներ

34827.0

27.2

38684.9

30.1

30389.8

24.0

1392 Վարչական բյուջեի պահուստային ֆոնդից ֆոնդային բյուջե կատարվող հատկացումներից մուտքեր

4149.6

3.2

1036.2

0.8

1519.7

1.2

51

Չնայած ընդհանուր եկամուտների նվազմանը, նախորդ տարվա համեմատությամբ,

ավելացել են առանձին հոդվածների գծով եկամուտները և վերջիններիս տեսակարար

կշիռներն ընդհանուրի մեջ:

Համայնքների 2017թ. բյուջեների սեփական եկամուտները կազմել են 38463.7 մլն. դրամ

(2016թ.՝ 34402.3 մլն. դրամ), կամ ընդհանուր եկամուտների 30.4%-ը (2016թ.`26.7%):

Ընդհանուր առմամբ, համայնքների բյուջեների սեփական եկամուտներն աճել են 4061.4 մլն.

դրամով կամ 11.2%-ով, իսկ նրանց տեսակարար կշիռն ընդհանուրի մեջ՝ 3.7%-ով: Բերված

տվյալները ցույց են տալիս, որ, չնայած սեփական եկամուտների որոշակի աճին, դեռևս մեծ

է համայնքների կախվածությունը պաշտոնական դրամաշնորհներից:

Համայնքների բյուջեների եկամուտները 2000-2010թթ. աճել են մոտ 6 անգամ, իսկ

հետագա՝ 2011-2017թթ., ընդամենը 45%-ով (գծապատկեր 3)։ Բերված տվյալները ցույց են

տալիս, որ համայնքների հետագա զարգացման համար առկա միջոցները բավարար չեն և

անհրաժեշտ են եկամտի նոր աղբյուրներ։

Գծապատկեր 3. ՀՀ համայնքների 2000, 2010-2017թթ.բյուջեների եկամուտների դինամիկան

(մլն. ՀՀ դրամ)

Պետության կողմից ՏԻՄ-երին պատվիրակված լիազորությունների իրականացման

ծախսերի ֆինանսավորման համար պետական բյուջեից ստացվող միջոցների կրճատումով

պայմանավորված, որոնք համարյա ամբողջությամբ (2017թ.՝ 99,9%, 2016թ.՝ 99,0%)

հատկացվում են Երևան համայնքին, նախորդ տարվա համեմատ նվազել են 4852.0 մլն.

դրամով կամ 6,3%-ով։ Չնայած Երևան համայնքի բյուջեի եկամուտների նկատելի նվազմանը,

ՀՀ համայնքների բյուջեների հանրագումարի մեջ դեռևս զգալի է մնում Երևան համայնքի

բյուջեի եկամուտների տեսակարար կշիռը՝ կազմելով 57,3% (2016թ.՝ 60,1%) (աղյուսակ 10):

2000 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

մլն ՀՀ դրամ 13854.6 84933.8 87342.4 95515.8 105802.4 114359.1 128225.2 128623.6 126554.0

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

80000

90000

100000

110000

120000

130000

140000

մլն

ՀՀ

դրա

մ

52

Աղյուսակ 10. Երևանի բյուջեի եկամուտների տեսակարար կշիռները ՀՀ համայնքների

բյուջեների ընդհանուր եկամուտների կազմում, 2017թ.


Ընդամենը ՀՀ

համայնքների

բյուջեների

եկամուտները,

մլն. դրամ

Այդ թվում՝

Երևանի

բյուջեի

եկամուտները,

մլն. դրամ

Երևանի

բյուջեի

եկամուտների

տես. կշիռն

ընդհանուրի

մեջ, %

1 2 3 4 5

1000 ԸՆԴԱՄԵՆԸ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐ 126554.0 72479.1 57.3

1100 Այդ թվում՝

1. ՀԱՐԿԵՐ ԵՎ ՏՈՒՐՔԵՐ

26754.3

15010.9

56.1


1.1. Գույքային հարկեր անշարժ գույքից

10103.0 5018.5 49.7


Գույքահարկ շենքերի և շինությունների համար

5933.6 4396.9 74.1

1112 Այդ թվում՝ հողի հարկ 4169.4 621.6 14.9

1120 1.2. Գույքային հարկեր այլ գույքից 11653.0 6116.2 52.5

1121 Այդ թվում՝ փոխադրամիջոցներից 11653.0 6116.2 52.5

1131 1.3. Ապրանքների օգտագործման կամ

գործունեության իրականացման թույլտվության

վճարներ, այդ թվում՝ տեղական տուրքեր

4240

3467.2

81.8

1150 1.4. Այդ թվում՝ այլ տեղական տուրքեր 30.1 27.0 89.7

1160 1.5. Այլ պարտադիր վճարներ 758.3 409.0 53.9

1200 2. ՊԱՇՏՈՆԱԿԱՆ ԴՐԱՄԱՇՆՈՐՀՆԵՐ 57220.7 21776.2 38.1

1300 3. ԱՅԼ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐ 42579.0 35692.0 83.8

1342 Այդ թվում՝ պետության կողմից ՏԻՄ-երին պատվիրակված լիազորությունների իրականացման ծախսերի ֆինանսավորման համար պետական բյուջեից ստացվող միջոցներ

30389.7 30361.4 99.9

1392 Վարչական բյուջեի պահուստային ֆոնդից ֆոնդային բյուջե կատարվող հատկացումներից մուտքեր

1519.7 382.0 25.1

1393 Օրենքով և իրավական այլ ակտերով սահմանված համայնքի բյուջե մուտքագրման ենթակա այլ եկամուտներ

835.7 283.4 33.9

2017-ին համայնքների բյուջեների եկամուտների կառուցվածքը էական

փոփոխությունների չի ենթարկվել (գծապատկեր 4)։ Ինչպես նախորդ տարիներին, 2017-ին

ևս պետական բյուջեին ամրագրվող եկամտային հարկից, շահութահարկից և

բնապահպանական վճարներից համայնքներին մասհանումներ չեն կատարվել:

53

Գծապատկեր 4. ՀՀ համայնքների բյուջեների եկամուտների տեսակների տեսակարար կշիռներն

ընդհանուր եկամուտներում, 2017թ.

Նախորդ տարվա համեմատ, 1909.0 մլն. դրամով կամ 3.5%-ով ավելացել են

պաշտոնական դրամաշնորհները՝ պետական բյուջեից ֆինանսական համահարթեցման

սկզբունքով տրամադրվող դոտացիաները և պետական բյուջեից ընթացիկ ծախսերի

ֆինանսավորման համար տրամադրվող նպատակային հատկացումները (ընթացիկ

սուբվենցիաները) (աղյուսակ 11):

Շարունակվում են նվազել պետական բյուջեից տրամադրվող այլ դոտացիաները՝ 31.6

անգամ, ինչպես նաև պետական բյուջեից կապիտալ ծախսերի ֆինանսավորման համար

տրամադրվող նպատակային հատկացումները (կապիտալ սուբվենցիաները)՝ 19.1%-ով,

համապատասխանաբար նվազել են նաև նրանց տեսակարար կշիռները պաշտոնական

դրամաշնորհներում։

ՀՀ կառավարության մի շարք որոշումներով ՀՀ պետական բյուջեի պահուստային

ֆոնդից մարզպետարաններին և համայնքներին տրամադրվել են գումարներ համայնքային

ծրագրեր իրականացնելու համար:

Աղյուսակ 11. Համայնքների բյուջեների եկամուտների պաշտոնական դրամաշնորհները,

2015-2017թթ.


2015թ. 2016թ. 2017թ.

Գում

արը,

մլն

. դ

րա

մ

Տես

.

կշի

ռը,

%

Գում

արը,

մլն

. դ

րա

մ

Տես

.

կշի

ռը,

%

Գում

արը,

մլն

. դ

րա

մ

Տես

. կշի

ռը,

%

Գույքային հարկեր անշարժ գույքից

/այդ թվում հողի հարկ/

8.0%

Գույքային հարկեր

փոխադրամիջոցներից

9.2%

Տեղական տուրքեր

3.3%

Պետական

տուրքեր

0.6%

Պաշտոնական դրամաշնորհներ

45.2%

Այլ եկամուտներ

33.7%

54

1 2 3 4 5 6 7 8

1200 2.ՊԱՇՏՈՆԱԿԱՆ ԴՐԱՄԱՇՆՈՐՀՆԵՐ 59435.1 100 55311.7 100 57220.7 100

1210 Այդ թվում՝ 2.1 Ընթացիկ արտաքին պաշտոնական դրամաշնորհներ՝ ստացված այլ պետություններից

0.8

0

9.1

0

0.8

0

1220 2.2 Կապիտալ արտաքին պաշտոնական դրա- մաշնորհներ՝ ստացված այլ պետություններից

0

0

0

0

0

0

1230 2.3 Ընթացիկ արտաքին պաշտոնական դրա-մաշնորհներ՝ ստացված միջազգային կազմակերպություններից

0

0

0

0

15.4

0

1240 2.4 Կապիտալ արտաքին պաշտոնական դրամաշնորհներ՝ ստացված միջազգային կազմակերպություններից

0

0

22.0

0

43.6

0.1

1250 2.5 Ընթացիկ ներքին պաշտոնական դրամա- շնորհներ՝ ստացված կառավարման այլ մակարդակներից

58481.4

98.4

55015.6

99.5

56946.5

99.5

1251 Որից՝ Ա) Պետական բյուջեից ֆինանսական համահարթեցման սկզբունքով տրամադրվող դոտացիաներ

44018.7

74.1

47074.1

85.1

48016.3

83.9

1254 Բ) Պետական բյուջեից տրամադրվող այլ դոտացիաներ

4340.9 7.3 1679.1 3.0 53.2 0.1

1257 Գ) Պետական բյուջեից տրամադրվող նպատակային հատկացումներ (սուբվենցիաներ)

10121.8 17.0 6262.4 11.3 8877.0 15.5

1260 2.6. Կապիտալ ներքին պաշտոնական դրամաշնորհներ՝ ստացված կառավարման այլ մակարդակներից

952.9

1.6

265.0

0.5

214.4

0.4

1261 Այդ թվում՝ Ա) Պետական բյուջեից կապիտալ ծախսերի ֆինանսավորման նպատակային հատկացում-ներ (սուբվենցիաներ)

952.9

1.6

265.0

0,5

214.4

0.4

1262 Բ) ՀՀ այլ համայնքներից կապիտալ ծախսերի ֆինանսավորման նպատակով ստացվող պաշտոնական դրամաշնորհներ

0

0

0

0

0

0

2017-ին միջազգային կազմակերպություններից ստացվել են ընթացիկ արտաքին

պաշտոնական դրամաշնորհներ՝ 15.4 մլն. դրամի չափով, և կապիտալ արտաքին

պաշտոնական դրամաշնորհներ՝ 43.6 մլն. դրամի չափով։ Այլ պետություններից ընթացիկ

արտաքին պաշտոնական դրամաշնորհները կտրուկ նվազել են՝ կազմելով ընդամենը 0.8 մլն.

դրամ, իսկ կապիտալ արտաքին պաշտոնական դրամաշնորհներ վերջին տարիներին չեն

ստացվել:

2016-ին կտրուկ անկումից հետո, 2017-ին համայնքների ֆոնդային բյուջեների

եկամուտները նախորդ տարվա համեմատությամբ ավելացել են 620.8 մլն. դրամով կամ

44.3%-ով։ Չնայած նախորդ տարվա համեմատ որոշակի աճին, դեռևս ցածր է մնում ֆոնդային

բյուջեի եկամուտների տեսակարար կշիռն ընդհանուր եկամուտներում (1.6%): Ֆոնդային

բյուջեի եկամուտների հիմնական մասը՝ 75.1%-ը, իսկ Երևան համայնքում՝ 92,7%-ը, ինչպես

նախորդ տարիներին, բաժին է ընկնում վարչական բյուջեի պահուստային ֆոնդից ֆոնդային

բյուջե կատարվող հատկացումներին (աղյուսակ 12):

55

Աղյուսակ 12. ՀՀ համայնքների ֆոնդային բյուջեների եկամուտները և Երևանի ֆոնդային

բյուջեի եկամուտների տեսակարար կշիռը դրանց մեջ, 2017թ.

Տող Եկամուտները Ընդամենը

համայնքների,

մլն. դրամ

Այդ թվում՝

Երևանի,

մլն. դրամ

Երևանի տեսակ.

կշիռն ընդհա-

նուրի մեջ, (%)

1 2 3 4 5

1000 ԸՆԴԱՄԵՆԸ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐ 2022.3 412.0 20.4

1200 2. ՊԱՇՏՈՆԱԿԱՆ ԴՐԱՄԱՇՆՈՐՀՆԵՐ 258.1 2.8 1.1

1300 3. ԱՅԼ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐ 1764.2 409.2 23.2

1380 3.8 Կապիտալ ոչ պաշտոնական

դրամաշնորհներ

246.6 23.0 6.3

1392 Վարչական բյուջեի պահուստային

ֆոնդից ֆոնդային բյուջե կատարվող

հատկացումներից մուտքեր

1519.7

382.0

25.1

2017-ին համայնքների բյուջեների միջոցների տարեսկզբի ազատ մնացորդը կազմել է

7711.8 մլն. դրամ, այդ թվում վարչական բյուջե՝ 233.3 մլն. դրամ, և ֆոնդային բյուջե՝ 7478.5

մլն. դրամ: Այն հիմնականում ուղղվել է բյուջեների նախորդ տարում ֆինանսավորման

ենթակա, սակայն չֆինանսավորված առկա պարտավորությունների կատարմանը, ինչպես

նաև բաժնետոմսերի և կապիտալում այլ մասնակցության ձեռքբերմանը:

2017-ին համայնքների բյուջեների ընդամենը հավելուրդը կազմել է 2160.2 մլն. դրամ,

այդ թվում վարչական բյուջեների հավելուրդը՝ 5461.9 մլն. դրամ, և ֆոնդային բյուջեների

դեֆիցիտը (պակասուրդը)՝ 3301.7 մլն. դրամ: Ֆոնդային բյուջեների պակասուրդը

ֆինանսավորվել է ի հաշիվ համայնքների բյուջեների տարեսկզբի ազատ մնացորդների,

ինչպես նաև վարչական բյուջեների հավելուրդի:

4.4. Պարտքի կառավարումը

2017-ի ընթացքում համայնքներն արտաքին աղբյուրներից վարկեր և այլ համայնքներից

փոխատվություններ չեն ստացել:

2017-ին ևս ՏԻՄ-երի կողմից պարտատոմսեր թողարկելու և տեղաբաշխելու

օրենսդրական կարգ չի սահմանվել և համայնքներն այդ ընթացքում պարտատոմսեր չեն

թողարկել:

4.5. Ֆինանսական հաշվետվողականությունը

2017-ին համայնքների կողմից ներկայացվող հաշվետվությունները օրենքով

սահմանված ձևով և ժամկետներում ներկայացվել են համապատասխան մարմիններին

(համայնքի ավագանուն, մարզպետին և այլն):

2017-ին համայնքների բյուջեների հրապարակայնությունն ու թափանցիկությունը

ապահովելու նպատակով, համարյա բոլոր համայնքները օրենքով պահանջվող

փաստաթղթերը (համայնքի բյուջեի կատարման եռամսյակային և տարեկան

հաշվետվությունները, հաստատված բյուջեն և նրանում կատարվող փոփոխությունները և

այլն) տեղադրել են ցուցատախտակներին և տեսանելի վայրերում, պաշտոնական

56

համացանցային կայքերում, իսկ դրանք հեռուստատեսությամբ հեռարձակում կամ թերթերում

տպագրում են (ելնելով առկա հնարավորություններից) դեռևս քիչ թվով համայնքներ։

2017-ին ներքին աուդիտի համակարգը (ներդրվել է 2012-ից) գործել է 43

համայնքներում, իսկ 157 համայնքներում ներքին աուդիտի իրականացման աշխատանքները

պատվիրվել են մասնավոր կազմակերպությանը։

Համայնքների աշխատակազմերում ներքին աուդիտորների 71 հաստիքներից

համալրված են 67-ը, որոնցից 49-ը որակավորված և 18-ը ուսուցանվող աուդիտորներ են: ՀՀ

ֆինանսների նախարարության կողմից կազմակերպվել են գործող աուդիտորների

շարունակական մասնագիտական վերապատրաստման դասընթացներ, կատարվել են

դասընթացի մասնակիցների թեստավորում։

Վիճակը չի փոխվել փոքր և միջին համայնքներում, որոնք 2017-ին նույնպես չեն անցել

ներքին աուդիտի համակարգի և շարունակում են ներքին աուդիտորի հաստիքներ չունենալ:

Պատճառաբանությունը նույնն է՝ համապատասխան մասնագետներ և միջոցներ նրանք

չունեն։

Չնայած կատարված որոշակի աշխատանքներին, վիճակն առանձնապես չի

բարելավվել նաև ներքին աուդիտի համակարգը ներդրած համայնքներում, որտեղ

աուդիտորական աշխատանքների մեծ մասը պարզապես ձևական բնույթ է կրում։

Դեռևս քիչ են արտաքին աուդիտ անցկացնող համայնքները:

57

5. ՏԻՄ-երի լիազորությունների և համայնքների ֆինանսական միջոցների

համապատասխանությունը

Հիմնվելով ՏԻՄ-երի լիազորությունների և համայնքների ֆինանսական միջոցների

համապատասխանության գնահատման բնագավառում միջազգային փորձի վրա, ստորև

բերվում են նախկին տարիներին ընտրված ֆինանսական ցուցանիշների գնահատման

արդյունքները 2017թ. համար:

Տեղական բյուջեների ծախսերի տեսակարար կշիռները տվյալ երկրի հանրային

ծախսերում և համախառն ներքին արդյունքում (ՀՆԱ-ում) բնութագրում են այդ երկրում

իշխանության ապակենտրոնացման աստիճանը59:

Եվրամիության անդամ երկրներում ՏԻ միայն տեղական մակարդակի (առանց

տարածաշրջանային մակարդակի)՝ բյուջեների ծախսերի տեսակարար կշիռների միջինը

հանրային ծախսերում կազմել է 23.3%, իսկ ՀՆԱ-ում` 10.8% (աղյուսակ 13):

Աղյուսակ 13. Եվրամիության անդամ երկրների և Հայաստանի տեղական բյուջեների ծախսերի

տեսակարար կշիռները հանրային ծախսերում և ՀՆԱ-ում (2017թ. տվյալներով)60

Երկրներ Տեղական բյուջեների ծախսերը

հանրային ծախսերում (%)

Տեղական բյուջեների ծախսերը

ՀՆԱ-ում (%)

Դանիա 65,0 34,8

Շվեդիա 50,6 25,0

Ֆինլանդիա 40,4 22,6

Հոլանդիա 31,7 14,5

Լեհաստան 31,3 12,9

Իտալիա 28,9 14,3

Ռումինիա 26,6 9,0

Չեխիա 25,8 10,2

Լատվիա 25,4 9,5

Խորվաթիա 24,5 11,5

Մեծ Բրիտանիա 24,2 10,1

ԵՄ անդամ

երկրների միջինը 23,3 10,8

Էստոնիա 23,1 9,4

Լիտվա 22,9 7,8

Ֆրանսիա 19,8 11,1

Բուլղարիա 19,7 6,9

Սլովենիա 18,2 8,2

Գերմանիա 18,0 8,0

Ավստրիա 16,8 8,5

Սլովակիա 15,8 6,6

Իսպանիա 13,7 5,8

Բելգիա 13,3 7,1

Հունգարիա 12,9 6,0

Պորտուգալիա 12,6 5,7

59 Հայաստանում հանրային ծախսերի տակ դիտարկվում են ՀՀ համախմբված բյուջեի ծախսերը, իսկ ՀՆԱ-ի

տակ դիտարկվում է անվանական ՀՆԱ-ն: 60 Աղբյուրը` http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=gov_10a_main&lang=en

http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=gov_10a_main&lang=en

58

Լյուքսեմբուրգ 11,7 4,9

*Հայաստան 8,1 2,23

Իռլանդիա 7,6 2,0

Հունաստան 7,1 3,5

Կիպրոս 3,8 1,4

Մալթա 1,0 0,6

ՀՀ համայնքների բյուջեների հանրագումարի տեսակարար կշիռը ՀՀ 2017թ.

համախմբված բյուջեում եկամուտների գծով կազմել է 9.9%, իսկ ծախսերի գծով` 8.1%

(Հավելված 5): Նախորդ տարվա համեմատ, 2017-ին այս ցուցանիշը եկամուտների գծով

նվազել է մոտ 0.8%-ով, իսկ ծախսերի գծով՝ մոտ 0.7%-ով: Հայաստանն այդ ցուցանիշներով

դեռևս էականորեն զիջում է Եվրամիության անդամ երկրներին` մոտ 2.9 անգամ փոքր լինելով

այդ երկրների միջին ցուցանիշից, և գերազանցում է միայն Իռլանդիային, Հունաստանին,

Կիպրոսին ու Մալթային:

Համայնքների բյուջեների ծախսերի հանրագումարի տեսակարար կշիռը երկրի

ՀՆԱ-ում 2004-2009թթ. Հայաստանում տատանվել է 1.3-1.7%-ի սահմաններում, 2010-

2016թթ.՝ 2.3-2.57%-ի սահմաններում, իսկ 2017-ին այն, 2016-ի համեմատ, նվազել է մոտ

0.33%-ով՝ կազմելով 2.23%61: Այս ցուցանիշը մոտ 4.8 անգամ փոքր է Եվրամիության անդամ

երկրների միջին ցուցանիշից և գերազանցում է միայն Իռլանդիայի, Կիպրոսի ու Մալթայի

նույն ցուցանիշին:

Այսպիսով, Հայաստանում իշխանության ապակենտրոնացման աստիճանը 2017-ին,

նախորդ տարվա համեմատ, ավելի իջել է և շարունակում է էականորեն ցածր մնալ

Եվրամիության անդամ երկրներում իշխանության ապակենտրոնացման աստիճանից:

ՀՀ բոլոր համայնքների (ներառյալ Երևանի) 2017թ. բյուջեների ամփոփ

եկամուտների փաստացի կատարումը տարեկան հաստատված պլանի նկատմամբ կազմել

է 92.7%, իսկ տարեկան ճշտված պլանի նկատմամբ` 99.5%: Ծախսերի գծով, ՀՀ բոլոր

համայնքների (ներառյալ՝ Երևանի) 2017թ. բյուջեների կատարումը տարեկան հաստատված

պլանի նկատմամբ կազմել է 87.8%, իսկ տարեկան ճշտված պլանի նկատմամբ` 92.5%

(աղյուսակ 14):

Համեմատելով ՀՀ բոլոր համայնքների (ներառյալ՝ Երևանի) 2017թ. բյուջեների

եկամուտների և ծախսերի փաստացի կատարողականները 2016թ. նույն ցուցանիշների հետ,

կարելի է նկատել, որ, և՛ եկամուտների, և՛ ծախսերի գծով դրանք 2017-ին նկատելիորեն ցածր

են եղել, քան 2016-ին։ Սա նշանակում է, որ, նախորդ տարվա համեմատ, 2017-ին զգալիորեն

իջել է համայնքների բյուջեների եկամուտների և ծախսերի կատարողական ընդհանուր

կարգապահությունը:

61 Հայաստանի 2017թ. տարեկան անվանական ՀՆԱ-ն ընթացիկ գներով կազմել է 5,580.1 մլրդ դրամ,

աղբյուրը` www.armstat.am

http://www.armstat.am/

59

Աղյուսակ 14. ՀՀ համայնքների 2017թ. բյուջեների ընդհանուր եկամուտների, ծախսերի և

հավելուրդի / պակասուրդի տարեկան հաստատված, ճշտված պլանները և

փաստացի կատարումը (հազար դրամ)62

Հ

/

հ

Հոդվածի անվանումը 2017թ.

Տարեկան

հաստատ-

ված պլան

Տարեկան

ճշտված

պլան

Փաստացի Կատարման

տոկոսը

հաստատված

պլանի

նկատմամբ, %

Կատարման

տոկոսը

ճշտված

պլանի

նկատմամբ, %

ՀՀ բոլոր համայնքների բյուջեների

1 Եկամուտներ, ընդամենը 136,557,862.6 127,244,485.9 126,554,009.6 92.7 99.5

2 Ծախսեր, ընդամենը 141,741,433.0 134,438,797.7 124,393,783.4 87.8 92.5

3 Հավելուրդ (+) կամ պակասուրդ (-) -5,163,570.5 -7,194,311.9 +2,160,226.2 x x

այդ թվում Երևան համայնքի

բյուջեի


2 Ծախսեր, ընդամենը 84,412,931.5 73,199,819.0 70,990,187.0 84.1 97.0

3 Հավելուրդ (+) կամ պակասուրդ (-) -68,000.0 -910,210.3 +1,488,882.8 x x

այդ թվում ՀՀ բոլոր համայնքների`

առանց Երևան համայնքի,



2 Ծախսեր, ընդամենը 57,328,501.5 61,238,978.7 53,403,596.4 93.2 87.2

3 Հավելուրդ (+) կամ պակասուրդ (-) -5,095,570.5 -6,284,101.6 +671,343.4 x x

Երևան համայնքի 2017թ. բյուջեի եկամուտների փաստացի կատարումը տարեկան

հաստատված պլանի նկատմամբ կազմել է 85.9%, իսկ տարեկան ճշտված պլանի

նկատմամբ` 100.3%: Ծախսերի գծով, Երևանի 2017թ. բյուջեի կատարումը տարեկան

հաստատված պլանի նկատմամբ կազմել է 84.1%, իսկ տարեկան ճշտված պլանի նկատմամբ`

97.0%: Հաստատված պլանի նկատմամբ Երևանի եկամտային և ծախսային կատարողական

ցուցանիշները նկատելիորեն ավելի ցածր են, քան ՀՀ բոլոր համայնքների (ներառյալ`

Երևանի) 2017թ. համապատասխան նույն ցուցանիշները: Իսկ ճշտված պլանի նկատմամբ

Երևանի եկամտային և ծախսային կատարողական ցուցանիշները, ընդհակառակը, ավելի

բարձր են, քան ՀՀ բոլոր համայնքների (ներառյալ` Երևանի) 2017թ. համապատասխան նույն

ցուցանիշները:

Համեմատելով Երևանի 2017թ. հաստատված և ճշտված բյուջեների եկամուտների և

ծախսերի փաստացի կատարողականները 2016թ. նույն ցուցանիշների հետ, կարելի է

նկատել, որ 2017-ին դրանք համապատասխանաբար ավելի ցածր են, քան 2016-ին։

Եկամուտների գծով, ՀՀ բոլոր համայնքների (առանց Երևան համայնքի) 2017թ.

բյուջեների կատարումը տարեկան հաստատված պլանի նկատմամբ կազմել է 103.6%, իսկ

տարեկան ճշտված պլանի նկատմամբ` 98.4%: Ծախսերի գծով, ՀՀ բոլոր համայնքների

(առանց Երևանի) 2017թ. բյուջեների կատարումը տարեկան հաստատված պլանի նկատմամբ

կազմել է 93.2%, իսկ տարեկան ճշտված պլանի նկատմամբ` 87.2%: Սա նշանակում է, որ ՀՀ

62 Աղբյուրները` www.minfin.am և www.yerevan.am

http://www.minfin.am/

http://www.yerevan.am/

60

համայնքներում դեռևս կան որոշակի խնդիրներ` կապված բյուջեների եկամուտների և

հատկապես ծախսերի ճշգրիտ կանխատեսումների, պլանավորման, դրանց ճշտման և

պատշաճ կատարման հետ:

Փաստորեն, ՀՀ բոլոր համայնքների (առանց Երևանի) 2017թ. ճշտված բյուջեների

եկամուտների և ծախսերի կատարման մակարդակները ավելի ցածր են, քան ՀՀ բոլոր

համայնքների (ներառյալ` Երևանի) 2017թ. նույն ցուցանիշները։

Համայնքների ֆինանսական ապահովվածության կարևոր հարաբերական

ցուցանիշներից են բնակչության մեկ շնչին ընկնող՝ համայնքների բյուջեների եկամուտը

և ծախսը: ՀՀ համայնքների (ներառյալ՝ Երևանի) 2013-2016թթ. բյուջեների փաստացի

եկամուտը մեկ շնչի հաշվով (աղյուսակ 15, գծապատկեր 5) բացարձակ արժեքով

տարեցտարի զգալիորեն աճել է, սակայն 2017-ին այն նվազել է՝ կազմելով 42,569 դրամ (մոտ

88.1 դոլար): Համապատասխանաբար, ՀՀ համայնքների (ներառյալ՝ Երևանի) 2013-2016թթ.

բյուջեների փաստացի ծախսը մեկ շնչի հաշվով շարունակաբար աճել է (աղյուսակ 15,

գծապատկեր 6), սակայն 2017-ին այն նվազել է՝ կազմելով 41,843 դրամ (մոտ 86.6 դոլար):

Աղյուսակ 15. ՀՀ համայնքների 2013-2017թթ. բյուջեների` բնակչության մեկ շնչին ընկնող

եկամուտը և ծախսը (ՀՀ դրամով և ԱՄՆ դոլարով) *

Ցուցանիշի անվանումը 2013 2014 2015 2016 2017 ՀՀ (ներառյալ՝ Երևանի) բնակչության ընդհանուր թիվը տվյալ տարվա տարեվերջի դրությամբ (հազ. մարդ)

3,017.1 3,010.6 3,001.4 2,986.1 2,972.9

Երևանի բնակչության ընդհանուր թիվը տվյալ տարվա տարեվերջի դրությամբ (հազ. մարդ)

1,068.3 1,071.5 1,072.4 1,075.8 1,076.4

ՀՀ (առանց Երևանի) բնակչության ընդհանուր թիվը տվյալ տարվա տարեվերջի դրությամբ (հազ. մարդ)

1,948.8 1,939.1 1,929.0 1,910.3 1,896.5

Մեկ ԱՄՆ դոլարի տարվա միջին փոխարժեքը (ՀՀ դրամ)

410 416 478 481 483

Սպառողական գների ինդեքսը (տարեկան, %) 105.8 103.0 103.7 98.6 101.0

ՀՀ համայնքների (ներառյալ՝ Երևանի) բյուջեների փաստացի եկամուտը մեկ շնչի հաշվով (ՀՀ դրամ)

35,068 37,985 42,722 43,074 42,569

Երևանի բյուջեի փաստացի եկամուտը մեկ շնչի հաշվով (ՀՀ դրամ)

59,597 63,475 71,393 71,882 67,335

ՀՀ համայնքների (առանց Երևանի) բյուջեների փաստացի եկամուտը մեկ շնչի հաշվով (ՀՀ դրամ)

21,621 23,901 26,783 26,851 28,513

ՀՀ համայնքների (ներառյալ՝ Երևանի) բյուջեների փաստացի եկամուտը մեկ շնչի հաշվով (ԱՄՆ դոլար)

85.5 91.3 89.4 89.6 88.1

Երևանի բյուջեի փաստացի եկամուտը մեկ շնչի հաշվով (ԱՄՆ դոլար)

145.4 152.6 149.4 149.4 139.4

ՀՀ համայնքների (առանց Երևանի) բյուջեների փաստացի եկամուտը մեկ շնչի հաշվով (ԱՄՆ դոլար)

52.7 57.5 56.0 55.8 59.0

ՀՀ համայնքների (ներառյալ՝ Երևանի) բյուջեների փաստացի ծախսը մեկ շնչի հաշվով (ՀՀ դրամ)

34,182 38,078 43,060 43,589 41,843

Երևանի բյուջեի փաստացի ծախսը մեկ շնչի հաշվով (ՀՀ դրամ)

58,187 64,484 71,875 72,951 65,951

ՀՀ համայնքների (առանց Երևանի) բյուջեների փաստացի ծախսը մեկ շնչի հաշվով (ՀՀ դրամ)

21,022 23,487 27,041 26,851 28,159

ՀՀ համայնքների (ներառյալ՝ Երևանի) բյուջեների փաստացի ծախսը մեկ շնչի հաշվով (ԱՄՆ դոլար)

83.4 91.5 90.1 90.6 86.6

Երևանի բյուջեի փաստացի ծախսը մեկ շնչի հաշվով (ԱՄՆ դոլար)

141.9 155.0 150.4 151.7 136.5

61

ՀՀ համայնքների (առանց Երևանի) բյուջեների փաստացի ծախսը մեկ շնչի հաշվով (ԱՄՆ դոլար)

51.3 56.5 56.6 55.8 58.3

*) Աղբյուրները` www.armstat.am և www.minfin.am


փաստացի եկամուտը (ՀՀ դրամով և ԱՄՆ դոլարով)

Երևանի 2013-2016թթ. բյուջեների փաստացի եկամուտը մեկ շնչի հաշվով բացարձակ

արժեքով տարեցտարի զգալիորեն աճել է, սակայն 2017-ին այն կտրուկ նվազել է՝ կազմելով

67,335 դրամ (մոտ 139.4 դոլար): Համապատասխանաբար, Երևանի 2013-2016թթ.

բյուջեների փաստացի ծախսը մեկ շնչի հաշվով տարեցտարի աճել է, սակայն 2017-ին այն

նորից կտրուկ նվազել է՝ կազմելով 65,951 դրամ (մոտ 136.5 դոլար):

ՀՀ համայնքների (առանց Երևանի) 2013-2017թթ. բյուջեների փաստացի եկամուտը մեկ

շնչի հաշվով բացարձակ արժեքով տարեցտարի որոշ չափով աճել է` 2013թ. 21,621 դրամից

(մոտ 52.7 դոլարից) 2017-ին հասնելով ընդամենը 28,513 դրամի (մոտ 59.0 դոլարի):

Համապատասխանաբար, ՀՀ համայնքների (առանց Երևանի) 2013-2017թթ. բյուջեների

փաստացի ծախսը մեկ շնչի հաշվով 2013թ. 21,022 դրամից (մոտ 51.3 դոլարից) 2017-ին հասել

է ընդամենը 28,159 դրամի (մոտ 58.3 դոլարի):

Եթե հաշվի առնենք նաև Հայաստանում սպառողական գների ինդեքսի տարեցտարի

փոփոխությունը (աղյուսակ 15), ապա բնակչության մեկ շնչին մատուցվող համայնքային

ծառայությունների ընդհանուր ծախսերի չափը վերջին 5 տարիների ընթացքում համարյա

փոփոխության չի ենթարկվել և դրական ազդեցություն չի ունեցել բնակչության ընդհանուր

կենսամակարդակի վրա, իսկ որոշ դեպքերում, ընդհակառակը, այն նույնիսկ բացասական

ազդեցություն է ունեցել:

2013 2014 2015 2016 2017

ՀՀ հազար դրամ 35.068 37.985 42.722 43.074 42.569

ԱՄՆ դոլար 85.5 91.3 89.4 89.6 88.1

0.000

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

90.000

100.000

ՀՀ հազար դրամ ԱՄՆ դոլար



62


փաստացի ծախսը (ՀՀ դրամով և ԱՄՆ դոլարով)

Ցուցանիշների առանձին խումբ են կազմում ՏԻՄ-երին օրենքով տրված

լիազորությունների ֆինանսական ապահովումն ըստ նրանց գործունեության

բնագավառների կամ համայնքների բյուջեների ծախսերն ըստ գործառական

դասակարգման (աղյուսակ 16):

2017-ին ընդհանուր բնույթի հանրային ծառայությունների ծախսերի տեսակարար կշիռը

ՀՀ համայնքների (ներառյալ Երևանի) բյուջեների ընդհանուր ծախսերում (գծապատկեր 7)

կազմել է 23.6%, որը 1.2%-ով բարձր է 2016-ի նույն ցուցանիշից:

Համայնքների 2017թ. բյուջեների ընդհանուր ծախսերում ամենամեծ տեսակարար կշիռն

ունեն կրթության ոլորտի ծախսերը` 34.2% (2016-ին` 31.2%), այդ թվում` նախադպրոցական

կրթություն` 14.0%, տարրական ընդհանուր կրթություն` 5.5%, միջնակարգ ընդհանուր

կրթություն` 7.5%, արտադպրոցական դաստիարակություն` 6.4% և այլ դասերին չպատկանող

կրթություն` 0.8%:

2016-ի համեմատ, մոտ 1.0%-ով աճել է հանգիստ, մշակույթ և կրոնի ոլորտին

հատկացված ծախսերի տեսակարար կշիռը ՀՀ համայնքների (ներառյալ Երևանի) 2017թ.

բյուջեների ընդհանուր ծախսերում` 7.0% (2016-ին` 6.0%): Սոցիալական ուղղվածություն

ունեցող մյուս ոլորտներին ՀՀ համայնքների 2017թ. բյուջեներից հատկացված ծախսերի

տեսակարար կշիռներն առանձնապես մեծ տեսակարար կշիռ չունեն ընդհանուր ծախսերում

և կազմում են համապատասխանաբար` սոցիալական պաշտպանություն` 3.0% (2016-ին`

3.0%), առողջապահություն` 0.2% (2016-ին` 0.3%):

2013 2014 2015 2016 2017

ՀՀ հազար դրամ 34.182 38.078 43.060 43.589 41.843

ԱՄՆ դոլար 83.4 91.5 90.1 90.6 86.6

0.000

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

90.000

100.000

ՀՀ հազար դրամ ԱՄՆ դոլար

63


բյուջեների փաստացի ծախսերն` ըստ գործառական դասակարգման

Հ/հ Ծախսի անվանումը 2017թ.

