BIOSve

BIOS Ayarları

HAZIRLAYANLAR

Fadime Arslantaş

Duygu Özcan

İsa Bingöl

Gürkan

BİOS NEDİR?Bilgisayar donanımlarından ana kart üstünde bulunan ve konum itibarıyla çok küçük olmasına karşın işlevsel yönden bilgisayarın en temel parçası olan, bilgisayarın açılış sırasında yapması gereken tüm komutlar ve donanımsal olarak yapılması gereken tüm işlemleri denetleyen ve ayarlamaları üzerinden yapan bir parçadır.

"Basic Input/Output System" (Temel Giriş/Çıkış Sistemi) kelimelerinin baş harflerinin birleşmesinden meydana gelen BIOS, PC'nizin çalışması için gereken temel yapı olarak özetlenebilir.

Teknik olarak baktığımız zaman BIOS’lar, EEPROM olarak adlandırdığımız hafıza entegrelerinin üstüne, anakart ile uyumlu çalışabilecek şekilde çeşitli yazılımların monte edilmesi sonucu oluşturlar  EEPROM (Electrically Erasable Programmable Read-Only Memory) türünde entegreler oluşturularak kullanılan biosların boyutları çok büyük değildir ve yeni nesil anakartlar da yönetilmesi gereken işlemlerin çoğalmasından dolayı daha büyük boyutlara sahip bios lar için Flash Bellek entegreleri kullanılmaktadır  

ROM (Read Only Memory) yani sadece okunabilir bellek olarak kullanılan bölümlerinde, firmalar tarafından yüklenen ve özel müdahale haricinde içindeki bilgileri silinemeyen bir yapıya sahiptir. Örnek verecek olursak bios menüsünü açtığımız zaman karşımıza gelen menü veya yazılar ROM bellekte saklandığı için sabittir ve silinemez, fakat bu menülerin içindeki ayarlar biosun farklı bir bölgesindeki kısımları etkilediği için buralarda değişiklikler yapılabilmektedir. Bios hafızasındaki bilgiler elektrik gittiği zaman bile silinmez. Aslında flash bellek yapısında olmasına rağmen bios içindeki bilgileri koruyan bir pil bulunmaktadır  Bu pil çıkarıldığında veya bios resetlendiğinde, kalıcı bölge ROM haricindeki veriler tekrar eski hallerine gelmektedir  Bu nedenle ayar bölgeleri RAM (Random Access Memory) gibi davranmaktadır

BIOS Olmazsa Ne olur?BIOS işletim sistemi ile bilgisayar donanımının haberleşmesini sağlayan temel yönergelerden oluşur. BIOS olmazsa işletim sistemi bilgisayar donanımı ile haberleşemez ve elbette denetimi de sağlayamaz.

BIOS ÇeşitleriDeğişik ana kartlar, farklı BIOS SETUP yazımlarını içermektedir. Farklımarkaların ürettikleri farklı BIOS’lar bulunmaktadır. Farklı

firmaların BIOS ayarları bu BIOS sistemlerine göre farklık gösterir.

Piyasadaki BIOS çeşitleri şunlardır; Award Software Phoenix BIOS AMI BIOS Award Medallion BIOS ( Phoenix BIOS + Award BIOS ).

Yukarıda saydığımız markalar neredeyse tüm anakart üreticileri tarafından kullanılan bios çeşitleridir  Bu firmalar ise genellikle Winbond, ATMEL, SST gibi chip üreticilerinin ürettiği flash bellek -eeprom entegrelerini kullanmaktadır.

 Bu bios çeşitlerini kullanan anakart üreticilerinden bazılarını sayacak olursak;- ABit, AOpen, Asus, Biostar, Epox, GigaByte, DFI, IBM, Intel, Megastar, Asrock, MSI, Toshiba

BIOS Nasıl Çalışır?

