Κεφάλαιο 10

Καλλιέργεια δεκάποδων καρκινοειδών

Ελένη Βουλτσιάδου

Υδατ

οκαλ

λιέρ

γειε

ς |

Καλλ

ιέργ

εια

Ασπο

νδύλ

ων

2 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Καλλιέργεια δεκάποδων καρκινοειδών

Σύνοψη Η καλλιέργεια των δεκάποδων καρκινοειδών παρουσιάζει ολοένα αυξανόμενη ανάπτυξη λόγω της μεγάλης ζήτησης των καλλιεργούμενων ειδών Τα καλλιεργούμενα είδη είναι κυρίως οι θαλάσσιες γαρίδες Penaeoidea γαρίδες και καραβίδες των εσωτερικών νερών καβούρια και αστακοί Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται αρχικά η συστηματική κατάταξη των καλλιεργούμενων δεκάποδων καρκινοειδών καθώς και στοιχεία της βιολογίας τους σχετικά με τη διατροφή την αναπαραγωγή και τις συνήθεις ασθένειες Ακολουθεί παρουσίαση όλων των τύπων καλλιέργειας δεκαπόδων ανά ομάδα καλλιέργεια θαλάσσιων γαρίδων καλλιέργεια γαρίδων και καραβίδων σε γλυκά νερά καλλιέργεια αστακοκαραβίδων αστακών και καβουριών Τέλος δίνονται στοιχεία για την παραγωγή των δεκαπόδων από καλλιέργειες σε παγκόσμιο επίπεδο και τη χώρα μας ειδικότερα και συζητιούνται τα υπάρχοντα προβλήματα και οι προοπτικές

Προαπαιτούμενη γνώση Βασικές γνώσεις μορφολογίας ταξινόμησης και βιολογίας δεκάποδων καρκινοειδών (επιπέδου γενικής ζωολογίας) και αρχών υδατοκαλλιέργειας (Κεφάλαιο 1 του παρόντος)

1Εισαγωγή

Οι αστακοί οι γαρίδες οι καραβίδες και τα καβούρια συγκαταλέγονται από πολύ παλιά ανάμεσα στις τροφές με μεγάλη θρεπτική αξία και η αλιεία τους ήταν πολύ διαδεδομένη στον Αρχαίο Ελληνικό και Ρωμαϊκό κόσμο (Εικόνα 101) Μεγάλοι γιατροί της αρχαιότητας όπως ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός έχουν καταγράψει τις θρεπτικές και φαρμακευτικές τους ιδιότητες και προτείνουν την κατανάλωσή τους αλλά και τη χρήση τους στην παρασκευή φαρμάκων για τη θεραπεία ποικίλων ασθενειών Η τέφρα από καμένο όστρακο η σάρκα και ο χυλός τους προτείνονται στα συγγράμματά τους για την πρόληψη και θεραπεία παθήσεων του πεπτικού του ουροποιητικού του αναπνευστικού συστήματος του δέρματος καθώς και για την ενδυνάμωση του ανοσοποιητικού συστήματος

Εικόνα 101 Αστακός σε μωσαικό της Ρωμαϊκής εποχής και καβούρι σε τετράδραχμο του 5ου πΧ αιώνα από τη Σικελία Από httpswwwflickrcomphotoscarolemage14820098532 (αδειοδότηση CC BY-SA) και httpbitly1N0g1Lq (CC BY-NC)

Τα καρκινοειδή είναι τροφή μεγάλης διατροφικής αξίας αφού έχουν μικρό θερμιδικό περιεχόμενο και υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη ω-3 λιπαρά οξέα βιταμίνες όπως η νιασίνη και η B12 ο φώσφορος το

2 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Καλλιέργεια δεκάποδων καρκινοειδών

Σύνοψη Η καλλιέργεια των δεκάποδων καρκινοειδών παρουσιάζει ολοένα αυξανόμενη ανάπτυξη λόγω της μεγάλης ζήτησης των καλλιεργούμενων ειδών Τα καλλιεργούμενα είδη είναι κυρίως οι θαλάσσιες γαρίδες Penaeoidea γαρίδες και καραβίδες των εσωτερικών νερών καβούρια και αστακοί Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται αρχικά η συστηματική κατάταξη των καλλιεργούμενων δεκάποδων καρκινοειδών καθώς και στοιχεία της βιολογίας τους σχετικά με τη διατροφή την αναπαραγωγή και τις συνήθεις ασθένειες Ακολουθεί παρουσίαση όλων των τύπων καλλιέργειας δεκαπόδων ανά ομάδα καλλιέργεια θαλάσσιων γαρίδων καλλιέργεια γαρίδων και καραβίδων σε γλυκά νερά καλλιέργεια αστακοκαραβίδων αστακών και καβουριών Τέλος δίνονται στοιχεία για την παραγωγή των δεκαπόδων από καλλιέργειες σε παγκόσμιο επίπεδο και τη χώρα μας ειδικότερα και συζητιούνται τα υπάρχοντα προβλήματα και οι προοπτικές

Προαπαιτούμενη γνώση Βασικές γνώσεις μορφολογίας ταξινόμησης και βιολογίας δεκάποδων καρκινοειδών (επιπέδου γενικής ζωολογίας) και αρχών υδατοκαλλιέργειας (Κεφάλαιο 1 του παρόντος)

1Εισαγωγή

Οι αστακοί οι γαρίδες οι καραβίδες και τα καβούρια συγκαταλέγονται από πολύ παλιά ανάμεσα στις τροφές με μεγάλη θρεπτική αξία και η αλιεία τους ήταν πολύ διαδεδομένη στον Αρχαίο Ελληνικό και Ρωμαϊκό κόσμο (Εικόνα 101) Μεγάλοι γιατροί της αρχαιότητας όπως ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός έχουν καταγράψει τις θρεπτικές και φαρμακευτικές τους ιδιότητες και προτείνουν την κατανάλωσή τους αλλά και τη χρήση τους στην παρασκευή φαρμάκων για τη θεραπεία ποικίλων ασθενειών Η τέφρα από καμένο όστρακο η σάρκα και ο χυλός τους προτείνονται στα συγγράμματά τους για την πρόληψη και θεραπεία παθήσεων του πεπτικού του ουροποιητικού του αναπνευστικού συστήματος του δέρματος καθώς και για την ενδυνάμωση του ανοσοποιητικού συστήματος

Εικόνα 101 Αστακός σε μωσαικό της Ρωμαϊκής εποχής και καβούρι σε τετράδραχμο του 5ου πΧ αιώνα από τη Σικελία Από httpswwwflickrcomphotoscarolemage14820098532 (αδειοδότηση CC BY-SA) και httpbitly1N0g1Lq (CC BY-NC)

Τα καρκινοειδή είναι τροφή μεγάλης διατροφικής αξίας αφού έχουν μικρό θερμιδικό περιεχόμενο και υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη ω-3 λιπαρά οξέα βιταμίνες όπως η νιασίνη και η B12 ο φώσφορος το

3 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

σελήνιο ο ψευδάργυρος και ασβέστιο Στα μειονεκτήματά τους συμπεριλαμβάνεται η υψηλή περιεκτικότητα σε χοληστερόλη Η καλλιέργειά τους από τον άνθρωπο έχει τις απαρχές της πριν εκατοντάδες ή και χιλιάδες χρόνια άρχισε ωστόσο να αποτελεί ιδιαίτερα προσοδοφόρα ενασχόληση στα μέσα του προηγούμενου αιώνα Η χρήση της ψύξης και των μέσων ταχείας μεταφοράς έδωσαν τη δυνατότητα για τη διάθεση στην παγκόσμια αγορά της μεγάλης παραγωγής των πρωτοπόρων χωρών της Άπω Ανατολής Τα τελευταία 30 χρόνια η καλλιέργεια των δεκαπόδων κυρίως των γαρίδων αποτελεί μια συνεχώς αναπτυσσόμενη βιομηχανία με μεγάλο κέρδος που στηρίζει πολλούς παράπλευρους επαγγελματικούς κλάδους Το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής γίνεται εκτός από την Κίνα σε αναπτυσσόμενες χώρες όπως η Ταϊλάνδη η Ινδονησία και το Βιετνάμ και ένα μεγάλο μέρος του παραγόμενου προϊόντος εξάγεται σε αγορές της Ευρώπης Λεπτομερής αναφορά στα στοιχεία παραγωγής και εμπορίας των καλλιεργούμενων ειδών δίνεται στην Ενότητα 12 του παρόντος Κεφαλαίου

2 Ταξινόμηση καλλιεργούμενων δεκαπόδων

Τα είδη των δεκάποδων καρκινοειδών που αλιεύονται και καλλιεργούνται ποικίλλουν στις διάφορες περιοχές του πλανήτη όπως ποικίλλουν και τα κοινά τους ονόματα Εντάσσονται πάντως όλα σε τέσσερις βασικές ομάδες τις γαρίδες τις καραβίδες τους αστακούς και τα καβούρια Αυτές οι τέσσερεις ομάδες ταξινομούνται στην τάξη Decapoda (δεκάποδα) της κλάσης Malacostraca (μαλακόστρακα) του υποφύλου Crustacea (καρκινοειδή) του φύλου Arthropoda (αρθρόποδα) Εντός της τάξης των δεκαπόδων διακρίνονται τρεις υποτάξεις τα Pleocyemata τα Dendrobranchiata και τα Macrura Reptantia Στα πρώτα περιλαμβάνονται τα καβούρια και οι γαρίδες Caridea (καρίδες) Τα δεύτερα περιλαμβάνουν τις γαρίδες Penaeoidea (πεναΐδες) Τέλος στα Μακρόουρα Βαδιστικά ανήκουν οι καραβίδες και οι αστακοί Η επίσημη ταξινόμησή τους μαζί με τα πλέον αντιπροσωπευτικά καλλιεργούμενα γένη δίνεται στο διάγραμμα της Εικόνας 102

Εικόνα 102 Ταξινόμηση (σύμφωνα με το WoRMS 2015) και αντιπροσωπευτικά γένη καλλιεργούμενων δεκάποδων καρκινοειδών Από αυτά οι γαρίδες Macrobrachium οι καραβίδες Procambarus και τα καβούρια Eriocheir περιλαμβάνουν είδη που ζουν και καλλιεργούνται στα γλυκά νερά

4 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Είδη με ιδιαίτερο οικονομικό ενδιαφέρον που καλλιεργούνται σήμερα σε εμπορικές καλλιέργειες (Εικόνα 103) μαζικά και επικερδώς είναι διάφορες γαρίδες των υπεροικογενειών Penaeoidea (Penaeus monodon Penaeus indicus Penaeus japonicus Penaeus vannamei) και Caridea (Macrobrachium rosenbergii) τα καβούρια Eriocheir sinensis και Scylla serrata και η καραβίδα Procambarus clarkii Ακόμη επιτυχής εμπορική καλλιέργεια γίνεται για κάποια τουλάχιστον στάδια του κύκλου ζωής των αστακοκαραβίδων (Homarus gammarus) και των αγκαθωτών αστακών (Panulirus ornatus) καθώς αποτελούν είδη με μεγάλη ζήτηση

Εικόνα 103 Κύρια καλλιεργούμενα είδη δεκάποδων καρκινοειδών Τροποποιημένη από FAO (2015)

5 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

3 Στοιχεία βιολογίας καλλιεργούμενων δεκαπόδων

31 Αναπαραγωγή και κύκλος ζωής Τα περισσότερα καλλιεργούμενα δεκάποδα είναι γονοχωριστικά αν και σε μερικά είδη παρατηρείται αλλαγή φύλου στη διάρκεια της ζωής τους Κατά τη σύζευξη το αρσενικό μεταφέρει στο θηλυκό ένα ή περισσότερα σπερματοφόρα που περιέχουν πολυάριθμα σπερματοζωάρια Τα γονιμοποιημένα αυγά οι προνύμφες και τα νεαρά άτομα στα περισσότερα είδη συγκρατούνται σε ένα επωαστικό σάκο στην κοιλιακή περιοχή μέχρι την εκκόλαψη και την ενηλικίωση εκτός από τις γαρίδες Penaeoidea στις οποίες απελευθερώνονται απευθείας στο θαλασσινό νερό Η ανάπτυξη των δεκαπόδων παρουσιάζει ποικιλομορφία όσον αφορά τη διάρκειά της αλλά κυρίως επειδή τα προνυμφικά στάδια που περιλαμβάνει είναι πολύ εξειδικευμένα στις διάφορες ομάδες (Εικόνα 104) Χαρακτηριστικοί τύποι προνυμφών είναι ο ναύπλιος το ζωίδιο και το μυσίδιο των πεναΐδων η μεγαλόπη των καβουριών και το φυλλόσωμα αγκαθωτών αστακών ενώ στις καραβίδες του γλυκού νερού δεν μεσολαβούν προνυμφικά στάδια και η ανάπτυξη είναι άμεση Η όλη ανάπτυξη μέχρι την ενηλικίωση μπορεί να διαρκέσει από μερικές εβδομάδες στις γαρίδες έως μερικούς μήνες στους αστακούς Σε συνθήκες καλλιέργειας έχει επιτευχθεί τεχνητή αφαίρεση σπερματοφόρων από αρσενικά και γονιμοποίηση θηλυκών με σκοπό την παραγωγή υβριδίων μεταξύ συγγενικών ειδών γαρίδων και αστακών Οι προνύμφες των διάφορων ομάδων καλλιεργούμενων δεκαπόδων έχουν πολύ διαφορετικές διατροφικές συνήθειες άλλες είναι λεκιθότροφες και άλλες πλαγκτότροφες γεγονός μεγάλης σημασίας για τη διατήρησή τους σε συνθήκες καλλιέργειας Στο στάδιο της μεταπρονύμφης τρέφονται κυρίως με οργανικά θρύμματα και βενθικούς μικροοργανισμούς νεκρό οργανικό υλικό ή είναι θηρευτές ενώ παρατηρείται συχνά κανιβαλισμός Στη διάρκεια της ανάπτυξης και προκειμένου να επιτευχθεί η αύξηση του σώματος τα δεκάποδα υφίστανται διαδοχικές εκδύσεις δηλαδή αποβολές του ασβεστιτικού εξωσκελετού τους Η συχνότητα των εκδύσεων ποικίλλει στα διάφορα είδη αλλά και ανάλογα με το στάδιο ζωής (μπορεί να γίνεται κάθε λίγες ώρες στις προνύμφες ή κάθε ένα με δύο χρόνια στα ενήλικα άτομα) Η διαδικασία της έκδυσης θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη σε μια καλλιέργεια κυρίως σε σχέση με την αποφυγή κανιβαλισμού λόγω τρωτότητας των ατόμων που εκδύονται αλλά και για τον καθορισμό του χρόνου συγκομιδής Μελέτες και πειράματα σχετικά με τη φυσιολογία των καλλιεργούμενων δεκαπόδων έχουν δείξει ότι η υπάρχουν τρόποι για να επιταχυνθεί η αύξηση και η ωρίμανση σε ορισμένα είδη Ένας τέτοιος τρόπος είναι η αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων από τους οποίους παράγεται υπό κανονικές συνθήκες μια ορμόνη αναστολής της έκδυσης και της ωρίμανσης των γονάδων Η αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων βέβαια προκαλεί διάφορες διαταραχές στα ζώα όπως για παράδειγμα ανικανότητα για χρωματική προσαρμογή στο περιβάλλον

32 Διατροφή Ο καλύτερος τρόπος για να τραφούν τα καλλιεργούμενα δεκάποδα είναι η παροχή φυσικής τροφής Η δίαιτα τους ωστόσο ποικίλλει ανάλογα με την ομάδα και το αναπτυξιακό στάδιο Έτσι για τις μικροσκοπικές προνύμφες των γαρίδων και κάποιων καβουριών συνιστώνται τα μονοκύτταρα φύκη τα τροχόζωα και η νεοεκκολαφθήσα Atremia ενώ για τις πιο μεγαλόσωμες προνύμφες των αστακών και των αστακοκαραβίδων προτιμώνται διάφορα αναπτυξιακά στάδια της Atremia Εδώ και αρκετά χρόνια έχουν ξεκινήσει οι προσπάθειες για παρασκευή εμπορικών τυποποιημένων τροφών για τις προνύμφες με πολύ

6 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Εικόνα 104 Κύκλοι ζωής και προνυμφικά στάδια δεκαπόδων καρκινοειδών Α γαρίδες Penaeoideamiddot Β γαρίδες Caridea καραβίδες και αστακοκαραβίδες Nephropidaemiddot Γ καραβίδες Astacidaemiddot Δ καβούριαmiddot Ε αστακοί Στις περιπτώσεις Δ και Ε το στάδιο του αυγού δεν απεικονίζεται Τροποποιημένη από Wickins amp Lee (2002) κατόπιν αδείας από John Wiley amp Sons

7 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

ικανοποιητικά αποτελέσματα Οι τυποποιημένες τροφές λειτουργούν συνήθως ως συμπλήρωμα στη φυσική τροφή και μόνο σε λίγες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται αποκλειστικά Η χρήση τυποποιημένης τροφής σε κάψουλες επιδιώκεται επειδή συμφέρει περισσότερο οικονομικά και επειδή η επιβάρυνση του περιβάλλοντος είναι μικρότερη Στην εκτροφή των νεαρών ατόμων και την πάχυνση των ενηλίκων σε εκτατικές καλλιέργειες προτιμάται η παραγωγή φυσικής τροφής μέσα στο σύστημα της καλλιέργειας με ελεγχόμενη προσθήκη λιπασμάτων Φυσικά χρησιμοποιούνται και εδώ τυποποιημένες τροφές ειδικά όμως στους γεννήτορες δίνεται πολτοποιημένη σάρκα από ασπόνδυλα (πχ μύδια και καλαμάρια) και ψάρια Τα σαρκοφάγα είδη δεκαπόδων χρειάζονται τροφή υψηλότερης περιεκτικότητας σε πρωτεΐνες και λίπη από ότι τα παμφάγα και τα φυτοφάγα Μέχρι σήμερα οι σχετικές μελέτες επικεντρώνονται στις γαρίδες Για τις πεναΐδες οι απαιτήσεις σε πρωτεΐνη κυμαίνονται μεταξύ 23 και 57 με τα πιο εμπορικά είδη (όπως το Penaeus japonicus) να βρίσκονται κοντά στο μέγιστο Έχει ωστόσο παρατηρηθεί ότι μπορεί το ποσοστό να μειωθεί έως και 10 με την προσθήκη προβιοτικών στην τροφή ή το νερό της καλλιέργειας Ως προς τα σάκχαρα η δίαιτα των πεναΐδων θα πρέπει να αποτελείται περισσότερο από δι- και πολυσακχαρίτες (όπως η μαλτόζη) παρά από μονοσακχαρίτες (όπως η γλυκόζη και η γαλακτόζη) Έχει παρατηρηθεί μάλιστα πως περιεκτικότητα γλυκόζης μεγαλύτερη από 20 επί του συνόλου των σακχάρων μπορεί να επιβραδύνει την αύξηση σε κάποιες γαρίδες Τα λιπίδια σε ένα σαρκοφάγο είδος όπως το Penaeus japonicus θα πρέπει να αποτελούν το 65-165 της δίαιτας Οι απαιτήσεις σε βιταμίνες στα δεκάποδα είναι παρόμοιες με εκείνες των καλλιεργούμενων ψαριών Συνιστάται προσθήκη βιταμίνης C σε ποσοστά αρκετά μεγαλύτερα από το κανονικό δεδομένου ότι αρκετά είδη δεν έχουν την ικανότητα να τη συνθέσουν Επίσης είναι πολύ σημαντική η αναλογία ασβεστίου και φωσφόρου στη δίαιτα των δεκαπόδων

33 Ασθένειες Οι ασθένειες που έχουν παρατηρηθεί μέχρι σήμερα σε καλλιέργειες δεκαπόδων και που έχουν αποδειχτεί σε πολλές περιπτώσεις καταστροφικές για την παραγωγή οφείλονται κυρίως σε ιούς ή βακτήρια και δευτερευόντως σε μύκητες και πρωτόζωα Συνήθως οι παθογόνοι οργανισμοί μεταφέρονται στις καλλιέργειες με γόνο ή γεννήτορες από άλλες περιοχές και αφορούν περισσότερο τις πεναΐδες και λιγότερο τις καραβίδες ή τους αστακούς που καλλιεργούνται σε μικρές πυκνότητες Οι προσβολές διευκολύνονται από την υποβάθμιση του περιβάλλοντος το συνωστισμό των ατόμων στις καλλιέργειες και τη μη κατάλληλη δίαιτα που παρέχεται Άλλου είδους διαταραχές μπορεί να σχετίζονται με ανεπαρκή διατροφή καθώς και έκθεση σε απόβλητα του μεταβολισμού και τοξικά χημικά Η αντιμετώπιση έγκειται στην ενδυνάμωση της άμυνας ώστε να αποφευχθεί η προσβολή την αντοχή μετά την προσβολή και την ενεργοποίηση του αμυντικού συστήματος μέσω εμβολιασμού (που όμως έχει πολύ μικρή χρονική διάρκεια στα δεκάποδα) Είναι χαρακτηριστικό ότι τα δεκάποδα δεν διαθέτουν εξειδικευμένο ανοσοποιητικό σύστημα αντίστοιχο με των σπονδυλωτών αλλά η άμυνά τους βασίζεται σε αιμοκύτταρα που αντιμετωπίζουν τους εισβολείς μικροοργανισμούς με φαγοκύτωση έκκριση κυτταροτοξινών ή φλεγμονώδεις αντιδράσεις Τα εμβόλια δοκιμάζονται πρόσφατα και με την κυτταροκαλλιέργεια τη δημιουργία δηλαδή συνεχών κυτταρικών σειρών από καραβίδες και αστακούς που όμως βρίσκονται ακόμη σε πειραματικό στάδιο Μερικές από τις πιο κοινές ιογενείς ασθένειες είναι η ασθένεια των λευκών κηλίδων των κίτρινων κηλίδων το σύνδρομο Τaura η μολυσματική μυονέκρωση και η αιμοποιητική νέκρωση Έχουν καταγραφεί περισσότεροι από 30 ιούς σε καλλιεργούμενα δεκάποδα διαφόρων σταδίων και οι προσβολές μπορεί να επιφέρουν σημαντική θνησιμότητα

34 Γενετική βελτίωση Η γενετική βελτίωση των καλλιεργούμενων δεκαπόδων αποσκοπεί στην τροποποίηση του γενετικού τους υλικού ώστε οι καλλιέργειες να είναι περισσότερο αποδοτικές κυρίως από πλευράς ταχύτητας της αύξησης

8 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

γονιμότητας και ανθεκτικότητας στις ασθένειες και δευτερευόντως από άποψη ποιότητας και ποσότητας σάρκας της κοιλιάς Αυτό επιτυγχάνεται μέσω επιλεκτικής αναπαραγωγής υβριδισμού ή γονιδιακής μεταφοράς Πολλά από τα πειραματικά αποτελέσματα έχουν εφαρμοστεί στην πράξη σε εμπορικές καλλιέργειες ενώ έχουν δοκιμαστεί και προγράμματα γενετικής βελτίωσης που έχουν σημειώσει επιτυχία σε άλλους καλλιεργούμενους οργανισμούς όπως στα ψάρια Οι έρευνες στον τομέα αυτό στοχεύουν επίσης στη δημιουργία ατόμων με μειωμένη επιθετικότητα και περιορισμένη κανιβαλιστική συμπεριφορά (περίπτωση αστακών) καθώς και με μειωμένη παραγωγή στρες ή σοκ πρωτεϊνών ώστε να αποφεύγονται οι μαζικοί θάνατοι σε περίπτωση έντονης διακύμανσης των συνθηκών καλλιέργειας

4 Επιλογή ειδών για καλλιέργεια

Για να θεωρηθεί ένα είδος laquoιδανικόraquo για καλλιέργεια θα πρέπει πέρα από την αναμενόμενη οικονομική απόδοση να παρουσιάζει ταχεία αύξηση με εύκολη και φθηνή διατροφή να είναι ανθεκτικό στις ασθένειες να μην έχει ιδιαίτερες περιβαλλοντικές απαιτήσεις και να είναι άμεσα διαθέσιμο είτε μέσω συλλογής από τη φύση είτε από υπάρχοντα εκκολαπτήρια Αυτά τα χαρακτηριστικά τα διαθέτουν αρκετά είδη θαλάσσιων γαρίδων Penaeoidea και για αυτό αποτελούν τον κύριο όγκο των καλλιεργούμενων καρκινοειδών Αντίθετα άλλα είδη με μεγάλη εμπορική αξία είναι πολύ δύσκολο να καλλιεργηθούν Τέτοια είναι η περίπτωση των καραβίδων Nephrops norvegicus που παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες σε σχέση με το ενδιαίτημά τους αφού ζουν σκάβοντας στο βυθό και προτιμούν περιοχές μακριά από την ακτή Η επιλογή της τοποθεσίας καλλιέργειας είναι σημαντική επειδή παίζει μεγάλο ρόλο η συμβατότητα των συνθηκών με τις απαιτήσεις του είδους καθώς και η διαθεσιμότητα γεννητόρων προνυμφών ή νεαρών ατόμων Ωστόσο έχουν καλλιεργηθεί με επιτυχία είδη που έχουν μεταφερθεί από μια περιοχή σε μια άλλη αρκεί οι δύο περιοχές να ανήκουν στην ίδια κλιματική ζώνη Σε τέτοιες περιπτώσεις είναι απαραίτητη η διασφάλιση της μεταφοράς γόνου Παραδείγματα αποτελούν η γαρίδα Penaeus japonicus με εξάπλωση στο Δυτικό Ειρηνικό που καλλιεργείται με επιτυχία στη Βραζιλία και τη Μεσόγειο και η καραβίδα των γλυκών νερών Procambarus clarkii με βορειοαμερικανική προέλευση που καλλιεργείται στην Ευρώπη Τα είδη των καλλιεργούμενων δεκαπόδων έχουν πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά όσον αφορά τη βιολογία τους και τις απαιτήσεις τους για καλλιέργεια Σήμερα είναι διαθέσιμα πολλά στοιχεία που αφορούν αυτές τις διαφοροποιήσεις και μάλιστα για όλα τα διαφορετικά στάδια του κύκλου ζωής τους δηλαδή την εκτροφή των γεννητόρων των προνυμφών των νεαρών ατόμων και την πάχυνση των ενηλίκων Οι γεννήτορες για τις θαλάσσιες γαρίδες και τους αστακούς συλλέγονται εν γένει από το φυσικό περιβάλλον ενώ για τις γαρίδες και τις καραβίδες των γλυκών νερών αναπτύσσονται σε δεξαμενές Η Artemia αποτελεί πολύ καλή τροφή για τα περισσότερα είδη μαζί με σάρκα από μύδια και μυσιδώδη ενώ διαφέρει πολύ η ανεκτή πυκνότητα των προνυμφών μέσα στις δεξαμενές Το στάδιο της εκτροφής των νεαρών ατόμων έχει ποικίλη διάρκεια (20-30 μέρες στους αστακούς Homarus αλλά 90-120 μέρες στους αστακούς Palinurus) όπως και το στάδιο πάχυνσης των ενηλίκων (μόνο 3-4 μήνες στις θαλάσσιες γαρίδες αλλά μέχρι και 30 μήνες στους αστακούς) Όλες αυτές οι ιδιομορφίες μαζί και με τις διαφορετικές απαιτήσεις για εγκαταστάσεις καλλιέργειας για τα είδη και τα στάδια ανάπτυξής τους θα πρέπει να εξετάζονται σοβαρά πριν ληφθούν τελικές αποφάσεις

5 Καλλιέργεια γαρίδων Penaeoidea

Η γαριδοκαλλιέργεια αποτελεί τον πιο γρήγορα αναπτυσσόμενο κλάδο υδατοκαλλιεργειών σε παγκόσμιο επίπεδο Σήμερα μονάδες γαριδοκαλλιέργειας υπάρχουν σε περισσότερες από 50 χώρες με το ανατολικό ημισφαίριο να συντηρεί το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής Οι γαρίδες Penaeoidea

9 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

αποτελούν τα ευρύτερα καλλιεργούμενα δεκάποδα παγκοσμίως Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι έχουν νόστιμο κρέας φτάνουν σε μεγάλο μέγεθος και αποτελούν μια από τις πιο ακριβές θαλασσινές τροφές Τα είδη που καλλιεργούνται περισσότερο είναι τα Penaeus monodon (γιγάντια γαρίδα τίγρης) Penaeus japonicus (ιαπωνική γαρίδα) Penaeus indicus (ινδική λευκή γαρίδα) όλα με εξάπλωση στον Ινδοειρηνικό ωκεανό και το Penaeus vannamei (λευκόποδη γαρίδα) με εξάπλωση στις ανατολικές ακτές του Ειρηνικού από το Μεξικό μέχρι το Περού Τα τρία πρώτα καλλιεργούνται σε χώρες όπως η Κίνα η Ταϊλάνδη το Βιετνάμ η Ινδονησία οι Φιλιππίνες η Αυστραλία η Ινδία η Σαουδική Αραβία και το Ιράν ενώ στην Ιαπωνία καλλιεργείται μόνο η ιαπωνική γαρίδα Η λευκόποδη γαρίδα καλλιεργείται εντατικά στο Εκουαδόρ τη Βραζιλία και το Μεξικό αλλά και πρόσφατα σε χώρες της Άπω Ανατολής Επίσης η ιαπωνική γαρίδα που έχει επεκτείνει την εξάπλωσή της στη Μεσόγειο καλλιεργείται και σε χώρες της Ευρώπης όπως η Ισπανία η Γαλλία και η Ιταλία Το κοινό Ατλαντομεσογειακό είδος Penaeus kerathurus παρόλο που αλιεύεται εντατικά στη Μεσόγειο και στη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 έγιναν κάποιες προσπάθειες για εμπορική καλλιέργειά του σήμερα δεν έλκει το ενδιαφέρον των καλλιεργητών Σύμφωνα με τα στοιχεία του FAO πρώτα σε ποσότητα και αξία παραγωγής είναι τα είδη P vannamei και P monodon με ετήσια παγκόσμια παραγωγή το 2012 περισσότερους από 3 εκατομμύρια τόνους το πρώτο και περισσότερο από 850 χιλιάδες τόνους το δεύτερο Η παραγωγή των ειδών αυτών από την αλιεία είναι κατά πολύ μικρότερη από ότι από την υδατοκαλλιέργεια Τα βασικά στάδια σε μια καλλιέργεια πεναΐδων είναι η συλλογή των γεννητόρων η ωοτοκία και η εκκόλαψη η εκτροφή των προνυμφών η πάχυνση η συγκομιδή η επεξεργασία και η διάθεση στην αγορά (Εικόνα 105) Στις περισσότερες περιπτώσεις υπάρχουν δύο κύκλοι παραγωγής το χρόνο στις θερμές χώρες όμως μπορεί να υπάρχουν και τρεις

