ÈÈ EaInaaqa p`sanna ÈÈ

‘purMdrcao r%na’

: laoKk :

EaI d

लेखक : द ातर्य भापकर

p%ta : vaa$gaDÊta. maaNaÊ pao. EaIpalavaNa ija. saatara. saMpk- : 9172131536 9892196102 dattatrya.bhapkar@gmail. com

jyotiram.bhapkar@gmail. com

ÈÈ jaya maharaYT/ ÈÈ mauKpRYz Á inalaoSa AgarvaaDkrÊ p`qamaavaR

ई आवृ ती:

पर्काशक :ई सािहत्य पर्ित ान www. esahity. com esahity@gmail. com पर्काशन : ६ मे २०१७

©esahity Pratishthan®2017

या पुस्तकातील लेखनाचे सवर् हक्क लेखकाकड े सुरिक्षत असून पुस्तकाचे िकवा त्यातील अंशाचे पुनमुर्दर्ण वा ना , िचतर्पट िकवा इतर रुपांतर करण्यासाठी लेखकाची लेखी परवानगी घेणे आवश्यक आह.े तसे न केल्यास कायदशेीर कारवाई होऊ शकते.

िवनामूल्य िवतरणासाठी उपलब्ध.

• आपले वाचून झाल्यावर आपण ह े फ़ॉरवडर् करू

शकता.

• ह े ई पुस्तक वेबसाईटवर ठेवण्यापुव िकवा

वाचना ितिरक्त कोणताही वापर करण्यापुव ई-सािहत्य पर्ित ानची लेखी परवानगी घेणे आवश्यक

आह.े

Á p`stavanaa Á [ithasaat Anaok Saur−vaIr janmaalaa Aalao va Aaplyaa praËmaacaI AaoLK zovaUna gaolao. iSavakaLathI ASaa Anaok ivaraMnaI Aaplaa ParaËma gaajaivalaa. Anaok pDdyaasamaaor AalaoÊ tr kahI pDdyaamaagaoca raihlao. %yaamauLo %yaaMcaa praËma kahI kmaI haot naahI. ASaaca eka ivaracaI AaoLK EaI d

EaI

baadSahacaa saohocaaLIsaavaa vaaZidvasa QaamaQaumaIt saajara Jaalaa haota. ParmaoSvaranaMtr ihMdusqaanacaa ekmaova maalak mhNajao AaOrMgajaobaca² ASaIca QaarNaa maaogalaMacaI JaalaI haotI. ekilaMgajaI baraobar %yaaca djaa-cyaa vya@%aIMcaI PaUjaa tI mhNajao AaOrMgajaobaacaIca ASaI QaarNaa rajaPautaMcaIhI haotI. yaaca pUjaosaazI Aaplyaa iSaraMnaa tLhatavar Gao}na rajaPaut laZt haoto. Aana¸ baana¸ Saana baadSaahI sa%%aopuZo Jaukt haotI.

AajahI Asaaca ek rajaput AaOrMgajaobaacyaa kRpocaa QanaI haoNyaasaazI inaGaalaa haota. kaoNa haota taoÆ dusara kaoNaÆ imaJaa- rajao jayaisaMga² AMbar–jayapurcyaa p`Bau ramacaMd`aMcyaa GaraNyaat %yaaMcaa janma Jaalaa haota. %yaaMcaI ‘kCvaah’ GaraNyaaSaIhI naaL jaaoDlaolaI haotI. ASaa yaa pak¸ EaoYz¸ tojasvaI GaraNyaacao¸ vaMSaacao vaarsa Asalaolao rajao jayaisaMga AaOrMgajaobaacyaa majaI-Katr inaGaalao haoto. kama maaozo ivalaxaNa kzINa. kaoNatoÆ Ahao AfjalaKana¸ Saa[-stoKana [. maaoz–maaozyaa sardaraMnaa sahyaad`Icao paNaI daKvaNaa–yaa marazyaaMnaa zocaayacao. phaDcyaa cauhyaalaa pkDUna idllaISvaraMcyaa payatLI AaNaNyaacaI kovaZI maaozI jabaabadarI¸ kt-vyakzINa jabaabadarI² imaJaa- hI pdvaI %yaaMcyaa kt-bagaarInao

4

imaLalaI haotI¸ jyaacaa Aqa- ‘Sahjaada’ mhNajaoca rajao jayaisaMgaanaa SahjaadyaaMcaa djaa- do}na %yaaMcaa AaOrMgajaobaaMnaI maanamaratbaca vaaZvalaa haota. yaaca maanamaratbaIlaa isvaka$na ha pMccaavanna vaYaa-Mcaa navajavaana ³manaanao´ isapohsaalaar svarajyaavar ivaSaoYat: iSavaajaI rajaaMvar caala k$na yaot haota. %yaaMnaa naostnaabaUt krNyaasaazI. svarajyaacaI raKraMgaaoLI krNyaasaazI. saMgatI idlaorKanahI haotaca ha f@t manaanaoca navho tr SarIranaohI idlaor haota. mhNaUnaca iSavaajaIrajaaMnaa ]Qvast krNyaasaazI hI PyaadI AaOrMgajaobaanao svarajyaakDo sarkvalaI.

majala drmajala krt hI maaoMgalaI saonaa svarajyaacyaa idSaonao maaga-ËmaNa krt haotI. maharajaaMcyaa horaMkDUna maharajaaMnaa KbarIvar KbarI yaot hao%yaa. ASaI Anaok AaËmaNao¸ saMkTo svarajyaavar AalaI haotI. %yaaMcaa ]cCad maaoDUna kaZNyaat maharajaManaa yaSahI Aalao haoto. prMtu ho saMkT farca vaogaLo haoto. saultanaI haoto. Aatapya-Mt AalaolaI maMDLI baud\QaIpoxaa takdIvarca AvalaMbaUna rahNaarI haotI. Aata maa~ baud\QaI va takd yaa daoGaMacaahI saMgama yaoqao haota. imaJaa-rajao baud\QaInao¸ caatuyaa-nao tsaoca takdInao [trManaa sarsa zrNaaro haoto. hjaaraoMcaI saonaa¸ taofKanaa¸ ]MTMacao tMaDo [. lavaajamaa Gao}na gaaogalagaayaIsaarKo sarkt haoto. ho saOnya svarajyaavar yaot haoto.

5

maQyaoca [tr sardar %yaMacao saOnyahI yao}na imaLNaar haoto. saOnya ksalao samaud`ca tao² svarajyaacaa gaLa GaaoTNyaasaazI yaot haota.

maharaja yaa kaLat basanaUr karvaar p`krNa ]rkUna isaMQaUdugaa-caI pahNaI krt punha svarajyaat Aalaolao haoto. horMakDUna ivaSaoYa KbarI yaotca hao%yaa. maharaja qaaoDosao icMatot haoto. tanhajaI¸ yaosaajaI¸ naotajaI [. KMbaIr idlaacao ima~ va sahkarI maharajaManaa icMatocyaa gato-tUna baahor kaZNyaacaa p`ya%na krt haoto. ASaaca eka sakaLI baihjaI- naa[-kaMcao Aagamana Jaalao. %yaMacyaabaraobar AaNaKI ek vya@tI haotI. hI vya@tI baihjaI-McaI Kasa vya@tI haotI. ]McaInao saha fuTMacyaa var rMgaanao kaLI–saavaLI¸ gaaola imaSaa¸ kmarolaa samaSaor¸ payaat vahaNaa. ASaa BaOrvaI $pat maharajaMacyaa puZo saadr JaalaI. maharajaManaI daoGaManaahI basaNyaacaI Aa&a kolaI. maharajaManaI imaJaa-rajaMacyaa svaarIivaYayaI ivacaarNaa kolaI. baihjaI- SaMatpNao svaarIivaYayaI Kbar saMagat haota. maQyao–maQyao hI vya@tI ]pyau@t maaihtI purvat haotI. maharajaManaI sagaLI maaihtI eokUna GaotlaI va %yaManaa inaGaNyaacaI Aa&a kolaI. inaGatanaa Acaanak maharajaMacyaa manaat kaya Aalao kaoNaasa za}k %yaa

6

maaNasaalaa %yaManaI qaMabavaUna Gaotlao. tI vya@tI qaMabalaI. maharajaManaI p`Sna kolaa. ‘kaya iBakajaI¸ kaya mhNatoya icavhovaaDIÆ kaya mhNatyaM tumacaM GardarÆ ’

yaa maaNasaacaM¸ yaaowyaacaM naava iBakajaIÑ barM kaÆ iBakajaI naa[-k. ha marazyaMacaa gauPthor baihjaIM-naMtr maharajaMacaa dRZ ivaSvaasa haota tao mhNajao iBakajaIvarca. gaolaI paca vaYao- tao maharajaMacaI tnaa manaanaoo saovaa krt haota. pNa ha iBakajaI haota trI kaoNaÆ tao maharajaMakDo Aalaa ksaaÆ [ithasa farca cama%karIk Aaho.

k–hopzaracaa pirsar mhNajao KMDaobaarayaMacaa pirsar. yaa pirsaratca Anaok ]madyaa¸ gabar ASaa marazI maavaLyaMacaa janma Jaalaa. yaa maavaLyaMacyaa saaqaInaMca maharajaManaI svarajyaacaM iSavaQanauYya ]calaNyaacaM zrvalaM haotM. yaaca pirsarat maharajaMacaa AavaDta gaDhI haota. %yaacaM naava ikllao purMdr² purMdr mhNajao [Md`² [Md` mhNajao dovaMacaa rajaa. tsaoca ha ikllaa mhNajao gaDaMcaa rajaaca. hyaaca ikllyaacyaa pirsarat¸ iSavaarat Anaok gaavaM haotI. baMadlavaaDI¸ icavhovaaDI¸ vaotaLvaaDI ASaI gaavaM haotI va vyaapa–yaMacyaa dRYTInao

7

BarBa@kma ASaI naarayaNa pozhI haotI. ivajaapurkr¸ maaogala yaMacao svarajyaavar Aak`maNa Jaalao kI¸ yaa gaavaMavarhI hI QaaD caalaUna yaot Asao. maulaI pLvaUna naolyaa jaat¸ janaavaro hakUna naolaI jaat¸ Garo jaaLUna¸ lauTUna Basma haot. ipkaMmaQyao janaavarM saaoDUna hata taoMDaSaI AalaolaI pIko ]d\Qvast kolaI jaat haotI. gaavaatlaI maMDLI yaa saultanaI sMakTaMnaa taoMD dot jagat haotI¸ mart haotI¸ vaaT Paaht haotI tarNaharacaIca AaiNa KraoKrca maharaja tarNahar mhNaUna janmaalaa Aalao va marazyaManaa jagaNyaacaI A%yaucca p`orNaa imaLalaI.

yaaca pMcak`aoSaIt icavhovaaDI ho gaMava haoto. paca pnnaasa GarMacaI vastI. hirjana¸ kaoLI¸ ramaaoSaI yaaMcaM p`maaNa jaast haot. yaaca ramaaoSaMacyaa kuLat janyaa baorDacyaa GarI va tara baorDInaIcyaa paoTI eka baaLacaa janma Jaalaa. tao mhNajao iBakajaIcaa² lahaNapNaapasaunaca baoDr¸ Ba@kma kaLjaacaa¸ rMgaanao kaLa maa~ manaanao piva~² paca vaYaa-caa Asatanaaca baap saaoDUna gaolaa. lahanapNaapasaUna kuTUMbaacaI jabaabadarI iBakajaIvar AalaI. caakrIsaazI gaolao trI kaoNaIhI naaokrI dot navhto. BaUk maa$na iktI idvasa jagaNaarÆ dusa–yaacyaa SaotatnaM kahItrI maagaUna AaNaUna kuTUMbaacaa ]drinavaa-h caalavalaa haota. yaaca vaYaI- %yaaca lagnahI JaalaM haotM.

8

vaya haotM f@t 13vaYao-¸ baayakao haotI 6 vaYaa-caI. Aa[-¸ baayakao yaManaa saaMBaaLtanaa iBakajaIcaa jaIva naKaSaI Aalaa haota.

ASaIca Anaok vaYao- inaGaUna gaolaI. iBaka Aata trNaabaMaD Jaalaa haota. kuTUMbaalaa saMaBaaLta – saMaBaaLta tao maaoza kQaI Jaalaa ho %yaalaahI kLlaoca naahI. iBaka kama – raojagaar SaaoQaNyaacaa puropUr p`ya%na krIt haota. pNa kaoNaIhI majaurIsaazI ]BaohI krt navhto. SaovaTI na rahUna baajaUcyaa gaavaat jaa}na caaorI kolaI. BarpUr Qana saapDlao. %yaalaa hayasao vaaTlao. kYT krNyaacaI [cCa Asatanaa kaoNaIca kama dot naahI¸ maga kuTUMba saMaBaaLayacaM mhNajaoo AsaM vaaT vaogaLI kravaI laagaNaarca. AsaM tao Aaplyaa vaa[-T kamaacaM samaqa-na krt haota. drraoja naarayaNa pozot¸ Aajaubaajaucyaa gaavaat BaurTyaa caao–yaa k$na tao %yaacao kuTUMba jagat haoto. kahI idvasaMat %yaalaa AaNaKI tIna saaqaIdar yao}na imaLalao. ekUNa caar samadu:KI ramaaoSaI maMDLI caaorI krta–krta maaozo draoDo TakU laagalaI. purMdracyaa yaa pMcaËaoSaIt¸ pirsarat iBatIcaM vaatavarNa psarlaM haotM. idvasaa Garabaahor inaGataMnaahI laaok kcart haoto. kuzUna trI hI TaoLQaaD yao[-la va Aaplyaavar hllaa k$na lauTUna nao[-la. p%ta saud\Qaa laagaNaar naahI.

9

iBatIcaM¸ saMBa`maacaM vaatavarNa sagaLIkDo psarlaM haotM. ektr garIbaI¸ maaogalaaMcaa¸ AaidlaSaahI saOnyaacaa hllaa yaaMnaI hvaalaidla Jaalaolyaa ryatosa Aata svakIyaaMcaMhI Baya BaajaUna kaZt haoto. kaya kravaM¸ ksaM jagaavaMÆ ha p`Sna laaokaMpuZo pDlaa haota.

ekidvasa yaaca pMcaËaoSaItlyaa kahI maMDLIMnaI iBaka va %yaacyaa ima~aMcaI tËar purMdrcyaa ikllaodarakDo purMdravar jaa}na kolaI. %yaaMnaa Sabd idlaa¸ samaya idlaa tIna idvasaaMcaa. ikllaodaranao yaa kamaI bajaajaIlaa QaaDlao. bajaajaInao inavaDk laaokaMsah GaaoDyaavar maaMD TakUna icavhovaaDIcyaa idSaonao maaga-ËmaNa sau$ kolao. idvasaa GarI jaa}nahI iBaka saapDlaa naahI. maa~ ra~I caMd`p`kaSaat lapt Cpt Dao@yaavar gaazaoDo Gao}na iBaka GarI prtlaa haota. saMgatIlaa tIna ima~ haotoca. Garat iSartaca bajaajaI va %yaacyaa maavaLyaaMnaI %yaaMcyaavar fasao Taklao va to pkDlao gaolao. p`itkar BarpUr Jaalaa maa~ bajaajaI va %yaacyaa maavaLyaaMcyaa baLapUZo %yaaMcao kahIca caalalao naahI. kasa–yaaMnaI baaMQaUna iBaka va %yaacyaa iMma~aMnaa ikllaodaranao svat: nyaayainavaaDa na krta iSavaajaIrajaaMkDo rajagaDavar pazvalao. Anaok vaYao- satavalaolyaa janatonao AKor sauTkocaa inaÁSvaasa saaoDlaa haota.

10

bajaajaInao iBaka va %yaacyaa saaqaIdaraMnaa sadrot AaNalao. maharaja Kbar imaLtaca sadrovar Aalao. maharaja yaotaca savaa-MMnaI maujaro kolao. iBakahI na kLt vaaklaa. ka kaoNa jaaNao maa~ iSavaajaI rajaaMnaa baGaUna¸ %yaaMcaM vyai@tma%va pahUna )dyaat AapaoAapca caotnaa inamaa-Na JaalaI va %yaa p`orNaonaoca %yaalaa Jaukavayaasa p`oirt kolao. maharajaaMnaI yaosaajaIkDUna iBaka va %yaacyaa saaqaIdaraMcaI [%qaMBaUt maaihtI ivacaarlaI. Aaja sava- GaDamaaoDI vaogaLyaaca GaDt hao%yaa. draoDoKaoralaa samaaor pahtaMnaa saud\Qaa maharaja ragaavalaolao¸ ËaoQaIt idsat navhto. to SaaMt haoto. kaÆ Ahao¸ maharajaaMcaa svaBaavaca tsaa haota. to p`saMga¸ vya@tI AaoLKUnaca ËaoQaIt haot. savaa-Mnaa draoDKaoraMcaI TaoLI idsat haotI. maa~ maharajaaMnaa %yaMacyaatIla marazyaMacao BaavaI sardar idsat haoto. samaaorcaM maaNaUsa AaoLKNyaacaI %yaaMcaI najar AflaatUna haotI. %yaMacaI gauNaga`ahkta Ap`itma haotI. iBakacyaa gairbaIcaM¸ draoDoKaor banaNyaacaI khaNaI maharajaaMnaI iBakakDUnaca jaaNalaI. maharaja SaaMtpNao eokUna Gaot haoto. sadrovar sagaLIkDo SaaMtta psarlaI haotI. Aata maharaja yaa caaOGaaMnaa kaoNatI iSaxaa krNaar hat–paya taoDNyaacaI¸ gad-na kaTNyaacaI kI kDolaaoT. iBakalaahI pihlyaaMdaca Gaama fuTlaa haota.