Bios içinde firma tarafından üretilen yazılım entegrenin giriş çıkış portlarına çeşitli sinyaller vermektedir ve verilen bu sinyaller yapılan ayar değişikliklerine göre değişim göstermektedir  Çıkış sinyalleri entegre üzerinden gerekli veri yolları kullanılarak gerekli birimlere iletilmektedir  Yani bios tek başına sadece bilgi akışını sağlamaktadır. Ayarlamaları teknik olarak yapan birimler genellikle anakart üzerinde kullanılan diğer bölgelerdeki entegre ve elektronik parçalardır. Örnek verecek olursak işlemcinin çalışma gerilimini bios üzerinden değiştirdiğimiz zaman, bios verilen gerilim ayarını direk olarak işemciye yansıtamamaktadır  İlk olarak regulasyon bölümüne gerekli dijital sinyalleri göndererek ne yapması gerektiğini o bölüme anlatmakta ve bunun sonucunda da regulasyon bölümü biosdan aldığı emri uygulayarak işlemcinin çalışma voltajını, alınan emir doğrultusundaki değere taşımaktadır.

BIOS’un Görevleri Nelerdir?

Başlangıç Sürücüsünü Ayarlar: Bilgisayar açılırken hangi sürücünün önce okunması gerektiğini belirler.Parça Voltajlarını Ayarlar: Bilgisayar üzerindeki işlemci, ram, ekran kartı, chipset, anakart ve daha birçok parçanın çalışma gerilimlerini biostan değiştirebiliriz.FSB Hızlarını Ayarlar: Bilgisayardaki parçaların FSB yani çalışma

frekansları, başka bir değişle o parçanın çalışması için gerekli olan frekans değerlerini de bios ile değiştirebiliriz. Örnek olarak 66MHZ düzeyinde çalışan bir ekran kartının FSB değerini 69 yapabiliriz. Buradaki ama FSB hızı ile parçaları hızlandırmak dolayısıyla bilgisayarı hızlandırmaktır En çok FSB ayarları değiştirilen parçalar İşlemci ve Ram dir.Parçaları Açma-Kapamaya Yarar: Mesela anakart üzerinde bulunan ses veya ethernet kartı gibi kartların aktifleştirilip pasifleştirilmesini sağlar. Bazı durumlarda bu kartları kullanmayabiliriz ve bunları kapatarak güç tasarrufu sağlarız.Çalışma İstatistiklerini Gösterir: Bilgisayar çalışırken elde edilen, işlemci sıcaklığı, işlemci voltajı, diğer parça voltajları, anakart sıcaklığı, fsb hızları gibi birçok istatistiği bios menüsü altında görebiliriz.Başlangıç Ayarlamalarını Yapar: Bilgisayar açılırken birçok temel bilgi ve ayarı bios üzerinden almaktadır  Bu ayarlamaları bios menüsü altında değiştirebilirsiniz Ayrıca saat tarih gibi ayarlarda bios menüsünden yapılabilmektedir.

BIOS Menüsü Nasıl Açılır?Güç düğmesine basıldıktan sonra BIOS’un bilgisayarı sınadığı bir ekran karşımıza gelir. Bu ekrana POST ekranı deriz. POST ekranında işlemcimizin hızı, bellek miktarı ve veri saklama cihazları gibi bilgiler karşımıza gelir. Bilgisayarınızda POST işlemini sistemi açtığınızda siyah ekranda gördüğünüz yazılardan tanıyabilirsiniz. Güncel ana kartların pek çoğu siz istemediğiniz sürece bunu gizler ve ana kart üreticisine ait logo karşınıza çıkar. Böyle bir durumda TAB tuşuna basarak bu logoyu atlatıp klasik POST ekranına dönebilirsiniz.POST ekranı bir süre sonra kaybolur durdurmak istiyorsak Pause Break tuşuna basmamız gerekir.Tam bu esnada, ekranın altında bios menüsüne gitmek için hangi tuşa basılması gerektiği belirtilir. Bilgisayarı açtıktan sonra sürekli Delete tuşuna basarak veya basılı tutarak bios menüsüne erişim sağlayabiliriz. Fakat bazı üreticiler farklı erişim yöntemleri sundukları için bunlarda bilgisayar açılırken F1, F2, F10, ESC gibi tuşlara basmak gerekmektedir.