ՀՀ համայնք-

ների (ներառ-

յալ Երևանի)


փաստացի

ծախսերը,

հազ. դրամ

Տեսակ

արար

կշիռը,

%

Երևանի

բյուջեի

փաստացի

ծախսերը,

հազ. դրամ

Տեսակ

արար

կշիռը,

%


ների (առանց

Երևանի)


փաստացի

ծախսերը,

հազ. դրամ

Տեսակ

արար

կշիռը,

%

Ընդամենը ծախսեր*, այդ թվում` 124,393,783.4 100 70,990,187.0 100 53,403,596.4 100

Վարչական բյուջե 120,589,545.3 96.9 70,490,782.7 99.3 50,098,762.6 93.8

Ֆոնդային բյուջե 5,323,932.0 4.3 881,404.3 1.2 4,442,527.7 8.3

1 Ընդհանուր բնույթի հանրային ծառայություններ 29,339,531.2 23.6 7,486,468.9 10.5 21,853,062.3 40.9

2 Պաշտպանություն 45,670.9 0.0 42,245.9 0.1 3,425.0 0.0

3 Հասարակական կարգ, անվտանգություն և

դատական գործունեություն 678.0 0.0 0.0 0.0 678.0 0.0

4 Տնտեսական հարաբերություններ, այդ թվում` 9,731,449.6 7.8 9,054,473.2 12.8 676,976.4 1.3

4.1 Գյուղատնտեսություն, անտառային տնտեսություն,

ձկնորսություն և որսորդություն 699,691.0 0.6 45,416.0 0.1 654,275.0 1.2

4.2 Վառելիք և էներգետիկա 159,139.6 0.1 0.0 0.0 159,139.6 0.3

4.3 Տրանսպորտ 14,620,968.7 11.8 11,495,195.8 16.2 3,125,772.9 5.9

4.4 Զբոսաշրջություն 26,194.6 0.0 16,775.9 0.0 9,418.7 0.0

4.5 Այլ բնագավառներ 78,151.2 0.1 0.0 0.0 78,151.2 0.1

4.6 Տնտեսական հարաբերությունների գծով հետազոտական և

նախագծային աշխատանքներ 2,920.0 0.0 0.0 0.0 2,920.0 0.0

4.7 Տնտեսական հարաբերություններ (այլ դասերին

չպատկանող) -5,855,615.5 -4.7 -2,502,914.5 -3.5 -3,352,701.0 -6.3

5 Շրջակա միջավայրի պաշտպանություն, այդ թվում` 12,207,255.1 9.8 7,580,634.4 10.6 4,626,620.7 8.7

5.1 Աղբահանում 9,522,022.1 7.7 5,417,536.5 7.6 4,104,485.6 7.7

5.2 Կեղտաջրերի հեռացում 71,589.9 0.1 0.0 0.0 71,589.9 0.1

5.3 Շրջակա միջավայրի աղտոտման դեմ պայքար 84,139.0 0.1 38,683.0 0.1 45,456.0 0.1

5.4 Կենսաբազմազանության և բնության պաշտպանություն 23,092.1 0.0 0.0 0.0 23,092.1 0.0

5.5 Շրջակա միջավայրի պաշտպանության գծով

հետազոտական և նախագծային աշխատանքներ 2,122.5 0.0 0.0 0.0 2,122.5 0.0

5.6 Շրջակա միջավայրի պաշտպանություն (այլ դասերին

չպատկ.) 2,504,289.5 2.0 2,124,414.9 3.0 379,874.6 0.7

6 Բնակարանային շինարարություն և կոմունալ

ծառայություն, այդ թվում` 8,839,032.2 7.1 4,344,726.6 6.1 4,494,305.6 8.5

6.1 Բնակարանային շինարարություն 319,609.3 0.3 16,162.3 0.0 303,447.0 0.6

6.2 Համայնքային զարգացում 351,177.8 0.3 0.0 0.0 351,177.8 0.7

6.3 Ջրամատակարարում 1,005,381.3 0.8 12,484.3 0.0 992,897.0 1.9

6.4 Փողոցների լուսավորում 4,097,740.8 3.3 2,354,861.0 3.3 1,742,879.8 3.3

6.5 Բնակարանային շինարարություն և կոմունալ ծառայություն-

ների գծով հետազոտական և նախագծային աշխատանքներ 22,862.6 0.0 13,037.6 0.0 9,825.0 0.0

6.6 Բնակարանային շինարարության և կոմունալ

ծառայություններ (այլ դասերին չպատկանող) 3,042,260.4 2.4 1,948,181.3 2.7 1,094,079.1 2.0

7 Առողջապահություն 283,427.2 0.2 248,993.4 0.4 34,433.8 0.1

8 Հանգիստ, մշակույթ և կրոն 8,667,002.6 7.0 3,678,235.3 5.2 4,988,767.3 9.3

9 Կրթություն 42,491,120.4 34.2 27,855,262.6 39.2 14,635,857.8 27.4

9.1 Նախադպրոցական կրթություն 17,358,883.1 14.0 7,787,866.8 11.0 9,571,016.3 17.9

9.2 Տարրական ընդհանուր կրթություն 6,881,013.1 5.5 6,766,718.6 9.5 114,294.5 0.2

9.3 Միջնակարգ ընդհանուր կրթություն 9,272,067.8 7.5 9,165,828.5 12.9 106,239.3 0.2

9.4 Արտադպրոցական դաստիարակություն 8,010,580.4 6.4 3,446,457.4 4.9 4,564,123.0 8.5

9.5 Կրթություն (այլ դասերին չպատկանող) 968,576.0 0.8 688,391.3 1.0 280,184.7 0.5

10 Սոցիալական պաշտպանություն 3,692,355.2 3.0 1,793,771.6 2.5 1,898,583.6 3.6

64

11 Հիմնական բաժիններին չդասվող պահուստային

ֆոնդեր* 9,096,261.2 7.3 8,905,375.2 12.5 190,886.0 0.4

*) Առանց վարչական բյուջեի պահուստային ֆոնդից ֆոնդային բյուջե կատարված հատկացումների. ՀՀ համայնքների

(ներառյալ Երևանի) բյուջեներում` 1,519,693.9 հազ. դրամ, Երևանի բյուջեում` 382,000.0 հազ. դրամ, ՀՀ համայնքների

(առանց Երևանի) բյուջեներում` 1,137,693.9 հազ. դրամ:

Գծապատկեր 7. ՀՀ համայնքների (ներառյալ Երևանի) 2017թ. բյուջեների փաստացի ծախսերի

տեսակարար կշիռներն ընդհանուր ծախսերում

(ըստ գործառական դասակարգման)

ՀՀ համայնքների (ներառյալ Երևանի) 2017թ. բյուջեների ընդհանուր ծախսերում

տնտեսական ուղղվածություն ունեցող հանրային ծառայությունների մատուցման ծախսերի

տեսակարար կշիռները, 2016-ի համեմատ, զգալիորեն փոխվել են: Այսպես, այդ ցուցանիշը

նկատելիորեն աճել է տրանսպորտի ոլորտում՝ կազմելով 11.8% (2016-ին՝ 9.9%), որը

պայմանավորված է Երևանի բյուջեում նույն ցուցանիշի զգալի աճով` 16.2% (2016-ին՝ 12.3%)։

Այդ ցուցանիշը որոշ չափով աճել է նաև շրջակա միջավայրի պաշտպանության

(մասնավորապես՝ աղբահանության) ոլորտում՝ կազմելով 9.8% (2016-ին՝ 8.8%)։

Դրա հետ մեկտեղ, 2016-ի համեմատ, այդ ցուցանիշը էականորեն նվազել է

բնակարանային շինարարություն և կոմունալ ծառայությունների ոլորտում

(ջրամատակարարում, փողոցների լուսավորում և այլն)՝ կազմելով 7.1% (2016-ին՝ 12.9%), որը

նորից պայմանավորված է Երևանի բյուջեում նույն ցուցանիշի էական նվազմամբ` 6.1% (2016-

ին՝ 15.4%)։

Ընդհանուր առմամբ, Երևան համայնքի 2017թ. բյուջեում ըստ գործառական

դասակարգման ծախսերի տեսակարար կշիռները զգալիորեն տարբերվում են ՀՀ բոլոր

համայնքների բյուջեների ծախսերի տեսակարար կշիռներից և էական ազդեցություն ունեն

վերջիններիս վրա: Այսպես, Երևանի 2017թ. բյուջեում ընդհանուր բնույթի հանրային

ծառայությունների ծախսերի տեսակարար կշիռը (10.5%) մոտ 2.2 անգամ ավելի ցածր է ՀՀ

Ընդհանուր բնույթի

հանր. ծառ-եր

24%

Պաշտպանություն

0%

Հաս. կարգ,

անվտանգ. և դատ.

գործ.

0%

Տնտեսական

հարաբերություններ

8%

Շրջակա միջավայրի

պաշտպան.

10%

Բնակ. շինար. և

կոմունալ ծառայ.

7%

Առողջապահություն

0%

Հանգիստ,

մշակույթ և կրոն

7%

Կրթություն

34%

Սոցիալական

պաշտպանություն

3%

Հիմն. բաժ. չդաս.

պահ. ֆոնդեր

7%

65

համայնքների (ներառյալ Երևանի) բյուջեների նույն ցուցանիշից (23.6%), իսկ ՀՀ

համայնքների (առանց Երևանի) բյուջեների նույն ցուցանիշից (40.9%)՝ մոտ 3.9 անգամ:

Տնտեսական հարաբերությունների և կրթության ոլորտների ծախսերի տեսակարար

կշիռներն ընդհանուր ծախսերում, ընդհակառակը, ավելի բարձր են Երևանի 2017թ. բյուջեում՝

կազմելով համապատասխանաբար 12.8% (2016-ին` 10.0%) և 39.2% (2016-ին` 34.8%), քան ՀՀ

բոլոր համայնքների (ներառյալ Երևանի) 2017թ. բյուջեներում։ Սա հիմնականում

պայմանավորված է Երևանում տրանսպորտի ոլորտում 2017-ին կատարված ծախսերի աճով՝

16.2% (2016-ին` 12.8%), և հիմնական ու միջնակարգ ընդհանուր կրթության ոլորտում

պետության կողմից պատվիրակված լիազորությունների իրականացմամբ և դրանց համար

ՀՀ պետական բյուջեից ֆինանսավորմամբ:

ՀՀ համայնքների (առանց Երևանի) 2017թ. բյուջեների՝ ըստ գործառական

դասակարգման ծախսերի տեսակարար կշիռները (գծապատկեր 8) էականորեն տարբերվում

են ինչպես ՀՀ համայնքների (ներառյալ Երևանի) 2017թ. բյուջեների, այնպես էլ Երևանի

2017թ. բյուջեի ծախսերի տեսակարար կշիռներից ընդհանուր ծախսերում:

Գծապատկեր 8. ՀՀ համայնքների (առանց Երևանի) 2017թ. բյուջեների փաստացի ծախսերի


դասակարգման)

Այսպես, ՀՀ համայնքների (առանց Երևանի) 2017թ. բյուջեներում ընդհանուր բնույթի

հանրային ծառայությունների ծախսերի տեսակարար կշիռը տարիներ շարունակ

ամենաբարձրն է և կազմում է ընդհանուր ծախսերի մոտ 40.9%-ը (2016-ին` 41.6%): Ընդհանուր

ծախսերում երկրորդ բարձր տեսակարար կշիռն ունեն կրթության ոլորտի ծախսերը`

կազմելով 27.4% (2016-ին` 25.8%), այդ թվում` նախադպրոցական կրթություն` 17.9% (2016-ին՝

16.3%), արտադպրոցական դաստիարակություն` 8.5% (2016-ին՝ 8.4%): Սոցիալական

ուղղվածություն ունեցող մյուս ոլորտներին ՀՀ համայնքների (առանց Երևանի) 2017թ.

բյուջեներից հատկացված ծախսերի տեսակարար կշիռները, նախորդ տարվա համեմատ,

Ընդհանուր բնույթի

հանր. ծառ-եր

41%

Պաշտպանություն

0%

Հաս. կարգ,

անվտանգ. և դատ.

գործ.

0%

Տնտեսական

հարաբերություններ

1%

Շրջակա միջավայրի

պաշտպան.

9%

Բնակ. շինար. և

կոմունալ ծառայ.

9%


0%Հանգիստ, մշակույթ

և կրոն

9%

Կրթություն

27%

Սոցիալական

պաշտպանություն

4%

Հիմն. բաժ. չդաս.

պահ. ֆոնդեր

0%

66

մնացել են մոտավորապես նույն մակարդակի վրա։ Իսկ տնտեսական ուղղվածություն

ունեցող հանրային ծառայությունների մատուցման ծախսերի տեսակարար կշիռները որոշ

չափով փոփոխվել են և համապատասխանաբար կազմել են՝ տնտեսական

հարաբերությունների ոլորտում՝ 1.3% (2016-ին` 1.8%), շրջակա միջավայրի պաշտպանության

ոլորտում` 8.7% (2016-ին՝ 7.5%), բնակարանային շինարարություն և կոմունալ

ծառայությունների ոլորտում` 8.5% (2016-ին՝ 9.0%):

ՏԻՄ-երի լիազորությունների և համայնքների ֆինանսական միջոցների

համապատասխանության ցուցանիշներից է նաև «չֆինանսավորվող կամ թերի

ֆինանսավորվող լիազորությունների» առկայությունը: Կան ՏԻՄ-երի՝ օրենքով

սահմանված բազմաթիվ լիազորություններ (այդ թվում` հանրային ծառայությունների

մատուցման), որոնք ՀՀ շատ համայնքներում կամ ընդհանրապես չեն իրականացվում, կամ

էլ իրականացվում են մասամբ: Այդպիսի լիազորությունների թվին կարելի է դասել կենսական

նշանակություն ունեցող այնպիսի հանրային ծառայությունների մատուցումը, ինչպիսիք են,

մասնավորապես, կանաչապատումը, ջրամատակարարումը և ջրահեռացումը, շրջակա

միջավայրի պաշտպանությունը, բնակկոմունալ ծառայությունները և այլն:

Համայնքների բյուջեների ծախսերի տեսակների հարաբերակցությունների մասին

կարելի է պատկերացում կազմել` դիտարկելով բյուջետային ծախսերն ըստ

տնտեսագիտական դասակարգման (աղյուսակ 17):


բյուջեների փաստացի ծախսերն` ըստ տնտեսագիտական դասակարգման

Հ/

հ

Ծախսի անվանումը 2017թ.


ների (ներառյալ

Երևանի)


փաստացի

ծախսերը,

հազ. դրամ

Տեսակ

արար

կշիռը,

%

Երևանի բյուջեի

փաստացի

ծախսերը, հազ.

դրամ

Տեսակ

արար

կշիռը,

%


ների (առանց

Երևանի)


փաստացի

ծախսերը,

հազ. դրամ

Տեսակ

արար

կշիռը,

%

ԸՆԴԱՄԵՆԸ ԾԱԽՍԵՐ* (Ա+Բ+Գ) 124,393,783.4 100 70,990,187.0 100 53,403,596.4 100

Ա ԸՆԹԱՑԻԿ ԾԱԽՍԵՐ* 119,070,451.4 95.7 70,108,782.7 98.8 48,961,668.7 91.7

1 Աշխատանքի վարձատրություն, այդ թվում` 23,381,993.2 18.8 5,788,338.9 8.2 17,593,654.3 32.9

Աշխատողների աշխատավարձեր և

հավելավճարներ 23,381,913.2 18.8 5,788,338.9 8.2 17,593,574.3 32.9

Փաստացի սոցիալական ապահովության վճարներ 80.0 0.0 0.0 0.0 80.0 0.0

2 Ծառայությունների և ապրանքների ձեռք

բերում 24,423,490.9 19.6 13,593,402.1 19.1 10,830,088.8 20.3

3 Տոկոսավճարներ 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

4 Սուբսիդիաներ 47,892,638.6 38.5 34,112,716.5 48.1 13,779,922.1 25.8

5 Դրամաշնորհներ 5,517,605.5 4.4 811,587.1 1.1 4,706,018.4 8.8

6 Սոցիալական նպաստներ և

կենսաթոշակներ 4,425,454.6 3.6 2,531,254.4 3.6 1,894,200.2 3.5

7 Այլ ծախսեր*, այդ թվում` 13,429,268.7 10.8 13,271,483.9 18.9 157,784.8 0.3

Պահուստային միջոցներ* 9,096,261.2 7.3 8,905,375.2 12.5 190,886.0 0.4

Համայնքի բյուջեի վարչական մասի պահուստային

ֆոնդից ֆոնդային մաս կատարվող

հատկացումներ

1,519,693.9 1.2 382,000.0 0.5 1,137,693.9 2.1

67

Բ ՈՉ ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ԱԿՏԻՎՆԵՐԻ ԳԾՈՎ

ԾԱԽՍԵՐ 12,289,604.1 9.9 4,483,914.2 6.3 7,805,689.9 14.6

1 Հիմնական միջոցներ 12,132,409.1 9.8 4,345,647.2 6.1 7,786,761.9 14.6

2 Պաշարներ 155,092.8 0.1 138,267.0 0.2 16,825.8 0.0

3 Բարձրարժեք ակտիվներ 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

4 Չարտադրված ակտիվներ 2,102.2 0.0 0.0 0.0 2,102.2 0.0

Գ ՈՉ ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ԱԿՏԻՎՆԵՐԻ

ԻՐԱՑՈՒՄԻՑ ՄՈՒՏՔԵՐ -6,966,272.1 -5.6 -3,602,509.9 -5.1 -3,363,762.2 -6.3

1 Հիմնական միջոցների իրացումից մուտքեր -925,757.2 -0.7 -549,676.4 -0.8 -376,080.8 -0.7

2 Պաշարների իրացումից մուտքեր 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

3 Բարձրարժեք ակտիվների իրացումից

մուտքեր -80.0 0.0 0.0 0.0 -80.0 0.0

4 Չարտադրված ակտիվների իրացումից

մուտքեր -6,040,434.9 -4.9 -3,052,833.4 -4.3 -2,987,601.5 -5.6

*) Առանց վարչական բյուջեի պահուստային ֆոնդից ֆոնդային բյուջե կատարված հատկացումների

ՀՀ բոլոր համայնքների (ներառյալ Երևանի) 2017թ. բյուջեների կապիտալ / ոչ

ֆինանսական ակտիվների գծով ծախսերի տեսակարար կշիռն ընդհանուր ծախսերում63

իրականում կազմել է 9.4%, իսկ ընթացիկ ծախսերինը՝ 90.6%:

Դիտարկելով ՀՀ համայնքների (ներառյալ Երևանի) բյուջեների ընթացիկ և կապիտալ

ծախսերի հարաբերակցություններն ընդհանուր ծախսերում վերջին 5 տարիների համար

(գծապատկեր 9), տեսնում ենք, որ եթե կապիտալ ծախսերի տեսակարար կշիռը 2013-2014-

ին 20.1%-ից աճել է` հասնելով մինչև 21.2%-ի, ապա 2015-ից այն դրսևորել է կտրուկ նվազման

միտում` 2017-ին հասնելով մինչև 9.4%-ի:

Գծապատկեր 9. ՀՀ համայնքների (ներառյալ Երևանի) 2013-2017թթ. բյուջեների ընթացիկ և

կապիտալ ծախսերի տեսակարար կշիռներն ընդհանուր ծախսերում, %

Երևան համայնքի 2017թ. բյուջեների կապիտալ / ոչ ֆինանսական ակտիվների գծով

ծախսերի տեսակարար կշիռն ընդհանուր ծախսերում իրականում կազմել է 6.0%, իսկ

ընթացիկ ծախսերինը՝ 94.0%:

63 Ընդհանուր ծախսերի իրական գումարն ստանալու համար աղյուսակ 5-ում պետք է Ա․ Ընդամենը ծախսերի

գումարում ներառել նաև Գ․ Ոչ ֆինանսական ակտիվների իրացումից մուտքերը՝ դրական նշանով։

2013 2014 2015 2016 2017

Կապիտալ ծախսեր 20.1 21.2 12.2 9.6 9.4

Ընթացիկ ծախսեր 79.9 78.8 87.8 90.4 90.6

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Ընթացիկ ծախսեր Կապիտալ ծախսեր

68

Ընթացիկ և կապիտալ ծախսերի հարաբերակցությունների պատկերն այլ է Երևանի

2013-2017թթ. բյուջեներում (գծապատկեր 10)։ Եթե Երևանի 2013-2014թթ. բյուջեների այդ

ցուցանիշները զգալիորեն ավելի բարձր են ՀՀ բոլոր համայնքների (ներառյալ Երևանի)

բյուջեների նույն ցուցանիշներից, ապա 2015-2017-ին, ընդհակառակը, դրանք նկատելիորեն

ավելի ցածր են կազմել, քան ՀՀ բոլոր համայնքների (ներառյալ Երևանի) բյուջեների նույն

ցուցանիշները։

Գծապատկեր 10. Երևան համայնքի 2013-2017թթ. բյուջեների ընթացիկ և կապիտալ ծախսերի

տեսակարար կշիռներն ընդհանուր ծախսերում, %

ՀՀ բոլոր համայնքների (առանց Երևանի) 2017թ. բյուջեների կապիտալ / ոչ

ֆինանսական ակտիվների գծով ծախսերի տեսակարար կշիռն ընդհանուր ծախսերում

իրականում կազմել է 13.8%, իսկ ընթացիկ ծախսերինը՝ 86.2%:

Դիտարկելով ՀՀ համայնքների (առանց Երևանի) բյուջեների ընթացիկ և կապիտալ

ծախսերի հարաբերակցություններն ընդհանուր ծախսերում վերջին 5 տարիների համար

(գծապատկեր 11), տեսնում ենք, որ եթե կապիտալ ծախսերի տեսակարար կշիռը 2013-2014-

ին 14.7%-ից փոքր-ինչ աճել է` հասնելով մինչև 15.3%-ի, ապա 2015-ից այն նորից նվազել է`

2017-ին հասնելով մինչև 13.8%-ի:

ՏԻՄ-երի գործունեության արդյունավետ կազմակերպման տեսանկյունից, կարևոր

ֆինանսական ցուցանիշներից է նաև համայնքային աշխատողների աշխատանքի

վարձատրության` աշխատավարձերի և հավելավճարների տեսակարար կշիռը համայնքի

բյուջեի ընդհանուր ծախսերում: 2017-ին ՀՀ բոլոր համայնքների (ներառյալ Երևանի) ՏԻՄ-

երի, դրանց ենթակա բյուջետային և ոչ առևտրային կազմակերպությունների աշխատողների

աշխատավարձերի ու հավելավճարների փաստացի ծախսերի տեսակարար կշիռն

ընդհանուր ծախսերում կազմել է 18.8% (աղյուսակ 16): Համեմատելով վերջին ցուցանիշը

2016-ի նույն ցուցանիշի հետ (18.1%)` պետք է արձանագրել 2017-ին դրա փոքր-ինչ աճը:

Երևան համայնքի 2017թ. բյուջեում այդ ցուցանիշը կազմել է 8.2% (աղյուսակ 16), որը

2016-ի համեմատ (7.4%) նորից դրսևորել է աճի բացասական միտում:

2013 2014 2015 2016 2017

Կապիտալ ծախսեր 23.4 24.7 10.3 6.9 6.0

Ընթացիկ ծախսեր 76.6 75.3 89.7 93.1 94.0

0%

20%

40%

60%

80%

100%


69

Գծապատկեր 11. ՀՀ համայնքների (առանց Երևանի) 2013-2017թթ. բյուջեների ընթացիկ և

կապիտալ ծախսերի տեսակարար կշիռներն ընդհանուր ծախսերում, %

2017-ին ՀՀ բոլոր համայնքների (առանց Երևանի) ՏԻՄ-երի, դրանց ենթակա բյուջետային և ոչ առևտրային կազմակերպությունների աշխատողների աշխատավարձերի ու հավելավճարների փաստացի ծախսերի տեսակարար կշիռն ընդհանուր ծախսերում կազմել է 32.9% (աղյուսակ 16): Համեմատելով վերջին ցուցանիշը 2016-ի նույն ցուցանիշի հետ (34.3%)` պետք է արձանագրել 2017-ին դրա նվազման դրական միտումը:

Պետք է նաև նկատել, որ ՀՀ բոլոր համայնքների (առանց Երևանի) համար հաշվարկված վերջին ցուցանիշը մոտ 4.0 անգամ բարձր է Երևանի նույն ցուցանիշից: Դա պայմանավորված է հիմնականում երկու հանգամանքներով` ՀՀ համայնքների (առանց Երևանի) աշխատակազմերի ու ենթակա կազմակերպությունների ուռճացված լինելով և բյուջետային եկամուտների ընդհանուր անբավարարությամբ:

ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով, ՏԻՄ-երի սեփական լիազորությունների իրականացման նկատմամբ իրավական հսկողություն իրականացնող մարմինը ՀՀ ՏԿԶՆ-ն է՝ անմիջականորեն կամ ՀՀ մարզպետների միջոցով։ Պետության պատվիրակած լիազորությունների իրականացման նկատմամբ իրավական և մասնագիտական հսկողությունն իրականացնում են ՀՀ կառավարության այն լիազոր մարմինները, որոնց իրավասության մեջ են մտնում այդ լիազորությունները՝ անմիջականորեն կամ ՀՀ մարզպետների միջոցով` համաձայնեցնելով ՀՀ ՏԿԶՆ-ի հետ։

Մասնավորապես, համայնքային աշխատողների աշխատավարձերի գծով իրավական և մասնագիտական հսկողություն կարող են իրականացնել նաև ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության Աշխատանքի պետական տեսչությունն՝ իր լիազորությունների սահմաններում, ինչպես նաև ՀՀ Հաշվեքննիչ պալատը՝ համայնքներում պարբերական ստուգումներ անցկացնելու ժամանակ:

ՀՀ աշխատանքի պետական տեսչությունն օրենքով սահմանված կարգով իրականացնում է պետական վերահսկողություն ՀՀ աշխատանքային օրենսդրության և աշխատանքի իրավունքի նորմեր պարունակող այլ նորմատիվ իրավական ակտերի պահանջների կատարման նկատմամբ: Համայնքների աշխատակազմերը և համայնքային կազմակերպությունները, որպես գործատուներ, պարտավոր են ՀՀ աշխատանքի պետական տեսչություն ներկայացնել եռամսյակային և տարեկան հաշվետվություններ՝ իրենց աշխատողների թվի, աշխատավարձի (ըստ մասնագիտությունների), աշխատավայրում տեղի ունեցած դժբախտ դեպքերի և մասնագիտական հիվանդությունների մասին:

2013 2014 2015 2016 2017

Կապիտալ ծախսեր 14.7 15.3 14.9 13.6 13.8

Ընթացիկ ծախսեր 85.3 84.7 85.1 86.4 86.2

0%

20%

40%

60%

80%

100%


70

6. Համայնքի խնդիրներին վարչական կառուցվածքների, մարդկային և

տեղեկատվական ռեսուրսների համապատասխանությունը, միջազգային

աջակցությունը

6.1. ՏԻՄ-երի և համայնքների աշխատակազմերի ընդհանուր կարողությունները

ՀՀ-ում իրականացվող ՏԻ-ան վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ համայնքների մեծ մասի

մասնագիտական կարողությունները բավարար չեն հանրային ծառայությունները ողջ

ծավալով և բավարար որակով մատուցելու համար, իսկ բյուջետային միջոցներն այնքան սուղ

են, որ հիմնականում բավարարում են միայն համայնքի աշխատակազմը պահպանելու

համար, և միջոցների այսպիսի սղությունը հանգեցնում է մի շարք խորքային խնդիրների: Այդ

ամենով պայմանավորված` ՏԻՄ-երը լիարժեքորեն չեն կատարում իրենց կարևոր դերը

հանրային կառավարման համակարգում: Համայնքների կառավարման վարչական

կառուցվածքների բարեփոխման և որակյալ մարդկային ռեսուրսներով ապահովման

խնդիրները համապատասխան լուծում են պահանջում` հիմնված համակարգային ու համալիր

մոտեցումների վրա:

Համայնքի աշխատակազմի կառուցվածքը

ՀՀ ՏԻ համակարգում համայնքի ղեկավարն իր լիազորությունները իրականացնում է

աշխատակազմի (մասնագետների, կառուցվածքային և առանձնացված

ստորաբաժանումների), համայնքային բյուջետային հիմնարկների, առևտրային և ոչ

առևտրային կազմակերպությունների միջոցով: Ընդ որում, համայնքի ղեկավարը ավագանու

հաստատմանն է ներկայացնում աշխատակազմի, համայնքային բյուջետային հիմնարկների

կանոնադրությունները, կառուցվածքները՝ համապատասխան ստորաբաժանումներ

նախատեսված լինելու դեպքում, ինչպես նաև դրանց աշխատակիցների

քանակը, հաստիքացուցակն ու պաշտոնային դրույքաչափերը: Ավագանու կողմից դրանց

հաստատումից հետո համայնքի ղեկավարը մեկամսյա ժամկետում նշանակումներ է

կատարում համայնքի աշխատակազմի հաստիքացուցակի հայեցողական պաշտոններում,

սակայն արդեն ինքնուրույնաբար և սեփական պատասխանատվությամբ:

Համայնքի աշխատակազմն ապահովում է համայնքի ղեկավարի և ավագանու

լիազորությունների լիարժեք և արդյունավետ իրականացումը: Այն իրավաբանական անձի

կարգավիճակ չունեցող համայնքային կառավարչական հիմնարկ է, որի կառավարումն

իրականացնում է համայնքի ղեկավարը: Աշխատակազմի ընթացիկ գործունեությունը

ղեկավարում է աշխատակազմի քարտուղարը` իրեն օրենքով վերապահված

լիազորությունների սահմաններում: Աշխատակազմի (բացառությամբ Երևանի

քաղաքապետարանի, Գյումրու և Վանաձորի համայնքապետարանների աշխատակազմերի)

կառուցվածքում կարող են նախատեսվել միայն «բաժին» տեսակի կառուցվածքային կամ

առանձնացված ստորաբաժանումներ64:

Համայնքների աշխատակազմերում թերևս ամենաէական կառուցվածքային

64 «Տեղական ինքնակառավարման մասին՚ ՀՀ օրենք, հոդված 33

71

փոփոխությունները հաշվետու տարում կապված են համայնքների խոշորացման և դրա

արդյունքում նոր ձևավորված բազմաբնակավայր համայնքներում վարչական ղեկավարի

ինստիտուտի ներդրման հետ: 2017թ. հունիսի 9-ին ՀՀ ԱԺ-ն, «Հայաստանի

Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման մասին» Հայաստանի

Հանրապետության օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ

օրենքի ընդունմամբ, հիմք դրեց համայնքների խոշորացման երրորդ փուլի մեկնարկին:

Դրանով Հայաստանի 8 մարզերի 325 համայնքներ միավորվեցին, ինչի արդյունքում

ձևավորվեց 34 նոր բազմաբնակավայր համայնք: Պետք է նշել, սակայն, որ 2017-ին

լիարժեքորեն գործել են միայն առաջին երկու փուլերով խոշորացված համայնքների

աշխատակազմերը:

Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ խոշորացված համայնքների կազմում

ընդգրկված բնակավայրերի վարչական ղեկավարները մեծամասամբ նախկին համայնքների

ղեկավարներն են, սակայն նրանք, բնականաբար, լիարժեքորեն չեն կարող փոխարինել

նախկին համայնքի ղեկավարին: Վերջինս նախկինում ուներ օրենքով սահմանված հստակ

լիազորություններ, որոնք այժմ գրեթե ամբողջությամբ վերապահվել են արդեն խոշորացված

համայնքի ղեկավարին՝ բնակավայրի վարչական ղեկավարին թողնելով սահմանափակ

լիազորություններ65: Այս առումով, անհրաժեշտ ենք համարում անդրադառնալ խոշորացման

գործընթացի իրականացման ներկայիս մոդելի մեկ խնդրահարույց կողմի: Տրամաբանական

էր և սպասելի, որ համայնքների խոշորացման կիրառվող քաղաքականության հետևանքով

ամենադժգոհ հատվածը պետք է լինեին խոշորացվող համայնքների ղեկավարները, ովքեր

զրկվում են իրենց նախկին կարգավիճակից: Այս դժգոհությունը որոշակիորեն մեղմելու

նպատակով, նախկին համայնքների ղեկավարները, ինչպես արդեն նշվեց, մեծամասամբ

նշանակվում են խոշորացված համայնքի համապատասխան բնակավայրի վարչական

ղեկավար: Ինչպես ցույց է տալիս միավորված համայնքների փորձը, նույնիսկ այդ դեպքում

նախկին համայնքների ղեկավարների մեծ մասը խիստ դժգոհ է մնում նոր և, իրենց

կարծիքով, «անորոշ» կարգավիճակից: Արդյունքում ստացվում է, որ իրականացվող

բարեփոխման դեմ ընդվզող անձը ստանձնում է նույն բարեփոխման արդյունքում

ձևավորված պաշտոն, ինչի հետևանքով նա, իր նոր պաշտոնական պարտականությունները

կատարելիս, շահագրգռված չէ բարեփոխման հաջողությամբ և իր գործունեությամբ

փորձելու է ապացուցել, թե որքան բացասական էր այդ փոփոխությունը (հարկ է նշել, որ

արդեն իսկ նկատելի են նման դեպքերը՝ չկամությամբ աշխատել, միտումնավոր ձգձգել

փաստաթղթերի տրամադրումը բնակիչներին, պասիվ դիրք գրավել բնակիչների խնդիրների

լուծմանն ուղղված համայնքի ղեկավարի լիազորությունների իրականացման ընթացքում և

այլն):

Համայնքների խոշորացումով պայմանավորված՝ համայնքների աշխատակազմերի

կառուցվածքային փոփոխություններից բացի, 2017թ. ընթացքում կառուցվածքային որոշ

փոփոխություններ տեղի են ունեցել նաև համայնքային ենթակայության

կազմակերպություններում (մասնավորապես, կոմունալ տնտեսության, կրթության, մշակույթի

և այլ բնագավառներում):

65 «Տեղական ինքնակառավարման մասին՚ ՀՀ օրենք, հոդվածներ 31, 32

72

Որոշակի փոփոխության են ենթարկվել նաև համայնքների ղեկավարների կրթության

վերաբերյալ ցուցանիշները: Ինչպես հայտնի է, ՀՀ օրենսդրությամբ համայնքի ղեկավարների

համար կրթական ցենզ սահմանված չէ, սակայն համայնքների ղեկավարների զգալի մասն

ունի բարձրագույն կրթություն: 2017թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ, ՀՀ 502 համայնքների

ղեկավարներից 345-ը (ներառյալ՝ Երևանի քաղաքապետը) ունի բարձրագույն կրթություն, 4-

ը` թերի բարձրագույն, 111-ը՝ միջնակարգ մասնագիտական, 40-ը՝ միջնակարգ և միայն 2-ը` 8-

ամյա կրթություն (աղյուսակ 18): Այսպիսով, խոշորացման արդյունքում բարձրագույն

կրթություն ունեցող համայնքի ղեկավարների տեսակարար կշիռն աճել է՝ ընդհանուրի մեջ

կազմելով 69% նախորդ տարվա 61%-ի փոխարեն:

Աղյուսակ 18. ՀՀ համայնքների ղեկավարների կրթության վերաբերյալ ցուցանիշներն՝ ըստ

մարզերի, 2017թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ66

Հ/Հ Մարզի

անվանումը

Համայնքների

թիվը

Կրթությունը

բարձր. թերի

բարձր.

միջին

մասն.

միջնա-

կարգ

8 -

ամյա

1. Արագածոտն 72 47 0 15 10 0

2. Արարատ 95 73 0 18 4 0

3. Արմավիր 97 54 2 26 15 0

4. Գեղարքունիք 57 43 0 13 1 0

5. Լոռի 56 33 1 19 3 0

6. Կոտայք 42 30 1 10 1 0

7. Շիրակ 42 29 0 7 5 1

8. Սյունիք 8 8 0 0 0 0

9. Վայոց ձոր 8 5 0 2 1 0

10. Տավուշ 24 22 0 1 0 1

Ընդամենը 501 344 4 111 40 2

ՏԻՄ-երի և աշխատակազմերի գենդերային բաժանումը

ՏԻ համակարգի ընտրովի մարմիններում գենդերային անհամամասնության և կանանց

ցածր տեսակարար կշռի միտումները շարունակվել են 2017-ին ևս: Մասնավորապես, ՀՀ 501

համայնքներից կին համայնքի ղեկավար է եղել միայն 8-ում: Նշանակվել է միայն 23 կին

համայնքի ղեկավարի տեղակալ: Համայնքների ավագանիների անդամները ևս

գերակշռաբար կազմված են եղել տղամարդկանցից, իսկ կանանց տեսակարար կշիռն

ընդհանուրի մեջ կազմել է ընդամենը 10.1%: Փոխարենը՝ գենդերային առումով բավական

համամասնորեն է բաշխված համայնքապետարանի աշխատակազմի քարտուղարի

պաշտոնը՝ 237 կին և 233 տղամարդ: Նույնը վերաբերում է նաև համայնքապետարանների

աշխատակիցների ներկայացվածությանը, որտեղ կանանց տեսակարար կշիռն ընդհանուրի

մեջ կազմել է 50.3% (աղյուսակ 19): Այս առումով ևս, ընդհանուր առմամբ, պահպանվել են

նախորդ տարիների միտումները:

66 ՀՀ ՏԿԶՆ-ի ամփոփ տեղեկանք՝ համայնքների ղեկավարների կրթության վերաբերյալ, 2017թ. դեկտեմբերի

31-ի դրությամբ:

73

Աղյուսակ 19. Համայնքներում ՏԻՄ-երի և աշխատակազմերի գենդերային բաշխվածությունը՝

2017թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ67

Մարզի

անվանումը

Համայնքի

ղեկավար

Համայնքի

ղեկավարի

տեղակալ

Համայնքի

ավագանու

անդամ

Համայնքապե

տարանի աշ-

խատակազմի

քարտուղար

Համայնքապ

ետարանի

աշխա-

տակիցներ

Կ Տ Կ Տ Կ Տ Կ Տ Կ Տ

Արագածոտն 0 72 3 30 30 415 28 40 335 366

Արարատ 1 94 2 93 94 598 65 28 641 247

Արմավիր 3 94 2 90 88 613 40 48 383 464

Գեղարքունիք 1 56 0 47 15 441 6 46 288 574

Լոռի 1 55 9 27 70 355 32 16 436 395

Կոտայք 1 41 5 35 31 317 22 20 394 322

Շիրակ 1 41 2 31 17 308 22 17 405 443

Սյունիք 0 8 0 9 7 87 4 4 267 253

Վայոց ձոր 0 8 0 6 5 77 4 4 147 198

Տավուշ 0 24 0 16 24 173 14 10 232 224

Ընդամենը 8 493 23 384 381 3384 237 233 3528 3486

Ինչպես կարելի է նկատել աղյուսակ 20-ից, Երևանի քաղաքապետարանում և

վարչական շրջաններում գենդերային բաժանման տեսանկյունից 2017-ին էական

փոփոխություններ տեղի չեն ունեցել, բացառությամբ աշխատակազմի աշխատակիցների

կազմում գրանցված չնչին գենդերային տեղաշարժերից: Այս առումով, նկատելի է ավագանու

անդամների գենդերային բաժանման փոփոխությունը, ինչի արդյունքում Երևանի ավագանու

կին անդամները, 2017 թվականի դրությամբ, 20-ն են եղել` նախորդ տարվա 10-ի փոխարեն:

Աղյուսակ 20. Երևանի քաղաքապետարանում և վարչական շրջաններում ՏԻՄ-երի և

աշխատակազմերի գենդերային բաշխվածությունը՝ 2016թ. և 2017թ. դեկտեմբերի

31-ի դրությամբ68

Պաշտոն 2016թ. 2017թ.