11

manaat Dr pOda JaalaM haotM. Aata AaplaI sauTka naahI ho manaaomana %yaanao AaoLKlao. SaovaTI maharajaaMnaI maaOna saaoDlao va sarL ek p`Sna kolaa. iBaka Aamacyaa svarajyaalaa tuJyaasaar#yaa inaDr¸ Saur¸ [maanaI¸ mad- ASaa maavaLyaaMcaI garja Aaho. svarajyaacyaa yaa kayaa-laa tuJaI madt imaLola kaÆ savaa-Mcao caohro baGaNyaasaarKo Jaalao. iBaka tr BaaMbaavaUnaca gaolaa. %yaalaa kaya mhNaavao ho saucaonaasao Jaalao. maharaja ]%tracaI Apoxaa zovaUna haoto. iBakanao svat:laa saavarlao va kasa–yaasakT maharajaaMcyaa payaavar laaoLNa GaotlaM. %yaalaa svaga- daona baaoToca ]rlaa. AaiNa iSavaajaI maharaja mhNatat to hoca² ASaI AaoLK pTlaI. %yaaMnaI nao~aEaUMnaI maharajaacyaa payaaMvar jalaaiBaYaok Gaalat caTkna haokar idlaa. %yaacyaabaraobar %yaacao tIna saaqaIdarhI maharajaaMcyaa svarajyaasaazI Aaplyaa SarIracyaa payaGaDyaa Gaalaayalaa tyaar Jaalao. caaOGaaMnaa Aaplyaa paoTacaI KLgaI BarNyaabaraobarca maanasanmaana imaLNaar haota. %yaamauLo to maharajaaMkDo sava-sva Ap-Na krNyaasahI tyaar Jaalao haoto. sadrovar sagaLyaaMnaaca AanaMd Jaalaa. pMt va maa^Msaahoba inahayat KuSa Jaalao. maharajaaMnaI inayau@tI kolaI haotI¸ isvakar kolaa haota. Aata magadUr phayacaa iSallak haota.

12

Asaoca kahI idvasa gaolao. rajagaDavar rahUna iBaka manaapasaUna maharajaaMcaI saovaa krt haota. inahayat KuSa haota. maharajaaMnaI ek idvasa Acaanak %yaalaa icavhovaaDIlaa jaa}na kuTUMbaacaI BaoT GaoNyaasa saaMigatlao. maharaja Asaoca haoto. eKadyaacyaa )dyaatIla ]laGaala %yaaMnaa jaaNavat Asao. KUp idvasaaMpasaUna iBaka Aaplyaa kuTUMbaapasaUna dUr Aalaa haota manaatnaM GarI jaaNyaacaI [cCa haotI. prMtU maharajaaMcaI [cCa saaMBaaLNao garjaocao haoto naa AaiNa SaovaTI maayasaar#yaa kaLIja AsaNaa–yaa maharajaaMnaI tI manaacaI Baavanaa AaoLKlaI va %yaalaa kahI idvasaaMsaazI GarI jaaNyaasa mauBaa idlaI. duPpT ]%saahanao iBakajaI va %yaacao saaqaIdar icavhovaaDIcyaa idSaonao vaaTcaala k$ laagalao. kahI GaTkaMcyaa maaga-k`maNaanaMtr caaOGaohI icavhovaaDIcyaa iSavaarat Aalao. icavhovaaDIt ho caaOGao AalyaacaI Kbar imaLalaI. sagaLIkDo pLapL sau$ JaalaI. %yaaMnaa vaaTlao maharajaaMcyaa kOdotnaM sauTUna ho caarhI draoDoKaor Aalao. Aata AaplaI QaDgat naahI. maharajaaMkDo AapNacaM tËar kolaI Aata ho yamaacao dUt Aaplaa pUNa- inapaÁt krNaar. ASaI iBatI p`%yaokacyaa manaat vaQaarlaI haotI. kaya kravaMÆ kuzM lapavaMÆ kaya–kaya vaacavaavaMÆ Asao Anaok p`Sna p`%yaokalaa pDlao haoto. evaZyaat caarhI jaNa gaavaat Aalao va kaoNa%yaahI

13

p`karcaa QaumaakuL na Gaalata Aapaplyaa GarI inaGaUna gaolao. laaokaMnaa yaa p`karanao AaScaya-ca vaaTlao. trI manaatlaI BaItI kmaI haot navhtI. SaovaTI ek sa%ya baahor Aalao. to mhNajao Aata ho caarhI draoDoKaor raihlao naahIt tr iSavaajaI maharajaaMcao sardar va ivaSaoYa gauPthor banalao Aahot. hI Kbar vaNavyaasaarKI sagaLyaa icavhovaaDIt psarlaI. manaatlaI iBatI AaosarlaI va AadracaI Baavanaa vaaZIsa laagalaI. kahI vaoLatca A#KI icavhovaaDI yaa caaOGaaMcyaa GarI AalaI va Aadranao ivacaarpUsa k$ laagalaI. savaa-MnaI svarajyaalaa vaahUna Gaotlyaabad\dla kaOtukacao mahala baaMQalao. Asaoca kahI idvasa rahUna icavhovaaDIcaI AazvaNa ]raSaI baaLgat punha ho caaOGao maharajaaMkDo prtlao. manaat GaraivaYayaI kLvaLa haota. prMtU svarajyaacaI BaUkhI haotI. AKor yaa svarajyaacyaa BaUkonao Garo gaaotavaLa ivasarayalaa Baaga paDlao. kaLIja maharajaaMnaa kovhaca Ap-Na JaalaM haot Aata SarIr Ap-Na JaalaM. Aata jagaNaM¸ marNaM¸ maharajaaMsaazI¸ svarajyaasaazI²

idvasaamaagaUna idvasa sarlao. maasaamaagaUna maasa ]laTlao. svarajyaacaI Anaok kamao AQa-vaT haotI. %yaaMcyaa pUt-tosaazI Qana¸ saMp%tIcaI garja haotI. kahI maihnyaaMpUvaI-ca AaOrMgajaobaacaa maamaa Saa[-stoKana Aaplyaa laaKaoMcyaa faOjaosah

14

svarajyaat AaDvaa naacaUna gaolaa haota. %yaaMcyaa faOjaaMnaI ha maulaUK baoicaraK kolaa haota. sagaLIkDo AMQaar psarlaa haota. Aata garja haotI p`kaSaacaI² hao AaiNa ha p`kaSa rajaaMcyaa ivacaaraQaIna haota. p`%yaokalaa vaaTt haoto maharajaaMnaI ASaI kahI yaugat kaZavaI kI¸ maaogalaaMnaI GaDvaUna AaNalaolyaa ivanaaSaacaI Barpa[- kolaI jaavaI. maharajaaMcyaahI manaat haca ivacaar Gar k$na basalaa haota. to yaaogya saMQaIcaI va jaagaocaI inavaD krNyaacaa ivacaar krt haoto. Acaanak saMQaI va jaagaa maharajaMapuZo saaxaat hat jaaoDUna ]Byaa raihlyaa saMQaI haotI Qanap`aPtIcaI va izkaNa haoto saUrt² saUrt mhNajao caohra kaoNaacaaÆ maaoMgalaI sa%tocaa¸ saUrt mhNajao sauMdrta¸ saUrt mhNajao QanaQaanyaacao Aagar¸ saUrt mhNajao AaOrMgajaobaacaI Saana¸ saUrt mhNajao ravaNaacaI dusarI laMka¸ saUrt mhNajao AaOrMgajaobaacao naak. maharajaaMnaI AaOrMgajaobaacao naak kapUna itqalaI saMp%tI lauTNyaacaaca baot AaKlaa haota. kovaZo BayaMkr idvya ho² svarajyaapasaUna SaokDao maOla Asalaolyaa maaoMgalaI naa@yaavar hllaa krayacaa. hllaa k$na saMp%tI Qana lauTUna tovaZyaaca tatDInao prt svarajyaat daKla vhayacao. manasaubaa saaQaNao kzINa. prMtu [traMnaa kzINa vaaTNaarI kamao maharajaaMnaa saaQaarNa vaaTayacaI. saUrt lauTayacaI mhNajao saUrtocaI KDanaKD,a maaihtI

15

Agaaodrca imaLvaavaI yaa ]_oSaanao maharajaaMnaI baihjaI- naa[-k va iBakajaI naa[-k va %yaaMcyaa hataKalaI Asalaolyaa gauPthoraMcyaa camaUlaa saUrtovar QaaDlao. baihjaI- kaya-xama¸ kuSala¸ tIva` baud\iQamaana Asaa gauPthor haoto. kaoNatIhI yaaojanaa AaKNyaat tao pTa[-t haota. Aata %yaacyaa Sa@tIlaa¸ baud\QaIlaa saaqa imaLalaI haotI iBakajaI naa[-kacaI² maga kaya ibaSaad AahoÆ saUrtotlyaa baud\iQavaMtaMcaI¸ saamaqya-vaMtaMcaI. daona naa[-kaMcyaa puZo saUrt saMpUNa- baopda- haoNaar yaat kahI SaMkaca raihlaI navhtI.

saUrtocyaa yaaojanaocyaa p`arMBaI maharajaaMnaI daoGaaMnaa kahI saucanaa idlyaa hao%yaa. lahana vyaapa–yaaMpasaUna maaozyaa¸ QanaaZya¸ r[-sajaada tur-maKana ASaa vyaapa–yaaMcaI saUxmaatIsaUxma maaihtI kaZavaI. maaozyaa vyaapa–yaaMcyaa GaraMtIla laaokMacaIhI maahItI imaLvaavaI. %yaacap`maaNao [naayatKanaacyaa p`%yaok karBaarI va AiQaka¹yaavar najar zovaUna¸ [naayatKanaavar kDk¸ tIxNa¸ krDI¸ najar raoKUna QaravaI. %yaacaa idnaËma¸ ikllyaacaI isqatI¸ faOjafaTa [. maaihtI imaLavaI ASaI maharajaaMcaI [cCa haotI. sava- saUcanaa Gao}na daonhI naa[-kaMnaI inaGaNyaacaI tyaarI sau$ kolaI.

16

maharajaaMcaI Aa&a p`maaNa maanaUna tsaoca iBakajaIcaI saaqa Gao}na baih-jaIMnaI maaga-k`maNa sau$ kolao. kahI kalaavaQaItca to daoGao tsaoca kahI zraivak hor maMDLI saUrtot daKla JaalaI. yaaojanaa safla krNao ho p`%yaok horavar AvalaMbaUna haoto. %yaamauLo p``aNaacaI baajaI laavaUna¸ AklaocaI dalanao ]GaDUna maharajaaMsaazI¸ svarajyaasaazI horigarI sau$ kolaI. eka AazvaDyaacyaa Aatca maharajaaMnaa baihjaI-nao saUrtocyaa Qanasamaud`acaI maaihtI idlaI. maharaja inaQaa-st Jaalao. Aata maaoihma ekca Qyaoya¸ ekca izkaNa¸ ekca Qanasaagar¸ hjacao dar Aqaa-t saUrt² maharajaaMnaI lavaajamyaasah saUrtovar najar ifrvalaI. %yaa najarot p`oma navhto. raga haota¸ kaop haota¸ badlaa haota. Saa[-stoKanaacyaa laaokaMnaI kolaolyaa svaarIcaa¸ Aata saUrtocaa pUNa- inaÁpat haoNaar yaat SaMkaca raihlaI naahI karNa tao kaop haota saaxaat iSavaacaaca² saaMBaaLa ro baabaaMnaaoÑ vaacavaU Saklaa¸ tr vaacavaa svatÁlaa¸ saUrtkraMnaao¸ Asaaca saUr maoGamaMDLatUna inaGat haota. GaaoDyaaMcaI faOja HyaMbakoSvar maagaa-nao saUrtocyaa iSavaarat daKla JaalaI. faOja DorodaKla JaalaI. maharajaaMsaazI Kasa tMbaU¸ sahka–yaaMsaazIhI zraivak tMbaU ASaI mau@kamaacaI tyaarI JaalaI. faOja isqaravalaI.

17

maharaja isaMhasanaavar sqaanaapnna Jaalao. vaaT phat haoto tI baih-jaIMcaI.

saMQyaakaL JaalaI haotI. ek mhatara vyaaparI maharajaaMcyaa tMbaUt kazI Tokt Aat Aalaa. %yaalaa kaoNaIca ADvalao naahI. Asao kaÆ AhaoÑ ha mhatara dusara itsara kaoNaI nasaUna baihjaI-ca haoto. maujara kolaa gaolaa isaMhasanaajavaL maharajaaMcyaa carNaaMvar gaailacyaavar baih-jaI basalao. tovaZyaat Acaanak ek maaNaUsa Aat Aalaa kaoNa haota taoÆ Ahao¸ iBakajaI naa[-k Aalaa haota. daoGaohI maharajaaMnaa AapAaplyaa Kbara dot haoto. maharaja daoGaaMcyaahI Kbara¸ maaihtIcaI kaTokaorpNao dad dot haoto. p`%yaok Sabd kanaaMcyaa AaoMjaLIt saazvaUna Gaot haoto SaovaTI sagaLyaa Kbara do}na Jaalyaa. Aatapya-Mt maharaja AvaaxarhI baaolalao navhto. daoGaa naa[-kaMnaI Aaplaa karBaar ]rklaa haota. Aata maharajaaMcyaa mauKkmalaakDo daoGaaMcao laxa laagalao haoto. maharaja yaaMvar kaya baaolatatÆ kaoNa%yaa yaaojanaa saaMgatatÆ yaavar %yaaMcao laxa haoto AaiNa SaovaTI maharaja baaolaU laagalao daoGaohI Tvakarlao maharajaaMnaI yaaojanaa saaMgaNyaasa sau$vaat kolaI. p`qama maaozyaa vyaapa–yaaMnaa¸ QanaaZya¸ EaImaMt laaokaMnaa lauTNyaacao zrivalao. dukanao¸ Garo ijaqao imaLola toqaUna saMp%tI imaLvaNyaasa saaMigatlao.

18

KMDNaI doNaa–yaasa [jaa na krNyaasa saaMigatlao. tsaoca sHaIyaa¸ vaRd\Qa¸ baalak¸ Qaaima-k sqaLo yaaMnaa Qa@ka laagata kamaa nayao Asaa dMDk Gaatlaa. SaovaTI [naayatKanaavar [naayat krNyaasa saaMigatlaI. %yaalaahI purto lauTNyaasa saaMigatlao va maaogalaaMnaa iSavaajaI kaya paNaI Aahot ho daKvaNyaasa saaMigatlao. ho paNaI [naayatKanaasa qaaoDoca pcaNaar haoto¸ pNa p`ya%na krNyaasa kaya hrktÆ Asaa p`ya%na yaapUvaI- AfjalaKana Saa[-stoKana yaasaar#yaa maatbbar saonaanaIMnaI kolaa. prMtu paNaI mahaBayaMkr Aaho Asao mhNat ek Allaalaa Pyaara Jaalaa va ek baMgaala p`aMtI taobaa–taobaa krt pLalaa. Aata baarI [naayatKanaacaI. saMpUNa- yaaojanaa eokUna Gao}na daonhI naa[-k baahor Aalao. Aata tyaarI haotI saUrtocyaa lauTIcaIca. tanhajaI¸ yaosaajaI¸ kuDtaojaI¸ naotajaI Asao Anaok vaIr saUrtovar QaavaUna jaaNyaasa tyaar Jaalao. maharajaaMnaI pazvalaolyaa pMtaMcao AagamaNa tovaZyaat Jaalao. maharajaaMcaI KMDNaI doNyaacaI Aa&a QauDkavaUna laavalyaacaI Kbar PaMtaMnaI idlaI. maharajaaMcaa saMyama ZLlaa. Aata ekca AaËmaNa²

tanhajaI¸ kuDtaojaI¸ naotajaI¸ yaosaajaI¸ baih-jaI¸ iBakajaI yaaMnaI GaaoDI damaTlaI. saUrtocyaa gallyaaMtUna hahaÁkar maajalaa. AarDa–AaorD¸ vaacavaNyaacaa AaËaoSa ]maTlaa.

19

r@tacaa saDa pDlaa. prMtu KMDNaI na doNaa–yaaMcaa. jyaaMnaI KMDNaI idlaI %yaaMcyaa kosaalaahI Qa@ka laagalaa naahI. Qana lauTlao jaat haoto. pao%yaaMt¸ BaaMDyaaMt Ba$na Qana maharajaaMcyaa carNaaMvar Aaotlao jaat haoto. laxmaIlaa svarajyaacyaa darat AaNaUna daKla kolao jaat haoto. maharaja KUSa haoto. sagaLojaNa prak`maacaI Saqa- krt haoto. iBakajaI Aaja draoDo Takt haota. yaapUvaI-hI %yaanao baroca draoDo Taklao haoto pNa to svaaqaa-saazI Aajacao draoDo rajaaMsaazI svarajyaasaazI. kaya KUSa haotI svaarI² Qar kI taoD drvaajyaavarcaM kulaUp¸ lauT AatlaM Qana. nausatI taraMbaL ]DalaI haotI iBaka va %yaacyaa saaqaIdaraMcaI. kaya k$¸ kaya lauTU maaJyaa rajaaMsaazI ASaIca iBakajaIcaI Baavanaa haotI. [naayatKana ho sagaLo baGaUna KjaIla Jaalaa haota. tao Aaplao kahI saOnya Gao}na saUrtocyaa ikllyaat jaama Jaalaa. hI Kbar iBakajaInao AgadI rMgavaUna maharajaaMnaa saaMigatlaI. maharajaacyaa caoh–yaavar hasyaacaI lakor ]maTlaI.

manasaao@t¸ manamaurad saUrtocaI laUT caalalaI haotI. [Mga`ja¸ Dca¸ ifrMgaI¸ AfgaaNaI vyaaparI¸ kahI prdoSaI vyaaparI yaaMnaahI p`omaanao KMDNaI doNyaasa ivanaMtI kolaI. jyaaMnaI KMDNaI idlaI %yaaMnaa mau@t kolao.