BIOS’ ta Yapılan Değişiklikler Nereye Kaydedilir ?BIOS Rom içerisinde bulunur. ROM ise sadece okunabilir bir bellek olduğu için hiçbir değişiklik kaydedilemez. Bu yüzden BIOS üzerinde yaptığımız değişikliklerin bir yere kaydedilmesi gerekir. BIOS ’da ayarları değiştirdiğimizde bu ayarlar CMOS denilen bir bellek çeşidine kaydedilir. CMOS(Complenmentary Metal Oxide Semiconductor), "Eşlenik Metal Oksit Yarıiletken" in kısaltmasıdır.

Bilgilerin burada tutulması için bir pil ile CMOS sürekli beslenir ve kaydedilen ayarların burada sürekli kalması sağlanır.Güç Düğmesine basıldığında, CMOS’da kayıtlı olan BIOS ayarlarına göre sistem açılır.

BIOS Sürümü Nasıl Güncellenir?Bazı durumlarda anakart üreticiniz bios sürümünü yükseltmekte ve bios kabiliyetlerine bazı eklemeler yapmaktadır. Bu gibi durumlarda bios güncelleme işlemi yapabilmeniz için birkaç yol bulunmaktadır.- İlk yöntem başlangıç bios disketi oluşturarak bu disket ile bios sürümünü yükseltmeniz olacaktır ki artık yeni nesil anakartlarda bu hiç tavsiye edilen bir yöntem değildir.- İkinci yöntem ise anakart üreticisi size anakartın yanında çeşitli aygıtların olduğu bir cd vermektedir. Bu cd içerisinde bios update yani bios güncelleme yazılımları bulunmaktadır. Bu yazılımlar ile bios modelinize bakabilir ve internet üzerinden yeni modellerler çıkmış ise kurulum yapabilirsiniz. Artık bios güncelleme işlemler işletim sisteminiz açıkken bile yapılabilmektedir.

BIOS GüvenliğiBazı durumlarda bios lar işletim sisteminin çalışmalarından etkilenerek veya zararlı virüsler nedeniyle tahrip olabilmekte ve veri kayıpları yaşanabilmektedir. Bu gibi durumları önlemek için yeni nesi bios larda birçok güvenlik konulmuştur. Ayrıca işletim sistemindeki açıklarında birçoğu kapatılarak online erişim kısıtlanmıştır. Bunların haricinde veri kayıplarını engellemek için bazı anakart üreticileri dual bios adını verdikleri çift bios sisteminin devreye sokmaktadırlar.Bu yöntem ile aynı anakrtta aynı özelliklere sahip ikinci bir (backup bios) yedekleme biosu bulunmaktadır. Yapılan her ayar otomatik olarak bu biosa aktarılmaktadır. Eğer ana biosta bir sorun olursa ikinci bios devreye girerek üzerindeki yedeği ana biosa aktaracak ve sorun çözülecektir.

Aşağıdaki resimde dual bios özelliğine sahip bir anakart ve ana bios (main bios) ile backupbiosu gözükmektedir.

BIOS Ayarları

Standart Cmos Setup

Date / Time :Sistem saatini ve tarihini buradan ayarlayabiliriz. Aslında sistem saatini ve tarihini Windows veya DOS’ tan da ayarlayabiliriz. İşletim sistemlerinin saat ve tarihleri BIOS’ takilerden farklı olmaz. Birinde yapacağınız değişiklik diğerini de etkiler.

Hard Disk: Burada bilgisayarımızda tanımlanmış sabit diskleri ve CD-ROM sürücüleri görebiliriz.

Type: Eski tip küçük kapasiteli diskleri tanımlar.

1. None: hiç olmayan disk demek2. Auto: Sabit diski bilgisayar her açılışında tarar.3. User: Kullanıcının belirlediği dis ayarıdır.

Size: Sabit Diskin kapasitesini verir. Otomatik hesaplanır elle değiştirilemez.

Cyls: Silindir sayısı bilgisidir. Mode değerine göre değişir.

Head: Kafa sayısı bilgisidir. Disk tipine göre değişir.

Precomp: yazılan blok büyüklüğünü verir.

Landzone : Ülke , Bölge kodu

Sector : Sektör sayısını verir.

Mode:Sabit diskin kullanım modunu verir. 4 seçeneği vardır.

1. Auto: Diskin kayıt bilgisine göre belirlenmesi2. LBA : 512 MB ‘ dan büyük disklerde kullanılır. Günümüzde en çok

kullanılan türdür.3. Normal: Diskin erişim biçimi CHS değerine göre düzenlenir.4. Large: Erişimin geniş bloklar halinde olmasını sağlar.