51 Συλλογή και εκτροφή γεννητόρων Η συλλογή γεννητόρων γίνεται στις περισσότερες περιπτώσεις από το περιβάλλον με τις γνωστές μεθόδους αλιείας των δεκαπόδων (πχ μηχανότρατες) Για κάποια είδη που αλιεύονται μαζικά για κατανάλωση αυτό είναι πολύ εύκολο για άλλα όμως που δεν είναι τόσο άφθονα στη φύση ή εμφανίζουν εποχικές διαφορές στην ποιότητα μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα στην ομαλή τροφοδότηση της καλλιέργειας Οι γεννήτορες μεταφέρονται στους χώρους καλλιέργειας είτε μαζικά μέσα σε φορητές δεξαμενές ή σε πλαστικές σακούλες με νερό εμπλουτισμένο με οξυγόνο Μια τρίτη μέθοδος για ταχεία μεταφορά που έχει και το πλεονέκτημα του μικρότερου όγκου και βάρους είναι η μεταφορά των γεννητόρων σε χαμηλές θερμοκρασίες 4-10 oC μέσα σε πριονίδια Εναλλακτικά οι γεννήτορες μπορεί να προκύψουν από το απόθεμα κατά το στάδιο της πάχυνσης Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να ελαττωθεί πολύ η πυκνότητα των ατόμων (από 5-20 άτομα ανά m2 σε 1 άτομο ανά m2) Ακόμη γεννήτορες μπορεί να προκύψουν με τεχνητή επίσπευση της ωρίμανσης επιλεγμένων ατόμων η οποία γίνεται με αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων που παράγουν ορμόνες υπεύθυνες για την παρεμπόδιση της ανάπτυξης των γονάδων Σε κάθε περίπτωση πρέπει να διαμορφωθεί ένα κατάλληλο σύστημα υποδοχής των γεννητόρων που να παρέχει αρκετό χώρο σε έκταση και βάθος νερού ώστε να μπορέσουν να ερωτοτροπήσουν και να ζευγαρώσουν Η παροχή τροφής στο στάδιο αυτό έχει ιδιαίτερη σημασίας ώστε να ωριμάσουν οι γεννήτορες και να παράγουν υψηλής ποιότητας γεννητικά προϊόντα Συνιστάται η φυσική τροφή που στην καλύτερη περίπτωση αποτελείται από θαλάσσιους πολύχαιτους αλλά και Artemia μύδια καλαμάρια και κριλλ

10 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Εικόνα 105 Κύκλος παραγωγής του είδους Penaeus vannamei Τροποποιημένη από FAO (2015)

11 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

52 Ωοτοκία και εκκόλαψη Μέσα σε μεγάλες δεξαμενές εσωτερικού χώρου (Εικόνα 106) χωρητικότητας σε νερό μέχρι 200 mt τοποθετούνται περί τα 100-200 ωοφόρα θηλυκά συνήθως μέσα σε δίχτυα ώστε να είναι εύκολο να απομακρυνθούν στη συνέχεια Στις πεναΐδες τα αυγά απελευθερώνονται απευθείας μέσα στο νερό (Εικόνα 104Α) σε αντίθεση με τα υπόλοιπα δεκάποδα στα οποία επωάζονται για κάποιο χρονικό διάστημα από τα θηλυκά Στη φύση η ωοτοκία γίνεται τη νύχτα αλλά όταν οι συνθήκες φωτισμού είναι ελεγχόμενες μπορεί να συμβεί οποιαδήποτε ώρα Μεταβλητές όπως η θερμοκρασία το είδος το μέγεθος των θηλυκών και ο αριθμός των προηγούμενων ωοτοκιών είναι καθοριστικής σημασίας για τον αριθμό των παραγόμενων αυγών που ποικίλλει από 50000 μέχρι 1000000 με ένα μέσο όρο περί τις 500000 για κάθε άτομο σε μια ωοτοκία Σε κάποιες περιπτώσεις τα θηλυκά αφήνονται να ωοτοκήσουν μέσα στις ίδιες δεξαμενές όπου ωρίμασαν και ζευγάρωσαν οπότε τα αυγά συλλέγονται με υπερχείλιση του νερού ή παραμένουν κι αυτά στις δεξαμενές Ωστόσο η ανάμειξη των αυγών και πρώτων προνυμφικών σταδίων με τα ενήλικα άτομα μπορεί να συνεπάγεται μολύνσεις που δεν είναι επιθυμητές Έτσι στις περισσότερες των περιπτώσεων τα αυγά μεταφέρονται σε άλλες δεξαμενές τα εκκολαπτήρια που μπορεί να είναι ταυτόχρονα και εκτροφεία των προνυμφών που θα προκύψουν Τέτοιες εγκαταστάσεις μπορεί να έχουν μεγάλη παραγωγή την οποία εμπορεύονται σε διεθνές επίπεδο

53 Εκτροφή προνυμφών Τα βασικά προνυμφικά στάδια των πεναΐδων είναι ο ναύπλιος το ζωίδιο η μύσις και η μεταπρονύμφη με ποικίλο αριθμό υποσταδίων στα διαφορετικά είδη ενώ τα βιολογικά χαρακτηριστικά της καλλιέργειας τους είναι τα ίδια σε όλες τις εγκαταστάσεις Αυτό που διαφέρει είναι το μέγεθος της επιχείρησης και το αν η τεχνική καλλιέργειας είναι ldquoανατολικού τύπουldquo ή ldquoδυτικού τύπουldquo Όσον αφορά στο μέγεθος της επιχείρησης υπάρχουν από μεγάλες εγκαταστάσεις παραγωγής γόνου με απόδοση 100x106 μεταπρονύμφες το χρόνο μέχρι μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις με παραγωγή μικρότερη από 10x106 μεταπρονύμφες Η διάκριση της τεχνικής σε ανατολικού και δυτικού τύπου τείνει να χάσει τη σημασία της με το πέρασμα του χρόνου Ωστόσο οι πρώτες είναι πιο παραδοσιακές με διατήρηση των προνυμφών σε μικρότερες πυκνότητες (30-100 προνύμφες ανά λίτρο νερού) εκτροφή τους με φύκη που αναπτύσσονται εντός της δεξαμενής και ως εκ τούτου χαμηλότερους ρυθμούς ανανέωσης του νερού Εδώ οι δεξαμενές καλλιέργειας είναι σχετικά μεγάλου μεγέθους (μέχρι και 200 mt) με πυθμένες ελαφρά κεκλιμένους ή επίπεδους Οι δυτικού τύπου πρακτικές είναι περισσότερο εντατικές επιτρέποντας πυκνότητες προνυμφών μέχρι και 200 ανά λίτρο νερού και με υψηλούς ρυθμού ανανέωσης του νερού ώστε να διατηρείται η ποιότητα του Αυτό βέβαια απαιτεί την ανάπτυξη ξεχωριστών καλλιεργειών από φύκη για τις προνύμφες Τα δοχεία καλλιέργειας είναι συνήθως μικρά (01-15 mt) σχήματος τομής V ή U ώστε να αποφεύγεται η συσσώρευση στερεών υλικών Και τα δύο συστήματα μπορούν να παράγουν μεγάλες ποσότητες υγιούς γόνου γεγονός που κυρίως εξαρτάται από την εμπειρία και την κατάρτιση του απασχολούμενου ανθρώπινου δυναμικού Τα προνυμφικά στάδια που αναφέρθηκαν παραπάνω μπορεί να εκτραφούν όλα σε μια εγκατάσταση ώστε να προκύψουν τελικά οι μεταπρονύμφες ή η διαδικασία να γίνει σε δύο στάδια (ναύπλιος έως ζωίδιο και μύσις έως μεταπρονύμφη) Η ποιότητα του νερού στην εκτροφή των προνυμφών είναι πιο σημαντική από ότι σε οποιοδήποτε άλλο στάδιο Το είδος της τροφής που παρέχεται ποικίλλει με το ζωοπλαγκτό και το φυτοπλαγκτό (μικροφύκη Artemia και τροχόζωα) να προτιμώνται στα στάδια του ναυπλίου και του ζωιδίου ενώ στα στάδια του μυσιδίου και της μεταπρονύμφης παρέχονται αποκλειστικά ζωικές τροφές κυρίως κωπήποδα αμφίποδα θυσανόποδα πολύχαιτοι σάρκα διθύρων γαρίδων και ψαριών Συχνά χρησιμοποιούνται αντιβιοτικά για την καταπολέμηση παθογόνων βακτηρίων

12 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

54 Πάχυνση Η διάφορες τεχνικές που εφαρμόζονται για την πάχυνση των ενήλικων γαρίδων εντάσσονται σε τέσσερεις κατηγορίες ανάλογα με την επιθυμητή απόδοση και την πυκνότητα των ατόμων εκτατικές ημιεντατικές εντατικές και υπερεντατικές

541 Εκτατική πάχυνση Στις χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας αλλά και στη Λατινική Αμερική εφαρμόζεται ο απλούστερος τρόπος γαριδοκαλλιέργειας η εκτατική που περιλαμβάνει αλίευση νεαρών ατόμων και εκτροφή τους σε μεγάλες ρηχές φυσικές υδατοσυλλογές πχ παλιρροιακά έλη μαγκρόβια δάση και εκβολές Στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχει σοβαρός έλεγχος της ποσότητας και ποιότητας του τελικού προϊόντος Επίσης η εποχή αλίευσης και η ποσότητα των νεαρών ατόμων ποικίλλει ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή Οι γαρίδες διαχωρίζονται από τα υπόλοιπα αλιεύματα και εξετάζονται για ασθένειες (κυρίως ελέγχοντας το βαθμό της ζωτικότητάς τους) πριν περάσουν στο χώρο πάχυνσης Συνήθως δεν παρέχεται επιπλέον τροφή αφού η καλλιέργεια εξαρτάται από τη φυσική παραγωγικότητα του συστήματος αλλά κάποιες φορές προστίθενται λιπάσματα φυσικά ή χημικά Η ανανέωση του νερού γίνεται με φυσικό τρόπο από την παλίρροια

Εικόνα 106 Εκκολαπτήρια γαρίδων στη Νότια Κορέα Από httpsenwikipediaorgwikiMarine_shrimp_farming mediaFileShrimp_hatcheryjpg Το παρόν έργο αποτελεί κοινό κτήμα (public domain)

Σε κάποιες περιπτώσεις ο γόνος δεν προέρχεται από αλιεία αλλά οι ντόπιοι καλλιεργητές απλά κλείνουν μια περιοχή την εποχή που υπάρχουν μεγάλες πυκνότητες προνυμφών και τις αφήνουν να μεγαλώσουν μέσα στο σύστημα μέχρι να αποκτήσουν εμπορεύσιμο μέγεθος Οι πυκνότητες των προνυμφών σε κάθε περίπτωση είναι αρκετά μικρές μικρότερες από 25000 ανά εκτάριο και η παραγωγή μπορεί να κυμαίνεται

4 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Είδη με ιδιαίτερο οικονομικό ενδιαφέρον που καλλιεργούνται σήμερα σε εμπορικές καλλιέργειες (Εικόνα 103) μαζικά και επικερδώς είναι διάφορες γαρίδες των υπεροικογενειών Penaeoidea (Penaeus monodon Penaeus indicus Penaeus japonicus Penaeus vannamei) και Caridea (Macrobrachium rosenbergii) τα καβούρια Eriocheir sinensis και Scylla serrata και η καραβίδα Procambarus clarkii Ακόμη επιτυχής εμπορική καλλιέργεια γίνεται για κάποια τουλάχιστον στάδια του κύκλου ζωής των αστακοκαραβίδων (Homarus gammarus) και των αγκαθωτών αστακών (Panulirus ornatus) καθώς αποτελούν είδη με μεγάλη ζήτηση

Εικόνα 103 Κύρια καλλιεργούμενα είδη δεκάποδων καρκινοειδών Τροποποιημένη από FAO (2015)

5 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

3 Στοιχεία βιολογίας καλλιεργούμενων δεκαπόδων

31 Αναπαραγωγή και κύκλος ζωής Τα περισσότερα καλλιεργούμενα δεκάποδα είναι γονοχωριστικά αν και σε μερικά είδη παρατηρείται αλλαγή φύλου στη διάρκεια της ζωής τους Κατά τη σύζευξη το αρσενικό μεταφέρει στο θηλυκό ένα ή περισσότερα σπερματοφόρα που περιέχουν πολυάριθμα σπερματοζωάρια Τα γονιμοποιημένα αυγά οι προνύμφες και τα νεαρά άτομα στα περισσότερα είδη συγκρατούνται σε ένα επωαστικό σάκο στην κοιλιακή περιοχή μέχρι την εκκόλαψη και την ενηλικίωση εκτός από τις γαρίδες Penaeoidea στις οποίες απελευθερώνονται απευθείας στο θαλασσινό νερό Η ανάπτυξη των δεκαπόδων παρουσιάζει ποικιλομορφία όσον αφορά τη διάρκειά της αλλά κυρίως επειδή τα προνυμφικά στάδια που περιλαμβάνει είναι πολύ εξειδικευμένα στις διάφορες ομάδες (Εικόνα 104) Χαρακτηριστικοί τύποι προνυμφών είναι ο ναύπλιος το ζωίδιο και το μυσίδιο των πεναΐδων η μεγαλόπη των καβουριών και το φυλλόσωμα αγκαθωτών αστακών ενώ στις καραβίδες του γλυκού νερού δεν μεσολαβούν προνυμφικά στάδια και η ανάπτυξη είναι άμεση Η όλη ανάπτυξη μέχρι την ενηλικίωση μπορεί να διαρκέσει από μερικές εβδομάδες στις γαρίδες έως μερικούς μήνες στους αστακούς Σε συνθήκες καλλιέργειας έχει επιτευχθεί τεχνητή αφαίρεση σπερματοφόρων από αρσενικά και γονιμοποίηση θηλυκών με σκοπό την παραγωγή υβριδίων μεταξύ συγγενικών ειδών γαρίδων και αστακών Οι προνύμφες των διάφορων ομάδων καλλιεργούμενων δεκαπόδων έχουν πολύ διαφορετικές διατροφικές συνήθειες άλλες είναι λεκιθότροφες και άλλες πλαγκτότροφες γεγονός μεγάλης σημασίας για τη διατήρησή τους σε συνθήκες καλλιέργειας Στο στάδιο της μεταπρονύμφης τρέφονται κυρίως με οργανικά θρύμματα και βενθικούς μικροοργανισμούς νεκρό οργανικό υλικό ή είναι θηρευτές ενώ παρατηρείται συχνά κανιβαλισμός Στη διάρκεια της ανάπτυξης και προκειμένου να επιτευχθεί η αύξηση του σώματος τα δεκάποδα υφίστανται διαδοχικές εκδύσεις δηλαδή αποβολές του ασβεστιτικού εξωσκελετού τους Η συχνότητα των εκδύσεων ποικίλλει στα διάφορα είδη αλλά και ανάλογα με το στάδιο ζωής (μπορεί να γίνεται κάθε λίγες ώρες στις προνύμφες ή κάθε ένα με δύο χρόνια στα ενήλικα άτομα) Η διαδικασία της έκδυσης θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη σε μια καλλιέργεια κυρίως σε σχέση με την αποφυγή κανιβαλισμού λόγω τρωτότητας των ατόμων που εκδύονται αλλά και για τον καθορισμό του χρόνου συγκομιδής Μελέτες και πειράματα σχετικά με τη φυσιολογία των καλλιεργούμενων δεκαπόδων έχουν δείξει ότι η υπάρχουν τρόποι για να επιταχυνθεί η αύξηση και η ωρίμανση σε ορισμένα είδη Ένας τέτοιος τρόπος είναι η αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων από τους οποίους παράγεται υπό κανονικές συνθήκες μια ορμόνη αναστολής της έκδυσης και της ωρίμανσης των γονάδων Η αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων βέβαια προκαλεί διάφορες διαταραχές στα ζώα όπως για παράδειγμα ανικανότητα για χρωματική προσαρμογή στο περιβάλλον

32 Διατροφή Ο καλύτερος τρόπος για να τραφούν τα καλλιεργούμενα δεκάποδα είναι η παροχή φυσικής τροφής Η δίαιτα τους ωστόσο ποικίλλει ανάλογα με την ομάδα και το αναπτυξιακό στάδιο Έτσι για τις μικροσκοπικές προνύμφες των γαρίδων και κάποιων καβουριών συνιστώνται τα μονοκύτταρα φύκη τα τροχόζωα και η νεοεκκολαφθήσα Atremia ενώ για τις πιο μεγαλόσωμες προνύμφες των αστακών και των αστακοκαραβίδων προτιμώνται διάφορα αναπτυξιακά στάδια της Atremia Εδώ και αρκετά χρόνια έχουν ξεκινήσει οι προσπάθειες για παρασκευή εμπορικών τυποποιημένων τροφών για τις προνύμφες με πολύ

6 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Εικόνα 104 Κύκλοι ζωής και προνυμφικά στάδια δεκαπόδων καρκινοειδών Α γαρίδες Penaeoideamiddot Β γαρίδες Caridea καραβίδες και αστακοκαραβίδες Nephropidaemiddot Γ καραβίδες Astacidaemiddot Δ καβούριαmiddot Ε αστακοί Στις περιπτώσεις Δ και Ε το στάδιο του αυγού δεν απεικονίζεται Τροποποιημένη από Wickins amp Lee (2002) κατόπιν αδείας από John Wiley amp Sons

7 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

ικανοποιητικά αποτελέσματα Οι τυποποιημένες τροφές λειτουργούν συνήθως ως συμπλήρωμα στη φυσική τροφή και μόνο σε λίγες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται αποκλειστικά Η χρήση τυποποιημένης τροφής σε κάψουλες επιδιώκεται επειδή συμφέρει περισσότερο οικονομικά και επειδή η επιβάρυνση του περιβάλλοντος είναι μικρότερη Στην εκτροφή των νεαρών ατόμων και την πάχυνση των ενηλίκων σε εκτατικές καλλιέργειες προτιμάται η παραγωγή φυσικής τροφής μέσα στο σύστημα της καλλιέργειας με ελεγχόμενη προσθήκη λιπασμάτων Φυσικά χρησιμοποιούνται και εδώ τυποποιημένες τροφές ειδικά όμως στους γεννήτορες δίνεται πολτοποιημένη σάρκα από ασπόνδυλα (πχ μύδια και καλαμάρια) και ψάρια Τα σαρκοφάγα είδη δεκαπόδων χρειάζονται τροφή υψηλότερης περιεκτικότητας σε πρωτεΐνες και λίπη από ότι τα παμφάγα και τα φυτοφάγα Μέχρι σήμερα οι σχετικές μελέτες επικεντρώνονται στις γαρίδες Για τις πεναΐδες οι απαιτήσεις σε πρωτεΐνη κυμαίνονται μεταξύ 23 και 57 με τα πιο εμπορικά είδη (όπως το Penaeus japonicus) να βρίσκονται κοντά στο μέγιστο Έχει ωστόσο παρατηρηθεί ότι μπορεί το ποσοστό να μειωθεί έως και 10 με την προσθήκη προβιοτικών στην τροφή ή το νερό της καλλιέργειας Ως προς τα σάκχαρα η δίαιτα των πεναΐδων θα πρέπει να αποτελείται περισσότερο από δι- και πολυσακχαρίτες (όπως η μαλτόζη) παρά από μονοσακχαρίτες (όπως η γλυκόζη και η γαλακτόζη) Έχει παρατηρηθεί μάλιστα πως περιεκτικότητα γλυκόζης μεγαλύτερη από 20 επί του συνόλου των σακχάρων μπορεί να επιβραδύνει την αύξηση σε κάποιες γαρίδες Τα λιπίδια σε ένα σαρκοφάγο είδος όπως το Penaeus japonicus θα πρέπει να αποτελούν το 65-165 της δίαιτας Οι απαιτήσεις σε βιταμίνες στα δεκάποδα είναι παρόμοιες με εκείνες των καλλιεργούμενων ψαριών Συνιστάται προσθήκη βιταμίνης C σε ποσοστά αρκετά μεγαλύτερα από το κανονικό δεδομένου ότι αρκετά είδη δεν έχουν την ικανότητα να τη συνθέσουν Επίσης είναι πολύ σημαντική η αναλογία ασβεστίου και φωσφόρου στη δίαιτα των δεκαπόδων

33 Ασθένειες Οι ασθένειες που έχουν παρατηρηθεί μέχρι σήμερα σε καλλιέργειες δεκαπόδων και που έχουν αποδειχτεί σε πολλές περιπτώσεις καταστροφικές για την παραγωγή οφείλονται κυρίως σε ιούς ή βακτήρια και δευτερευόντως σε μύκητες και πρωτόζωα Συνήθως οι παθογόνοι οργανισμοί μεταφέρονται στις καλλιέργειες με γόνο ή γεννήτορες από άλλες περιοχές και αφορούν περισσότερο τις πεναΐδες και λιγότερο τις καραβίδες ή τους αστακούς που καλλιεργούνται σε μικρές πυκνότητες Οι προσβολές διευκολύνονται από την υποβάθμιση του περιβάλλοντος το συνωστισμό των ατόμων στις καλλιέργειες και τη μη κατάλληλη δίαιτα που παρέχεται Άλλου είδους διαταραχές μπορεί να σχετίζονται με ανεπαρκή διατροφή καθώς και έκθεση σε απόβλητα του μεταβολισμού και τοξικά χημικά Η αντιμετώπιση έγκειται στην ενδυνάμωση της άμυνας ώστε να αποφευχθεί η προσβολή την αντοχή μετά την προσβολή και την ενεργοποίηση του αμυντικού συστήματος μέσω εμβολιασμού (που όμως έχει πολύ μικρή χρονική διάρκεια στα δεκάποδα) Είναι χαρακτηριστικό ότι τα δεκάποδα δεν διαθέτουν εξειδικευμένο ανοσοποιητικό σύστημα αντίστοιχο με των σπονδυλωτών αλλά η άμυνά τους βασίζεται σε αιμοκύτταρα που αντιμετωπίζουν τους εισβολείς μικροοργανισμούς με φαγοκύτωση έκκριση κυτταροτοξινών ή φλεγμονώδεις αντιδράσεις Τα εμβόλια δοκιμάζονται πρόσφατα και με την κυτταροκαλλιέργεια τη δημιουργία δηλαδή συνεχών κυτταρικών σειρών από καραβίδες και αστακούς που όμως βρίσκονται ακόμη σε πειραματικό στάδιο Μερικές από τις πιο κοινές ιογενείς ασθένειες είναι η ασθένεια των λευκών κηλίδων των κίτρινων κηλίδων το σύνδρομο Τaura η μολυσματική μυονέκρωση και η αιμοποιητική νέκρωση Έχουν καταγραφεί περισσότεροι από 30 ιούς σε καλλιεργούμενα δεκάποδα διαφόρων σταδίων και οι προσβολές μπορεί να επιφέρουν σημαντική θνησιμότητα

34 Γενετική βελτίωση Η γενετική βελτίωση των καλλιεργούμενων δεκαπόδων αποσκοπεί στην τροποποίηση του γενετικού τους υλικού ώστε οι καλλιέργειες να είναι περισσότερο αποδοτικές κυρίως από πλευράς ταχύτητας της αύξησης

8 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

γονιμότητας και ανθεκτικότητας στις ασθένειες και δευτερευόντως από άποψη ποιότητας και ποσότητας σάρκας της κοιλιάς Αυτό επιτυγχάνεται μέσω επιλεκτικής αναπαραγωγής υβριδισμού ή γονιδιακής μεταφοράς Πολλά από τα πειραματικά αποτελέσματα έχουν εφαρμοστεί στην πράξη σε εμπορικές καλλιέργειες ενώ έχουν δοκιμαστεί και προγράμματα γενετικής βελτίωσης που έχουν σημειώσει επιτυχία σε άλλους καλλιεργούμενους οργανισμούς όπως στα ψάρια Οι έρευνες στον τομέα αυτό στοχεύουν επίσης στη δημιουργία ατόμων με μειωμένη επιθετικότητα και περιορισμένη κανιβαλιστική συμπεριφορά (περίπτωση αστακών) καθώς και με μειωμένη παραγωγή στρες ή σοκ πρωτεϊνών ώστε να αποφεύγονται οι μαζικοί θάνατοι σε περίπτωση έντονης διακύμανσης των συνθηκών καλλιέργειας

4 Επιλογή ειδών για καλλιέργεια

Για να θεωρηθεί ένα είδος laquoιδανικόraquo για καλλιέργεια θα πρέπει πέρα από την αναμενόμενη οικονομική απόδοση να παρουσιάζει ταχεία αύξηση με εύκολη και φθηνή διατροφή να είναι ανθεκτικό στις ασθένειες να μην έχει ιδιαίτερες περιβαλλοντικές απαιτήσεις και να είναι άμεσα διαθέσιμο είτε μέσω συλλογής από τη φύση είτε από υπάρχοντα εκκολαπτήρια Αυτά τα χαρακτηριστικά τα διαθέτουν αρκετά είδη θαλάσσιων γαρίδων Penaeoidea και για αυτό αποτελούν τον κύριο όγκο των καλλιεργούμενων καρκινοειδών Αντίθετα άλλα είδη με μεγάλη εμπορική αξία είναι πολύ δύσκολο να καλλιεργηθούν Τέτοια είναι η περίπτωση των καραβίδων Nephrops norvegicus που παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες σε σχέση με το ενδιαίτημά τους αφού ζουν σκάβοντας στο βυθό και προτιμούν περιοχές μακριά από την ακτή Η επιλογή της τοποθεσίας καλλιέργειας είναι σημαντική επειδή παίζει μεγάλο ρόλο η συμβατότητα των συνθηκών με τις απαιτήσεις του είδους καθώς και η διαθεσιμότητα γεννητόρων προνυμφών ή νεαρών ατόμων Ωστόσο έχουν καλλιεργηθεί με επιτυχία είδη που έχουν μεταφερθεί από μια περιοχή σε μια άλλη αρκεί οι δύο περιοχές να ανήκουν στην ίδια κλιματική ζώνη Σε τέτοιες περιπτώσεις είναι απαραίτητη η διασφάλιση της μεταφοράς γόνου Παραδείγματα αποτελούν η γαρίδα Penaeus japonicus με εξάπλωση στο Δυτικό Ειρηνικό που καλλιεργείται με επιτυχία στη Βραζιλία και τη Μεσόγειο και η καραβίδα των γλυκών νερών Procambarus clarkii με βορειοαμερικανική προέλευση που καλλιεργείται στην Ευρώπη Τα είδη των καλλιεργούμενων δεκαπόδων έχουν πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά όσον αφορά τη βιολογία τους και τις απαιτήσεις τους για καλλιέργεια Σήμερα είναι διαθέσιμα πολλά στοιχεία που αφορούν αυτές τις διαφοροποιήσεις και μάλιστα για όλα τα διαφορετικά στάδια του κύκλου ζωής τους δηλαδή την εκτροφή των γεννητόρων των προνυμφών των νεαρών ατόμων και την πάχυνση των ενηλίκων Οι γεννήτορες για τις θαλάσσιες γαρίδες και τους αστακούς συλλέγονται εν γένει από το φυσικό περιβάλλον ενώ για τις γαρίδες και τις καραβίδες των γλυκών νερών αναπτύσσονται σε δεξαμενές Η Artemia αποτελεί πολύ καλή τροφή για τα περισσότερα είδη μαζί με σάρκα από μύδια και μυσιδώδη ενώ διαφέρει πολύ η ανεκτή πυκνότητα των προνυμφών μέσα στις δεξαμενές Το στάδιο της εκτροφής των νεαρών ατόμων έχει ποικίλη διάρκεια (20-30 μέρες στους αστακούς Homarus αλλά 90-120 μέρες στους αστακούς Palinurus) όπως και το στάδιο πάχυνσης των ενηλίκων (μόνο 3-4 μήνες στις θαλάσσιες γαρίδες αλλά μέχρι και 30 μήνες στους αστακούς) Όλες αυτές οι ιδιομορφίες μαζί και με τις διαφορετικές απαιτήσεις για εγκαταστάσεις καλλιέργειας για τα είδη και τα στάδια ανάπτυξής τους θα πρέπει να εξετάζονται σοβαρά πριν ληφθούν τελικές αποφάσεις

5 Καλλιέργεια γαρίδων Penaeoidea

Η γαριδοκαλλιέργεια αποτελεί τον πιο γρήγορα αναπτυσσόμενο κλάδο υδατοκαλλιεργειών σε παγκόσμιο επίπεδο Σήμερα μονάδες γαριδοκαλλιέργειας υπάρχουν σε περισσότερες από 50 χώρες με το ανατολικό ημισφαίριο να συντηρεί το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής Οι γαρίδες Penaeoidea

9 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

αποτελούν τα ευρύτερα καλλιεργούμενα δεκάποδα παγκοσμίως Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι έχουν νόστιμο κρέας φτάνουν σε μεγάλο μέγεθος και αποτελούν μια από τις πιο ακριβές θαλασσινές τροφές Τα είδη που καλλιεργούνται περισσότερο είναι τα Penaeus monodon (γιγάντια γαρίδα τίγρης) Penaeus japonicus (ιαπωνική γαρίδα) Penaeus indicus (ινδική λευκή γαρίδα) όλα με εξάπλωση στον Ινδοειρηνικό ωκεανό και το Penaeus vannamei (λευκόποδη γαρίδα) με εξάπλωση στις ανατολικές ακτές του Ειρηνικού από το Μεξικό μέχρι το Περού Τα τρία πρώτα καλλιεργούνται σε χώρες όπως η Κίνα η Ταϊλάνδη το Βιετνάμ η Ινδονησία οι Φιλιππίνες η Αυστραλία η Ινδία η Σαουδική Αραβία και το Ιράν ενώ στην Ιαπωνία καλλιεργείται μόνο η ιαπωνική γαρίδα Η λευκόποδη γαρίδα καλλιεργείται εντατικά στο Εκουαδόρ τη Βραζιλία και το Μεξικό αλλά και πρόσφατα σε χώρες της Άπω Ανατολής Επίσης η ιαπωνική γαρίδα που έχει επεκτείνει την εξάπλωσή της στη Μεσόγειο καλλιεργείται και σε χώρες της Ευρώπης όπως η Ισπανία η Γαλλία και η Ιταλία Το κοινό Ατλαντομεσογειακό είδος Penaeus kerathurus παρόλο που αλιεύεται εντατικά στη Μεσόγειο και στη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 έγιναν κάποιες προσπάθειες για εμπορική καλλιέργειά του σήμερα δεν έλκει το ενδιαφέρον των καλλιεργητών Σύμφωνα με τα στοιχεία του FAO πρώτα σε ποσότητα και αξία παραγωγής είναι τα είδη P vannamei και P monodon με ετήσια παγκόσμια παραγωγή το 2012 περισσότερους από 3 εκατομμύρια τόνους το πρώτο και περισσότερο από 850 χιλιάδες τόνους το δεύτερο Η παραγωγή των ειδών αυτών από την αλιεία είναι κατά πολύ μικρότερη από ότι από την υδατοκαλλιέργεια Τα βασικά στάδια σε μια καλλιέργεια πεναΐδων είναι η συλλογή των γεννητόρων η ωοτοκία και η εκκόλαψη η εκτροφή των προνυμφών η πάχυνση η συγκομιδή η επεξεργασία και η διάθεση στην αγορά (Εικόνα 105) Στις περισσότερες περιπτώσεις υπάρχουν δύο κύκλοι παραγωγής το χρόνο στις θερμές χώρες όμως μπορεί να υπάρχουν και τρεις