Կ Տ Կ Տ

Քաղաքապետ - 1 - 1

Քաղաքապետի տեղակալ - 4 - 4

Քաղաքապետարանի աշխատակազմի քարտուղար (այդ

թվում` վարչական շրջանի աշխատակազմի քարտուղար) 1 12 1 12

Քաղաքապետարանի աշխատակազմի աշխատակիցներ 1019 865 996 887

Վարչական շրջանի ղեկավար - 12 - 12

Վարչական շրջանի ղեկավարի տեղակալ - 19 - 21

Ընդամենը 1020 913 997 937

Ավագանու անդամներ 10 55 20 45

67 ՀՀ ՏԿԶՆ-ի ամփոփ տեղեկանք՝ համայնքների աշխատակազմերի գենդերային բաշխվածության

վերաբերյալ՝ 2017թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ: 68 Նույն տեղում:

74

Համայնքի կառավարման տեղեկատվական համակարգերի զարգացումը

2017թ. ընթացքում շարունակվել է Համայնքային կառավարման տեղեկատվական

համակարգի (ՀԿՏՀ-ի) գործարկումը համայնքներում: ՀՀ 10 միավորված բազմաբնակավայր

համայնքներում (Նոյեմբերյան, Այրում, Կողբ, Տեղ, Ամասիա, Աշոցք, Արփի, Սարապատ,

Գորիս, Գորայք) ներդրվել և գործարկվել է ՀԿՏՀ-ն: ՀՀ 502 համայնքներից 2017-ին ՀԿՏՀ-ն

շահագործվել է մոտ 400-ում, այդ թվում միավորված 18 համայնքներում:

2017-ին քաղաքացիների սպասարկման գրասենյակներ (ՔՍԳ-ներ) են բացվել

միավորված 6 համայնքների աշխատակազմերում (Մեղրի, Գորայք, Սարապատ, Արփի,

Ամասիա, Նոյեմբերյան): Դրանց ընդհանուր թիվը հանրապետությունում 29-ն է դարձել,

որոնցից 20-ը՝ նոր ձևավորված բազմաբնակավայր համայնքներում:

2017-ին իրականացված աշխատանքների արդյունքում ՀՀ թվով 8 համայնքներ

ապահովվել են համայնքային նշանակության միջոցառումները (ավագանու նիստեր, ՏԻՄ-

երի ասուլիսներ, հանրային քննարկումներ և այլն) առցանց հեռարձակելու

հնարավորությամբ, և այդպիսի համայնքների ընդհանուր թիվը հասել է 33-ի69:

6.2. Համայնքային ծառայություն

ՀՀ համայնքային ծառայության օրենսդրական հիմքերը

Համայնքային ծառայությունը հանրային ծառայության ինքնուրույն տեսակ է:

«Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքը համայնքային ծառայությունը սահմանում է

որպես մասնագիտական գործունեություն, որն ուղղված է ՀՀ օրենսդրությամբ ՏԻՄ-երին

վերապահված խնդիրների և գործառույթների իրականացմանը70:

Համայնքային ծառայության ինստիտուտի զարգացումը ՀՀ ՏԻ համակարգի

կատարելագործման կարևորագույն ուղղություններից մեկն է: Պետք է փաստել, որ

համայնքային ծառայության մասին օրենքի ընդունումից ի վեր բավականաչափ աշխատանք

է կատարվել համայնքային ծառայության ինստիտուտի կայացման և արմատավորման

ուղղությամբ: Խոսքը մասնավորապես վերաբերում է ընդհանուր օրենսդրանորմատիվային

դաշտի ստեղծմանը, համայնքային ծառայության կազմակերպման և կադրերի կառավարման

ընթացակարգերին, համայնքային ծառայության հիմնական սկզբունքներին, համայնքային

ծառայողի իրավական կարգավիճակին, էլեկտրոնային կառավարման համակարգի (ՀԿՏՀ)

ներդրմանն ու կատարելագործմանը և այլն: Սակայն, այս ամենով հանդերձ, համակարգում

դեռևս շատ խնդիրներ կան, որոնք պետք է ժամանակի ընթացքում իրենց լուծումը ստանան:

Այդ խնդիրների շարքին կարելի է դասել համայնքային ծառայության արդյունավետության

ցածր մակարդակը, համայնքային ծառայողների ընտրության, ատեստավորման,

վերապատրաստման և մասնագիտական առաջխաղացման կառուցակարգերի

անկատարությունը, խրախուսման համակարգերի անարդյունավետությունը և այլն: Առանց

69 ՀՀ ՏԿԶՆ-ի 2017թ. աշխատանքների հաշվետվություն, էջ 2: 70 ՀՀ օրենքը «Հանրային ծառայության մասին՚, ՀՀ պաշտոնական տեղեկագիր N 37 (840), Երևան, 2011,

հոդված 3:

75

վերոնշյալ խնդիրների լուծման, անհնար է համակարգի հետագա զարգացումը և

կատարելագործումը: Համայնքային ծառայության համակարգի մշտական

կատարելագործման անհրաժեշտությունը պայմանավորված է ՏԻ համակարգում ընթացող

բարեփոխումներով, ինչպես նաև քաղաքացիական հասարակության բաղադրիչների

զարգացմամբ:

Այդուհանդերձ, ինչպես ընդհանրապես հանրային ծառայության ոլորտում, այնպես էլ

մասնավորապես համայնքային ծառայության համակարգում բարձր որակավորում ունեցող

կադրերի պակաս է զգացվում: Մասամբ այս խնդրի լուծմանն է ուղղված կադրերի պահուստի

և ծառայողների վերապատրաստման ինստիտուտների ներդրումը: Սակայն, կադրերի

պահուստը, որն ամենից առաջ կոչված է ժամանակավոր թափուր պաշտոնների համալրման

խնդրի լուծմանը, այս համակարգում դեռևս իր գործառույթն ամբողջությամբ չի կարողանում

կատարել: Այս իրողությունը բացատրվում է այն հանգամանքով, որ համայնքային

ծառայության համակարգում գործող կադրերի պահուստը դեռևս ամբողջությամբ չի լուծում

ժամանակավոր թափուր պաշտոնները համալրելու խնդիրը, քանի որ հաստիքների

կրճատման հիմքով ազատված համայնքային ծառայողները հիմնականում արտամրցութային

կարգով զբաղեցնում են այլ պաշտոններ, իսկ մրցույթներում հաղթող ճանաչված, սակայն

պաշտոնի չնշանակված անձանցից քչերն են ցանկանում գրանցվել կադրերի պահուստում:

ՀՀ համայնքները միմյանցից տարբերվում են բնակչության թվի, կենսամակարդակի,

սահմանամերձ կամ հեռավոր, լեռնային կամ բարձր լեռնային գոտում գտնվելու առումներով:

Այս և այլ տարաբնույթ առանձնահատկությունների պատճառով «Համայնքային ծառայության

մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված դրույթների լիարժեք և ամբողջական իրականացումն

ակնհայտորեն պահանջում է յուրահատուկ մոտեցումներ` իրարից էականորեն տարբերվող

համայնքներում համայնքային ծառայության համակարգը կայացնելու համար:

Պետք է նշել սակայն, որ 2017 թվականի ընթացքում համայնքային ծառայության

ոլորտում որևէ օրենսդրական փոփոխություն կամ լրացում չի կատարվել:

2017-ին ՀՀ ՏԿԶՆ-ն շարունակել է ապահովել համայնքային ծառայության մասին ՀՀ

օրենսդրությամբ նախատեսված գործընթացների իրականացումը: Համայնքային

ծառայողների վերաբերյալ տվյալների միասնական գրանցամատյանի համաձայն, 2017թ.

մայիսի 4-ի դրությամբ, համայնքային ծառայության պաշտոնների թիվը 6450 է եղել71

(աղյուսակ 21):

Թափուր պաշտոններ զբաղեցնելու համար 2017-ին ՏԻՄ-երի կողմից հայտարարվել է

832 մրցույթ, որից կայացել է 688-ը, այսինքն ընդհանուրի շուրջ 83%-ը:

Հրապարակայնությունն ապահովելու նպատակով, մրցույթների մասին

հայտարարությունները տեղադրվել են ՀՀ ՏԿԶՆ-ի հայտարարությունների վահանակում և

ինտերնետային կայքում, ինչպես նաև դրանք տրամադրվել են ՀՀ աշխատանքի և

սոցիալական հարցերի նախարարության Զբաղվածության պետական գործակալությանը:

71 Համայնքային ծառայության փաստացի զբաղեցված պաշտոնների վիճակագրությունը 2017թ. վերջի

դրությամբ դեռևս ամփոփված չէ:

76

Աղյուսակ 21. Համայնքային ծառայության պաշտոնների թիվը՝ 2017թ. մայիսի 4-ի դրությամբ72

Հ/Հ Երևան և ՀՀ մարզեր Ընդամենը

Հաստատված պաշտոնների թիվը

1 Երևան 1624

2 Արագածոտն 465

3 Արարատ 542

4 Արմավիր 629

5 Գեղարքունիք 541

6 Լոռի 669

7 Կոտայք 584

8 Շիրակ 596

9 Սյունիք 344

10 Վայոց ձոր 164

11 Տավուշ 319

Ընդամենը 6477

Որպեսզի համայնքների աշխատակազմերը մշտապես հնարավորություն ունենան

բարձրացնելու իրենց աշխատանքային կարողությունները, երեք տարին մեկ անգամ

համայնքային ծառայողների համար անցկացվում է ատեստավորում: 2017-ի ընթացքում

ատեստավորվել է ընդամենը 757 համայնքային ծառայող (աղյուսակ 22):

Աղյուսակ 22. 2017թ. ընթացքում ատեստավորված համայնքային ծառայողների և թափուր

պաշտոնների զբաղեցման համար հայտարարված ու կայացած մրցույթների թիվը,

2017թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ73

Համայնքային ծառայողների թվաքանակի հարաբերակցությունը համայնքի

բնակչությանը

Համայնքային ծառայողների թվի վերաբերյալ առավել հստակ պատկերացում կազմելու

համար, դրա բացարձակ մեծությունից զատ, անհրաժեշտ է պարզել նաև հարաբերական

մեծությունը՝ կախված բնակչության թվաքանակից: Այս առումով դիտարկենք համայնքների

աշխատակազմերում համայնքային ծառայության պաշտոնների թվի տեսակարար կշիռը

բնակչության ընդհանուր թվի կազմում՝ ըստ Երևան քաղաքի և ՀՀ մարզերի: Ինչպես կարելի

է նկատել աղյուսակ 23-ից, այդ ցուցանիշով բացարձակ առաջատարները ՀՀ Արագածոտնի

և Վայոց ձորի մարզերն են՝ համապատասխանաբար 0.37% և 0.33%: Ընդ որում, այս մարզերի

72 ՀՀ ՏԿԶՆ վարչական վերահսկողության և համայնքային ծառայության հարցերի վարչության 2017թ.

հաշվետվություն: 73 Նույն տեղում:

Կադրերի

պահուստի

թիվը

2017 թվական

Ատեստավորում Մրցույթ

Հայտարարված Կայացած

1315 757 832 688

77

համար ստացված համայնքային ծառայողների թվի հարաբերական մեծությունը

գերազանցում է Երևան քաղաքի համանման ցուցանիշը (0.15%) շուրջ 2.5 անգամ: Այս

հանգամանքը կարող է հուշել համապատասխան մարզերում համայնքապետարանների

աշխատակազմերի անհարկի ուռճացման և ավելորդ հաստիքների առկայության մասին: Ընդ

որում, վերոնշյալ ցուցանիշները նախորդ տարվա համեմատ էական փոփոխության չեն

ենթարկվել:

Աղյուսակ 23. ՀՀ համայնքների աշխատակազմերում համայնքային ծառայության պաշտոնների

թվի տեսակարար կշիռը բնակչության ընդհանուր թվի կազմում՝ ըստ Երևան

քաղաքի և ՀՀ մարզերի, 2017թ. մայիսի 4-ի դրությամբ

Հ/Հ Անվանումը

Համայնքային

ծառայության

հաստատված

պաշտոնների թիվը

(ՀՊԹ)

Բնակչության թիվը,

հազար մարդ74 (ԲԹ)

ՀՊԹ/ԲԹ,

%

1 Երևան 1624 1077.6 0.15

2 Արագածոտն 465 127.1 0.37

3 Արարատ 552 257.8 0.21

4 Արմավիր 628 264.6 0.24

5 Գեղարքունիք 544 229.7 0.24

6 Լոռի 667 217.4 0.31

7 Կոտայք 584 251.6 0.23

8 Շիրակ 567 235.4 0.24

9 Սյունիք 343 138.4 0.25

10 Վայոց ձոր 164 49.6 0.33

11 Տավուշ 312 123.5 0.25

Ընդամենը 6450 2972.7 0.22

6.3. Համայնքային ծառայողների վերապատրաստումը

Համայնքային ծառայողների վերապատրաստման համակարգի գնահատումը

ՀՀ գործող օրենսդրության համաձայն՝ յուրաքանչյուր համայնքային ծառայող առնվազն

երեք տարին մեկ ենթակա է պարտադիր վերապատրաստման: Վերապատրաստում

անցկացվում է նաև համայնքային ծառայության տվյալ պաշտոնի անձնագրով համայնքային

ծառայողի իրավունքների ու պարտականությունների, մասնագիտական գիտելիքների և

աշխատանքային ունակությունների տիրապետման կոնկրետ պահանջների

կատարելագործման կամ այդ պահանջների փոփոխության դեպքում` համայնքային

ծառայողի կամ համայնքի ղեկավարի նախաձեռնությամբ: Համայնքային ծառայողների

վերապատրաստման կարգը և ծրագրերը հաստատում է ՀՀ կառավարության լիազորած

պետական կառավարման մարմինը՝ ՏԿԶՆ-ն:

74 ՀՀ ԱՎԾ, ՀՀ մշտական բնակչության թվաքանակը՝ 2018 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ, 2018թ., էջ 7:

78

Համայնքային ծառայողների վերապատրաստումներն իրականացվում են մրցութային

կարգով ընտրված կազմակերպությունների միջոցով: 2017 թվականին Երևանի

քաղաքապետարանի աշխատակազմի համայնքային ծառայողների վերապատրաստումն

իրականացրել է Տնտեսագիտության և կառավարման ինստիտուտը, համայնքների

ղեկավարների և ավագանիների անդամների վերապատրաստումը` ՀՀ պետական

կառավարման ակադեմիան, իսկ մարզերի համայնքային ծառայողներինը` Հայաստանի

համայնքների միությունը:

Համայնքային ծառայության համակարգում 2017թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ

վերապատրաստվել է 839 համայնքային ծառայող (աղյուսակ 24): Վերլուծությունները ցույց են

տալիս, որ համայնքային ծառայողների վերապատրաստման համակարգում բավարար

ուշադրություն չի դարձվում գործնական հարցերի, տարբեր հավանական իրավիճակների

հետազոտմանը և քննարկմանը: Այսպես՝ գնումների բնագավառում համայնքային

ծառայողների վերապատրաստման ծրագրի ընդհանուր ժամաքանակի (24 դասաժամ) մեծ

մասը բաժին է ընկնում գնումների մասին օրենսդրության ներկայացմանը և քննարկմանը (16

դասաժամ), գործնական հարցերի քննարկմանը հատկացված է ընդամենը 6 դասաժամ, իսկ

էլեկտրոնային գնումների համակարգի նկարագրությանը՝ ընդամենը 2 դասաժամ75:

Աղյուսակ 24. Վերապատրաստված համայնքային ծառայողների թիվը76

Հ/Հ Անվանումը 2011թ. 2012թ. 2013թ. 2014թ. 2015թ. 2016թ. 2017թ.

1 Արագածոտն 78 260 51 155 160 39 0

2 Արարատ 249 81 100 252 81 60 41

3 Արմավիր 241 98 164 256 89 120 24

4 Գեղարքունիք 207 82 162 240 67 40 25

5 Լոռի 287 153 113 282 118 80 80

6 Կոտայք 260 75 121 222 98 20 60

7 Շիրակ 134 117 124 218 60 60 65

8 Սյունիք 39 215 41 137 98 19 63

9 Վայոց ձոր 83 40 27 103 21 20 0

10 Տավուշ 98 131 64 136 71 37 0 Ընդամենը 1676 1252 967 2001 863 495 278

11 Երևան 0 280 423 388 405 198 561 Ընդհանուրը 2071 1532 1390 2389 1268 692 839

Ներկայումս ՀՀ-ում հանրային ծառայողների վերապատրաստման թերություններից է

դասընթացների շրջանակներում ուսումնական նյութը գլխավորապես դասախոսությունների

միջոցով մատուցումը, ինչը նշանակալիորեն սահմանափակում է գործնական

հմտությունների ստացման, կայուն կարողությունների ձևավորման հնարավորությունները,

75 ՀՀ Տարածքային կառավարման նախարարի N 169-Ա հրամանը «Համայնքային գնումների կազմակերպման

և իրականացման բնագավառում համայնքային ծառայողների վերապատրաստման ծրագիրը հաստատելու

մասին», 2013թ.: 76 ՀՀ ՏԿԶՆ վարչական վերահսկողության և համայնքային ծառայության հարցերի վարչության 2017թ.

հաշվետվություն

79

բացի դրանից հաշվի չեն առնվում համայնքային ծառայողների, հատկապես

մեծահասակների, ընկալունակության առանձնահատկությունները:

Համայնքային ծառայողների վերապատրաստման՝ ՀՀ ներկայիս համակարգի

ուսումնասիրության արդյունքում ակնհայտ են դառնում հետևյալ թերությունները՝

վերապատրաստումների հատվածականությունը, համայնքային ծառայողի որակավորման

բարձրացման իրական կարիքների հետ վերապատրաստման ծրագրերի թույլ կապը,

վերապատրաստման գործընթացում դասավանդման արդի մեթոդների և եղանակների

կիրառման պակասը և այլն: Հետևաբար, ընդհանուր առմամբ, համայնքային ծառայության

համակարգի կատարելագործման խնդիրներից մեկը պետք է լինի համայնքային

ծառայողների վերապատրաստման գործընթացի արդյունավետության բարձրացմանն

ուղղված միջոցառումների մշակումը և դրանց հետևողական իրագործումը: Մասնավորապես,

պետք է հստակորեն սահմանվեն վերապատրաստման վերջնական արդյունքները՝

գիտելիքը, հմտությունները և կարողությունները, որոնք ծրագրի ավարտին ձեռք են բերվելու

վերապատրաստվողների կողմից:

Այդ համակարգի թերություններից մյուսն էլ այն է, որ վերապատրաստման ծրագրերը

հիմնականում կազմվում են կրթական հաստատությունների կողմից և չեն

համապատասխանում մասնակիցների նախապատվություններին ու կարիքներին:

Պետական լիազոր մարմինը հաստատում է միայն կրթական ծրագրի թեմայի և

ենթաթեմաների անվանումները՝ առանց հստակեցնելու դրանց բովանդակությունը, ինչի

հետևանքով ծրագիրը լիովին չի համապատասխանում կատարելագործման պահանջներին:

Այս առումով, համայնքային ծառայողների վերապատրաստման համակարգում

անհրաժեշտ է մշակել և ներդնել կառուցակարգեր, որոնց գործարկմամբ հնարավոր կլինի

կրթական ծրագրերի կազմման մեկնարկային փուլում պատշաճ տեղեկատվություն ստանալ

մասնակիցների հստակ պահանջների և կարիքների մասին: Սակայն, կրթական ծրագրերի

մշակումից բացի, համայնքային ծառայողների վերապատրաստման գործընթացի որակի

նկատելի բարձրացումն էականորեն կախված է նաև արդեն իսկ մշակված ծրագրերի

մատուցման արդյունավետ եղանակների ընտրությունից և կիրառումից, ինչպես նաև

դասավանդողների որակավորումից, գիտելիքներից, հմտություններից և գործնական

փորձից:

6.4. Միջազգային աջակցությունը

ՀՀ ՏԻ համակարգի զարգացման գործում ավանդաբար էական դերակատարում ունեն

Հայաստանում տարբեր առաքելություններ իրականացնող միջազգային

կազմակերպությունները և նրանց Հայաստանյան մասնաճյուղերը: Այս առումով, միջազգային

կազմակերպությունների կողմից հատուկ կարևորություն է տրվում ՀՀ վարչատարածքային

բարեփոխումների գործընթացին, ապակենտրոնացմանը, տեղական ժողովրդավարության

ամրապնդմանը, համայնքների ֆինանսական կառավարման կատարելագործմանը,

էլեկտրոնային կառավարման զարգացմանը և այլն: 2017 թվականի ընթացքում միջազգային

կազմակերպությունները շարունակել են իրենց կողմից իրականացվող ծրագրերը ՀՀ ՏԻ

համակարգում: Անդրադառնանք դրանցից յուրաքանչյուրին առանձին:

80

«Լավ տեղական ինքնակառավարում Հարավային Կովկասում» ծրագիրը, որն

իրականացվում է Գերմանիայի միջազգային համագործակցության ընկերության (ԳՄՀԸ,

GIZ) կողմից, աջակցում և խորհրդատվություն է տրամադրում համապատասխան

գործընկերներին ազգային, մարզային (ենթաազգային) և տեղական մակարդակներում

Հայաստանում, Վրաստանում և Ադրբեջանում համագործակցային նախաձեռնությունների

իրականացման գործում, որոնք ուղղված են ՏԻ զարգացմանը: Այն աջակցում է ՏԻ

շրջանակային պայմանների բարելավմանը, անդրադառնում տարածքային կառավարման

հարցերին և աշխատում համայնքային ծառայությունների բարելավման ուղղությամբ: ԳՄՀԸ

ծրագրի նպատակներն ուղղված են կովկասյան նախաձեռնությունների շրջանակին, ուստի

երկրների միջև արհեստավարժ փորձի փոխանակման և նրանց միջև համագործակցության

բարելավումը հանդիսանում է Հարավային Կովկասի տարածաշրջանային մակարդակում

հիմնական խնդիրներից մեկը: Ծրագիրն իրականացվում է ՀՀ ՏԿԶՆ-ի հետ

համագործակցությամբ:

Ծրագրի բաղադրիչներն են`

վարչատարածքային բարեփոխումները,

էլեկտրոնային կառավարման համակարգը,

համայնքային բյուջետավարումը,

տարածքային կառավարումը:

2017 թվականի ընթացքում ՔՍԳ-ներ են բացվել թվով 6 համայնքապետարաններում:

Դրանք հիմնադրվել են վերոնշյալ ծրագրի շրջանակում՝ Գերմանիայի Տնտեսական

համագործակցության և զարգացման դաշնային նախարարության աջակցությամբ և

Շվեյցարիայի զարգացման և համագործակցության գործակալության (ՇԶՀԳ) և ԱՄՆ

Միջազգային Զարգացման Գործակալության (ԱՄՆ ՄԶԳ) համաֆինանսավորմամբ:

ՔՍԳ-ի նպատակը «Մեկ կանգառ, մեկ պատուհան» սկզբունքի համաձայն ծառայությունների

կենտրոնացված մատուցումն է քաղաքացիներին, ՏԻՄ-երի արդյունավետության,

թափանցիկության և հասանելիության բարձրացումը, քաղաքացու և համայնքապետարանի

միջև առավել մատչելի և դյուրին հաղորդակցության ապահովումը: ՔՍԳ-ում ներդրվել է նաև

ՀԿՏՀ-ն, որի նպատակը ՏԻՄ-երի գործունեության արդյունավետության բարձրացումն է:

Որպես ՏԻՄ-երի համար մշակված տեղեկատվական համակարգ՝ այն թույլ է տալիս

ապահովել տեղեկատվական հոսքերի ավտոմատացված կառավարում

համայնքապետարանում: Համակարգը նպաստում է քաղաքացիների նկատմամբ ՏԻՄ-երի

հաշվետվողականության և թափանցիկության աստիճանի բարձրացմանը, մատուցվող

ծառայությունների վրա ծախսվող ժամանակի կրճատմանը, մասնակցային ՏԻ-ան

ապահովմանը: Համակարգի միջոցով հնարավոր է դարձել մատուցել առցանց

ծառայություններ բնակիչներին, հետևել դրանց ընթացքին, հարցերի դեպքում առցանց դիմել

համապատասխան մասնագետներին, ստանալ կարևոր տեղեկատվություն համայնքի և ՏԻՄ-

երի գործունեության վերաբերյալ: Առցանց հնարավորություններ են ստեղծվել նաև՝

ապահովելու քաղաքացիների ներգրավումը համայնքային մակարդակով որոշումների

կայացմանը: Վարչատարածքային բարեփոխումների շրջանակում ՀԿՏՀ-ն ապահովում է

նաև խոշորացված համայնքի արդյունավետ կառավարում, բնակավայրերի ինտեգրում և

փոխգործակցություն մեկ միասնական տեղեկատվական հարթակի միջոցով, վարչական

81

ծառայությունների մատուցում բնակիչներին անմիջապես բնակավայրերում (այդ թվում՝

առցանց), ինչպես նաև միասնական տվյալների շտեմարանների կիրառում ամբողջ

համայնքում:

Խոշորացված համայնքների 18 փնջերում ներդրումային ծրագրեր իրականացնելու

համար ԱՄՆ ՄԶԳ և ՇԶԳ դրամաշնորհային միջոցներով Հայաստանի տարածքային

զարգացման հիմնադրամի (ՀՏԶՀ-ի) կողմից 2017 թվականին շարունակվել է «Տեղական

ինքնակառավարման բարեփոխումների ծրագրի» իրագործումը, որը կավարտվի 2020

թվականին: Այս նպատակով ԱՄՆ կառավարության կողմից Հայաստանին է շնորհվել 8.5 մլն.

դոլար և Շվեյցարական կառավարության կողմից՝ 2.4 մլն. դոլար դրամաշնորհներ:

2017 թվականին շարունակվել է նաև Հայաստանի համայնքներում իրականացվող

«Ինտեգրված աջակցություն գյուղական համայնքների զարգացմանը. համայնքների

դիմակայունության ամրապնդում» ծրագիրը, ինչպես նաև «Գյուղական տուրիզմի

ինտեգրված զարգացում» ծրագիրը, որոնք իրականացվում են ՄԱԿ-ի զարգացման ծրագրի

կողմից՝ ՀՀ ՏԿԶՆ-ի հետ սերտ համագործակցությամբ, ՌԴ կառավարության

ֆինանսավորմամբ և ուղղված են մարզերում գյուղական աղքատության կրճատմանը, կայուն

տնտեսական եկամուտների ստեղծմանը:

Վերոնշյալ առաջին ծրագրի բյուջեն կազմում է ավելի քան 5 միլիոն ԱՄՆ դոլար և

նպատակաուղղված է ՀՀ Տավուշի մարզի սահմանամերձ համայնքների գյուղական

ենթակառուցվածքների զարգացմանն ու բնակիչների եկամտի ստեղծման

հնարավորությունների ընդլայնմանը77:

Երկրորդ ծրագիրն իրականացվում է մարզի մոտ 60 գյուղական բնակավայրերում՝

զբոսաշրջային ենթակառուցվածքների ստեղծմամբ և զարգացմամբ գյուղական

համայնքների բնակիչների համար լրացուցիչ կայուն եկամուտ ապահովող

հնարավորություններ ստեղծելու նպատակով։ Ծրագրի շրջանակներում արդեն իսկ ստեղծվել

է Իջևանի տուրիստական հետազոտական կենտրոնը, որի նպատակն է մարզի

զբոսաշրջային կարողությունների բացահայտումը և առաջմղումը78։

«Վորլդ Վիժն» միջազգային բարեգործական կազմակերպությունը Հայաստանում

գործում է արդեն 25 տարի, աշխատում է Երևանում և Հայաստանի 6 մարզերի շուրջ 190

համայնքներում: Կազմակերպության կողմից իրականացվող «Հասանելի համայնքային

սոցիալական ծառայություններ» ծրագիրը մեկնարկել է 2017 թվականի սեպտեմբերին և

ֆինանսավորվում է ԱՄՆ Միջազգային Զարգացման Գործակալության կողմից: Ծրագիրը

խթանում է երկրում սոցիալական պաշտպանության համակարգի կայացմանը համայնքային

մակարդակում արդյունավետ սոցիալական աշխատանքի իրականացման միջոցով, ինչպես

նաև նպաստում է առավել խոցելի երեխաների և նրանց ընտանիքների կայուն

բարեկեցության ապահովմանը: Ծրագիրն ամրապնդելու է համայնքային սոցիալական

աշխատողի դերը և նպաստելու է սոցիալական ոլորտի տեղական և տարածքային

առանցքային դերակատարների համագործակցությանը:

77 http://mtad.am/hy/news/item/2017/06/16/mtadintegrvac/ 78 ՀՀ ՏԿԶՆ 2017թ. աշխատանքների հաշվետվություն, էջ 4:

http://mtad.am/hy/news/item/2017/06/16/mtadintegrvac/

82

2017թ. հոկտեմբերի 24-ին Երևանում կայացել է Արևելյան գործընկերության

տարածքային և տեղական իշխանությունների խորհրդաժողովի (CORLEAP)`

«Նորարարությունները և տարածքային զարգացումը՝ որպես Արևելյան գործընկերության

երկրների աճի գործոններ» խորագրով միջազգային համաժողովը, որին մասնակցել են

Արևելյան գործընկերության երկրների ավելի քան 350 պետական, տարածքային և

համայնքային պաշտոնյաներ: Համաժողովի ընթացքում Եվրոպական հանձնաժողովը

հայտարարել է Արևելյան գործընկերության երկրների «Քաղաքապետերի դաշնագիր»

ծրագրի երկրորդ փուլի և «Քաղաքապետերը հանուն տնտեսական զարգացման» նոր

նախաձեռնության (M4EG) մասին` ուղղված համապատասխանաբար էներգետիկ

արդյունավետությանը և գործարար ոլորտին79: Տեղական և տարածքային իշխանությունների

խորհրդաժողովը ԵՄ-ի այն հարթակն է, որ հնարավորություն է ընձեռում քննարկելու

քաղաքների և ռեգիոնների դերակատարումը Արևելյան գործընկերության զարգացման

համատեքստում: Այն ԵՄ-ի և Արևելյան գործընկերության երկրների տեղական և

տարածքային իշխանությունների քաղաքական ֆորում է: Խորհրդաժողովը կազմված է 36

տարածքային և տեղական իշխանություններից ներկայացված անդամներից, որից 18-ը ԵՄ

ռեգիոնների կոմիտեի անդամներ են, իսկ մյուս 18-ը՝ Արևելյան գործընկերության 6 երկրների

ներկայացուցիչներ: ԵՄ Արևելյան գործընկերության տեղական և տարածքային

իշխանությունների խորհրդաժողովը անցկացնում է բյուրոյի նիստեր, ամենամյա

հանդիպումներ և կոնֆերանսներ:

2017 թվականի դրությամբ, ԵՄ-ի հետ համագործակցության արդյունքում իրականացվել

են 8 տարածաշրջանային զարգացման պիլոտային ծրագրեր:

Եվրոպայի խորհրդի Տեղական և տարածքային իշխանությունների կոնգրեսը

ներկայացնում է տեղական և տարածքային իշխանություններին և խթանում է տեղական

ժողովրդավարությունը: Այն բաղկացած է երկու պալատներից` Տեղական իշխանությունների

պալատ և Տարածքային իշխանությունների պալատ, որոնք ներառում են ավելի քան 200 000

տեղական և տարածքային իշխանությունների ներկայացնող 324 մշտական և 324

փոխարինող անդամների:

Ասիական զարգացման բանկի (ADB), Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական

բանկի (EBRD) և Գերմանական զարգացման բանկի (KfW) աջակցությամբ իրականացվող՝

Հայաստանի կոշտ կենցաղային թափոնների (ԿԿԹ) կառավարման բարելավման ոլորտում

2017-ին ՀՀ ՏԿԶՆ-ն շարունակել է ԿԿԹ կառավարման ոլորտի ծրագրերի իրականացումը80:

ՀՀ կառավարության և Գերմանական զարգացման բանկի (KfW) հետ համագործակցության

շրջանակներում քննարկվել և բանակցություններ են վարվել ՀՀ Լոռու մարզի և Դիլիջան

քաղաքի աղբահանության զարգացման և աղբավայրի կառուցման ծրագրի իրականացման

շուրջ: Իր իրավասությունների շրջանակներում ՏԿԶՆ-ն աջակցել է ՀՀ կառավարության և

Ասիական զարգացման բանկի համագործակցության շրջանակներում իրականացվող

«Հայաստանում կոշտ կենցաղային թափոնների կառավարման բարելավման» և

«Հայաստանի հեռավոր և փոքր համայնքներում կոշտ կենցաղային թափոնների

կառավարման լուծումներ» դրամաշնորհային ծրագրերի իրականացման աշխատանքներին և

79 ՀՀ ՏԿԶՆ 2017թ. աշխատանքների հաշվետվություն, էջ 8: 80 Նույն տեղում:

83

ընթացքին: ՀՀ կառավարության կողմից հավանության է արժանացել ՀՀ 2017-2036թթ. կոշտ

կենցաղային թափոնների կառավարման համակարգի զարգացման ռազմավարությունը:

Փաստաթղթի ընդունմանը նախորդել է ակտիվ քննարկումների փուլ բնապահպանական

կառույցների, մարզպետարանների և համայնքապետարանների ներկայացուցիչների հետ81:

2017 թվականին շարունակվել է նաև Հայաստանում ԱՄՆ ՄԶԳ աջակցությամբ

իրականացվող «Հանրային մասնակցություն տեղական ինքնակառավարմանը»

(ՀաՄաՏեղ) հնգամյա ծրագիրը, որը պաշտոնապես մեկնարկել է 2014թ. հոկտեմբեր ամսին:

Ծրագիրն իրականացնում է Համայնքների ֆինանսիստների միավորումը (ՀՖՄ)`

Տեղեկատվական համակարգերի զարգացման և վերապատրաստման կենտրոնի (ՏՀԶՎԿ),

Երևանի մամուլի ակումբի (ԵՄԱ), Ժուռնալիստների «Ասպարեզ» ակումբի (ԺԱԱ), Եվրասիա

համագործակցություն հիմնադրամի (ԵՀՀ) և Հետազոտական ռեսուրսների Կովկասյան

կենտրոնի (ՀՌԿԿ) հետ միասին:

ՀաՄաՏեղ ծրագիրը, ՏԻ ոլորտում նախատեսված բարեփոխումներին զուգընթաց,

հանրային լայնածավալ և արդյունավետ ներգրավման գործիք է, որի միջոցով

քաղաքացիները գիտելիք, հմտություններ և հնարավորություն են ստանում ակտիվորեն

մասնակցելու իրենց համայնքների կառավարման՝ պլանավորման, իրականացման և

վերահսկման գործընթացներին:

Բովանդակային առումով ծրագիրը կարելի է բաժանել չորս հիմնական բաղադրիչի`

ա) կայունացնել և հզորացնել ՏԻ համակարգի և ապակենտրոնացման բարեփոխումների

իրականացման ընթացքում քաղաքացիների մասնակցությանը և շահերի ներկայացմանն

ուղղված քաղաքացիական հասարակության կարողությունները,

բ) ուժեղացնել քաղաքացիական հասարակության կարողությունները` կենտրոնական և

տեղական իշխանությունների աշխատանքը և ապակենտրոնացման բարեփոխումների

ընթացքը դիտարկելու նպատակով,

գ) բարձրացնել քաղաքացիների համար ապակենտրոնացման բարեփոխումների մասին

անկախ և վստահելի տեղեկատվության հասանելիության մակարդակը,

դ) բարելավել քաղաքացիական հասարակության գործունեության միջավայրը`

ապակենտրոնացման բարեփոխումներին մասնակցության համատեքստում:

Աշխարհագրորեն և տիպաբանորեն ծրագիրը նույնպես միատարր չէ և 2017թ.