Disket sürücüler: Her PC’ de bir disket sürücü vardır ve o disket sürücüler bu bölümden tanıtılır PC’ mize.

Video: Bu, monitörünüzün tipi ile ilgili bir ayardır.EGA/VGA olması ekranın renkli özellik olduğu anlamına gelir.

Halt-On: Post bir donanım hatasıyla karşılaştığında sistem durur. Bu seçenekle bazı hataların dikkate alınmaması sağlanıyor.

No Errors Post: oluşan hataları önemsemez.

AllErrorsPost : oluşan hataların hepsini önemser.

AllErrors but Disket: sadece disket hatalarını önemsemez.

AllErrors but Keyboaard: Sadece klavye hatalarını önemsemez.

AllErrors Disket/Key: sadece disket ve klavye hatalarını önemsemez.

Bellek BilgileriBurada herhangi bir ayar söz konusu değildir.Base Memory= geleneksel bellek kapasitesiExtended Memory=Uzatılmış bellek kapasitesiOther Memory= diğer bellek kapasitesi

BIOS FEATURES SETUP

Sistem performansını artırmak veya bazı sistem özelliklerini belirlemek için kullanılır.

Virüs Warning:Virüs uyarısı ayarıdır.

CpuInternalCache: İşlemci içerisindeki L1 cache belleğinin kullanılıp kullanılamayacağı ayarıdır.Enabled olması işlemcinin hızını artırır.

ExtarnelCache: Dış cache belleği yani L2 Cache ayarıdır. Enabled olması iyidir.

Cpu L2 Cache ECC Checking : L2 belleğinin hata düzeltme modunun açık olup olmayacağı manasındadır.

QuickPower on Self Test: Bilgisayarın ilk açılış ayarıdır. Enabled olması daha kısa sürede açılmasını sağlar.

BootSequence: Bilgisayarın işletim sisteminin hangi kaynaktan yükleneceğinin ve hangi sıraya göre yapılacağının ayarıdır.

Swap FloopyDriwe: Ms – Dos ortamında A ve B sürücülerinin yer değiştirmesine izin verir.

BootupFloopySeek:Açılışta disket sürücüsünün test edilmesi ayarıdır.

IDE HDD BlockMode: Disklerde performansı ayarlamak için kullanılır.

Gate A – 20 Option : 1 MB üzeri belleğe erişimin hızlı yada normal olmasını sağlar

Memory Parity/ECC Check : Anakart ve bellekler hata denetleme özelliğine sahipse Enabled olmalı

TypematicRatc: bir saniyede ki karakter basım hızını ayarlar. 6- 30 değer alır.

Typematic Rate Setting: Rate ayarlarını etkin yada pasif yapar.

TypematicDelay: İki karakter yazımı arasındaki bekleme süresi 250 ile 1000 arası değer alır.

Security Options:Sistem ve Setup seçenekleri vardır. Bilgisayarın bios ayarlarına şifre koyulabilir. System de bilgisayar açılırken ve bıosa girerken şifre sorar.Setup ta sadece bıosa girerken şifre sorar.PCI /VGA Palette snoop: Bazı grafik kartlarının görünür yada görünmez olması ayarlanır.

Os Select forDram : 64 MB tan büyük Dram kullanıyorsak bu seçeneği aktif yaparız.

HD Smart Copability: Sabit diskin kendi kendini analiz etmesi ve raporlaması seçeneğidir.

Video Bıos Shadow:Görüntü kartı üzerindeki bios bilgilerinin rom dan rama aktarılmasını sağlar. Alt seçeneklerde Aynı işleme yarar.

CHIPSET FEATURES SETUP (Advenced Bıos)

Burada chıpset ayarları gerçekleştirilir. Anakartın yonga seti ile ilgili ayarlar bulunur.

SDRamConfiguration:SDram belleğinin tipini buradan ayarlarız.

SDramCasLatency: Aranan bilginin kayıt olduğu sütuna erişilirken yaşanan gecikme

SDramrastoDelay :RAs sinyali ile cas sinyali arasındaki zaman ayarlanır.