20

nakar doNaa–yaasa purto lauTlao. f@t AMgaavarcaoca iSallak zovalao. Qanaacyaa raSaIcyaa raSaI maharajaaMcyaasamaaor rcalyaa gaolyaa hao%yaa. maharaja Aaplyaa horaMvar¸ saonaanaIMvar baohd\ KuSa haoto. ApirmaIt KuSa haoto. Aata SaovaTI svarajyaakDo vaaTcaala sau$ JaalaI. maharajaManaI baih-jaI va iBakajaIlaa saOnyaacyaa puZo kahI kaosaaMvar pazvalao haoto. karNahI tsaoca haoto. KbaraMvar Kbara idllaI inavaasaI¸ sava-sa%taiQaSa¸ AalamaigarI baadSaha¸ idllaISvar AaOrMgajaobaapya-Mt paohcalyaa hao%yaa. %yaaMcaa jaLfLaT Jaalaa haota. isaMhasanaavar basaUna hatpaya KuDt haota. Aatapya-Mt iSavaajaIcaa hat maanaopya-Mt gaolaa haota. Aata tr %yaanao Aaplao naakca kaplao Asaa ivacaar %yaacyaa manaat AalyaavaacaUna raihlaa naahI. evaZyaavar tao SaaMt basaNaara navhta. lagaoca hukUma do}na ek faOjaocaI tukDI saUrtovar iSavaajaImaharajaManaI pazvalaI haotI. AaOrMgajaobaacaa qaaorlaa icarMjaIva Akbar %yaavaoLI AaOrMgaabaadot ³KDkIt´ haoto. %yaacaa mhNaavaa tsaa Qaaoka navhta prMtU kaLjaI GaoNao maharajaaMnaa yaaogya vaaTlao mhNaUnaca baihjaI- va iBakajaI maharajaaMcyaa saOnyaapUZo halahvaalaa Gaot KbarI imaLvat¸ caaKacaaoLa baGat maaogalaaMcyaa saOnyaacaa kanaaosaa Gaot inaGaalao. vaoLaovaoLI iBakajaI baihjaI-cyaa saucanaaMcao palana

21

k$na maharajaaMnaa KbarI dot haota. puZIla maagaa-caI $proKa samajaavaIt haota. maharaja va saOnya daoGaaMcyaa maaga-dSa-naanaUsaarca naaisak¸ HyaMbakoSvar maagao- svarajyaat p`vaoSalao. svarajyaat p`vaoSa mhNajaoca svagaa-t p`vaoSa. maharaMjaabaraobar savaa-Mnaaca hayasao vaaTlao. AanaMd ]caMbaLUna Aalaa. laaKao $pyao¸ jaD–javaahIr¸ maaohra¸ saaonaM–naaNaM¸ caaMdI [. laUT yaa saUrtot imaLalaI haotI. svarajyaacyaa baalakasa baaLsaM Qarayalaa baaLgauTIca imaLalaI haotI.

maharaja p`sanna haoto. %yaaMcaI maud`a caOtnyaSaIla vaaTt haotI. maharajaManaI Aaplyaa saOinakaMcaI paz qaaopTavaI mhNaUna ivaSaoYa saBaa baaolaavalaI haotI. CaoTyaa saOinaMkapasaUna saonaaptI¸ pMt¸ vaakinasaaMpya-Mt savaa-McaIca KUp tarIf maharajaaMnaI kolaI haotI. savaa-Mnaa %yaaMcyaa kamaigarInaUsaar¸ pa~tonaUsaar¸ maanaabaraobar¸ stutIbaraobarca QanaanaohI purskRt kolao haoto. yaa savaa-t Aaja iBakajaIhI BayaMkr KuSa idsat haota. Aaplyaa janmaacaM saaqa-k JaalaM AsacaM vaaTt haotM. %yaalaa svaga- daona baaoTM ]rlaa haota. maharajaaMnaI baihjaIM-baraobar %yaacaIhI ivaSaoYa tarIf kolaI haotI. %yaalaa saaonyaacaa taoDa¸ tlavaar Ap-Na kolaI haotI. iBakajaInao tI jaIvaacyaa AaoMjaLIt isvakarlaI. yaa tlavaarIcyaa jaaoravarca tao Aata jaIvanaat yaoNaa–yaa

22

saMkTaMnaa¸ Sa~MUnaa kMzsnaana GaalaNyaasa samaqa- Jaalaa haota. maaoihma saMpuYTat AalaI haotI. maharaja SaaMt va svasqa haoto. kahI kaL Aaramaat gaujaaravaa ASaI %yaaMcaI kamanaa haotI. mhNaUna to SaaMttot manaSaaMtI imaLvaNyaacaa p`ya%na krt haoto. [kDo saQyaa jaast kamaigarI nasalyaanao iBakajaI maharajaaMcaI Aa&a Gao}na icavhovaaDIlaa jaayalaa inaGaalaa haota. saaobat saaqaIdar haotoca. GaaoDyaavar maaMDa TakUna hI maMDLI icavhovaaDIkDo daODt inaGaalaI haotI. Aaja vaa–yaalaahI laajavaola Asaa vaoga %yaaMcyaa GaaoDyaaMnaa haota. kahI kaLatca to icavhovaaDIt daKla Jaalao. icavhovaaDIt paorabaaLaMpasaUna mhata–yaaMpya-Mt Kbar psarlaI. iBakajaI va %yaacao saaqaIdar AalyaacaI Kbar yaotaca gaavaat AanaMdacaa saagar ]caMbaLUna Aalaa. iBakacyaa karBaarNaInao %yaacao AaOxaNa kolao. %yaacyaasah %yaacyaa saaqaIdaraMcaI dNa@yaat imarvaNaUk kaZlaI. iBakajaI Ba$na pavalaa haota. dha vaYaa-MpUvaI-caa iBakajaI draoDoKaor¸ lauTora¸ DakU haota. Aajacaa iBakajaI saonaanaI¸ SaUr¸ maharajaaMcaa saonaanaI haota. jamaIna–Asmaanaacaa frk haota tao²

Anaok idvasa tao icavhovaaDIt raihlaa. lahana paoraMnaa tao tlavaar caalavaNyaacao p`iSaxaNa dot haota. GaaoDyaavar basaNao¸

23

paohayalaa iSakNao¸ Baalaafok¸ kustI ASaa naanaaivaQa klaaMcao maaga-dSa-na tao Aaplyaa gaavaatlyaa t$Na maMDLIMnaa k$na dot haota. ek CaoTISaI faOjaca %yaanao %yaa kaLat tyaar kolaI haotI. faOja tI kovaZI maaozIÑ 15 to 20 jaNaaMcaI prMtU jaIvaalaa jaIva doNaarI¸ rajaasaazI p`aNa Ap-Na krNaarI¸ svarajyaasaazI saMsaaravar tuLSaIp~ zovaNaarI haotI. jar saMkT Aalao tr¸ iBakajaIcyaa naotR%vaaKalaI maharajaaMsaazI laZNyaasa to tyaar Jaalao haoto. hIca faOja puZo purMdravar maharajaaMsaazI laZlaI¸ svagaa-sa gaolaI¸ pNa idlaorKanaapuZo JaukUna naahI tr¸ taz maanaonao svagaa-cyaa paya–yaa caZt gaolaI. ASaI haotI tI iBakajaIcaI laajavaaba faOja²

kahI idvasa SaaMttot inaGaUna gaolao. svarajyaat jaast ]laaZalaI Jaalyaaca naahIt. pNa hI SaaMtta vaadLapUvaI-caI haotI. samaud`at jar vaadL yaoNaar Asaola tr tao SaaMt haotao va Acaanak gaganaBaodI lalaka–yaa¸ kNa-baiQar krNaa–yaa ikMkaLyaa faoDt raoravat gaja-naa k$ laagatao. xaNaat vaatavarNaat gaaMiBaya- va BaItI inamaa-Na krtao. ASaIca tI SaaMtta haotI. prMtU kahI kaLca tI iTklaI. karNa punha ekda svarajyaavar AaOrMgajaobaacaa maaohra svarajyaavar Aak`maNa krNyaasa laaKao saOinakaMcaa samaud` Gao}na caalaUna yaot haota.

24

rajaaMcaa kaL banaNyaasa yaot haota. rajaaMnaa naostanaabaUt k$na svarajya¸ svaQama- bauDivaNyaasa yaot haota. prka navhta tr svakIya¸ Aaplyaaca r@tacaa haota. AaNaKI javaLcao saaMgaUÆ Ahao¸ pUjanaIya ASaa ramap`BaMUcyaa vaMSaatlaa haota. carklaat naaÆ [ithasahI Asaaca caËavaUna gaolaa. maaogalaaMnaI Aak`maNa kolao tr to prikyaca samajaUna %yaaMnaa QaDa iSakvaayacaI ihMmat marazyaaMt haotI. prMtU AaplacaM r@t jaovha Aaplyaaca mauLavar ]zto¸ tovha %yaalaa kaya mhNaayacaMÆ kaya krayacaMÆ kaoNata ]paya yaaojaayacaaÆ to kahIhI Asaao¸ svarajyaacaa Sa~U mhNajaoca Aaplaa Sa~U. maga tao prikya Asaao kI svakIya %yaalaa saMpvaNao ho Aamacao AaVkt-vyaca.

svarajyaacaa ibamaaoD krNyaasa imaJaa-rajao jayaisaMga idlaorKana Anaok sardaraMsah caalaUna Aalao. maharajaaMnaa baihjaI-MnaI Kbar paohcavalaI. maharaja qaaoDosao ivacalaIt Jaalao. baihjaI-Mlaa imaJaa-rajao va maaogalaaMcyaa faOjaocyaa Kbara AaNaNyaasa QaaDlao gaolao. [kDo sauKa–samaaQaanaat idvasa vyatIt krNaa–yaa iBakajaIlaa svarajyaavar Aalaolyaa saMkTacaI jaaNaIva JaalaI. maharajaaMcaI mautI- %yaacyaa DaoLyaaMsamaaor ]BaI raihlaI. tI icaMtatUr mautI- pahUna tao BaaMbaavalaa. saaqaIdaraMnaa %yaanao lagaaolaga baaolaavalao va p%naIcaa inaraop Gaot hI maMDLI maharajaaMkDo

25

rajagaDakDo sarklaI.

imaJaa-rajao¸ idlaorKanaasah puNyaat daKla Jaalao. daKla Jaalao to Aaplyaa raxasaI¸ paSavaI saonaosah. imaJaa-rajaaMcyaa p`%yaok [Saa–yaavar faOjaocaI baaMQaNaI va kayaa-caI AaKNaI caalalaI haotI. saMQyaakaLcaI vaoL haotI. imaJaa-rajao¸ idlaorKana¸ kutubauVIna¸ [htSaamaKana ASaI KaSaI maMDLI basalaI haotI. cacaa-¸ maMqana caalalao haoto. cacao-tUna samaajakaya- saaQalao jaato %yaalaa samaajakarNa va jyaacyaatUna rajakIya ivacaar maaMDlao jaatat %yaalaa mhNatat rajakarNa. ho rajakarNa haoto. f@t imaJaa-rajaaMsaazI¸ KanaaMsaazI gajakrNaca² tumhI mhNaala AsaM kaÆ Ahao¸ KanaaMnaI iktIhI DaokM KajavalaM trI %yaaMcyaa baud\QaIcaI Jaop iSavaajaIrajaaMcyaa ATkopya-Mt Aqavaa %yaaMcyaa maR%yaUpya-Mtca qaDkt haotI. mhNaUna hI cacaa- rajakarNaacaI navho tr gajakrNaacaI haotI. hyaa KlabatKanyaat BaivaYyaat haoNaarI svarajyaacaI raKraMgaaoLI kSaI kravaI yaacao manasaubao AaKlao jaat haoto. iSavaajaI rajaaMnaa prast k$na Aqavaa maR%yaUlaaokI QaaDUna %yaaMcao SaIr [slaamacyaa rKvaaladar Asalaolyaa AaOrMgajaobaacyaa carNaavar Ap-Na krNyaacaaca GaaT Gaatlaa jaat haota. imaJaa-rajao Kasao rajaput to Aivacaar krNaaro navhto. Anyaaya¸ AnaItI va dubau-d\QaI yaaMnaa

26

%yaaMcyaa rajakarNaat qaara navhta. maaogalaaMbaraobar rahUna %yaaMnaI sa%yaacaI kasa saaoDlaI navhtI. BaaMgaot jaSaI tuLsa Aqavaa laMkot ibaBaIYaNa tsao maaogalaaMcyaa garaDyaat ‘imaJaa-rajao jayaisaMga’. cacaa- prmaaocca ibaMdUlaa paohcalaI haotI. cacao-tUna ek–ek maud\da gaazI saaoDlyaasaarKa maaokLa haot haota. imaJaa-rajaaMcaa ]_oSa spYT haota. iSavaajaI rajaaMcaa maaokLa p`doSa p`qama ijaMkUna Gyaavaa tsaoca ikllyaalaa purivalaI jaaNaarI rsad taoDlaI jaavaI mhNajao iSavaajaI va iSavaajaIcao laaok AapaoAap SarNa yaotIla. ek–ek ikllaa laZivaNao va ijaMkUna iSavaajaIlaa ijaMkNao. YaDirpUMnaa ijaMkNyaasaarKo kzINa²

idlaorKanaacaI yaaojanaa kayaa-invat hao} laagalaI. idlaorKanaacyaa yaaojanaonaUsaar tao saOnya Gao}na maaga-k`maNa k$ laagalaa. iSarvaLcyaa puZo AalyaanaMtr %yaalaa maaihtI imaLalaI tI purMdr ikllyaacaI taoladar¸ baulaMd¸ roKIva¸ taoDIcaa¸ BarBa@kma ikllaa mhNajao purMdrca² pNa ekTaca naahI¸ ek–daona jauLo Baa} javaL–javaL pMgatIlaa basalaolao haoto. ek purMdr va dusara $d`maaL Aqavaa vaja`gaD horaMnaI puropUr Kbar idlaorKanaalaa idlaI va imaJaa-rajaasah %yaanao saOnyaacaa maaocaa- vaLvalaa tao purMdrakDoca ³15 maaca-¸ 1665´

27

ha ikllaa puNyaapasaUna baraobar javaLpasa 12 kaosaaMvar Aagnaoyalaa. hI raxasaI saonaa inaGaalaI tI purMdrcaI maaohIma par paDayalaa mhNajaoca purMdrlaa naostnaabaUt krayalaa.

purMdravar jaIvaacaa AakaMt krt raoravat ho vaadL sarkt haotM. tr imaJaa-rajaaMcyaa Aa&onausaar svarajyaavar caaOfor hllao caalaUca haoto. jaagaaojaagaI laYkrI tL basavaUna janata naaDlaI jaat haotI. svaatMHyaavar¸ svarajyaavar Gaalaa Gaatlaa jaat haota. puNao¸ caakNa¸ laaoNaI¸ laaohgaDacyaa payaqyaaSaI Asalaolaa maulaUK jaunnar¸ saupo tsaoca iSarvaL p`aMtat QaUmaakUL Gaatlaa jaat haota. svaOracaar caalalaa haota. ryat ~st JaalaI haotI. janaavar pkDUna naolaI jaat haotI. maulao¸ maaNasao AaoZUna naolaI jaat haotI. maulaI pLvaUna naolyaa jaat hao%yaa. %yaaMcyaavar A%yaacaar haot haoto. dovaLaMcao paivaHya Qaao@yaat Aalao haoto. Anaok izkaNaI maMidraMnaa baaQaa paohcavalaI jaat haotI. dova naVaMcyaa pa~at bauDvalao jaat haoto. sagaLIkDo haha:kar maajalaa haota. janata ~ahI ~ahI krt haotI. Aata svarajyaacaI GaTka bauDalaI Asaa Baasa hao} laagalaa haota. imaJaa- rajaaMcyaa p`%yaok caalaIcaI va saOnyaacyaa AaËmaNaacaI KDanaKDa Kbar baihjaI- va iBakajaI dot haoto. maharaja icaMtonao ga`asalao haoto. kaya kravao ho samajat navhto.

28

Aata Paya-Mtcyaa saMkTaMpoxaa ho saMkT maa~ iBanna haoto. yaoqao yau@tIcaa va Sa@tIcaa ]pyaaoga hI zrNaar Asao maharajaaMnaa vaaTt haoto. iSavaajaI maharajaaMcao Klabat KanyaatIla vaastvya vaaZt caalalao haoto. baaho$na yaoNaarI maMDLI drraoja navanavaIna KbarI AaNaIt haoto. maaM^ saahoba¸ maharaja¸ tanhajaI¸ yaosaajaI¸ baajaI¸ baihjaI-¸ iBakajaI ASaI Kasa maMDLIhI icaMtatUr najaronao ekmaokaMkDo pahUna maanaa KalaI Gaalat haotI. maharajaaMvar ASaI saMkTo Anaok AalaI. prMtU AaQaar ekca tuLjaaBavaanaI. maharajaaMnaI tuLjaaBavaanaIlaa saakDo Gaatlao. Aata ho duÁK inavaarNyaacaa kaOla do maato¸ ho baalak tuJyaa carNaaSaI AalayaM¸ ABaya do² BavaanaImaatahI SaaMtca haotI. na@kIca itcyaa manaathI KLbaL maajalaI Asaola.

kutUbau_Ina Kana saat hjaaracaI faOja Gao}na jaunnarpasaUna laaohgaDapya-Mt tlavaar naacavat haota. maavaLat yao}na janatolaa naaDt haota. [htoSaamaKanaasa puNyaacaa sauBaa idlaa haota. saaobatIlaa rNadaOlatKana¸ baIrmadova isasaaoidyaa yaaMcyaasaarKo kDvao rjapUt sardar va 4000 kDvaI faOja haotI. kyaa-t maavaL¸ Baaor maavaL¸ KoDobaaro¸ kanad Kaoro¸ paOD maavaL yaa p`aMtat hjaarao maaoMgala lauTalaUT krt haoto. ho AsmaanaI saMkT Aata ivanaaSaacao dusaro $pca Baasat haoto.