ընթացքում ներառել է համայնքների երկու խումբ: Առաջին խումբն իր մեջ ընդգրկել է 30

քաղաքային և խոշոր գյուղական համայնքներ, իսկ երկրորդը` 13 բազմաբնակավայր

համայնքներ, որոնք ձևավորվել են համայնքների խոշորացման 2015-16թթ. ծրագրի

իրականացման արդյունքում: Ընտրված բոլոր համայնքներում 2017-ին իրականացվել են

բազմատեսակ ծրագրեր ու միջոցառումներ, ներառյալ դասընթացներ համայնքների

աշխատակիցների և քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների համար,

մշտադիտարկման և հանրային մասնակցության փոքր դրամաշնորհային ծրագրեր,

համայնքների հնգամյա զարգացման ծրագրերի և տարեկան բյուջեների մասնակցային

մշակումներ և հանրային քննարկումներ, աջակցություն տեղական քաղաքացիական

նախաձեռնություններին և այլն:

81 http://mtad.am/hy/news/item/2017/01/25/mtadkfw25/

http://mtad.am/hy/news/item/2017/01/25/mtadkfw25/

84

«ՀաՄաՏեղ» ծրագիրը մեծ ուշադրություն է դարձնում նաև ՏԻ ոլորտում

տեղեկատվական համակարգերի զարգացմանը: Այս նպատակով 2017-ին բարելավվել է

առկա տեղեկատվական համակարգը, իրականացվել են էլեկտրոնային կառավարմանը

վերաբերող մի շարք նախաձեռնություններ, ինչպես նաև միջազգային փորձի

ուսումնասիրության արդյունքում տեղայնացվել են առավել արդյունավետ գործող

տեղեկատվական գործիքները:

Միջազգային կազմակերպությունների գործունեության համակարգվածության և

միասնականության գնահատում

ՀՀ ՏԻ համակարգի զարգացման փորձը ցույց է տալիս, որ համակարգի

կատարելագործմանն ուղղված իրական գործնական քայլերի նախաձեռնող կողմը ոչ այնքան

պետական կառավարման կամ տեղական ինքնակառավարման մարմիններն են, որքան

միջազգային կազմակերպությունները կամ տեղական հասարակական

կազմակերպությունները, որոնք իրականացնում են դրամաշնորհային ծրագրեր միջազգային

աղբյուրների ֆինանսավորմամբ: Իրենց առաքելություններն իրականացնելիս, նրանք

համագործակցում են ՀՀ կառավարության, ՏԻՄ-երի, քաղաքացիական հասարակության

կազմակերպությունների, հաճախ նաև` միմյանց հետ: Սակայն, միայն միջազգային

կազմակերպությունների նախաձեռնության, ջանքերի և նրանց կողմից իրականացվող

ծրագրերի արդյունքում ՏԻ համակարգի իրական զարգացումը գրեթե անհնար է: Ինչպես ՀՀ,

այնպես էլ բոլոր երկրների ՏԻ համակարգերում չափազանց էական է պետության,

մասնավորապես` կենտրոնական իշխանության դերը: Պետական կառավարման

մարմիններն անմիջապես պատասխանատու են տվյալ երկրի օրենսդրության ձևավորման

համար, որում, անշուշտ, պետք է արտացոլված լինեն նաև ՏԻ համակարգը կարգավորող

դրույթներ: Առանց հստակ կանոնների, ընթացակարգերի և քաղաքականության ՏԻ-ն չի

կարող արդյունավետորեն գործել: Բայց, միևնույն ժամանակ, ճիշտ է նաև հակառակ պնդումն

առ այն, որ առանց իրական խթանների և գործնական քայլերի, օրենքները, կանոնները և

ընթացակարգերը առոչինչ են:

Ներկայացված ծրագրերը, իրենց ամբողջ արդյունավետությամբ հանդերձ, որոշ

դեպքերում կտրված են լինում համայնքների կառավարման մարմինների փաստացի

գործունեությունից, և, ըստ էության, չեն ենթադրում վերջիններիս շահագրգիռ

ներգրավվածությունը ՏԻ զարգացման գործում: Բացի դրանից, նմանօրինակ ծրագրերին

համայնքների ՏԻՄ-երը հաճախ խիստ թերահավատորեն են մոտենում, իսկ ծրագրի

ավարտից հետո պարզապես վերադառնում են իրենց բնականոն պահպանողական

գործունեությանը:

85

7. Համայնքային ծառայությունների մատուցում

7.1. Համայնքի կողմից մատուցվող հանրային բնույթի ծառայություններ

2017 թվականին ՏԻՄ-երի կողմից բնակիչներին մատուցվող հանրային բնույթի

ծառայությունների ոլորտում տեղի են ունեցել մի շարք փոփոխություններ, որոնք

ներկայացված են ստորև՝ ըստ ՏԻՄ-երի գործունեության առանձին ոլորտների։

Քաղաքաշինություն (կառուցապատում, կանաչապատում և բարեկարգում)

Ըստ «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի` համայնքի ղեկավարը

քաղաքաշինության և կոմունալ տնտեսության բնագավառում իրականացնում է մի շարք

սեփական լիազորություններ, այդ թվում կազմակերպում է համայնքի բնակավայրերի

կառուցապատումը, բարեկարգումը և կանաչապատումը։ Վերջին ծառայությունները

իրականացվում են հիմնականում համայնքի բյուջեից հատկացված միջոցների հաշվին և

դրանց մատուցման դիմաց վճար չի սահմանվում և գանձվում։

Ըստ նույն օրենքի՝ համայնքի ավագանին սահմանում է նաև համայնքի վարչական

սահմաններում գտնվող անշարժ գույքի սեփականատիրոջ կամ տիրապետողի՝ իր

տիրապետման տակ գտնվող անշարժ գույքի և դրան հարակից ընդհանուր օգտագործման

տարածքի պարտադիր բարեկարգման էությունը, ծավալը, պայմանները և իրականացման

կարգը։

Քաղաքաշինության ոլորտում 2017-ին կատարվել են որոշակի օրենսդրական

փոփոխություններ և լրացումներ, որոնցից ՏԻ-անը առնչվողները նկարագրվում են ստորև։

2017թ. դեկտեմբերի 6-ին ընդունվել է «Ճարտարապետական գործունեության մասին»

ՀՀ օրենքը: Այդ օրենքով նախատեսվում է ոլորտը կարգավորող մասնագիտական

միավորման՝ «Ճարտարապետների պալատ»-ի ստեղծումը, որը լինելու է ֆիզիկական

անձանց անդամակցության վրա հիմնված ոչ առևտրային, ոչ կառավարական

հաստատություն։ Այն գործելու է ինքնակարգավորման սկզբունքով, ունենալու է ազգային,

համապետական ընդգրկում և իր բնույթով լինելու է միակը երկրում: Պալատն

իրականացնելու է ճարտարապետների արտոնագրումը և գրանցումը (ճարտարապետների

ռեեստրում), հաստատելու է էթիկայի կանոնները և վերահսկելու է դրանց կատարումը,

ինչպես նաև ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով ներկայացված հայտերի ու

հարցումների հիման վրա մասնագիտական կարծիք է տրամադրելու ՀՀ մարզերի,

համայնքների և բնակավայրերի համար մշակվող տարածական պլանավորման

փաստաթղթերի վերաբերյալ։

Համայնքների (բնակավայրերի) գլխավոր հատակագծերի և դրանց համակցված

տարածական պլանավորման փաստաթղթերի մշակման, փորձաքննության,

համաձայնեցման, հաստատման ու փոփոխման կարգի վերանայման (ընթացակարգերի

օպտիմալացման, անարդյունավետ գրագրության կրճատման, փաստաթղթերի կազմին և

բովանդակությանը ներկայացվող պահանջների հստակեցման) նպատակով

86

համապատասխան փոփոխություններ է կատարվել ՀՀ կառավարության 29.12.2011թ. N1920-

Ն որոշման մեջ82:

Հաստատվել է «ՀՀ կառավարության 2015 թվականի մարտի 19-ի N596-Ն որոշման մեջ

լրացում կատարելու մասին» որոշումը, ըստ որի լրացում է կատարվել ինժեներական

ենթակառուցվածքների անցկացման ընթացակարգերի պարզեցման մասով։ Այսպես,

կառուցված շենք-շինության համար լրացուցիչ ինժեներական գիծ անցկացնելիս չի

պահանջվում ճարտարապետահատակագծային առաջադրանքի ստացում, շինարարությունն

իրականացվում է հետագիծ-նախագծի համաձայնեցման հիման վրա՝ 3–օրյա ժամկետում

տրվող շինարարության թույլտվությամբ։ Բացի այդ, շինարարության ավարտական ակտ ևս

չի պահանջվում, քանի որ աշխատանքը կատարում և դրա ավարտը փաստագրում է

ենթակառուցվածքը շահագործող մատակարար կազմակերպությունը: Իսկ ինժեներական

ենթակառուցվածքները անցկացնելիս համայնքային տարածքներին հասցվող վնասների

(ասֆալտի ծածկույթ, կանաչ տարածք և այլն) հատուցումն իրականացվում է

պայմանագրային հիմունքներով:

Քաղաքաշինության ոլորտում թույլտվությունների տրամադրման գործընթացը

կանոնակարգելու համար պարզ ու հստակ ընթացակարգ սահմանելու նպատակով,

իրականացվել է գործող ընթացակարգի փոփոխություն, որը նախատեսում է գործառույթների

զգալի մասն իրականացնել էլեկտրոնային եղանակով՝ www.e-permits.am միասնական

համակարգի միջոցով:83 Կառուցապատման թույլտվությունների էլեկտրոնային համակարգը

նախատեսված է որպես լրացուցիչ հնարավորություն գործընթացի իրականացման համար:

Կայքում ներկայացված է տեղեկատվություն քաղաքաշինության ոլորտում

թույլտվություններին վերաբերող իրավական դաշտի, ինչպես նաև ուղեցույց՝ շինարարության

ոլորտում առցանց թույլտվությունների տրամադրման կայքից օգտվելու մասին:

Քաղաքաշինության մեջ կանաչապատումը կառուցապատման, բնակավայրի

բարեկարգման միջոցառումների ընդհանուր համակարգի բաղկացուցիչ մասն է։

2017 թվականի ընթացքում Գերմանիայի միջազգային համագործակցության

ընկերության (ԳՄՀԸ, GIZ) կողմից անտառահիմնման աշխատանքներ են իրականացվել ՀՀ

Արագածոտնի մարզի Լուսագյուղ, Արայի, Քուչակ և Հնաբերդ համայնքների էռոզիացված

հողերում։ Այսպես, Արայի համայնքում հատկացվել է 53 հա հողատարածք, որից արդեն

տնկվել և ցանկապատվել է 18 հա-ը, մնացած 35 հա-ը միայն ցանկապատվել է։ Լուսագյուղ

համայնքում ցանկապատվել է 4 հա տարածք, տնկումները ավարտված են։ Հնաբերդ

համայնքում ցանկապատվել է 20 հա հողատարածք, որից 5 հա-ը տնկված է։ Քուչակ

համայնքում հատկացվել է 47 հա հողատարածք, որից 30 հա-ը տնկված է, ընթացքի մեջ է 17

հա-ի տնկման աշխատանքները։84

Անտառապատման աշխատանքներ են իրականացվել նաև ՀՀ Գեղարքունիքի մարզում՝

շուրջ 90 հա։ Մարտունի համայնքում բացվել է հանրային լողափ, իսկ Ծովագյուղ համայնքի

82 Համաձայն ՀՀ կառավարության 14.12.2017թ. N1645-Ն որոշման 83 http://www.minurban.am/reports/himnakan-hashvetvutyun.pdf 84 http://aragatsotn.mtad.am/files/docs/31791.pdf, ՀՀ Արագածոտնի մարզպետի հաշվետվությունը 2017

թվականի սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի վերաբերյալ

http://www.e-permits.am/

http://www.minurban.am/reports/himnakan-hashvetvutyun.pdf

http://aragatsotn.mtad.am/files/docs/31791.pdf



87

վարչական տարածքում գտնվող հանրային լողափի շինարարական աշխատանքներն

ընթացքի մեջ են։85

Բնաշիվային վերաճի օժանդակման աշխատանքներ են իրականացվել ՀՀ Կոտայքի

մարզի Հրազդան համայնքի անտառային տարածքներում՝ շուրջ 100 հա։86

«Հայաստան ծառատունկ» ծրագրի միջոցով 2017-ին կազմակերպվել և անցկացվել են

տնկումներ (շուրջ 3205 ծառեր և թփեր, տնկիներ) ՀՀ Արմավիրի մարզում։ Մարզի 13

համայնքների տարբեր կազմակերպությունների տարածքներում (համայնքապետարան,

դպրոց, եկեղեցի, մշակույթի տուն, անտառ, պուրակներ, զբոսայգիներ ու ճանապարհների

եզրեր) իրականացվել է ծառերի և թփերի տնկումներ ավելի քան 3 հա ընդհանուր

մակերեսով։87

«Հայանտառ» ՊՈԱԿ-ի Լոռու մարզի անտառտնտեսությունների տարածքներում

շաբաթօրյակների միջոցով իրականացվել է 14.5 հա անտառտնկման, ԳՄՀԸ-ի կողմից

«Գուգարքի անտառտնտեսություն» մասնաճյուղի տարածքում 100 հա բնաշիվային վերաճի

օժանդակման, ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագրերի կողմից «Լալվարի անտառտնտեսություն»

մասնաճյուղի տարածքում 93 հա բնաշիվային վերաճի օժանդակման, «Էյ-Թի-Փի»

բարեգործական հիմնադրամի կողմից 58.4 հա ծառատնկման աշխատանքներ։ Ընդհանուր

առմամբ, 2017թ. ընթացքում մարզում իրականացվել է շուրջ 135 հա անտառտնկման, ինչպես

նաև նախորդ տարիներին հիմնադրված անտառմշակույթների խնամքի և լրացման

աշխատանքներ:88

«Էյ-Թի-Փի» բարեգործական հիմնադրամի «Հայաստան ծառատունկ» ծրագրի

շրջանակներում ՀՀ Շիրակի մարզում իրականացվել և ընթացքի մեջ են համայնքային

անտառների հիմնման աշխատանքներ թվով 22 համայնքներում՝ ավելի քան 35 հա

ընդհանուր մակերեսով։89

Երևանում 2017-ին ավելացված և բարելավված կանաչ տարածքների մակերեսը

կազմում է 2.8 հա։90

Աղբահանություն և սանիտարական մաքրում

2018 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ, աղբահանություն իրականացնող

համայնքների թիվը կազմել է 317:91

2017 թվականին աղբահանության վճարների գծով ընդհանուր գումարը

հանրապետության մարզերում կազմել է շուրջ 1,234 մլրդ. դրամ, իսկ Երևան քաղաքում՝ 2,970

85 http://gegharkunik.mtad.am/reports/, ՀՀ Գեղարքունիքի մարզպետի հաշվետվությունը 2017 թվականի

սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի վերաբերյալ 86 http://kotayk.mtad.am/reports/, ՀՀ Կոտայքի մարզպետի հաշվետվությունը 2017 թվականի գործունեության և

մարզի սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի վերաբերյալ 87 http://armavir.mtad.am/reports/, ՀՀ Արմավիրի մարզպետի հաշվետվությունը 2017 թվականի

գործունեության և մարզի սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի վերաբերյալ 88 http://lori.mtad.am/reports/, ՀՀ Լոռու մարզպետի հաշվետվությունը 2017 թվականի գործունեության և մարզի

սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի վերաբերյալ 89 http://shirak.mtad.am/reports/, ՀՀ Շիրակի մարզպետի հաշվետվությունը 2017 թվականի գործունեության և

մարզի սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի վերաբերյալ 90 http://yerevan.am, Երևանի քաղաքապետարանի 2017թ. տարեկան հաշվետվություն

91 ՀՀ ՏԿԶՆ-ի տրամադրած տեղեկատվություն

http://gegharkunik.mtad.am/reports/



http://kotayk.mtad.am/reports/



http://armavir.mtad.am/reports/



http://lori.mtad.am/reports/



http://shirak.mtad.am/reports/



http://yerevan.am/

88

մլրդ. դրամ92։ 2017 թվականի տարեվերջի դրությամբ, ՀՀ մարզերում իրավաբանական

անձանց հետ կնքվել են աղբահանության ծառայությունների մատուցման 17649

պայմանագիր: Իրավաբանական անձանց / տնտեսվարող սուբյեկտների հետ

աղբահանության պայմանագրերի ամսական վճարի միջին չափը կազմում է 3657 դրամ: Դրա

հետ մեկտեղ, ՀՀ-ում մեկ շնչին բաժին ընկնող աղբահանության և սանիտարական մաքրման

համար տարեկան միջին ծախսը կազմում է 1560 դրամ՝ 390 դրամ ստանդարտ շեղման

հնարավորությամբ:93

Գույքագրվել, անձնագրավորվել և թվայնացվել են հանրապետության տարածքում

առկա մոտ 2300 աղբանոց՝ ավելի քան 430 հա ընդհանուր տարածքով: 2017 թվականի

տարեվերջի դրությամբ, մաքրվել կամ կոնսերվացվել են դրանցից 1622-ը:94

Աղյուսակ 25-ում ներկայացված է ՀՀ համայնքներում աղբահանության ծառայության

մատուցման փաստացի ծախսերի և հավաքագրված վճարների վերաբերյալ

տեղեկատվություն։ Աղյուսակից պարզ է դառնում, որ դեռևս վաղ է խոսել աղբահանության

ծառայության ինքնածախսածածկման մասին։ Ստացված գործակիցները ցույց են տալիս, որ

այս ծառայությունը կլինի ինքնածախսածածկվող, եթե ծառայության մատուցման դիմաց

մուտքերն ավելանան 2.2 անգամ։

Աղյուսակ 25. 2017թ. ընթացքում ՀՀ համայնքների կողմից մատուցված աղբահանության

ծառայության մատուցման փաստացի ծախսերի և գանձված աղբահանության

վճարների վերաբերյալ տեղեկատվություն

Հ/

հ Անվանում

Մուտքեր,

հազ. դրամ

Ծախսեր, հազ.

Մուտ

քերի

ավելա

ցմա

ն չ

ափ

ը՝

ծա

ռա

յութ

յուն

ների

մա

տուց

մա

ն 1

00

%

ինքնա

ծա

խսա

ծա

ծկ-

մա

ն ն

պա

տա

կով

(անգ

ամ) Ընդամենը

այդ թվում՝

Վարչական

բյուջեից

Ֆոնդային

բյուջեից

1. Երևան 2 970 664.4 5 417 536.5 5 400 317.6 17 218.9 1.8

2. Արագածոտն 18 579.9 166 366.7 163 476.7 2 890.0 8.8

3. Արարատ 164 454.3 350 176.1 345 508.5 4 667.6 2.1

4. Արմավիր 193 580.8 393 401.5 349 803.2 43 598.2 1.8

5. Գեղարքունիք 15 997.8 316 146.7 307 446.7 8 700.0 19.2

6. Լոռի 226 199.8 556 155.5 528 880.7 27 274.9 2.3

7. Կոտայք 357 836.2 943 439.5 908 213.9 35 225.6 2.5

8. Շիրակ 172 210.5 318 706.4 312 384.5 6 321.9 1.8

9. Սյունիք 1 044.5 560 779.1 536 779.1 24 000.0 513.9

10. Վայոց Ձոր 21 159.4 147 325.7 147 325.7 0.0 7.0

11. Տավուշ 63 048.2 351 988.5 348 378.5 3 610.0 5.5

Ընդամենը 4 204 775.7 9 522 022.1 9 348 515.1 173 507.0 2.2

92 http://mtad.am/hy/budgetary-incomes/ 2017թ. ՀՀ համայնքների բյուջետային եկամուտներ (տարեկան) 93 ՀՀ ՏԿԶՆ-ի 2017 թվականի ընթացքում կատարած հիմնական աշխատանքների արդյունքների վերաբերյալ

հաշվետվություն։ 94 Նույնը։

http://mtad.am/hy/budgetary-incomes/

89

ՀՀ 153 համայնքներում գործում են աղբահանության ծառայության մատուցման 33 մասնավոր ընկերություններ:

2017 թվականին մշակվեց և շրջանառության մեջ դրվեց «Մաքուր Հայաստան» գործողությունների ծրագիրը, որն իրենից ներկայացնում է պետություն-համայնք-մասնավոր հատված - քաղաքացիական հասարակություն լայնաֆորմատ համագործակցություն և կոչված է համախմբելու ՀՀ բնակիչներին, պետական կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմիններին, գործարար շրջանակներին և հասարակական կազմակերպություններին` մաքրելու Հայաստանն աղբից ու կանխելու դրա հետագա կուտակումները աղբահանության համար չնախատեսված վայրերում: 2017 թվականին «Մաքուր Հայաստան» ծրագրի շրջանակներում կազմակերպվել է համապետական երեք շաբաթօրյակ, որոնց մասնակցել են 368334 քաղաքացի, 7678 կազմակերպություն, 3692 մեքենա-մեխանիզմ, և աշխատանքներ են կատարվել շուրջ 7000 առանձնացված և նախապես քարտեզագրված տեղամասերում: ՀՀ ոստիկանության ստորաբաժանումների և տարածքային մարմինների կողմից հայտնաբերվել է չսահմանված վայրերում աղբ թափելու 1959 դեպք, աղբ թափող՝ 974 անձ:95

Աղյուսակ 26-ում ներկայացվում է 2017թ. տարեվերջին հաշվարկված և անձնագրավորված աղբանոցների մասին տեղեկատվությունը (բացի Երևան քաղաքից):96

Աղյուսակ 26. ՀՀ տարածքում գրանցված աղբանոցների մասին ամփոփ տեղեկատվություն

Աղբանոցների քանակ, հատ 2300

Աղբանոցների ընդհանուր տարածք, հա 430

0.01 - 0.05 հա տարածք ունեցող աղբանոցներ, հատ 1175

0.051 – 1 հա տարածք ունեցող աղբանոցներ, հատ 865

1 հա-ից մեծ տարածք ունեցող աղբանոցներ, հատ 260

Բնակավայրերի տարածքում գտնվող աղբանոցներ, հատ 450

Բնակավայրերից մինչև 1 կմ հեռավորության վրա գտնվող աղբանոցներ, հա 1850

Երևան քաղաքում աղբահանության և սանիտարական մաքրման աշխատանքներն

իրականացվում են մասնավոր «Սանիթեք» ընկերության կողմից։

Բնակելի և ոչ բնակելի տարածքների պահպանում

ՀՀ բնակարանային ֆոնդի ընդհանուր մակերեսը 2016թ. վերջին կազմել է 93.8 մլն. քառ. մ, այդ թվում քաղաքներում` 53.0 մլն. քառ. մ (56.5%), գյուղերում` 40.8 մլն. քառ. մ (43.5%): Բազմաբնակարան շենքերի բնակարանային ֆոնդի ընդհանուր մակերեսը 2016թ. վերջին կազմել է 28.1 մլն. քառ. մ կամ հանրապետության բնակարանային ֆոնդի ընդհանուր մակերեսի 29.9%-ը: Բազմաբնակարան շենքերի քանակը կազմել է 19144 միավոր, բնակարանների քանակը`441591 միավոր: Բնակելի տների բնակարանային ֆոնդի ընդհանուր մակերեսը 2016թ. վերջին կազմել է 65.5 մլն. քառ. մ կամ հանրապետության բնակարանային ֆոնդի ընդհանուր մակերեսի 69.8%-ը: Բնակելի տների քանակը կազմել է 393560:97

95 http://www.mtad.am/u_files/file/pashtoni%20andznagrer/«Մաքուր%20Հայաստան»%20գործողությունների

%20ծրագիր.pdf, «Մաքուր Հայաստան» գործողությունների ծրագիր, 2017թ. 96 Նույն տեղում 97 http://www.armstat.am/am/?nid=82&id=1963

http://www.mtad.am/u_files/file/pashtoni%20andznagrer/

http://www.mtad.am/u_files/file/pashtoni%20andznagrer/

http://www.armstat.am/am/?nid=82&id=1963

90

Հանրապետության մեկ բնակչի ապահովվածությունը բնակարանային ֆոնդի

ընդհանուր մակերեսով 2016թ. վերջին կազմել 31.4 քառ. մ, ընդ որում քաղաքաբնակինը` 27.9

քառ. մ, գյուղաբնակինը` 37.6 քառ. մ:

Երևան քաղաքի բազմաբնակարան շենքերի բնակարանային ֆոնդի ընդհանուր

մակերեսը 2016թ. վերջին կազմել է 15.2 մլն. քառ. մ կամ հանրապետության

բազմաբնակարան շենքերի բնակարանային ֆոնդի ընդհանուր մակերեսի 54.3%-ը և

քաղաքային բնակավայրերի` 57.9%-ը:98

Հայաստանում բնակարանային շինարարության ֆինանսավորման հիմնական աղբյուրը

սեփականատերերի միջոցներն են: Պետական բյուջեի հաշվին բնակարանային

շինարարությունը սահմանափակ է:

Պատշաճ սպասարկման, վերանորոգման և կառավարման խիստ անհրաժեշտություն

ունեն բնակելի շենքերի ընդհանուր օգտագործման տարածքները:

Բնակարանների վերանորոգման աշխատանքների համար պետական բյուջեից շատ քիչ

միջոցներ են հատկացվում, քանի որ վերանորոգման և տեխնիկական սպասարկման

պարտավորությունը դրված է բնակարանների սեփականատերերի վրա: Շենքերի

էներգաարդյունավետությունը կառավարության առաջնահերթություններից մեկն է, սակայն

էներգաարդյունավետության բարելավման ծրագրերում պետական ֆինանսավորումն

ուղղվում է միայն արտադրական շենքերի վրա: Միջազգային կազմակերպությունները` ՀՀ

կառավարության աջակցությամբ, մի շարք պիլոտային ծրագրեր են իրականացնում, որոնք

ֆինանսավորում են բնակելի շենքերի էներգաարդյունավետության բարելավման

աշխատանքները:

2017 թվականին Երևանում վերանորոգվել է 1103 շենքերի շուրջ 95000 քմ մակերեսով

հարթ տանիք, մասնակի նորոգվել է 1223 շենքերի շուրջ 45000 քմ մակերեսով թեք տանիք:

Վերանորոգվել է բազմաբնակարան 694 շենքերի 1141 շքամուտք: Բազմաբնակարան շենքերի

վթարային պատշգամբների փլուզումները կանխելու նպատակով, նորոգվել և ամրացվել է 69

շենքի 166 վթարային պատշգամբ: ՀԷՑ-ի կողմից փոխարինվել են 105 շենքի 253 մուտքերի

մալուխային ցանցերը։99

Երևանում առկա 4878 բազմաբնակարան շենքերից 4544-ը կառավարվում է 183

համատիրությունների կողմից, 85-ը՝ լիազորագրային կառավարիչների, 120-ը՝ վարչական

շրջանների ղեկավարների կողմից:

2018թ. հունվարի 1-ի դրությամբ, ՀՀ-ում գործել են 733 համատիրություններ։100

2017թ. ընթացքում քննարկման փուլում է եղել «Բազմաբնակարան շենքի կառավարման

մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը։

Փոփոխություններ կատարելը պայմանավորված է ոլորտը կարգավորող հիմնական

օրենքների՝ «Բազմաբնակարան շենքի կառավարման մասին» և «Համատիրությունների

մասին» օրենքների արդիականացման անհրաժեշտությամբ, որոնք ընդունվել են դեռևս

2002-ին:

98 Նույն տեղում 99 Երևանի քաղաքապետարանի 2017թ. տարեկան հաշվետվություն 100 ՀՀ արդարադատության նախարարության աշխատակազմի իրավաբանական անձանց պետական

ռեգիստրի գործակալությունից ստացված տեղեկատվություն

91

Ջրամատակարարում և ջրահեռացում

2016թ. նոյեմբերի 21-ին կնքված ֆրանսիական «Վեոլիա Գրուպ» - «Վեոլիա Ջուր ՓԲԸ»

- «ՀՀ Էներգետիկ ենթակառուցվածքների և բնական պաշարների

նախարարության (ԷԵԲՊՆ-ի) Ջրային տնտեսության պետական կոմիտե» եռակողմ

վարձակալության պայմանագրով` «Վեոլիա Ջուր»-ը 2017թ. հունվարի 1-ից 15-ամյա

ժամկետով ստանձնեց Հայաստանում միասնական օպերատորի պարտականությունները:

Վարձակալության պայմանագրով ընկերությունը պարտավորվել է ապահովել խմելու ջրի

արտադրության և վաճառքի, կեղտաջրերի մաքրման համակարգերի կառավարումը,

բնակավայրերի բաշխիչ ցանցերի արդյունավետության բարձրացումն ու զարգացումը

նախկին «Հայջրմուղկոյուղի», «Երևան Ջուր», «Շիրակ-ջրմուղկոյուղի», «Լոռի-ջրմուղկոյուղի»

և «Նոր Ակունք» ընկերությունների կողմից սպասարկվող բնակավայրերում:

ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի` 2016թ. դեկտեմբերի 9-

ի կայացած նիստում որոշում ընդունվեց «Վեոլիա Ջուր» ՓԲԸ-անը խմելու ջրի մատակարման

և ջրահեռացման (կեղտաջրերի մաքրման) ծառայությունների մատուցման լիցենզիա

տրամադրելու մասին, ինչպես նաև հաստատվեց սպասարկման ամբողջ տարածքում

«Վեոլիա Ջուր» ՓԲԸ-ի կողմից խմելու ջրի մատակարարման և ջրահեռացման (կեղտաջրերի

մաքրման) ծառայությունների մատուցման միասնական սակագները:

2017թ. հունվարի 1-ից «Վեոլիա Ջուր» ՓԲԸ-ի կողմից բաժանորդներին խմելու ջրի

մատակարարման և ջրահեռացման (կեղտաջրերի մաքրման) ծառայությունների մատուցման

համար գործում են հետևյալ սակագները.

խմելու ջրի մատակարարման ծառայության մատուցման սակագինը` 153 դրամ/խմ

(ներառյալ ԱԱՀ-ն),

ջրահեռացման (կեղտաջրերի մաքրման) ծառայության մատուցման սակագինը` 27

դրամ/խմ (ներառյալ ԱԱՀ-ն):

2016թ. դեկտեմբերի 9-ին տրամադրված լիցենզիայի համաձայն, «Վեոլիա Ջուր» ՓԲԸ-

ի սպասարկման տարածք են հանդիսանում Երևան քաղաքը և ՀՀ 10 մարզերի 354

բնակավայրը101 (Աղյուսակ 27-ը ամփոփում է 2017թ. տարեվերջի դրությամբ հաշվարկված

սպասարկման տարածքների մասին տեղեկատվությունը (բացի Երևան քաղաքից))։ Այսինքն,

ՀՀ 1005 բնակավայրից ընկերության սպասարկման գոտուց դուրս են մնացել 650

բնակավայր, որոնք հիմնականում սպասարկվում են համայնքապետարանների, նրանց

ենթակա ՀՈԱԿ-ների կամ մասնավոր ընկերությունների կողմից։

Ըստ Ջրային տնտեսության պետական կոմիտեի, Հայաստանի ամբողջ տարածքում

ջրամատակարարման և ջրահեռացման համակարգերը վերանորոգելու, վերակառուցելու

համար անհրաժեշտ է մոտ 700 մլն. եվրո: Այդ գումարից միայն 250-300 մլն. եվրոն

կենտրոնացված սպասարկում չունեցող 570 բնակավայրերի ջրամատակարարման ցանցերի

բարելավման արժեքն է:102

101 ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի 2016թ. դեկտեմբերի 9-ի N397Ա որոշում՝

«Վեոլիա Ջուր» ՓԲԸ-ին խմելու ջրի մատակարարման և ջրահեռացման (կեղտաջրերի մաքրման)

ծառայությունների մատուցման լիցենզիա տրամադրելու մասին 102 https://hetq.am/arm/news/87333/chvarakazertsvats-jur-anbarekarg-jramatakararman-hamakarg-10-marzeri-

khmelu-jri-vitchaky.html

https://hetq.am/arm/news/87333/chvarakazertsvats-jur-anbarekarg-jramatakararman-hamakarg-10-marzeri-khmelu-jri-vitchaky.html

https://hetq.am/arm/news/87333/chvarakazertsvats-jur-anbarekarg-jramatakararman-hamakarg-10-marzeri-khmelu-jri-vitchaky.html

92

Աղյուսակ 27. ՀՀ տարածքում «Վեոլիա Ջուր» ՓԲԸ-ի սպասարկման տարածքների վերաբերյալ

ամփոփ տեղեկատվություն

Հ/հ Մարզի անվանումը Բնակավայրերի թիվը

1. Արագածոտն 30

2. Արարատ 72

3. Արմավիր 44

4. Գեղարքունիք 21

5. Լոռի 40

6. Կոտայք 43

7. Շիրակ 60

8. Սյունիք 25

9. Վայոց Ձոր 8

10. Տավուշ 11

Ընդամենը 354

Ոռոգման և խմելու ջրամատակարարման ծառայությունների դիմաց վճարների

հավաքագրման գծով 2017-ին ամբողջ համակարգում գանձումը կազմել է շուրջ 21.93 մլրդ.

դրամ՝ 2016թ. 21.83 մլրդ. դրամի փոխարեն, կամ ավելի է գանձվել 101.9 մլն. դրամ։ 2017-ին

խմելու ջրի մատակարարման ոլորտում գանձման մակարդակը կազմել է 87.24%, իսկ

ոռոգման ոլորտում՝ 64.72%:103

2017թ. մայիսի 4-ին ընդունվել է ՀՀ կառավարության «Ոռոգման նպատակով 2017

թվականին Սևանա լճից ջրառի մասին» N461-Ա որոշումը, որով ոռոգման նպատակով Սևանա

լճից 2017 թվականի ջրառի չափաքանակը սահմանվել է մինչև 170 մլն. խոր.մ։ Հետագայում,

2017թ. հուլիսի 6-ին ընդունվել է ՀՕ-116-Ն ՀՀ օրենքը, որի համաձայն 2017 թվականին

Սևանա լճից ոռոգման նպատակով ջրի բացթողնման առավելագույն չափաքանակը

ավելացել է 100 մլն. խոր.մ-ով և սահմանվել է մինչև 270 մլն. խոր.մ։

2016թ. տվյալներով, հանրապետության կոյուղու համակարգում հաշվառված

փողոցային, միջթաղային ու միջբակային կոյուղու ցանցերի միագիծ ընդհանուր

երկարությունները կազմել են համապատասխանաբար` 2900.7 կմ և 582.5 կմ, որոնցից

քաղաքներում` 2817.7 կմ և 552.3 կմ, կոյուղի բաց է թողնվել 102.8 մլն. խոր.մ կեղտաջուր:104

Կոյուղու ցանցերի միագիծ երկարություններն՝ ըստ ՀՀ մարզերի և Երևան քաղաքի,

ներկայացված են աղյուսակ 28-ում, որի տվյալների վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ

հանրապետության կոյուղու համակարգում հաշվառված փողոցային, միջթաղային ու

միջբակային կոյուղու ցանցերի 40.4 %-ը փոխարինման կարիք ունի:

103 http://www.scws.am/uploads/files/23/hash-2017.pdf, ՀՀ ԷԵԲՊՆ-ի ջրային տնտեսության պետական կոմիտեի

2017թ. գործունեության հաշվետվություն 104 http://www.armstat.am/file/article/bn_fond_2017_4.pdf , ՀՀ բնակարանային ֆոնդը և կոմունալ տնտեսությունը

2016թ.

http://www.scws.am/uploads/files/23/hash-2017.pdf

http://www.armstat.am/file/article/bn_fond_2017_4.pdf

93

Աղյուսակ 28. Կոյուղու ցանցերի միագիծ երկարություններն՝ ըստ ՀՀ մարզերի և Երևան

քաղաքի, 2016թ. տարեվերջի դրությամբ

Մարզ /

համայնք

Գլխավոր

կոլեկտոր

(կմ)

Փողոցային

ցանց

(կմ)

որից` կարիք ունեն

փոխարինման

(կմ)

Միջթաղային և

միջբակային ցանց

(կմ)

ք. Երևան 248.3 587.3 468.2 266.9

Արագածոտն 26.0 70.1 33.3 3.0

Արարատ 19.6 151.7 88.8 7.0

Արմավիր 18.0 175.2 48.5 19.9

Գեղարքունիք 50.4 243.4 11.5 12.5

Լոռի 90.3 320.3 168.3 36.2

Կոտայք 89.5 522.5 149.6 33.0

Շիրակ 47.6 336.3 277.2 163.5

Սյունիք 43.4 259.4 95.4 28.0

Վայոց ձոր 18.0 76.4 30.1 6.5

Տավուշ 39.2 158.1 35.4 6.0

Ընդամենը ՀՀ 690.3 2900.7 1406.3 582.5

Ջեռուցում

Անկախանալուց հետո ծագած էներգետիկ սուր ճգնաժամի պատճառով Հայաստանի կոմունալ ենթակառուցվածքները ծանր հարված ստացան, որն իր հերթին կոմունալ ծառայությունների որակը հասցրեց աղետալիորեն ցածր մակարդակի: Կենտրոնացված ջեռուցման համակարգը գրեթե ամբողջությամբ ավերվեց: Ներկայումս համայնքներից ոչ մեկն ամբողջությամբ կենտրոնական ջեռուցում ի վիճակի չէ իրականացնել, որոշ համայնքներում (Երևան, Գյումրի, Վանաձոր, Սպիտակ, Ապարան) գործում են լոկալ ջեռուցման համակարգեր, որոնք ջեռուցում են առանձին բազմաբնակարան շենքեր, դպրոցներ, մանկապարտեզներ և այլն։ Բնակիչների մեծ մասն իր բնակարանի ջեռուցման հարցը լուծում է անհատապես՝ տեղադրելով տարբեր տիպի վառարաններ. փայտի, էլեկտրական, գազի, լոկալ ջեռուցման համակարգեր կամ արևային ջրատաքացուցիչներ։ Վերջին տարիներին սկսել են տարածում ստանալ արևային ֆոտովոլտային ջրատաքացուցիչները, որոնք դեռևս հասու են ոչ բոլորին։ Որոշ դեպքերում ՏԻՄ-երը համայնքի բյուջեից ներդրում են կատարել՝ համայնքային ենթակառուցվածքները գազաֆիկացնելու և ջեռուցելու նպատակով։

2016թ. տվյալներով, բնական գազ են ստացել հանրապետության քաղաքային բնակավայրերի 91.8%-ը, գյուղական բնակավայրերի` 59.8%-ը: Ընդ որում, մինչ վերագործարկման աշխատանքները սկսելը, բնական գազով գազաֆիկացված չեն եղել Շամլուղ, Մեղրի, Ագարակ և Դաստակերտ քաղաքները: 1997թ. սեպտեմբերից մինչև 2017թ. հունվարի 1-ը բնական գազով գազաֆիկացվել է 679421 բնակարան և բնակելի տուն:105

Գերեզմանատների պահպանում

105 http://www.armstat.am/file/article/bn_fond_2017_5.pdf, ՀՀ բնակարանային ֆոնդը և կոմունալ տնտեսությունը

2016թ.