51 Συλλογή και εκτροφή γεννητόρων Η συλλογή γεννητόρων γίνεται στις περισσότερες περιπτώσεις από το περιβάλλον με τις γνωστές μεθόδους αλιείας των δεκαπόδων (πχ μηχανότρατες) Για κάποια είδη που αλιεύονται μαζικά για κατανάλωση αυτό είναι πολύ εύκολο για άλλα όμως που δεν είναι τόσο άφθονα στη φύση ή εμφανίζουν εποχικές διαφορές στην ποιότητα μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα στην ομαλή τροφοδότηση της καλλιέργειας Οι γεννήτορες μεταφέρονται στους χώρους καλλιέργειας είτε μαζικά μέσα σε φορητές δεξαμενές ή σε πλαστικές σακούλες με νερό εμπλουτισμένο με οξυγόνο Μια τρίτη μέθοδος για ταχεία μεταφορά που έχει και το πλεονέκτημα του μικρότερου όγκου και βάρους είναι η μεταφορά των γεννητόρων σε χαμηλές θερμοκρασίες 4-10 oC μέσα σε πριονίδια Εναλλακτικά οι γεννήτορες μπορεί να προκύψουν από το απόθεμα κατά το στάδιο της πάχυνσης Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να ελαττωθεί πολύ η πυκνότητα των ατόμων (από 5-20 άτομα ανά m2 σε 1 άτομο ανά m2) Ακόμη γεννήτορες μπορεί να προκύψουν με τεχνητή επίσπευση της ωρίμανσης επιλεγμένων ατόμων η οποία γίνεται με αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων που παράγουν ορμόνες υπεύθυνες για την παρεμπόδιση της ανάπτυξης των γονάδων Σε κάθε περίπτωση πρέπει να διαμορφωθεί ένα κατάλληλο σύστημα υποδοχής των γεννητόρων που να παρέχει αρκετό χώρο σε έκταση και βάθος νερού ώστε να μπορέσουν να ερωτοτροπήσουν και να ζευγαρώσουν Η παροχή τροφής στο στάδιο αυτό έχει ιδιαίτερη σημασίας ώστε να ωριμάσουν οι γεννήτορες και να παράγουν υψηλής ποιότητας γεννητικά προϊόντα Συνιστάται η φυσική τροφή που στην καλύτερη περίπτωση αποτελείται από θαλάσσιους πολύχαιτους αλλά και Artemia μύδια καλαμάρια και κριλλ

10 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Εικόνα 105 Κύκλος παραγωγής του είδους Penaeus vannamei Τροποποιημένη από FAO (2015)

11 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

52 Ωοτοκία και εκκόλαψη Μέσα σε μεγάλες δεξαμενές εσωτερικού χώρου (Εικόνα 106) χωρητικότητας σε νερό μέχρι 200 mt τοποθετούνται περί τα 100-200 ωοφόρα θηλυκά συνήθως μέσα σε δίχτυα ώστε να είναι εύκολο να απομακρυνθούν στη συνέχεια Στις πεναΐδες τα αυγά απελευθερώνονται απευθείας μέσα στο νερό (Εικόνα 104Α) σε αντίθεση με τα υπόλοιπα δεκάποδα στα οποία επωάζονται για κάποιο χρονικό διάστημα από τα θηλυκά Στη φύση η ωοτοκία γίνεται τη νύχτα αλλά όταν οι συνθήκες φωτισμού είναι ελεγχόμενες μπορεί να συμβεί οποιαδήποτε ώρα Μεταβλητές όπως η θερμοκρασία το είδος το μέγεθος των θηλυκών και ο αριθμός των προηγούμενων ωοτοκιών είναι καθοριστικής σημασίας για τον αριθμό των παραγόμενων αυγών που ποικίλλει από 50000 μέχρι 1000000 με ένα μέσο όρο περί τις 500000 για κάθε άτομο σε μια ωοτοκία Σε κάποιες περιπτώσεις τα θηλυκά αφήνονται να ωοτοκήσουν μέσα στις ίδιες δεξαμενές όπου ωρίμασαν και ζευγάρωσαν οπότε τα αυγά συλλέγονται με υπερχείλιση του νερού ή παραμένουν κι αυτά στις δεξαμενές Ωστόσο η ανάμειξη των αυγών και πρώτων προνυμφικών σταδίων με τα ενήλικα άτομα μπορεί να συνεπάγεται μολύνσεις που δεν είναι επιθυμητές Έτσι στις περισσότερες των περιπτώσεων τα αυγά μεταφέρονται σε άλλες δεξαμενές τα εκκολαπτήρια που μπορεί να είναι ταυτόχρονα και εκτροφεία των προνυμφών που θα προκύψουν Τέτοιες εγκαταστάσεις μπορεί να έχουν μεγάλη παραγωγή την οποία εμπορεύονται σε διεθνές επίπεδο

53 Εκτροφή προνυμφών Τα βασικά προνυμφικά στάδια των πεναΐδων είναι ο ναύπλιος το ζωίδιο η μύσις και η μεταπρονύμφη με ποικίλο αριθμό υποσταδίων στα διαφορετικά είδη ενώ τα βιολογικά χαρακτηριστικά της καλλιέργειας τους είναι τα ίδια σε όλες τις εγκαταστάσεις Αυτό που διαφέρει είναι το μέγεθος της επιχείρησης και το αν η τεχνική καλλιέργειας είναι ldquoανατολικού τύπουldquo ή ldquoδυτικού τύπουldquo Όσον αφορά στο μέγεθος της επιχείρησης υπάρχουν από μεγάλες εγκαταστάσεις παραγωγής γόνου με απόδοση 100x106 μεταπρονύμφες το χρόνο μέχρι μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις με παραγωγή μικρότερη από 10x106 μεταπρονύμφες Η διάκριση της τεχνικής σε ανατολικού και δυτικού τύπου τείνει να χάσει τη σημασία της με το πέρασμα του χρόνου Ωστόσο οι πρώτες είναι πιο παραδοσιακές με διατήρηση των προνυμφών σε μικρότερες πυκνότητες (30-100 προνύμφες ανά λίτρο νερού) εκτροφή τους με φύκη που αναπτύσσονται εντός της δεξαμενής και ως εκ τούτου χαμηλότερους ρυθμούς ανανέωσης του νερού Εδώ οι δεξαμενές καλλιέργειας είναι σχετικά μεγάλου μεγέθους (μέχρι και 200 mt) με πυθμένες ελαφρά κεκλιμένους ή επίπεδους Οι δυτικού τύπου πρακτικές είναι περισσότερο εντατικές επιτρέποντας πυκνότητες προνυμφών μέχρι και 200 ανά λίτρο νερού και με υψηλούς ρυθμού ανανέωσης του νερού ώστε να διατηρείται η ποιότητα του Αυτό βέβαια απαιτεί την ανάπτυξη ξεχωριστών καλλιεργειών από φύκη για τις προνύμφες Τα δοχεία καλλιέργειας είναι συνήθως μικρά (01-15 mt) σχήματος τομής V ή U ώστε να αποφεύγεται η συσσώρευση στερεών υλικών Και τα δύο συστήματα μπορούν να παράγουν μεγάλες ποσότητες υγιούς γόνου γεγονός που κυρίως εξαρτάται από την εμπειρία και την κατάρτιση του απασχολούμενου ανθρώπινου δυναμικού Τα προνυμφικά στάδια που αναφέρθηκαν παραπάνω μπορεί να εκτραφούν όλα σε μια εγκατάσταση ώστε να προκύψουν τελικά οι μεταπρονύμφες ή η διαδικασία να γίνει σε δύο στάδια (ναύπλιος έως ζωίδιο και μύσις έως μεταπρονύμφη) Η ποιότητα του νερού στην εκτροφή των προνυμφών είναι πιο σημαντική από ότι σε οποιοδήποτε άλλο στάδιο Το είδος της τροφής που παρέχεται ποικίλλει με το ζωοπλαγκτό και το φυτοπλαγκτό (μικροφύκη Artemia και τροχόζωα) να προτιμώνται στα στάδια του ναυπλίου και του ζωιδίου ενώ στα στάδια του μυσιδίου και της μεταπρονύμφης παρέχονται αποκλειστικά ζωικές τροφές κυρίως κωπήποδα αμφίποδα θυσανόποδα πολύχαιτοι σάρκα διθύρων γαρίδων και ψαριών Συχνά χρησιμοποιούνται αντιβιοτικά για την καταπολέμηση παθογόνων βακτηρίων

12 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

54 Πάχυνση Η διάφορες τεχνικές που εφαρμόζονται για την πάχυνση των ενήλικων γαρίδων εντάσσονται σε τέσσερεις κατηγορίες ανάλογα με την επιθυμητή απόδοση και την πυκνότητα των ατόμων εκτατικές ημιεντατικές εντατικές και υπερεντατικές

541 Εκτατική πάχυνση Στις χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας αλλά και στη Λατινική Αμερική εφαρμόζεται ο απλούστερος τρόπος γαριδοκαλλιέργειας η εκτατική που περιλαμβάνει αλίευση νεαρών ατόμων και εκτροφή τους σε μεγάλες ρηχές φυσικές υδατοσυλλογές πχ παλιρροιακά έλη μαγκρόβια δάση και εκβολές Στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχει σοβαρός έλεγχος της ποσότητας και ποιότητας του τελικού προϊόντος Επίσης η εποχή αλίευσης και η ποσότητα των νεαρών ατόμων ποικίλλει ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή Οι γαρίδες διαχωρίζονται από τα υπόλοιπα αλιεύματα και εξετάζονται για ασθένειες (κυρίως ελέγχοντας το βαθμό της ζωτικότητάς τους) πριν περάσουν στο χώρο πάχυνσης Συνήθως δεν παρέχεται επιπλέον τροφή αφού η καλλιέργεια εξαρτάται από τη φυσική παραγωγικότητα του συστήματος αλλά κάποιες φορές προστίθενται λιπάσματα φυσικά ή χημικά Η ανανέωση του νερού γίνεται με φυσικό τρόπο από την παλίρροια

Εικόνα 106 Εκκολαπτήρια γαρίδων στη Νότια Κορέα Από httpsenwikipediaorgwikiMarine_shrimp_farming mediaFileShrimp_hatcheryjpg Το παρόν έργο αποτελεί κοινό κτήμα (public domain)

Σε κάποιες περιπτώσεις ο γόνος δεν προέρχεται από αλιεία αλλά οι ντόπιοι καλλιεργητές απλά κλείνουν μια περιοχή την εποχή που υπάρχουν μεγάλες πυκνότητες προνυμφών και τις αφήνουν να μεγαλώσουν μέσα στο σύστημα μέχρι να αποκτήσουν εμπορεύσιμο μέγεθος Οι πυκνότητες των προνυμφών σε κάθε περίπτωση είναι αρκετά μικρές μικρότερες από 25000 ανά εκτάριο και η παραγωγή μπορεί να κυμαίνεται

5 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

3 Στοιχεία βιολογίας καλλιεργούμενων δεκαπόδων

31 Αναπαραγωγή και κύκλος ζωής Τα περισσότερα καλλιεργούμενα δεκάποδα είναι γονοχωριστικά αν και σε μερικά είδη παρατηρείται αλλαγή φύλου στη διάρκεια της ζωής τους Κατά τη σύζευξη το αρσενικό μεταφέρει στο θηλυκό ένα ή περισσότερα σπερματοφόρα που περιέχουν πολυάριθμα σπερματοζωάρια Τα γονιμοποιημένα αυγά οι προνύμφες και τα νεαρά άτομα στα περισσότερα είδη συγκρατούνται σε ένα επωαστικό σάκο στην κοιλιακή περιοχή μέχρι την εκκόλαψη και την ενηλικίωση εκτός από τις γαρίδες Penaeoidea στις οποίες απελευθερώνονται απευθείας στο θαλασσινό νερό Η ανάπτυξη των δεκαπόδων παρουσιάζει ποικιλομορφία όσον αφορά τη διάρκειά της αλλά κυρίως επειδή τα προνυμφικά στάδια που περιλαμβάνει είναι πολύ εξειδικευμένα στις διάφορες ομάδες (Εικόνα 104) Χαρακτηριστικοί τύποι προνυμφών είναι ο ναύπλιος το ζωίδιο και το μυσίδιο των πεναΐδων η μεγαλόπη των καβουριών και το φυλλόσωμα αγκαθωτών αστακών ενώ στις καραβίδες του γλυκού νερού δεν μεσολαβούν προνυμφικά στάδια και η ανάπτυξη είναι άμεση Η όλη ανάπτυξη μέχρι την ενηλικίωση μπορεί να διαρκέσει από μερικές εβδομάδες στις γαρίδες έως μερικούς μήνες στους αστακούς Σε συνθήκες καλλιέργειας έχει επιτευχθεί τεχνητή αφαίρεση σπερματοφόρων από αρσενικά και γονιμοποίηση θηλυκών με σκοπό την παραγωγή υβριδίων μεταξύ συγγενικών ειδών γαρίδων και αστακών Οι προνύμφες των διάφορων ομάδων καλλιεργούμενων δεκαπόδων έχουν πολύ διαφορετικές διατροφικές συνήθειες άλλες είναι λεκιθότροφες και άλλες πλαγκτότροφες γεγονός μεγάλης σημασίας για τη διατήρησή τους σε συνθήκες καλλιέργειας Στο στάδιο της μεταπρονύμφης τρέφονται κυρίως με οργανικά θρύμματα και βενθικούς μικροοργανισμούς νεκρό οργανικό υλικό ή είναι θηρευτές ενώ παρατηρείται συχνά κανιβαλισμός Στη διάρκεια της ανάπτυξης και προκειμένου να επιτευχθεί η αύξηση του σώματος τα δεκάποδα υφίστανται διαδοχικές εκδύσεις δηλαδή αποβολές του ασβεστιτικού εξωσκελετού τους Η συχνότητα των εκδύσεων ποικίλλει στα διάφορα είδη αλλά και ανάλογα με το στάδιο ζωής (μπορεί να γίνεται κάθε λίγες ώρες στις προνύμφες ή κάθε ένα με δύο χρόνια στα ενήλικα άτομα) Η διαδικασία της έκδυσης θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη σε μια καλλιέργεια κυρίως σε σχέση με την αποφυγή κανιβαλισμού λόγω τρωτότητας των ατόμων που εκδύονται αλλά και για τον καθορισμό του χρόνου συγκομιδής Μελέτες και πειράματα σχετικά με τη φυσιολογία των καλλιεργούμενων δεκαπόδων έχουν δείξει ότι η υπάρχουν τρόποι για να επιταχυνθεί η αύξηση και η ωρίμανση σε ορισμένα είδη Ένας τέτοιος τρόπος είναι η αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων από τους οποίους παράγεται υπό κανονικές συνθήκες μια ορμόνη αναστολής της έκδυσης και της ωρίμανσης των γονάδων Η αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων βέβαια προκαλεί διάφορες διαταραχές στα ζώα όπως για παράδειγμα ανικανότητα για χρωματική προσαρμογή στο περιβάλλον

32 Διατροφή Ο καλύτερος τρόπος για να τραφούν τα καλλιεργούμενα δεκάποδα είναι η παροχή φυσικής τροφής Η δίαιτα τους ωστόσο ποικίλλει ανάλογα με την ομάδα και το αναπτυξιακό στάδιο Έτσι για τις μικροσκοπικές προνύμφες των γαρίδων και κάποιων καβουριών συνιστώνται τα μονοκύτταρα φύκη τα τροχόζωα και η νεοεκκολαφθήσα Atremia ενώ για τις πιο μεγαλόσωμες προνύμφες των αστακών και των αστακοκαραβίδων προτιμώνται διάφορα αναπτυξιακά στάδια της Atremia Εδώ και αρκετά χρόνια έχουν ξεκινήσει οι προσπάθειες για παρασκευή εμπορικών τυποποιημένων τροφών για τις προνύμφες με πολύ

6 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Εικόνα 104 Κύκλοι ζωής και προνυμφικά στάδια δεκαπόδων καρκινοειδών Α γαρίδες Penaeoideamiddot Β γαρίδες Caridea καραβίδες και αστακοκαραβίδες Nephropidaemiddot Γ καραβίδες Astacidaemiddot Δ καβούριαmiddot Ε αστακοί Στις περιπτώσεις Δ και Ε το στάδιο του αυγού δεν απεικονίζεται Τροποποιημένη από Wickins amp Lee (2002) κατόπιν αδείας από John Wiley amp Sons

7 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

ικανοποιητικά αποτελέσματα Οι τυποποιημένες τροφές λειτουργούν συνήθως ως συμπλήρωμα στη φυσική τροφή και μόνο σε λίγες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται αποκλειστικά Η χρήση τυποποιημένης τροφής σε κάψουλες επιδιώκεται επειδή συμφέρει περισσότερο οικονομικά και επειδή η επιβάρυνση του περιβάλλοντος είναι μικρότερη Στην εκτροφή των νεαρών ατόμων και την πάχυνση των ενηλίκων σε εκτατικές καλλιέργειες προτιμάται η παραγωγή φυσικής τροφής μέσα στο σύστημα της καλλιέργειας με ελεγχόμενη προσθήκη λιπασμάτων Φυσικά χρησιμοποιούνται και εδώ τυποποιημένες τροφές ειδικά όμως στους γεννήτορες δίνεται πολτοποιημένη σάρκα από ασπόνδυλα (πχ μύδια και καλαμάρια) και ψάρια Τα σαρκοφάγα είδη δεκαπόδων χρειάζονται τροφή υψηλότερης περιεκτικότητας σε πρωτεΐνες και λίπη από ότι τα παμφάγα και τα φυτοφάγα Μέχρι σήμερα οι σχετικές μελέτες επικεντρώνονται στις γαρίδες Για τις πεναΐδες οι απαιτήσεις σε πρωτεΐνη κυμαίνονται μεταξύ 23 και 57 με τα πιο εμπορικά είδη (όπως το Penaeus japonicus) να βρίσκονται κοντά στο μέγιστο Έχει ωστόσο παρατηρηθεί ότι μπορεί το ποσοστό να μειωθεί έως και 10 με την προσθήκη προβιοτικών στην τροφή ή το νερό της καλλιέργειας Ως προς τα σάκχαρα η δίαιτα των πεναΐδων θα πρέπει να αποτελείται περισσότερο από δι- και πολυσακχαρίτες (όπως η μαλτόζη) παρά από μονοσακχαρίτες (όπως η γλυκόζη και η γαλακτόζη) Έχει παρατηρηθεί μάλιστα πως περιεκτικότητα γλυκόζης μεγαλύτερη από 20 επί του συνόλου των σακχάρων μπορεί να επιβραδύνει την αύξηση σε κάποιες γαρίδες Τα λιπίδια σε ένα σαρκοφάγο είδος όπως το Penaeus japonicus θα πρέπει να αποτελούν το 65-165 της δίαιτας Οι απαιτήσεις σε βιταμίνες στα δεκάποδα είναι παρόμοιες με εκείνες των καλλιεργούμενων ψαριών Συνιστάται προσθήκη βιταμίνης C σε ποσοστά αρκετά μεγαλύτερα από το κανονικό δεδομένου ότι αρκετά είδη δεν έχουν την ικανότητα να τη συνθέσουν Επίσης είναι πολύ σημαντική η αναλογία ασβεστίου και φωσφόρου στη δίαιτα των δεκαπόδων

33 Ασθένειες Οι ασθένειες που έχουν παρατηρηθεί μέχρι σήμερα σε καλλιέργειες δεκαπόδων και που έχουν αποδειχτεί σε πολλές περιπτώσεις καταστροφικές για την παραγωγή οφείλονται κυρίως σε ιούς ή βακτήρια και δευτερευόντως σε μύκητες και πρωτόζωα Συνήθως οι παθογόνοι οργανισμοί μεταφέρονται στις καλλιέργειες με γόνο ή γεννήτορες από άλλες περιοχές και αφορούν περισσότερο τις πεναΐδες και λιγότερο τις καραβίδες ή τους αστακούς που καλλιεργούνται σε μικρές πυκνότητες Οι προσβολές διευκολύνονται από την υποβάθμιση του περιβάλλοντος το συνωστισμό των ατόμων στις καλλιέργειες και τη μη κατάλληλη δίαιτα που παρέχεται Άλλου είδους διαταραχές μπορεί να σχετίζονται με ανεπαρκή διατροφή καθώς και έκθεση σε απόβλητα του μεταβολισμού και τοξικά χημικά Η αντιμετώπιση έγκειται στην ενδυνάμωση της άμυνας ώστε να αποφευχθεί η προσβολή την αντοχή μετά την προσβολή και την ενεργοποίηση του αμυντικού συστήματος μέσω εμβολιασμού (που όμως έχει πολύ μικρή χρονική διάρκεια στα δεκάποδα) Είναι χαρακτηριστικό ότι τα δεκάποδα δεν διαθέτουν εξειδικευμένο ανοσοποιητικό σύστημα αντίστοιχο με των σπονδυλωτών αλλά η άμυνά τους βασίζεται σε αιμοκύτταρα που αντιμετωπίζουν τους εισβολείς μικροοργανισμούς με φαγοκύτωση έκκριση κυτταροτοξινών ή φλεγμονώδεις αντιδράσεις Τα εμβόλια δοκιμάζονται πρόσφατα και με την κυτταροκαλλιέργεια τη δημιουργία δηλαδή συνεχών κυτταρικών σειρών από καραβίδες και αστακούς που όμως βρίσκονται ακόμη σε πειραματικό στάδιο Μερικές από τις πιο κοινές ιογενείς ασθένειες είναι η ασθένεια των λευκών κηλίδων των κίτρινων κηλίδων το σύνδρομο Τaura η μολυσματική μυονέκρωση και η αιμοποιητική νέκρωση Έχουν καταγραφεί περισσότεροι από 30 ιούς σε καλλιεργούμενα δεκάποδα διαφόρων σταδίων και οι προσβολές μπορεί να επιφέρουν σημαντική θνησιμότητα

34 Γενετική βελτίωση Η γενετική βελτίωση των καλλιεργούμενων δεκαπόδων αποσκοπεί στην τροποποίηση του γενετικού τους υλικού ώστε οι καλλιέργειες να είναι περισσότερο αποδοτικές κυρίως από πλευράς ταχύτητας της αύξησης

8 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

γονιμότητας και ανθεκτικότητας στις ασθένειες και δευτερευόντως από άποψη ποιότητας και ποσότητας σάρκας της κοιλιάς Αυτό επιτυγχάνεται μέσω επιλεκτικής αναπαραγωγής υβριδισμού ή γονιδιακής μεταφοράς Πολλά από τα πειραματικά αποτελέσματα έχουν εφαρμοστεί στην πράξη σε εμπορικές καλλιέργειες ενώ έχουν δοκιμαστεί και προγράμματα γενετικής βελτίωσης που έχουν σημειώσει επιτυχία σε άλλους καλλιεργούμενους οργανισμούς όπως στα ψάρια Οι έρευνες στον τομέα αυτό στοχεύουν επίσης στη δημιουργία ατόμων με μειωμένη επιθετικότητα και περιορισμένη κανιβαλιστική συμπεριφορά (περίπτωση αστακών) καθώς και με μειωμένη παραγωγή στρες ή σοκ πρωτεϊνών ώστε να αποφεύγονται οι μαζικοί θάνατοι σε περίπτωση έντονης διακύμανσης των συνθηκών καλλιέργειας

4 Επιλογή ειδών για καλλιέργεια

Για να θεωρηθεί ένα είδος laquoιδανικόraquo για καλλιέργεια θα πρέπει πέρα από την αναμενόμενη οικονομική απόδοση να παρουσιάζει ταχεία αύξηση με εύκολη και φθηνή διατροφή να είναι ανθεκτικό στις ασθένειες να μην έχει ιδιαίτερες περιβαλλοντικές απαιτήσεις και να είναι άμεσα διαθέσιμο είτε μέσω συλλογής από τη φύση είτε από υπάρχοντα εκκολαπτήρια Αυτά τα χαρακτηριστικά τα διαθέτουν αρκετά είδη θαλάσσιων γαρίδων Penaeoidea και για αυτό αποτελούν τον κύριο όγκο των καλλιεργούμενων καρκινοειδών Αντίθετα άλλα είδη με μεγάλη εμπορική αξία είναι πολύ δύσκολο να καλλιεργηθούν Τέτοια είναι η περίπτωση των καραβίδων Nephrops norvegicus που παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες σε σχέση με το ενδιαίτημά τους αφού ζουν σκάβοντας στο βυθό και προτιμούν περιοχές μακριά από την ακτή Η επιλογή της τοποθεσίας καλλιέργειας είναι σημαντική επειδή παίζει μεγάλο ρόλο η συμβατότητα των συνθηκών με τις απαιτήσεις του είδους καθώς και η διαθεσιμότητα γεννητόρων προνυμφών ή νεαρών ατόμων Ωστόσο έχουν καλλιεργηθεί με επιτυχία είδη που έχουν μεταφερθεί από μια περιοχή σε μια άλλη αρκεί οι δύο περιοχές να ανήκουν στην ίδια κλιματική ζώνη Σε τέτοιες περιπτώσεις είναι απαραίτητη η διασφάλιση της μεταφοράς γόνου Παραδείγματα αποτελούν η γαρίδα Penaeus japonicus με εξάπλωση στο Δυτικό Ειρηνικό που καλλιεργείται με επιτυχία στη Βραζιλία και τη Μεσόγειο και η καραβίδα των γλυκών νερών Procambarus clarkii με βορειοαμερικανική προέλευση που καλλιεργείται στην Ευρώπη Τα είδη των καλλιεργούμενων δεκαπόδων έχουν πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά όσον αφορά τη βιολογία τους και τις απαιτήσεις τους για καλλιέργεια Σήμερα είναι διαθέσιμα πολλά στοιχεία που αφορούν αυτές τις διαφοροποιήσεις και μάλιστα για όλα τα διαφορετικά στάδια του κύκλου ζωής τους δηλαδή την εκτροφή των γεννητόρων των προνυμφών των νεαρών ατόμων και την πάχυνση των ενηλίκων Οι γεννήτορες για τις θαλάσσιες γαρίδες και τους αστακούς συλλέγονται εν γένει από το φυσικό περιβάλλον ενώ για τις γαρίδες και τις καραβίδες των γλυκών νερών αναπτύσσονται σε δεξαμενές Η Artemia αποτελεί πολύ καλή τροφή για τα περισσότερα είδη μαζί με σάρκα από μύδια και μυσιδώδη ενώ διαφέρει πολύ η ανεκτή πυκνότητα των προνυμφών μέσα στις δεξαμενές Το στάδιο της εκτροφής των νεαρών ατόμων έχει ποικίλη διάρκεια (20-30 μέρες στους αστακούς Homarus αλλά 90-120 μέρες στους αστακούς Palinurus) όπως και το στάδιο πάχυνσης των ενηλίκων (μόνο 3-4 μήνες στις θαλάσσιες γαρίδες αλλά μέχρι και 30 μήνες στους αστακούς) Όλες αυτές οι ιδιομορφίες μαζί και με τις διαφορετικές απαιτήσεις για εγκαταστάσεις καλλιέργειας για τα είδη και τα στάδια ανάπτυξής τους θα πρέπει να εξετάζονται σοβαρά πριν ληφθούν τελικές αποφάσεις

5 Καλλιέργεια γαρίδων Penaeoidea

Η γαριδοκαλλιέργεια αποτελεί τον πιο γρήγορα αναπτυσσόμενο κλάδο υδατοκαλλιεργειών σε παγκόσμιο επίπεδο Σήμερα μονάδες γαριδοκαλλιέργειας υπάρχουν σε περισσότερες από 50 χώρες με το ανατολικό ημισφαίριο να συντηρεί το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής Οι γαρίδες Penaeoidea

9 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

αποτελούν τα ευρύτερα καλλιεργούμενα δεκάποδα παγκοσμίως Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι έχουν νόστιμο κρέας φτάνουν σε μεγάλο μέγεθος και αποτελούν μια από τις πιο ακριβές θαλασσινές τροφές Τα είδη που καλλιεργούνται περισσότερο είναι τα Penaeus monodon (γιγάντια γαρίδα τίγρης) Penaeus japonicus (ιαπωνική γαρίδα) Penaeus indicus (ινδική λευκή γαρίδα) όλα με εξάπλωση στον Ινδοειρηνικό ωκεανό και το Penaeus vannamei (λευκόποδη γαρίδα) με εξάπλωση στις ανατολικές ακτές του Ειρηνικού από το Μεξικό μέχρι το Περού Τα τρία πρώτα καλλιεργούνται σε χώρες όπως η Κίνα η Ταϊλάνδη το Βιετνάμ η Ινδονησία οι Φιλιππίνες η Αυστραλία η Ινδία η Σαουδική Αραβία και το Ιράν ενώ στην Ιαπωνία καλλιεργείται μόνο η ιαπωνική γαρίδα Η λευκόποδη γαρίδα καλλιεργείται εντατικά στο Εκουαδόρ τη Βραζιλία και το Μεξικό αλλά και πρόσφατα σε χώρες της Άπω Ανατολής Επίσης η ιαπωνική γαρίδα που έχει επεκτείνει την εξάπλωσή της στη Μεσόγειο καλλιεργείται και σε χώρες της Ευρώπης όπως η Ισπανία η Γαλλία και η Ιταλία Το κοινό Ατλαντομεσογειακό είδος Penaeus kerathurus παρόλο που αλιεύεται εντατικά στη Μεσόγειο και στη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 έγιναν κάποιες προσπάθειες για εμπορική καλλιέργειά του σήμερα δεν έλκει το ενδιαφέρον των καλλιεργητών Σύμφωνα με τα στοιχεία του FAO πρώτα σε ποσότητα και αξία παραγωγής είναι τα είδη P vannamei και P monodon με ετήσια παγκόσμια παραγωγή το 2012 περισσότερους από 3 εκατομμύρια τόνους το πρώτο και περισσότερο από 850 χιλιάδες τόνους το δεύτερο Η παραγωγή των ειδών αυτών από την αλιεία είναι κατά πολύ μικρότερη από ότι από την υδατοκαλλιέργεια Τα βασικά στάδια σε μια καλλιέργεια πεναΐδων είναι η συλλογή των γεννητόρων η ωοτοκία και η εκκόλαψη η εκτροφή των προνυμφών η πάχυνση η συγκομιδή η επεξεργασία και η διάθεση στην αγορά (Εικόνα 105) Στις περισσότερες περιπτώσεις υπάρχουν δύο κύκλοι παραγωγής το χρόνο στις θερμές χώρες όμως μπορεί να υπάρχουν και τρεις