SDramrasPrrecharge Time:Ön şarz gecikme zamanıdır.

Dram IDE Timer: Dinamik ram saati kullanılan belleğin çalışması buradan ayarlanır.

SDrammaWaitState: İşlemci okuma döngülerini belirler.

SnoopAhead: PC ı veri akışının düzenli gitmesini sağlar.

Host BusFast Date Read: değeri aktif olmalıdır.

8-16 bit I /O Recovery Time: 8 ve 16 bitlik ISA kartlar için zamanlama default bırakılmalıdır.

Graphics Aperture Size: AGP grafik kartı tarafından kullanılan sistem belleğinin ayarıdır.

Video Memory CacheMode: Görüntü kartının belleğinin ön yükleme teknolojisini gösterir.

Memory Hole at 15M – 16M :Bu ayar aktifse beleğin 15-16 MB arasındaki kısmı ise 15 A kartlarına ayrılır.

Dram Are 64 (Not 72 ) bits: Pariteli bellek kavramı kullanılır 64 mb değer alır.

Data IntegritiyMode : hata düzelmeli belleklerde eccdir.

Onboary FDC Controller: Disket sürücüsü ayarıdır. Enabled olmalıdır.

OnboardSerialPart 1 – Part2 : Birinci ve kinci serial portun bellek adresini ve IRQ sunu verir.

OnboardParelel Port:Parelel Portun bellek adresini ve IRQ sunu verir.

Parelel Port Mode: Portun hızı ve kaç yönlü çalışması ayarlarını verir.

ECP DMA Select: ECP moduhızıdır , DMA kanalının kendisine ayrılmasını ister.

UART 2 USeInfırered: Aktif olduğu için Infırared özelliği devreye girer.

Onboard PCL IDE enable: IDE kanallarını aktif etmeye yarar.

IDE Ultra DMA Mode: UIDMA özelliğine sahip sabit diskleri destekler.

IDE Omaster PIO – DMA Mode:

IDE Slave PIO – DMA Mode: IDE kanallarına farklı IDE leri bağlamaayarları

IDE 1 Master PIO – DMA Mode: için kullanılır

IDE 2 Slave PIO – DMA Mode:

POWER MANAGEMENT SETUP

ACPI function : Gelişmiş güç ve konfigürasyon devre dışı bırakılıp etkinleştirilebilir.

Power Management: Güç yönetiminin aktif yada devre dışı bırakılması

MaxSaving:Maximum tasarruf ayarı

MinSaving:Minumum tasarruf ayarı

User Define:Kullanıcının ayarlayacağı tasarruf

PM Control by APM:Bu aktif olduğunda güç yönetimi windows tarafından yönetilir.

Video OffMethod: Belirli bir süre sistem kullanım dışı kaldığında görüntü ara birimi ve monitörün enerjisinin nasıl ayarlanması burdan yapılır.

Video OffAfter: Bilgisayarın hangi modda kapatılmasını ayarlarız.

Modem UseIRQ: Modemin kullandığı IRQ ayarının bıos a bildirilmesi ayarıdır.

HDD PowerDown: PC askı moduna geçmeden önce daha erken bir zaman aralığında Harddiskin ve diğer IDE enerjilerinin kesilmesi ayarıdır.

DozeMode: Uyku Modu, işlemci daha düşük hızda çalışır, diğer aygıtlar aynı hızda devam eder.

SuspendMode: Askıya alma, sessizleştirme sistem burada kullanılmazsa işlemci dışında tüm cihazlar kapanır.

PWR on by Modem / Lan : Bu ayar aktifse bilgisayar kapalıyken modemden gelen bir sinyalle bilgisayar açılır.

RTC Alarm Resume: Bu seçenek bilgisayarın belirlenmiş tarih , saat ve dakikada açılmasını kontrol eder.

PNP / PCI Configurasyon:Tak çalıştır Desteği olan aygıtların ayarları ve PCI veri yolu ile ilgili ayarlar buradan ayarlanır.

IRQ lar da bunun için kullanılır.

PNP / PCI CONFURİGASYON

PNP OS Installed:yes olduğunda BIOS açılış sırasında gerekli olan aygıtların yapılandırılmasıyla ilgilenir. MS – DOS işletim sistemlerinde genellikle bu NO dur.