29

laaokaMcao saMsaar ]GaDo pDlao haoto. ipZyaana\ipZyaa barbaad haot hao%yaa. KoDI ]d\Qvast haot haotI. jaimanaI naapIk haot hao%yaa. raxasaI Gaalaa Gaatlyaavar laaokaMnaI kaoNaakDo jaayacaoÆ Ahao¸ Aaho ek Sa@tI¸ iSavaSa@tI² itcaIca AaNa Baaka inaiScat tI pavaola. Ahao² sauK duÁK dovaalaahI haotoca. AsaM duÁK AalaM trI¸ gaBa-gaLIt hao} naka. yaatunahI iSavaajaI rajao maaga- kaZtIla. itmaIraMt na@kIca hao[-la. Aata vaaT pahayacaI tI %yaa sauyaao-dyaacaI¸ svaatMHyaacyaa saaonaorI ikrNaaMcaI²

majala–drmajala krt idlaorKanaacaI faOja naarayaNapozojavaL AalaI. samaaor laxa gaolao to purMdrakDo. idlaorcyaa tr ijaBaolaa paNaIca sauTlao. kahIhI k$na ha gaD ijaMkayacaaca. Asaa inaQaa-rca %yaanao kolaa.

k–hopzaracyaa eka Taokalaa ha ikllaa vasalaolaa¸ iSavap`BaUMcao Qyaanast $pca. ikllao purMdracyaa $pat vasalaolao haoto. pirsaracaI sauMdrta¸ naarayaNapozocaI roKIva rcanaa eka baajaUlaa. AavaLa–jaavaLa vaja`gaD javaLcaM marazyaaMcaM AaVdOvat KMDaobaa¸ kaya vaNaa-vaM %yaa p`doSaacaM $pÆ iktI najarot saazvaavaM %yaacaM laavaNyaMÆ caMd`alaa pahUna jasaM lahana baaLanaM maaoiht vhavaM va %yaacaa hvyaasa Qaravaa¸ tsaa hT\T

30

idlaorKanaanaM caalavalaa haota. tao ]tavaIL haota. hata–payaaMcaI Gaalamaola caalalaI haotI. ijavaacaI tgamaga caalalaI haotI. purMdrasaazI svatÁcyaa svaaqaa-saazI² to ksaoÆ purMdr svat:cyaa ihMmatInao ijaMklaa tr¸ AaOrMgajaoba baadSaha KuSa hao[-la¸ %yaalaa laaoNaI laavaUna baadSahasamaaor Adba¸ maanasanmaana vaaZola ha %yaacaa maanasa haota. pNa maanasa imaJaa-rajaaMsamaaor baaolaUna daKvaNyaacaI ihMmathI navhtI va manaatlaM gauipt faoDNyaacaI tSaI garjahI navhtI. tao daZItlyaa daZIt naajaUkpNao hsat haota. %yaalaa GamaoMD haotI. svatÁcyaa ktR-%vaacaI¸ kaOSalyaacaI¸ yau@tIcaI¸ Aaplyaa Saoridla baha_r sardaraMcaI taoDIsa taoD AsaNaa–yaa saOnyaacaI yaa puMjaIcyaa jaIvaavar maI purMdrca kaya svaga-hI ijaMkU Saktao ASaI Baavanaa %yaacaI JaalaI haotI. %yaacaa gavaa-caa fugaa BarBar fugat caalalaa haota. Aata vaaT pahayacaI tI fugaa fuTNyaacaI²

idlaorKana imaJaa-rajaaMcyaapuZo Aalaa haota. naarayaNapozopasaUna to purMdracyaa payaqyaapya-Mt saOnyaacyaa rahuTyaa va tMbaU basalao haoto. pavasaaLyaatlyaa kuHyaacyaa CHyaaca jaNaU. idlaorKananao purMdrcyaa payaqyaaSaI tL zoaklaa haota. %yaacaa AalaISaana tMbaU imajaaSaInao ]Baa haota. purMdrcyaa kaLyaakiBanna saMBaarapuZo ihrvyaa va safod rMgaaMcaI ]QaLNa

31

JaalaI haotI. kahIhI k$na ikllaa hatI Aalaaca paihjao yaa ivacaaranao pCaDlaolyaa idlaorKanaanao purMdravar¸ vaja`gaDavar taofaMcaa¸ baMdukaMcaa¸ du@@yaaMcaa maara sau$ kolaa. ikllyaavar taofa Aaga AaokU laagalyaa. ikllyaavarIla maMDLIMnaa pihlaI salaamaI imaLalaI. maaozmaaozyaa Aavaajaat taofa AaorDt hao%yaa. varIla maMDLIcyaa manaat qaaoDIsaI QaastI inamaa-Na JaalaI. Kanaacaa jaaoSa ApirmaIt haota. jaaoSaanao¸ WoYaanao¸ raoYaat %yaanao AaËmaNa krNyaacaa hukUma saaoDlaa haota. baMdUkIcyaa fOrI JaDt hao%yaa. taofaMnaa pilato laavaNao caalaUca haoto. va$nahI taofaMnaa Aata ]%tr imaLU laagalao. Kanaacyaa kanaaKalaI jaaL inaGaavaot Asao taofaMcao Aavaaja ikllyaaMva$nahI eokayalaa imaLt haoto. KanaalaahI qaaoDISaI jarba basalaI.

hLUhLU imaJaa- rajaaMcaIhI faOja toqao daKla JaalaI. ³31 maaca-¸ 1665´Pairsarat imaJaa-rajaaMnaI naarayaNa pozojavaLca mau@kama zaoklaa. %yaaMcaa tMbaU toqao zaoklaa gaolaa. naarayaNapozojavaL ek iSavaBa@t Aalaa haota. kSaasaazIÆ iSavaavatarI iSavaajaI maharajaaMcaa svarajyaacaa KoL ]d\Qvast krayalaa. idlaorKanaacyaa p`%yaok GaDamaaoDIcaI %yaaMnaa varcaovar Kbar imaLt haotI. %yaaMnaI idlaorKanaasa mau@t

32

saaoDlao haoto. tao manaalaa vaaTola to inaNa-ya GaoNyaasa idlaor saxama haota. imaJaa-rajaaMcyaa AagamanaacaI Kbar imaLtaca tao Qaavatca imaJaa-rajaaMkDo Aalaa. kuina-saat k$na %yaacaI yaaojanaa samajaavaUna saaMigatlaI. imaJaa-rajaaMnaI %yaalaa haokar idlaa. Aata puZIla yaaojanaa AaKNyaasa idlaorKana tyaar Jaalaa haota. saMQyaakaL JaalaI haotI. pNa tI imaJaa-rajaaMsaazI¸ idlaorKanaasaazI navhtI. %yaalaa idvasa va ra~ samaanaca vaaTt haotI. %yaalaa kahIhI k$na purMdravar ihrvao inaSaaNa hvao haoto. svatÁlaa baadSahacaI SaabaasakI hvaI haotI va yaaojanaocaI puZIla kDI ]lagaDlaI. ra~Icyaa p`hrIca idlaorKanaanao kubaadKana¸ ima~saona¸ [Md`mana bauMdolaa¸ rajaa rayaisaMga¸ kIrtisaMh¸ da}dKana kuroSaI [. Asao Anaok ]cca kaoTIcaa prak`ma gaajavaNaa–yaa maaoMgalaI sardaraMnaa ek~ baaolaavalao. kaya hotU haota %yaacaaÆ hotU ekca¸ purMdrlaa caarhI baajaUMnaI vaoZa doNao AaiNa KraoKrca idlaorcyaa AadoSaanausaar %yaacyaa naamaI sardaraMnaI daona hjaar saOnyaasah purMdrlaa vaoZa idlaa. svarajyaacaa jaIva Gaabara Jaalaa. gaDavarcaI maMDLI gaDbaDlaI. maa~ BaolakaMDlaI naahIt. GaabarlaI naahIt. yaoNaa–yaa saMkTasa taoMD doNyaacaI %yaaMcaI tyaarI sau$ JaalaI. tlavaarI pajaLU laagalyaa¸ dgaDaMcyaa raSaI rcalyaa jaavaU laagalyaa¸ Baalao¸ barcao

33

[.AayauQaaMnaI sausajja marazo laZNyaasa tyaar Jaalao. vaja`gaDavar va purMdravar Asalaolyaa saOinakaMnaI ekmaokaMnaa maSaalaInao JauMjaNyaacaI [Saart idlaI. KuNaolaa KuNa pTlaI. Aata AKorpya-t JauMjaayacao¸ marayacao¸ svagaa-laa jaayacao¸ prMtU KanaacaI haOsa purvaUnaca¸ praBava nakaoca. maharajaaMnaa naahIca AavaDayacaa. Aamhalaa trI kuzo AavaDtaoÆ jagaavaM tr vaaGaasaarKM laZavaM Aqavaa maravaM hoca ba`Id AamacaM. maharajaaMsaazI maravaM punha janma imaLalaa tr punha svarajyaatca Gyaavaa. punha maharajaaMsaazI jaIvana saaopvaavaM. vaa² iktI inaYza¸ ivaSvaasaU¸ BaaoLI Ba@tI maharajaaMvar haotI %yaaMcaI. kaoNa haot gaDavarÆ Ahao¸ kaLyaa p%qarasaarKI maaNasaM. ramaaoSaI¸ kaoLI¸ hirjana jaatIcaI. pNa jaatIlaa [qao kaoNa ikMmat dotaoyaÆ AamacaI ekca jaat marazyaacaI. maharajaaMsaazI laZNaaro¸ svarajyaasaazI bailadana doNaaro marazo¸ svarajyaacyaa AaD yaoNaaro saraTo. to ]pTNyaasaazIca marazyaaMcaM jaIvana. javaanaaMpasaUna sa%tr vaYaa-Mcyaa ja#KD mhata–yaapya-Mt marazo daonhI gaDaMvar laZayalaa tyaarI krIt haoto. manaat na@kIca mhNat haoto ‘yao Kanaa¸ Asaa javaL¸ yaa marazyaaMcaa ihsakaca AamhI tulaa daKvatao. ’AamhI idsaayalaa gabaaLM¸ ranagaT¸ vaoMQaLM idsat Asalaao trI tulaa raoKNyaacaM

34

saamaqya- Aamacyaa rgaargaat saamaavalaolaM Aaho barM ka² yaaMnaa daona p`orNaaMnaI satt laZNyaasa ]dyau@t kolao haoto. ek p`orNaa mhNajao iSavaajaI maharaja va dusarI p`orNaa mhNajao Ku_ yaa ikllyaacaa p`aNa² kaoNa haota taoÆ majabaUt baaMQyaacaa¸ navyaa ]maodIcaa¸ inaYzavaana¸ praËmaI iSavaacaa Avatarca jaNaU Asaa maurarbaajaI doSapaMDo² kaoNa ha maurarbaajaIÆ jaavaLIcao p`krNa jar Aazvalao tr na@kIca Aazvaola¸ yaa p`krNaatca maharajaaMnaa jaavaLIbaraobar p`tapgaD p`aPt Jaalaa pNa %yaabaraobarca AaNaKI ek r%na imaLalao. to mhNajao maurarbaajaI doSapaMDo. iSavaajaI maharajaaMnaI yaa r%naalaa AaplyaakDo vaLvalao. %yaanaohI svat:laa maharajaaMcyaa saovaot JaaokUna idlao. maharajaaMcyaa r%naagaraMt AaNaKI ek r%na camakU laagalao. qaaoDyaaca kaLat yaa r%naanao Anaok praËma kolaoo. %yaa praËmaacyaa jaaoravarca maharajaaMnaI maurarbaajaIMnaa purMdrcaI jabaabadarI idlaI va %yaanaohI maharajaaMcaa ivaSvaasa saaqa- zovat gaD rabata zovalaa. gaDabaraobarca AajaubaajaUcyaa pirsaravarhI GaT\T pkD inamaa-Na kolaI¸ tMTo–baKoDo saaoDvalao¸ maaNasaM jaaoDlaI¸ iSastbad\Qata inamaa-Na kolaI. icavhovaaDIsaar#yaa gaavaat vyaayaamaasaazI talamaIcaa GaaT %yaanao Gaatlaa. maurarbaajaI tsao kDkca Anyaaya¸ A%yaacaar krNaa–yaalaa %yaaMcyaakDUna

35

sauTka nasaoca. nyaayap`ivaYz¸ kt-vyaprayaNa¸ SaUr¸ balaSaalaI maharajaaMcaa AavaDta iSalaodar maurarbaajaI² hao¸ %yaaMcyaasaarKo toca²

maurarbaajaIMnaa Aata icaMtonao ga`asalao haoto. %yaaMcyaa DaoLyaaMsamaaor satt idlaorKanaacaa ]ga` caohraca jaaNavat haota. jarI to idlaorKanaalaa kQaIhI BaoTlao nasalao trI Qamaa-MQa¸ svarajyaacao Sa~U %yaaMnaa ekaca caoh–yaacao jaaNavat Asat. tao idlaorKana va %yaacaI tI ihrvaI faOja purMdr va vaja`gaDaMcao gaLo AavaLayalaa inaGaalao haoto. AajaubaajaUnao haoNaaro taofaMcao maaro¸ baMdukIcyaa gaaoLyaaMcaa Aavaaja kaLjaat BaItI daKvat haoto. xaNaBar iBatI vaaTo maa~ naMtr AapaoAapca laZNyaacaI ]maI- inamaa-Na krt haoto.

idlaorKanaacyaa puZIla yaaojanaonausaar %yaanao purMdralaa prast krNyaasaazI Agaaodr vaja`gaDavar AaËmaNa laavalaolao haoto. karNa vaja`gaD tabyaat Aalaa kI purMdralaa igaLNao AiQak saaopo evaZI A@kla idlaorKanaalaa Allaanao idlaI haotI. vaja`gaD Aqavaa $d`maaL va purMdr yaaMcyaat ‘BaOrvaiKMDca’ maQyao haotI. Anyaqaa daonhI ekaca maatRBaUmaIcaI trNaIbaaMD laokrM haotI. purMdr vayaanao hI maaoza va ]McaInaohI

36

vaja`gaDapoxaa qaaoDasaa ]Mca. kovaZaÆ vaja`gaD purMdrcyaa KaMdyaalaa laagaola evaZa ]Mca haota. vaja`gaDavar haoNaara taofgaaoLyaaMcaa vaYaa-va pahUna ikllyaavarIla laaokaMnaa qaaoDISaI QaastI inamaa-Na JaalaI haotI. idvasa–ra~ vaja`gaDacaa paDava krNyaasaazI idlaorKana Aaga AaokIt haota. gaDavar 300 raoK maavaLo haoto. maavaLo ksalao¸ EaIrama p`BaUMcaI vaanarsaOnaaca² vaanarsaonaonao jasaM raxasaaMnaa va ravaNaalaa hI saLao kI pLao kolao tsaoca hI iSavarayaaMcaI vaanarsaonaa idlaorKanaacyaa AaËmaNaalaa taoMD doNyaasa saxama haotI. maQaUna–maQaUna gaDava$na ]t$na kahI TaoLkI idlaorKanaacyaa saOnyaavar hllaa krIt haotI. caar–paca ganaIma maa$na to punha pLUna jaat haoto. idlaorKanaapya-Mt yaa KbarI paohcat hao%yaa. Kana AagabaMUd haot haota. Aak`maNa kzaor vhavao mhNaUna faOjaosa AQyaa- gaDapya-Mt caZUna inakranao laZNyaasa saaMigatlao. idlaorKanaacaI faOja inakranao laZt haotI. prMtu marazI maavaLyaacyaa %vaoYaapuZo kahI vaoLa maaGaarhI GyaavaI laagat haotI.

pihlaI ra~ ASaIca ]laTUna gaolaI. purMdravar Asalaolyaa maurarbaajaIMcyaa DaoLyaalaa DaoLa navhta. %yaalaa icaMta satavat haotI. tI mhNajao vaja`gaD¸ karNa vaja`gaD pDlaa¸ kI purMdralaa naK laagalacaM mhNaUna samajaa.