94

Համաձայն «Հուղարկավորությունների կազմակերպման և գերեզմանատների ու

դիակիզարանների շահագործման մասին» ՀՀ օրենքի` յուրաքանչյուր ոք կամավոր

սկզբունքով կարող է հողին հանձնել կամ այրել իր մահացածի դին:106 Սույն օրենքն ընդունվել

է 2006 թվականին, սակայն 12 տարիների ընթացքում Հայաստանում որևէ դիակիզում չի

իրականացվել։ Ըստ նույն օրենքի, հուղարկավորությունների կազմակերպման և

գերեզմանատների ու դիակիզարանների շահագործման բնագավառում համայնքի

ղեկավարի իրավասություններից են` համայնքային գերեզմանատներ և դիակիզարաններ

կազմավորելը, շահագործելը և պահպանելը` քաղաքաշինական, բնապահպանական և

սանիտարական նորմերի պահանջներին համապատասխան։ Սակայն, ՀՀ ոչ մի համայնքում

դեռևս կազմավորված դիակիզարաններ չկան, այս իմաստով օրենքի դրույթները

իրականացվում են միայն գերեզմանատների պահպանման, կազմավորման և

շահագործման մասով։

Հասարակական տրանսպորտ և ճանապարհաշինություն

Ըստ «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի՝ համայնքի հասարակական

տրանսպորտի աշխատանքի կազմակերպումը, համայնքային ճանապարհային

ենթակառուցվածքների պահպանումը և շահագործումը համայնքի պարտադիր խնդիրներից

են։

ՀՀ բոլոր բնակավայրերը տրանսպորտային սպասարկմամբ ապահովելու նպատակով

2017-ին գույքագրվել են տրանսպորտային սպասարկում չունեցող բնակավայրերը:

Արդյունքում 220 չսպասարկվող բնակավայրերի թիվը կրճատվել և հասցվել է 170-ի, որպես

կարճաժամկետ լուծում, 50 բնակավայրեր ներառվել են գործող միջմարզային երթուղային

ցանցում:107 Այսպես, 2017 թվականին, ճանապարհների վիճակի և ուղևորահոսքի պակասի

պատճառով, ընդհանուր օգտագործման ավտոմոբիլային տրանսպորտով չսպասարկվող

բնակավայրերի թիվը Վայոց Ձորի մարզում եղել է 16, Տավուշի մարզում՝ 39-ը, Շիրակի

մարզում՝ Արփի համայնքի թվով 9 բնակավայրեր։ Այս առումով իրավիճակը համեմատաբար

բարվոք է Արմավիրի և Կոտայքի մարզերում, որտեղ գրեթե բոլոր բնակավայրերը կապված

են տրանսպորտային կապով մարզկենտրոնների հետ։108

Արտոնություն ունեցող առանձին խմբերի քաղաքացիներին տրվել է 400 անվճար

երթևեկության վկայական:

Անձնագրավորվել են միջպետական նշանակության ավտոմոբիլային ճանապարհները,

ստեղծվել է ավտոմոբիլային ճանապարհների մասին տեղեկատվական բազա,

ճանապարհների քարտեզները թվայնացվել և ընդգրկվել են «Google maps»-ի բազայում:

106 ՀՀ օրենքը «Հուղարկավորությունների կազմակերպման և գերեզմանատների ու դիակիզարանների

շահագործման մասին», 2006թ. 107Հաշվետվություն ՀՀ տրանսպորտի, կապի և տեղեկատվական տեխնոլոգիաների նախարարության 2017

թվականի գործունեության վերաբերյալ, համակարգի ընդհանուր ցուցանիշները և կառուցվածքային

բարեփոխումները 108 Նույն տեղում

95

Ճանապարհաշինության բնագավառում 2017թ. ընդհանուր ներդրումների ծավալը

Վայոց Ձորի մարզում կազմել է 492.4 մլն. դրամ109։

Լոռու մարզում այս ոլորտում համայնքների բյուջեներից ծախսվել է 366.9 մլն. դրամ110,

Արարատի մարզում՝ 221 մլն. դրամ111, Գեղարքունիքի մարզում՝ 341.9 մլն. դրամ՝

հիմնանորոգելով 27.3 կմ ճանապարհահատված112։

Տավուշի մարզում համայնքների, միջազգային կազմակերպությունների և բարերարների

կողմից մարզի մի շարք համայնքներում իրականացվել են 159.3 մլն. դրամի

ճանապարհաշինական և համայնքային գիշերային լուսավորության կարգավորման

աշխատանքներ:113

2017թ. ապրիլի 20-ին մեկնարկեց Երևան քաղաքի հասարակական տրանսպորտի

բարեփոխումների գործընթացի գործնական փուլը։ Բարեփոխման՝ «Նոր ավտոբուսային

երթուղային ցանցի, ինտեգրված սակագնի և տոմսային համակարգի» ծրագիրը մշակում են

WYG International ընկերությունն ու «Ամերիա» ՓԲԸ-ն համատեղ՝ Ասիական զարգացման

բանկի աջակցությամբ և Երևանի քաղաքապետարանի վերահսկողությամբ։ Բարեփոխման

գործընթացն ունի իր պաշտոնական կայքը՝ https://transport.yerevan.am/, որը նախատեսված

է հանրային իրազեկման գործընթացում հանրության ներգրավվածությունն ապահովելու

համար։

Կրթություն, մշակույթ, սպորտ և երիտասարդության հարցեր

Կրթության, մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության հետ տարվող աշխատանքների

բնագավառներում համայնքային ծառայությունների ցանկը ներառում է նախադպրոցական

կրթության և արտադպրոցական դաստիարակության իրականացումը համայնքի

տարածքում, համայնքային ենթակայության դպրոցների, մանկապարտեզների, ակումբների,

մշակույթի տների, մարզադպրոցների, երիտասարդական կենտրոնների, գրադարանների,

կրթական, մշակութային, մարզական և երիտասարդական այլ հիմնարկների ու

կազմակերպությունների գործունեությունը, դրանց պահպանման, շահագործման և

նորոգման աշխատանքները։ Նշված ծառայությունների մատուցումը սովորաբար

համակարգում են համայնքների աշխատակազմերի կրթության, մշակույթի և սպորտի

բաժինները։

Նախադպրոցական կրթության և արտադպրոցական դաստիարակության ոլորտներում

համայնքային ծառայությունների մատուցման դիմաց գանձվող վճարները, որպես տեղական

վճարի տեսակներ, սահմանված են «Տեղական տուրքերի և վճարների մասին» ՀՀ օրենքով,

109 http://vdzor.mtad.am/reports/ , ՀՀ Վայոց Ձորի մարզպետի հաշվետվությունը 2017 թվականի

գործունեության և մարզի սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի վերաբերյալ 110 http://lori.mtad.am/reports/, ՀՀ Լոռու մարզպետի հաշվետվությունը 2017 թվականի գործունեության և մարզի

սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի վերաբերյալ 111http://ararat.mtad.am/reports/ ՀՀ Արարատի մարզպետի հաշվետվությունը 2017 թվականի գործունեության և

մարզի սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի վերաբերյալ 112http://gegharkunik.mtad.am/reports/, ՀՀ Գեղարքունիքի մարզպետի հաշվետվությունը 2017 թվականի

սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի վերաբերյալ 113 http://tavush.mtad.am/reports/ , ՀՀ Տավուշի մարզպետի հաշվետվությունը 2017 թվականի գործունեության և

մարզի սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի վերաբերյալ

https://transport.yerevan.am/about

http://vdzor.mtad.am/reports/











http://tavush.mtad.am/reports/



96

իսկ դրանց դրույքաչափերը հաստատվում են համայնքի ավագանու կողմից՝ տվյալ

ծառայության մատուցման փոխհատուցման գումարի չափով:

Կրթության, մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության հետ տարվող աշխատանքների

բնագավառներում համայնքային այլ ծառայությունների մատուցման դիմաց գանձվող

վճարների դրույքաչափերը ևս հաստատվում են համայնքի ավագանու կողմից։ Այս

ծառայությունների մատուցումը համաֆինանսավորվում են նաև համայնքի բյուջեից, քանի որ

դրանց համար գանձվող վճարները սովորաբար չեն բավարարում ծառայություններն ամբողջ

ծավալով մատուցելու համար։

2017թ. հունվարի 1-ի դրությամբ, ՀՀ-ում գործել է 721 նախադպրոցական ուսումնական

հաստատություն (ՆՈՒՀ), որոնցից 575-ը` մանկապարտեզ, 113-ը` մսուր-մանկապարտեզ, 33-

ը` նախակրթարան: ՆՈՒՀ-երի ընդհանուր քանակից 654-ը համայնքային ենթակայության է

(հիմնականում ՀՈԱԿ-ների կարգավիճակով), 15-ը` գերատեսչական, և 52-ը` ոչ պետական:

ՆՈՒՀ-երը գործել են հիմնականում հնգօրյա աշխատանքային ռեժիմով:

Միջին հաշվով մեկ ՆՈՒՀ հաճախել է 100 երեխա, ՆՈՒՀ-երի մեկ խմբում երեխաների

միջին թվաքանակը կազմել է 27 երեխա, ՆՈՒՀ-երում առկա տեղերի փաստացի

զբաղվածությունը` 85.8%, ՆՈՒՀ-ի մեկ մանկավարժին բաժին է ընկել 12 երեխա:114

Նախադպրոցական կրթության կազմակերպման և իրականացման տեսանկյունից,

բազմաբնակավայր համայնքները, որոնց կազմում ընդգրկված են մի շարք բնակավայրեր,

խնդիր ունեն նախադպրոցական կրթության ծառայությունը բնակչության ամբողջ ազդակիր

զանգվածին հասանելի դարձնելու հետ: 2017 թվականին ՀՀ

կառավարությունը հավանություն տվեց «Նախադպրոցական կրթության այլընտրանքային,

ծախսարդյունավետ մոդելների ներդրման ծրագրին», ըստ որի նախադպրոցական

կրթության այլընտրանքային մոդել կազմակերպող հաստատությունը՝ ձևավորվելով որպես

համայնքահեն հաստատություն, կդառնա ցածր արժողությամբ կրթական ծրագրեր

իրականացնող կառույց այդպիսի հաստատություններ չունեցող բնակավայրերում։

Նմանատիպ այլընտրանքային մոդելների կիրառումը բազմաբնակավայր համայնքի փոքր

բնակավայրերում տեղական իշխանություններին հնարավորություն է տալիս համայնքի

նախադպրոցական տարիքի բոլոր երեխաներին ապահովել նախադպրոցական կրթության

ծառայությունով՝ առանց վարչական լրացուցիչ ծախսեր կատարելու։

Այս ուղղությամբ դեռևս 2014-ին, ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամի (UNICEF)

հայաստանյան գրասենյակի նախաձեռնությամբ, ձեռնարկվել էր համայնքային

այլընտրանքային, քիչ ծախսատար կեսօրյա նախադպրոցական կրթական ծառայությունների

տարբեր մոդելների ստեղծումը և իրականացումը ՀՀ Սյունիքի մարզի մի շարք փոքր

համայնքներում (Բնունիս, Հացավան, Տորունիք, Թասիկ, Եղվարդ, Բարձրավան, Ալվանք և

Նռնաձոր)։ 2017 թվականին նմանատիպ ծրագիր իրականացվեց նաև ՀՀ Լոռու մարզի

Թումանյան բազմաբնակավայր համայնքի Աթան, Ահնիձոր, Շամուտ և Մարց

բնակավայրերում:115

«Կրթության բարելավում» վարկային նոր ծրագրի շրջանակներում 2017 թվականին ՀՀ

Արագածոտնի, Սյունիքի, Արարատի և Գեղարքունիքի մարզերում հիմնվել է 23

114 http://www.armstat.am/file/article/sv_03_17a_5140.pdf, Հայաստանի Հանրապետության սոցիալ-տնտեսական

վիճակը 2016թ. 115 http://www.unicef.am/am/news/

http://www.armstat.am/file/article/sv_03_17a_5140.pdf

http://www.unicef.am/am/news/

97

նախակրթարան, որից 18-ը՝ գյուղական, 5-ը քաղաքային բնակավայրերում, ընդհանուր

առմամբ՝ 1200 երեխայի ընդգրկմամբ:116

2016/2017 ուսումնական տարում հանրապետությունում գործել են երաժշտական,

արվեստի, գեղարվեստի և մանկապատանեկան ստեղծագործական 224 դպրոց և կենտրոն:117

Այդպիսի դպրոցների և կենտրոնների քանակական տվյալներն՝ ըստ ՀՀ մարզերի և Երևան

քաղաքի (2016/2017 ուս. տարի), ներկայացված են աղյուսակ 29-ում։

Աղյուսակ 29. Երաժշտական, արվեստի, գեղարվեստի դպրոցների, մանկապատանեկան

ստեղծագործական կենտրոնների քանակն` ըստ ՀՀ մարզերի և Երևան քաղաքի,

2016/2017 ուս. տարի

Անվանումը

Դպրոցների և

կենտրոնների

քանակը

այդ թվում՝

երաժշտա

կան արվեստի գեղարվեստի

Մանկապատանեկան

ստեղծագործական

ք. Երևան 50 16 10 1 23

Արագածոտն 10 5 2 2 1

Արարատ 21 10 5 3 3

Արմավիր 13 8 - 5 -

Գեղարքունիք 15 8 5 1 1

Լոռի 20 6 9 3 2

Կոտայք 23 8 12 1 2

Շիրակ 28 13 12 2 1

Սյունիք 18 8 6 2 2

Վայոց Ձոր 8 1 4 1 2

Տավուշ 18 11 6 1 -

Ընդամենը ՀՀ 224 94 71 22 37

2016թ. հանրապետությունում գործել է 3 հանրապետական և 795 հանրային

գրադարան: Հանրային գրադարաններից 10-ը մարզային կենտրոնական են, 49-ը`

տարածքային կենտրոնական, 83-ը` քաղաքային, 627-ը` գյուղական և 26-ը` մանկական:118

2017թ. համայնքային բյուջեներից, տոնական և հիշատակի օրերի, ինչպես նաև

մշակութային այլ միջոցառումների կազմակերպման նպատակով, իրականացվել են

6,019,650.0 հազ. դրամի (որից՝ Երևանում 2,311,227.8 հազ. դրամի) ընթացիկ և 1,011,681.7

հազ. դրամի (որից՝ Երևանում 785,768.8 հազ. դրամի) կապիտալ ծախսեր։

2017թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ ՀՀ մարզերում գործել են 114 մարզադպրոցներ՝

2163 խմբերով119, Երևանում գործել են 59 մարզադպրոցներ՝ 1618 խմբերով120։

116 file:///C:/Users/Expert%20PC/Desktop/2018%20(1).pdf Հաշվետվություն, ՀՀ կրթության և գիտության

նախարարության կողմից 2016 թվականի սեպտեմբերից մինչև 2018 թվականի ապրիլ ամսվա ընթացքում

իրականացված աշխատանքների 117 http://www.armstat.am/file/article/sv_03_17a_5160.pdf , Հայաստանի Հանրապետության սոցիալ-տնտեսական

վիճակը 2016թ 118 http://www.armstat.am/file/article/sv_03_17a_5210.pdf, Հայաստանի Հանրապետության սոցիալ-տնտեսական

վիճակը 2016թ. 119 http://msy.am/files/post/1519719182-HH%20Marzeri%20%20%20itog.pdf 120 http://msy.am/files/post/1519718828-Erevani%20itog.pdf



http://msy.am/files/post/1519719182-HH%20Marzeri%20%20%20itog.pdf

http://msy.am/files/post/1519718828-Erevani%20itog.pdf

98


2015թ. տվյալներով, ՀՀ-ում գործել են ՀՀ առողջապահության նախարարության (ԱՆ),

մարզային և համայնքային ենթակայության 374 բժշկական հիմնարկներ։ Աղյուսակ 30-ի

տվյալների վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ 3 տարվա ընթացքում փակվել են 10

առողջության առաջնային պահպանման հաստատություններ (ԱԱՊՀ), գյուղական

ամբուլատորիաների թիվը կրճատվել է 8-ով։

2017-ին ՀՀ համայնքների կողմից առողջապահության ոլորտում իրականացվել են

283,427.2 հազ. դրամի ծախսեր, որից 53,370.4 հազ. դրամը կազմում են ընթացիկ ծախսերը,

իսկ 230,056.7 հազ. դրամը կապիտալ ծախսերը։ Պետք է նշել, որ նախորդ տարվա համեմատ

ոլորտում համայնքների կողմից իրականացվող ծախսերը նվազել են 65.6%-ով:121

Աղյուսակ 30. ԱԱՊ ծառայություն իրականացնող բժշկական հիմնարկների (բացառությամբ

բուժակ-մանկաբարձական կետերի) բաշխումն ըստ տիպերի, 2015թ.122

Բժշկական հիմնարկներ

ԱՆ, մարզային և

համայնքային համակարգ

2012 2014 2015

ԱԱՊՀ, ընդամենը 374 364 363

այդ թվում` հիվանդանոցների կազմի մեջ մտնող

պոլիկլինիկական հիմնարկների թիվը 67 65 63

Ինքնուրույն ԱԱՊՀ –ների թիվը 297 288 289

այդ թվում` պոլիկլինիկաներ 40 40 40

ԱԱՊ բուժօգնություն իրականացնող առողջության

կենտրոններ 2 2 3

Գյուղական ամբուլատորիաներ 250 242 242

Մանկական պոլիկլինիկաներ 2 2 2

Դիսպանսերներ 9 10 10

Սոցիալական պաշտպանություն

Ըստ «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի՝ համայնքի բնակչության

սոցիալական պաշտպանությունը համայնքի պարտադիր խնդիրներից է (սոցիալական

աջակցության վերաբերյալ կամավոր խնդիրները լուծվում են համայնքի ավագանու

սահմանած չափորոշիչներով):

Համայնքի ղեկավարը սոցիալական պաշտպանության բնագավառում իրականացնում է

մի շարք սեփական լիազորություններ, որոնց իրականացման համար 5000-ից ավելի բնակիչ

ունեցող համայնքի աշխատակազմում ստեղծվում է համայնքի սոցիալական աշխատողի

հաստիք: Համայնքի սոցիալական աշխատողի հիմնական իրավունքներն ու

պարտականությունները սահմանվում են «Սոցիալական աջակցության մասին» ՀՀ օրենքով:

Համայնքի ղեկավարը սույն բնագավառում իրականացնում է պետության

պատվիրակած հետևյալ լիազորությունը` համայնքի տարածքում կազմակերպում է

121 http://www.minfin.am/hy/page/hamaynqayin_byujeneri_ampop_hashvetvutyun_2017_t_tarekan_,

Համայնքային բյուջեների ամփոփ հաշվետվություն (2017թ., տարեկան) 122 «Առողջության և առողջապահության տարեգիրք», Հայաստան 2016

http://www.minfin.am/hy/page/hamaynqayin_byujeneri_ampop_hashvetvutyun_2017_t_tarekan_

99

սոցիալական աջակցության (ծառայությունների) տրամադրումը և ՏԻՄ-երի` սոցիալական

ծառայություններ տրամադրող տարածքային մարմինների գործունեությունը: «Սոցիալական

աջակցության մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված տարածքային մարմիններից են նաև ՀՀ

մարզպետարանների, ինչպես նաև Երևանի քաղաքապետարանի, Գյումրու, Վանաձորի,

Արարատի և Ջերմուկի համայնքների աշխատակազմերի առանձնացված

ստորաբաժանումները` սոցիալական աջակցության տարածքային գործակալությունները և

սոցիալական աջակցության տարածքային բաժինները:

2017 թվականին ընտանեկան և սոցիալական նպաստ ստացող ընտանիքների թիվը ՀՀ-

ում կազմել է՝ 100288123։ 2016թ. տվյալներով, մեկ ընտանիքի ամսական նպաստի միջին չափը

կազմել է 31350 դրամ124։

ՀՀ բոլոր համայնքների (ներառյալ Երևանը) կողմից սոցիալական պաշտպանության

ոլորտում իրականացվել են 3,692,355.2 հազ. դրամի ծախսեր, որից միայն 1,793,771.6 հազ.

դրամը Երևանում։125

ՏԻՄ-երի կողմից համայնքային ծառայությունների մատուցման դիմաց գանձվող

վճարներ սահմանելու իրավասությունը

Համաձայն «Տեղական տուրքերի և վճարների մասին» ՀՀ օրենքի, տեղական վճարը՝

ՏԻՄ-երի սեփական լիազորությունների շրջանակներում համայնքի կամ համայնքի

պատվերով մատուցած ծառայությունների համար համայնքի բյուջե կամ բյուջեի բաղկացուցիչ

մաս կազմող, օրենքի համաձայն բացված արտաբյուջետային միջոցների հաշվին վճարվող,

նույն օրենքի դրույթների հիման վրա ավագանու սահմանած պարտադիր գանձույթ է։

Վճարների չափը համայնքի ղեկավարի ներկայացմամբ հաստատվում է համայնքի

ավագանու որոշմամբ: Սահմանված վճարների գծով համայնքի ղեկավարի ներկայացմամբ

համայնքի ավագանու կողմից կարող են սահմանվել արտոնություններ։126

Տեղական վճարները և դրանց դրույքաչափերը սահմանվում են «Տեղական տուրքերի և

վճարների մասին» ՀՀ օրենքով (դրանց ամբողջական ցանկը բերված է Հավելված 6-ում)։

2017թ. դեկտեմբերի 21-ին ՀՀ ԱԺ-ի կողմից ընդունվել է «Տեղական տուրքերի և

վճարների մասին» ՀՀ օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքը, որով տեղական

վճարների տեսակների ցանկում ավելացել է ևս մեկը՝ համայնքը սպասարկող անասնաբույժի

ծառայություններից օգտվելու համար վճարը, և սահմանվել է համայնքը սպասարկող

անասնաբույժի ծառայությունների դիմաց տեղական վճարի դրույքաչափը՝ փոխհատուցման

գումարի չափով։127

Համաձայն «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի, համայնքի կողմից

մատուցվող ծառայությունների դիմաց գանձվող վճարների դրույքաչափերը սահմանում է

համայնքի ավագանին՝ համայնքի ղեկավարի ներկայացմամբ:

123 http://www.armstat.am/am/?nid=12&id=19150 124 http://www.armstat.am/file/doc/99506313.pdf 125 http://mtad.am/hy/budgetary-expenditure/ 126 «Տեղական տուրքերի և վճարների մասին» ՀՀ օրենք, ՀՕ 16 127 «Տեղական տուրքերի և վճարների մասին» ՀՀ օրենքում լրացումներ կատարելու մասին, 21.12.2017

100

7.2. Համայնքային ծառայությունների կառավարում

Համայնքների կողմից մատուցվող ծառայությունները անհրաժեշտ է դիտարկել երեք

տեսանկյունից`

1) ծառայություններն անհրաժեշտ ծավալով մատուցելու (արդյո՞ք օրենքով սահմանված

բոլոր ծառայություններն են մատուցվում, և որքանո՞վ են դրանք հասանելի համայնքի

բնակիչներին) տեսանկյունից,

2) ծառայության որակի և քաղաքացիների բավարարվածության տեսանկյունից,

3) մատուցվող ծառայության արդյունավետության տեսանկյունից։128


բյուջեների փաստացի ծախսերն` ըստ տնտեսագիտական դասակարգման

Հ/

հ Ծախսի անվանումը

2017թ.

ՀՀ

հա

մա

յնքների

(ներա

ռյա

լ Ե

րև

անի)

վա

րչա

կա

ն բ

յուջ

եների

փա

ստ

ացի ծ

ախ

սերը,

հա

զ. դ

րա

մ

Տեսա

կա

րա

ր կ

շիռը,%

Երև

անի վ

արչա

կա

ն

բյո

ւջեի փ

աստ

ացի

ծա

խսերը,

հա

զ. դ

րա

մ

Տեսա

կա

րա

ր կ

շիռը,%

ՀՀ

հա

մա

յնքների

(առա

նց Ե

րև

անի)

վա

րչա

կա

ն բ

յուջ

եների

փա

ստ

ացի ծ

ախ

սերը,

հա

զ. դ

րա

մ

Տեսա

կա

րա

ր կ

շիռը,%

ԸՆԴԱՄԵՆԸ ԾԱԽՍԵՐ, այդ

թվում` 124393783.4 100 70990187.0 100 53403596.4 100

Ա ԸՆԹԱՑԻԿ ԾԱԽՍԵՐ

(1+2+3+4+5+6) 120589545.2 95.7 70108782.7 98.8 50480762.5 91.7

1 Աշխատանքի վարձատրություն,

այդ թվում` 23381993.2 19 5788338.9 8.3 17593654.3 34.9

1.1 Աշխատողների աշխատավարձեր և հավելավճարներ

23381913.2 19 5788338.9 8.3 17593574.3 34.9

1.2 Փաստացի սոցիալական ապահովության վճարներ

80.0 0.0 80.0 0.0

2 Ծառայությունների և ապրանքների ձեռք բերում

24423490.0 20.3 13593402.1 19.4 10830088.8 21.5

3 Սուբսիդիաներ 47892638.6 39.7 34112716.5 48.7 13779922.1 27.3

4 Դրամաշնորհներ 5517605.5 4.6 811587.10 1.2 4706018.4 9.3

5 Սոցիալական նպաստներ և կենսաթոշակներ

4425454.6 3.7 2531254.4 3.6 1894200.2 3.8

6 Այլ ծախսեր, այդ թվում` 14948362.5 12.4 13653483.9 19.5 1294878.6 2.6

6.1 Պահուստային միջոցներ` որից 10615355.0 8.8 9287375.2 13.2 1327979.8 2.6

6.1.1

Համայնքի բյուջեի վարչական մասի պահուստային ֆոնդից ֆոնդային մաս կատարվող հատկացումներ

1519693.8 1.2 382000.0 0.5 1137693.8 2.3

7 Ընդամենը ծառայությունների մատուցման ծախսեր (Ա - 5 - 6.1)

105548735.6 87.5 58290153.1 83.1 47258582.5 93.6

128 Տեղական ինքնակառավարման բարեփոխումները Հայաստանում (2004-2006թթ.), գիրք 2, ՀՖՄ ՀԿ,

Երևան, 2008

101

Անշուշտ, իրավիճակը տարբեր համայնքներում տարբեր է։ Աղյուսակ 31-ում բերված են

համայնքային ծառայությունների մատուցման համար ՀՀ բոլոր համայնքների 2017թ.

վարչական բյուջեներից փաստացի կատարված ծախսերի ծավալներն արտահայտող

ցուցանիշները՝ ըստ ծախսերի տնտեսագիտական դասակարգման։

Աղյուսակից երևում է, որ մատուցվող ծառայությունների ընդհանուր ծախսերի

բաժնեմասը համայնքների (ներառյալ Երևանի) 2017թ. վարչական բյուջեներում կազմել է

87.5%, իսկ նույն ցուցանիշն առանց Երևանի՝ 93.6%։ Ծառայությունների մատուցման

նպատակով իրականացված ծախսերի տեսակարար կշիռը Երևանի 2017թ. վարչական

բյուջեի ծախսերում կազմել է 83.1%։

ՀՀ համայնքներում բավարար մակարդակի ու որակի համայնքային ծառայություններ

մատուցելու թերակատարումների գլխավոր պատճառ շարունակում է մնալ ֆինանսական

միջոցների սղությունը։ Ստորև բերվում են համայնքային որոշ ծառայությունների մատուցման

ծավալներն արտահայտող մի քանի ցուցանիշներ։

2017-ին ընդհանուր 1005 բնակավայրից ՏԻՄ-երի կողմից ջրամատակարարման

ծառայություն են ստացել 577-ը (57%-ը), մնացյալ 43%-ի սպասարկումն իրականացվել է

մասնավոր ընկերությունների կողմից։

2017-ին ընդհանուր 502 համայնքից ներհամայնքային փողոցային լուսավորության

ծառայություն են մատուցել 298-ը (59%-ը), ներհամայնքային հասարակական տրանսպորտի

ծառայություն՝ 18-ը (3.5%-ը), աղբահանության ծառայություն՝ 317-ը (63%-ը),

նախադպրոցական կրթության ծառայություն՝ 254-ը (50.5%-ը):

Համաձայն ՀՀ ՏԿԶՆ-ի տրամադրած տեղեկատվության, 2017-ին համայնքային

ծառայողների ընդհանուր թիվը կազմել է 6324, իսկ ՏԻ ոլորտում աշխատողների ընդհանուր

թիվը՝ 39324: Այսինքն, համայնքային ծառայողների ընդհանուր թիվը կազմում է ՏԻ ոլորտի

աշխատողների ընդհանուր թվի ընդամենը 16%-ը։ Ընդ որում, համայնքային ծառայողները

հիմնականում զբաղեցնում են համայնքների աշխատակազմերի հաստիքացուցակներում

ներառված պաշտոններ և իրականացնում են ընդհանուր բնույթի համայնքային

ծառայությունների մատուցման՝ իրենց պաշտոնների անձնագրերով սահմանված

գործառույթներ, իսկ ՏԻ ոլորտի մնացյալ աշխատողները հիմնականում զբաղված են

համայնքային որոշակի ծառայությունների մատուցման ոլորտներում։

ՏԻՄ-երի կողմից մատուցվող ծառայությունների որակի, արդյունավետության,

բնակիչների բավարարվածության մակարդակի և նմանատիպ որակական այլ ցուցանիշների

վերաբերյալ պաշտոնական ուսումնասիրություններ ու վերլուծություններ առայժմ չեն

կատարվում, իսկ հրապարակային որակական ցուցանիշների համակարգ առայժմ մշակված

չէ և դրված չէ կիրառության մեջ։ Առայժմ միայն կարելի է արձանագրել, որ համայնքային

ծառայությունների մատուցման որակական ցուցանիշների մասին ամբողջական

պատկերացում կազմելը բավականին բարդ է ու հակասական, քանի որ այդ առումով

իրավիճակը համայնքից համայնք խիստ տարբերվում է։

102

8. Տեղական ինքնակառավարման տարեկան գնահատման արդյունքները

(ՏԻ տարեկան ինդեքս, 2015թ., 2016թ. և 2017թ.)

ՏԻ համակարգի մոնիթորինգը և գնահատումը կարևոր նշանակություն ունեն նրա

զարգացման համար։ Միջազգային պրակտիկայում լայնորեն տարածված է ՏԻ մոնիթորինգի

և գնահատման իրականացումը ինդեքսավորման (համաթվի հաշվարկման) մեթոդով՝

ինչպես առանձին համայնքի կամ որոշակի թվով համայնքների խմբի ընդգրկմամբ, այնպես

էլ ՏԻ-անը համակարգային կամ ինստիտուցիոնալ մոտեցմամբ։ Վերջինիս դեպքում,

յուրաքանչյուր տարի հավաքագրվում և ընդհանրացվում է տվյալ երկրի բոլոր համայնքների

կամ ՏԻՄ-երի գործունեության վերաբերյալ քանակական ու որակական անհրաժեշտ

տեղեկատվությունը և, որոշակի մեթոդաբանության կիրառման միջոցով, հաշվարկվում է այդ

երկրում ՏԻ տարեկան ինդեքսը (համաթիվը):

Այդ նպատակով, ԱՄՆ ՄԶԳ «ՀաՄաՏեղ» ծրագրի շրջանակներում, որպես ՏԻ

համակարգի վերաբերյալ տարեկան զեկույցների մշակման մեթոդաբանությանը լրացնող

փաստաթուղթ, ՀՖՄ-ի և ՀՌԿԿ-Հայաստան հիմնադրամի կողմից 2017-ին մշակվեց

«Հայաստանի ՏԻ տարեկան ինդեքսի հաշվարկման մեթոդաբանությունը»129՝ հիմնվելով այդ

բնագավառում միջազգային որոշակի փորձի վրա և այն հնարավորինս տեղայնացնելով ՀՀ

ՏԻ համակարգում։

ՏԻ համակարգի մոնիթորինգի տարեկան զեկույցների 7 բաժինները պատրաստող ՀՖՄ

փորձագիտական խումբը (բաղկացած 7 փորձագետներից), օգտագործելով հավաքագրված

տեղեկատվությունը և հիմնվելով գնահատման մշակված մեթոդաբանության վրա,

իրականացնում է ՀՀ ՏԻ տարեկան ինդեքսի (ՏԻՏԻ-ի) հաշվարկումը կամ գնահատումը։

Համաձայն մշակված մեթոդաբանության՝ ՏԻՏԻ-ի հաշվարկումն իրենից ներկայացնում

է որպես ՀՖՄ փորձագիտական խմբի կողմից հետևյալ հաջորդական քայլերի

իրականացման արդյունք՝

ՏԻ բնագավառների, գործառույթների և ցուցիչների սահմանում (ՀՀ ՏԻՏԻ-ի

հաշվարկումը կատարվում է ՏԻ ընդհանրացված 5 բնագավառներում՝ ըստ 20

գործառույթների և 52 ցուցիչների, որոնց ցանկերը բերված են Հավելված 7-ում130),

ցուցիչների համապատասխանեցում ընտրված սկզբունքներին131,

129 «ՀՀ տեղական ինքնակառավարման տարեկան ինդեքս, 2015 և 2016, Երևան, 2017, www.cfoa.am 130 Ինչպես 2015-2016թթ., այնպես էլ 2017թ. համար ՏԻՏԻ հաշվարկման ժամանակ մեթոդաբանությամբ

սահմանված 3 գործառույթների («Համայնքի զարգացման ծրագրեր և բյուջե (պլանավորում և

բյուջետավարում)», «Միջազգային աջակցություն» և «Համայնքային այլ ծառայություններ») համար

գնահատման ենթակա ցուցիչներ առայժմ չեն սահմանվել՝ նորից պայմանավորված դրանց գծով

տեղեկատվության բացակայության կամ հավաքագրման դժվարությունների հետ, և, հետևաբար, այդ

գործառույթների գնահատում առայժմ չի իրականացվել։ Սակայն, դրանք կրկին թողնվել են գործառույթների

ցանկում՝ հետագա տարիներին համապատասխան ցուցիչներ սահմանելու և ՏԻՏԻ հաշվարկման մեջ դրանց

գնահատականները ևս ներառելու հնարավորությունը չբացառելու նպատակով։ 131 Որպես այդպիսի սկզբունքներ, մեթոդաբանությունում ընտրվել են «Տեղական մակարդակում

նորարարության և պատշաճ ժողովրդավարական կառավարման 12 սկզբունքները, տե՛ս CoE, Committee of

Ministers (2008), The Strategy for Innovation and Good Governance at local Level.

103

ցուցիչների գնահատման չափանիշների սահմանում և հիմնավորում132,

ցուցիչների գնահատում133,

գնահատված ցուցիչների արժեքների միջինացում՝ ըստ ՏԻ գործառույթների և

բնագավառների։

ՏԻՏԻ գնահատման արդյունքները 2015-2017 թվականների համար ներկայացված են

Հավելված 7-ում։ Իսկ ավելի ընդհանրացված, ըստ բնագավառների՝ ՏԻՏԻ գնահատման

արդյունքները բերված են աղյուսակ 32-ում։

Աղյուսակ 32. ՏԻ տարեկան գնահատման արդյունքները՝ ըստ ՏԻ բնագավառների

(ՏԻՏԻ, 2015-2017թթ.)

Հհ ՏԻ բնագավառը Ցուցիչների

քանակը

2015թ. միջին

գնահատականը

(0-10 բալ)

2016թ. միջին


(0-10 բալ)

2017թ. միջին


(0-10 բալ)

1 ՏԻ բարեփոխումներ 10 4.7 4.9 5.0

2 Համայնքի

սեփականություն,

զարգացման

ծրագրեր և

ֆինանսներ

18 4.1 3.8 3.4

3 Տեղական

ժողովրդավարություն 8 3.9 4.0 4.4

4 Համայնքի

կառավարում 4 5.8 4.8 5.3

5 Համայնքային

(հանրային բնույթի)

ծառայությունների

մատուցում

12 3.5 3.7 3.8

ՏԻ բնագավառների

գնահատականների

միջինը (ՏԻՏԻ)

52 4.40 4.24 4.38

Վերլուծելով Հավելված 7-ում բերված և աղյուսակ 32-ում ամփոփված

տեղեկատվությունը՝ ստորև ներկայացվում են ՏԻ առանձին բնագավառների գնահատման

արդյունքները 2017 թվականի համար։

«ՏԻ բարեփոխումներ» բնագավառում սահմանված 10 ցուցիչների գնահատման

արդյունքում 2017թ. միջին գնահատականը կազմել է 5.0 բալ, որը 0.3 բալով գերազանցում է

2015թ. միջին գնահատականին (4.7 բալ) և 0.1 բալով՝ 2016թ. միջին գնահատականին (4.9

բալ)։ Այդ աճը պայմանավորված է 2017-ին Հայաստանում իրականացված

վարչատարածքային բարեփոխումների արդյունքում համայնքների ընդհանուր թվի

կրճատմամբ (793-ից հասնելով 502-ի), որի պատճառով էլ աճել են ՀՀ մեկ համայնքի

132 Յուրաքանչյուր ցուցիչի համար սահմանվել և կիրառվել են այդ ցուցիչին բնորոշ գնահատման չափանիշներ,

ինչպես նաև յուրաքանչյուր տարի տրվում են համապատասխան հիմնավորումներ և մեկնաբանություններ։ 133 Բոլոր ցուցիչները գնահատվում են 0-10 բալանոց գնահատման սանդղակով՝ կիրառելով ցուցիչների

գնահատման չափանիշները։

104

բնակչության և վարչական տարածքի միջին թվերը՝ չնայած այն հանգամանքին, որ նույն

պատճառով նվազել է ՀՀ համայնքների ընդհանուր թվի մեջ միջհամայնքային

համագործակցության կառույցներում ընդգրկված համայնքների տեսակարար կշիռը (2015թ.՝

46.7%, 2016թ.՝ 40.1%, 2015թ.՝ 35.3%)։

«Համայնքի սեփականություն, զարգացման ծրագրեր և ֆինանսներ» բնագավառում

սահմանված 18 ցուցիչների գնահատման արդյունքում 2017թ. միջին գնահատականը կազմել

է 3.4 բալ, որը 0.7 բալով զիջում է 2015թ. միջին գնահատականին (4.1 բալ) և 0.4 բալով՝ 2016թ.

միջին գնահատականին (3.8 բալ)։ 2017-ին բնագավառի միջին գնահատականի զգալի չափով

նվազումը պայմանավորված է հիմնականում հետևյալ հանգամանքներով՝

1) նվազել են ՀՀ համայնքների (ներառյալ Երևանի) բյուջեների ինչպես եկամուտների,

այնպես էլ ծախսերի հանրագումարների փաստացի կատարման տոկոսները

հաստատված պլանների նկատմամբ (համապատասխանաբար, եկամուտների գծով՝

99.6%-ից իջնելով 92.7%-ի, և ծախսերի գծով՝ 96.7%-ից իջնելով 87.8%-ի)134,

2) նվազել են ՀՀ համայնքների բյուջեների ինչպես եկամուտների, այնպես էլ ծախսերի

հանրագումարների տեսակարար կշիռները ՀՀ համախմբված բյուջեի ընդհանուր

եկամուտներում (10.7%-ից իջնելով 9.9%-ի) և ծախսերում (8.8%-ից իջնելով 8.1%-ի),

3) նվազել է ՀՀ համայնքների բյուջեների ծախսերի հանրագումարի տեսակարար կշիռը

երկրի ՀՆԱ-ում (2.56%-ից իջնելով 2.23%-ի),

4) նվազել է ՀՀ համայնքների (ներառյալ՝ Երևանի) բյուջեների փաստացի ծախսը մեկ շնչի

հաշվով (90.6 դոլարից իջնելով 86.6 դոլարի),

Այս բնագավառում մնացած ցուցիչների 2017թ. գնահատման արդյունքները մոտ են եղել

դրանց 2015թ. և 2016թ. գնահատված արդյունքներին։

«Տեղական ժողովրդավարություն» բնագավառում սահմանվել են 3 գործառույթներ և

8 ցուցիչներ, որոնց գնահատման արդյունքում 2017թ. միջին գնահատականը կազմել է 4.4

բալ, որը 0.5 բալով գերազանցում է 2015թ. միջին գնահատականին (3.9 բալ) և 0.4 բալով՝

2016թ. միջին գնահատականին (4.0 բալ)։ Այդ աճը պայմանավորված է հիմնականում

հետևյալ հանգամանքներով՝

1) 2017-ին ՀՀ համայնքների ընդհանուր թվի մեջ կտրուկ աճել է պաշտոնական

համացանցային կայք ունեցող համայնքների տեսակարար կշիռը՝ հասնելով 65.34%-ի

(2015-ին՝ 29.5%, 2016-ին՝ 22.7%),

2) 2017-ին առնվազն 5000 բնակիչ ունեցող համայնքների կազմում բավականին աճել է

համայնքի բյուջեի կատարման տարեկան հաշվետվության հանրային

քննարկումներ/լսումներ կազմակերպած և անցկացրած համայնքների տեսակարար

կշիռը՝ հասնելով 20.43%-ի (2015-ին՝ 8.3%, 2016-ին՝ 9.8%)։

Միևնույն ժամանակ, այս բնագավառում 2017-ին նվազել է առնվազն 5000 բնակիչ

ունեցող համայնքների կազմում համայնքի բյուջեի նախագծի հանրային

134 Այս ցուցանիշների զգալի նվազումը պայմանավորված է Երևանի 2017թ. բյուջեի և՛ եկամուտների, և՛

ծախսերի գծով հաստատված պլանների նկատմամբ փաստացի կատարման ցածր տոկոսներով

(համապատասխանաբար, եկամուտների գծով՝ 85.9% և ծախսերի գծով՝ 84.1%)։

105

քննարկումներ/լսումներ կազմակերպած և անցկացրած համայնքների տեսակարար կշիռը՝

իջնելով 46.24%-ի (2015-ին՝ 68.1%, 2016-ին՝ 65.9%)։

Այս բնագավառում մնացած ցուցիչների 2017թ. գնահատման արդյունքները

առանձնապես չեն տարբերվում դրանց 2015թ. և 2016թ. գնահատված արդյունքներից։

«Համայնքի կառավարում» բնագավառում սահմանվել են 3 գործառույթներ և 4

ցուցիչներ, որոնց գնահատման արդյունքում 2017թ. միջին գնահատականը կազմել է 5.3 բալ,

որը 0.5 բալով գերազանցում է 2016թ. միջին գնահատականին (4.8 բալ), սակայն 0.5 բալով

զիջում է 2015թ. միջին գնահատականին (5.8 բալ)։ 2016-ի նկատմամբ արձանագրված աճը

պայմանավորված է հիմնականում հետևյալ հանգամանքներով՝

1) 2017-ին համայնքների ընդհանուր թվի մեջ աճել է ՀԿՏՀ ունեցող համայնքների

տեսակարար կշիռը՝ հասնելով 79.7%-ի (2015-ին՝ 65.4%, 2016-ին՝ 62.4%),

2) 2017-ին աճել է վերապատրաստված համայնքային ծառայողների (ներառյալ Երևանի)

(839 համայնքային ծառայող) տեսակարար կշիռը նրանց ընդհանուր թվի մեջ՝ հասնելով

13.0%-ի (2015թ.` 1268 համայնքային ծառայող կամ 20.9%, 2016թ.` 693 համայնքային

ծառայող կամ 10.7%)։

Այս բնագավառում մնացած ցուցիչների 2017թ. գնահատման արդյունքները մոտ են եղել

դրանց 2015թ. և 2016թ. գնահատված արդյունքներին։

«Համայնքային (հանրային բնույթի) ծառայությունների մատուցում» բնագավառում

սահմանվել են 4 գործառույթներ և 12 ցուցիչներ, որոնց գնահատման արդյունքում 2017թ.