51 Συλλογή και εκτροφή γεννητόρων Η συλλογή γεννητόρων γίνεται στις περισσότερες περιπτώσεις από το περιβάλλον με τις γνωστές μεθόδους αλιείας των δεκαπόδων (πχ μηχανότρατες) Για κάποια είδη που αλιεύονται μαζικά για κατανάλωση αυτό είναι πολύ εύκολο για άλλα όμως που δεν είναι τόσο άφθονα στη φύση ή εμφανίζουν εποχικές διαφορές στην ποιότητα μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα στην ομαλή τροφοδότηση της καλλιέργειας Οι γεννήτορες μεταφέρονται στους χώρους καλλιέργειας είτε μαζικά μέσα σε φορητές δεξαμενές ή σε πλαστικές σακούλες με νερό εμπλουτισμένο με οξυγόνο Μια τρίτη μέθοδος για ταχεία μεταφορά που έχει και το πλεονέκτημα του μικρότερου όγκου και βάρους είναι η μεταφορά των γεννητόρων σε χαμηλές θερμοκρασίες 4-10 oC μέσα σε πριονίδια Εναλλακτικά οι γεννήτορες μπορεί να προκύψουν από το απόθεμα κατά το στάδιο της πάχυνσης Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να ελαττωθεί πολύ η πυκνότητα των ατόμων (από 5-20 άτομα ανά m2 σε 1 άτομο ανά m2) Ακόμη γεννήτορες μπορεί να προκύψουν με τεχνητή επίσπευση της ωρίμανσης επιλεγμένων ατόμων η οποία γίνεται με αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων που παράγουν ορμόνες υπεύθυνες για την παρεμπόδιση της ανάπτυξης των γονάδων Σε κάθε περίπτωση πρέπει να διαμορφωθεί ένα κατάλληλο σύστημα υποδοχής των γεννητόρων που να παρέχει αρκετό χώρο σε έκταση και βάθος νερού ώστε να μπορέσουν να ερωτοτροπήσουν και να ζευγαρώσουν Η παροχή τροφής στο στάδιο αυτό έχει ιδιαίτερη σημασίας ώστε να ωριμάσουν οι γεννήτορες και να παράγουν υψηλής ποιότητας γεννητικά προϊόντα Συνιστάται η φυσική τροφή που στην καλύτερη περίπτωση αποτελείται από θαλάσσιους πολύχαιτους αλλά και Artemia μύδια καλαμάρια και κριλλ

10 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Εικόνα 105 Κύκλος παραγωγής του είδους Penaeus vannamei Τροποποιημένη από FAO (2015)

11 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

52 Ωοτοκία και εκκόλαψη Μέσα σε μεγάλες δεξαμενές εσωτερικού χώρου (Εικόνα 106) χωρητικότητας σε νερό μέχρι 200 mt τοποθετούνται περί τα 100-200 ωοφόρα θηλυκά συνήθως μέσα σε δίχτυα ώστε να είναι εύκολο να απομακρυνθούν στη συνέχεια Στις πεναΐδες τα αυγά απελευθερώνονται απευθείας μέσα στο νερό (Εικόνα 104Α) σε αντίθεση με τα υπόλοιπα δεκάποδα στα οποία επωάζονται για κάποιο χρονικό διάστημα από τα θηλυκά Στη φύση η ωοτοκία γίνεται τη νύχτα αλλά όταν οι συνθήκες φωτισμού είναι ελεγχόμενες μπορεί να συμβεί οποιαδήποτε ώρα Μεταβλητές όπως η θερμοκρασία το είδος το μέγεθος των θηλυκών και ο αριθμός των προηγούμενων ωοτοκιών είναι καθοριστικής σημασίας για τον αριθμό των παραγόμενων αυγών που ποικίλλει από 50000 μέχρι 1000000 με ένα μέσο όρο περί τις 500000 για κάθε άτομο σε μια ωοτοκία Σε κάποιες περιπτώσεις τα θηλυκά αφήνονται να ωοτοκήσουν μέσα στις ίδιες δεξαμενές όπου ωρίμασαν και ζευγάρωσαν οπότε τα αυγά συλλέγονται με υπερχείλιση του νερού ή παραμένουν κι αυτά στις δεξαμενές Ωστόσο η ανάμειξη των αυγών και πρώτων προνυμφικών σταδίων με τα ενήλικα άτομα μπορεί να συνεπάγεται μολύνσεις που δεν είναι επιθυμητές Έτσι στις περισσότερες των περιπτώσεων τα αυγά μεταφέρονται σε άλλες δεξαμενές τα εκκολαπτήρια που μπορεί να είναι ταυτόχρονα και εκτροφεία των προνυμφών που θα προκύψουν Τέτοιες εγκαταστάσεις μπορεί να έχουν μεγάλη παραγωγή την οποία εμπορεύονται σε διεθνές επίπεδο

53 Εκτροφή προνυμφών Τα βασικά προνυμφικά στάδια των πεναΐδων είναι ο ναύπλιος το ζωίδιο η μύσις και η μεταπρονύμφη με ποικίλο αριθμό υποσταδίων στα διαφορετικά είδη ενώ τα βιολογικά χαρακτηριστικά της καλλιέργειας τους είναι τα ίδια σε όλες τις εγκαταστάσεις Αυτό που διαφέρει είναι το μέγεθος της επιχείρησης και το αν η τεχνική καλλιέργειας είναι ldquoανατολικού τύπουldquo ή ldquoδυτικού τύπουldquo Όσον αφορά στο μέγεθος της επιχείρησης υπάρχουν από μεγάλες εγκαταστάσεις παραγωγής γόνου με απόδοση 100x106 μεταπρονύμφες το χρόνο μέχρι μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις με παραγωγή μικρότερη από 10x106 μεταπρονύμφες Η διάκριση της τεχνικής σε ανατολικού και δυτικού τύπου τείνει να χάσει τη σημασία της με το πέρασμα του χρόνου Ωστόσο οι πρώτες είναι πιο παραδοσιακές με διατήρηση των προνυμφών σε μικρότερες πυκνότητες (30-100 προνύμφες ανά λίτρο νερού) εκτροφή τους με φύκη που αναπτύσσονται εντός της δεξαμενής και ως εκ τούτου χαμηλότερους ρυθμούς ανανέωσης του νερού Εδώ οι δεξαμενές καλλιέργειας είναι σχετικά μεγάλου μεγέθους (μέχρι και 200 mt) με πυθμένες ελαφρά κεκλιμένους ή επίπεδους Οι δυτικού τύπου πρακτικές είναι περισσότερο εντατικές επιτρέποντας πυκνότητες προνυμφών μέχρι και 200 ανά λίτρο νερού και με υψηλούς ρυθμού ανανέωσης του νερού ώστε να διατηρείται η ποιότητα του Αυτό βέβαια απαιτεί την ανάπτυξη ξεχωριστών καλλιεργειών από φύκη για τις προνύμφες Τα δοχεία καλλιέργειας είναι συνήθως μικρά (01-15 mt) σχήματος τομής V ή U ώστε να αποφεύγεται η συσσώρευση στερεών υλικών Και τα δύο συστήματα μπορούν να παράγουν μεγάλες ποσότητες υγιούς γόνου γεγονός που κυρίως εξαρτάται από την εμπειρία και την κατάρτιση του απασχολούμενου ανθρώπινου δυναμικού Τα προνυμφικά στάδια που αναφέρθηκαν παραπάνω μπορεί να εκτραφούν όλα σε μια εγκατάσταση ώστε να προκύψουν τελικά οι μεταπρονύμφες ή η διαδικασία να γίνει σε δύο στάδια (ναύπλιος έως ζωίδιο και μύσις έως μεταπρονύμφη) Η ποιότητα του νερού στην εκτροφή των προνυμφών είναι πιο σημαντική από ότι σε οποιοδήποτε άλλο στάδιο Το είδος της τροφής που παρέχεται ποικίλλει με το ζωοπλαγκτό και το φυτοπλαγκτό (μικροφύκη Artemia και τροχόζωα) να προτιμώνται στα στάδια του ναυπλίου και του ζωιδίου ενώ στα στάδια του μυσιδίου και της μεταπρονύμφης παρέχονται αποκλειστικά ζωικές τροφές κυρίως κωπήποδα αμφίποδα θυσανόποδα πολύχαιτοι σάρκα διθύρων γαρίδων και ψαριών Συχνά χρησιμοποιούνται αντιβιοτικά για την καταπολέμηση παθογόνων βακτηρίων

12 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

54 Πάχυνση Η διάφορες τεχνικές που εφαρμόζονται για την πάχυνση των ενήλικων γαρίδων εντάσσονται σε τέσσερεις κατηγορίες ανάλογα με την επιθυμητή απόδοση και την πυκνότητα των ατόμων εκτατικές ημιεντατικές εντατικές και υπερεντατικές

541 Εκτατική πάχυνση Στις χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας αλλά και στη Λατινική Αμερική εφαρμόζεται ο απλούστερος τρόπος γαριδοκαλλιέργειας η εκτατική που περιλαμβάνει αλίευση νεαρών ατόμων και εκτροφή τους σε μεγάλες ρηχές φυσικές υδατοσυλλογές πχ παλιρροιακά έλη μαγκρόβια δάση και εκβολές Στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχει σοβαρός έλεγχος της ποσότητας και ποιότητας του τελικού προϊόντος Επίσης η εποχή αλίευσης και η ποσότητα των νεαρών ατόμων ποικίλλει ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή Οι γαρίδες διαχωρίζονται από τα υπόλοιπα αλιεύματα και εξετάζονται για ασθένειες (κυρίως ελέγχοντας το βαθμό της ζωτικότητάς τους) πριν περάσουν στο χώρο πάχυνσης Συνήθως δεν παρέχεται επιπλέον τροφή αφού η καλλιέργεια εξαρτάται από τη φυσική παραγωγικότητα του συστήματος αλλά κάποιες φορές προστίθενται λιπάσματα φυσικά ή χημικά Η ανανέωση του νερού γίνεται με φυσικό τρόπο από την παλίρροια

Εικόνα 106 Εκκολαπτήρια γαρίδων στη Νότια Κορέα Από httpsenwikipediaorgwikiMarine_shrimp_farming mediaFileShrimp_hatcheryjpg Το παρόν έργο αποτελεί κοινό κτήμα (public domain)

Σε κάποιες περιπτώσεις ο γόνος δεν προέρχεται από αλιεία αλλά οι ντόπιοι καλλιεργητές απλά κλείνουν μια περιοχή την εποχή που υπάρχουν μεγάλες πυκνότητες προνυμφών και τις αφήνουν να μεγαλώσουν μέσα στο σύστημα μέχρι να αποκτήσουν εμπορεύσιμο μέγεθος Οι πυκνότητες των προνυμφών σε κάθε περίπτωση είναι αρκετά μικρές μικρότερες από 25000 ανά εκτάριο και η παραγωγή μπορεί να κυμαίνεται

6 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Εικόνα 104 Κύκλοι ζωής και προνυμφικά στάδια δεκαπόδων καρκινοειδών Α γαρίδες Penaeoideamiddot Β γαρίδες Caridea καραβίδες και αστακοκαραβίδες Nephropidaemiddot Γ καραβίδες Astacidaemiddot Δ καβούριαmiddot Ε αστακοί Στις περιπτώσεις Δ και Ε το στάδιο του αυγού δεν απεικονίζεται Τροποποιημένη από Wickins amp Lee (2002) κατόπιν αδείας από John Wiley amp Sons

7 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

ικανοποιητικά αποτελέσματα Οι τυποποιημένες τροφές λειτουργούν συνήθως ως συμπλήρωμα στη φυσική τροφή και μόνο σε λίγες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται αποκλειστικά Η χρήση τυποποιημένης τροφής σε κάψουλες επιδιώκεται επειδή συμφέρει περισσότερο οικονομικά και επειδή η επιβάρυνση του περιβάλλοντος είναι μικρότερη Στην εκτροφή των νεαρών ατόμων και την πάχυνση των ενηλίκων σε εκτατικές καλλιέργειες προτιμάται η παραγωγή φυσικής τροφής μέσα στο σύστημα της καλλιέργειας με ελεγχόμενη προσθήκη λιπασμάτων Φυσικά χρησιμοποιούνται και εδώ τυποποιημένες τροφές ειδικά όμως στους γεννήτορες δίνεται πολτοποιημένη σάρκα από ασπόνδυλα (πχ μύδια και καλαμάρια) και ψάρια Τα σαρκοφάγα είδη δεκαπόδων χρειάζονται τροφή υψηλότερης περιεκτικότητας σε πρωτεΐνες και λίπη από ότι τα παμφάγα και τα φυτοφάγα Μέχρι σήμερα οι σχετικές μελέτες επικεντρώνονται στις γαρίδες Για τις πεναΐδες οι απαιτήσεις σε πρωτεΐνη κυμαίνονται μεταξύ 23 και 57 με τα πιο εμπορικά είδη (όπως το Penaeus japonicus) να βρίσκονται κοντά στο μέγιστο Έχει ωστόσο παρατηρηθεί ότι μπορεί το ποσοστό να μειωθεί έως και 10 με την προσθήκη προβιοτικών στην τροφή ή το νερό της καλλιέργειας Ως προς τα σάκχαρα η δίαιτα των πεναΐδων θα πρέπει να αποτελείται περισσότερο από δι- και πολυσακχαρίτες (όπως η μαλτόζη) παρά από μονοσακχαρίτες (όπως η γλυκόζη και η γαλακτόζη) Έχει παρατηρηθεί μάλιστα πως περιεκτικότητα γλυκόζης μεγαλύτερη από 20 επί του συνόλου των σακχάρων μπορεί να επιβραδύνει την αύξηση σε κάποιες γαρίδες Τα λιπίδια σε ένα σαρκοφάγο είδος όπως το Penaeus japonicus θα πρέπει να αποτελούν το 65-165 της δίαιτας Οι απαιτήσεις σε βιταμίνες στα δεκάποδα είναι παρόμοιες με εκείνες των καλλιεργούμενων ψαριών Συνιστάται προσθήκη βιταμίνης C σε ποσοστά αρκετά μεγαλύτερα από το κανονικό δεδομένου ότι αρκετά είδη δεν έχουν την ικανότητα να τη συνθέσουν Επίσης είναι πολύ σημαντική η αναλογία ασβεστίου και φωσφόρου στη δίαιτα των δεκαπόδων

33 Ασθένειες Οι ασθένειες που έχουν παρατηρηθεί μέχρι σήμερα σε καλλιέργειες δεκαπόδων και που έχουν αποδειχτεί σε πολλές περιπτώσεις καταστροφικές για την παραγωγή οφείλονται κυρίως σε ιούς ή βακτήρια και δευτερευόντως σε μύκητες και πρωτόζωα Συνήθως οι παθογόνοι οργανισμοί μεταφέρονται στις καλλιέργειες με γόνο ή γεννήτορες από άλλες περιοχές και αφορούν περισσότερο τις πεναΐδες και λιγότερο τις καραβίδες ή τους αστακούς που καλλιεργούνται σε μικρές πυκνότητες Οι προσβολές διευκολύνονται από την υποβάθμιση του περιβάλλοντος το συνωστισμό των ατόμων στις καλλιέργειες και τη μη κατάλληλη δίαιτα που παρέχεται Άλλου είδους διαταραχές μπορεί να σχετίζονται με ανεπαρκή διατροφή καθώς και έκθεση σε απόβλητα του μεταβολισμού και τοξικά χημικά Η αντιμετώπιση έγκειται στην ενδυνάμωση της άμυνας ώστε να αποφευχθεί η προσβολή την αντοχή μετά την προσβολή και την ενεργοποίηση του αμυντικού συστήματος μέσω εμβολιασμού (που όμως έχει πολύ μικρή χρονική διάρκεια στα δεκάποδα) Είναι χαρακτηριστικό ότι τα δεκάποδα δεν διαθέτουν εξειδικευμένο ανοσοποιητικό σύστημα αντίστοιχο με των σπονδυλωτών αλλά η άμυνά τους βασίζεται σε αιμοκύτταρα που αντιμετωπίζουν τους εισβολείς μικροοργανισμούς με φαγοκύτωση έκκριση κυτταροτοξινών ή φλεγμονώδεις αντιδράσεις Τα εμβόλια δοκιμάζονται πρόσφατα και με την κυτταροκαλλιέργεια τη δημιουργία δηλαδή συνεχών κυτταρικών σειρών από καραβίδες και αστακούς που όμως βρίσκονται ακόμη σε πειραματικό στάδιο Μερικές από τις πιο κοινές ιογενείς ασθένειες είναι η ασθένεια των λευκών κηλίδων των κίτρινων κηλίδων το σύνδρομο Τaura η μολυσματική μυονέκρωση και η αιμοποιητική νέκρωση Έχουν καταγραφεί περισσότεροι από 30 ιούς σε καλλιεργούμενα δεκάποδα διαφόρων σταδίων και οι προσβολές μπορεί να επιφέρουν σημαντική θνησιμότητα

34 Γενετική βελτίωση Η γενετική βελτίωση των καλλιεργούμενων δεκαπόδων αποσκοπεί στην τροποποίηση του γενετικού τους υλικού ώστε οι καλλιέργειες να είναι περισσότερο αποδοτικές κυρίως από πλευράς ταχύτητας της αύξησης

8 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

γονιμότητας και ανθεκτικότητας στις ασθένειες και δευτερευόντως από άποψη ποιότητας και ποσότητας σάρκας της κοιλιάς Αυτό επιτυγχάνεται μέσω επιλεκτικής αναπαραγωγής υβριδισμού ή γονιδιακής μεταφοράς Πολλά από τα πειραματικά αποτελέσματα έχουν εφαρμοστεί στην πράξη σε εμπορικές καλλιέργειες ενώ έχουν δοκιμαστεί και προγράμματα γενετικής βελτίωσης που έχουν σημειώσει επιτυχία σε άλλους καλλιεργούμενους οργανισμούς όπως στα ψάρια Οι έρευνες στον τομέα αυτό στοχεύουν επίσης στη δημιουργία ατόμων με μειωμένη επιθετικότητα και περιορισμένη κανιβαλιστική συμπεριφορά (περίπτωση αστακών) καθώς και με μειωμένη παραγωγή στρες ή σοκ πρωτεϊνών ώστε να αποφεύγονται οι μαζικοί θάνατοι σε περίπτωση έντονης διακύμανσης των συνθηκών καλλιέργειας

4 Επιλογή ειδών για καλλιέργεια

Για να θεωρηθεί ένα είδος laquoιδανικόraquo για καλλιέργεια θα πρέπει πέρα από την αναμενόμενη οικονομική απόδοση να παρουσιάζει ταχεία αύξηση με εύκολη και φθηνή διατροφή να είναι ανθεκτικό στις ασθένειες να μην έχει ιδιαίτερες περιβαλλοντικές απαιτήσεις και να είναι άμεσα διαθέσιμο είτε μέσω συλλογής από τη φύση είτε από υπάρχοντα εκκολαπτήρια Αυτά τα χαρακτηριστικά τα διαθέτουν αρκετά είδη θαλάσσιων γαρίδων Penaeoidea και για αυτό αποτελούν τον κύριο όγκο των καλλιεργούμενων καρκινοειδών Αντίθετα άλλα είδη με μεγάλη εμπορική αξία είναι πολύ δύσκολο να καλλιεργηθούν Τέτοια είναι η περίπτωση των καραβίδων Nephrops norvegicus που παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες σε σχέση με το ενδιαίτημά τους αφού ζουν σκάβοντας στο βυθό και προτιμούν περιοχές μακριά από την ακτή Η επιλογή της τοποθεσίας καλλιέργειας είναι σημαντική επειδή παίζει μεγάλο ρόλο η συμβατότητα των συνθηκών με τις απαιτήσεις του είδους καθώς και η διαθεσιμότητα γεννητόρων προνυμφών ή νεαρών ατόμων Ωστόσο έχουν καλλιεργηθεί με επιτυχία είδη που έχουν μεταφερθεί από μια περιοχή σε μια άλλη αρκεί οι δύο περιοχές να ανήκουν στην ίδια κλιματική ζώνη Σε τέτοιες περιπτώσεις είναι απαραίτητη η διασφάλιση της μεταφοράς γόνου Παραδείγματα αποτελούν η γαρίδα Penaeus japonicus με εξάπλωση στο Δυτικό Ειρηνικό που καλλιεργείται με επιτυχία στη Βραζιλία και τη Μεσόγειο και η καραβίδα των γλυκών νερών Procambarus clarkii με βορειοαμερικανική προέλευση που καλλιεργείται στην Ευρώπη Τα είδη των καλλιεργούμενων δεκαπόδων έχουν πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά όσον αφορά τη βιολογία τους και τις απαιτήσεις τους για καλλιέργεια Σήμερα είναι διαθέσιμα πολλά στοιχεία που αφορούν αυτές τις διαφοροποιήσεις και μάλιστα για όλα τα διαφορετικά στάδια του κύκλου ζωής τους δηλαδή την εκτροφή των γεννητόρων των προνυμφών των νεαρών ατόμων και την πάχυνση των ενηλίκων Οι γεννήτορες για τις θαλάσσιες γαρίδες και τους αστακούς συλλέγονται εν γένει από το φυσικό περιβάλλον ενώ για τις γαρίδες και τις καραβίδες των γλυκών νερών αναπτύσσονται σε δεξαμενές Η Artemia αποτελεί πολύ καλή τροφή για τα περισσότερα είδη μαζί με σάρκα από μύδια και μυσιδώδη ενώ διαφέρει πολύ η ανεκτή πυκνότητα των προνυμφών μέσα στις δεξαμενές Το στάδιο της εκτροφής των νεαρών ατόμων έχει ποικίλη διάρκεια (20-30 μέρες στους αστακούς Homarus αλλά 90-120 μέρες στους αστακούς Palinurus) όπως και το στάδιο πάχυνσης των ενηλίκων (μόνο 3-4 μήνες στις θαλάσσιες γαρίδες αλλά μέχρι και 30 μήνες στους αστακούς) Όλες αυτές οι ιδιομορφίες μαζί και με τις διαφορετικές απαιτήσεις για εγκαταστάσεις καλλιέργειας για τα είδη και τα στάδια ανάπτυξής τους θα πρέπει να εξετάζονται σοβαρά πριν ληφθούν τελικές αποφάσεις

5 Καλλιέργεια γαρίδων Penaeoidea

Η γαριδοκαλλιέργεια αποτελεί τον πιο γρήγορα αναπτυσσόμενο κλάδο υδατοκαλλιεργειών σε παγκόσμιο επίπεδο Σήμερα μονάδες γαριδοκαλλιέργειας υπάρχουν σε περισσότερες από 50 χώρες με το ανατολικό ημισφαίριο να συντηρεί το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής Οι γαρίδες Penaeoidea

9 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

αποτελούν τα ευρύτερα καλλιεργούμενα δεκάποδα παγκοσμίως Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι έχουν νόστιμο κρέας φτάνουν σε μεγάλο μέγεθος και αποτελούν μια από τις πιο ακριβές θαλασσινές τροφές Τα είδη που καλλιεργούνται περισσότερο είναι τα Penaeus monodon (γιγάντια γαρίδα τίγρης) Penaeus japonicus (ιαπωνική γαρίδα) Penaeus indicus (ινδική λευκή γαρίδα) όλα με εξάπλωση στον Ινδοειρηνικό ωκεανό και το Penaeus vannamei (λευκόποδη γαρίδα) με εξάπλωση στις ανατολικές ακτές του Ειρηνικού από το Μεξικό μέχρι το Περού Τα τρία πρώτα καλλιεργούνται σε χώρες όπως η Κίνα η Ταϊλάνδη το Βιετνάμ η Ινδονησία οι Φιλιππίνες η Αυστραλία η Ινδία η Σαουδική Αραβία και το Ιράν ενώ στην Ιαπωνία καλλιεργείται μόνο η ιαπωνική γαρίδα Η λευκόποδη γαρίδα καλλιεργείται εντατικά στο Εκουαδόρ τη Βραζιλία και το Μεξικό αλλά και πρόσφατα σε χώρες της Άπω Ανατολής Επίσης η ιαπωνική γαρίδα που έχει επεκτείνει την εξάπλωσή της στη Μεσόγειο καλλιεργείται και σε χώρες της Ευρώπης όπως η Ισπανία η Γαλλία και η Ιταλία Το κοινό Ατλαντομεσογειακό είδος Penaeus kerathurus παρόλο που αλιεύεται εντατικά στη Μεσόγειο και στη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 έγιναν κάποιες προσπάθειες για εμπορική καλλιέργειά του σήμερα δεν έλκει το ενδιαφέρον των καλλιεργητών Σύμφωνα με τα στοιχεία του FAO πρώτα σε ποσότητα και αξία παραγωγής είναι τα είδη P vannamei και P monodon με ετήσια παγκόσμια παραγωγή το 2012 περισσότερους από 3 εκατομμύρια τόνους το πρώτο και περισσότερο από 850 χιλιάδες τόνους το δεύτερο Η παραγωγή των ειδών αυτών από την αλιεία είναι κατά πολύ μικρότερη από ότι από την υδατοκαλλιέργεια Τα βασικά στάδια σε μια καλλιέργεια πεναΐδων είναι η συλλογή των γεννητόρων η ωοτοκία και η εκκόλαψη η εκτροφή των προνυμφών η πάχυνση η συγκομιδή η επεξεργασία και η διάθεση στην αγορά (Εικόνα 105) Στις περισσότερες περιπτώσεις υπάρχουν δύο κύκλοι παραγωγής το χρόνο στις θερμές χώρες όμως μπορεί να υπάρχουν και τρεις

51 Συλλογή και εκτροφή γεννητόρων Η συλλογή γεννητόρων γίνεται στις περισσότερες περιπτώσεις από το περιβάλλον με τις γνωστές μεθόδους αλιείας των δεκαπόδων (πχ μηχανότρατες) Για κάποια είδη που αλιεύονται μαζικά για κατανάλωση αυτό είναι πολύ εύκολο για άλλα όμως που δεν είναι τόσο άφθονα στη φύση ή εμφανίζουν εποχικές διαφορές στην ποιότητα μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα στην ομαλή τροφοδότηση της καλλιέργειας Οι γεννήτορες μεταφέρονται στους χώρους καλλιέργειας είτε μαζικά μέσα σε φορητές δεξαμενές ή σε πλαστικές σακούλες με νερό εμπλουτισμένο με οξυγόνο Μια τρίτη μέθοδος για ταχεία μεταφορά που έχει και το πλεονέκτημα του μικρότερου όγκου και βάρους είναι η μεταφορά των γεννητόρων σε χαμηλές θερμοκρασίες 4-10 oC μέσα σε πριονίδια Εναλλακτικά οι γεννήτορες μπορεί να προκύψουν από το απόθεμα κατά το στάδιο της πάχυνσης Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να ελαττωθεί πολύ η πυκνότητα των ατόμων (από 5-20 άτομα ανά m2 σε 1 άτομο ανά m2) Ακόμη γεννήτορες μπορεί να προκύψουν με τεχνητή επίσπευση της ωρίμανσης επιλεγμένων ατόμων η οποία γίνεται με αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων που παράγουν ορμόνες υπεύθυνες για την παρεμπόδιση της ανάπτυξης των γονάδων Σε κάθε περίπτωση πρέπει να διαμορφωθεί ένα κατάλληλο σύστημα υποδοχής των γεννητόρων που να παρέχει αρκετό χώρο σε έκταση και βάθος νερού ώστε να μπορέσουν να ερωτοτροπήσουν και να ζευγαρώσουν Η παροχή τροφής στο στάδιο αυτό έχει ιδιαίτερη σημασίας ώστε να ωριμάσουν οι γεννήτορες και να παράγουν υψηλής ποιότητας γεννητικά προϊόντα Συνιστάται η φυσική τροφή που στην καλύτερη περίπτωση αποτελείται από θαλάσσιους πολύχαιτους αλλά και Artemia μύδια καλαμάρια και κριλλ

10 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Εικόνα 105 Κύκλος παραγωγής του είδους Penaeus vannamei Τροποποιημένη από FAO (2015)

11 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

52 Ωοτοκία και εκκόλαψη Μέσα σε μεγάλες δεξαμενές εσωτερικού χώρου (Εικόνα 106) χωρητικότητας σε νερό μέχρι 200 mt τοποθετούνται περί τα 100-200 ωοφόρα θηλυκά συνήθως μέσα σε δίχτυα ώστε να είναι εύκολο να απομακρυνθούν στη συνέχεια Στις πεναΐδες τα αυγά απελευθερώνονται απευθείας μέσα στο νερό (Εικόνα 104Α) σε αντίθεση με τα υπόλοιπα δεκάποδα στα οποία επωάζονται για κάποιο χρονικό διάστημα από τα θηλυκά Στη φύση η ωοτοκία γίνεται τη νύχτα αλλά όταν οι συνθήκες φωτισμού είναι ελεγχόμενες μπορεί να συμβεί οποιαδήποτε ώρα Μεταβλητές όπως η θερμοκρασία το είδος το μέγεθος των θηλυκών και ο αριθμός των προηγούμενων ωοτοκιών είναι καθοριστικής σημασίας για τον αριθμό των παραγόμενων αυγών που ποικίλλει από 50000 μέχρι 1000000 με ένα μέσο όρο περί τις 500000 για κάθε άτομο σε μια ωοτοκία Σε κάποιες περιπτώσεις τα θηλυκά αφήνονται να ωοτοκήσουν μέσα στις ίδιες δεξαμενές όπου ωρίμασαν και ζευγάρωσαν οπότε τα αυγά συλλέγονται με υπερχείλιση του νερού ή παραμένουν κι αυτά στις δεξαμενές Ωστόσο η ανάμειξη των αυγών και πρώτων προνυμφικών σταδίων με τα ενήλικα άτομα μπορεί να συνεπάγεται μολύνσεις που δεν είναι επιθυμητές Έτσι στις περισσότερες των περιπτώσεων τα αυγά μεταφέρονται σε άλλες δεξαμενές τα εκκολαπτήρια που μπορεί να είναι ταυτόχρονα και εκτροφεία των προνυμφών που θα προκύψουν Τέτοιες εγκαταστάσεις μπορεί να έχουν μεγάλη παραγωγή την οποία εμπορεύονται σε διεθνές επίπεδο