37

purMdrava$na phaNyaaplaIkDo to kahIca k$ Sakt navhto. karNa daonhI gaD maaogalaaMnaI vaoZlao haoto. 300 iva$d\Qa hjaarao ASaI ivaYama laZa[- laZlaI jaat haotI. eka baajaUlaa idlaorKanaacaa WoYa¸ ËUrta¸ ËaoQa¸ caID haotI. tr marazyaaMt maharajaaMivaYayaI inaYza¸ p`oma haoto. WoYa iva$w p`oma laZt haoto. kaoNa ijaMkNaar ha p`Sna haota. [kDo maharaja p`tapgaDavar BavaanaI maMidrat dSa-na Gao}na punha rajagaDavar paohcalao haoto. rajagaDavar AalyaanaMtr maharajaaMnaI baihjaIM-naa baaolaavaUna Gaotlao. baihjaI- va iBakajaI daoGaohI maharajaaMsamavaot KlabatKanyaat ivasaavalao haoto. maharajaaMnaI baihjaI- va iBakajaIlaa purMdravar ivaSaoYa laxa zovaNyaasa saaMigatlao haoto. daoGaohI maujara k$na maharajaaMcyaa Aa&onaUsaar purMdravar laxa koMd`It krNyaasa inaGaalao. purMdr va pirsaravar iBakajaI laxa zovaNaar haota va %yaacaI KDana\KDa maaihtI tao baihjaIM-naa doNaar haota va tI naMtr baihjaIM-maaf-t maharajaaMpya-Mt paohcavalaI jaaNaar haotI.

sakaLcaI vaoL haotI. caarhI baajaUMnaI saUyaa-caI ipvaLI ikrNao psarlaI haotI. vaja`gaDavar AivaEaaMt KanaacaI faOja AaËmaNa krtca haotI. [kDo icavhovaaDIcyaa sakaLcyaa p`hrI sauMdr pavyaacaa va maMjauL svaraMcaa AiBaYaok krt ek

38

vaasaudova Aalaa haota. dana maagat haota svarajyaacaM¸ svaatMHyaacaM iSavarayaalaa ]dMD AayauYya imaLavaM mhNaUna. gaavaBar if$na ha vaasaudova eka Garacyaasamaaor Aalaa. iBakajaIcyaa Garasamaaor gaIt gaa} laagalaa. iBakajaIcaI baayakao ‘Pamaa’ baahor AalaI va namaskar k$na itnaM saupatlaM jaaoMQaLM %yaacyaa JaaoLIt TaklaM. punha tI Garat jaayalaa inaGaNaar tovha %yaanaM itlaa dba@yaa Aavaajaat hak idlaI. maagao vaLUna pahto tao vaasaudovacaa paoSaaK ]trvaUna iBakajaIca itcyaa samaaor ]Baa haota. caTkna itnao Garacaa drvaajaa baMd k$na Gaotlaa. karNa ek idvasaapUvaI-ca Kanaacyaa faOjaaMnaI icavhovaaDIt QaumaakUL GaalaUna GaraMtlyaa Anaok pu$YaaMnaa pkDUna naolao haoto. tsaoca iSavaajaIcaa maaNaUsa saapDlaa tr tao %yaaMcyaa tlavaarIKalaI AalyaaiSavaaya raihlaa navhta. itcaM kMukU baLkT haotM. Kanaacyaa %yaa horaMcyaa garaDyaatUna tao vaacaUna Garapya-Mt paohcalaa haota. pNa vaoSaaMtr k$na Aata tao Aarama krNyaasaazI GarI Aalaa navhta. tr maharajaaMcyaa ivaSaoYa maaoihmaoinaima%t¸ %yaaMcaa ek gauPthor mhNaUna Aalaa haota. %yaalaa [qaM yao}na ivaivaQa $pM QaarNa k$na purMdr va vaja`gaDacyaa pirsaracyaa Kbara baihjaI-Mnaa dyaayacyaa hao%yaa. pmaalaa Aaja Aaplyaa nava–yaacaa iktI AiBamaana vaaTt haota

39

mhNaUna saaMgaUÆ itlaa AanaMdacaM BartM AalaM haotM. tI svatÁ Aaplyaa nava–yaalaa yaa kamaat madt krayalaa tyaar JaalaI¸ karNa navara jar svarajyaasaazI marayalaa tyaar Jaalaa¸ tr AapNa maagao rahUna ksaM caalaola ijaqaM iSava itqaM pava-tI. ijaqaM rama itqaM saItamaata maga kuMkU jyaacyaa naavaanaM laavaayacaM %yaalaa saaqa idlaIca paihjao. SahajaI rajaaMnaa naahI ka ijajaa} Aa[-saahobaaMnaI madt kolaI. AapNa pNa nava–yaalaa ekTM saaoDUna naahI caalaayacaM AsaM zrvaUna ithI kt-vyaasa t%pr ]BaI JaalaI. iBakajaIhI qaaoDa sauKavalaa. %yaacaI kamaigarI AaNaKI majabaUt JaalaI haotI. iBakajaInao horacyaa kahI jabaabada–yaa kt-vyao va kaoNa%yaa baabatIt kaLjaI GyaavaI yaaivaYayaI saUcanaa kolyaa.

saMQyaakaL ]laTUna gaolaI haotI. iBakajaI jaovaNaKana Gao}na tyaar Jaalaa haota. AaNalaolyaa JaaoLItUna fikracaI kfnaI va koSasaMBaar kaZlaa Cana Asaa fikracaa vaoSa QaarNa kolaa. hatat kTaora Gaotlaa va daZI laavaUna saMQyaakaLcyaa SaaMt vaatavarNaatca Garabaahor pDlaa. icavhovaaDItUna naarayaNapozopya-Mt Aalaa. vaaTonaM yaotaMnaa ‘AllaahU Akbar’caa GaaoYa caalaUca haota. karNa haoto $p Kro vaaTavao mhNaUna AajaubaajaUlaa Kanaacao va imaJaa-rajaaMcao gauPthor javaLpasa satt

40

BaTkt haoto. %yaaMcyaa gauPt najara satt kahItrI nyaahaLt hao%yaa. %yaa tIxNa va nyaahaLNaa–yaa najaraMtUna vaacaNyaasaazIca %yaacaI hI yau@tI haotI. naarayaNapozopya-Mt imaJaa-rajaaMcaI va idlaorKanaacaI faOja psarlaolaIca haotI. Anaok rajapUt¸ bahilae¸ pzaNa¸ tr kahI maraza sardarhI Kanaacyaa faOjaot haoto. KanaacaI tI hjaaraoMcaI faOja AjagarasaarKI ranaaomaaL psarlaI haotI. kaoNaacaa¸ kaoNaalaa¸ kahIhI p%ta navhta. ASaatca fkIr mhNajao Allaacaa baMda %yaalaa kaoNa raoKNaarÆ %yaalaa kuzohI mau@t p`vaoSa. iBakajaI fikr banaUna faOjaotUna ifrt haota faOjaotIla kahI sardar mastvaala haoto. KaNao–ipNao majabaUt haoto. ra~Icaa AvaQaI haota. maaoMgalaI gaaoTaMtUna iSajaNaa–yaa Annaacyaa saugaMQaap`maaNao Kanaacyaa gaaoTMatIla sardaraMcyaa mauKaMtUna Anaok Kbara baahor pDt hao%yaa. Anaok yaaojanaaMcaI gauiptM baahor pDt haotI. tI sagaLI gauiptM¸ Kbara kanaaMcaI AaoMjaL k$na iBakajaI )dyaat saazvaUna zovat haota. ASaa daona idvasa va daona ra~I %yaanao nakLt kuNaalaahI samajaU na dota Kanaacyaa gaaoTat¸ faOjaot raihlaa va Anaok Kbara va idlaorKanaacao manasaubao eokUna GarI prtlaa. pmaa %yaacaI vaaT pahtca haotI. itnaohI daona idvasaat AajaubaajaUlaa if$na kahI mah%vaacyaa baatmyaa gaaoLa kolyaa hao%yaaca.

41

ha sava- Kijanaa Gao}na gauPtpNao fikracyaaca vaoSaat tao rajagaDacyaa payaqyaaSaI Asalaolyaa mah%%vaacyaa izkaNaaSaI paohcalaa. itqao baihjaI- naa[-kaMSaI %yaacaI BaoT JaalaI. iBakajaInao manaat dDvaUna AaNalaolyaa Anaok Kbara¸ gauiptM baih-jaIMpya-Mt paohcavalaI. Aata BaoT iSavaajaIrajaaMcaI. iBakajaI¸ baih-jaI va kahI maMDLI gaaoMQaLyaMacyaa vaoSaat rajagaDavar paohcalaI. maharajaaMnaa Kbar paohcalaI. KlabatKanyaat maharaja lagaaolaga paohcalao. maharaja¸ baihjaI- va iBakajaI yaaMcyaa vyaitir@t toqao kaoNaIca navhto. evaZI gauPtta itqao inaiScat raKlaI jaat haotI. puNao¸ caakNa¸ saupo¸ iSarvaL va AajaubaajaUcyaa p`doSaavar maaoMgalaI saOnyaacyaa vaaZlaolyaa A%yaacaaracaI Kbar baih-jaIMnaI saunaavalaI tr purMdr va vaja`gaDacyaa pirsaratlyaa Kbara iBakajaInao saunaavalyaa. maharajaaMnaI daoGaaMcyaahI Kbara eokUna Gao}na pazvaUna idlao. maharajaaMcaI icaMta AaNaKInaca vaaZlaI haotI. vaja`gaDavarIla 300 maMDLIMcaI icMata %yaaMnaa satt satavat haotI. hI maMDLI [rolaa poTUna laZa dot haotI pNa iktI idvasaÆ maharajaaMcyaa manaat Anaok ivacaar GaaoLt haoto. baaho$na kahI madt krta AalaI tr¸ pNa saQyaatrI Kanaacaa phara kDk haota. caarI baajaUMnaI caaOfor kDk vaoZa haota.

42

%yaacyaatUna vaja`gaDavar va purMdravar madt va rsad paohcavaayacaI mhNajao cama%karca . pNa lavakrca ha cama%kar GaDivalaa paihjao ASaI maharajaaMcaI [cCa va manaaokamanaa haotI. maharajaaMcaI puZIla yaaojanaa AaKNyaacaI tyaarI caalaU haotI. Aata p`itxaa haotI baihjaI-Mcyaa puZIla mah%%vaacyaa KbarIMcaI. baihjaI- va iBakajaI jaIvaacyaa AakaMtanao GaaoDdaOD krt haoto. vaoLaovaoLI vaogavaogaLI saaoMgaM vazvaUna¸ vaoSaaMtr k$na¸ mah%%vaacyaa Kbara¸ gauiptM gaaoLa krtca haoto.

vaja`gaDacaI tbbaot naajaUk banat caalalaI haotI. %yaanao trI iktI sahna kravao. satt ]%%arokDUna idlaorKanaacyaa saOnyaacao p`Kr Aak`maNa haotca haoto. purMdrcyaa maacaIvarhI tovaZyaaca %vaoYaanao AaËmaNa haotca haoto. Aata laZa[- SaovaTcaIca . Asaa QaDaka laavalaa haota. vaja`gaDavar idlaorKanaanao ‘elgaar’ maaMDlaa haota. bahilae¸ pzaNa¸ rajaput¸ bauMdolao yaaMcaa QaDaka vaja`gaD iktI sahna krola. haca savaala haota. AaitSaKana naavaap`maaNaoca taofKanyaacaI AaitSabaajaI krt haota. Ku_ imaJaa-rajaohI maaocyaa-var ]Bao haoto. maQaoca bahilae¸ pzaNa¸ rajaput¸ bauMdolao vaja`gaDavar caZa[-caa GaaT Gaalat haoto. caaor pavalaanao var sarkt haoto.

43

ho pahtaca va$nahI itt@yaaca inakranao baMdukIcyaa fOrI JaDt hao%yaa. dgaDQaaoMDo gaDgaDt yaot haoto. Anaok maaoMgalaaMcyaa mastkacaa vaoQa Gaotca to payaqyaaSaI yaot haoto. vaja`gaDava$na %yaaMcao gaDkrI va purMdrava$na maurarbaajaI ra~Midvasa p`Kr ivaraoQa krt haoto. salaga Aaz idvasa Jaalaolyaa Aak`maNaacaa QaUmaQaDaka vaja`gaD sahna krt haota. idlaorKana hT\Talaa poTlaa haota. f@t 300 maavaLyaaMvar AapNa maat k$ Sakt naahI Asaa ivacaar yaotaca idlaorKanaacaI Aaga mastkalaa jaat haotI.

Aata %yaacaI tyaarI caalalaI haotI. maaNasaaMcyaa faOjaobaraobarca taofaMcaI faOja hI vaja`gaDacyaa CatIpya-Mt 1200 fuT caZvalaI trÆ vaja`gaDca kaya purMdrhI dNaaNaUna saaoDta yao[-la AcaUk saMQaana Jaalyaasa na@kIca daonhI ikllao gauDGao ToktIla. iktI maaozI yaaojanaa iktI BayaMkr caala haotI idlaorKanaacaI² yaaojanaa zrlaI va AMmalabajaavaNaI sau$ JaalaI. maaoMgalaakDo CaoTyaa laaokaMsamavaot ivaSaoYa camaUtlyaa mah%%vaacyaa tIna taofa hao%yaa. ek AbadullaaKana¸ dusarI f%tolaYkr tr itsarI maholaI. idlaorKanaanao AaitSaKanaalaa itnahI taofa kaoNa%yaahI isqatIt vaja`gaDacyaa maQyaapya-Mt caZvaNyaacaa AadoSa idlaa.

44

imaJaa-rajaaMnaa hI gaaoYT ASa@ya vaaTt haotI. pNa idlaorKanaacyaa hT\TapuZo %yaaMnaa kahIca baaolata yaot navhto. maaNasaaMcyaa sahayyaanao ApirmaIt kYT Gao}na tInahI taofa vaja`gaDacyaa maQyaapya-Mt paohcalyaa. yaa baatmaInao idlaorKanaalaa svaga- daona baaoToca ]rlaa. Aata vaja`gaD va purMdr Aaplyaa hatUna sauTNao Sa@yaca naahI ASaI Ka~I inamaa-Na JaalaI. ra~Midna taofaMcaa BaiDmaar sau$ Jaalaa. taofgaaoLyaaMcaI barsaat vaja`gaDabaraobarca purMdravarhI hao} laagalaI. iBakajaI va %yaacao sahkarI pirsaracyaa AajaubaajaUlaa maaoMgalaI saOinakaMcyaa vaoYaat¸ kQaI maaOlavaI¸ kQaI fkIr¸ kQaI caaMBaar [. vaoYaat ifrt haoto. vaja`gaDavar haoNaa–yaa hllyaMacyaa tMtaotMt KbarI maharajaaMpya-Mt paohcavaNyaacao kama AivaEaaMt caalaU haoto. baih-jaI iSavaajaI rajaaMpya-Mt %yaa baatmyaa paohcavat haoto. maharajaaMcaI calaibacala haot haotI. p`saMga far baaka haota. maharajaaMcyaa sallaagaaraMnaI maharajaaMnaa Anaok sallao idlao haoto. kahIMnaI th krNyaasa saaMigatlao . kaoNaI sarL maaoMgalaaMvar AaËmaNa krNyaasa saaMigatlao. pNa maharaja maa~ yaaogya samayaacaI vaaT paht haoto. maaoMgalaaMcyaa laaKaoMcyaa faOjaovar AaËmaNa krNao ASa@ya. Dava ]QaLlaa jaa[-la va svarajyaacaa ivaQvaMsa hao[-la. nakao to idvya² ivacaarmaMqana

45

ÈÈSa~uSaI laZtanaa iBakajaIÈÈ

46

caalaUca haoto.

purMdravar maurarbaajaI saMtapUna ]zlao haoto. %yaaMnaI Aaplyaa BaaoLyaaBaabaDyaa sahka–yaaMnaa icaqaavaNaI Kaor BaaYaNaaMnaI caotvalao haotoca. sahkarIhI marayacaI va maarayacaI BaaYaa baaolat haoto. Aata inavaa-NaIcaI laZa[- maagao hTNao naahIca kaya hao[-la to purMdravarca. %yaa iSavaaya maharajaaMnaa taoMD naahI daKvaayacao ASaa AaNaa–Baaka Kallyaa jaat hao%yaa. maurarbaajaIMcaI najar iKLlaI haotI vaja`gaDavar. manaaomana gaDavar madt paohcavaavaI vaaTt haotI. prMtu caarhI baajauMnaI Asalaolyaa vaoZyaanao to ASa@ya haoto. kaya kravao ]magat navhto. hatavar hat Qa$na basaavao laagat haoto. Asaa p`saMga pahNyaapoxaa marNa baro² ASaI %yaacaI QaarNaa JaalaI haotI. satt 11 idvasa AaËmaNaanaMtr 12vyaa idvaSaI maaoMgalaI faOja taofaMcyaa AaËmaNaacyaa madtInao gauPtpNao vaja`gaDavar caZlaI. drvaajaapya-Mt majala maarlaI. Aata Qaao@yaacaI saucanaa haotI. ikllaodaraMsaazI va maavaLyaaMsaazI Aata marNao va maarNao haca pyaa-ya %yaaMnaa ]plabQa Jaalaa. gaDavar tInaSao maavaLo va Sa~UcaI faOja hjaaraoMcaI saamanaa ksaa vhayacaa .