ResourcesControlledBy :Otamatik veya Manuel olur. Kaynak kontrolün biçimidir.

Reset Configuration Data:Enabled olduğunda sistem reset edildiği zaman tüm BIOS atamaları iptal edilerek yeniden dağıtılır.

IRQ Asignedto: Numaralı IRQ nun atanması manasındadır. Bu ayarlar Resoursces Manuel olduğunda ekrana gelir.

Tak çalıştır olmayan kartlar belirli bir IRQ isteyeceklerdir. Bunun için biz burdan tak çalıştır olmayan kartları çalıştırmak için kesme istemini buradan verebiliriz.

LOAD BIOS DEFAULTS

Bıos u fabrika ayarlarına yüklemek için kullanılır.

LOAD SETUP DEFAULTS

Burada kullanıcı tarafından değiştrilen ve performansı düşüren durumdan ilk ayarlara dönülür. Yani kullanıcı ayarları değiştirmiş ve buda sistemimizin performansını düşürmüş ise bu ayarla sistem ayarlarının eski halini geri yükleriz.

CPU SPEED SETTİNG

İşlemci le ilgili ayarlamalar buradan gerçekleştirilir.

CPU Speed: işlemcinin çalışacağı mod.

CPU Frequency: CPU nun frekans değerini verir.

CPU WarningTemperature: İşlemcinin belirlene sıcaklığa çıkınca alarm vermesi

Current System Temp: Anakartın çeşitli yerlerinde ısı sensörlerivarsa , bu alan sistem ısısını gösterir.

CurrentCpuTempserature: İşlemcinin o andaki ısısını verir.

Current Fan Speed: İşlemcinin fanının hızını verir.

VCore: İşlemci çekirdek gerilim ayarlarıdır.

INTEGRATED PERIPHERALS

On Chip IDE Channel 0 – 1 : 1 ve 2 . IDE portlarının pasif edilip aktif edilmesi

Primary Master PIO: Taktığımız aygıtların PIO modlarını bu bölümde belirleriz.

PrimarySlave PIO:Otomatikte ilgili IDE aygıtı uygun olan PIO Modu otomatik

Primary Master PIO:olarak seçilecektir.

SeconderySlave:

Primary Master UDMA:

PrimarySlave UDMA: IDE aygıtlarının direkt bellek erişimini kontrol eder.

Primary Master UDMA:

SeconderySlave UDMA:

Onboard FDC Controller: Disket sürücü kontrolünün iptal tada aktif olması

OnboardSerial Port 1-2:Serial portlarımız için IRQ değerini ve bellek adresini atamamız için bu ayar konmuştur.

UartMode Select: kızıl ötesi aygıtların gerektirdiği özelliklere göre değer alır.

Onboard Paralel Port:Paralel portun çalışma adresi buradan belirlenir.

Paralel Port Mode:Paralel portun çalışma modunu belirler.

SUPER VISOR PASSWORD

Hm bıos ayarlarına hemde bilgisayar açılışına şifre koymak istiyorsak bu ayarı kullanıyoruz. Şifre oluştururken iki kere onay ister .

SUPER VISOR PASSWORD

Sadece bilgisayar açılışında şifre sormasını istiyorsak ayarı buradan gerçekleştireceğiz.

IDE HDD AUTO DETECTION

Bilgisayarda bulunan sabit disklerin tanım bilgilerinin bıos tarafından okunarak bulunması işlemidir.

Sabit disklerimizi buradan bıosa tanıtıyoruz . Y tuşunu kullanarak tanıtım işlemini gerçekleştirmiş oluyoruz.

Save&Exit Setup

Yaptığımız değişiklikleri kaydedip Bıos tan çıkarız.

ExitWithoutSaving

Yapılan değişiklikleri kaydetmeden çıkarız.

KAYNAKLARhttp://www.systemuzmani.com/2011/01/bios-ve-cmos/#more-573

http://www.genelblog.com/bios-nedir-bios-ayarlari-nasil-yapilir/

http://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/modul_pdf/481BB0093.pdf

Bilgisayar donanımı (yapısı , işleyişi ve kullanımı) ……. Mehmet Özgüler