միջին գնահատականը կազմել է 3.8 բալ, որը 0.3 բալով գերազանցում է 2015թ. միջին

գնահատականը (3.5 բալ) և 0.1 բալով 2016թ. միջին գնահատականը (3.7 բալ)։ 2017-ին

բնագավառի միջին գնահատականի աճը պայմանավորված է հիմնականում հետևյալ

հանգամանքներով՝

1) 2017-ին համայնքների ընդհանուր թվի մեջ աճել է նախադպրոցական կրթության

ծառայություն մատուցող համայնքների տեսակարար կշիռը՝ հասնելով 50.5%-ի (2015-ին՝

35.7%, 2016-ին՝ 35.0%),

2) 2017-ին համայնքների ընդհանուր թվի մեջ աճել է արտադպրոցական

դաստիարակության ծառայություն մատուցող համայնքների տեսակարար կշիռը՝

հասնելով 38.0%-ի (2015-ին՝ 25.7%, 2016-ին՝ 23.9%),

3) 2017-ին համայնքների ընդհանուր թվի մեջ համայնքի գլխավոր հատակագիծ ունեցող

համայնքների տեսակարար կշիռը՝ հասնելով 15.5%-ի (2015-ին` 9.5%, 2016-ին` 10.7%),

4) 2017-ին համայնքների ընդհանուր թվի մեջ աճել է աղբահանության ծառայություն

մատուցող համայնքների տեսակարար կշիռը՝ հասնելով 63.1%-ի (2015-ին` 57.0%, 2016-

ին` 58.4%)։

Միևնույն ժամանակ, այս բնագավառում 2017-ին համայնքների ընդհանուր թվի մեջ

նվազել է ներհամայնքային փողոցային լուսավորության ծառայություն մատուցող

համայնքների տեսակարար կշիռը՝ իջնելով 59.3%-ի (2015-ին՝ 66.4%, 2016-ին՝ 70.5%)։

Այս բնագավառում մնացած ցուցիչների 2017թ. գնահատման արդյունքները

նկատելիորեն չեն տարբերվում դրանց 2015թ. և 2016թ. գնահատված արդյունքներից։

106

Ամփոփելով, ՏԻ բոլոր 5 բնագավառներում միասին վերցրած՝ ընդհանուր առմամբ,

սահմանվել են 20 գործառույթներ և 52 ցուցիչներ, որոնց գնահատման արդյունքում 2017-ին

ՏԻՏԻ-ն կազմել է 4.38 բալ, որը 0.14 բալով գերազանցում է 2016-ի ՏԻՏԻ-ին (4.24 բալ) և

0.02 բալով զիջում է 2015-ի ՏԻՏԻ-ին (4.40 բալ)։ 2016-ի ՏԻՏԻ-ի համեմատ, 2017-ի ՏԻՏԻ-ի

0.14 բալ չափով աճը պայմանավորված է ՏԻ բոլոր բնագավառներում ցուցիչների 2017թ.

միջին գնահատականների որոշակի չափերով աճով, բացառությամբ «Համայնքի

սեփականություն, զարգացման ծրագրեր և ֆինանսներ» բնագավառի, որտեղ 2017-ի միջին

գնահատականը, 2016-ի միջին գնահատականի համեմատ, նվազել է 0.4 բալ չափով (տե՛ս

Հավելված 7 և աղյուսակ 32)։

107

Եզրակացություններ և առաջարկություններ

Եզրակացություններ

2017թ. Հայաստանի ՏԻ ոլորտում արձանագրված առաջընթացը վերաբերում է ՀՀ

Սահմանադրության որոշ դրույթների օրենսդրական կարգավորման ուղղությամբ

իրականացված գործընթացին, մասնավորապես, ՀՀ Սահմանադրության 189-րդ հոդվածի

(Միջհամայնքային միավորումները) կյանքի կոչման նպատակով 2017 թվականին ՀՀ

կառավարության կողմից մշակվել և ՀՀ ԱԺ է ներկայացվել «Միջհամայնքային

միավորումների մասին» օրենքի նախագիծը: Բացի այդ, կարևոր օրենսդրական

փոփոխություն է մշակվել «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի 64-րդ

հոդվածի 3-րդ մասը Սահմանադրությանը համապատասխանեցնելու նպատակով՝ հիմք

ընդունելով այն, որ այդ դրույթը 2017թ. ՀՀ սահմանադրական դատարանի կողմից ճանաչվել

է ՀՀ Սահմանադրության 1-ին, 6-րդ, 9-րդ և 179-րդ հոդվածների պահանջներին հակասող:

Այնուամենայնիվ, ՀՀ Սահմանադրության մի շարք դրույթներ օրենսդրական

համապատասխան ակտերում դեռևս չունեն լիարժեք արտացոլում: Մասնավորապես, այդ

դրույթների շարքին են դասվում համայնքների միավորման կամ բաժանման մասին ԱԺ

կողմից համապատասխան օրենք ընդունելիս համայնքների լսված լինելու իրավունքը (ՀՀ

սահմանադրության 190-րդ հոդված), «հանրային իրավունքի իրավաբանական անձ»

հասկացությունը (180-րդ հոդվածի 2-րդ մաս), «համայնքի ղեկավարը պատասխանատու է

համայնքի ավագանու առջև» դրույթը (182-րդ հոդվածի 4-րդ մաս), համայնքի պարտադիր

խնդիրների իրականացման համար անհրաժեշտ հարկային և ոչ հարկային աղբյուրների

օրենսդրական սահմանումը (186-րդ հոդվածի 1-ին մաս), համայնքի սեփական խնդիրների

իրականացման նկատմամբ միայն Կառավարության լիազոր մարմնի կողմից իրավական

հսկողություն իրականացնելու վերաբերյալ դրույթը (188-րդ հոդվածի 1-ին մաս):

ՀՀ-ում բնակչության թվաքանակը շարունակում է նվազել։ 2018թ. հունվարի 1-ի

դրությամբ, բնակչության թիվը նվազել է 13.2 հազար մարդով՝ նախորդ տարվա նույն

ժամանակահատվածի համեմատությամբ։

2017-ին ՀՀ-ում շարունակվել են իրականացվել ՏԻ և վարչատարածքային

բարեփոխումները (համայնքերի խոշորացումը), որոնց մեկնարկը տրվել էր 2015-ին։ Առ 2017-

ի վերջը պետական քաղաքականության արդյունքում օրենքով սահմանվել են խոշորացվող

համայնքների «փնջեր»՝ ձևավորելով ընդհանուր թվով 52 բազմաբնակավայր համայնքներ։

Այդ փնջերը կազմելու տրամաբանությունը այդպես էլ հասանելի չդարձավ լայն

հասարակությանը։ Խոշորացվող փնջերի վերաբերյալ տեղեկությունները հասանելի են

դարձել միայն «ՀՀ վարչատարածքային բաժանման մասին» ՀՀ օրենքում համապատասխան

փոփոխությունների և լրացումների կատարման վերաբերյալ օրենսդրական նախագիծը

հրապարակելուց հետո։ 2017-ին, ինչպես և նախորդ տարի, տեղական հանրաքվեներ չեն

անցկացվել, որը ՀՀ Սահմանադրությունից համապատասխան դրույթը հանելու արդյունք է։

2017-ին իրականացված համայնքների խոշորացման գործընթացում տեղ գտած

մոտեցումները թույլ են տալիս եզրակացնել, որ խոշորացվող համայնքների փնջերի

ընտրության հարցում որոշակի բացթողումներ են արձանագրվել։ Անհասկանալի է, թե ինչու

108

է մի դեպքում նախապատվությունը տրվել նախկին շրջանը «վերականգնելուն», իսկ մեկ ուրիշ

դեպքում՝ ոչ։

Իրականացված վարչատարածքային բարեփոխումներից հետո ՀՀ-ում խոշորացման

գործընթացում դեռևս չեն ընդգրկվել 450 համայնք, ինչը կազմում է մինչ բարեփոխումների

մեկնարկը եղած համայնքների ընդհանուր թվի համարյա կեսը։ Այսինքն, կարելի է ասել, որ

վարչատարածքային բարեփոխումների գործընթացը ՀՀ-ում կիսով չափ ավարտված է։

Սակայն, բաց է մնում նոր ձևավորված բազմաբնակավայր համայնքներում պետության

կողմից կապիտալ ներդրումների իրականացման հարցը։

2017-ին շրջանառության մեջ դրված «Միջհամայնքային միավորումների մասին» ՀՀ

օրենքի նախագիծը, 2017-ի վերջի դրությամբ, դեռևս վերջնական, ընդունված օրենքի տեսք

չի ստացել, և այդ պատճառով 2017-ին ՄՀՄ-ներ չեն ստեղծվել։

Վերոնշյալ օրենսդրական փաթեթի համաձայն՝ օրենքով ստեղծվող և պետության

կողմից պատվիրակված լիազորություններ իրականացնող ՄՀՄ-ների դեպքում կստեղծվեն

նպաստավոր պայմաններ, որպեսզի կենտրոնական իշխանությունը, պետական

կառավարման մարմիններին վերապահված որոշ լիազորություններ արդյունավետ

իրականացնելու նպատակով, օրենքով ստեղծի ՄՀՄ-ներ և այդ լիազորությունները

պատվիրակի նրանց՝ բարձրացնելով հանրային ծառայությունների հասանելիությունը

բնակիչներին։

Այսպիսով, կարող ենք ասել, որ կարծես թե վերանում են այն «անհաղթահարելի

խոչընդոտները», որոնք տևական ժամանակ կենտրոնական իշխանությանը հետ էին պահում

Հայաստանում ապակենտրոնացման գործընթացը շարունակելու և դրան ավելի մեծ թափ

հաղորդելու համար։

Միջհամայնքային համագործակցության ոլորտում 2017-ին շարունակել են գործել

«համայնքների միություններ» և «միջհամայնքային միավորումներ» իրավաբանական

անձանց միությունները։ Սակայն, վերջիններիս գործունեությունը աստիճանաբար դադարում

է՝ կապված իրականացվող վարչատարածքային բարեփոխումների հետ։ Բացի այդ, ՀՀ

քաղաքացիական օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու արդյունքում վերացվել է

կազմակերպաիրավական նման ձևը, հետևաբար նույն այդ միությունները պետք է

վերագրանցման գործընթաց անցնեն՝ վերակազմակերպվելով կազմակերպաիրավական

որևէ այլ ձևի։

Միջսահմանային համագործակցության և դրանցում համայնքների ընդգրկվածության

մասով 2017-ին հատկանշական որևէ տեղաշարժ չի նկատվել, շարունակել է գործել ԵՄ

Արևելյան գործընկերության տարածքային համագործակցության ծրագիրը՝ Հայաստան-

Վրաստան գործառնական ծրագրի տեսքով։ Միայն հայ-իրանական միջսահմանային

համագործակցության մասով է, որ 2017-ին բացվել է «Մեղրի» ազատ տնտեսական գոտին։

2017թ. անփոփոխ են մնացել ՏԻՄ-երի ընտրությունների անցկացման ձևը,

թեկնածուների առաջադրման կարգը, ՏԻՄ-երի պաշտոնավարման տևողությունը։ 2017թ.,

ինչպես և նախորդ տարիներին, ՏԻՄ-երի ընտրությունները կատարվել են բավականին թույլ

մրցակցային միջավայրում, շատ դեպքերում նույնիսկ վերջինիս բացակայության

պայմաններում: 2017թ. կայացած համայնքի ղեկավարի ուղղակի ընտրությունների

արդյունքներով դարձյալ ընտրված համայնքի ղեկավարների մեծ մասը՝ 72.1%-ը, ՀՀԿ

ներկայացուցիչներ են եղել։ Ցածր է եղել 2017թ. կայացած ՏԻՄ-երի ընտրություններին

109

բնակիչների մասնակցության մակարդակը. ընտրողների գրեթե կեսը չի մասնակցել ՏԻՄ-

երի ընտրություններին։

2017թ. զգալի փոփոխություններ են կատարվել համայնքի ղեկավարի, հատկապես

Երևանի քաղաքապետի լիազորությունների կազմում: Վերջին փոփոխությունների մեծ մասի

արդյունքում Երևանի ՏԻՄ-երի լիազորությունների նկարագիրը համապատասխանեցվել է

ՀՀ սահմանադրական փոփոխություններին և դրանցից բխող՝ «Տեղական

ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքում կատարված փոփոխություններին:

Անասնաբուժության և բուսսանիտարիայի բնագավառում համայնքի ղեկավարին և Երևանի

քաղաքապետին ամրագրվել է մեկ նոր սեփական լիազորություն: Նոր լիազորություններ են

ամրագրվել նաև բազմաբնակավայր համայնքի բնակավայրի վարչական ղեկավարին:

2017թ. շարունակվել է համայնքի ավագանու նիստի օրակարգում հարց ընդգրկելու

վերաբերյալ բնակիչների կողմից նախաձեռնության ներկայացման գործնական կիրառումը:

2017թ. անկում են ապրել «Ֆրիդոմ Հաուսի»՝ Հայաստանի ժողովրդավարության

առաջընթացի և տեղական ժողովրդավարական կառավարման գնահատականները:

2017թ. բնակիչները շարունակել են դիմում-բողոքներ ուղղել մարդու իրավունքների

պաշտպանին ՏԻՄ-երի գործունեությանը վերաբերող տարբեր հարցերով:

2017թ. ավագանու նիստերը և համայնքային նշանակության այլ միջոցառումները

առցանց հեռարձակման հնարավորությամբ ապահովված համայնքների թիվը ավելացել է 8-

ով՝ հասնելով 33-ի:

ՏԻՄ-երի որոշումներն առաջին անգամ տեղադրվել են www.arlis.am համացանցային

կայքում բացված «ՏԻՄ ակտեր» բաժնում:

Համայնքների ֆինանսական անկախության մակարդակը շարունակում է մնալ ցածր,

իսկ սեփականությունը՝ անբավարար և հնացած:

Ինչպես նախորդ տարիներին, 2017-ին ևս ՀՀ պետական բյուջեին ամրագրվող

հարկատեսակներից և պարտադիր վճարներից համայնքներին մասհանումներ չեն

կատարվել:

2017-ին համայնքներն առևտրային բանկերից վարկեր չեն ստացել և դեռևս շատ հեռու

են մնում վարկային շուկա մուտք գործելու հնարավորությունից:

2017-ին ևս համայնքները պարտատոմսեր չեն թողարկել՝ համապատասխան օրենքի

բացակայության պատճառով:

Վերջին տարիներին կենտրոնական իշխանությունները՝ չունենալով համայնքներում

նպատակային հատկացումներ կատարելու համար համապատասխան ֆինանսական

ռեսուրսներ, փորձ են անում ուղղորդել և վերահսկողական մեխանիզմներ ներդնել

ֆինանսական համահարթեցման սկզբունքով դոտացիաների տրամադրման

գործընթացներում, ինչը բացարձակապես անընդունելի է և հակասում է գործող

օրենսդրությանը։ Մի կողմից, հայտարարվում է ՏԻՄ-երի ինքնուրույնության, իշխանության

ապակենտրոնացման մասին, մյուս կողմից, փորձ է արվում թելադրանքի լեզվով խոսել

համայնքների հետ, ինչը ապակենտրոնացման փոխարեն ի վերջո տանում է դեպի էլ ավելի

կենտրոնացման։

Համեմատելով ՏԻՄ-երի լիազորությունների և համայնքների ֆինանսական միջոցների

համապատասխանության՝ Հայաստանի և Եվրամիության անդամ երկրների ցուցանիշները,

տեսնում ենք, որ Հայաստանն առայժմ էականորեն զիջում է Եվրամիության անդամ


110

երկրներին, մասնավորապես՝ երկրի հանրային ծախսերում և ՀՆԱ-ում համայնքների

բյուջեների հանրագումարային ծախսերի տեսակարար կշռի, բնակչության մեկ շնչին ընկնող՝

համայնքների բյուջեների եկամուտների և ծախսերի չափերով: Դա նշանակում է, որ 2017-ին

ևս Հայաստանում իշխանության ապակենտրոնացման աստիճանը շարունակել է մնալ ցածր:

Չնայած այն իրողությանը, որ տարեցտարի զգալիորեն աճել են ՀՀ համայնքների

բյուջեների՝ ինչպես եկամտային և ծախսային բացարձակ ցուցանիշները, այնպես էլ դրանց

կատարողականները, ՀՀ համայնքների մեծամասնությունը դեռևս չի կարողանում

ամբողջական ծավալով և լիարժեքորեն իրականացնել օրենքով նրանց վերապահված բոլոր

լիազորությունները, հատկապես՝ համայնքային ծառայությունների մատուցման մասով:

2017-ին ՀՀ բոլոր համայնքների բյուջեների ընդհանուր եկամուտների և ծախսերի մեջ

համապատասխանաբար մոտ 57.3%-ը և 57.1%-ը կազմում են միայն Երևանի բյուջեի

ընդհանուր եկամուտները և ծախսերը: Իսկ բնակչության մեկ շնչին ընկնող՝ ՀՀ համայնքների

(առանց Երևանի) բյուջեների եկամուտները և ծախսերը համապատասխանաբար մոտ 2.4 և

2.3 անգամ ցածր են, քան Երևանի բյուջեի նույն ցուցանիշները:

2017-ին ևս, ինչպես նախորդ տարիներին էր, ՀՀ համայնքների (առանց Երևանի)

բյուջեների ըստ գործառական դասակարգման ծախսերի տեսակարար կշիռներն էականորեն

տարբերվում են Երևանի բյուջեի ծախսերի տեսակարար կշիռներից ընդհանուր ծախսերում:

Օրինակ, ՀՀ համայնքների (առանց Երևանի) 2017թ. բյուջեներում ընդհանուր բնույթի

հանրային ծառայությունների ծախսերի տեսակարար կշիռն ամենաբարձրն է և կազմում է

ընդհանուր ծախսերի մոտ 40.9%-ը, ՀՀ համայնքների (ներառյալ Երևանի) բյուջեներում՝

23.6%, իսկ Երևանի բյուջեում՝ ընդամենը 10.5%:

ՀՀ համայնքների (ներառյալ Երևանի) բյուջեների ընթացիկ և կապիտալ ծախսերի

հարաբերակցություններն ընդհանուր ծախսերում վերջին 5 տարիներին փոփոխվել են

տարբեր համամասնություններով: Եթե 2013-2014թթ. ընթացքում կապիտալ ծախսերի

տեսակարար կշիռն ընդհանուր ծախսերում 20.1%-ից աճել է` հասնելով մինչև 21.2%-ի, ապա

2015-ից այն կտրուկ նվազել է՝ 2017-ին հասնելով մինչև 9.4%-ի:

Երևանի 2013-2014թթ. բյուջեների ընդհանուր ծախսերում կապիտալ ծախսերի

տեսակարար կշիռներն ընդհանուր ծախսերում կազմել են համապատասխանաբար 23.4% և

24.7%, 2015-ից այն ավելի կտրուկ է նվազել՝ հասնելով մինչև 6.0%-ի:

ՀՀ համայնքների (առանց Երևանի) 2013-2014թթ. բյուջեների ընդհանուր ծախսերում

կապիտալ ծախսերի տեսակարար կշիռներն ընդհանուր ծախսերում կազմել են

համապատասխանաբար 14.7% և 15.3%, 2015-ից այն աստիճանաբար է նվազել՝ հասնելով

մինչև 13.8%-ի:

2017-ին ՀՀ բոլոր համայնքների (առանց Երևանի) համար հաշվարկված՝ ընդհանուր

ծախսերում աշխատավարձերի և հավելավճարների տեսակարար կշիռը (32.9%) մոտ 4.0

անգամ բարձր է Երևանի համար հաշվարկված նույն ցուցանիշից (8.2%), որը

պայմանավորված է հիմնականում երկու հանգամանքներով` ՀՀ համայնքների (առանց

Երևանի) ու նրանց ենթակա կազմակերպությունների աշխատակազմերի ուռճացված լինելով

և բյուջետային եկամուտների ընդհանուր սղությամբ:

ՀՀ համայնքների մեծ մասի ինստիտուցիոնալ և մասնագիտական կարողությունները

դեռևս բավարար չեն համայնքային ծառայությունները ողջ ծավալով և բավարար որակով

111

մատուցելու համար, իսկ համայնքների բյուջետային միջոցներն այնքան սուղ են, որ

հանգեցնում են մի շարք խորքային խնդիրների:

Էական փոփոխության չեն ենթարկվել համայնքների ղեկավարների կրթության

վերաբերյալ ցուցանիշները:

2017-ին համայնքների աշխատակազմերում կառուցվածքային փոփոխությունները

հիմնականում կապված են եղել համայնքների խոշորացման բարեփոխումների երրորդ փուլի

և դրա արդյունքում նոր ձևավորված բազմաբնակավայր համայնքների բնակավայրերում

վարչական ղեկավարի ինստիտուտի ներդրման հետ:

Բազմաբնակավայր համայնքների բնակավայրերի վարչական ղեկավարները

հիմնականում նախկին համայնքների ղեկավարներն են, սակայն նրանք լիարժեքորեն չեն

կարող փոխարինել նախկին համայնքի ղեկավարին: Համայնքների խոշորացման

քաղաքականության հետևանքով ամենադժգոհ հատվածը հենց խոշորացվող համայնքների

ղեկավարներն են, ովքեր զրկվում են իրենց կարգավիճակից:

2017-ին ՔՍԳ-ներ են բացվել խոշորացված 6 համայնքներում (Մեղրի, Գորայք,

Սարապատ, Արփի, Ամասիա, Նոյեմբերյան): Դրանց ընդհանուր թիվը հանրապետությունում

դարձել է 29-ը, որոնցից 20-ը՝ բազմաբնակավայր համայնքներում:

Խնդիրները դեռևս շատ են համայնքային ծառայության բնագավառում: Այդ խնդիրների

շարքին կարելի է դասել համայնքային ծառայության արդյունավետության ցածր մակարդակը,

համայնքային ծառայողների ընտրության, ատեստավորման, վերապատրաստման և

մասնագիտական առաջխաղացման կառուցակարգերի թերությունները, խրախուսման

համակարգերի անարդյունավետությունը և այլն: Առանց վերոնշյալ խնդիրների լուծման,

անհնար կդառնա համակարգի հետագա զարգացումը և կատարելագործումը: Համայնքային

ծառայության համակարգի մշտական կատարելագործման անհրաժեշտությունը

պայմանավորված է ՏԻ համակարգում ընթացող բարեփոխումներով, ինչպես նաև

քաղաքացիական հասարակության բաղադրիչների զարգացմամբ:

Համակարգում բարձր որակավորում ունեցող կադրերի պակաս է զգացվում: Կադրերի

պահուստը, որն ամենից առաջ կոչված է ժամանակավոր թափուր պաշտոնների համալրման

խնդրի լուծմանը, այս համակարգում դեռևս իր գործառույթն ամբողջությամբ չի կարողանում

կատարել:

Վերլուծությունները ցույց են տալիս, որ համայնքային ծառայողների

վերապատրաստման համակարգում բավարար ուշադրություն չի դարձվում գործնական

հարցերի, տարբեր հավանական իրավիճակների հետազոտմանը և քննարկմանը: ՀՀ-ում

համայնքային ծառայողների վերապատրաստման թերություններից է դասընթացների

շրջանակներում ուսումնական նյութի գլխավորապես դասախոսությունների միջոցով

մատուցումը, ինչը նշանակալիորեն սահմանափակում է գործնական հմտությունների

ստացման, կայուն կարողությունների ձևավորման հնարավորությունները, բացի դրանից

հաշվի չեն առնվում համայնքային ծառայողների ընկալունակության

առանձնահատկությունները:

Համայնքային ծառայողների վերապատրաստման՝ ՀՀ ներկայիս համակարգի

ուսումնասիրության արդյունքում ակնհայտ են դառնում նաև այլ թերություններ՝

վերապատրաստումների հատվածականությունը, համայնքային ծառայողի որակավորման

բարձրացման իրական կարիքների հետ վերապատրաստման ծրագրերի թույլ կապը,

112

վերապատրաստման գործընթացում դասավանդման արդի մեթոդների և եղանակների

կիրառման պակասը և այլն: Գործող համակարգի բացթողումներից մեկն էլ այն է, որ

վերապատրաստման ծրագրերը հիմնականում կազմվում են կրթական հաստատությունների

կողմից և չեն համապատասխանում մասնակիցների նախապատվություններին ու

կարիքներին: Պետական լիազոր մարմինը հաստատում է միայն կրթական ծրագրի

թեմաների անվանումները՝ առանց հստակեցնելու դրանց բովանդակությունը, ինչի

հետևանքով տվյալ ծրագիրը լիովին չի համապատասխանում կատարելագործման

պահանջներին:

2017թ. ընթացքում միջազգային կազմակերպությունները շարունակել են իրենց կողմից

իրականացվող ծրագրերը ՀՀ ՏԻ համակարգում: ՀՀ ՏԻ համակարգի զարգացման փորձը

ցույց է տալիս, որ համակարգի կատարելագործմանն ուղղված իրական գործնական քայլերի

նախաձեռնող կողմը ոչ այնքան պետական կառավարման կամ տեղական

ինքնակառավարման մարմիններն են, որքան միջազգային կազմակերպությունները կամ

տեղական հասարակական կազմակերպությունները: Իրենց առաքելություններն

իրականացնելիս, նրանք համագործակցում են ՀՀ կառավարության, ՏԻՄ-երի,

քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունների, հաճախ նաև` միմյանց հետ:

Սակայն, միայն միջազգային կազմակերպությունների նախաձեռնության, ջանքերի և նրանց

կողմից իրականացվող ծրագրերի արդյունքում ՏԻ համակարգի իրական զարգացումը գրեթե

անհնար է: Ներկայացված ծրագրերը, իրենց ամբողջ արդյունավետությամբ հանդերձ, որոշ

դեպքերում կտրված են լինում համայնքների կառավարման մարմինների փաստացի

գործունեությունից, և, ըստ էության, չեն ենթադրում վերջիններիս շահագրգիռ

ներգրավվածությունը ՏԻ զարգացման գործում: Բացի այդ, նմանօրինակ ծրագրերին ՏԻՄ-

երը հաճախ խիստ թերահավատորեն են մոտենում, իսկ ծրագրի ավարտից հետո

պարզապես վերադառնում են իրենց բնականոն պահպանողական գործունեությանը:

2017-ին ՀՀ ՏԻ համակարգում լիազորությունների ավելացման և հանրային

ծառայությունների շրջանակը ընդլայնելու առումով էական փոփոխություններ տեղի չեն

ունեցել։

ՀՀ գրեթե բոլոր համայնքներում ծառայությունները մատուցվում են ոչ լրիվ ծավալով և

ոչ բավարար որակով։ Համայնքներում բավարար ծավալի ու որակի համայնքային

ծառայություններ մատուցելու թերակատարման գլխավոր պատճառ շարունակում է մնալ

ֆինանսական միջոցների սղությունը։

ՀՀ համայնքների կողմից մատուցվող ծառայությունների ընդհանուր ծախսերի

բաժնեմասը համայնքների (ներառյալ Երևանի) 2017թ. վարչական բյուջեների ընդհանուր

ծախսերում կազմել է 87.5%, իսկ առանց Երևանի՝ 93.6%։ Ծառայությունների մատուցման

գծով կատարված ծախսերի տեսակարար կշիռը Երևանի 2017թ. վարչական բյուջեի

ընդհանուր ծախսերում կազմել է 83.1%։

Ծառայությունների մատուցումը բազմաբնակավայր համայնքներում ոչ միշտ է

հասանելի համայնքի կենտրոն չհանդիսացող բնակավայրերի բնակիչներին։ Որոշ

դեպքերում էլ բազմաբնակավայր համայնքի կազմում ընդգրկված բնակավայրերի

բնակիչները հնարավորություն ունեն օգտվելու այն ծառայություններից, որոնք նախկինում

չեն մատուցվել իրենց բնակավայրերում։

113

Առաջարկություններ

Անկախ 2017-ին ՏԻ համակարգում կատարված բարեփոխումներից, շատ ու շատ

հարցեր մնում են չլուծված, որի արդյունքում համակարգի հետագա զարգացումը շատ

դանդաղ է ընթանում:

ՏԻ ոլորտի օրենսդրությունը ՀՀ Սահմանադրությանը համապատասխանեցնելու և ՏԻ

ոլորտում ՀՀ միջազգային պարտավորությունների կատարման ապահովման նպատակով,

օրենսդրական մակարդակում առաջարկվում է՝

Մշակել և ընդունել օրենսդրական փոփոխությունների փաթեթ՝ համայնքների

խոշորացման գործընթացում համայնքների` ՀՀ Սահմանադրության 190-րդ հոդվածով

սահմանված լսված լինելու իրավունքի իրականացումը մասնակցային և թափանցիկ

գործընթացի միջոցով ապահովելու նպատակով։

Մշակել և ներդնել քաղաքականության մշակման և որոշումների կայացման

գործընթացներում ՏԻ-ան հետ ուղղակիորեն առնչվող հարցերով ՏԻՄ-երի ու նրանց

միավորումների հետ խորհրդակցելու իրավունքի իրականացմանն ուղղված ֆորմալ

մեխանիզմներ՝ ԵԽ ՏԻԵԽ-ի դրույթներին համապատասխան։

Մշակել և ընդունել օրենսդրական փոփոխություններ՝ համայնքի խնդիրների

իրականացման նկատմամբ իրավական և մասնագիտական հսկողության

իրականացման վերաբերյալ օրենսդրական կարգավորումները ՀՀ Սահմանադրության

188-րդ հոդվածին համապատասխանեցնելու նպատակով։

Մշակել և ընդունել օրենսդրական փոփոխություններ՝ համայնքների բյուջեների

մուտքերի կայունության և բազմազանության ապահովման, եկամուտների ձևավորման

ապակենտրոնացման և համայնքների ֆինանսական կարողությունների զարգացման

ուղղությամբ:

Լիազորությունների ապակենտրոնացման գործընթացի ավելի արագ տեմպերով

իրականացում։

Վարչատարածքային բարեփոխումների բնագավառում առաջարկվում է՝

Շարունակել և ավարտին հասցնել համայնքների խոշորացման բարեփոխումները՝

խթանելով ՀՀ ՏԻ համակարգի հետագա զարգացմանը։

Համայնքների խոշորացման նոր փնջերը նախագծելիս, դրանց ընտրության

տրամաբանության և որոշակի տնտեսական հաշվարկի վերաբերյալ հանրությանը

տրամադրել սպառիչ տեղեկատվություն և պարզել հանրային կարծիքը։

Ձեռնարկել համապատասխան միջոցներ նոր ձևավորված բազմաբնակավայր

համայնքներում կապիտալ ներդրումների իրականացման գործընթացում հստակություն

մտցնելու ուղղությամբ։

«Միջհամայնքային միավորումների մասին» ՀՀ օրենքի ընդունմամբ և կիրարկմամբ՝

մոտ ապագայում սկսել օրենքով ստեղծվող ՄՀՄ-ների հիմնման և դրանց միջոցով

կենտրոնական իշխանությունից դեպի ՏԻՄ-եր լիազորությունների պատվիրակման

գործընթացը։

Հանրային քննարկել և ընդունել ՀՀ ՏԿԶՆ-ի կողմից արդեն մշակված և

շրջանառության մեջ դրված «Ապակենտրոնացման ճանապարհային քարտեզ»

114

նախագիծը, որտեղ սկզբունքորեն ամրագրվել են դեպի համայնքներ

լիազորությունների ապակենտրոնացման հիմնական մոտեցումները և առաջնային մի

քանի ուղղությունները։

ՏԻՄ-երի ձևավորման, իրավասությունների և ՏԻ-անը բնակիչների մասնակցության

բնագավառում՝

Դեռևս շարունակում է արդիական մնալ անցումը համայնքի ավագանու

ընտրությունների համամասնական ընտրակարգին: Իսկ անցումը համայնքի

ղեկավարի անուղղակի ընտրություններին համարվում է հետընթաց քայլ

ժողովրդավարության ամրապնդման գործում:

ՏԻՄ-երի լիազորությունների բազմաթիվ փոփոխությունները պետք է ունենան ոչ միայն

կոսմետիկ բնույթ, ինչպիսին է, օրինակ, մեկ տարվա ընթացքում երկու անգամ

Երևանի քաղաքապետի լիազորությունները բնութագրող բնագավառի վերանվանումը,

այլ նաև ապահովեն լիազորությունների իրական ապակենտրոնացում՝ ապահովված

անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցներով:

Ցուցաբերել հետևողականություն՝ ՏԻ-անը բնակիչների մասնակցությունն ընդլայնելու

և օրենքով նախատեսվող բոլոր հնարավորությունները կամ գործիքները կիրառելու

ուղղությամբ։

Էլ ավելի ընդլայնել ավագանու նիստերը և համայնքային նշանակության այլ

միջոցառումները առցանց հեռարձակման հնարավորությամբ ապահովված

համայնքների ցանկը։

Համայնքների ֆինանսական անկախության և ֆինանսական կառավարման

արդյունավետության մակարդակները բարձրացնելու համար առաջարկվում է՝

ՏԻՄ-երին օրենքով վերապահված լիազորություններն ամբողջական ծավալով և

լիարժեքորեն իրականացնելու համար համայնքներին օրենքով ապահովել եկամտի

նոր աղբյուրներով և միջոցներով: Մասնավորապես, դա կարելի է անել՝ պետական

հարկերից համայնքների բյուջեներին մասհանումներ կատարելու, համայնքներին

կապիտալի շուկա ներգրավելու (փոխառու միջոցներ, արժեթղթեր) և այլ

ուղղություններով:

Պետական բյուջե մուտքագրվող հարկերից մասհանումների չափերն օրենսդրորեն

ամրագրել ոչ թե յուրաքանչյուր տարվա պետական բյուջեի մասին օրենքով, այլ

«Տեղական ինքնակառավարման մասին» կամ «ՀՀ բյուջետային համակարգի մասին»

ՀՀ օրենքներով:

Օրենսդրորեն կարգավորել համայնքների կողմից առևտրային բանկերից և

ֆինանսական կազմակերպություններից փոխառու միջոցներ վերցնելու, համայնքային

պարտատոմսեր թողարկելու հարցերը, ինչպես նաև մշակել և կիրառության մեջ դնել

համայնքների վարկունակության գնահատման համակարգեր և գործիքներ:

Կարևորելով տնտեսության դերը համայնքների զարգացման գործում, հատուկ

ուշադրություն դարձնել փոքր և միջին բիզնեսի, գյուղատնտեսության և

զբոսաշրջության ոլորտների աջակցությանը՝ ՀՀԶԾ-ում պլանավորելով և տարեկան

բյուջեով միջոցներ հատկացնելով այդ նպատակի համար, մասնավորի հետ համատեղ

115

ստեղծելով առևտրային ձեռնարկություններ (այդ թվում՝ ՀՀ կառավարության

աջակցությամբ և (կամ) մասնակցությամբ):

Հիմնվելով ՀՀ-ում ընթացող վարչատարածքային բարեփոխումների փուլային

արդյունքների և միջազգային փորձի վրա՝ աստիճանաբար իրականացնել պետական

(այդ թվում՝ տարածքային) կառավարման մարմինների լիազորությունների

ապակենտրոնացում դեպի համայնքներ:

Հաշվի առնելով ՏԻՄ-երի լիազորությունների և համայնքների ֆինանսական

միջոցների համապատասխանության բնագավառում ցուցանիշների գնահատման

արդյունքները՝ ինստիտուցիոնալ հիմքերի վրա դնել համայնքի ֆինանսական

ցուցանիշների սահմանման և տարեկան գնահատման գործը: Այդ նպատակով, մշակել

և ներդնել համայնքի ֆինանսական ցուցանիշների սահմանման, մոնիթորինգի և

գնահատման միասնական համակարգ՝ ապահովելով պահանջվող տեղեկատվության

հասանելիությունը և պարբերական (օրինակ, տարեկան) թարմացումը, գնահատման

արդյունքների հրապարակումը:

Հետևողական աշխատանքներ տանել` բարձրացնելու համայնքների բյուջեների

սեփական եկամուտների գանձման մակարդակն ու ծախսերի կատարման

արդյունավետությունը:

Միջոցներ ձեռնարկել` օպտիմալացնելու համայնքային աշխատողների թվաքանակը և

դրա հաշվին բարձրացնելու նրանց աշխատավարձերի չափերը:

Համայնքի խնդիրներին վարչական կառուցվածքների, մարդկային և

տեղեկատվական ռեսուրսների համապատասխանության և համայնքներին միջազգային

աջակցության բնագավառում առաջարկվում է՝

Բարեփոխել խոշորացված համայնքների կազմում ընդգրկված բնակավայրերի

կառավարման համակարգը՝ կատարելագործելով վարչական ղեկավարի ինստիտուտը,

հստակեցնելով նրա լիազորությունները և վերանայելով նրա պաշտոնի նշանակման

ներկայիս կարգը:

Վարչատարածքային փոփոխություններին համընթաց, համայնքների

աշխատակազմերի ավանդական մեխանիստական կառուցվածքներից աստիճանաբար

անցում կատարել ճկուն կազմակերպական կառուցվածքների, որոնք առավել մեծ

հաջողությամբ կարող են արձագանքել արտաքին միջավայրի փոփոխություններին և

կբարձրացնեն կառավարման արդյունավետությունը:

Բարեփոխել ժամանակավոր թափուր պաշտոնների համալրման համակարգը նոր

աղբյուրների գործարկման միջոցով:

Հաշվի առնելով համայնքների տարաբնույթ առանձնահատկությունները,

«Համայնքային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված դրույթների լիարժեք և

ամբողջական իրականացումն ապահովելու նպատակով, մշակել և ներդնել

տարբերակված մոտեցումներ` համայնքային ծառայության համակարգը կայացնելու

համար:

Համայնքային ծառայության համակարգի կատարելագործման խնդիրներից մեկը

համարել համայնքային ծառայողների վերապատրաստման գործընթացի

արդյունավետության բարձրացմանն ուղղված միջոցառումների մշակումը և դրանց

116

հետևողական իրագործումը: Մասնավորապես, պետք է հստակորեն սահմանվեն

վերապատրաստման նպատակները և վերջնական արդյունքները՝ գիտելիքը,

հմտությունները և կարողությունները, որոնք ծրագրի ավարտին ձեռք են բերվելու

վերապատրաստվողների կողմից:

Համայնքային ծառայողների վերապատրաստման համակարգում մշակել և ներդնել

նոր կառուցակարգեր, որոնց գործարկմամբ հնարավոր կլինի կրթական ծրագրերի

կազմման մեկնարկային փուլում պատշաճ տեղեկատվություն ստանալ

վերապատրաստվողների հստակ պահանջների և կարիքների մասին: Բացի այդ,

վերապատրաստման գործընթացի որակի բարձրացումն էականորեն կախված է նաև

կրթական ծրագրերի մատուցման արդյունավետ եղանակների ընտրությունից և

կիրառումից, ինչը ևս անհրաժեշտ է կատարելագործել:

Համայնքային ծառայությունների մատուցման բնագավառում առաջարկվում է՝

«Համատիրության մասին» և «Բազմաբնակարան շենքի կառավարման մասին» ՀՀ

օրենքներում սահմանել պարտադիր նորմերի կատարման դիմաց գանձվող վճարների

հավաքագրման հստակ մեխանիզմներ, իսկ սեփականատերերի կողմից վճարների

կատարումից հրաժարվելու դեպքում սահմանել որոշակի տույժ-տուգանքներ՝

բարձրացնելու բնակիչների պարտավորությունների կատարման մակարդակը:

Եվ ընդհանրապես, կատարել համապատասխան օրենսդրական փոփոխություններ՝

կապված համայնքային ծառայությունների վճարները չվճարելու դեպքում

համապատասխան տույժ- տուգանքներ նախատեսելու և կիրառելու հետ:

117

Գրականություն

1. ՀՀ Սահմանադրություն (2015թ. փոփոխություններով)

2. Տեղական ինքնակառավարման եվրոպական խարտիա

3. Տեղական ինքնակառավարման եվրոպական խարտիայի բացատրական զեկույց

4. «Տեղական և տարածքային մարմինների կառուցվածքում և/կամ սահմանների հետ կապված

բարեփոխումների իրականացման գործընթացի վերաբերյալ» Rec(2004)12 հանձնարարական

5. ԵԽ Նախարարների կոմիտեի «Տեղական մարմինների գործողությունների վերաբերյալ» թիվ

R(98) 12 հանձնարարական

6. «Միջհամայնքային համագործակցության լավագույն պրակտիկան Եվրոպայում», Տեղական և

տարածքային ժողովրդավարության հարցերով եվրոպական կոմիտեի զեկույց

7. Տեղական ընտրովի ներկայացուցիչների պատասխանատվությունն իրենց

պարտականությունների կատարման ընթացքում իրականացված գործողությունների կամ

անգործության համար, Տեղական և տարածքային ժողովրդավարության հարցերով ղեկավար

կոմիտեի (CDLR) զեկույց

8. ԵԽ Տարածքային և տեղական իշխանությունների կոնգրեսի Տեղական իշխանությունների

պալատի կողմից 2014թ. մարտի 26-ին ընդունված թիվ CPL(26)2FINAL «Տեղական

ժողովրդավարությունը Հայաստանում» փաստաթուղթ

9. 2017թ. նոյեմբերի 24-ին Բրյուսելում Հայաստանի և ԵՄ-ի միջև ստորագրված «Համապարփակ և

ընդլայնված գործընկերության համաձայնագիր»

10. ՀՀ ընտրական օրենսգիրք

11. ՀՀ հարկային օրենսգիրք

12. «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենք, 2016թ. դեկտեմբերի 16-ի փոփոխ.-ով

13. «Երևան քաղաքում տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենք

14. «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» ՀՀ օրենք

15. «Տեղական ինքնակառավարման մասին ՀՀ օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ

օրենք, ընդունված 01 մարտի 2017թ.