47

pNa ek – ek maavaLa dha hSamaaMnaa BaarI pDola Asaa haota. drvaajaavar Jaalaa haota. hrlaao trI maana tazca rahIla. ma$ pNa iSavarayaaMsaazIca yaa ihMmatInao sava-jaNa ]Bao haoto. %yaaMcaa tao taora pahUnaca imaJaa-rajaaMnaI %yaaMnaa saaoDUna idlao. dusara ]_oSa haota purMdravarcyaa ikllaodaraMsah [tr maavaLyaaMnaI SarNa yaasaazIca tI tgamaga prMtU JaalaM ]laTcaM. vaja`gaDavar ihrvao inaSaaNa fDklaolao pahUna purMdracao maaqaoca fNaaNalao. 'Aata idlaorKanaacaI eoSaI kI tOSaI. saaoDt naahI ekahI maaoMgalaalaa Asaa ica%kar maurarbaajaIMnaI va marazyaaMnaI kolaa’.

marazo inaraSaonao ga`asalaolyaa Avasqaot¸ maanaa KalaI GaalaUna maaoMgalaI CavaNaItUna rajagaDakDo caalaU laagalao. vaja`gaD pDlyaapasaUna to Aajapya-Mt iBakajaI va %yaacao daona sahkarI fikracyaa va saOinakacyaa vaoYaat maaoMgalaacyaa gaaoTatca haoto. marazyaaMcyaa jaIvaacaI hI Gaalamaola ]laaGaala %yaanao javaLUna paihlaI haotI ,pNa marazyaaMcaa svaaiBamaanahI %yaalaa KuNaavat haota. imaJaa-rajaalaa¸ idlaorKanaalaa javaLUna pahNyaacaa maaOka pihlyaaMdaca iBakajaIlaa imaLalaa haota. imaJaa-rajaaMcaa idladarpNaa va idlaorKanaacaa hTvaadI va ]_ama svaBaava %yaanao javaLUna nyaahaLlaa. itqaoca purMdravar puZcaI caZa[- krNyaacaa

48

imaJaa-rajaaMcaa manasaubaa %yaalaa samajalaa. yaa ivacaaranaoca tao qaaoDasaa BaaMbaavalaa. saMpUNa- Kbara imaLvaUna %yaanao saKarama naavaacyaa Aaplyaa sahka–yaamaaf-t yaa sava- Kbara baih-jaIMkDo paohcavaNyaacaI jabaabadarI saaopvalaI va tao punha purMdracyaa iSavaarat va maaoMgalaaMcyaa gaaoTat [kDo–itkDo if$na baatmyaa¸ gauiptM jamaa krIt haota jaIvaavar ]dar hao}na. karNa kQaI Sa~UpuZo BaaMDo fuTola yaacaI SaaSvatI navhtI. pNa jao SaUr Asatat to marNaacaI ifkIr krIt naahIt. maharajaaMkDo yaoNyaapUvaI-ca %yaanao iBatIcaa kDolaaoT kolaa haota.

vaja`gaD laZUna–laZUna pDlaa. Aata paLI purMdracaI. vaja`gaDava$na sarLmaagaa-nao taofaMcaa BaiDmaar caalalaa haota. tr purMdracyaa payaqyaapasaUnahI varcyaa idSaonao taofa Aaga AaokIt hao%yaa. samaao$na imaJaa-rajao svatÁ idlaorKana¸ imaJaa-rajaaMcaa maulagaa kuvarisaMh¸ rajaa rayaisaMga¸ ]dyaBaana¸ hirBaana gaaoMD¸ taofKanaa saaMBaaLNaara AaitSaKana¸ maIr AaitSa¸ krNa razaoD¸ catu-BaUja caaOhaNa ASaI praËmaI maMDLI svatÁcaI takd va AnauBava pNaalaa laavaUna laZt haotI. [-SaanyaokDUna kMdkDyaavarhI tufanaI BaDImaar caalalaa haotaca. tsaoca ikllyaacyaa pazImaagao mhNajao dixaNoakDUna da}dKana kuroSaIkDo saMpUNa- jabaabadarI saaopvaNyaat AalaI.

49

%yaacyaa hataKalaI rajaa rayaisaMh razaoD¸ mauhmmad husaona da}dJa[-¸ AaibadIna bauKarI¸ JaOnaula¸ SaorisaMh razaoD¸ rajaisaMh razaoD ASaI tlavaar gaajavaNaarI maMDLI haotI. purMdr caarhI baajaUMnaI vaoZlaa haota. varIla laaokaMnaa caarhI baajaUMnaI haoNaa–yaa Aak`maNaasa taoMD dyaavao laagat haoto. xaNaacaIhI ]saMt %yaaMnaa imaLt navhtI. Aata ]saMt imaLola tI marNaanaMtrca. maurarbaajaI %vaoYaanao laZt haota. gaDavarcaI gaDkrI maMDLI %yaat hirjana haoto¸ kaoLI haoto¸ ramaaoSaI haoto¸ marazo naoTanao laZt haoto. taoDIsa taoD praËmaacaa saamanaa maaoMgalaI saonaolaa kravaa laagat haota. gaDavar haoto 5000 laaok daNaa–paNaI purMdravar haoto maa~ saQyaa laZta–laZta 15 idvasa hao}na gaolao haoto. purMdrvarcaa da$gaaoLa saMpNyaacyaa maagaa-var haota. baaho$na maharajaaMkDUna rsad imaLavaI ASaI maurarbaajaIMcaI Apoxaa haotI. ka kuNaasa za}k pNa maurarbaajaIMcaI hI Apoxaa iSavaajaI maharajaaMnaI jaaNalaI. maurarbaajaIsaar#yaa Ba@tanao madtIcaI hak maarlaI va tI iSavadovaaMcyaa )dyaapya-Mt paohcalaIÊ laagalaIca maharajaaMnaI iBakajaIlaa t%prtonao baaolaavaUna Gaotlao Gaa[-gaDbaDItca iBakajaI Aaplyaa sahka–yaaMnaa kamaM vaaTUna do}na rajagaDakDo daODlaa. phaTocyaa saumaarasa tao rajagaDavar Aalaa.

50

maharajaaMbaraobar baihjaI-¸ tanhajaI¸ yaosaajaI haotoca. gauPt Klabat sau$ Jaalao. iBakajaIlaahI maurarbaajaIMcaI ADcaNa jaaNavalaI haotIca. maharajaaMcaahI ivacaar purMdravar baaho$na kahI madt purvaNyaacaa haota. savaa-Mcao ekmat Jaalao ho kama kaoNaalaa dyaavao yaa baabatIt ivacaar sau$ Jaalaa. karNa naotajaI pirMDyaavar qaaMbaUna hllao krt haoto. rajagaD¸ puNao¸ kaokNa tsaoca baara maavaLat haoNaa–yaa AaËmaNaalaa raoKNyaasaazI tanhajaI¸ yaosaajaI¸ kuDtaojaI gaujarasaar#yaa kt-bagaar saonaanaIMcaI garja haotI. maga purMdravar kaoNaalaa QaaDayacaoÆ ha p`Sna satavat haota. Acaanak baihjaI-MnaI iBakajaIkDo inado-Sa kolaa. maharajaaMcyaa caoh–yaavar hasyaroYaa ]maTlaI. %yaaMnaa AMQaarat p`kaSaacaI lakor ]maTtaMnaa idsalaI. Jaalao zrlao ekdacao. iBakajaIvar hI kamaigarI saaopvaNyaat AalaI. kamaigarI tovaZI saaopI navhtI. far jaaoKmaIcaI va kzINa haotI. kanaaokana Kbar na haota hI rsad purMdravar paohcavaayacaI haotI. saaxaat laMikNaIcyaa pha–yaapasaUna vaacat jaavaUna saIta–maatopya-Mt paohcaNyaasaarKIca hI kramat haotI. pNa iBakajaInao hI kramat k$na daKvaNyaacaa ivaDa ]calalaa maharaja inahayat KuSa Jaalao. baihjaI-Mnaa Aaplyaa sahka–yaavar iktI ivaSvaasa haota hoca yaatUna saaqa- Jaalao.

51

maharajaaMnaI iBakajaIlaa AailaMgana idlao. inaraopacao ivaDo idlao. tsaoca ek KmakI¸ tojatra-r tlavaar %yaacyaa kmarosa baaMQalaI. maharajaaMnaa lavaUna maujara krt sauKI manaanao icavhovaaDIkDo daODlaa. capLa[-nao tao icavhovaaDIkDo Aalaa karNa dusa–yaa idvaSaI Amaavasyaa haotI. ]dyaaca maharajaaMcao kama tDIsa nyaavayaacaa %yaacaa maanasa haota. %yaaAgaaodr AaplaI CaoTI faOja tyaar krNao garjaocao vaaTlao mhNaUna tao icavhovaaDIkDo Aalaa. ra~Icyaa saumaarasa caalatca gaavaiSavaova$na¸ gauPtpNao¸ vaoSaaMtr k$na gaavaat Aalaa va Garat Gausalaa. pmaa AanaMdanao nha}na inaGaalaI . karNa ptIcao dSa-na itlaa Anaok idvasaaMnaI haot haoto. purMdracyaa iSavaaratca ho gaaMva haoto maa~ maharajaaMcyaa kamaapuZo va inaYzopuZo iBakajaI Anaok idvasa gaavaakDo va GarakDohI Aalaa navhta. pmaacaIhI kahI tk`ar navhtI karNa itlaahI svarajyaacaa AiBamaanaca vaaTt haota. tsaaca nava–yaacaahI haotaca. %yaamauLo Aaplyaa svaaqaI- saMsaarapoxaa itlaa svarajyaacaa saMsaar naIT qaaTlaa jaavaa AsacaM vaaTt haotM. iktI maaozM mana haot itcaM² svarajya inamaa-Na krNyaasa maavaLyaaMbaraobar tovaZIca madt %yaaMcyaa karBaarNaIMcaIhI haotI. karNa karBaarI mahInaao na\ mahInao Garabaahor raht tovha GaracaI jabaabadarI %aI saxamapNao inaBaavat

52

hao%aI. mhNaUnaca marazo inaQaa-stpNao maaoihmaaMvar jaat haoto. Qanya %yaa maataMcaI¸ BaiganaIMcaI²

sakaLcyaa p`hrIca iBakajaInao Aaplyaa sahka–yaaMnaa ek~ kolao. maharajaaMcaI kamaigarI naIT samajaavaUna saaMigatlaI. Saolako 60 maavaLo %yaanao inavaDlao va tao punha iSarvaLcyaa GaaTakDo Aalaa. itqao baih-jaI va maavaLo haotoca. baih-jaIMnaI iBakajaIlaa va %yaacyaa sahka–yaaMnaa ]_oSaUna kahI mah%%vaacyaa saUcanaa idlyaa. iBakajaI va %yaacyaa ima~aMnaI tI da$gaaoLyaacaI paotI¸ Sas~ saamauga`I [. rsad GaaoDyaavar laadlaI va to k–hopzaracyaa idSaonao inaGaalao. purMdrapasaUna tIna kaosaaMvar eka drIt ho sava- ima~ jamalao. yaaojanaa AaKlaI jaa} laagalaI. purMdrcyaa samaaorcyaa baajaUnao AapNa ikllyaavar caZU Sakt naahI. vaja`gaDakDUna tsaoca kMdkDyaakDUnahI var caZNao ASa@yaca maga pyaa-ya ekca purMdrcyaa pazImaagaUna k–hopzarakDUnaca ikllaa var caZUna jaaNao qaaoDosao saao[-skr vaaTlao. yaaojanaa saaMigatlaI gaolaI. inaNa-ya p@ka Jaalaa. Qaaoka AaoLKlaa gaolaa. karNa yaa baajaUlaa dixaNaolaa da}dKanaacao maaocao- haoto. ApirmaIt Asao saOnya haoto. ra~Midvasa kDk pharo basavalaolao haoto. icaTpaK$ Aqavaa saavajaalaahI jaayalaa

53

yaoqaUna vaaT navhtI. maga AapNa jaayacao ksaoÆ ksaoÆ laMkot jasaa hnaumaana gaolaa tsaoca gaolao paihjao karNa Sabd idlaaya rajaaMnaa. Aata maaGaar naahI. Aata maaohIma ikllaopurMdr²

saMQyaakaL JaalaI haotI. kDUsaM pDU laagalaM haotM. iBakajaI sahka–yaaMsah baaMdlavaaDIcyaa javaL Aalaa. Dao@yaavar maaozmaaozI AaoJaI haotI. baaMdlavaaDIt %yaaMcaa p`vaoSa Jaalaa. saamasaUma haotI. prMtu javaLca da}dKanaacao maaocao-o haoto. toqaUna taofaMcao Aavaaja eokU yaot haoto. tsaoca p`kaSahI idsat haota. baaMdlavaaDIt Aalyaavar baakIcaI maMDLI Qama-SaaLot gaDp JaalaI. maa~ iBakajaI vaoYaaMtr k$na gaavacyaa paTlaakDo gaolaa. baaMdla–doSamauK ho gaavacao paTIla haoto. vaaDyaat yaotaca iBakajaInao paTlaaMnaa AapNa iSavaajaI maharajaaMcao saOinak AsalyaacaI KUNa pTvaUna idlaI. paTIlahI maharajaaMcao inaYzavaMt saovak haotoca. iBakajaInao paTlaaMnaa Aaplyaa yaaojanaocaI Kbar idlaI. paTlaaMnaa kaya-ËmaacaI $proYaa samajalaI. iBakajaInao paTlaaMnaa madtIcaI yaacanaa kolaI. paTlaaMnaIhI haokar idlaa. purMdravar jaaNyaasaazI samaaorca jaI ‘kaLdrI’ Aaho %yaa maagaa-nao zamapNao ikllyaavar caZta yao[-la Asaa ivaSvaasa paTlaaMnaI iBakajaIlaa daKvalaa.

54

yaa baajaUlaa Sa~UcaI faOja va gasthI kmaI Asalyaacao paTlaaMnaI iBakajaIlaa saaMigatlao. iBakajaI paTlaaMcaa maujara isvakart Qama-SaaLokDo Aalaa. inaGaNyaacaI tyaarI JaalaI. iBakajaI puZo inaGaalaa haota. %yaa maagaaomaaga hI saaz jaNaaMcaI faOja inaGaalaI haotI. kahIhI na ivacaarta Aaplyaa mhaor@yaa pazaopaz kaoNa%yaahI pirisqatIt gaDavar paohaocaayacaoca ha inaQaa-r²

ra~Icaa kaLaoK maI mhNat haota. sava-jaNa ‘kaLdrIt’ ]trlao haoto. sagaLIkDo kaLakuT\T AMQaar psarlaa haota. yaoqaUnaca AMdaja Gaot var ikllyaavar caZayacao haoto. nausata ikllaa var caZUna jaayacao haotoÆ naahIÑ da}dKanaacyaa tIxNa DaoLyaat QaUL fokUna tsaoca da}dKanaacyaa faOjaotIla gauPthoraMnaa saugaavaa laagaU na dota¸ baMdukIcyaa fOrIMnaa caukvaUna var caZNao mhNajao svagaa-raohNa krNyaaevaZo kzINa kama haoto. yaaca baajaUlaa gaDacaa ‘kodar’ drvaajaa haota. maaoMgala yaa drvaajaalaa ‘iKDkI’ mhNat. mah%%vaacyaa drvaajaaMpMOkI hahI drvaajaa haota. kodaroSvaracao smarNa Jaalao. maharajaaMnaa maujara k$na hI maMDLI kaLdrItnaM kDa caZU laagalaI. maaokLyaa hatanaM naahI¸ manaBaracaM AaoJaM Dao@yaavar Gao}na hI maMDLI var caZt haotI. maaga- saaopa haotaÆ naahI¸ far KDtr haota. ikllyaacyaa

55

yaa Baagaavar rana Kupca vaaZlaM haotM. kahI maaozI JaaDM haotI. maQyaoca kahI KurTyaa vanasptI hao%yaa. kahI izkaNaI krvaMd¸ kanhorI [. saar#aI JauDpM vaaZlaolaI haotI. dgaD–QaaoMDo sarkNyaacaI BaItI haotI. karNa dgaD–QaaoMDo sarklao va %yaacaa p``itQvanaI ]maTlaa va da}dKanaasa %yaacaa p%ta laagalaa tr saara KoL ‘kaLdrItca’ saMpNaar haota. saavaQapNao hI maMDLI var caZt haotI. kahI izkaNaI kaTorI JauDPao¸ iBatIdayak GaLI¸ BaaokM idsaUna yaot haotI. saap – ivaMcavaacaI tI Garoca¸ %yaaMnaa maagao saa$na to puZo jaat haoto. jao marNaalaa Gaabart navhto to saap – ivaMcavaacaI tmaa kaya baaLgaNaar haoto. Sa~UcaI gast kaTokaor haotI. %yaaMnaa caukvaUna to var jaat haoto. saavakaSa¸ ekmaokaMnaa saavart¸ QaIr dot var caZt haoto. Sa~Ulaa jar p%ta laagalaa tr maa~ ‘kaLdrIt’ %yaaMcaI gaaz saaxaat kaLaSaIca pDNaar haotIo. pDt–QaDpDt¸ sarkt¸ sarpTt hI maMDLI kodar drvaajyaajavaL paohaocalaI. AivaEaaMt pirEama saaQya Jaalao. fLasa Aalao. AaSaolaa palavaI fuTlaI. kodar drvaajyaajavaL paohcataca iBakajaI va sahka–yaaMnaa svagaa-caa drvaajaa gaazlyaasaarKoca vaaTlao.

iBakajaI va sahka–yaaMnaI ekmaokaMkDo paihlao. kaya %yaaMcaa AanaMd vaNaa-vaa mhNaUna saaMgaU² saaxaat laMka ijaMklyaacaaca

56

%yaaMnaa AanaMd Jaalaa. daona idvasa Gaotlaolyaa Aqak pirEamaacao saaqa-k Jaalao. kodar drvaajaa zaozavalaa gaolaa. CaoTyaa iKDkItUna baahorcyaa maaNasaaMcaa AMdaja Gaotlaa gaolaa. Aaplyaa maaNasaaMnaa AatIla maaNasaaMnaI AaoLKlao. )dyaIcaI KUNa pTlaI. caTkna drvaajaa ]GaDlaa gaolaa. iBakajaI va sahka–yaaMnaa ikllyaat p`vaoSa imaLalaa. samaaor maurarbaajaI ]Bao haoto. %yaanao iBakajaI va sahka–yaaMnaa paihlao. %yaaMnaI AaNalaolyaa yaud\Qa saaih%yaacaI Kbar %yaaMnaa Agaaodrca imaLalaI haotI. %yaaMnaa Jaalaolaa AanaMd AvaNa-naIya haota. %yaaMnaI Qaavatca jaa}na iBakajaIlaa GaT\T imazI maarlaI. daoGaaMcyaahI DaoLyaaMt AasavaM trarlaI. rsad AaNalyaabad\dla maurarbaajaI iBakajaIlaa Qanyavaad dot haoto. gaDavar haoLI¸ paDvyaasaarKa AanaMd psarlaa haota. prMtU ha AanaMd saajara krayalaa jaast vaoL navhta. Sa~U krDI najar raoKUna purMdrakDo baGat haota. purMdracaa gaLa AavaLayalaa fasa Taklaa jaat haota. maharajaaMnaI Anaok saUcanaa iBakajaIkDo idlyaa hao%yaa. t%prtonao iBakajaI va maurarbaajaI KlabatKanyaat gaolao. iBakajaInao maharajaaMnaI idlaolyaa saUcanaa maurarbaajaIMnaa idlyaa. ksaohI k$na maharajaaMcaa puZcaa inaraop yao[-pya-Mt gaD laZta zovaNyaacaa saMdoSa maurarbaajaIMnaa imaLalaa.