53 Εκτροφή προνυμφών Τα βασικά προνυμφικά στάδια των πεναΐδων είναι ο ναύπλιος το ζωίδιο η μύσις και η μεταπρονύμφη με ποικίλο αριθμό υποσταδίων στα διαφορετικά είδη ενώ τα βιολογικά χαρακτηριστικά της καλλιέργειας τους είναι τα ίδια σε όλες τις εγκαταστάσεις Αυτό που διαφέρει είναι το μέγεθος της επιχείρησης και το αν η τεχνική καλλιέργειας είναι ldquoανατολικού τύπουldquo ή ldquoδυτικού τύπουldquo Όσον αφορά στο μέγεθος της επιχείρησης υπάρχουν από μεγάλες εγκαταστάσεις παραγωγής γόνου με απόδοση 100x106 μεταπρονύμφες το χρόνο μέχρι μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις με παραγωγή μικρότερη από 10x106 μεταπρονύμφες Η διάκριση της τεχνικής σε ανατολικού και δυτικού τύπου τείνει να χάσει τη σημασία της με το πέρασμα του χρόνου Ωστόσο οι πρώτες είναι πιο παραδοσιακές με διατήρηση των προνυμφών σε μικρότερες πυκνότητες (30-100 προνύμφες ανά λίτρο νερού) εκτροφή τους με φύκη που αναπτύσσονται εντός της δεξαμενής και ως εκ τούτου χαμηλότερους ρυθμούς ανανέωσης του νερού Εδώ οι δεξαμενές καλλιέργειας είναι σχετικά μεγάλου μεγέθους (μέχρι και 200 mt) με πυθμένες ελαφρά κεκλιμένους ή επίπεδους Οι δυτικού τύπου πρακτικές είναι περισσότερο εντατικές επιτρέποντας πυκνότητες προνυμφών μέχρι και 200 ανά λίτρο νερού και με υψηλούς ρυθμού ανανέωσης του νερού ώστε να διατηρείται η ποιότητα του Αυτό βέβαια απαιτεί την ανάπτυξη ξεχωριστών καλλιεργειών από φύκη για τις προνύμφες Τα δοχεία καλλιέργειας είναι συνήθως μικρά (01-15 mt) σχήματος τομής V ή U ώστε να αποφεύγεται η συσσώρευση στερεών υλικών Και τα δύο συστήματα μπορούν να παράγουν μεγάλες ποσότητες υγιούς γόνου γεγονός που κυρίως εξαρτάται από την εμπειρία και την κατάρτιση του απασχολούμενου ανθρώπινου δυναμικού Τα προνυμφικά στάδια που αναφέρθηκαν παραπάνω μπορεί να εκτραφούν όλα σε μια εγκατάσταση ώστε να προκύψουν τελικά οι μεταπρονύμφες ή η διαδικασία να γίνει σε δύο στάδια (ναύπλιος έως ζωίδιο και μύσις έως μεταπρονύμφη) Η ποιότητα του νερού στην εκτροφή των προνυμφών είναι πιο σημαντική από ότι σε οποιοδήποτε άλλο στάδιο Το είδος της τροφής που παρέχεται ποικίλλει με το ζωοπλαγκτό και το φυτοπλαγκτό (μικροφύκη Artemia και τροχόζωα) να προτιμώνται στα στάδια του ναυπλίου και του ζωιδίου ενώ στα στάδια του μυσιδίου και της μεταπρονύμφης παρέχονται αποκλειστικά ζωικές τροφές κυρίως κωπήποδα αμφίποδα θυσανόποδα πολύχαιτοι σάρκα διθύρων γαρίδων και ψαριών Συχνά χρησιμοποιούνται αντιβιοτικά για την καταπολέμηση παθογόνων βακτηρίων

12 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

54 Πάχυνση Η διάφορες τεχνικές που εφαρμόζονται για την πάχυνση των ενήλικων γαρίδων εντάσσονται σε τέσσερεις κατηγορίες ανάλογα με την επιθυμητή απόδοση και την πυκνότητα των ατόμων εκτατικές ημιεντατικές εντατικές και υπερεντατικές

541 Εκτατική πάχυνση Στις χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας αλλά και στη Λατινική Αμερική εφαρμόζεται ο απλούστερος τρόπος γαριδοκαλλιέργειας η εκτατική που περιλαμβάνει αλίευση νεαρών ατόμων και εκτροφή τους σε μεγάλες ρηχές φυσικές υδατοσυλλογές πχ παλιρροιακά έλη μαγκρόβια δάση και εκβολές Στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχει σοβαρός έλεγχος της ποσότητας και ποιότητας του τελικού προϊόντος Επίσης η εποχή αλίευσης και η ποσότητα των νεαρών ατόμων ποικίλλει ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή Οι γαρίδες διαχωρίζονται από τα υπόλοιπα αλιεύματα και εξετάζονται για ασθένειες (κυρίως ελέγχοντας το βαθμό της ζωτικότητάς τους) πριν περάσουν στο χώρο πάχυνσης Συνήθως δεν παρέχεται επιπλέον τροφή αφού η καλλιέργεια εξαρτάται από τη φυσική παραγωγικότητα του συστήματος αλλά κάποιες φορές προστίθενται λιπάσματα φυσικά ή χημικά Η ανανέωση του νερού γίνεται με φυσικό τρόπο από την παλίρροια

Εικόνα 106 Εκκολαπτήρια γαρίδων στη Νότια Κορέα Από httpsenwikipediaorgwikiMarine_shrimp_farming mediaFileShrimp_hatcheryjpg Το παρόν έργο αποτελεί κοινό κτήμα (public domain)

Σε κάποιες περιπτώσεις ο γόνος δεν προέρχεται από αλιεία αλλά οι ντόπιοι καλλιεργητές απλά κλείνουν μια περιοχή την εποχή που υπάρχουν μεγάλες πυκνότητες προνυμφών και τις αφήνουν να μεγαλώσουν μέσα στο σύστημα μέχρι να αποκτήσουν εμπορεύσιμο μέγεθος Οι πυκνότητες των προνυμφών σε κάθε περίπτωση είναι αρκετά μικρές μικρότερες από 25000 ανά εκτάριο και η παραγωγή μπορεί να κυμαίνεται

7 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

ικανοποιητικά αποτελέσματα Οι τυποποιημένες τροφές λειτουργούν συνήθως ως συμπλήρωμα στη φυσική τροφή και μόνο σε λίγες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται αποκλειστικά Η χρήση τυποποιημένης τροφής σε κάψουλες επιδιώκεται επειδή συμφέρει περισσότερο οικονομικά και επειδή η επιβάρυνση του περιβάλλοντος είναι μικρότερη Στην εκτροφή των νεαρών ατόμων και την πάχυνση των ενηλίκων σε εκτατικές καλλιέργειες προτιμάται η παραγωγή φυσικής τροφής μέσα στο σύστημα της καλλιέργειας με ελεγχόμενη προσθήκη λιπασμάτων Φυσικά χρησιμοποιούνται και εδώ τυποποιημένες τροφές ειδικά όμως στους γεννήτορες δίνεται πολτοποιημένη σάρκα από ασπόνδυλα (πχ μύδια και καλαμάρια) και ψάρια Τα σαρκοφάγα είδη δεκαπόδων χρειάζονται τροφή υψηλότερης περιεκτικότητας σε πρωτεΐνες και λίπη από ότι τα παμφάγα και τα φυτοφάγα Μέχρι σήμερα οι σχετικές μελέτες επικεντρώνονται στις γαρίδες Για τις πεναΐδες οι απαιτήσεις σε πρωτεΐνη κυμαίνονται μεταξύ 23 και 57 με τα πιο εμπορικά είδη (όπως το Penaeus japonicus) να βρίσκονται κοντά στο μέγιστο Έχει ωστόσο παρατηρηθεί ότι μπορεί το ποσοστό να μειωθεί έως και 10 με την προσθήκη προβιοτικών στην τροφή ή το νερό της καλλιέργειας Ως προς τα σάκχαρα η δίαιτα των πεναΐδων θα πρέπει να αποτελείται περισσότερο από δι- και πολυσακχαρίτες (όπως η μαλτόζη) παρά από μονοσακχαρίτες (όπως η γλυκόζη και η γαλακτόζη) Έχει παρατηρηθεί μάλιστα πως περιεκτικότητα γλυκόζης μεγαλύτερη από 20 επί του συνόλου των σακχάρων μπορεί να επιβραδύνει την αύξηση σε κάποιες γαρίδες Τα λιπίδια σε ένα σαρκοφάγο είδος όπως το Penaeus japonicus θα πρέπει να αποτελούν το 65-165 της δίαιτας Οι απαιτήσεις σε βιταμίνες στα δεκάποδα είναι παρόμοιες με εκείνες των καλλιεργούμενων ψαριών Συνιστάται προσθήκη βιταμίνης C σε ποσοστά αρκετά μεγαλύτερα από το κανονικό δεδομένου ότι αρκετά είδη δεν έχουν την ικανότητα να τη συνθέσουν Επίσης είναι πολύ σημαντική η αναλογία ασβεστίου και φωσφόρου στη δίαιτα των δεκαπόδων

33 Ασθένειες Οι ασθένειες που έχουν παρατηρηθεί μέχρι σήμερα σε καλλιέργειες δεκαπόδων και που έχουν αποδειχτεί σε πολλές περιπτώσεις καταστροφικές για την παραγωγή οφείλονται κυρίως σε ιούς ή βακτήρια και δευτερευόντως σε μύκητες και πρωτόζωα Συνήθως οι παθογόνοι οργανισμοί μεταφέρονται στις καλλιέργειες με γόνο ή γεννήτορες από άλλες περιοχές και αφορούν περισσότερο τις πεναΐδες και λιγότερο τις καραβίδες ή τους αστακούς που καλλιεργούνται σε μικρές πυκνότητες Οι προσβολές διευκολύνονται από την υποβάθμιση του περιβάλλοντος το συνωστισμό των ατόμων στις καλλιέργειες και τη μη κατάλληλη δίαιτα που παρέχεται Άλλου είδους διαταραχές μπορεί να σχετίζονται με ανεπαρκή διατροφή καθώς και έκθεση σε απόβλητα του μεταβολισμού και τοξικά χημικά Η αντιμετώπιση έγκειται στην ενδυνάμωση της άμυνας ώστε να αποφευχθεί η προσβολή την αντοχή μετά την προσβολή και την ενεργοποίηση του αμυντικού συστήματος μέσω εμβολιασμού (που όμως έχει πολύ μικρή χρονική διάρκεια στα δεκάποδα) Είναι χαρακτηριστικό ότι τα δεκάποδα δεν διαθέτουν εξειδικευμένο ανοσοποιητικό σύστημα αντίστοιχο με των σπονδυλωτών αλλά η άμυνά τους βασίζεται σε αιμοκύτταρα που αντιμετωπίζουν τους εισβολείς μικροοργανισμούς με φαγοκύτωση έκκριση κυτταροτοξινών ή φλεγμονώδεις αντιδράσεις Τα εμβόλια δοκιμάζονται πρόσφατα και με την κυτταροκαλλιέργεια τη δημιουργία δηλαδή συνεχών κυτταρικών σειρών από καραβίδες και αστακούς που όμως βρίσκονται ακόμη σε πειραματικό στάδιο Μερικές από τις πιο κοινές ιογενείς ασθένειες είναι η ασθένεια των λευκών κηλίδων των κίτρινων κηλίδων το σύνδρομο Τaura η μολυσματική μυονέκρωση και η αιμοποιητική νέκρωση Έχουν καταγραφεί περισσότεροι από 30 ιούς σε καλλιεργούμενα δεκάποδα διαφόρων σταδίων και οι προσβολές μπορεί να επιφέρουν σημαντική θνησιμότητα

34 Γενετική βελτίωση Η γενετική βελτίωση των καλλιεργούμενων δεκαπόδων αποσκοπεί στην τροποποίηση του γενετικού τους υλικού ώστε οι καλλιέργειες να είναι περισσότερο αποδοτικές κυρίως από πλευράς ταχύτητας της αύξησης

8 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

γονιμότητας και ανθεκτικότητας στις ασθένειες και δευτερευόντως από άποψη ποιότητας και ποσότητας σάρκας της κοιλιάς Αυτό επιτυγχάνεται μέσω επιλεκτικής αναπαραγωγής υβριδισμού ή γονιδιακής μεταφοράς Πολλά από τα πειραματικά αποτελέσματα έχουν εφαρμοστεί στην πράξη σε εμπορικές καλλιέργειες ενώ έχουν δοκιμαστεί και προγράμματα γενετικής βελτίωσης που έχουν σημειώσει επιτυχία σε άλλους καλλιεργούμενους οργανισμούς όπως στα ψάρια Οι έρευνες στον τομέα αυτό στοχεύουν επίσης στη δημιουργία ατόμων με μειωμένη επιθετικότητα και περιορισμένη κανιβαλιστική συμπεριφορά (περίπτωση αστακών) καθώς και με μειωμένη παραγωγή στρες ή σοκ πρωτεϊνών ώστε να αποφεύγονται οι μαζικοί θάνατοι σε περίπτωση έντονης διακύμανσης των συνθηκών καλλιέργειας

4 Επιλογή ειδών για καλλιέργεια

Για να θεωρηθεί ένα είδος laquoιδανικόraquo για καλλιέργεια θα πρέπει πέρα από την αναμενόμενη οικονομική απόδοση να παρουσιάζει ταχεία αύξηση με εύκολη και φθηνή διατροφή να είναι ανθεκτικό στις ασθένειες να μην έχει ιδιαίτερες περιβαλλοντικές απαιτήσεις και να είναι άμεσα διαθέσιμο είτε μέσω συλλογής από τη φύση είτε από υπάρχοντα εκκολαπτήρια Αυτά τα χαρακτηριστικά τα διαθέτουν αρκετά είδη θαλάσσιων γαρίδων Penaeoidea και για αυτό αποτελούν τον κύριο όγκο των καλλιεργούμενων καρκινοειδών Αντίθετα άλλα είδη με μεγάλη εμπορική αξία είναι πολύ δύσκολο να καλλιεργηθούν Τέτοια είναι η περίπτωση των καραβίδων Nephrops norvegicus που παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες σε σχέση με το ενδιαίτημά τους αφού ζουν σκάβοντας στο βυθό και προτιμούν περιοχές μακριά από την ακτή Η επιλογή της τοποθεσίας καλλιέργειας είναι σημαντική επειδή παίζει μεγάλο ρόλο η συμβατότητα των συνθηκών με τις απαιτήσεις του είδους καθώς και η διαθεσιμότητα γεννητόρων προνυμφών ή νεαρών ατόμων Ωστόσο έχουν καλλιεργηθεί με επιτυχία είδη που έχουν μεταφερθεί από μια περιοχή σε μια άλλη αρκεί οι δύο περιοχές να ανήκουν στην ίδια κλιματική ζώνη Σε τέτοιες περιπτώσεις είναι απαραίτητη η διασφάλιση της μεταφοράς γόνου Παραδείγματα αποτελούν η γαρίδα Penaeus japonicus με εξάπλωση στο Δυτικό Ειρηνικό που καλλιεργείται με επιτυχία στη Βραζιλία και τη Μεσόγειο και η καραβίδα των γλυκών νερών Procambarus clarkii με βορειοαμερικανική προέλευση που καλλιεργείται στην Ευρώπη Τα είδη των καλλιεργούμενων δεκαπόδων έχουν πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά όσον αφορά τη βιολογία τους και τις απαιτήσεις τους για καλλιέργεια Σήμερα είναι διαθέσιμα πολλά στοιχεία που αφορούν αυτές τις διαφοροποιήσεις και μάλιστα για όλα τα διαφορετικά στάδια του κύκλου ζωής τους δηλαδή την εκτροφή των γεννητόρων των προνυμφών των νεαρών ατόμων και την πάχυνση των ενηλίκων Οι γεννήτορες για τις θαλάσσιες γαρίδες και τους αστακούς συλλέγονται εν γένει από το φυσικό περιβάλλον ενώ για τις γαρίδες και τις καραβίδες των γλυκών νερών αναπτύσσονται σε δεξαμενές Η Artemia αποτελεί πολύ καλή τροφή για τα περισσότερα είδη μαζί με σάρκα από μύδια και μυσιδώδη ενώ διαφέρει πολύ η ανεκτή πυκνότητα των προνυμφών μέσα στις δεξαμενές Το στάδιο της εκτροφής των νεαρών ατόμων έχει ποικίλη διάρκεια (20-30 μέρες στους αστακούς Homarus αλλά 90-120 μέρες στους αστακούς Palinurus) όπως και το στάδιο πάχυνσης των ενηλίκων (μόνο 3-4 μήνες στις θαλάσσιες γαρίδες αλλά μέχρι και 30 μήνες στους αστακούς) Όλες αυτές οι ιδιομορφίες μαζί και με τις διαφορετικές απαιτήσεις για εγκαταστάσεις καλλιέργειας για τα είδη και τα στάδια ανάπτυξής τους θα πρέπει να εξετάζονται σοβαρά πριν ληφθούν τελικές αποφάσεις

5 Καλλιέργεια γαρίδων Penaeoidea

Η γαριδοκαλλιέργεια αποτελεί τον πιο γρήγορα αναπτυσσόμενο κλάδο υδατοκαλλιεργειών σε παγκόσμιο επίπεδο Σήμερα μονάδες γαριδοκαλλιέργειας υπάρχουν σε περισσότερες από 50 χώρες με το ανατολικό ημισφαίριο να συντηρεί το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής Οι γαρίδες Penaeoidea

9 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

αποτελούν τα ευρύτερα καλλιεργούμενα δεκάποδα παγκοσμίως Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι έχουν νόστιμο κρέας φτάνουν σε μεγάλο μέγεθος και αποτελούν μια από τις πιο ακριβές θαλασσινές τροφές Τα είδη που καλλιεργούνται περισσότερο είναι τα Penaeus monodon (γιγάντια γαρίδα τίγρης) Penaeus japonicus (ιαπωνική γαρίδα) Penaeus indicus (ινδική λευκή γαρίδα) όλα με εξάπλωση στον Ινδοειρηνικό ωκεανό και το Penaeus vannamei (λευκόποδη γαρίδα) με εξάπλωση στις ανατολικές ακτές του Ειρηνικού από το Μεξικό μέχρι το Περού Τα τρία πρώτα καλλιεργούνται σε χώρες όπως η Κίνα η Ταϊλάνδη το Βιετνάμ η Ινδονησία οι Φιλιππίνες η Αυστραλία η Ινδία η Σαουδική Αραβία και το Ιράν ενώ στην Ιαπωνία καλλιεργείται μόνο η ιαπωνική γαρίδα Η λευκόποδη γαρίδα καλλιεργείται εντατικά στο Εκουαδόρ τη Βραζιλία και το Μεξικό αλλά και πρόσφατα σε χώρες της Άπω Ανατολής Επίσης η ιαπωνική γαρίδα που έχει επεκτείνει την εξάπλωσή της στη Μεσόγειο καλλιεργείται και σε χώρες της Ευρώπης όπως η Ισπανία η Γαλλία και η Ιταλία Το κοινό Ατλαντομεσογειακό είδος Penaeus kerathurus παρόλο που αλιεύεται εντατικά στη Μεσόγειο και στη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 έγιναν κάποιες προσπάθειες για εμπορική καλλιέργειά του σήμερα δεν έλκει το ενδιαφέρον των καλλιεργητών Σύμφωνα με τα στοιχεία του FAO πρώτα σε ποσότητα και αξία παραγωγής είναι τα είδη P vannamei και P monodon με ετήσια παγκόσμια παραγωγή το 2012 περισσότερους από 3 εκατομμύρια τόνους το πρώτο και περισσότερο από 850 χιλιάδες τόνους το δεύτερο Η παραγωγή των ειδών αυτών από την αλιεία είναι κατά πολύ μικρότερη από ότι από την υδατοκαλλιέργεια Τα βασικά στάδια σε μια καλλιέργεια πεναΐδων είναι η συλλογή των γεννητόρων η ωοτοκία και η εκκόλαψη η εκτροφή των προνυμφών η πάχυνση η συγκομιδή η επεξεργασία και η διάθεση στην αγορά (Εικόνα 105) Στις περισσότερες περιπτώσεις υπάρχουν δύο κύκλοι παραγωγής το χρόνο στις θερμές χώρες όμως μπορεί να υπάρχουν και τρεις

51 Συλλογή και εκτροφή γεννητόρων Η συλλογή γεννητόρων γίνεται στις περισσότερες περιπτώσεις από το περιβάλλον με τις γνωστές μεθόδους αλιείας των δεκαπόδων (πχ μηχανότρατες) Για κάποια είδη που αλιεύονται μαζικά για κατανάλωση αυτό είναι πολύ εύκολο για άλλα όμως που δεν είναι τόσο άφθονα στη φύση ή εμφανίζουν εποχικές διαφορές στην ποιότητα μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα στην ομαλή τροφοδότηση της καλλιέργειας Οι γεννήτορες μεταφέρονται στους χώρους καλλιέργειας είτε μαζικά μέσα σε φορητές δεξαμενές ή σε πλαστικές σακούλες με νερό εμπλουτισμένο με οξυγόνο Μια τρίτη μέθοδος για ταχεία μεταφορά που έχει και το πλεονέκτημα του μικρότερου όγκου και βάρους είναι η μεταφορά των γεννητόρων σε χαμηλές θερμοκρασίες 4-10 oC μέσα σε πριονίδια Εναλλακτικά οι γεννήτορες μπορεί να προκύψουν από το απόθεμα κατά το στάδιο της πάχυνσης Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να ελαττωθεί πολύ η πυκνότητα των ατόμων (από 5-20 άτομα ανά m2 σε 1 άτομο ανά m2) Ακόμη γεννήτορες μπορεί να προκύψουν με τεχνητή επίσπευση της ωρίμανσης επιλεγμένων ατόμων η οποία γίνεται με αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων που παράγουν ορμόνες υπεύθυνες για την παρεμπόδιση της ανάπτυξης των γονάδων Σε κάθε περίπτωση πρέπει να διαμορφωθεί ένα κατάλληλο σύστημα υποδοχής των γεννητόρων που να παρέχει αρκετό χώρο σε έκταση και βάθος νερού ώστε να μπορέσουν να ερωτοτροπήσουν και να ζευγαρώσουν Η παροχή τροφής στο στάδιο αυτό έχει ιδιαίτερη σημασίας ώστε να ωριμάσουν οι γεννήτορες και να παράγουν υψηλής ποιότητας γεννητικά προϊόντα Συνιστάται η φυσική τροφή που στην καλύτερη περίπτωση αποτελείται από θαλάσσιους πολύχαιτους αλλά και Artemia μύδια καλαμάρια και κριλλ

10 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Εικόνα 105 Κύκλος παραγωγής του είδους Penaeus vannamei Τροποποιημένη από FAO (2015)

11 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

52 Ωοτοκία και εκκόλαψη Μέσα σε μεγάλες δεξαμενές εσωτερικού χώρου (Εικόνα 106) χωρητικότητας σε νερό μέχρι 200 mt τοποθετούνται περί τα 100-200 ωοφόρα θηλυκά συνήθως μέσα σε δίχτυα ώστε να είναι εύκολο να απομακρυνθούν στη συνέχεια Στις πεναΐδες τα αυγά απελευθερώνονται απευθείας μέσα στο νερό (Εικόνα 104Α) σε αντίθεση με τα υπόλοιπα δεκάποδα στα οποία επωάζονται για κάποιο χρονικό διάστημα από τα θηλυκά Στη φύση η ωοτοκία γίνεται τη νύχτα αλλά όταν οι συνθήκες φωτισμού είναι ελεγχόμενες μπορεί να συμβεί οποιαδήποτε ώρα Μεταβλητές όπως η θερμοκρασία το είδος το μέγεθος των θηλυκών και ο αριθμός των προηγούμενων ωοτοκιών είναι καθοριστικής σημασίας για τον αριθμό των παραγόμενων αυγών που ποικίλλει από 50000 μέχρι 1000000 με ένα μέσο όρο περί τις 500000 για κάθε άτομο σε μια ωοτοκία Σε κάποιες περιπτώσεις τα θηλυκά αφήνονται να ωοτοκήσουν μέσα στις ίδιες δεξαμενές όπου ωρίμασαν και ζευγάρωσαν οπότε τα αυγά συλλέγονται με υπερχείλιση του νερού ή παραμένουν κι αυτά στις δεξαμενές Ωστόσο η ανάμειξη των αυγών και πρώτων προνυμφικών σταδίων με τα ενήλικα άτομα μπορεί να συνεπάγεται μολύνσεις που δεν είναι επιθυμητές Έτσι στις περισσότερες των περιπτώσεων τα αυγά μεταφέρονται σε άλλες δεξαμενές τα εκκολαπτήρια που μπορεί να είναι ταυτόχρονα και εκτροφεία των προνυμφών που θα προκύψουν Τέτοιες εγκαταστάσεις μπορεί να έχουν μεγάλη παραγωγή την οποία εμπορεύονται σε διεθνές επίπεδο

53 Εκτροφή προνυμφών Τα βασικά προνυμφικά στάδια των πεναΐδων είναι ο ναύπλιος το ζωίδιο η μύσις και η μεταπρονύμφη με ποικίλο αριθμό υποσταδίων στα διαφορετικά είδη ενώ τα βιολογικά χαρακτηριστικά της καλλιέργειας τους είναι τα ίδια σε όλες τις εγκαταστάσεις Αυτό που διαφέρει είναι το μέγεθος της επιχείρησης και το αν η τεχνική καλλιέργειας είναι ldquoανατολικού τύπουldquo ή ldquoδυτικού τύπουldquo Όσον αφορά στο μέγεθος της επιχείρησης υπάρχουν από μεγάλες εγκαταστάσεις παραγωγής γόνου με απόδοση 100x106 μεταπρονύμφες το χρόνο μέχρι μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις με παραγωγή μικρότερη από 10x106 μεταπρονύμφες Η διάκριση της τεχνικής σε ανατολικού και δυτικού τύπου τείνει να χάσει τη σημασία της με το πέρασμα του χρόνου Ωστόσο οι πρώτες είναι πιο παραδοσιακές με διατήρηση των προνυμφών σε μικρότερες πυκνότητες (30-100 προνύμφες ανά λίτρο νερού) εκτροφή τους με φύκη που αναπτύσσονται εντός της δεξαμενής και ως εκ τούτου χαμηλότερους ρυθμούς ανανέωσης του νερού Εδώ οι δεξαμενές καλλιέργειας είναι σχετικά μεγάλου μεγέθους (μέχρι και 200 mt) με πυθμένες ελαφρά κεκλιμένους ή επίπεδους Οι δυτικού τύπου πρακτικές είναι περισσότερο εντατικές επιτρέποντας πυκνότητες προνυμφών μέχρι και 200 ανά λίτρο νερού και με υψηλούς ρυθμού ανανέωσης του νερού ώστε να διατηρείται η ποιότητα του Αυτό βέβαια απαιτεί την ανάπτυξη ξεχωριστών καλλιεργειών από φύκη για τις προνύμφες Τα δοχεία καλλιέργειας είναι συνήθως μικρά (01-15 mt) σχήματος τομής V ή U ώστε να αποφεύγεται η συσσώρευση στερεών υλικών Και τα δύο συστήματα μπορούν να παράγουν μεγάλες ποσότητες υγιούς γόνου γεγονός που κυρίως εξαρτάται από την εμπειρία και την κατάρτιση του απασχολούμενου ανθρώπινου δυναμικού Τα προνυμφικά στάδια που αναφέρθηκαν παραπάνω μπορεί να εκτραφούν όλα σε μια εγκατάσταση ώστε να προκύψουν τελικά οι μεταπρονύμφες ή η διαδικασία να γίνει σε δύο στάδια (ναύπλιος έως ζωίδιο και μύσις έως μεταπρονύμφη) Η ποιότητα του νερού στην εκτροφή των προνυμφών είναι πιο σημαντική από ότι σε οποιοδήποτε άλλο στάδιο Το είδος της τροφής που παρέχεται ποικίλλει με το ζωοπλαγκτό και το φυτοπλαγκτό (μικροφύκη Artemia και τροχόζωα) να προτιμώνται στα στάδια του ναυπλίου και του ζωιδίου ενώ στα στάδια του μυσιδίου και της μεταπρονύμφης παρέχονται αποκλειστικά ζωικές τροφές κυρίως κωπήποδα αμφίποδα θυσανόποδα πολύχαιτοι σάρκα διθύρων γαρίδων και ψαριών Συχνά χρησιμοποιούνται αντιβιοτικά για την καταπολέμηση παθογόνων βακτηρίων

12 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

54 Πάχυνση Η διάφορες τεχνικές που εφαρμόζονται για την πάχυνση των ενήλικων γαρίδων εντάσσονται σε τέσσερεις κατηγορίες ανάλογα με την επιθυμητή απόδοση και την πυκνότητα των ατόμων εκτατικές ημιεντατικές εντατικές και υπερεντατικές

541 Εκτατική πάχυνση Στις χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας αλλά και στη Λατινική Αμερική εφαρμόζεται ο απλούστερος τρόπος γαριδοκαλλιέργειας η εκτατική που περιλαμβάνει αλίευση νεαρών ατόμων και εκτροφή τους σε μεγάλες ρηχές φυσικές υδατοσυλλογές πχ παλιρροιακά έλη μαγκρόβια δάση και εκβολές Στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχει σοβαρός έλεγχος της ποσότητας και ποιότητας του τελικού προϊόντος Επίσης η εποχή αλίευσης και η ποσότητα των νεαρών ατόμων ποικίλλει ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή Οι γαρίδες διαχωρίζονται από τα υπόλοιπα αλιεύματα και εξετάζονται για ασθένειες (κυρίως ελέγχοντας το βαθμό της ζωτικότητάς τους) πριν περάσουν στο χώρο πάχυνσης Συνήθως δεν παρέχεται επιπλέον τροφή αφού η καλλιέργεια εξαρτάται από τη φυσική παραγωγικότητα του συστήματος αλλά κάποιες φορές προστίθενται λιπάσματα φυσικά ή χημικά Η ανανέωση του νερού γίνεται με φυσικό τρόπο από την παλίρροια

Εικόνα 106 Εκκολαπτήρια γαρίδων στη Νότια Κορέα Από httpsenwikipediaorgwikiMarine_shrimp_farming mediaFileShrimp_hatcheryjpg Το παρόν έργο αποτελεί κοινό κτήμα (public domain)