16. «Տեղական ինքնակառավարման մասին ՀՀ օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ

կատարելու մասին» ՀՀ օրենք, ընդունված 9 հունիսի 2017թ.

17. «Տեղական ինքնակառավարման մասին ՀՀ օրենքում լրացում կատարելու մասին» ՀՀ օրենք,

ընդունված 21 դեկտեմբերի 2017թ.

18. «Տեղական ինքնակառավարման մասին ՀՀ օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ

օրենք, ընդունված 21 դեկտեմբերի 2017թ.

19. «Երևան քաղաքում տեղական ինքնակառավարման մասին ՀՀ օրենքում փոփոխություններ

կատարելու մասին» ՀՀ օրենք, ընդունված 01 մարտի 2017թ.

20. «Երևան քաղաքում տեղական ինքնակառավարման մասին ՀՀ օրենքում լրացումներ և

փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ օրենք, ընդունված 04 հոկտեմբերի 2017թ.

21. «Երևան քաղաքում տեղական ինքնակառավարման մասին ՀՀ օրենքում լրացում կատարելու

մասին» ՀՀ օրենք, ընդունված 21 դեկտեմբերի 2017թ.

22. «Տեղական տուրքերի և վճարների մասին» ՀՀ օրենք, 2016թ. դեկտեմբերի 16-ի փոփոխ.-ով

23. «Տեղական տուրքերի և վճարների մասին» ՀՀ օրենքում լրացումներ կատարելու մասին»,

ընդունված 21 դեկտեմբերի 2017թ.

24. «Աղբահանության և սանիտարական մաքրման մասին» ՀՀ օրենք

25. «Ավտոտրանսպորտային միջոցների կայանատեղերի տեղական վճարի մասին» ՀՀ օրենք

118

26. «ՀՀ վարչատարածքային բաժանման մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ

կատարելու մասին» ՀՀ օրենք, ընդունված 2017թ. հունիսի 9-ին

27. «Ֆինանսական համահարթեցման մասին» ՀՀ օրենք

28. «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենք

29. «Հասարակական կազմակերպությունների մասին» ՀՀ օրենք

30. «Հուղարկավորությունների կազմակերպման և գերեզմանատների ու դիակիզարանների

շահագործման մասին» ՀՀ օրենք, 2006թ.

31. «Տեղական հանրաքվեի մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ օրենք,

ընդունված 16.12.2016թ.

32. «Աշխատանքի պետական տեսչության մասին» ՀՀ օրենք

33. ՍԴՈ-1384, 10 նոյեմբերի 2017թ.

34. ՀՀ 2014-2025թթ. հեռանկարային զարգացման ռազմավարական ծրագիր

35. ՀՀ կառավարության ծրագիր, 2017թ.

36. ՀՀ կառավարության 2017թ. գործունեության միջոցառումների ծրագիր և գերակա խնդիրներ

37. ՀՀ կառավարության 2017թ. դեկտեմբերի 21-ի նիստի թիվ 53 արձանագրային որոշում

«Համայնքային տնտեսության աճի վրա էական ազդեցություն ունեցող ներդրումային և

գործարար ծրագրերի գնահատման ընթացակարգին հավանություն տալու մասին»

38. ՀՀ կառավարության 07.09.2017թ. թիվ 38 արձանագրային որոշում «ՀՀ Շիրակի մարզի կոշտ

կենցաղային թափոնների կառավարման հայեցակարգին հավանություն տալու մասին»

39. ՀՀ կառավարության 23.11.2017թ. թիվ 49 արձանագրային որոշում «ՀՀ Լոռու մարզի կոշտ


40. ՀՀ կառավարության 28.12.2017թ. թիվ 54 արձանագրային որոշում «ՀՀ Սյունիքի մարզի կոշտ


41. ՀՀ Տարածքային կառավարման նախարարի N 169-Ա հրամանը «Համայնքային գնումների

կազմակերպման և իրականացման բնագավառում համայնքային ծառայողների

վերապատրաստման ծրագիրը հաստատելու մասին», 2013թ.

42. ՀՀ ՏԿԶՆ կողմից 2017թ. կատարված աշխատանքների վերաբերյալ հաշվետվություն

43. ՀՀ ՏԿԶՆ Վարչական վերահսկողության և համայնքային ծառայության հարցերի վարչության

2017թ. հաշվետվություն

44. ՀՀ Էներգետիկ ենթակառուցվածքների և բնական պաշարների նախարարության ջրային

տնտեսության պետական կոմիտեի 2017թ. գործունեության հաշվետվություն,


45. Հաշվետվություն ՀՀ տրանսպորտի, կապի և տեղեկատվական տեխնոլոգիաների

նախարարության 2017 թվականի գործունեության վերաբերյալ, համակարգի ընդհանուր

ցուցանիշները և կառուցվածքային բարեփոխումները

46. ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի 2016թ. դեկտեմբերի 9-ի N397Ա

որոշում՝ «Վեոլիա Ջուր» ՓԲԸ-ին խմելու ջրի մատակարարման և ջրահեռացման (կեղտաջրերի

մաքրման) ծառայությունների մատուցման լիցենզիա տրամադրելու մասին

47. ՀՀ ՏԿԶՆ ամփոփ տեղեկանք՝ համայնքների ղեկավարների կրթության վերաբերյալ՝ 2017թ.

դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ

48. ՀՀ ՏԿԶՆ ամփոփ տեղեկանք՝ համայնքների աշխատակազմերի գենդերային բաշխվածության

վերաբերյալ՝ 2017թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ

49. http://www.minurban.am/reports/himnakan-hashvetvutyun.pdf

50. ՀՀ Արագածոտնի մարզպետի հաշվետվությունը 2017 թվականի սոցիալ-տնտեսական

իրավիճակի վերաբերյալ, http://aragatsotn.mtad.am/files/docs/31791.pdf


http://www.minurban.am/reports/himnakan-hashvetvutyun.pdf


119

51. ՀՀ Գեղարքունիքի մարզպետի հաշվետվությունը 2017 թվականի սոցիալ-տնտեսական

իրավիճակի վերաբերյալ, http://gegharkunik.mtad.am/reports/

52. ՀՀ Կոտայքի մարզպետի հաշվետվությունը 2017 թվականի գործունեության և մարզի սոցիալ-

տնտեսական իրավիճակի վերաբերյալ, http://kotayk.mtad.am/reports/

53. ՀՀ Արմավիրի մարզպետի հաշվետվությունը 2017 թվականի գործունեության և մարզի սոցիալ-

տնտեսական իրավիճակի վերաբերյալ, http://armavir.mtad.am/reports/

54. ՀՀ Լոռու մարզպետի հաշվետվությունը 2017 թվականի գործունեության և մարզի սոցիալ-

տնտեսական իրավիճակի վերաբերյալ, http://lori.mtad.am/reports/

55. ՀՀ Շիրակի մարզպետի հաշվետվությունը 2017 թվականի գործունեության և մարզի սոցիալ-

տնտեսական իրավիճակի վերաբերյալ, http://shirak.mtad.am/reports/

56. ՀՀ Արարատի մարզպետի հաշվետվությունը 2017 թվականի գործունեության և մարզի սոցիալ-

տնտեսական իրավիճակի վերաբերյալ, http://ararat.mtad.am/reports/

57. ՀՀ Վայոց Ձորի մարզպետի հաշվետվությունը 2017 թվականի գործունեության և մարզի սոցիալ-

տնտեսական իրավիճակի վերաբերյալ, http://vdzor.mtad.am/reports/

58. ՀՀ Տավուշի մարզպետի հաշվետվությունը 2017 թվականի գործունեության և մարզի սոցիալ-

տնտեսական իրավիճակի վերաբերյալ, http://tavush.mtad.am/reports/

59. Երևանի քաղաքապետարանի 2017թ. տարեկան հաշվետվություն

60. 2017թ. ՀՀ համայնքների բյուջետային եկամուտներ (տարեկան), http://mtad.am/hy/budgetary-

incomes/

61. «Մաքուր Հայաստան» գործողությունների ծրագիր, 2017թ.,

62. ՀՀ բնակարանային ֆոնդը և կոմունալ տնտեսությունը 2016թ.,


63. «Առողջության և առողջապահության տարեգիրք», Հայաստան 2016

64. «Առողջության և առողջապահության տարեգիրք», Հայաստան 2016

65. Եվրոպայի խորհրդի՝ Հայաստանի համար իրականացվող 2015-2018թթ. գործողությունների

ծրագիր

66. «Հետմոնիթորինգային Հայաստանի ճանապարհային քարտեզ» գործողությունների ծրագիր,

ընդունված ԵԽ Տեղական և տարածաշրջանային իշխանությունների կոնգրեսի կողմից 2015թ.

դեկտեմբերի 11-ին

67. Տարեկան հաղորդում 2017թ. ընթացքում ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպանի

գործունեության, մարդու իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության վիճակի մասին,

Երևան, 2018

68. Բաց կառավարման գործընկերություն, ՀՀ երրորդ գործողությունների ծրագրի (2016-2018)

ինքնագնահատման միջանկյալ զեկույց, Սեպտեմբեր 2017

69. Տեղական ինքնակառավարման բարեփոխումները Հայաստանում (2004-2006թթ.), գիրք 2, Դ.

Թումանյանի խմբագրությամբ, Երևան, Նոյյան տապան, 2008

70. Տեղական ինքնակառավարման բարեփոխումները Հայաստանում (2007 և 2008թթ.), գիրք 3, Դ.


71. Տեղական ինքնակառավարման բարեփոխումները Հայաստանում (2009 և 2010թթ.), գիրք 4, Դ.


72. Տեղական ինքնակառավարումը Հայաստանում (2011թ.), գիրք 5, Դ. Թումանյանի

խմբագրությամբ, Երևան, Նոյյան տապան, 2012

73. Տեղական ինքնակառավարումը Հայաստանում (2012թ. և 2013թ.), գիրք 6, Դ. Թումանյանի

խմբագրությամբ, Երևան, Վան Արյան, 2015




http://kotayk.mtad.am/reports/



http://armavir.mtad.am/reports/






http://shirak.mtad.am/reports/



http://ararat.mtad.am/reports/



http://vdzor.mtad.am/reports/



http://tavush.mtad.am/reports/




120



76. Տեղական ինքնակառավարումը Հայաստանում (2016թ.), գիրք 9, Վ. Շահբազյանի


77. ՀՀ տեղական ինքնակառավարման տարեկան ինդեքս, 2015 և 2016, գիրք 1, Երևան, Վան

Արյան, 2017

78. Subnational public finance in the European Union, Dexia, January, 2013

79. Nations in Transit 2018

80. Եվրամիության հանձնաժողովի վիճակագրական տվյալներ, www.appsso.eurostat.ec.europa.eu

81. Հայաստանի իրավական տեղեկատվական համակարգ, www.arlis.am

82. ՀՀ Ազգային Ժողով, www.parliament.am

83. ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայություն, www.armstat.am

84. ՀՀ էլեկտրոնային կառավարում, www.e-gov.am

85. ՀՀ արդարադատության նախարարության իրավական ակտերի նախագծերի հրապարակման

միասնական կայք, www.e-draft.am

86. Համաշխարհային Բանկի տվյալների շտեմարան, data.worldbank.org

87. ՀՀ տարածքային կառավարման և զարգացման նախարարություն, www.mtad.am

88. ՀՀ ֆինանսների նախարարություն, www.minfin.am

89. Երևանի քաղաքապետարան, www.yerevan.am

90. ՀՀ կենտրոնական ընտրական հանձնաժողով, www.elections.am

91. ՀՀ ԿԱ անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտե, www.cadastre.am

92. ՀՀ վարչատարածքային բաժանման տեղեկատու, «Գեոդեզիա և քարտեզագրություն» ՊՈԱԿ,

Երևան, 2012,

93. Google Maps, www.google.com/maps

94. The Council of European Municipalities and Regions (CEMR), www.ccre.org

95. www.bbvaresearch.com

96. eaptc.eu/en/program/view-armenia-georgia.html

97. www.ombuds.am

98. www.ogp.am

99. www.freedomhouse.org

100. www.foi.am

101. www.cfoa.am

102. http://orer.eu/hy/

103. www.atdf.am

http://www.appsso.eurostat.ec.europa.eu/


http://www.parliament.am/


http://www.e-gov.am/

http://www.e-draft.am/

https://data.worldbank.org/

http://www.mtad.am/


http://www.yerevan.am/


http://www.cadastre.am/

http://www.google.com/maps

http://www.bbvaresearch.com/

http://eaptc.eu/en/program/view-armenia-georgia.html

http://www.ombuds.am/

http://www.freedomhouse.org/

http://www.foi.am/

http://www.cfoa.am/

http://orer.eu/hy/

121

Հավելվածներ

Հավելված 1

ՀՀ բնակչությունը 2000-2018թթ. (ըստ քաղաքային և գյուղական բնակչության)

(հազ. մարդ)**

1 Ըստ մարդահամարի

* Ցուցանիշները վերահաշվարկված են ՀՀ մարդահամարի արդյունքների հիման վրա

** Ըստ ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալների

30%

35%

40%

45%

50%

55%

60%

65%

70%

75%

-

500.0

1,000.0

1,500.0

2,000.0

2,500.0

3,000.0

3,500.0

2000 2001¹ 2002* 2003* 2004* 2005* 2006* 2007* 2008* 2009* 2010* 2011¹ 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018Գյուղական բնակչություն, տարեսկզբի դրությամբ (հազ. մարդ)Քաղաքային բնակչություն, տարեսկզբի դրությամբ (հազ.մարդ)Երևանի բնակչությունը, տարեսկզբի դրությամբ (հազ. մարդ)Քաղաքային բնակչություն (տոկոսով` ընդամենի նկատմամբ)Գյուղական բնակչություն (տոկոսով` ընդամենի նկատմամբ)

122

Հավելված 2

2017 թվականի ընթացքում խոշորացված համայնքներ (09.06.2017)*

№ Մարզ

Համայնքը,

/կենտրոնը/ և

(ՏԻՄ-երի

ընտրության

օրը)

Բնակավայրերը Նախկին

համայնքները

Վարչական

տարածքը

(կմ2)**

Մշտական

բնակչութ-

յունը առ

01.01.2017

(մարդ)***

1 Արագածոտն

Ապարան,

/Ապարան/,

(05.11.2017)

1 Ապարան 1 Ապարան 28.16 6165

2 Արագած 2 Արագած 56.47 3947

3 Արայի 3 Արայի 33.45 664

4 Ափնագյուղ 4 Ափնագյուղ 17.06 653

5 Եղիպատրուշ 5 Եղիպատրուշ 38.05 817

6 Երնջատափ 6 Երնջատափ 31.22 642

7 Թթուջուր 7 Թթուջուր 20.19 417

8 Լուսագյուղ 8 Լուսագյուղ 17.40 869

9 Ծաղկաշեն 9 Ծաղկաշեն 18.34 805

10 Կայք 10 Կայք 8.09 604

11 Հարթավան 11 Հարթավան 14.17 1001

12 Ձորագլուխ 12 Ձորագլուխ 27.77 326

13 Նիգավան 13 Նիգավան 53.35 733

14 Շենավան 14 Շենավան 18.90 1924

15 Շողակն 15 Շողակն 21.90 152

16 Չքնաղ 16 Չքնաղ 13.05 251

17 Ջրամբար 17 Ջրամբար 4.35 180

18 Սարալանջ 18 Սարալանջ 12.48 240

19 Վարդենիս 19 Վարդենիս 27.22 827

20 Վարդենուտ 20 Վարդենուտ 38.22 1011

21 Քուչակ 21 Քուչակ 40.87 2215

Ընդամենը 21 21 540.71 24,443


Ալագյազ,

/Ալագյազ/,

(05.11.2017)

1 Ալագյազ 1 Ալագյազ 8.14 578

2 Ավշեն 2 Ավշեն 14.70 458

3 Կանիաշիր 3 Կանիաշիր 3.86 450

4 Ճարճակիս 4 Ճարճակիս 23.17 425

5 Միջնատուն 5 Միջնատուն 18.43 307

6 Միրաք 6 Միրաք 13.67 135

7 Շենկանի 7 Շենկանի 7.93 285

8 Ջամշլու 8 Ջամշլու 9.01 287

9 Ռյա թազա 9 Ռյա թազա 9.11 696

10 Սադունց 10 Սադունց 13.62 231

11 Սիփան 11 Սիփան 11.76 312

Ընդամենը 11 11 133.40 4,164


Արագածավան,

/Արագածավան/,

(05.11.2017)

1 Արագածավան 1 Արագածավան 123.73 6180

2 Արտենի 2 Արտենի 37.07 3778

3 Գետափ 3 Գետափ 20.38 167

4 Լուսակն 4 Լուսակն 43.08 230

Ընդամենը 4 4 224.26 10,355


Ծաղկահովիտ,

/Ծաղկահովիտ/,

(05.11.2017)

1 Ծաղկահովիտ 1 Ծաղկահովիտ 46.51 2217

2 Բերքառատ 2 Բերքառատ 17.48 1015

3 Գեղադիր 3 Գեղադիր 12.23 659

4 Գեղաձոր 4 Գեղաձոր 49.00 1334

123

5 Գեղարոտ 5 Գեղարոտ 14.79 574

6 Լեռնապար 6 Լեռնապար 17.89 558

7 Ծիլքար 7 Ծիլքար 14.22 608

8 Հնաբերդ 8 Հնաբերդ 22.74 2342

9 Նորաշեն 9 Նորաշեն 22.21 1228

10 Վարդաբլուր 10 Վարդաբլուր 10.84 648

Ընդամենը 10 10 227.91 11,183

5 Գեղարքունիք

Ճամբարակ,

/Ճամբարակ/,

(05.11.2017)

1 Ճամբարակ 1 Ճամբարակ 96.32 5,691

2 Այգուտ 2 Այգուտ 63.91 910

3 Ճապկուտ

4 Անտառամեջ 3 Անտառամեջ 16.21 161

5 Արծվաշեն 4 Արծվաշեն 39.05 0

6 Գետիկ 5 Գետիկ 27.32 469

7 Դպրաբակ 6 Դպրաբակ 40.51 593

8 Թթուջուր 7 Թթուջուր 31.03 1,117

9 Կալավան 8 Կալավան 26.37 150

10 Բարեպատ

11 Ձորավանք 9 Ձորավանք 15.35 140

12 Մարտունի 10 Մարտունի 32.21 583

13 Վահան 11 Վահան 28.58 1,130

Ընդամենը 13 11 416.86 10,944


Վարդենիս,

/Վարդենիս/,

(05.11.2017)

1 Վարդենիս 1 Վարդենիս 37.43 12550

2 Այրք 2 Այրք 33.27 538

3 Ներքին Շորժա 3 Ներքին Շորժա 36.59 81

4 Վերին Շորժա 4 Վերին Շորժա 21.80 110

Ընդամենը 4 4 129.09 13,279


Գեղամասար,

/Սոթք/,

(05.11.2017)

1 Սոթք 1 Սոթք 75.75 972

2 Ազատ 2 Ազատ 14.38 136

3 Ավազան 3 Ավազան 17.75 198

4 Արեգունի 4 Արեգունի 40.27 361

5 Արփունք 5 Արփունք 31.01 587

6 Գեղամաբակ 6 Գեղամաբակ 4.91 126

7 Գեղամասար 7 Գեղամասար 48.62 1083

8 Դարանակ 8 Դարանակ 31.59 204

9 Կախակն 9 Կախակն 39.73 488

10 Կութ 10 Կութ 32.39 168

11 Կուտական 11 Կուտական 53.25 285

12 Զառիվեր

13 Նորաբակ 12 Նորաբակ 41.71 271

14 Շատջրեք 13 Շատջրեք 6.94 462

15 Շատվան 14 Շատվան 12.70 445

16 Ջաղացաձոր 15 Ջաղացաձոր 11.42 155

17 Տրետուք 16 Տրետուք 27.12 215

18 Փամբակ 17 Փամբակ 36.50 533

19 Փոքր Մասրիկ 18 Փոքր Մասրիկ 18.24 800

Ընդամենը 19 18 544.28 7,489


Շողակաթ,

/Շողակաթ/,

(05.11.2017)

1 Շողակաթ 1 Շողակաթ 39.23 563

2 Արտանիշ 2 Արտանիշ 56.25 605

3 Աղբերք 3 Աղբերք 39.80 319

4 Դրախտիկ 4 Դրախտիկ 96.38 1006

5 Ծափաթաղ 5 Ծափաթաղ 33.63 347

124

6 Ջիլ 6 Ջիլ 54.46 665

Ընդամենը 6 6 319.75 3,505

9 Լոռի

Ալավերդի,

/Ալավերդի/,

(05.11.2017)

1 Ալավերդի 1 Ալավերդի 67.96 13491

2 Ակներ 2

3 Աքորի 3

Աքորի 53.94 2724

4 Ծաղկաշատ Ծաղկաշատ 27.64 217

5 Կաճաճկուտ 4 Կաճաճկուտ 43.33 325

6 Հաղպատ 5 Հաղպատ 57.46 816

7 Ջիլիզա 6 Ջիլիզա 44.81 104

Ընդամենը 7 6 295.14 17,677

10 Լոռի

Ախթալա,

/Ախթալա/,

(05.11.2017)

1 Ախթալա

1 Ախթալա 18.90 2038 2

Առողջարանին

կից

3 Շամլուղ

2 Շամլուղ 65.28 704 4 Ախթալա

5 Բենդիկ

6 Ճոճկան 3 Ճոճկան 42.85 2137

7 Մեծ Այրում 4 Մեծ Այրում 19.99 1194

8 Փոքր Այրում

9 Նեղոց 5 Նեղոց 14.88 314

Ընդամենը 9 5 161.90 6,387

11 Լոռի

Ստեփանավան,

/Ստեփանավան/,

(05.11.2017)

1 Ստեփանավան 1 Ստեփանավան 53.34 12992

2 Արմանիս

3 Կաթնաղբյուր 2 Կաթնաղբյուր 110.86 882

4 Ուրասար 3 Ուրասար 45.14 410

Ընդամենը 4 3 209.34 14,284

12 Լոռի

Տաշիր,

/Տաշիր/,

(05.11.2017)

1 Տաշիր 1 Տաշիր 76.24 7423

2 Բլագոդարնոյե 2 Բլագոդարնոյե 36.16 210

3 Դաշտադեմ 3 Դաշտադեմ 71.91 92

4 Լեռնահովիտ 4 Լեռնահովիտ 20.68 1051

5 Կաթնառատ 5 Կաթնառատ 74.16 1043

6 Մեդովկա 6 Մեդովկա 14.62 474

7 Կրուգլայա շիշկա

8 Մեղվահովիտ 7 Մեղվահովիտ 78.65 168

9 Նորամուտ

10 Նովոսելցովո 8 Նովոսելցովո 8.94 197

11 Սարատովկա 9 Սարատովկա 22.23 413

12 Գետավան

Ընդամենը 12 9 403.59 11,071

13 Լոռի

Գյուլագարակ,

/Գյուլագարակ/,

(05.11.2017)

1 Գյուլագարակ 1 Գյուլագարակ 24.51 2650

2 Ամրակից 2 Ամրակից 13.82 561

3 Գարգառ 3 Գարգառ 35.44 1354

4 Կուրթան 4 Կուրթան 20.93 2029

5 Հոբարձի 5 Հոբարձի 9.96 837

6 Պուշկինո 6 Պուշկինո 74.50 297

7 Վարդաբլուր 7 Վարդաբլուր 20.56 1324

Ընդամենը 7 7 199.72 9,052

14 Լոռի

Լոռի Բերդ,

/Լոռի Բերդ/,

(05.11.2017)

1 Լոռի Բերդ 1 Լոռի Բերդ 5.20 426

2 Ագարակ 2 Ագարակ 27.02 1272

3 Բովաձոր 3 Բովաձոր 11.64 315

4 Լեջան 4 Լեջան 26.74 965

125

5 Կողես 5 Կողես 12.19 398

6 Հովնանաձոր 6 Հովնանաձոր 12.93 67

7 Յաղդան 7 Յաղդան 12.97 68

8 Սվերդլով 8 Սվերդլով 33.46 1107

9 Ուռուտ 9 Ուռուտ 28.26 1112

Ընդամենը 9 9 170.41 5,730

15 Լոռի

Մեծավան,

/Մեծավան/,

(05.11.2017)

1 Մեծավան Մեծավան 69.51 5826

2 Ձյունաշող Ձյունաշող 16.94 129

3 Միխայլովկա Միխայլովկա 20.94 822

4 Պաղաղբյուր Պաղաղբյուր 59.99 121

Ընդամենը 4 4 167.38 6,898

16 Լոռի

Շնող,

/Շնող/,

(05.11.2017)

1 Շնող Շնող 94.38 3139

2 Թեղուտ Թեղուտ 21.92 775

3 Քարկոփ Քարկոփ 0.39 403

Ընդամենը 3 3 116.69 4,317

17 Լոռի

Սարչապետ,

/Սարչապետ/,

(05.11.2017)

1 Սարչապետ Սարչապետ 22.16 2062

2 Ապավեն Ապավեն 3.09 131

3 Արծնի Արծնի 5.61 286

4 Ձորամուտ Ձորամուտ 7.30 379

5 Գոգավան

6 Նորաշեն Նորաշեն 14.13 1299

7 Պետրովկա Պետրովկա 5.64 196

8 Պրիվոլնոյե Պրիվոլնոյե 59.91 1056

Ընդամենը 8 7 117.84 5,409

18 Լոռի

Օձուն,

/Օձուն/,

(05.11.2017)

1 Օձուն 1 Օձուն 78.80 5332

2 Ամոջ

3 Այգեհատ 2 Այգեհատ 14.31 210

4 Արդվի 3 Արդվի 9.81 190

5 Արևածագ 4 Արևածագ 8.64 792

6 Ծաթեր 5 Ծաթեր 6.86 375

7 Կարմիր Աղեկ 6 Կարմիր Աղեկ 3.71 145

8 Հագվի 7 Հագվի 32.75 461

9 Մղարթ 8 Մղարթ 11.72 459

Ընդամենը 9 8 166.60 7,964

19 Կոտայք

Բյուրեղավան,

/Բյուրեղավան/,

(05.11.2017)

1 Բյուրեղավան 1 Բյուրեղավան 3.88 9267

2 Ջրաբեր 2 Ջրաբեր 6.21 415

3 Նուռնուս 3 Նուռնուս 14.48 665

Ընդամենը 3 3 24.57 10,347

20 Կոտայք

Եղվարդ,

/Եղվարդ/,

(05.11.2017)

1 Եղվարդ 1 Եղվարդ 68.31 11896

2 Արագյուղ 2 Արագյուղ 26.93 1160

3 Բուժական 3 Բուժական 42.07 1778

4 Զովունի 4 Զովունի 13.95 5794

5 Զորավան 5 Զորավան 38.02 1705

6 Սարալանջ 6 Սարալանջ 16.18 394

Ընդամենը 6 6 205.46 22,727

21 Կոտայք

Չարենցավան,

/Չարենցավան/,

(05.11.2017)

1 Չարենցավան 1 Չարենցավան 5.57 20457

2 Ալափարս 2 Ալափարս 32.79 2380

3 Արզական 3 Արզական 84.63 2865

4 Բջնի 4 Բջնի 69.62 2898

5 Կարենիս 5 Կարենիս 8.93 858

6 Ֆանտան 6 Ֆանտան 45.38 1041

126

Ընդամենը 6 6 246.92 30,499

22 Կոտայք

Ակունք,

/Ակունք/,

(05.11.2017)

1 Ակունք 1 Ակունք 23.97 2178

2 Զառ 2 Զառ 75.14 1537

3 Զովաշեն 3 Զովաշեն 32.30 171

4 Կապուտան 4 Կապուտան 33.66 1340

5 Կոտայք 5 Կոտայք 14.31 2002

6 Հատիս 6 Հատիս 60.47 338

7 Նոր 7 Նոր 11.53 1634

8 Սևաբերդ 8 Սևաբերդ 42.97 262

Ընդամենը 8 8 294.35 9,462

23 Կոտայք

Մեղրաձոր,

/Մեղրաձոր/,

(05.11.2017)

1 Մեղրաձոր 1 Մեղրաձոր 123.81 2678

2 Գոռգոչ

3 Աղավնաձոր 2 Աղավնաձոր 35.61 1295

4 Արտավազ 3 Արտավազ 106.23 1003

5 Փյունիկ

6 Հանքավան 4 Հանքավան 82.88 101

7 Մարմարիկ 5 Մարմարիկ 31.41 769

Ընդամենը 7 5 379.94 5,846

24 Կոտայք

Ջրվեժ,

/Ջրվեժ/,

(05.11.2017)

1 Ջրվեժ 1 Ջրվեժ 18.51 6105

2 Զովք 2 Զովք 9.62 1043

3 Ձորաղբյուր 3 Ձորաղբյուր 26.96 2408

Ընդամենը 3 3 55.09 9,556

25 Շիրակ

Անի,

/Մարալիկ/,

(05.11.2017)

1 Մարալիկ 1 Մարալիկ 41.04 5462

2 Աղին 2 Աղին 17.94 606

3 Անիավան 3 Անիավան 1.36 488

4 Անիպեմզա 4 Անիպեմզա 7.35 467

5 Բագրավան 5 Բագրավան 62.55 917

6 Նորշեն

7 Գուսանագյուղ 6 Գուսանագյուղ 21.24 926

8 Իսահակյան 7 Իսահակյան 22.14 1072

9 Բարձրաշեն

10 Լանջիկ 8 Լանջիկ 15.00 995

11 Լուսաղբյուր 9 Լուսաղբյուր 23.96 719

12 Հայկաձոր 10 Հայկաձոր 30.19 558

13 Ձիթհանքով 11 Ձիթհանքով 25.77 1560

14 Ձորակապ 12 Ձորակապ 14.16 1237

15 Շիրակավան 13 Շիրակավան 18.67 847

16 Ջրափի 14 Ջրափի 25.79 1030

17 Սառնաղբյուր 15 Սառնաղբյուր 64.88 3468

18 Սարակապ 16 Սարակապ 26.27 623

19 Քարաբերդ 17 Քարաբերդ 26.34 1127

Ընդամենը 19 17 444.65 22,102

26 Շիրակ

Ախուրյան,

/Ախուրյան/,

(05.11.2017)

1 Ախուրյան 1 Ախուրյան 28.47 9613

2 Այգաբաց 2 Այգաբաց 18.57 806

3 Արևիկ 3 Արևիկ 15.81 1851

4 Բասեն 4 Բասեն 45.87 1780

5 Կամո 5 Կամո 24.18 1508

6 Կառնուտ 6 Կառնուտ 19.36 1134

7 Հովիտ 7 Հովիտ 16.42 512

8 Ջրառատ 8 Ջրառատ 56.22 1158

Ընդամենը 8 8 224.90 18,362

127

27 Շիրակ

Մարմաշեն,

/Մայիսյան/,

(05.11.2017)

1 Մայիսյան Մայիսյան 20.63 1955

2 Լեռնուտ Լեռնուտ 8.80 156

3 Կապս Կապս 8.12 926

4 Կարմրաքար Կարմրաքար 9.41 44

5 Կրաշեն Կրաշեն 13.40 282

6 Հացիկ Հացիկ 12.13 1010

7 Հացիկավան

8 Հովունի Հովունի 8.46 698

9 Մարմաշեն Մարմաշեն 14.01 2077

10 Մեծ Սարիար Մեծ Սարիար 23.26 410

11 Շիրակ Շիրակ 16.74 1156

12 Ջաջուռ Ջաջուռ 24.16 827

13 Ջաջուռավան Ջաջուռավան 0.26 218

14 Վահրամաբերդ Վահրամաբերդ 56.22 1895

15 Փոքրաշեն Փոքրաշեն 7.46 227

16 Քեթի Քեթի 17.53 1056

Ընդամենը 16 15 240.59 12,937

28 Սյունիք

Կապան,

/Կապան/,

(05.11.2017)

1 Կապան 1 Կապան 48.64 42571

2 Ագարակ 2 Ագարակ 18.51 165

3 Աղվանի 3 Աղվանի 9.98 77

4 Աճանան 4 Աճանան 8.00 163

5 Անտառաշատ 5 Անտառաշատ 22.66 94

6 Առաջաձոր 6 Առաջաձոր 12.87 135

7 Արծվանիկ 7 Արծվանիկ 28.19 502

8 Գեղանուշ 8 Գեղանուշ 77.44 286

9 Գոմարան

10 Դավիթ Բեկ 9 Դավիթ Բեկ 20.02 766

11 Եղեգ 10 Եղեգ 16.31 84

12 Եղվարդ 11 Եղվարդ 12.95 248

13 Խդրանց 12 Խդրանց 6.97 55

14 Ծավ 13 Ծավ 128.37 362

15 Շիշկերտ

16 Կաղնուտ 14 Կաղնուտ 11.54 103

17 Ձորաստան 15 Ձորաստան 33.31 64

18 Ճակատեն 16 Ճակատեն 55.32 138

19 Ներքին

Խոտանան 17

Ներքին

Խոտանան 3.25 65

20 Ներքին Հանդ 18 Ներքին Հանդ 60.79 82

21 Նորաշենիկ 19 Նորաշենիկ 10.28 81

22 Շիկահող 20 Շիկահող 41.67 122

23 Շրվենանց 21 Շրվենանց 5.14 60

24 Չափնի 22 Չափնի 10.48 76

25 Սյունիք

23 Սյունիք 22.17 1008

26 Բարգուշատ

27 Դիցմայրի

28 Խորձոր

29 Սզնակ

30 Սրաշեն 24 Սրաշեն 21.22 83

31 Սևաքար 25 Սևաքար 18.74 88

32 Վանեք 26 Վանեք 16.52 52

33 Վարդավանք 27 Վարդավանք 7.77 99

128

34 Վերին

Խոտանան 28 Վերին Խոտանան 22.62 188

35 Տանձավեր 29 Տանձավեր 16.78 185

36 Տավրուս 30 Տավրուս 7.24 93

37 Ուժանիս 31 Ուժանիս 14.34 81

38 Օխտար 32 Օխտար 7.19 69

Ընդամենը 38 32 797.28 48,245

29 Սյունիք

Սիսիան,

/Սիսիան/,

(05.11.2017)