57

naahI¸ Aata maaGaar naahI. maharajaaMcaa AadoSa mhNajao p`%yaxa prmaoSvaracaaca AadoSa² Aata inavaa-NaIcao laZNaoca saaQalao paihjao. yaa ivacaaraMnaIca p`oirt hao}na daoGaohI baahor Aalao. gaDavarIla mah%%vaacyaa sahka–yaaMnaa javaL baaolaavalao gaolao. maurarbaajaIMnaI %vaoYaanao baaolaUna AaplaI manaIcaI kLkL va maharajaaMcaa AadoSa eokvalaa. p`%yaok jaNa kanaat p`aNa AaNaUna eokt haota. maurarbaajaIMcyaa mauKanao maharajaca baaolat haoto. maurarbaajaIMcaI vaaNaI tojasvaI haotI¸ DaoLyaaMt raga¸ AMgaar haota. ‘maravao prI gaD Sa~UpdI na laagaavaa’ ASaI QaarNaa haotI. sagaLo maavaLo ragaanao fNafNalao haoto. SaaOya- ]faLUna Aalao haoto. iBakajaI va %yaacao sahkarI maurarbaajaIMnaa imaLalyaanao gaDavarcyaa p`%yaokacaa ]%saah iWgauNaIt Jaalaa haota. iBakajaI mhNajao dusaro baihjaI- naa[-kca. caatuya- va praËma yaaMcaa maoL mhNajao iBakajaI haota. %yaamauLo maurarbaajaI va iBakajaI AsaM samaIkrNa Jaalao va %yaamauLo gaDavar jaIva va iSavaacaoca ek~IkrNa Jaalyaacaaca AaBaasa inamaa-Na Jaalaa haota. navaIna yaaojanaa¸ AaDaKo baaMQaayalaa sau$vaat JaalaI haotI. yaud\QainatIt kaoNato pirvat-na krayacao yaacaa maaolaacaa saMdoSa iBakajaInao maurarbaajaIMnaa idlaa. %yaanausaar yaaojanaa AaKlaI jaat haotI. maaoMgalaaMnaa gainamaI kavyaabaraobar tukDI–

58

tukDInaohI maQyaoca saamaaoro jaa}na %yaaMcyaa baLacao va Aa%maivaSvaasaacao KccaIkrNa kolao paihjao Asao zrvalao gaolao. tukDyaa tyaar haot hao%yaa. maurarbaajaI va iBakajaI saKaola maaga-dSa-na krt haoto.

hI JaalaI gaDavarcaI laZa[-caI tyaarI va QaamaQaUma gaDavar AanaMdacao taofgaaoLo fuTt haoto. praËma cahasaarKa ]faLUna Aalaa haota. gaDaKalaIhI Asaoca taofgaaoLo fuTt haoto. %yaatlaaca ek gaaoLa fuTlaa² tao idlaorKanaavarca² kaya JaalaoÆ Ahao² 60 maavaLo va iBakajaI rsad Gao}na gaDamaagacyaa baajaUnao kodar drvaajyaatUna gaDavar caZUna gaolaa. ho eokUna idlaorKana kaya majaot naacaNaar haota Æ %yaacyaa tLpayaacaI Aaga mastkalaa gaolaI. tao ragaanao taMDva k$ laagalaa. ho kSaanao JaalaoÆ idlaorKanaacao hor caarhI idSaolaa saOravaOra sauTlao haoto. kahI hor gauPtpNao dixaNa maaocyaa-cyaa baajaUlaa kaLdrIkDohI maaga-sqa haoto. %yaatlyaaca ekanao marazo gaDavar sauK$p paohcalyaacao rsaaL vaNa-na idlaorKana saahobaaMpuZo kolao. %yaa gauPthoranao hyaalaa jabaabadar AsaNaa–yaa da}dKana kuroSaIcyaa mastIcao va baojabaabadar vaR%tIcao vaNa-na k$na AagaIt tolaca Aaotlao. yaa KbarInao idlaorKana poTlaa. jaLUna Kak haota–haota vaacalaa. [kDo da}dKana majaot jaIvana jagat

59

haota. namaaja Ada k$na CavaNaIbaahor yao}na kodar drvaajyaavar najar TakUna svat:cyaa praËmaacaI svat:ca tarIf krt haota. dixaNa baajaU Ajaunapya-MMt raKlyaacaa %yaalaa AiBamaana vaaTt haota. pNa %yaalaa AjaUna ra~I GaDlaolaI marazyaaMcaI gaMmat maaihtI navhtI. Ajauna tao daZI kurvaaLt hsat haota. Acaanak saMdoSa Gao}na ek hor AalyaacaI Kbar %yaalaa imaLalaI. tao CavaNaIt paohaocalaa. %yaa horanao idlaorKanaanao baaolaavalyaacaI Kbar idlaI. da}dKanaalaa vaaTlao idlaorKana Aaplyaa kamaavar KuSa Asaavaa. mhNaUna SaabaasakI doNyaasaazI baaolaavat Asaavaa. idlaorKanaakDo da}dKana kuroSaI vaa¹yaacyaa vaogaanao daODt inaGaalaa. kahI samayaatca tao idlaorKanaakDo CavaNaIt paohcalaa. da}dKanaalaa pahUna idlaorKana cavataLlaa. %yaacaa tlavaarIlaa hat gaolaa. pNa AaOrMgajaobaakDo %yaacao Asalaolao vajana AaoLKUna mana maarlao. idlaorKanaanao p`qama da}dKanaalaa %yaacyaa kamaaivaYayaI ivacaarlao. da}dKanaanao dixaNabaajaUcyaa maaocyaa-var Aaplyaa kamaacao vaNa-na kolao. AapNa phara iktI kDk zovalaa Aaho. icamaNaIpaK$hI ikllyaacyaa javaL ksao ifrkt naahI yaacao vaNa-na kolao. ho eokUna tr idlaorKanaacyaa ragaacaa baaMQa fuTlaa. da}dKanaavar taofocaa naahI pNa idlaorKanaacyaa

60

ragaacaa gaaoLa pDlaa. idlaorKanaanao gauPthoranao idlaolyaa baatmaIcao vaNa-na da}dKanaapuZo kolao. ‘tuJyaa %yaa kzaor¸ kDk pha–yaatUna marazo rsad Gao}na gaDavar ksao paohcalaoÆ ho rsaBarIt vaNa-na eokUna da}dKanaacyaa bauDaKalaI sau$Mga fuTlyaacaa Baasa Jaalaa. pNa taohI Kanaca haota. AaOrMgajaobaacaa Kasa haota. tao hyaa baatmaIcaa mau_ama [nkar k$ laagalaa. idlaorKana puravyaasah pTvaUna doNyaacaa p`ya%na krt haota. prMtu da}dKana %yaacyaa saOnyaaivaYayaI¸ sardaraMivaYayaI¸ kDk pha–yaaivaYayaI pUNa-pNao zama haota. daoGaaMt tMTa poTlaa haota. daona gaaola ekmaokaMSaI Tkrlao haoto. kaoNaIhI maaGaar Gyaayalaa tyaar navhta. yaa BaaMDNaalaa Anaok saaxaIdar haoto. mah%%vaacaa saaxaIdar mhNajao ‘imaJaa-rajao jayaisaMga’ haoto. imaJaa-rajaaMcyaasamaaor ho vaadivavaad¸ jaabasaala caalalao haoto. imaJaa-rajao saaMBaaLUnaca daona KanaaMnaa samajaavaNyaacaa p`ya%na krt haoto. prMtu Kanayaud\Qa jaaorat caalalao haoto. da}dKanaalaa idlaorKanaacao Kaocak p`Sna jaacat haoto. da}dKana %yaaMcao ]%tr na dota “svat:cyaa pha–yaavar tu laxa dyaavaosa maaJaI icaMta k$ nayao” Asaa maaolaacaa saMdoSa dot haota. ho rNa kahI kaL caalalao tr baMDaLI inamaa-Na hao[-la hI iBatI imaJaa-rajaaMnaI AaoLKlaI va KanaaMcao ho yaud\Qa

61

qaaMbavalao. ragaanao fNafNat daoGao Kana ekmaokaMkDo paht ]Bao raihlao. imaJaa-rajaaMcyaa maoGagaja-naopuZo Kana ibacaklao. pNa to ekmaokaMkDo maar@yaa baOlaaMp`maaNao paht raihlao. SaovaTpya-Mt da}dKanaanao dixaNaokDIla baajaUnao ]%tma p`karo kaya- kolao yaacao kaOtuk imaJaa-rajaaMnaI kolao. pNa marazo gaDavar paohcalao to dixaNaokDUnaca yaacaI Kbar SaaMtpNao imaJaa-rajaaMnaI da}dKanaalaa samajaavaUna saaMigatlaI. da}dKanaalaa Aata hI baatmaI KrI vaaTlaI prMtU %yaacaa AjaunahI ivaSvaasa basat navhta. Asao GaDlaoca ksaoÆ “yaa Allaa² yao marazo hO yaa hOvaana² yao tao caoTUk hO¸ hmaaro phro sao inaklanaa bahut mauSkIla hO¸ magar marazo kOsao inaklaoÆ ” Asao baud\QaIlaa Kaja AaNaNaaro p`Sna %yaalaa pDlao. pNa tao idlaorKanaavar AjaunahI icaDUnaca haota.

daona KanaaMcyaa BaaMDNaatUna imaJaa-rajaaMnaI ek savalatIcaa maaga- kaZlaa. dixaNaokDIla baajaulaa Asalaolyaa maaocyaa-va$na da}dKanaalaa badlalao va puridlaKana va SauBakNa- bauMdolyaacaI naomaNaUk toqao kolaI. da}dKanaalaa 7000 GaaoDosvaar do}na svarajyaat lauTalaUT¸ jaaLpaoL krNyaasa¸ svarajya ]d\Qvast krNyaasa pazvaUna idlao. da}dKana idlaorvar evaZa icaDlaa haota kI¸ tao imaJaa-rajaaMnaI idlaolyaa kamaigarIvar

62

inaGataMnaa CavaNaIt mhNat haota¸ “marazyaaMcaa purMdr ijaMkNao kzINa¸ ek ikllaa ijaMkNao evaZo kzINa maga [tr ikllao ijaMkNao tr mahakzINa va sava- p`ya%na k$nahI iSavaajaIlaa prast krNao mhNajao svagaa-laa iSaDI laavaNyaasaarKoca Aaho. %yaamauLo "idlaorKana naadana hO¸ purMdr ijatnaa pOsaaoM kI¸ laaogaaoMkI barbaadI hO " Asaoca tao vaarMvaar baaolaU laagalaa. ho eokUna idlaorKana BaDkt haota. pNa eka gaaoYTInao tao SaaMt haota. tI mhNajao da}dKana kahI kaL trI purMdr maaoihmaopasaUna dUr rahNaar haota. mhNat haota¸ ‘jaa} dyaa ku~M BauMkayacacaM¸ AapNa AaplaM kama k$ yaa. ’ da}dKana faOjaosah inaGaUna gaolaa. idlaorKanaalaa AanaMd Jaalaa tr imaJaa-rajaaMnaI sauTkocaa ina:Svaasa Taklaa. naahI tr daona jaa%yaaMcyaa tLIt imaJaa-rajaaMsaarKo dLNa BarDlao gaolao Asato naa²

da}dKana gaolyaavar maaozyaa ]%saahanao idlaorKana purMdravar hllao caZvaU laagalaa. ek–ek xaNa tao purMdracyaa ivajayaasaazI Kca-U laagalaa¸ %yaacao idvyasvaPna ekca haoto. purMdrvar ivajaya¸ iSavaajaIcaa praBava² AaOrMgajaobaacaI SaabaaSaI² sarDyaacaI Qaava kuMpNaapya-Mtca² idlaorKanaacyaa saOnyaacyaa tukDyaa ikllyaavar caZNyaacaa p`ya%na krt hao%yaa. maQaUnaca %yaaMcaa p`itkar marazo krt haoto.

63

var caZNaa–yaa maaoMgalaaMcao svaagat dgaD$pI fulaaMnaI kolao jaat haoto. BaUmaIvar r@tacaa AiBaYaok haot haota. Anaok maaoMgalaaMcaa janma maharaYT/abaahor Jaalaa haota. pNa %yaaMnaa marNa maharaYT/acyaa piva~ BaUmaIvar Aalao. KrcaM mahaBaagyacaM %yaaMcaM² gaDaKalaUna laZa[-caa pUNa- p`yaasa caalaU haota. lavakrca gaD tabyaat yaavaa ASaI mainaYaa idlaorKanaacaI haotI. p`ya%na t%prtonao caalalao haoto.

idlaorKanaacaI lagaInaGaa[- KalaI caalalaI haotI. tr gaDavarhI maurarbaajaI hatavar hat Qa$na SaaMt basalao navhto. iBakajaI va kahI marazyaaMnaI ra~Icyaa AMQaaracaa fayada Gao}na dixaNaokDcyaa maaoMgalaI maaocyaa-var Acaanak hllaa kolaa. rsaUlabaoga raoJaBaanaIcyaa maaocyaa-var hllaa Jaalaa. yaa hllyaanao raoJaBaanaI baavacaLlaa. %yaalaa kahI kaL kaya Jaalao to kLlaoca naahI. taopya-Mt [kDo marazo vaIraMnaI Aaplao kama tMtaotMt par paDlao haoto. hatat laaoKMDI maoKa¸ hataoDo Gao}na Aalaolyaa marazyaManaI maaoMgala saOnyaalaa caaMgalaoca saDkUna kaZlao. fuTlaolaI kpaLM¸ DaokI¸ maaoDlaolao hat Gao}na maaoMgala saOravaOra QaavaU laagalao. raoJaBaanaIlaa kaya kravao saucat navhto. [kDo iBakajaI raoJaBaanaIcyaa mah%%vaacyaa taofovar caZlaa. puZo kayaÆ kaya mhNajao¸ jaI taof Aaga Aaokt

64

haotI¸ purMdrcyaa mauLavar ]zlaI haotI¸ itcao taoMDca kayamacao baMd krayacao %yaacaa inaScaya haota. %yaanao hatatlaI maoK GaotlaI va sarL jaoqao taofolaa Aaga idlaI jaato %yaa iCd`at tI saZL hatanao zaoklaI. ibacaarI taof pUNa-pNao baihrI JaalaI va kayamacaI inakamaIhI. ASaa sava- taofa baih–yaa krNyaacaI laIlaa marazyaaMnaI kolaI. kaya kaOtuk %yaa marazyaaMcao¸ kaya ksaba %yaa iBakajaIcao. kmaI vaoLat AaplaI kamaigarI kSaI saaQaavaIÆ ho marazyaaMnaIca saaQaavao. maaoMgalaaMcaa ek mauDda pDlaa va caaOda maaoMgala jaKmaI Jaalao haoto. tr marazyaaMcao maa~ dudO-vaanao caar KMdo vaIr QaraSayaI pDlao. Sa~UcaI navaI kumak yao[-pya-Mt hatcao kama k$na sava-jaNa ‘kodardrvaajaacyaa Aat’kQaIca gauDUp Jaalao haoto. maaoMgala AMQaarat %yaaMnaa kaLdrIt SaaoQaU laagalao. pNa marazo %yaaMnaa saapDlao naahItca. marazyaaMcaa dNaka basalyaanao maaoMgala caaMgalaoca dNaaNalao. “yao marazo tao hOvaana hO¸ SaOtana hO ¸ yaa Allaah² yao kOsao laaoga tumanao pOda ikyao hOÆ ” Asaa inavaa-NaIcaa p`Snaca to Allaalaa ivacaart. kaya krNaar AaNaKI dusaroÆ maaoMgalaaMnaa savayaca laagalaI haotI. pavasaanao JaaoDpavao¸ marazyaaMnaI saDkavao tËar kaoNaakDo krayacaIÆ AllaakDoca naaÆ raoJaBaanaI tr caaMgalaaca gaDbaDlaa haota. ekIkDo idlaorKanaacaI gaOrmajaI- hao} nayao

65

mhNaUna marazyaaMnaa taofa¸ baMduka¸ tlavaarI¸ Baalao¸ bacaI- yaaMnaI AaËmaNa krNao va dusarIkDo marazyaaMcaa raOd`$pI Avatar² yaoNaa–yaa saamanyaalaa taoMD dyaayalaa tao tyaar Jaalaa. idlaorKanaacyaa horaMnaI Kanaapya-Mt hI gauPt gaaoYT paohcavalaI. Kanaacyaa Dao@yaalaa mauMgyaaca Aalyaa. kaya mhNaavao yaa marazyaaMcyaa ihMmatIlaa AaiNa %yaaMcyaa vaoDopNaalaa. ‘ho marazo marNaalaa Gaabart ka naahIt Æ ’ho kaoDoca Kanaalaa pDlao. tao qaaoDa SaaMtca Jaalaa. navaIna yaaojanaa AaKNyaacaI tyaarI k$ laagalaa.