Σε κάποιες περιπτώσεις ο γόνος δεν προέρχεται από αλιεία αλλά οι ντόπιοι καλλιεργητές απλά κλείνουν μια περιοχή την εποχή που υπάρχουν μεγάλες πυκνότητες προνυμφών και τις αφήνουν να μεγαλώσουν μέσα στο σύστημα μέχρι να αποκτήσουν εμπορεύσιμο μέγεθος Οι πυκνότητες των προνυμφών σε κάθε περίπτωση είναι αρκετά μικρές μικρότερες από 25000 ανά εκτάριο και η παραγωγή μπορεί να κυμαίνεται

8 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

γονιμότητας και ανθεκτικότητας στις ασθένειες και δευτερευόντως από άποψη ποιότητας και ποσότητας σάρκας της κοιλιάς Αυτό επιτυγχάνεται μέσω επιλεκτικής αναπαραγωγής υβριδισμού ή γονιδιακής μεταφοράς Πολλά από τα πειραματικά αποτελέσματα έχουν εφαρμοστεί στην πράξη σε εμπορικές καλλιέργειες ενώ έχουν δοκιμαστεί και προγράμματα γενετικής βελτίωσης που έχουν σημειώσει επιτυχία σε άλλους καλλιεργούμενους οργανισμούς όπως στα ψάρια Οι έρευνες στον τομέα αυτό στοχεύουν επίσης στη δημιουργία ατόμων με μειωμένη επιθετικότητα και περιορισμένη κανιβαλιστική συμπεριφορά (περίπτωση αστακών) καθώς και με μειωμένη παραγωγή στρες ή σοκ πρωτεϊνών ώστε να αποφεύγονται οι μαζικοί θάνατοι σε περίπτωση έντονης διακύμανσης των συνθηκών καλλιέργειας

4 Επιλογή ειδών για καλλιέργεια

Για να θεωρηθεί ένα είδος laquoιδανικόraquo για καλλιέργεια θα πρέπει πέρα από την αναμενόμενη οικονομική απόδοση να παρουσιάζει ταχεία αύξηση με εύκολη και φθηνή διατροφή να είναι ανθεκτικό στις ασθένειες να μην έχει ιδιαίτερες περιβαλλοντικές απαιτήσεις και να είναι άμεσα διαθέσιμο είτε μέσω συλλογής από τη φύση είτε από υπάρχοντα εκκολαπτήρια Αυτά τα χαρακτηριστικά τα διαθέτουν αρκετά είδη θαλάσσιων γαρίδων Penaeoidea και για αυτό αποτελούν τον κύριο όγκο των καλλιεργούμενων καρκινοειδών Αντίθετα άλλα είδη με μεγάλη εμπορική αξία είναι πολύ δύσκολο να καλλιεργηθούν Τέτοια είναι η περίπτωση των καραβίδων Nephrops norvegicus που παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες σε σχέση με το ενδιαίτημά τους αφού ζουν σκάβοντας στο βυθό και προτιμούν περιοχές μακριά από την ακτή Η επιλογή της τοποθεσίας καλλιέργειας είναι σημαντική επειδή παίζει μεγάλο ρόλο η συμβατότητα των συνθηκών με τις απαιτήσεις του είδους καθώς και η διαθεσιμότητα γεννητόρων προνυμφών ή νεαρών ατόμων Ωστόσο έχουν καλλιεργηθεί με επιτυχία είδη που έχουν μεταφερθεί από μια περιοχή σε μια άλλη αρκεί οι δύο περιοχές να ανήκουν στην ίδια κλιματική ζώνη Σε τέτοιες περιπτώσεις είναι απαραίτητη η διασφάλιση της μεταφοράς γόνου Παραδείγματα αποτελούν η γαρίδα Penaeus japonicus με εξάπλωση στο Δυτικό Ειρηνικό που καλλιεργείται με επιτυχία στη Βραζιλία και τη Μεσόγειο και η καραβίδα των γλυκών νερών Procambarus clarkii με βορειοαμερικανική προέλευση που καλλιεργείται στην Ευρώπη Τα είδη των καλλιεργούμενων δεκαπόδων έχουν πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά όσον αφορά τη βιολογία τους και τις απαιτήσεις τους για καλλιέργεια Σήμερα είναι διαθέσιμα πολλά στοιχεία που αφορούν αυτές τις διαφοροποιήσεις και μάλιστα για όλα τα διαφορετικά στάδια του κύκλου ζωής τους δηλαδή την εκτροφή των γεννητόρων των προνυμφών των νεαρών ατόμων και την πάχυνση των ενηλίκων Οι γεννήτορες για τις θαλάσσιες γαρίδες και τους αστακούς συλλέγονται εν γένει από το φυσικό περιβάλλον ενώ για τις γαρίδες και τις καραβίδες των γλυκών νερών αναπτύσσονται σε δεξαμενές Η Artemia αποτελεί πολύ καλή τροφή για τα περισσότερα είδη μαζί με σάρκα από μύδια και μυσιδώδη ενώ διαφέρει πολύ η ανεκτή πυκνότητα των προνυμφών μέσα στις δεξαμενές Το στάδιο της εκτροφής των νεαρών ατόμων έχει ποικίλη διάρκεια (20-30 μέρες στους αστακούς Homarus αλλά 90-120 μέρες στους αστακούς Palinurus) όπως και το στάδιο πάχυνσης των ενηλίκων (μόνο 3-4 μήνες στις θαλάσσιες γαρίδες αλλά μέχρι και 30 μήνες στους αστακούς) Όλες αυτές οι ιδιομορφίες μαζί και με τις διαφορετικές απαιτήσεις για εγκαταστάσεις καλλιέργειας για τα είδη και τα στάδια ανάπτυξής τους θα πρέπει να εξετάζονται σοβαρά πριν ληφθούν τελικές αποφάσεις

5 Καλλιέργεια γαρίδων Penaeoidea

Η γαριδοκαλλιέργεια αποτελεί τον πιο γρήγορα αναπτυσσόμενο κλάδο υδατοκαλλιεργειών σε παγκόσμιο επίπεδο Σήμερα μονάδες γαριδοκαλλιέργειας υπάρχουν σε περισσότερες από 50 χώρες με το ανατολικό ημισφαίριο να συντηρεί το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής Οι γαρίδες Penaeoidea

9 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

αποτελούν τα ευρύτερα καλλιεργούμενα δεκάποδα παγκοσμίως Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι έχουν νόστιμο κρέας φτάνουν σε μεγάλο μέγεθος και αποτελούν μια από τις πιο ακριβές θαλασσινές τροφές Τα είδη που καλλιεργούνται περισσότερο είναι τα Penaeus monodon (γιγάντια γαρίδα τίγρης) Penaeus japonicus (ιαπωνική γαρίδα) Penaeus indicus (ινδική λευκή γαρίδα) όλα με εξάπλωση στον Ινδοειρηνικό ωκεανό και το Penaeus vannamei (λευκόποδη γαρίδα) με εξάπλωση στις ανατολικές ακτές του Ειρηνικού από το Μεξικό μέχρι το Περού Τα τρία πρώτα καλλιεργούνται σε χώρες όπως η Κίνα η Ταϊλάνδη το Βιετνάμ η Ινδονησία οι Φιλιππίνες η Αυστραλία η Ινδία η Σαουδική Αραβία και το Ιράν ενώ στην Ιαπωνία καλλιεργείται μόνο η ιαπωνική γαρίδα Η λευκόποδη γαρίδα καλλιεργείται εντατικά στο Εκουαδόρ τη Βραζιλία και το Μεξικό αλλά και πρόσφατα σε χώρες της Άπω Ανατολής Επίσης η ιαπωνική γαρίδα που έχει επεκτείνει την εξάπλωσή της στη Μεσόγειο καλλιεργείται και σε χώρες της Ευρώπης όπως η Ισπανία η Γαλλία και η Ιταλία Το κοινό Ατλαντομεσογειακό είδος Penaeus kerathurus παρόλο που αλιεύεται εντατικά στη Μεσόγειο και στη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 έγιναν κάποιες προσπάθειες για εμπορική καλλιέργειά του σήμερα δεν έλκει το ενδιαφέρον των καλλιεργητών Σύμφωνα με τα στοιχεία του FAO πρώτα σε ποσότητα και αξία παραγωγής είναι τα είδη P vannamei και P monodon με ετήσια παγκόσμια παραγωγή το 2012 περισσότερους από 3 εκατομμύρια τόνους το πρώτο και περισσότερο από 850 χιλιάδες τόνους το δεύτερο Η παραγωγή των ειδών αυτών από την αλιεία είναι κατά πολύ μικρότερη από ότι από την υδατοκαλλιέργεια Τα βασικά στάδια σε μια καλλιέργεια πεναΐδων είναι η συλλογή των γεννητόρων η ωοτοκία και η εκκόλαψη η εκτροφή των προνυμφών η πάχυνση η συγκομιδή η επεξεργασία και η διάθεση στην αγορά (Εικόνα 105) Στις περισσότερες περιπτώσεις υπάρχουν δύο κύκλοι παραγωγής το χρόνο στις θερμές χώρες όμως μπορεί να υπάρχουν και τρεις

51 Συλλογή και εκτροφή γεννητόρων Η συλλογή γεννητόρων γίνεται στις περισσότερες περιπτώσεις από το περιβάλλον με τις γνωστές μεθόδους αλιείας των δεκαπόδων (πχ μηχανότρατες) Για κάποια είδη που αλιεύονται μαζικά για κατανάλωση αυτό είναι πολύ εύκολο για άλλα όμως που δεν είναι τόσο άφθονα στη φύση ή εμφανίζουν εποχικές διαφορές στην ποιότητα μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα στην ομαλή τροφοδότηση της καλλιέργειας Οι γεννήτορες μεταφέρονται στους χώρους καλλιέργειας είτε μαζικά μέσα σε φορητές δεξαμενές ή σε πλαστικές σακούλες με νερό εμπλουτισμένο με οξυγόνο Μια τρίτη μέθοδος για ταχεία μεταφορά που έχει και το πλεονέκτημα του μικρότερου όγκου και βάρους είναι η μεταφορά των γεννητόρων σε χαμηλές θερμοκρασίες 4-10 oC μέσα σε πριονίδια Εναλλακτικά οι γεννήτορες μπορεί να προκύψουν από το απόθεμα κατά το στάδιο της πάχυνσης Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να ελαττωθεί πολύ η πυκνότητα των ατόμων (από 5-20 άτομα ανά m2 σε 1 άτομο ανά m2) Ακόμη γεννήτορες μπορεί να προκύψουν με τεχνητή επίσπευση της ωρίμανσης επιλεγμένων ατόμων η οποία γίνεται με αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων που παράγουν ορμόνες υπεύθυνες για την παρεμπόδιση της ανάπτυξης των γονάδων Σε κάθε περίπτωση πρέπει να διαμορφωθεί ένα κατάλληλο σύστημα υποδοχής των γεννητόρων που να παρέχει αρκετό χώρο σε έκταση και βάθος νερού ώστε να μπορέσουν να ερωτοτροπήσουν και να ζευγαρώσουν Η παροχή τροφής στο στάδιο αυτό έχει ιδιαίτερη σημασίας ώστε να ωριμάσουν οι γεννήτορες και να παράγουν υψηλής ποιότητας γεννητικά προϊόντα Συνιστάται η φυσική τροφή που στην καλύτερη περίπτωση αποτελείται από θαλάσσιους πολύχαιτους αλλά και Artemia μύδια καλαμάρια και κριλλ

10 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Εικόνα 105 Κύκλος παραγωγής του είδους Penaeus vannamei Τροποποιημένη από FAO (2015)

11 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

52 Ωοτοκία και εκκόλαψη Μέσα σε μεγάλες δεξαμενές εσωτερικού χώρου (Εικόνα 106) χωρητικότητας σε νερό μέχρι 200 mt τοποθετούνται περί τα 100-200 ωοφόρα θηλυκά συνήθως μέσα σε δίχτυα ώστε να είναι εύκολο να απομακρυνθούν στη συνέχεια Στις πεναΐδες τα αυγά απελευθερώνονται απευθείας μέσα στο νερό (Εικόνα 104Α) σε αντίθεση με τα υπόλοιπα δεκάποδα στα οποία επωάζονται για κάποιο χρονικό διάστημα από τα θηλυκά Στη φύση η ωοτοκία γίνεται τη νύχτα αλλά όταν οι συνθήκες φωτισμού είναι ελεγχόμενες μπορεί να συμβεί οποιαδήποτε ώρα Μεταβλητές όπως η θερμοκρασία το είδος το μέγεθος των θηλυκών και ο αριθμός των προηγούμενων ωοτοκιών είναι καθοριστικής σημασίας για τον αριθμό των παραγόμενων αυγών που ποικίλλει από 50000 μέχρι 1000000 με ένα μέσο όρο περί τις 500000 για κάθε άτομο σε μια ωοτοκία Σε κάποιες περιπτώσεις τα θηλυκά αφήνονται να ωοτοκήσουν μέσα στις ίδιες δεξαμενές όπου ωρίμασαν και ζευγάρωσαν οπότε τα αυγά συλλέγονται με υπερχείλιση του νερού ή παραμένουν κι αυτά στις δεξαμενές Ωστόσο η ανάμειξη των αυγών και πρώτων προνυμφικών σταδίων με τα ενήλικα άτομα μπορεί να συνεπάγεται μολύνσεις που δεν είναι επιθυμητές Έτσι στις περισσότερες των περιπτώσεων τα αυγά μεταφέρονται σε άλλες δεξαμενές τα εκκολαπτήρια που μπορεί να είναι ταυτόχρονα και εκτροφεία των προνυμφών που θα προκύψουν Τέτοιες εγκαταστάσεις μπορεί να έχουν μεγάλη παραγωγή την οποία εμπορεύονται σε διεθνές επίπεδο

53 Εκτροφή προνυμφών Τα βασικά προνυμφικά στάδια των πεναΐδων είναι ο ναύπλιος το ζωίδιο η μύσις και η μεταπρονύμφη με ποικίλο αριθμό υποσταδίων στα διαφορετικά είδη ενώ τα βιολογικά χαρακτηριστικά της καλλιέργειας τους είναι τα ίδια σε όλες τις εγκαταστάσεις Αυτό που διαφέρει είναι το μέγεθος της επιχείρησης και το αν η τεχνική καλλιέργειας είναι ldquoανατολικού τύπουldquo ή ldquoδυτικού τύπουldquo Όσον αφορά στο μέγεθος της επιχείρησης υπάρχουν από μεγάλες εγκαταστάσεις παραγωγής γόνου με απόδοση 100x106 μεταπρονύμφες το χρόνο μέχρι μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις με παραγωγή μικρότερη από 10x106 μεταπρονύμφες Η διάκριση της τεχνικής σε ανατολικού και δυτικού τύπου τείνει να χάσει τη σημασία της με το πέρασμα του χρόνου Ωστόσο οι πρώτες είναι πιο παραδοσιακές με διατήρηση των προνυμφών σε μικρότερες πυκνότητες (30-100 προνύμφες ανά λίτρο νερού) εκτροφή τους με φύκη που αναπτύσσονται εντός της δεξαμενής και ως εκ τούτου χαμηλότερους ρυθμούς ανανέωσης του νερού Εδώ οι δεξαμενές καλλιέργειας είναι σχετικά μεγάλου μεγέθους (μέχρι και 200 mt) με πυθμένες ελαφρά κεκλιμένους ή επίπεδους Οι δυτικού τύπου πρακτικές είναι περισσότερο εντατικές επιτρέποντας πυκνότητες προνυμφών μέχρι και 200 ανά λίτρο νερού και με υψηλούς ρυθμού ανανέωσης του νερού ώστε να διατηρείται η ποιότητα του Αυτό βέβαια απαιτεί την ανάπτυξη ξεχωριστών καλλιεργειών από φύκη για τις προνύμφες Τα δοχεία καλλιέργειας είναι συνήθως μικρά (01-15 mt) σχήματος τομής V ή U ώστε να αποφεύγεται η συσσώρευση στερεών υλικών Και τα δύο συστήματα μπορούν να παράγουν μεγάλες ποσότητες υγιούς γόνου γεγονός που κυρίως εξαρτάται από την εμπειρία και την κατάρτιση του απασχολούμενου ανθρώπινου δυναμικού Τα προνυμφικά στάδια που αναφέρθηκαν παραπάνω μπορεί να εκτραφούν όλα σε μια εγκατάσταση ώστε να προκύψουν τελικά οι μεταπρονύμφες ή η διαδικασία να γίνει σε δύο στάδια (ναύπλιος έως ζωίδιο και μύσις έως μεταπρονύμφη) Η ποιότητα του νερού στην εκτροφή των προνυμφών είναι πιο σημαντική από ότι σε οποιοδήποτε άλλο στάδιο Το είδος της τροφής που παρέχεται ποικίλλει με το ζωοπλαγκτό και το φυτοπλαγκτό (μικροφύκη Artemia και τροχόζωα) να προτιμώνται στα στάδια του ναυπλίου και του ζωιδίου ενώ στα στάδια του μυσιδίου και της μεταπρονύμφης παρέχονται αποκλειστικά ζωικές τροφές κυρίως κωπήποδα αμφίποδα θυσανόποδα πολύχαιτοι σάρκα διθύρων γαρίδων και ψαριών Συχνά χρησιμοποιούνται αντιβιοτικά για την καταπολέμηση παθογόνων βακτηρίων

12 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

54 Πάχυνση Η διάφορες τεχνικές που εφαρμόζονται για την πάχυνση των ενήλικων γαρίδων εντάσσονται σε τέσσερεις κατηγορίες ανάλογα με την επιθυμητή απόδοση και την πυκνότητα των ατόμων εκτατικές ημιεντατικές εντατικές και υπερεντατικές

541 Εκτατική πάχυνση Στις χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας αλλά και στη Λατινική Αμερική εφαρμόζεται ο απλούστερος τρόπος γαριδοκαλλιέργειας η εκτατική που περιλαμβάνει αλίευση νεαρών ατόμων και εκτροφή τους σε μεγάλες ρηχές φυσικές υδατοσυλλογές πχ παλιρροιακά έλη μαγκρόβια δάση και εκβολές Στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχει σοβαρός έλεγχος της ποσότητας και ποιότητας του τελικού προϊόντος Επίσης η εποχή αλίευσης και η ποσότητα των νεαρών ατόμων ποικίλλει ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή Οι γαρίδες διαχωρίζονται από τα υπόλοιπα αλιεύματα και εξετάζονται για ασθένειες (κυρίως ελέγχοντας το βαθμό της ζωτικότητάς τους) πριν περάσουν στο χώρο πάχυνσης Συνήθως δεν παρέχεται επιπλέον τροφή αφού η καλλιέργεια εξαρτάται από τη φυσική παραγωγικότητα του συστήματος αλλά κάποιες φορές προστίθενται λιπάσματα φυσικά ή χημικά Η ανανέωση του νερού γίνεται με φυσικό τρόπο από την παλίρροια

Εικόνα 106 Εκκολαπτήρια γαρίδων στη Νότια Κορέα Από httpsenwikipediaorgwikiMarine_shrimp_farming mediaFileShrimp_hatcheryjpg Το παρόν έργο αποτελεί κοινό κτήμα (public domain)

Σε κάποιες περιπτώσεις ο γόνος δεν προέρχεται από αλιεία αλλά οι ντόπιοι καλλιεργητές απλά κλείνουν μια περιοχή την εποχή που υπάρχουν μεγάλες πυκνότητες προνυμφών και τις αφήνουν να μεγαλώσουν μέσα στο σύστημα μέχρι να αποκτήσουν εμπορεύσιμο μέγεθος Οι πυκνότητες των προνυμφών σε κάθε περίπτωση είναι αρκετά μικρές μικρότερες από 25000 ανά εκτάριο και η παραγωγή μπορεί να κυμαίνεται

9 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

αποτελούν τα ευρύτερα καλλιεργούμενα δεκάποδα παγκοσμίως Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι έχουν νόστιμο κρέας φτάνουν σε μεγάλο μέγεθος και αποτελούν μια από τις πιο ακριβές θαλασσινές τροφές Τα είδη που καλλιεργούνται περισσότερο είναι τα Penaeus monodon (γιγάντια γαρίδα τίγρης) Penaeus japonicus (ιαπωνική γαρίδα) Penaeus indicus (ινδική λευκή γαρίδα) όλα με εξάπλωση στον Ινδοειρηνικό ωκεανό και το Penaeus vannamei (λευκόποδη γαρίδα) με εξάπλωση στις ανατολικές ακτές του Ειρηνικού από το Μεξικό μέχρι το Περού Τα τρία πρώτα καλλιεργούνται σε χώρες όπως η Κίνα η Ταϊλάνδη το Βιετνάμ η Ινδονησία οι Φιλιππίνες η Αυστραλία η Ινδία η Σαουδική Αραβία και το Ιράν ενώ στην Ιαπωνία καλλιεργείται μόνο η ιαπωνική γαρίδα Η λευκόποδη γαρίδα καλλιεργείται εντατικά στο Εκουαδόρ τη Βραζιλία και το Μεξικό αλλά και πρόσφατα σε χώρες της Άπω Ανατολής Επίσης η ιαπωνική γαρίδα που έχει επεκτείνει την εξάπλωσή της στη Μεσόγειο καλλιεργείται και σε χώρες της Ευρώπης όπως η Ισπανία η Γαλλία και η Ιταλία Το κοινό Ατλαντομεσογειακό είδος Penaeus kerathurus παρόλο που αλιεύεται εντατικά στη Μεσόγειο και στη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 έγιναν κάποιες προσπάθειες για εμπορική καλλιέργειά του σήμερα δεν έλκει το ενδιαφέρον των καλλιεργητών Σύμφωνα με τα στοιχεία του FAO πρώτα σε ποσότητα και αξία παραγωγής είναι τα είδη P vannamei και P monodon με ετήσια παγκόσμια παραγωγή το 2012 περισσότερους από 3 εκατομμύρια τόνους το πρώτο και περισσότερο από 850 χιλιάδες τόνους το δεύτερο Η παραγωγή των ειδών αυτών από την αλιεία είναι κατά πολύ μικρότερη από ότι από την υδατοκαλλιέργεια Τα βασικά στάδια σε μια καλλιέργεια πεναΐδων είναι η συλλογή των γεννητόρων η ωοτοκία και η εκκόλαψη η εκτροφή των προνυμφών η πάχυνση η συγκομιδή η επεξεργασία και η διάθεση στην αγορά (Εικόνα 105) Στις περισσότερες περιπτώσεις υπάρχουν δύο κύκλοι παραγωγής το χρόνο στις θερμές χώρες όμως μπορεί να υπάρχουν και τρεις

51 Συλλογή και εκτροφή γεννητόρων Η συλλογή γεννητόρων γίνεται στις περισσότερες περιπτώσεις από το περιβάλλον με τις γνωστές μεθόδους αλιείας των δεκαπόδων (πχ μηχανότρατες) Για κάποια είδη που αλιεύονται μαζικά για κατανάλωση αυτό είναι πολύ εύκολο για άλλα όμως που δεν είναι τόσο άφθονα στη φύση ή εμφανίζουν εποχικές διαφορές στην ποιότητα μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα στην ομαλή τροφοδότηση της καλλιέργειας Οι γεννήτορες μεταφέρονται στους χώρους καλλιέργειας είτε μαζικά μέσα σε φορητές δεξαμενές ή σε πλαστικές σακούλες με νερό εμπλουτισμένο με οξυγόνο Μια τρίτη μέθοδος για ταχεία μεταφορά που έχει και το πλεονέκτημα του μικρότερου όγκου και βάρους είναι η μεταφορά των γεννητόρων σε χαμηλές θερμοκρασίες 4-10 oC μέσα σε πριονίδια Εναλλακτικά οι γεννήτορες μπορεί να προκύψουν από το απόθεμα κατά το στάδιο της πάχυνσης Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να ελαττωθεί πολύ η πυκνότητα των ατόμων (από 5-20 άτομα ανά m2 σε 1 άτομο ανά m2) Ακόμη γεννήτορες μπορεί να προκύψουν με τεχνητή επίσπευση της ωρίμανσης επιλεγμένων ατόμων η οποία γίνεται με αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων που παράγουν ορμόνες υπεύθυνες για την παρεμπόδιση της ανάπτυξης των γονάδων Σε κάθε περίπτωση πρέπει να διαμορφωθεί ένα κατάλληλο σύστημα υποδοχής των γεννητόρων που να παρέχει αρκετό χώρο σε έκταση και βάθος νερού ώστε να μπορέσουν να ερωτοτροπήσουν και να ζευγαρώσουν Η παροχή τροφής στο στάδιο αυτό έχει ιδιαίτερη σημασίας ώστε να ωριμάσουν οι γεννήτορες και να παράγουν υψηλής ποιότητας γεννητικά προϊόντα Συνιστάται η φυσική τροφή που στην καλύτερη περίπτωση αποτελείται από θαλάσσιους πολύχαιτους αλλά και Artemia μύδια καλαμάρια και κριλλ

10 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Εικόνα 105 Κύκλος παραγωγής του είδους Penaeus vannamei Τροποποιημένη από FAO (2015)

11 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

52 Ωοτοκία και εκκόλαψη Μέσα σε μεγάλες δεξαμενές εσωτερικού χώρου (Εικόνα 106) χωρητικότητας σε νερό μέχρι 200 mt τοποθετούνται περί τα 100-200 ωοφόρα θηλυκά συνήθως μέσα σε δίχτυα ώστε να είναι εύκολο να απομακρυνθούν στη συνέχεια Στις πεναΐδες τα αυγά απελευθερώνονται απευθείας μέσα στο νερό (Εικόνα 104Α) σε αντίθεση με τα υπόλοιπα δεκάποδα στα οποία επωάζονται για κάποιο χρονικό διάστημα από τα θηλυκά Στη φύση η ωοτοκία γίνεται τη νύχτα αλλά όταν οι συνθήκες φωτισμού είναι ελεγχόμενες μπορεί να συμβεί οποιαδήποτε ώρα Μεταβλητές όπως η θερμοκρασία το είδος το μέγεθος των θηλυκών και ο αριθμός των προηγούμενων ωοτοκιών είναι καθοριστικής σημασίας για τον αριθμό των παραγόμενων αυγών που ποικίλλει από 50000 μέχρι 1000000 με ένα μέσο όρο περί τις 500000 για κάθε άτομο σε μια ωοτοκία Σε κάποιες περιπτώσεις τα θηλυκά αφήνονται να ωοτοκήσουν μέσα στις ίδιες δεξαμενές όπου ωρίμασαν και ζευγάρωσαν οπότε τα αυγά συλλέγονται με υπερχείλιση του νερού ή παραμένουν κι αυτά στις δεξαμενές Ωστόσο η ανάμειξη των αυγών και πρώτων προνυμφικών σταδίων με τα ενήλικα άτομα μπορεί να συνεπάγεται μολύνσεις που δεν είναι επιθυμητές Έτσι στις περισσότερες των περιπτώσεων τα αυγά μεταφέρονται σε άλλες δεξαμενές τα εκκολαπτήρια που μπορεί να είναι ταυτόχρονα και εκτροφεία των προνυμφών που θα προκύψουν Τέτοιες εγκαταστάσεις μπορεί να έχουν μεγάλη παραγωγή την οποία εμπορεύονται σε διεθνές επίπεδο

53 Εκτροφή προνυμφών Τα βασικά προνυμφικά στάδια των πεναΐδων είναι ο ναύπλιος το ζωίδιο η μύσις και η μεταπρονύμφη με ποικίλο αριθμό υποσταδίων στα διαφορετικά είδη ενώ τα βιολογικά χαρακτηριστικά της καλλιέργειας τους είναι τα ίδια σε όλες τις εγκαταστάσεις Αυτό που διαφέρει είναι το μέγεθος της επιχείρησης και το αν η τεχνική καλλιέργειας είναι ldquoανατολικού τύπουldquo ή ldquoδυτικού τύπουldquo Όσον αφορά στο μέγεθος της επιχείρησης υπάρχουν από μεγάλες εγκαταστάσεις παραγωγής γόνου με απόδοση 100x106 μεταπρονύμφες το χρόνο μέχρι μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις με παραγωγή μικρότερη από 10x106 μεταπρονύμφες Η διάκριση της τεχνικής σε ανατολικού και δυτικού τύπου τείνει να χάσει τη σημασία της με το πέρασμα του χρόνου Ωστόσο οι πρώτες είναι πιο παραδοσιακές με διατήρηση των προνυμφών σε μικρότερες πυκνότητες (30-100 προνύμφες ανά λίτρο νερού) εκτροφή τους με φύκη που αναπτύσσονται εντός της δεξαμενής και ως εκ τούτου χαμηλότερους ρυθμούς ανανέωσης του νερού Εδώ οι δεξαμενές καλλιέργειας είναι σχετικά μεγάλου μεγέθους (μέχρι και 200 mt) με πυθμένες ελαφρά κεκλιμένους ή επίπεδους Οι δυτικού τύπου πρακτικές είναι περισσότερο εντατικές επιτρέποντας πυκνότητες προνυμφών μέχρι και 200 ανά λίτρο νερού και με υψηλούς ρυθμού ανανέωσης του νερού ώστε να διατηρείται η ποιότητα του Αυτό βέβαια απαιτεί την ανάπτυξη ξεχωριστών καλλιεργειών από φύκη για τις προνύμφες Τα δοχεία καλλιέργειας είναι συνήθως μικρά (01-15 mt) σχήματος τομής V ή U ώστε να αποφεύγεται η συσσώρευση στερεών υλικών Και τα δύο συστήματα μπορούν να παράγουν μεγάλες ποσότητες υγιούς γόνου γεγονός που κυρίως εξαρτάται από την εμπειρία και την κατάρτιση του απασχολούμενου ανθρώπινου δυναμικού Τα προνυμφικά στάδια που αναφέρθηκαν παραπάνω μπορεί να εκτραφούν όλα σε μια εγκατάσταση ώστε να προκύψουν τελικά οι μεταπρονύμφες ή η διαδικασία να γίνει σε δύο στάδια (ναύπλιος έως ζωίδιο και μύσις έως μεταπρονύμφη) Η ποιότητα του νερού στην εκτροφή των προνυμφών είναι πιο σημαντική από ότι σε οποιοδήποτε άλλο στάδιο Το είδος της τροφής που παρέχεται ποικίλλει με το ζωοπλαγκτό και το φυτοπλαγκτό (μικροφύκη Artemia και τροχόζωα) να προτιμώνται στα στάδια του ναυπλίου και του ζωιδίου ενώ στα στάδια του μυσιδίου και της μεταπρονύμφης παρέχονται αποκλειστικά ζωικές τροφές κυρίως κωπήποδα αμφίποδα θυσανόποδα πολύχαιτοι σάρκα διθύρων γαρίδων και ψαριών Συχνά χρησιμοποιούνται αντιβιοτικά για την καταπολέμηση παθογόνων βακτηρίων