1 Սիսիան 1 Սիսիան 33.20 14835

2 Ախլաթյան 2 Ախլաթյան 35.19 539

3 Աղիտու 3 Աղիտու 59.34 401

4 Անգեղակոթ 4 Անգեղակոթ 98.51 1663

5 Աշոտավան 5 Աշոտավան 12.29 621

6 Արևիս 6 Արևիս 58.56 82

7 Բալաք 7 Բալաք 10.30 167

8 Բնունիս 8 Բնունիս 36.59 120

9 Բռնակոթ 9 Բռնակոթ 72.81 1975

10 Գետաթաղ 10 Գետաթաղ 13.12 173

11 Դաստակերտ 11 Դաստակերտ 42.05 298

12 Դարբաս 12 Դարբաս 27.43 1069

13 Շամբ

14 Թանահատ 13 Թանահատ 17.51 21

15 Թասիկ 14 Թասիկ 40.51 290

16 Իշխանասար 15 Իշխանասար 36.53 251

17 Լծեն 16 Լծեն 16.15 91

18 Լոր 17 Լոր 33.61 317

19 Հացավան 18 Հացավան 7.96 254

20 Մուցք 19 Մուցք 46.38 310

21 Նժդեհ 20 Նժդեհ 55.21 162

22 Ցղունի

23 Նորավան 21 Նորավան 41.44 455

24 Շաղատ 22 Շաղատ 111.81 988

25 Շաքի 23 Շաքի 74.00 1276

26 Շենաթաղ 24 Շենաթաղ 74.04 347

27 Որոտնավան 25 Որոտնավան 18.12 305

28 Սալվարդ 26 Սալվարդ 42.53 241

29 Վաղատին 27 Վաղատին 39.84 606

30 Տոլորս 28 Տոլորս 28.58 401

31 Տորունիք 29 Տորունիք 17.58 127

32 Ույծ 30 Ույծ 32.62 539

Ընդամենը 32 30 1233.81 28,924

30 Սյունիք

Քաջարան,

/Քաջարան/,

(05.11.2017)

1 Քաջարան 1 Քաջարան 19.96 7050

2 Գեղի

2 Գեղի 171.99 153

3 Գեղավանք

4 Կարդ

5 Կիցք

6 Վերին

Գեղավանք

7 Քարուտ

8 Լեռնաձոր

3 Լեռնաձոր 158.08 839 9 Անդոկավան****

10 Բաբիկավան****

129

11 Կաթնառատ****

12 Կավճուտ

13 Ձագիկավան

14 Ներքին

Գիրաթաղ

15 Վերին Գիրաթաղ

16 Փուխրուտ****

17 Նոր Աստղաբերդ

4 Նոր Աստղաբերդ 112.01 99 18 Աջաբաջ

19 Գետիշեն

20 Ոչեթի

21 Քաջարանց 5 Քաջարանց 120.05 197

Ընդամենը 21 5 582.09 8,338

31 Վայոց ձոր

Արենի,

/Արենի/,

(05.11.2017)

1 Արենի 1 Արենի 43.60 1964

2 Ամաղու

3 Ագարակաձոր 2 Ագարակաձոր 58.79 1434

4 Աղավնաձոր 3 Աղավնաձոր 50.45 2003

5 Արփի 4 Արփի 13.59 1201

6 Գնիշիկ 5 Գնիշիկ 67.48 191

7 Մոզրով

8 Ելփին 6 Ելփին 55.87 1207

9 Խաչիկ 7 Խաչիկ 71.93 968

10 Չիվա 8 Չիվա 31.16 827

11 Ռինդ 9 Ռինդ 45.00 1495

Ընդամենը 11 9 437.87 11,290


Գլաձոր,

/Գլաձոր/,

(05.11.2017)

1 Գլաձոր 1 Գլաձոր 42.43 2546

2 Գետափ 2 Գետափ 21.62 2413

3 Վերնաշեն 3 Վերնաշեն 67.29 1240

Ընդամենը 3 3 131.34 6,199


Եղեգիս,

/Շատին/,

(05.11.2017)

1 Շատին 1 Շատին 46.19 1899

2 Աղնջաձոր 2 Աղնջաձոր 32.80 426

3 Արտաբույնք 3 Արտաբույնք 32.56 1160

4 Գողթանիկ 4 Գողթանիկ 49.90 195

5 Եղեգիս 5 Եղեգիս 30.52 438

6 Թառաթումբ 6 Թառաթումբ 20.73 501

7 Հերմոն

7 Հերմոն 56.44 210 8 Արատես

9 Կալասար

10 Հորբատեղ 8 Հորբատեղ 19.50 264

11 Հորս 9 Հորս 34.19 263

12 Սալլի 10 Սալլի 19.18 243

13 Վարդահովիտ

11 Վարդահովիտ 107.12 239 14 Գետիկվանք

15 Սևաժայռ

16 Քարագլուխ 12 Քարագլուխ 27.52 834

Ընդամենը 16 12 476.65 6,672

34 Տավուշ

Բերդ,

/Բերդ/,

(05.11.2017)

1 Բերդ 1 Բերդ 27.02 7679

2 Այգեձոր 2 Այգեձոր 169.73 1880

3 Այգեպար 3 Այգեպար 0.26 560

4 Արծվաբերդ 4 Արծվաբերդ 126.64 2848

5 Իծաքար 5 Իծաքար 53.86 315

130

6 Ծաղկավան 6 Ծաղկավան 24.47 853

7 Մովսես 7 Մովսես 27.69 1719

8 Նավուր 8 Նավուր 88.32 1049

9 Ներքին Կարմիր

աղբյուր 9

Ներքին Կարմիր

աղբյուր 19.71 1057

10 Նորաշեն 10 Նորաշեն 23.64 1616

11 Չինարի 11 Չինարի 46.95 933

12 Չինչին 12 Չինչին 29.39 552

13 Չորաթան 13 Չորաթան 19.77 1003

14 Պառավաքար 14 Պառավաքար 39.59 1613

15 Վարագավան 15 Վարագավան 22.72 578

16 Վերին Կարմիր

աղբյուր 16

Վերին Կարմիր

աղբյուր 37.14 1596

17 Տավուշ 17 Տավուշ 29.24 1600

Ընդամենը 17 17 786.14 27,451

ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ 374 325 11,106.52 453,108

* Համաձայն «ՀՀ վարչատարածքային բաժանման մասին» ՀՀ օրենքի մեջ փոփոխություններ և լրացումներ

կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի, 09.06.2017

** Աղբյուրը՝ ՀՀ վարչատարածքային բաժանման տեղեկատու, Երևան 2012, «Գեոդեզիա և քարտեզագրություն»

ՊՈԱԿ *** Աղբյուրը՝ ՀՀ մարզերը և Երևան քաղաքը թվերով, 2017, ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայություն

**** Նշված բնակավայրերը «բնակավայրի» կարգավիճակ են ստացել «ՀՀ վարչատարածքային բաժանման մասին»

ՀՀ օրենքի մեջ փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքով, 09.06.2017։ Մինչ այդ դրանք

որպես առանձին բնակավայր չեն դիտարկվել։

131

Հավելված 3

2017թ. ընթացքում նոր ձևավորված համայնքների ղեկավարների և նրանց ընտրությունների վերաբերյալ տեղեկություններ

Մարզ

Նոր

ձևավորված

համայնք

Նոր ձևավորված

համայնքի կենտրոնի

(նախկին համայնքի)

նախկին ղեկավար

Նոր ձևավորված

համայնքի ղեկավար

Կուսակցական

պատկանելի-

ություն

Առաջադրումը Տարբերակ-

ներ*

Նախկին

համայնքը,

որում եղել է

համայնքի

ղեկավար

1

Արագածոտն

Ալագյազ Մհոյան Ազիզ Մախմուտով Ջասմ անկուսակցական Ինքնաառաջադրում Գ

2 Ապարան Աբրահամյան Գոռ Եղիազարյան Կարեն ՀՀԿ ՀՀԿ Գ

3 Արագածավան Պապիկյան Անդրանիկ Պապիկյան Անդրանիկ ՀՀԿ ՀՀԿ Ա

4 Ծաղկահովիտ Հակոբյան Նորաին Հակոբյան Նորաին անկուսակցական Ինքնաառաջադրում Ա

5

Գեղարքունիք

Գեղամասար (Սոթք)

Շահսուվարյան Կոլիկ Ավետյան Հակոբ ՀՀԿ Ինքնաառաջադրում Գ

6 Ճամբարակ Ավալյան Յուրիկ Ադամյան Վազգեն անկուսակցական Ինքնաառաջադրում Գ

7 Շողակաթ Շուշանյան Սուլիկո Շուշանյան Սուլիկո ՀՀԿ ՀՀԿ Ա

8 Վարդենիս Խլոյան Վոլոդյա Հարությունյան Արամ ՀՀԿ Ինքնաառաջադրում Գ

9

Լոռի

Ալավերդի Փարեմուզյան Կարեն Խեչումյան Սասուն ՀՀԿ ՀՀԿ Գ

10 Ախթալա Խաչիկյան Հայկազ Թամազյան Արկադի ՀՀԿ Ինքնաառաջադրում Բ Ճոճկան

11 Գյուլագարակ Վարդանյան Խաչիկ Գևորգյան Մհեր ՀՀԿ Ինքնաառաջադրում Բ Կուրթան

12 Լոռի Բերդ Բալայան Խաչատուր Ներսիսյան Արայիկ ՀՀԿ ՀՀԿ Բ Կողես

13 Մեծավան Վարդանյան Սերյոժա Վարդանյան Սերյոժա ՀՀԿ Ինքնաառաջադրում Ա

14 Շնող Ղումաշյան Դավիթ Ղումաշյան Դավիթ ՀՀԿ ՀՀԿ Ա

15 Սարչապետ Բարոյան Բորիս Բարոյան Բորիս ՀՀԿ ՀՀԿ Ա

16 Ստեփանավան Ղարաքեշիշյան Միքայել Ղարաքեշիշյան Միքայել ՀՀԿ ՀՀԿ Ա

17 Տաշիր Արշակյան Էդգար Արշակյան Էդգար անկուսակցական ՀՀԿ Ա

18 Օձուն Տիտանյան Արսեն Տիտանյան Արսեն ՀՀԿ ՀՀԿ Ա

19

Կոտայք

Ակունք Ռուբենյան Հունան Ռուբենյան Հունան ԲՀԿ Ինքնաառաջադրում Ա

20 Բյուրեղավան Բալասյան Հակոբ Բալասյան Հակոբ անկուսակցական ԲՀԿ Ա

21 Եղվարդ Սարգսյան Նորայր Սարգսյան Նորայր ՀՀԿ ՀՀԿ Ա

22 Մեղրաձոր Հովհաննիսյան Կառլեն Հովհաննիսյան Կառլեն ՀՀԿ ՀՀԿ Ա

23 Չարենցավան Շահգալդյան Հակոբ Շահգալդյան Հակոբ ՀՀԿ ՀՀԿ Ա

132

24 Ջրվեժ Պետրոսյան Ռոբերտ Պետրոսյան Ռոբերտ ԲՀԿ Ինքնաառաջադրում Ա

25

Շիրակ

Ախուրյան Իգիթյան Արծրունի Իգիթյան Արծրունի ՀՅԴ Ինքնաառաջադրում Ա

26 Անի (Մարալիկ) Գևորգյան Արտակ Գևորգյան Արտակ ՀՀԿ ՀՀԿ Ա

27 Մարմաշեն (Մայիսյան)

Բաղդասարյան Հակոբ Արշակյան Կարեն ՀՅԴ Ինքնաառաջադրում Գ

28

Սյունիք

Կապան Հայրապետյան Աշոտ Հայրապետյան Աշոտ ՀՀԿ ՀՀԿ Ա

29 Սիսիան Սարգսյան Արթուր Սարգսյան Արթուր ՀՀԿ ՀՀԿ Ա

30 Քաջարան Փարամազյան Մանվել Փարամազյան Մանվել ՀՀԿ ՀՀԿ Ա

31

Վայոց ձոր

Արենի Խաչատրյան Րաֆֆի Սահակյան Հուսիկ ՀՀԿ ՀՀԿ Բ Ռինդ

32 Գլաձոր Մովսիսյան Արմեն Մովսիսյան Արմեն անկուսակցական Ինքնաառաջադրում Ա

33 Եղեգիս (Շատին)

Խուդոյան Տիգրան Ստեփանյան Արթուր ՀՀԿ Ինքնաառաջադրում Բ Քարագլուխ

34 Տավուշ Բերդ Մանուչարյան Հարություն

Մանուչարյան Հարություն

ՀՀԿ Ինքնաառաջադրում Ա

* Բացատրություն

«Ա» դեպք - համայնքի ղեկավար է ընտրվել համայնքի կենտրոն հանդիսացող բնակավայրի՝ նախկին համայնքի ղեկավարը

«Բ» դեպք - համայնքի ղեկավար է ընտրվել համայնքի կազմում ընդգրկված բնակավայրերից մեկի՝ նախկին համայնքի ղեկավարը

«Գ» դեպք - համայնքի ղեկավար է ընտրվել նոր թեկնածու կամ նախկինում այլ պաշտոն զբաղեցրած անձ

133

Հավելված 4

Եվրոպական երկրների տարածքը, բնակչությունը և ՏԻ միավորները

(դիտարկվող երկրները 2016թ-ի, ՀՀ-ն՝ 2017թ-ի դրությամբ)

Երկիրը

Ընդհանուր

տարածքը

/կմ2/

Ընդհանուր

բնակչությունը

/մարդ/

ՏԻ

միավորների

քանակը

Մեկ ՏԻ միավորին

բաժին ընկնող

տարածքը /կմ2/

Մեկ ՏԻ միավորին

բաժին ընկնող

բնակչությունը /մարդ/

0 Հայաստան 29,743 2,972,900 502 59 5,922 1 Ալբանիա 28,748 3,185,000 61 471 52,213 2 Ավստրիա 83,879 8,507,786 2,100 40 4,051 3 Բելգիա 30,528 11,203,992 589 52 19,022

4 Բոսնիա և Հերցոգովինա

51,209 3,825,000 145 353 26,379

5 Բուլղարիա 111,002 7,245,677 265 419 27,342 6 Գերմանիա 357,340 80,780,000 11,313 32 7,140 7 Դանիա 42,921 5,627,235 98 438 57,421 8 Էստոնիա 45,227 1,315,819 213 212 6,178 9 Թուրքիա 783,562 75,837,000 19,695 40 3,851

10 Իռլանդիա 69,797 4,604,029 126 554 36,540 11 Իսլանդիա 103,000 333,000 74 1,392 4,500 12 Իսպանիա 505,970 46,507,760 8,176 62 5,688 13 Իսրայել 22,072 7,822,000 260 85 30,085 14 Իտալիա 302,073 60,782,668 8,006 38 7,592 15 Լատվիա 64,573 2,001,468 119 543 16,819 16 Լեհաստան 312,679 38,495,659 2,479 126 15,529 17 Լիտվա 65,300 2,943,472 60 1,088 49,058 18 Լյուքսեմբուրգ 2,586 549,680 105 25 5,235 19 Խորվաթիա 56,594 4,246,700 555 102 7,652 20 Կիպրոս 9,251 858,000 380 24 2,258 21 Կոսովո 10,908 1,859,203 1,323 8 1,405 22 Հունաստան 131,957 10,992,589 325 406 33,823 23 Հունգարիա 93,024 9,873,000 3,201 29 3,084 24 Մալտա 316 425,384 68 5 6,256 25 Մակեդոնիա 25,713 2,108,000 82 314 25,707 26 Մոլդովա 33,846 3,461,000 1,679 20 2,061 27 Մոնտենեգրո 13,812 622,000 23 601 27,043 28 Նիդեռլանդներ 41,540 16,829,289 390 107 43,152 29 Նորվեգիա 385,203 5,092,000 428 900 11,897 30 Շվեդիա 438,574 9,644,864 290 1,512 33,258 31 Շվեյցարիա 41,285 8,211,700 2,324 18 3,533 32 Ուկրաինա 603,500 44,941,000 10,885 55 4,129 33 Չեխիա 78,867 10,512,419 6,258 13 1,680 34 Պորտուգալիա 92,225 10,427,301 3,400 27 3,067 35 Ռումինիա 238,391 19,942,642 3,181 75 6,269 36 Սերբիա 88,361 9,468,000 174 508 54,414 37 Սլովակիա 49,035 5,415,949 2,930 17 1,848 38 Սլովենիա 20,273 2,061,085 212 96 9,722 39 Վրաստան 69,700 4,323,000 72 968 60,042 40 Ֆինլանդիա 338,435 5,451,270 313 1,081 17,416 41 Ֆրանսիա 632,834 65,856,609 36,658 17 1,797

*Աղբյուրը՝ The Council of European Municipalities and Regions (CEMR)

Հասանելի է՝ http://www.ccre.org/img/uploads/piecesjointe/filename/CEMR_structures_and_competences_2016_EN.pdf

134

Հավելված 5

2015-2017թթ. ՀՀ համախմբված բյուջեների բաղկացուցիչ մասերի փաստացի

կատարողականները և նրանց տեսակարար կշիռները համախմբված բյուջեներում*

Հ

/հ

Բյուջեի տեսակը 2015թ.

փաստ

ացի,

մլրդ

դրամ

Տեսակ.

կշիռը

2015թ.

համա-

խմբված

բյուջեում,

%

2016թ.

փաստ

ացի,

մլրդ

դրամ

Տեսակ.

կշիռը

2016թ.

համա-

խմբված

բյուջեում,

%

2017թ.

փաստ

ացի,

մլրդ

դրամ

Տեսակ.

կշիռը

2017թ.

համա-

խմբված

բյուջեում,

%

Համախմբված բյուջե (1)

Եկամուտներ

Ծախսեր

Դեֆիցիտ (-)

այդ թվում`

1,201.7

1,444.0

-242.3

100.0

100.0

100.0

1,205.8

1,485.3

-279.5

100.0

100.0

100.0

1,276.2

1,540.7

-264.6

100.0

100.0

100.0

1. Պետական բյուջե

Եկամուտներ

Ծախսեր

Դեֆիցիտ (-)

1,167.7

1,409.0

-241.3

97.2

97.6

99.6

1,171.1

1,449.0

-278.0

97.1

97.6

99.5

1,237.2

1,503.9

-266.7

96.9

97.6

100.8

2. Համայնքային բյուջեներ Եկամուտներ

Ծախսեր

Պրոֆիցիտ (+) / դեֆիցիտ (-)

128.2

129.2

-1.0

10.7

8.9

0.4

128.6

130.2

-1.5

10.7

8.8

0.5

126.6

124.4

+2.2

9.9

8.1

-0.8

*) Աղբյուրը` http://www.minfin.am/index.php?cat=76&lang=1

1. Համախմբված բյուջեի եկամուտներում, ծախսերում և պրոֆիցիտում / դեֆիցիտում ներառված չեն

միջբյուջետային փոխանցումներից ստացվող մուտքերը և ելքերը:

http://www.minfin.am/index.php?cat=76&lang=1

135

Հավելված 6

Տեղական վճարների տեսակները և դրույքաչափերը՝ սահմանված «Տեղական տուրքերի

և վճարների մասին» ՀՀ օրենքով

Հ/հ Տեղական վճարների տեսակները Տեղական վճարների դրույքաչափերը

1.

Համայնքի տարածքում շենքի կամ շինության արտաքին տեսքը փոփոխող վերակառուցման աշխատանքներ կատարելու հետ կապված տեխնիկատնտեսական պայմաններ մշակելու և հաստատելու համար.

համայնքի մատուցած ծառայությունների դիմաց փոխհատուցման վճար

2.

Ճարտարապետաշինարարական նախագծային փաստաթղթերով նախատեսված՝ շինարարության թույլտվություն պահանջող, բոլոր շինարարական աշխատանքներն իրականացնելուց հետո շենքերի և շինությունների (այդ թվում` դրանց վերակառուցումը, վերականգնումը, ուժեղացումը, արդիականացումը, ընդլայնումն ու բարեկարգումը) կառուցման ավարտը ավարտական ակտով փաստագրման ձևակերպման համար.


3.

Ճարտարապետաշինարարական նախագծային փաստաթղթերով նախատեսված աշխատանքներն ավարտելուց հետո շահագործման թույլտվության ձևակերպման համար.


4.

Համայնքի տնօրինության և օգտագործման տակ գտնվող հողերը հատկացնելու, հետ վերցնելու և վարձակալության տրամադրելու դեպքերում անհրաժեշտ փաստաթղթերի (փաթեթի) նախապատրաստման համար.


5. Համայնքի կողմից կազմակերպվող մրցույթների և աճուրդների մասնակցության համար.


6. Համայնքի վարչական տարածքում տոնավաճառներին (վերնիսաժներին) մասնակցելու համար.


7.

Համայնքի կողմից աղբահանության վճար վճարողների համար աղբահանության աշխատանքները կազմակերպելու համար.

1) կենցաղային աղբի համար՝ ա) ըստ հաշվառված անձանց քանակի՝ համայնքում անձնագրային հաշվառման կանոններով ըստ հասցեի հաշվառում ունեցող և (կամ) բնակվող յուրաքանչյուր բնակչի համար՝ առավելագույնը ամսական 400 դրամ, բ) ըստ բնակելի շինության կամ բնակարանի ընդհանուր մակերեսի՝ մեկ քառակուսի մետր մակերեսի համար` առավելագույնը 25 դրամ. 2) ոչ կենցաղային և խոշոր եզրաչափի աղբի համար՝ ա) ըստ ծավալի՝ մեկ խորանարդ մետր աղբի համար՝ առավելագույնը 3000 դրամ, կամ բ) ըստ զանգվածի՝ մեկ տոննա աղբի համար՝ առավելագույնը 10000 դրամ:135

8.

Համայնքի կողմից իրավաբանական անձանց կամ անհատ ձեռնարկատերերին շինարարական և խոշոր եզրաչափի աղբի հավաքման և փոխադրման, ինչպես նաև աղբահանության վճար վճարողներին շինարարական և խոշոր եզրաչափի աղբի ինքնուրույն հավաքման և փոխադրման թույլտվության համար.

9. Կենտրոնացված ջեռուցման համար.

փոխհատուցման գումարի չափով, բացառությամբ «Հանրային ծառայությունները կարգավորող մարմնի մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն սահմանված հանրային

135 Համաձայն «Աղբահանության և սանիտարական մաքրման մասին» ՀՀ օրենքի

136

ծառայությունների կարգավորվող ոլորտներում սակագների սահմանման դեպքերի

10.

Ջրմուղ-կոյուղու համար այն համայնքներում, որոնք ներառված չեն ջրմուղ-կոյուղու ծառայություններ մատուցող կազմակերպությունների սպասարկման տարածքներում.

փոխհատուցման գումարի չափով, բացառությամբ «Հանրային ծառայությունները կարգավորող մարմնի մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն սահմանված հանրային ծառայությունների կարգավորվող ոլորտներում սակագների սահմանման դեպքերի

11.

Ոռոգման ջրի մատակարարման համար այն համայնքներում, որոնք ներառված չեն «Ջրօգտագործողների ընկերությունների և ջրօգտագործողների ընկերությունների միությունների մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն ստեղծված ջրօգտագործողների ընկերությունների սպասարկման տարածքներում.

փոխհատուցման գումարի չափով, բացառությամբ «Հանրային ծառայությունները կարգավորող մարմնի մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն սահմանված հանրային ծառայությունների կարգավորվող ոլորտներում սակագների սահմանման դեպքերի.

12.

Համայնքի կողմից կառավարվող բազմաբնակարան շենքերի ընդհանուր բաժնային սեփականության պահպանման պարտադիր նորմերի կատարման համար.

փոխհատուցման գումարի չափով

13. Համայնքային ենթակայության մանկապարտեզի ծառայությունից օգտվողների համար.


14.

Համայնքային ենթակայության արտադպրոցական դաստիարակության հաստատությունների (երաժշտական, նկարչական և արվեստի դպրոցներ և այլն) ծառայություններից օգտվողների համար.


15.

Համայնքի վարչական տարածքում, սակայն համայնքի բնակավայրերից դուրս գտնվող՝ ավագանու որոշմամբ հանրային հանգստի վայր սահմանված և համայնքի կողմից կամ համայնքի պատվերով որպես հանրային հանգստի վայր կահավորված տարածքում ընտանեկան կամ գործնական միջոցառումներ անցկացնելու համար.


16.

Համայնքային սեփականություն հանդիսացող պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների և համայնքային ենթակայության թանգարանների մուտքի համար.

համայնքի մատուցած ծառայությունների դիմաց փոխհատուցման գումարի չափով.

17.

Համայնքային սեփականություն հանդիսացող ընդհանուր օգտագործման փողոցներում և հրապարակներում (բացառությամբ բակային տարածքների, ուսումնական, կրթական, մշակութային և առողջապահական հաստատությունների, պետական կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների վարչական շենքերի հարակից տարածքների) ավտոտրանսպորտային միջոցն ավտոկայանատեղում կայանելու համար.

1) յուրաքանչյուր մեկ ժամվա համար` մինչև 300 դրամ ներառյալ. 2) յուրաքանչյուր մեկ օրվա համար` մինչև 2500 դրամ ներառյալ. 3) մեկ շաբաթվա համար` մինչև 5000 դրամ ներառյալ. 4) մեկ ամսվա համար` մինչև 25000 դրամ ներառյալ. 5) մեկ տարվա համար` մինչև 100000 դրամ ներառյալ136

18. Համայնքի արխիվից փաստաթղթերի պատճեններ տրամադրելու համար.

մեկ փաստաթղթի համար՝ մինչև 1000 դրամ փոխհատուցման վճար.

19. Համայնքն սպասարկող անասնաբույժի ծառայություններից օգտվելու համար:


136 Համաձայն «Ավտոտրանսպորտային միջոցների կայանատեղերի տեղական վճարի մասին» ՀՀ օրենքի

137

Հավելված 7

Տեղական ինքնակառավարման տարեկան գնահատման արդյունքները

(ՏԻՏԻ, 2015թ., 2016թ. և 2017թ.)

Հհ ՏԻ բնագավառը, գործառույթը, ցուցիչը 2015թ.

գնահա-

տականը

2016թ.

գնահա-

տականը

2017թ.

գնահա-

տականը

1. Տեղական ինքնակառավարման բարեփոխումներ 1.1 Բարեփոխումների իրավական և ծրագրային գնահատում

1

ՏԻ բնագավառի օրենսդրության համապատասխանությունը ՀՀ

Սահմանադրությանը (սահմանադրական դրույթների իրավակիրառության

աստիճանը ՀՀ օրենսդրությունում), %

7 6 6

2

ՏԻ բնագավառի օրենսդրության համապատասխանությունը ՏԻ եվրոպական

խարտիային (ՏԻԵԽ-ի դրույթների իրավակիրառության աստիճանը ՀՀ

օրենսդրությունում), %

6 7 7

3

ՏԻ բնագավառում ՀՀ կառավարության հեռանկարային և միջնաժամկետ

ծրագրերով նախատեսված պարտավորությունների իրականացման

մակարդակը, %

7 8 8

4

ՏԻ բնագավառի պետական լիազոր մարմնի՝ ՀՀ ՏԿԶՆ տարեկան

ծրագրերով նախատեսված ծրագրերի, միջոցառումների իրականացման

մակարդակը, %

8 8 8

1.2 Արտաքին պարտավորությունների կատարում

5

ՏԻ բնագավառում Եվրոպայի խորհրդի, ԵԽ Տեղական և տարածաշրջանային

իշխանությունների կոնգրեսի առջև Հայաստանի ստանձնած

պարտավորությունների իրականացման մակարդակը, %

6 7 7

1.3 Վարչատարածքային բարեփոխումներ

6 ՀՀ մեկ համայնքի (առանց Երևանի) բնակչության միջին թիվը, մարդ 4 4 5

7 ՀՀ մեկ համայնքի վարչական տարածքի միջին չափը, կմ2 4 4 5

1.4 Միջհամայնքային համագործակցություն

8 Միջհամայնքային համագործակցության կառույցներում ընդգրկված

համայնքների տեսակարար կշիռը ՀՀ համայնքների ընդհանուր թվի մեջ, % 5 5 4

9 Կամավոր հիմունքներով ձևավորված միջհամայնքային միավորումների

կազմում ընդգրկված համայնքների միջին թիվը, համայնք 0 0 0

10 Օրենքով ձևավորված միջհամայնքային միավորումների կազմում ընդգրկված

համայնքների միջին թիվը, համայնք 0 0 0

1-ին բնագավառի ցուցիչների գնահատականների միջինը 4.7 4.9 5.0

2. Համայնքի սեփականություն, զարգացման ծրագրեր և ֆինանսներ 2.1 Համայնքի սեփականության գույք

11 ՀՀ համայնքների (ներառյալ Երևանի) բյուջեների ոչ ֆինանսական

ակտիվների գծով ծախսերի տեսակարար կշիռն ընդհանուր ծախսերում, % 3 2 2

12 ՀՀ համայնքների (առանց Երևանի) բյուջեների ոչ ֆինանսական ակտիվների

գծով ծախսերի տեսակարար կշիռն ընդհանուր ծախսերում, % 3 3 3

2.2 Համայնքի զարգացման ծրագրեր և բյուջե (պլանավորում և բյուջետավարում)

-

2.3 Համայնքի բյուջետային եկամուտներ

13 ՀՀ համայնքների բյուջեների եկամուտների հանրագումարի տեսակարար

կշիռը ՀՀ համախմբված բյուջեի ընդհանուր եկամուտներում, % 4 4 3

14 ՀՀ համայնքների (ներառյալ Երևանի) բյուջեների եկամուտների

հանրագումարի փաստացի կատարումը հաստատված պլանի նկատմամբ, % 10 9 7

138


գնահա-

տականը

2016թ.

գնահա-

տականը

2017թ.

գնահա-

տականը

15 ՀՀ համայնքների (առանց Երևանի) բյուջեների եկամուտների

հանրագումարի փաստացի կատարումը հաստատված պլանի նկատմամբ, % 10 10 10

16 ՀՀ համայնքների (ներառյալ՝ Երևանի) բյուջեների փաստացի եկամուտը մեկ

շնչի հաշվով, ԱՄՆ դոլար 2 2 2

17 ՀՀ համայնքների (առանց Երևանի) բյուջեների փաստացի եկամուտը մեկ


18 ՀՀ համայնքների բյուջեների սեփական եկամուտների տեսակարար կշիռն

ընդհանուր եկամուտների մեջ (համայնքների ֆինանսական անկախությունը

կամ ինքնուրույնությունը), %

3 3 4

2.4 Փոխառու միջոցներ (պարտքի կառավարում)

19 ՀՀ համայնքների բյուջեների փոխատվությունների տեսակարար կշիռն

ընդհանուր մուտքերում, % 0 0 0

20 ՀՀ համայնքների բյուջեների վարկերի տեսակարար կշիռն ընդհանուր

մուտքերում, % 0 0 0

2.5 ՏԻՄ-երի լիազորությունների և ֆինանսների համապատասխանություն

21 ՀՀ համայնքների բյուջեների ծախսերի հանրագումարի տեսակարար կշիռը

ՀՀ համախմբված բյուջեի ընդհանուր ծախսերում, % 3 3 3

22 Համայնքների բյուջեների ծախսերի հանրագումարի տեսակարար կշիռը

երկրի ՀՆԱ-ում, % 3 3 2

23 ՀՀ համայնքների (ներառյալ Երևանի) բյուջեների ծախսերի հանրագումարի

փաստացի կատարումը հաստատված պլանի նկատմամբ, % 10 8 5

24 ՀՀ համայնքների (առանց Երևանի) բյուջեների ծախսերի հանրագումարի

փաստացի կատարումը հաստատված պլանի նկատմամբ, % 7 7 7

25 ՀՀ համայնքների (ներառյալ՝ Երևանի) բյուջեների փաստացի ծախսը մեկ


26 ՀՀ համայնքների (առանց Երևանի) բյուջեների փաստացի ծախսը մեկ շնչի

հաշվով, ԱՄՆ դոլար 2 2 2

27 Ընդհանուր բնույթի հանրային ծառայությունների ծախսերի տեսակարար

կշիռը ՀՀ համայնքների (ներառյալ Երևանի) բյուջեների ընդհանուր

ծախսերում, %

6 6 6

28 Ընդհանուր բնույթի հանրային ծառայությունների ծախսերի տեսակարար

կշիռը ՀՀ համայնքների (առանց Երևանի) բյուջեների ընդհանուր ծախսերում,

%

2 2 2

2-րդ բնագավառի ցուցիչների գնահատականների միջինը 4.1 3.8 3.4

3. Տեղական ժողովրդավարություն 3.1 Ընտրական գործընթացի ժողովրդավարացում

29 ՀՀ համայնքների ընդհանուր թվի մեջ այն համայնքների տեսակարար կշիռը,

որտեղ համայնքի ավագանու ընտրություններն անց են կացվում

համամասնական ընտրակարգով, %

1 1 1

30 ՀՀ բնակչության ընդհանուր թվում այն համայնքների բնակիչների

ընդհանուր թվի տեսակարար կշիռը, որտեղ համայնքի ավագանու

ընտրություններն անց են կացվում համամասնական ընտրակարգով, %

4 5 5

31 Տվյալ տարվա ընթացքում ուղղակի ընտրակարգով կայացած համայնքի

ղեկավարի ընտրությունների ժամանակ 2-ից ավելի թեկնածուներ

առաջադրած համայնքների տեսակարար կշիռն այդ համայնքների

ընդհանուր թվի մեջ, %

6 6 6

32 Տվյալ տարվա ընթացքում կայացած ՏԻՄ-երի ընտրությունների ժամանակ

բնակիչների մասնակցության միջին մակարդակը, % 6 6 6

139


գնահա-

տականը

2016թ.

գնահա-

տականը

2017թ.

գնահա-

տականը

3.2 Հանրային մասնակցություն

33 Համայնքի բյուջեի նախագծի հանրային քննարկումներ/լսումներ

կազմակերպած և անցկացրած համայնքների տեսակարար կշիռը ՀՀ

համայնքների ընդհանուր թվի մեջ, %

6 6 4

34 Պաշտոնական համացանցային կայք ունեցող համայնքների տեսակարար

կշիռը ՀՀ համայնքների ընդհանուր թվի մեջ, % 2 2 6

35 Համայնքի ղեկավարին կից գործող ԽՄ-ներ ձևավորած՝ առնվազն 5000

բնակիչ ունեցող համայնքների տեսակարար կշիռը ՀՀ համայնքների


5 5 5

3.3 Ֆինանսական հաշվետվողականություն

36 Համայնքի բյուջեի կատարման տարեկան հաշվետվության նախագծի

հանրային քննարկումներ/լսումներ կազմակերպած և անցկացրած՝ առնվազն

5000 բնակիչ ունեցող համայնքների տեսակարար կշիռը ՀՀ համայնքների


1 1 2


4. Համայնքի կառավարում 4.1 Մարդկային ռեսուրսների կառավարում և կարողությունների զարգացում

37 Բարձրագույն կրթությամբ համայնքների ղեկավարների տեսակարար կշիռն՝

ընդհանուրի մեջ, % 6 6 6

38 ՀԿՏՀ ունեցող համայնքների տեսակարար կշիռն՝ ընդհանուրի մեջ, % 6 6 7

4.2 Համայնքային ծառայություն

39 Համայնքների (առանց Երևանի) աշխատակազմերում համայնքային

ծառայության հաստատված պաշտոնների թվի տեսակարար կշիռը

բնակչության ընդհանուր թվի մեջ, %

5 4 4

40 Վերջին տարվա ընթացքում վերապատրաստված համայնքային

ծառայողների տեսակարար կշիռը նրանց ընդհանուր թվի մեջ, % 6 3 4

4.3 Միջազգային աջակցություն

-


5. Համայնքային (հանրային բնույթի) ծառայությունների մատուցում 5.1 Սոցիալական ուղղվածություն ունեցող ծառայություններ (կրթություն, մշակույթ, առողջապահություն,

սպորտ, սոցիալական պաշտպանություն և այլն)

41 Նախադպրոցական կրթության ծառայություն մատուցող համայնքների

տեսակարար կշիռը համայնքների ընդհանուր թվի մեջ, % 4 4 6

42 Նախադպրոցական հաստատություններում ընդգրկված երեխաների

տեսակարար կշիռը ՀՀ նախադպրոցական տարիքի երեխաների ընդհանուր

թվի մեջ, %

3 3 3

43 Համայնքների արտադպրոցական դաստիարակության ծառայություն

մատուցող համայնքների տեսակարար կշիռը համայնքների ընդհանուր թվի

մեջ, %

3 3 4

44 Համայնքների բյուջեներում Հանգիստ, մշակույթ և կրոն բնագավառի

ընդհանուր ծախսերը՝ բնակչության մեկ շնչի հաշվով, ԱՄՆ դոլար 3 3 3

5.2 Քաղաքաշինական-կոմունալ ծառայություններ (քաղաքաշինություն, աղբահանություն, մաքրում,

կանաչապատում, բարեկարգում, ներհամայնքային փողոցների և ճանապարհների պահպանում և

շահագործում, ջրամատակարարում և ջրահեռացում, բնակելի և ոչ բնակելի տարածքների պահպանում,

գերեզմանատների պահպանում և այլն)

140


գնահա-

տականը

2016թ.

գնահա-

տականը

2017թ.

գնահա-

տականը

45 Համայնքի գլխավոր հատակագիծ ունեցող համայնքների տեսակարար կշիռը

համայնքների ընդհանուր թվի մեջ, % 1 2 2

46 Աղբահանության ծառայություն մատուցող համայնքների տեսակարար կշիռը

համայնքների ընդհանուր թվի մեջ, % 6 6 7

47 ՏԻՄ-երի կողմից ջրամատակարարման ծառայություն ստացող

բնակավայրերի տեսակարար կշիռը ՀՀ բնակավայրերի ընդհանուր թվի մեջ,

%

6 6 6

48 Ներհամայնքային փողոցային լուսավորության ծառայություն մատուցող

համայնքների տեսակարար կշիռը համայնքների ընդհանուր թվի մեջ, % 7 8 6

49 Համայնքների (ներառյալ Երևանի) բյուջեներում Շրջակա միջավայրի

պաշտպանության բնագավառի ընդհանուր ծախսերը՝ բնակչության մեկ շնչի

հաշվով, ԱՄՆ դոլար

4 4 4

50 Համայնքների (առանց Երևանի) բյուջեներում Բնակարանային

շինարարության և կոմունալ ծառայության բնագավառի ընդհանուր ծախսերը՝

բնակչության մեկ շնչի հաշվով, ԱՄՆ դոլար

2 2 2

5.3 Տնտեսական ուղղվածություն ունեցող ծառայություններ (ներհամայնքային հասարակական տրանսպորտ,

առևտուր, ոռոգում, գյուղատնտեսական, այդ թվում անասնաբուժական և բուժասանիտարիայի

ծառայություններ և այլն)

51 Ներհամայնքային հասարակական տրանսպորտի ծառայություն մատուցող

համայնքների տեսակարար կշիռը համայնքների ընդհանուր թվի մեջ, % 1 1 1

52 Համայնքների բյուջեներում Տնտեսական հարաբերությունների բնագավառի

ընդհանուր ծախսերը՝ բնակչության մեկ շնչի հաշվով, ԱՄՆ դոլար 2 2 2

5.4 Համայնքային այլ ծառայություններ (քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցում,

բնապահպանական ծառայություններ և այլն)

-


Տեղական ինքնակառավարման տարեկան ինդեքսը 4.40 4.24 4.38

Documents

ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄԸ - cfoa.amcfoa.am/wp-content/uploads/2018/10/LSG_in_Armenia_-Report_2017_ARM... · 6 Աղյուսակների ցանկ Աղյուսակ