imaJaa-rajaaMcaI va KanaacaI BaoT JaalaI. zrvaUnaca idlaorKana imaJaa-rajaaMnaa BaoTlaa. navaIna yaaojanaoivaYayaI cacaa- sau$ JaalaI. imaJaa-rajaaMnaI Aaplaa manasaubaa maaMDlaa. Saotat raKNaIsaazI jasao ]Mca maacavao Aqavaa QamaQamao baaMQatat tsao maacavao gaDacyaa maacaIlagat ]Baarayacao va yaa maacavyaaMvar jaD¸ AvajaD taofa caZvaayacyaa¸ baMduk Gao}na svaar caZvaayacao va samaaora–samaaor marazyaaMvar AaËmaNa sau$ krayacao. ivacaar–ivainamaya Jaalaa va kamaasa sau$vaat hI JaalaI. kahIhI k$na lavakrat lavakr purMdr hatI pDavaa hI mainacCa KanaacaI haotI. %yaasaazI tao kaoNatahI maaga- AvalaMbaayalaa tyaar haota. QamaQamao ]f- maacavao tyaar Jaalao. maacavyaaMcaI va

66

maacaIvarIla kaLyaa bau$jaacaI ]McaI samaana JaalaI. idlaorKanaanao lagaoca %yaavar taofa caZvaNyaacaI Aa&a idlaI. Aa&olaa maaoMgalaaMcyaa AcaaT Sa@tIcaI saaqa imaLalaI va daoraMcyaa sahayyaanao taofa maacavyaaMvar caZvalyaa gaolyaa. gainamaaMcyaa taofa purMdracyaa CataDapya-Mt paohacalyaa. purMdrcaI CatI QaDQaDU laagalaI. svat:cao marNa purMdralaa javaL vaaTU laagalao. idlaorKanaalaa svagaI-ya AanaMd Jaalaa. maacavyaava$naca svagaa-t jaavao Asao %yaalaa vaaTU laagalao. ksaohI k$na lavakrat lavakr AaËmaNa sau$ hao}na safod bau$ja pDavaa. naMtr kaLa bau$ja va lavakrca saMpUNa- purMdr Aaplyaa hatat yaavaa. Asao Kanaalaa vaaTt haoto. Kana KuSaIt haota. safod bau$jaacaa AMdaja Gao}na taofgaaoLyaaMcaa va hu@kyaacaa¸ baMdukIcyaa gaaoLyaaMcaa vaYaa-va safod bau$jaavar sau$ Jaalaa. marazo kahI kmaI Aklaocao navhto. QamaQamao ]f- maacavao tyaar haoNyaacyaa sau$vaatIpasaUnaca marazyaaMnaa Kanaacyaa AklaocaI pUNa- klpnaa AalaI haotI. yaaojanaa samajalaI haotI. “tumhI maacavao baaMQaa¸ taofa maacavyaaMvar caZvaa AaËmaNa sau$ kra. maga baGaa Aamacaa cama%kar² Asaa ivacaar p`%yaok marazyaaMcaa¸ maurarbaajaIMcaa va iBakajaIcaa haota. JaalaM¸ maaoMgalaaMcaa taofKanaa Aaga barsaU laagalaa. maurarbaajaIMnaI tatDIcaa AadoSa

67

Aaplyaa marazyaaMnaa idlaa. safod bau$jaava$na marazyaaMcyaahI taofa Aaga barsaU laagalyaa. maaoMgalaaMcyaa taofa jaaoSaat Dagalyaa jaat hao%yaa. maaoMgala jaaoSaat haoto. prMtU marazoÆ marazo f@t jaaoSaat navhto tr to marNyaacyaa va maarNyaacyaa tyaarInao laZt haoto. to baohaoSa hao}na laZt haoto. iSavaajaIrajaaMsaazI purMdracaa jaIva vaacavaNyaasaazI. taofaMcaa kNa-kk-Sa Aavaaja¸ gaganaBaodI ikMkaLyaa¸ ]DNaara QaurLa yaaMnaI AasamaMtat kllaaoL maajalaa haota. idlaorcyaa pihlyaa tukDIt marazyaaMnaI jabardst ]%tr idlao. imaJaa-rajaaMcaI va idlaorKanaacaI Anaok maaNasaM zar JaalaI. naMtr imaJaa-rajaaMcao Anaok rajaput va idlaorKanaacao JabardstKana va maIr–AatISaKana ho maaocyaa-var Aalao. pNa marazyaaMcyaa vaadLapuZo %yaaMcyaa mausa@yaa AavaLlyaa gaolyaa. puZo BaUptisaMh ha pacaSao pzaNa Gao}na Aalaa prMtU marazyaaMnaI Asaa dNaka idlaa kI¸ BaUptisaMh yaa dNa@yaanao iSavasadnaI $jaU Jaalaa. mhNajao zar Jaalaa. marazyaaMt jabardst ]%saah saMcaarlaa haota. maaoMgalaaMnaI yaavao va maar Ka}na¸ ApmaanaIt hao}na prt jaavao Asao zrlyaap`maaNao GaDt haoto. marazo %vaoYaanao laZt haoto. marazyaaMcaa vaaZta jaaoSa idlaorKanaalaa icaMtot Takt haota.

68

maurarbaajaI va iBakajaI Aaplyaa maraza sahka–yaaMvar jabardst KuSa haoto. puZcaM pa}la TakNyaacaI tyaarI caalaU haotI. puZcaM pa}la TakNyaacaI tyaarI caalaU haotI. puZo idlaorKana va kIrtisaMga ]Mca QamaQamyaavar safod bau$jaavar laxa Takt AsataMnaa %yaacyaa saOtanaI Dao@yaat ek yau@tI saucalaI. safod bau$ja taofonao pDNao Sa@ya naahI. kahItrI k$na safod bau$jaaKalaI baa$d zovaavaa va [qaUna %yaalaa ba%tI dyaavaI Asaa kuivacaar %yaacyaa manaat Aalaa. yaacaI pusaTSaI klpnaa kSaI kuNaasa za}k maurarbaajaIMnaa haotIca. iBakajaInao %yaalaa sallaa idlaa kI¸ safod bau$jaacyaa maagao Asalaolyaa kaLyaa bau$jaaKalaI BarpUr da$gaaoLa AaNaUna zovaavaa. jar safod bau$ja pDlaa va Sa~U saOnya Aat yao} laagalao tr %yaa da$laa ba%tI dyaavaI. na@kIca Sa~Ucao Anaok vaIr marNa pavatIla. maurarbaajaIMnaa hI yaaojanaa pTlaI va %yaaMnaI da$gaaoLyaacaI Anaok paotI kaLyaa bau$jaacyaa javaL AaNaUna zovalaI va maurarbaajaI Sa~Ucyaa puZcyaa halacaalaIkDo laxa laavaUna haoto. %yaaMnaa maahIt haoto. Sa~U SaaMt basaNaara naahI. AapNa sadOva tyaar Asalao paihjao. Sa~U saOnya maaozM Aaho. AaplaI saM#yaa farca taoTkI Aaho. %yaaMcyaakDo saOnya¸ Qana¸ da$gaaoLa sagaLM Aaho. pNa AamacyaakDo iSavaajaIrajaaMcaa AaSaIvaa-d¸

69

p`caMD Aa%maivaSvaasa¸ garIba maavaLyaaMcaI p`caMD va AcaaT takd Aaho. p`%yaok maavaLa maaoMgalaaMsaazI yamadUtca haota. BaajaI–BaakrI kaMda Baakr Ka}na¸ AaohLavarcaM¸ AaoZyaatlaM paNaI ip}na SarIr kmaavalaolaa maavaLa JaMujat haota. mart haota¸ maart haota. p`%yaokanao pUjaa maaMDlaI haotI. ya& maaMDlaa haota. yaoqao kmaLaeovajaI ‘SaIrkmaLo’ Ap-Na kolaI jaat haotI. isaMduraeovajaI ‘r@tacaM iSaMpNa’ marazo Ap-Na krt haoto.

maurarbaajaI¸ iBakajaI va ikllaodar maaoMgalaacyaa puZcyaa yaaojanaocaa paDava krNyaasa tyaar haotI. saMQyaakaLcaI vaoL Asaola Acaanak kNa-kk-Sa ASaa ‘QaDamaQaD’ ASaa QvanaIMnaI saMpUNa- AasamaMt QaDaDlao. maurarbaajaIMnaa huja–yaanao tatDInao tI vaa[-T Kbar saaMigatlaIca. safod bau$jaavar maaoMgalaaMSaI laZNaaro 80 maavaLo Acaanak sau$Mgaacyaa sfaoTanao AakaSaat ]Dalao. %yaaMcyaa icaMQaDyaa Jaalyaa. iSavaajaI rajaaMsaazI laZta–laZta maukaTpNao¸ ekmauzInao kOlaasaalaa gaolao. kaya mhNaavao inayatIlaa² Asaa kaya gaunha haota %yaaMcaaÆ QanyaasaazI laZNao ha gaunhaÆ svarajyaasaazI laZNao ha gaunhaÆ maga tr tao AamhI punha punha krNaar . Asaa marazI baaNaa haota. na@kI Jaalao trI kayaÆ ivacaarpusa kolyaavar samajalao kI¸ safod bau$jaavar Sa~UsaazI zovalaolyaa da$gaaoLyaacyaa iZgaa–yaavar poTta pilata

70

pDlaa va Acaanak da$gaaoLyaanao poT Gaotlaa va sfaoT Jaalaa. maurarbaajaI¸ ikllaodar va iBakajaIcaI vaacaaca basalaI. %yaaMnaa kahIca ]magaonaa Jaalao. kahI xaNa DaoLyaaMpuZo AMQaarI AalaI. iBakajaIlaa svat:caI caUk mahaga pDlyaasaarKo vaaTlao. pNa maurarbaajaIMnaI %yaalaa daoYa na dota dOvaalaa daoYa idlaa. maurarbaajaIMpoxaa Aata iBakajaI jaast cavataLlaa haota. Aata laZa[- – inavaa-NaIcaI laZa[-. Aata maolaao trI caalaola¸ pNa maaoMgalaaMnaa saaoDayacao naahI. purMdravarnaM maaoMgalaI faOja maaGaarI GaalavaayacaI taovar maharajaaMnaa taoMD daKvaayacao naahI ASaI Sapqa iBakajaInao GaotlaI. tao KjaIla Jaalaa haota. 80 maavaLyaaMcyaa marNaalaa tao svat:laa jabaabadar maanat haota. manaanao KMgalaa haota. pNa %yaacaa jaaoSa¸ d\vaoYa va kDvaopNaa Aata pUvaI-poxaa jaast haota. caohra rakT idsat haota. kaLakiBanna doh Aasausalaa haota. Sa~UcaI daNaadaNa ]DvaNyaasaazI.

safod bau$ja AapaoAap AakaSaat ]Dalyaanao idlaorKanaalaa kovaZa AanaMd Jaalaa mhNaUna saMagaU² %yaanao namaaja pZUna Allaacaa SauËIyaa Ada kolaa. safod bau$ja pDlyaanao maagao Asalaolaa kaLa bau$ja ]GaDa pDlaa haota. maaoMgalaI saOnya kaLyaa bau$jaajavaL paohcalao. prMtu marazyaaMnaI maaoMgalaaMnaa

71

saaxaat dSa-na idlao. maaoMgalaI taofa dNaaNaU laagalyaa. marazyaaMcaahI caaoK maara sau$ haotaca. saha idvasa ho ivaYama yaud\Qa sau$ haoto. karNa Sa~UcaI faOja hjaaraMt haotIÊ tr marazo SaokDaoMcyaa Garat haoto. sahavyaa idvasaanaMtr maa~ maaoMgalaaMcyaa navyaa dmaacyaa saOnyaapuZo marazo kca Ka} laagalao. naa[-laajaanao %yaaMnaa maaGaar GyaavaI laagalaI va marazI faOja baalaoikllyaapya-Mt maagao sarklaI. ASaa t–honao kaLa bau$ja¸ purMdracaI maacaI mhNajao mau#ya ikllaa maaoMgalaaMcyaa Aqaa-t idlaorKanaacyaa tabyaat gaolaa. idlaorKanaacaI sarSaI JaalaI. idlaorKana Aaplyaa saOnyaavar va %yaaMcyaa kamaigarIvar inahayat KuSa Jaalaa. Aata maaoihma baalaoikllaa² lavakrat lavakr baalaoikllaa hatat imaLvaNyaacaa maanasa idlaorKanaacaa haota. maaga-ËmaNa sau$ Jaalao. maaoMgalaI saonaa cavataLlaI haotI¸ caokaLlaI haotI¸ AaraoLyaa zaokt haotI. lavakrca baalaoikllyaacyaa ‘sar’ drvaajaakDo caZa[-caa hukUma sauTlaa. maaoMgalaI faOja raoravat ‘sar’ drvaajaapuZo sarkU laagalaI. prMtu marazyaaMcyaa saavaQa paivaHyaapuZo ‘sar’drvaajaa gaazNao mhNaavao evaZo saaopo navhto. idlaorKanaalaa puZo jaayacao haoto. pNa mauda-D marazo ADqaLa haoto naa² Aata kaya krayacaoÆ Acaanak vaIja camakavaI tSaI car-kna ek yaaojanaa

72

%yaaMcyaa Dao@yaat AalaI tI yaaojanaa mhNajao paca hjaar inavaDk pzaNa va bahilayaa jaatIcyaa hSamaaMbaraobar ‘sar’ drvaajaavar Acaanak ‘saulatana Zvaa’ krNyaacaI² Asaa‘saulatanaZvaa’ jasavaMtisaMhanao eka vaYaa-pUvaI- ‘isaMhgaDavar’ kolaa haota. maa~ jaaga$k ikllaodarMamauLo %yaacaa fjjaa ]Dalaa haotaÊ pNa tao jasavaMtisaMga haota va ha idlaorKana jabardst hT\TI¸ manasvaI va Ëur saonaanaI haota. %yaacaI saulatana ZvyaacaI tyaarI jaaomaat caalalaI haotI.

sar drvaajaa farca mah%vaacaa. [ithasahI mahana. yaa sar drvaajyaajavaLca naa[-kaMcaI laxmaIAa[- vaasa krt haotI. AaSaIvaa-d dot haotI. itcyaa jaIvaavarca naa[-k maMDLIMcaa praËma GaDt haota¸ sajat haota. vaYaa-cyaa vaYaa-laa yaoqao ja~a Bart haotI. ramaaoSaI¸ kaoLI¸ hirjana maMDLI Aadranao yaa ja~ot saamaIla haot haotI. baaokDM kapUna¸ inavad do}na¸ KNaa− naarLacaI AaoTI do}na Aa[-caa maanasanmaana kolaa jaat haota.

baalaoikllyaalaa Aat caaovaIsa bau$ja haoto. prMtU sagaLyaaMt mah%%vaacaa bau$ja mhNajao SaoMd–yaa bau$ja AaBaaLalaa Tokola ASaI ]McaI¸ Ba@kma taSaIva kDo¸ kaLokiBanna p%qar

73

yaaMcao laoNao laovaUna SaoMd–yaa bau$ja sajalaa haota. tsaM phayalaa gaolao tr SaoMd–yaa bau$ja va icavhovaaDI ho samaIkrNa farca jaunao haoto. iBakajaIcyaa kuLatIla yaosaajaI naa[-k icavho yaa praËmaI pu$Yaacyaa AaOdayaa-puZo tr ha SaoMdrI bau$jaca navho tr saMpUNa- purMdr ?NaI haota. AsaM yaosaajaI naa[-kaMcaM kaya yaaogadana haotMÆ purMdrvarcyaa kahI bau$jaaMcao baaMQakama pUNa- Jaalao haoto. Aata SaoMd–yaa bau$jaacao kama sau$ haoto. kaLyaa p%qaracyaa raSaIcyaa raSaI baaMQakamaasaazI AaNalyaa hao%yaa. caunyaat ho baaMQakama caalaU haoto. karagaIr jabaabadarInao ho baaMQakama krt haoto. gavaMDI Aaplao ksaba vaap$na baaMQakama krt haoto. payaa majabaUt baaMQaUna Gao}na kama pUNa-%vaakDo caalaU haoto. pNa kaya Jaalao kuNaasa za}k Acaanak baaMQakama kaosaLlao. punha baaMQakama rcaNyaasa sau$vaat JaalaI. punha to AQyaa-pya-Mt Aalao va ZasaLlao. AnaokvaoLa baaMQakama k$nahI ‘SaoMd–yaa’ bau$jaacao kama puNa-%vaasa jaat navhto. ikllaodarasa va iSalpkarasa kaya kravao kahI kLt navhto. gaDavar qaaoDo icaMtocao vaatavarNa psarlao haoto. gaDavar qaaoDo icaMtocao vaatavarNa psarlao haoto. Anaok SaMka–kuSaMkaMnaa vaaT imaLalaI haotI. AnaokaMnaa yaa jaagaoivaYayaI SaMka haotI. Anaok taMi~k¸ maaMi~kaMnaa ivacaarNaa kolaI Asata inaYkYa-

74

ekca inaGaalaa. ha mah%%vaacaa bau$ja Aaho. %yaacaM baaMQakama krtaMnaa baLI doNao garjaocao Aaho. SaoMd–yaa bau$jaacao majabaUt kama vhavao Asao vaaTt Asalyaasa lagna Jaalaolao navao jaaoDpM baLI mhNaUna idlyaasa baaMQakama vyavaisqat par pDola. yaat tILmaa~ SaMka naahI. tsaahI ha bau$ja purMdrcao naak haota. baalaoikllaa majabautIsaazI SaoMd–yaa bau$jaalaa ]BaarNao garjaocao haoto. pNa ASa@ya Asao Aavhana kaoNa isvakarNaarÆ varIla Aavaahna eokUna AnaokaMnaI maanaa KalaI Gaatlyaa. pNa naa[-k jaatItlaM ek r%na puZ