12 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

54 Πάχυνση Η διάφορες τεχνικές που εφαρμόζονται για την πάχυνση των ενήλικων γαρίδων εντάσσονται σε τέσσερεις κατηγορίες ανάλογα με την επιθυμητή απόδοση και την πυκνότητα των ατόμων εκτατικές ημιεντατικές εντατικές και υπερεντατικές

541 Εκτατική πάχυνση Στις χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας αλλά και στη Λατινική Αμερική εφαρμόζεται ο απλούστερος τρόπος γαριδοκαλλιέργειας η εκτατική που περιλαμβάνει αλίευση νεαρών ατόμων και εκτροφή τους σε μεγάλες ρηχές φυσικές υδατοσυλλογές πχ παλιρροιακά έλη μαγκρόβια δάση και εκβολές Στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχει σοβαρός έλεγχος της ποσότητας και ποιότητας του τελικού προϊόντος Επίσης η εποχή αλίευσης και η ποσότητα των νεαρών ατόμων ποικίλλει ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή Οι γαρίδες διαχωρίζονται από τα υπόλοιπα αλιεύματα και εξετάζονται για ασθένειες (κυρίως ελέγχοντας το βαθμό της ζωτικότητάς τους) πριν περάσουν στο χώρο πάχυνσης Συνήθως δεν παρέχεται επιπλέον τροφή αφού η καλλιέργεια εξαρτάται από τη φυσική παραγωγικότητα του συστήματος αλλά κάποιες φορές προστίθενται λιπάσματα φυσικά ή χημικά Η ανανέωση του νερού γίνεται με φυσικό τρόπο από την παλίρροια

Εικόνα 106 Εκκολαπτήρια γαρίδων στη Νότια Κορέα Από httpsenwikipediaorgwikiMarine_shrimp_farming mediaFileShrimp_hatcheryjpg Το παρόν έργο αποτελεί κοινό κτήμα (public domain)

Σε κάποιες περιπτώσεις ο γόνος δεν προέρχεται από αλιεία αλλά οι ντόπιοι καλλιεργητές απλά κλείνουν μια περιοχή την εποχή που υπάρχουν μεγάλες πυκνότητες προνυμφών και τις αφήνουν να μεγαλώσουν μέσα στο σύστημα μέχρι να αποκτήσουν εμπορεύσιμο μέγεθος Οι πυκνότητες των προνυμφών σε κάθε περίπτωση είναι αρκετά μικρές μικρότερες από 25000 ανά εκτάριο και η παραγωγή μπορεί να κυμαίνεται

10 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Εικόνα 105 Κύκλος παραγωγής του είδους Penaeus vannamei Τροποποιημένη από FAO (2015)

11 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

52 Ωοτοκία και εκκόλαψη Μέσα σε μεγάλες δεξαμενές εσωτερικού χώρου (Εικόνα 106) χωρητικότητας σε νερό μέχρι 200 mt τοποθετούνται περί τα 100-200 ωοφόρα θηλυκά συνήθως μέσα σε δίχτυα ώστε να είναι εύκολο να απομακρυνθούν στη συνέχεια Στις πεναΐδες τα αυγά απελευθερώνονται απευθείας μέσα στο νερό (Εικόνα 104Α) σε αντίθεση με τα υπόλοιπα δεκάποδα στα οποία επωάζονται για κάποιο χρονικό διάστημα από τα θηλυκά Στη φύση η ωοτοκία γίνεται τη νύχτα αλλά όταν οι συνθήκες φωτισμού είναι ελεγχόμενες μπορεί να συμβεί οποιαδήποτε ώρα Μεταβλητές όπως η θερμοκρασία το είδος το μέγεθος των θηλυκών και ο αριθμός των προηγούμενων ωοτοκιών είναι καθοριστικής σημασίας για τον αριθμό των παραγόμενων αυγών που ποικίλλει από 50000 μέχρι 1000000 με ένα μέσο όρο περί τις 500000 για κάθε άτομο σε μια ωοτοκία Σε κάποιες περιπτώσεις τα θηλυκά αφήνονται να ωοτοκήσουν μέσα στις ίδιες δεξαμενές όπου ωρίμασαν και ζευγάρωσαν οπότε τα αυγά συλλέγονται με υπερχείλιση του νερού ή παραμένουν κι αυτά στις δεξαμενές Ωστόσο η ανάμειξη των αυγών και πρώτων προνυμφικών σταδίων με τα ενήλικα άτομα μπορεί να συνεπάγεται μολύνσεις που δεν είναι επιθυμητές Έτσι στις περισσότερες των περιπτώσεων τα αυγά μεταφέρονται σε άλλες δεξαμενές τα εκκολαπτήρια που μπορεί να είναι ταυτόχρονα και εκτροφεία των προνυμφών που θα προκύψουν Τέτοιες εγκαταστάσεις μπορεί να έχουν μεγάλη παραγωγή την οποία εμπορεύονται σε διεθνές επίπεδο

53 Εκτροφή προνυμφών Τα βασικά προνυμφικά στάδια των πεναΐδων είναι ο ναύπλιος το ζωίδιο η μύσις και η μεταπρονύμφη με ποικίλο αριθμό υποσταδίων στα διαφορετικά είδη ενώ τα βιολογικά χαρακτηριστικά της καλλιέργειας τους είναι τα ίδια σε όλες τις εγκαταστάσεις Αυτό που διαφέρει είναι το μέγεθος της επιχείρησης και το αν η τεχνική καλλιέργειας είναι ldquoανατολικού τύπουldquo ή ldquoδυτικού τύπουldquo Όσον αφορά στο μέγεθος της επιχείρησης υπάρχουν από μεγάλες εγκαταστάσεις παραγωγής γόνου με απόδοση 100x106 μεταπρονύμφες το χρόνο μέχρι μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις με παραγωγή μικρότερη από 10x106 μεταπρονύμφες Η διάκριση της τεχνικής σε ανατολικού και δυτικού τύπου τείνει να χάσει τη σημασία της με το πέρασμα του χρόνου Ωστόσο οι πρώτες είναι πιο παραδοσιακές με διατήρηση των προνυμφών σε μικρότερες πυκνότητες (30-100 προνύμφες ανά λίτρο νερού) εκτροφή τους με φύκη που αναπτύσσονται εντός της δεξαμενής και ως εκ τούτου χαμηλότερους ρυθμούς ανανέωσης του νερού Εδώ οι δεξαμενές καλλιέργειας είναι σχετικά μεγάλου μεγέθους (μέχρι και 200 mt) με πυθμένες ελαφρά κεκλιμένους ή επίπεδους Οι δυτικού τύπου πρακτικές είναι περισσότερο εντατικές επιτρέποντας πυκνότητες προνυμφών μέχρι και 200 ανά λίτρο νερού και με υψηλούς ρυθμού ανανέωσης του νερού ώστε να διατηρείται η ποιότητα του Αυτό βέβαια απαιτεί την ανάπτυξη ξεχωριστών καλλιεργειών από φύκη για τις προνύμφες Τα δοχεία καλλιέργειας είναι συνήθως μικρά (01-15 mt) σχήματος τομής V ή U ώστε να αποφεύγεται η συσσώρευση στερεών υλικών Και τα δύο συστήματα μπορούν να παράγουν μεγάλες ποσότητες υγιούς γόνου γεγονός που κυρίως εξαρτάται από την εμπειρία και την κατάρτιση του απασχολούμενου ανθρώπινου δυναμικού Τα προνυμφικά στάδια που αναφέρθηκαν παραπάνω μπορεί να εκτραφούν όλα σε μια εγκατάσταση ώστε να προκύψουν τελικά οι μεταπρονύμφες ή η διαδικασία να γίνει σε δύο στάδια (ναύπλιος έως ζωίδιο και μύσις έως μεταπρονύμφη) Η ποιότητα του νερού στην εκτροφή των προνυμφών είναι πιο σημαντική από ότι σε οποιοδήποτε άλλο στάδιο Το είδος της τροφής που παρέχεται ποικίλλει με το ζωοπλαγκτό και το φυτοπλαγκτό (μικροφύκη Artemia και τροχόζωα) να προτιμώνται στα στάδια του ναυπλίου και του ζωιδίου ενώ στα στάδια του μυσιδίου και της μεταπρονύμφης παρέχονται αποκλειστικά ζωικές τροφές κυρίως κωπήποδα αμφίποδα θυσανόποδα πολύχαιτοι σάρκα διθύρων γαρίδων και ψαριών Συχνά χρησιμοποιούνται αντιβιοτικά για την καταπολέμηση παθογόνων βακτηρίων

12 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

54 Πάχυνση Η διάφορες τεχνικές που εφαρμόζονται για την πάχυνση των ενήλικων γαρίδων εντάσσονται σε τέσσερεις κατηγορίες ανάλογα με την επιθυμητή απόδοση και την πυκνότητα των ατόμων εκτατικές ημιεντατικές εντατικές και υπερεντατικές

541 Εκτατική πάχυνση Στις χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας αλλά και στη Λατινική Αμερική εφαρμόζεται ο απλούστερος τρόπος γαριδοκαλλιέργειας η εκτατική που περιλαμβάνει αλίευση νεαρών ατόμων και εκτροφή τους σε μεγάλες ρηχές φυσικές υδατοσυλλογές πχ παλιρροιακά έλη μαγκρόβια δάση και εκβολές Στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχει σοβαρός έλεγχος της ποσότητας και ποιότητας του τελικού προϊόντος Επίσης η εποχή αλίευσης και η ποσότητα των νεαρών ατόμων ποικίλλει ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή Οι γαρίδες διαχωρίζονται από τα υπόλοιπα αλιεύματα και εξετάζονται για ασθένειες (κυρίως ελέγχοντας το βαθμό της ζωτικότητάς τους) πριν περάσουν στο χώρο πάχυνσης Συνήθως δεν παρέχεται επιπλέον τροφή αφού η καλλιέργεια εξαρτάται από τη φυσική παραγωγικότητα του συστήματος αλλά κάποιες φορές προστίθενται λιπάσματα φυσικά ή χημικά Η ανανέωση του νερού γίνεται με φυσικό τρόπο από την παλίρροια

Εικόνα 106 Εκκολαπτήρια γαρίδων στη Νότια Κορέα Από httpsenwikipediaorgwikiMarine_shrimp_farming mediaFileShrimp_hatcheryjpg Το παρόν έργο αποτελεί κοινό κτήμα (public domain)

Σε κάποιες περιπτώσεις ο γόνος δεν προέρχεται από αλιεία αλλά οι ντόπιοι καλλιεργητές απλά κλείνουν μια περιοχή την εποχή που υπάρχουν μεγάλες πυκνότητες προνυμφών και τις αφήνουν να μεγαλώσουν μέσα στο σύστημα μέχρι να αποκτήσουν εμπορεύσιμο μέγεθος Οι πυκνότητες των προνυμφών σε κάθε περίπτωση είναι αρκετά μικρές μικρότερες από 25000 ανά εκτάριο και η παραγωγή μπορεί να κυμαίνεται

11 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

52 Ωοτοκία και εκκόλαψη Μέσα σε μεγάλες δεξαμενές εσωτερικού χώρου (Εικόνα 106) χωρητικότητας σε νερό μέχρι 200 mt τοποθετούνται περί τα 100-200 ωοφόρα θηλυκά συνήθως μέσα σε δίχτυα ώστε να είναι εύκολο να απομακρυνθούν στη συνέχεια Στις πεναΐδες τα αυγά απελευθερώνονται απευθείας μέσα στο νερό (Εικόνα 104Α) σε αντίθεση με τα υπόλοιπα δεκάποδα στα οποία επωάζονται για κάποιο χρονικό διάστημα από τα θηλυκά Στη φύση η ωοτοκία γίνεται τη νύχτα αλλά όταν οι συνθήκες φωτισμού είναι ελεγχόμενες μπορεί να συμβεί οποιαδήποτε ώρα Μεταβλητές όπως η θερμοκρασία το είδος το μέγεθος των θηλυκών και ο αριθμός των προηγούμενων ωοτοκιών είναι καθοριστικής σημασίας για τον αριθμό των παραγόμενων αυγών που ποικίλλει από 50000 μέχρι 1000000 με ένα μέσο όρο περί τις 500000 για κάθε άτομο σε μια ωοτοκία Σε κάποιες περιπτώσεις τα θηλυκά αφήνονται να ωοτοκήσουν μέσα στις ίδιες δεξαμενές όπου ωρίμασαν και ζευγάρωσαν οπότε τα αυγά συλλέγονται με υπερχείλιση του νερού ή παραμένουν κι αυτά στις δεξαμενές Ωστόσο η ανάμειξη των αυγών και πρώτων προνυμφικών σταδίων με τα ενήλικα άτομα μπορεί να συνεπάγεται μολύνσεις που δεν είναι επιθυμητές Έτσι στις περισσότερες των περιπτώσεων τα αυγά μεταφέρονται σε άλλες δεξαμενές τα εκκολαπτήρια που μπορεί να είναι ταυτόχρονα και εκτροφεία των προνυμφών που θα προκύψουν Τέτοιες εγκαταστάσεις μπορεί να έχουν μεγάλη παραγωγή την οποία εμπορεύονται σε διεθνές επίπεδο

53 Εκτροφή προνυμφών Τα βασικά προνυμφικά στάδια των πεναΐδων είναι ο ναύπλιος το ζωίδιο η μύσις και η μεταπρονύμφη με ποικίλο αριθμό υποσταδίων στα διαφορετικά είδη ενώ τα βιολογικά χαρακτηριστικά της καλλιέργειας τους είναι τα ίδια σε όλες τις εγκαταστάσεις Αυτό που διαφέρει είναι το μέγεθος της επιχείρησης και το αν η τεχνική καλλιέργειας είναι ldquoανατολικού τύπουldquo ή ldquoδυτικού τύπουldquo Όσον αφορά στο μέγεθος της επιχείρησης υπάρχουν από μεγάλες εγκαταστάσεις παραγωγής γόνου με απόδοση 100x106 μεταπρονύμφες το χρόνο μέχρι μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις με παραγωγή μικρότερη από 10x106 μεταπρονύμφες Η διάκριση της τεχνικής σε ανατολικού και δυτικού τύπου τείνει να χάσει τη σημασία της με το πέρασμα του χρόνου Ωστόσο οι πρώτες είναι πιο παραδοσιακές με διατήρηση των προνυμφών σε μικρότερες πυκνότητες (30-100 προνύμφες ανά λίτρο νερού) εκτροφή τους με φύκη που αναπτύσσονται εντός της δεξαμενής και ως εκ τούτου χαμηλότερους ρυθμούς ανανέωσης του νερού Εδώ οι δεξαμενές καλλιέργειας είναι σχετικά μεγάλου μεγέθους (μέχρι και 200 mt) με πυθμένες ελαφρά κεκλιμένους ή επίπεδους Οι δυτικού τύπου πρακτικές είναι περισσότερο εντατικές επιτρέποντας πυκνότητες προνυμφών μέχρι και 200 ανά λίτρο νερού και με υψηλούς ρυθμού ανανέωσης του νερού ώστε να διατηρείται η ποιότητα του Αυτό βέβαια απαιτεί την ανάπτυξη ξεχωριστών καλλιεργειών από φύκη για τις προνύμφες Τα δοχεία καλλιέργειας είναι συνήθως μικρά (01-15 mt) σχήματος τομής V ή U ώστε να αποφεύγεται η συσσώρευση στερεών υλικών Και τα δύο συστήματα μπορούν να παράγουν μεγάλες ποσότητες υγιούς γόνου γεγονός που κυρίως εξαρτάται από την εμπειρία και την κατάρτιση του απασχολούμενου ανθρώπινου δυναμικού Τα προνυμφικά στάδια που αναφέρθηκαν παραπάνω μπορεί να εκτραφούν όλα σε μια εγκατάσταση ώστε να προκύψουν τελικά οι μεταπρονύμφες ή η διαδικασία να γίνει σε δύο στάδια (ναύπλιος έως ζωίδιο και μύσις έως μεταπρονύμφη) Η ποιότητα του νερού στην εκτροφή των προνυμφών είναι πιο σημαντική από ότι σε οποιοδήποτε άλλο στάδιο Το είδος της τροφής που παρέχεται ποικίλλει με το ζωοπλαγκτό και το φυτοπλαγκτό (μικροφύκη Artemia και τροχόζωα) να προτιμώνται στα στάδια του ναυπλίου και του ζωιδίου ενώ στα στάδια του μυσιδίου και της μεταπρονύμφης παρέχονται αποκλειστικά ζωικές τροφές κυρίως κωπήποδα αμφίποδα θυσανόποδα πολύχαιτοι σάρκα διθύρων γαρίδων και ψαριών Συχνά χρησιμοποιούνται αντιβιοτικά για την καταπολέμηση παθογόνων βακτηρίων

12 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

54 Πάχυνση Η διάφορες τεχνικές που εφαρμόζονται για την πάχυνση των ενήλικων γαρίδων εντάσσονται σε τέσσερεις κατηγορίες ανάλογα με την επιθυμητή απόδοση και την πυκνότητα των ατόμων εκτατικές ημιεντατικές εντατικές και υπερεντατικές

541 Εκτατική πάχυνση Στις χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας αλλά και στη Λατινική Αμερική εφαρμόζεται ο απλούστερος τρόπος γαριδοκαλλιέργειας η εκτατική που περιλαμβάνει αλίευση νεαρών ατόμων και εκτροφή τους σε μεγάλες ρηχές φυσικές υδατοσυλλογές πχ παλιρροιακά έλη μαγκρόβια δάση και εκβολές Στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχει σοβαρός έλεγχος της ποσότητας και ποιότητας του τελικού προϊόντος Επίσης η εποχή αλίευσης και η ποσότητα των νεαρών ατόμων ποικίλλει ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή Οι γαρίδες διαχωρίζονται από τα υπόλοιπα αλιεύματα και εξετάζονται για ασθένειες (κυρίως ελέγχοντας το βαθμό της ζωτικότητάς τους) πριν περάσουν στο χώρο πάχυνσης Συνήθως δεν παρέχεται επιπλέον τροφή αφού η καλλιέργεια εξαρτάται από τη φυσική παραγωγικότητα του συστήματος αλλά κάποιες φορές προστίθενται λιπάσματα φυσικά ή χημικά Η ανανέωση του νερού γίνεται με φυσικό τρόπο από την παλίρροια

Εικόνα 106 Εκκολαπτήρια γαρίδων στη Νότια Κορέα Από httpsenwikipediaorgwikiMarine_shrimp_farming mediaFileShrimp_hatcheryjpg Το παρόν έργο αποτελεί κοινό κτήμα (public domain)

Σε κάποιες περιπτώσεις ο γόνος δεν προέρχεται από αλιεία αλλά οι ντόπιοι καλλιεργητές απλά κλείνουν μια περιοχή την εποχή που υπάρχουν μεγάλες πυκνότητες προνυμφών και τις αφήνουν να μεγαλώσουν μέσα στο σύστημα μέχρι να αποκτήσουν εμπορεύσιμο μέγεθος Οι πυκνότητες των προνυμφών σε κάθε περίπτωση είναι αρκετά μικρές μικρότερες από 25000 ανά εκτάριο και η παραγωγή μπορεί να κυμαίνεται

12 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

54 Πάχυνση Η διάφορες τεχνικές που εφαρμόζονται για την πάχυνση των ενήλικων γαρίδων εντάσσονται σε τέσσερεις κατηγορίες ανάλογα με την επιθυμητή απόδοση και την πυκνότητα των ατόμων εκτατικές ημιεντατικές εντατικές και υπερεντατικές

541 Εκτατική πάχυνση Στις χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας αλλά και στη Λατινική Αμερική εφαρμόζεται ο απλούστερος τρόπος γαριδοκαλλιέργειας η εκτατική που περιλαμβάνει αλίευση νεαρών ατόμων και εκτροφή τους σε μεγάλες ρηχές φυσικές υδατοσυλλογές πχ παλιρροιακά έλη μαγκρόβια δάση και εκβολές Στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχει σοβαρός έλεγχος της ποσότητας και ποιότητας του τελικού προϊόντος Επίσης η εποχή αλίευσης και η ποσότητα των νεαρών ατόμων ποικίλλει ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή Οι γαρίδες διαχωρίζονται από τα υπόλοιπα αλιεύματα και εξετάζονται για ασθένειες (κυρίως ελέγχοντας το βαθμό της ζωτικότητάς τους) πριν περάσουν στο χώρο πάχυνσης Συνήθως δεν παρέχεται επιπλέον τροφή αφού η καλλιέργεια εξαρτάται από τη φυσική παραγωγικότητα του συστήματος αλλά κάποιες φορές προστίθενται λιπάσματα φυσικά ή χημικά Η ανανέωση του νερού γίνεται με φυσικό τρόπο από την παλίρροια

Εικόνα 106 Εκκολαπτήρια γαρίδων στη Νότια Κορέα Από httpsenwikipediaorgwikiMarine_shrimp_farming mediaFileShrimp_hatcheryjpg Το παρόν έργο αποτελεί κοινό κτήμα (public domain)

Σε κάποιες περιπτώσεις ο γόνος δεν προέρχεται από αλιεία αλλά οι ντόπιοι καλλιεργητές απλά κλείνουν μια περιοχή την εποχή που υπάρχουν μεγάλες πυκνότητες προνυμφών και τις αφήνουν να μεγαλώσουν μέσα στο σύστημα μέχρι να αποκτήσουν εμπορεύσιμο μέγεθος Οι πυκνότητες των προνυμφών σε κάθε περίπτωση είναι αρκετά μικρές μικρότερες από 25000 ανά εκτάριο και η παραγωγή μπορεί να κυμαίνεται

13 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

από 50 μέχρι 500 κιλά ανά εκτάριο το χρόνο Η συλλογή των ώριμων ατόμων γίνεται με πεζόβολα ή παγίδες από μπαμπού Σε πολλές περιοχές η καλλιέργεια της γαρίδας εναλλάσσεται εποχιακά με καλλιέργεια ρυζιού ή παραγωγή αλατιού

542 Ημιεντατική πάχυνση Στις ημιεντατικές καλλιέργειες (Εικόνα 107) η απόδοση είναι μεγαλύτερη πράγμα που επιτυγχάνεται με μεγαλύτερη πυκνότητα εισαγόμενων ατόμων (10-30 ανά m2) συνήθως από εκκολαπτήρια προμήθεια πρόσθετης τροφής και λιπασμάτων καθώς και συστήματα ανακύκλωσης του νερού Σε μερικές περιπτώσεις περιοχές που αρχικά χρησιμοποιούνταν για εκτατική καλλιέργεια αναδιαμορφώνονται με κατάλληλες παρεμβάσεις έτσι ώστε να φιλοξενήσουν ημιεντατικές Συνήθως οι δεξαμενές για ημιεντατική καλλιέργεια έχουν βάθος 05-15 m είναι τετραγωνισμένες και εφοδιασμένες με κανάλια εισόδου και εξόδου του νερού με ή χωρίς αντλίες Οι ατομικές δεξαμενές μπορεί να έχουν επιφάνεια 2-30 εκτάρια και στο σύνολό της η καλλιέργεια να καταλαμβάνει μια επιφάνεια 100-500 εκτάρια Η συλλογή των ώριμων ατόμων γίνεται με άδειασμα της δεξαμενής και χρήση διχτυού ή με αντλίες συγκομιδής Η παραγωγή μπορεί να φτάνει τα 500 έως 5000 κιλά ανά εκτάριο το χρόνο Είναι γνωστό ότι κατά την ημιεντατική καλλιέργεια απαιτείται συνεχής ανακύκλωση του νερού ώστε να διατηρείται υψηλή η ποιότητά του Κανονικά χρειάζεται να ανανεώνεται καθημερινά μέχρι και το 25 του νερού των δεξαμενών Έτσι όμως υπάρχει ο κίνδυνος της εισόδου παθογόνων μικροοργανισμών με το νερό ενώ ταυτόχρονα αποβάλλονται λύματα πλούσια σε θρεπτικά με αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον Η ανάγκη αντιμετώπισης των επιπτώσεων αυτών και η διατήρηση βιώσιμων γαριδοκαλλιεργειών ιδιαίτερα σε περιοχές όπως η Κορέα (Κίτρινη Θάλασσα) όπου υπάρχουν πολυάριθμες εγκαταστάσεις έχει οδηγήσει πρόσφατα (2008-2009) στην ανάπτυξη συστημάτων εντατικής ή υπερ-εντατικής καλλιέργειας με περιορισμένη ή και μηδενική ανανέωση του νερού που περιγράφονται παρακάτω Τα συστήματα αυτά λειτουργούν με συνεχή διοχέτευση αέρα και τεχνικές μηχανικής και χημικής απομάκρυνσης των αιωρούμενων συστατικών Με τον τρόπο αυτό περιορίστηκαν έως εξέλιπαν οι προσβολές στις καλλιέργειες ενώ η επιβίωση των καλλιεργούμενων ατόμων και η απόδοση είναι πολύ μεγαλύτερη

543 Εντατική πάχυνση Η εντατική καλλιέργεια γίνεται σε μικρές δεξαμενές επιφάνειας 01-15 εκτάριου Η πυκνότητα των εισαγόμενων ατόμων (πάντα από εκκολαπτήρια) είναι μεγαλύτερη των 30 ανά m2 και ταΐζονται τακτικά με μια σύνθετη δίαιτα Οι εγκαταστάσεις αυτού του τύπου απαιτούν διαχείριση και παρακολούθηση σε εικοσιτετράωρη βάση Η ποιότητα του νερού ελέγχεται αυστηρά με τακτική απομάκρυνση των απορριμμάτων και εντατικό αερισμό του νερού με προσθήκη αέρα ή οξυγόνου Σε ημερήσια βάση επίσης χρειάζεται να ανανεώνεται περισσότερο από το 30 του νερού των δεξαμενών Οι δεξαμενές είναι από τσιμέντο μερικές φορές με πλαστική επένδυση βάθους 1-15 m τετραγωνισμένες ή κυκλικές και μπορούν να αδειάζουν τελείως μεταξύ των κύκλων παραγωγής ώστε να καθαρίζονται Συχνά η εντατική καλλιέργεια πραγματοποιείται σε μικρών διαστάσεων καλυμμένες δεξαμενές ή σε εσωτερικούς χώρους ενώ εξελιγμένες τεχνικές συλλογής και τεχνικές συχνού καθαρισμού των δεξαμενών αμέσως μετά τη συγκομιδή επιτρέπουν συνεχή παραγωγή όλο το χρόνο Συνήθως η παραγωγή σε τέτοια εντατικά συστήματα φτάνει τα 5000 έως 20000 κιλά ανά εκτάριο το χρόνο Τα απόβλητα από τις εγκαταστάσεις εντατικής καλλιέργειας εξακολουθούν να προκαλούν περιβαλλοντικά προβλήματα

544 Υπερεντατική πάχυνση Σε χώρες όπως η Ταϊλάνδη η Ιαπωνία οι ΗΠΑ και η Βραζιλία έχουν αναπτυχθεί υπερ-εντατικές γαριδοκαλλιέργειες με απόδοση περισσότερο από 20000 κιλά έως και 100000 κιλά ανά εκτάριο Απαιτούνται πολύ μεγάλες πυκνότητες ατόμων (50-250 ανά m2) που τοποθετούνται σε κυκλικές δεξαμενές από τσιμέντο 1000-2000 m2 και βάθος 2 m Αρχικά εισάγονται μεγάλες πυκνότητες ατόμων που σταδιακά

14 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

αραιώνονται καθώς τα ζώα μεγαλώνουν Δίαιτες υψηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνη σε πολλά γεύματα την ημέρα έχουν ως αποτέλεσμα να παράγονται άτομα εμπορικού μεγέθους (20 g) μέσα σε 5-6 μήνες Εναλλακτικά έχουν χρησιμοποιηθεί πλαστικές δεξαμενές μέσα σε θερμοκήπια με πολύ καλά αποτελέσματα Μεγάλη μέριμνα χρειάζεται να λαμβάνεται για την αποφυγή μολύνσεων από βακτήρια και ιούς που λόγω των πολύ μεγάλων πυκνοτήτων των ατόμων μπορεί να καταστρέψουν την καλλιέργεια Ο έλεγχος των αποβλήτων στις δεξαμενές υπερ-εντατικής καλλιέργειας γίνεται με την ανάπτυξη βακτηρίων τα οποία από τη μια απομακρύνουν τις ενώσεις του αζώτου από το νερό και από την άλλη συμβάλλουν στη διατροφή των γαρίδωνΤο κόστος παραγωγής ανά κιλό σε τέτοια συστήματα είναι χαμηλό με αποτέλεσμα να έχουν προσελκύσει το ενδιαφέρον των καλλιεργητών και αναμένεται να επικρατήσουν στο άμεσο μέλλον

Εικόνα 107 Δεξαμενές ημιεντατικής γαριδοκαλιέργειας στη Νέα Ζηλανδία Από httpswwwflickrcomphotos48722974N074523954944 (αδειοδότηση CC BY)

55 Συγκομιδή Οι γαρίδες συλλέγονται από τις καλλιέργειες με διάφορες μεθόδους που περιλαμβάνουν δίχτυα απόχες παγίδες ηλεκτραλιεία ή αποστράγγιση του νερού Οι πρώτες από αυτές χρησιμοποιούνται κυρίως στις εκτατικές καλλιέργειες ενώ η τελευταία είναι η συνήθης μέθοδος στις εντατικές καλλιέργειες Ο ακριβής τρόπος και ο χρόνος της αποστράγγισης θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη συμπεριφορά των γαρίδων που καλλιεργούνται Οι πεναΐδες είναι εν γένει περισσότερο δραστήριες τη νύχτα και έλκονται από το φως υπάρχουν ωστόσο και διαφοροποιήσεις στη συμπεριφορά μεταξύ των ειδών

56 Παράγοντες που επηρεάζουν την παραγωγή και επιπτώσεις στο περιβάλλον Ανάλογα με τον τύπο της καλλιέργειας και καθώς περνάμε από τις γαριδοκαλλιέργειες με τις μικρές πυκνότητες ατόμων προς εκείνες με τις μεγάλες πυκνότητες η ποσότητα και η ποιότητα της τροφής αποκτά όλο και μεγαλύτερη σημασία Έτσι στις ημιεντατικές και τις εντατικές καλλιέργειες απαιτείται μεγαλύτερη ποσότητα τροφής Στις εκτατικές όπως προαναφέρθηκε η τροφή παράγεται με φυσικό τρόπο μέσα στο ίδιο σύστημα ενώ στις υπερεντατικές η κατανάλωση των βακτηρίων μπορεί να μειώσει πολύ την ποσότητα

14 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

αραιώνονται καθώς τα ζώα μεγαλώνουν Δίαιτες υψηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνη σε πολλά γεύματα την ημέρα έχουν ως αποτέλεσμα να παράγονται άτομα εμπορικού μεγέθους (20 g) μέσα σε 5-6 μήνες Εναλλακτικά έχουν χρησιμοποιηθεί πλαστικές δεξαμενές μέσα σε θερμοκήπια με πολύ καλά αποτελέσματα Μεγάλη μέριμνα χρειάζεται να λαμβάνεται για την αποφυγή μολύνσεων από βακτήρια και ιούς που λόγω των πολύ μεγάλων πυκνοτήτων των ατόμων μπορεί να καταστρέψουν την καλλιέργεια Ο έλεγχος των αποβλήτων στις δεξαμενές υπερ-εντατικής καλλιέργειας γίνεται με την ανάπτυξη βακτηρίων τα οποία από τη μια απομακρύνουν τις ενώσεις του αζώτου από το νερό και από την άλλη συμβάλλουν στη διατροφή των γαρίδωνΤο κόστος παραγωγής ανά κιλό σε τέτοια συστήματα είναι χαμηλό με αποτέλεσμα να έχουν προσελκύσει το ενδιαφέρον των καλλιεργητών και αναμένεται να επικρατήσουν στο άμεσο μέλλον

Εικόνα 107 Δεξαμενές ημιεντατικής γαριδοκαλιέργειας στη Νέα Ζηλανδία Από httpswwwflickrcomphotos48722974N074523954944 (αδειοδότηση CC BY)

55 Συγκομιδή Οι γαρίδες συλλέγονται από τις καλλιέργειες με διάφορες μεθόδους που περιλαμβάνουν δίχτυα απόχες παγίδες ηλεκτραλιεία ή αποστράγγιση του νερού Οι πρώτες από αυτές χρησιμοποιούνται κυρίως στις εκτατικές καλλιέργειες ενώ η τελευταία είναι η συνήθης μέθοδος στις εντατικές καλλιέργειες Ο ακριβής τρόπος και ο χρόνος της αποστράγγισης θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη συμπεριφορά των γαρίδων που καλλιεργούνται Οι πεναΐδες είναι εν γένει περισσότερο δραστήριες τη νύχτα και έλκονται από το φως υπάρχουν ωστόσο και διαφοροποιήσεις στη συμπεριφορά μεταξύ των ειδών

56 Παράγοντες που επηρεάζουν την παραγωγή και επιπτώσεις στο περιβάλλον Ανάλογα με τον τύπο της καλλιέργειας και καθώς περνάμε από τις γαριδοκαλλιέργειες με τις μικρές πυκνότητες ατόμων προς εκείνες με τις μεγάλες πυκνότητες η ποσότητα και η ποιότητα της τροφής αποκτά όλο και μεγαλύτερη σημασία Έτσι στις ημιεντατικές και τις εντατικές καλλιέργειες απαιτείται μεγαλύτερη ποσότητα τροφής Στις εκτατικές όπως προαναφέρθηκε η τροφή παράγεται με φυσικό τρόπο μέσα στο ίδιο σύστημα ενώ στις υπερεντατικές η κατανάλωση των βακτηρίων μπορεί να μειώσει πολύ την ποσότητα

15 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

της απαιτούμενης πρωτεΐνης Οι γαρίδες που διατηρούνται σε ημιεντατικές και εντατικές καλλιέργειες ιδανικά ταΐζονται 4 με 5 φορές την ημέρα και έχει υπολογιστεί ότι μόνο το 2005 είχαν παραχθεί σε παγκόσμια κλίμακα 2 εκατομμύρια τόνοι τροφής για καλλιεργούμενες γαρίδες Η απαραίτητη τροφή αποτελεί περίπου το 50 του κόστους σε μια εντατική γαριδοκαλλιέργεια και επίσης συμβάλει πολύ στη δημιουργία λυμάτων με τη μορφή λάσπης στον πυθμένα των δεξαμενών Έτσι είναι σημαντικό να λαμβάνεται μέριμνα για την επιλογή τροφής καλής ποιότητας αλλά και του κατάλληλου τρόπου παροχής της Για παράδειγμα η προσθήκη προσελκυστικών ουσιών στην τροφή επιταχύνει την κατανάλωσή της από τις γαρίδες με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν απώλειες θρεπτικών συστατικών Στις ανατολικές χώρες το 50 των παραγωγών παρέχει στις γαρίδες σημαντικό ποσοστό φυσικής τροφής από μη χρησιμοποιούμενα ψάρια δίθυρα και καρκινοειδή που προέρχονται από την αλιεία Στο δυτικό ημισφαίριο χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά τυποποιημένη ξηρή τροφή Για αποτελεσματικότερη διαχείριση της τροφής αυτή συνήθως διανέμεται μέσα σε δίσκους κυκλικούς ή ορθογώνιους εμβαδού 05cm2 που βυθίζονται στις δεξαμενές καλλιέργειας ώστε να υπάρχει και παρακολούθηση της κατανάλωσης Η παροχή της τροφής σε δίσκους έχει επί πλέον πλεονεκτήματα όπως λιγότερη ρύπανση του πυθμένα της δεξαμενής και επομένως λιγότερες ασθένειες μειωμένο κόστος άντλησης του νερού και αερισμού καλύτερη πρόβλεψη της συγκομιδής κά Ο αερισμός των δεξαμενών γίνεται είτε με τον φυσικό κύκλο της παλίρροιας είτε με ανεμιστήρες που αναταράσσουν το νερό και είναι πολύ σημαντικός για το τελικό προϊόν αλλά και για τον έλεγχο των λυμάτων Ο αερισμός γίνεται το βράδυ και νωρίς το πρωί όταν το οξυγόνο βρίσκεται στα χαμηλότερα επίπεδα κι έχει παρατηρηθεί ότι οι γαρίδες ωφελούνται πολύ από τα ρεύματα που δημιουργούνται Άλλοι τρόποι αερισμού είναι και η διοχέτευση αέρα υπό χαμηλή πίεση στον πυθμένα της δεξαμενής με ένα σύστημα σωλήνων ή η έγχυση οξυγόνου Όσον αφορά τον έλεγχο των ασθενειών στις γαριδοκαλλιέργειες που οφείλονται κυρίως σε ιούς (ασθένειες Taura λευκών και κίτρινων κηλίδων) δεν υπάρχουν συγκεκριμένα φάρμακα αλλά έχουν αναπτυχθεί τεχνικές διαχείρισης που μειώνουν τις επιπτώσεις στην καλλιέργεια Η ρύπανση που προέρχεται από τις δεξαμενές ημι-εντατικής και εντατικής γαριδοκαλλιέργειας μειώνει την ποιότητα του νερού και ευνοεί την ανάπτυξη παθογόνων οργανισμών Επίσης συνήθως λαμβάνονται μέτρα προστασίας των δεξαμενών από τα πουλιά που συχνά θηρεύουν τις γαρίδες που καλλιεργούνται σε ανοιχτές δεξαμενές Μέτριες ποσότητες αποβλήτων από τις εγκαταστάσεις γαριδοκαλλιέργειας μπορεί να έχουν ακόμη και ευεργετική επίδραση στο περιβάλλον και σε κάποιες περιπτώσεις παρατηρήθηκε βελτίωση της τοπικής αλιείας και ισορροπημένη ανάπτυξη των μαγγρόβιων φυτών που περιβάλλουν τις εγκαταστάσεις Ωστόσο σε πολλές περιοχές έχουν ήδη καταστραφεί μεγάλες εκτάσεις μαγγρόβιων δασών είτε λόγω της αποψίλωσής τους για τη δημιουργία των εγκαταστάσεων ή λόγω των τεράστιων ποσοτήτων ανεξέλεγκτων αποβλήτων Ένα σύστημα καλλιέργειας που βασίζεται στην ανάπτυξη μικροοργανισμών στο μέσο της καλλιέργειας και σχεδόν μηδενική παραγωγή αποβλήτων είναι η πρόσφατη τεχνολογία BIOFLOC (Εικόνα 108) Εδώ οι μικροοργανισμοί έχουν διττό ρόλο α) τη διατήρηση της ποιότητας του νερού με την απορρόφηση των ενώσεων του αζώτου ενώ παράγεται ταυτόχρονα οργανική ύλη και β) την μεγαλύτερη αποδοτικότητα της καλλιέργειας αφού αυξάνεται η μετατρεψιμότητα της τροφής και μειώνεται το κόστος διατροφής των γαρίδων Επιπλέον πρόκειται για μια μέθοδο φιλική προς το περιβάλλον αφού είναι ένα κλειστό σύστημα που δεν αφήνει να διαφύγουν θρεπτικά οργανική ύλη καλλιεργούμενοι οργανισμοί και παθογόνοι μικροοργανισμοί Ένα ακόμη κέρδος τέτοιων laquoκάθετωνraquo συστημάτων είναι ότι αποφεύγεται η υποβάθμιση και καταστροφή των παράκτιων και εσωτερικών περιοχών που γίνεται με την ανάπτυξη εκτεταμένων εγκαταστάσεων υδατοκαλλιεργειών Τέλος η ελάχιστη αποβολή νερού στο περιβάλλον επιτρέπει τη διατήρηση των σχετικά υψηλών θερμοκρασιών που απαιτούνται για την καλλιέργεια τροπικών ειδών σε εύκρατες και ψυχρές περιοχές

16 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

57 Ενίσχυση φυσικών αποθεμάτων Προγράμματα ενίσχυσης φυσικών αποθεμάτων από εκκολαπτήρια γαρίδων έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι στιγμής σε ανεπτυγμένες χώρες όπως η Ιαπωνία οι ΗΠΑ η Κίνα και η Αυστραλία Κύριοι στόχοι των προγραμμάτων αυτών ήταν η ενίσχυση της μεγάλης κλίμακας αλιείας η προστασία του περιβάλλοντος και η προώθηση της έρευνας στον τομέα αυτό

Εικόνα 108 Εγκαταστάσεις καλλιέργειας με την φιλική προς το περιβάλλον τεχνολογία BIOFLOC Τροποποιημένη από Emerenciano et al (2013) (αδειοδότηση CC ΒΥ από INTECH)

57 Ενίσχυση φυσικών αποθεμάτων Προγράμματα ενίσχυσης φυσικών αποθεμάτων από εκκολαπτήρια γαρίδων έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι στιγμής σε ανεπτυγμένες χώρες όπως η Ιαπωνία οι ΗΠΑ η Κίνα και η Αυστραλία Κύριοι στόχοι των προγραμμάτων αυτών ήταν η ενίσχυση της μεγάλης κλίμακας αλιείας η προστασία του περιβάλλοντος και η προώθηση της έρευνας στον τομέα αυτό Πρόσφατα παρόμοια προγράμματα εφαρμόζονται σε αναπτυσσόμενες περιοχές όπου κύριος στόχος είναι η οικονομική ανακούφιση πτωχών περιοχών στις οποίες δραστηριοποιούνται παράκτιοι αλιείς με πολύ χαμηλά εισοδήματα ενώ ταυτόχρονα χρειάζεται να προστατευτούν και να αποκατασταθούν τα μαγγρόβια οικοσυστήματα που υφίστανται μεγάλη πίεση από την υπερ-εντατική αλιεία Τέτοιου είδους παρεμβάσεις απαιτούν πολύ καλή γνώση του κύκλου ζωής των ειδών Για παράδειγμα το είδος Penaeus monodon για το οποίο έχουν γίνει ανάλογες ενέργειες στις Φιλιππίνες είναι εξαιρετικά ευρύαλο με έναν κύκλο ζωής που ξεκινάει στην ανοιχτή θάλασσα και καταλήγει σε εκβολικές περιοχές Αυτό σημαίνει ότι η περιοχή απελευθέρωσης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το στάδιο ζωής της γαρίδας που απελευθερώνεται Η ανάμιξη της ανθρώπινης κοινότητας σε όλες τις φάσεις μιας τέτοιας προσπάθειας έχει αποδειχτεί πολύ σημαντική και συμβάλει στην ενημέρωση επιμόρφωση και αποτελεσματική συμμετοχή στη διαχείριση των αποθεμάτων της περιοχής τους

6 Καλλιέργεια γαρίδων Caridea σε γλυκά νερά

Οι καλλιεργούμενες γαρίδες της υπεροικογένειας Caridea ανήκουν στην οικογένεια Palaemonidae και περιλαμβάνουν είδη του γένους Macrobrachium που ζουν στα γλυκά νερά Κυρίαρχο είδος από άποψη παραγωγής είναι το M rosenbergii (μεγάλη ποταμογαρίδα) που εξαπλώνεται στον Ινδοειρηνικό Ωκεανό και καλλιεργείται κυρίως στην Κίνα την Ταϊλάνδη το Μπαγκλαντές την Ινδία αλλά και σε χώρες της Λατινικής

17 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

Αμερικής όπως το Μεξικό και η Βραζιλία Η παραγωγή του φτάνει τους 220 χιλιάδες τόνους ετησίως (στοιχεία FAO για το 2012) Ο κύκλος ζωής του (Εικόνα 104Β) περιλαμβάνει δύο βασικούς τύπους προνύμφης το ζωίδιο (με πολλά στάδια) και τη μεταπρονύμφη Ζει σε ποτάμια αλλά τα θηλυκά αποθέτουν τα αυγά τους στα υφάλμυρα νερά των εκβολών όπου και εκκολάπτονται οι πελαγικές προνύμφες Οι ώριμες μεταπρονύμφες γίνονται και πάλι βενθικές και μεταναστεύουν προς το ποτάμι Τα ώριμα θηλυκά είτε αλιεύονται στη φύση (στις τροπικές περιοχές) ή προέρχονται από δεξαμενές πάχυνσης (στις εύκρατες περιοχές ώστε να υπάρχει διαθεσιμότητα όλο το χρόνο) Διατηρούνται σε αναλογία 20 προς 3 με τα αρσενικά Μετά τη γονιμοποίηση το θηλυκό κυοφορεί τα αυγά (5-100 χιλιάδες ανά άτομο) για τρεις περίπου εβδομάδες Τα εκκολαπτήρια και οι χώροι εκτροφής των προνυμφών είναι είτε συστήματα ανοιχτά στα οποία συνεχώς ανανεώνεται το νερό (σε παράκτιες περιοχές) ή κλειστά δυναμικά συστήματα (εσωτερικά) όπου το νερό ανακυκλώνεται με τη χρήση βιολογικών φίλτρων Στη δεύτερη περίπτωση για την ανάπτυξη των προνυμφών χρειάζεται ανάμιξη 50 γλυκού με 50 θαλασσινό νερό Κλασσική τροφή αποτελεί η Artemia από κοινού με σάρκα μυδιού ή ψαριού και καλαμάρι Η πάχυνση γίνεται σε δεξαμενές γλυκού νερού εσωτερικού χώρου ή εξωτερικού χώρου Τα ενήλικα άτομα ταΐζονται με βιομηχανοποιημένη τροφή Η καλλιέργεια των γαρίδων των γλυκών νερών δεν έχει τόσο δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον όπως εκείνη των θαλασσινών πεναΐδων καθώς δεν καλλιεργούνται σε τόσο μεγάλες πυκνότητες η παραγωγικότητα των καλλιεργειών είναι εν γένει μικρότερη και δεν διαταράσσεται η αλατότητα του εδάφους (όπως συμβαίνει στις δεύτερες λόγω χρήσης θαλασσινού νερού) Πρόκειται για καλλιέργειες κατάλληλες για μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις από μη εξειδικευμένο προσωπικό Υπάρχουν ωστόσο κάποια προβλήματα στην καλλιέργεια των γαρίδων αυτών που έχουν να κάνουν με α) το γεγονός ότι υπάρχει μια υποβάθμιση της γενετικής σύστασης των καλλιεργούμενων γεννητόρων λόγω μακροχρόνιας ενδογαμίας που έχει ως αποτέλεσμα απογόνους χαμηλής ποιότητας β) την έλλειψη ικανών ποσοτήτων καλής ποιότητας γόνου (οι ανάγκες είναι για 20-30 δισεκατομμύρια το χρόνο) που επιδεινώθηκε τα τελευταία χρόνια εξαιτίας ασθενειών των προνυμφών και γ) την αύξηση του αριθμού μικρού μεγέθους αρσενικών που δεν είναι τόσο γόνιμα όσο τα κανονικά

7 Καλλιέργεια καραβίδων σε γλυκά νερά

Οι καραβίδες που καλλιεργούνται στα γλυκά νερά περιλαμβάνουν είδη των οικογενειών Astacidae Parastacidae και Cambaridae Κυρίαρχο είδος ανάμεσά τους είναι το Procambarus clarkii με αρχική εξάπλωση στη Βόρεια Αμερική Έχει μεταφερθεί στα συστήματα των γλυκών νερών της Ευρώπης ενώ σήμερα η κύρια παραγωγή του προέρχεται από την Κίνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες (συνολική ετήσια παραγωγή το 2012 γύρω στους 600 χιλιάδες τόνους) Στην Αυστραλία καλλιεργούνται με πολύ περιορισμένη παραγωγή είδη του γένους Cherax ενώ στην Ευρώπη οι καραβίδες του γένους Astacus Το Procambarus clarkii είναι ένα ευρύοικο είδος (10-30οC) που ζει σε γλυκά νερά με μικρή ροή λιμνούλες τέλματα και ρυάκια ιδιαίτερα όταν υπάρχει υδρόβια βλάστηση σκάβοντας λαγούμια όταν έχει ξηρασία ή κρύο ή για να αναπαραχθεί Έχει σχετικά απλό βιολογικό κύκλο (Εικόνα 104Γ) και ταχεία άμεση ανάπτυξη κι έτσι μέσα σε τρεις μήνες μπορεί να προκύψει ένα άτομο 50 g (περίπου 8 cm) ενώ σε καλές συνθήκες μπορεί να παράγονται δύο γενιές το χρόνο Τα θηλυκά σκάβουν ένα λαγούμι και παραμένουν μέσα σε αυτό μέχρι να ωριμάσουν τα ωάρια τους ακόμη και συνθήκες ξηρασίας Το ζευγάρωμα γίνεται απαραίτητα μέσα στο νερό συνήθως κατά το φθινόπωρο και μετά τη γονιμοποίηση τους τα αυγά επωάζονται στην κοιλιά του θηλυκού για περίπου 20 μέρες Αν πρόκειται να τροφοδοτηθεί μια νέα καλλιέργεια οι γεννήτορες προκύπτουν με αλιεία Οι υπάρχουσες καλλιέργειες που γίνονται σε φυσικές υδατοσυλλογές είναι συνήθως αυτάρκεις και αυτοτροφοδοτούμενες αφού και μετά τη συλλογή πάντα παραμένουν γεννήτορες από τον προηγούμενο κύκλο Οι υδατοσυλλογές καλλιέργειας θα πρέπει να έχουν βάθος 20-60 cm να είναι

18 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

σχετικά επίπεδες και λασπώδεις και να μιμούνται τον υδρολογικό κύκλο της φύσης ώστε να διασφαλίζονται οι κατάλληλες συνθήκες Το άδειασμα του νερού κατά διαστήματα είναι αναγκαίο ώστε να αερίζονται τα ιζήματα να περιορίζονται οι θηρευτές και να ανανεώνεται η βλάστηση που είναι απαραίτητη για τις καραβίδες Σε αυτά τα διαστήματα οι καραβίδες σκάβουν και παραμένουν μέσα στα λαγούμια τους Ιδιαίτερη φροντίδα χρειάζεται για το γέμισμα των υδατοσυλλογών κατά τις περιόδους του ζευγαρώματος και ανάπτυξης των αυγών Η συνεχής παραγωγή νεαρών ατόμων όλο το χρόνο και οι διαφορετικοί ρυθμοί ανάπτυξης καταλήγουν σε πληθυσμούς καραβίδων ποικίλλων μεγεθών και ηλικιακών κλάσεων Έτσι για την καλλιέργεια των καραβίδων δεν είναι αναγκαίο να υπάρχει ειδική μέριμνα για εκκολαπτήρια και χώρους ανάπτυξης προνυμφών Ο τρόπος παραγωγής μπορεί να είτε μονοκαλλιέργεια δηλαδή αποκλειστική καλλιέργεια καραβίδας ή να γίνεται σε συνδυασμό με καλλιέργεια ρυζιού Σε κάποιες περιοχές για παράδειγμα καλλιεργείται ρύζι κατά το καλοκαίρι και μετά τη συγκομιδή του καραβίδες όλο τον υπόλοιπο χρόνο Οι καραβίδες είναι παμφάγες και εφόσον ληφθεί μέριμνα για την ύπαρξη βλάστησης μέσα στο νερό αυτή λειτουργεί ως βάση για τη δημιουργία της τροφικής αλυσίδας στην κορυφή της οποίας βρίσκεται η καραβίδα Σε μια τέτοια περίπτωση δεν χρειάζεται περεταίρω προσθήκη τροφής Η συγκομιδή γίνεται με παγίδες που περιέχουν φυσικό ή βιομηχανοποιημένο δόλωμα και τοποθετούνται σε όλη την έκταση της καλλιέργειας με βάρκες Οι ασθένειες είναι σχετικά σπάνιες και δεν έχουν παρατηρηθεί ποτέ σε επίπεδο επιδημίας Στην Αυστραλία για το είδος Cherax quadricarinatus έχουν αναπτυχθεί εντατικά συστήματα καλλιέργειας με εγκαταστάσεις παρόμοιες με εκείνες που χρησιμοποιούνται για τις αστακοκαραβίδες Στην Ευρώπη έχουν δοκιμαστεί κατά καιρούς εκτατικές καλλιέργειες των ειδών του γένους Astacus σε μεγαλύτερες ή μικρότερες φυσικές υδατοσυλλογές καθώς και εντατικές ή ημι-εντατικές καλλιέργειες σε τεχνητά κανάλια στα οποία έχει επιτευχθεί παραγωγή μέχρι και 500 kg ανά εκτάριο Καραβίδες που ξέφυγαν από καλλιέργειες αλλά και ηθελημένη απελευθέρωση ατόμων έχουν εμπλουτίσει σε κάποιες περιοχές τους τοπικούς πληθυσμούς αλλά έχουν προκαλέσει και προβλήματα στην τοπική ιχθυαλιεία Επίσης η εισαγωγή και καλλιέργεια ξενικών ειδών σε κάποιες περιοχές είχε ως αποτέλεσμα τη διάδοση μιας ασθένειας (πανούκλα των καραβίδων) γεγονός που δείχνει πόσο μεγάλη προσοχή χρειάζεται πριν γίνουν τέτοιες ενέργειες Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η μείωση των πληθυσμών λόγω ασθενειών αλλά και υπεραλίευσης διάφορες χώρες ξεκίνησαν προγράμματα διαχείρισης τους Μια τέτοια περίπτωση είναι της Εσθονίας όπου από το 1996 γίνεται σταθερά εμπλουτισμός των τοπικών πληθυσμών με νεαρά άτομα (γύρω στα 200000 άτομα το χρόνο) που παράγονται σε εγκαταστάσεις καλλιέργειας Ακόμη στη χώρα αυτή υπάρχει μια συνεχώς αναπτυσσόμενη παραγωγή ατόμων εμπορικού μεγέθους σε 10 οργανωμένες μονάδες καλλιέργειας

8 Καλλιέργεια αστακοκαραβίδων

Δύο είδη αστακοραβίδων του γένους Homarus (οικογένεια Nephropidae) αλιεύονται παγκοσμίως και παρουσιάζουν μεγάλο οικονομικό ενδιαφέρον το H americanus (αμερικάνικη αστακοκαραβίδα) και το H gammarus (ευρωπαϊκή αστακοκαραβίδα) με εξάπλωση στις βορειοανατολικές ακτές του Ατλαντικού το πρώτο και στις ευρωπαϊκές ακτές του Ατλαντικού και τη Μεσόγειο το δεύτερο Στις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά υπάρχουν αυστηροί κανόνες αλιείας (αλίευση μόνο με παγίδες σήμανση των ωοφόρων θηλυκών για αποφυγή αλίευσης) και περιορισμοί στο μέγεθος των αλιευόμενων ατόμων στο πλαίσιο της διαχείρισης των πληθυσμών τους Το ενδιαφέρον για την καλλιέργειά τους είναι προφανώς μεγάλο και ο κύκλος ζωής τους σχετικά απλός (Εικόνα 104Β) και καλά γνωστός Ένα πρόβλημα ωστόσο που πρέπει να αντιμετωπιστεί είναι ότι τα ενήλικα άτομα στη διάρκεια της πάχυνσης χρειάζεται να κρατιούνται απομονωμένα μεταξύ τους γεγονός

19 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

που αυξάνει το κόστος της καλλιέργειας Η εμπορική καλλιέργεια των αστακών αν και προς το παρόν περιορισμένη παρουσιάζει σταδιακή ανάπτυξη σε χώρες όπως η Νορβηγία και η Μεγάλη Βρετανία Η συλλογή των ωοφόρων θηλυκών γίνεται από τη φύση με τις παγίδες αλιείας των αστακών ή από το παρεμπίπτον αλίευμα των μηχανοτρατών Τα θηλυκά κρατούνται απομονωμένα μεταξύ τους σε ειδικά διαχωρισμένα διαμερίσματα λόγω του ότι μπορεί να γίνονται πολύ επιθετικά σε συνθήκες συνωστισμού Μετά την εκκόλαψη των αυγών αυτά μεταφέρονται σε νέα δοχεία όπου με κατάλληλη ρύθμιση της θερμοκρασίας (άριστη στους 22-23οC) οι προνύμφες μπορούν να αναπτυχθούν αρκετά γρηγορότερα από ότι στη φύση (μέσα σε 12 ημέρες) Σε ανάλογη θερμοκρασία οι αστακοκαραβίδες μπορεί να φτάσουν σε βάρος τα 250-300g (συνολικό μήκος 20 cm) σε 2 περίπου χρόνια Οι κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν το ρυθμό αύξησης είναι οι ανθρώπινοι χειρισμοί η πυκνότητα των ατόμων το μέγεθος του διαθέσιμου ενδιαιτήματος και η ποιότητα του νερού Οι προνύμφες τρέφονται με ζωντανή ενήλικη Artemia και συμπληρωματικά με γονάδες από μύδια για καλύτερη αύξηση και επιβίωση Σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους ακόμη και στα προνυμφικά στάδια οι αστακοκαραβίδες παρουσιάζουν κανιβαλιστική συμπεριφορά που συνήθως δεν μπορεί να αποφευχθεί αφού θα ήταν ασύμφορο να χωριστούν τα άτομα μεταξύ τους Όταν όμως φτάσουν στο στάδιο της εγκατάστασης στο βυθό απομονώνονται και πάλι σε ειδικές εγκαταστάσεις εξασφαλίζοντας έτσι επιβίωση μεγαλύτερη από 80 Κατά τη διάρκεια του σταδίου της πάχυνσης οι αστακοκαραβίδες συνεχίζουν να εκτρέφονται ξεχωριστά Αυτό πέρα από την αποφυγή του κανιβαλισμού έχει να κάνει και με το διαφορετικό ρυθμό αύξησης των ατόμων που έχει ως αποτέλεσμα κάποια να αποκτούν μέχρι και τριπλάσιο μέγεθος από άλλα μέσα σε τρεις μήνες Έτσι σε περίπτωση συνύπαρξης των ατόμων απαιτείται πρόσθετη εργασία για τη συνεχή ταξινόμηση των ατόμων σύμφωνα με το μέγεθος Η εκτροφή των ατόμων σε ξεχωριστά δοχεία λύνει αυτά τα προβλήματα αλλά για να είναι επιτυχής θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη διάφορες παράμετροι όπως (α) Το ελάχιστο μέγεθος του δοχείου ώστε να μην εμποδίζεται η αύξηση του ατόμου και ο ελάχιστος αριθμός διαφορετικών μεγεθών που απαιτούνται για μια περίοδο αύξησης 2-3 ετών Έχει παρατηρηθεί ότι χρειάζονται τουλάχιστον 3 μεταφορές των ατόμων σε μεγαλύτερα δοχεία σε αυτό το διάστημα (β) Το υλικό από το οποίο αποτελούνται τα δοχεία και το σχήμα τους (γ) Η επιτυχής απομάκρυνση των απεκκριμάτων (δ) Η ακριβής και γρήγορη παροχή τροφής στο σύστημα Μέχρι στιγμής έχουν σχεδιαστεί και χρησιμοποιηθεί διάφορα σύνθετα συστήματα όπως πολλά διάτρητα δοχεία ή μικρά κλουβιά βυθισμένα μέσα σε βαθιά δεξαμενή γεμάτη με νερό Το σύστημα αυτό έχει το πλεονέκτημα της ανεμπόδιστης κυκλοφορίας της τροφής σε όλα τα άτομα Το θέμα της τροφής είναι αρκετά περίπλοκο και έχουν αναπτυχθεί ηλεκτρονικά συστήματα παροχής της Πρόσφατα υπολογίστηκε ότι μια μονάδα που παράγει 1 εκατομμύριο αστακοκαραβίδες το χρόνο χρειάζεται 24 mt τροφή την ημέρα η αποθήκευση και η προετοιμασία της οποίας είναι σπουδαία υπόθεση Οι αστακοκαραβίδες σε συνθήκες καλλιέργειας είναι πολύ ανθεκτικές στις ασθένειες Τα σχετικά λίγα περιστατικά ασθενειών που έχουν παρατηρηθεί μέχρι σήμερα έχουν αποδοθεί σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες κακή ποιότητα νερού ανεπαρκή τροφοδοσία και κακή μεταχείριση των ατόμων Ωστόσο ασφαλή συμπεράσματα μπορεί να υπάρχουν μόνο όταν θα έχουμε εμπορικές καλλιέργειες με συνεχή παραγωγή Ένας τρόπος περιορισμένης καλλιέργειας με στόχο την απλή βελτίωση του προϊόντος γίνεται στη βόρεια Αμερική όπου σε παράκτιες περιοχές συλλέγονται αστακοκαραβίδες που έχουν περάσει πρόσφατα από τη διαδικασία της έκδυσης και εκτρέφονται ώστε να μεγαλώσουν και να πουληθούν σε καλύτερες τιμές Το ενδιαφέρον των επιστημόνων έχει επικεντρωθεί τα τελευταία 20 χρόνια στην ενίσχυση των φυσικών αποθεμάτων με νεαρά άτομα που μεταφέρονται από οργανωμένα εκκολαπτήρια στη θάλασσα Για παράδειγμα από τα εκκολαπτήρια στα νησιά Orkney απελευθερώνονται δεκάδες χιλιάδες νεαρών αστακών το χρόνο στο πλαίσιο ενός προγράμματος εμπλουτισμού που υποστηρίζεται και από τους τοπικούς αλιείς Η μέθοδος εκτροφής των προνυμφών είναι όπως περιγράφηκε πιο πάνω ωστόσο στην περίπτωση αυτή δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στο είδος και την ποιότητα της τροφής για την καλύτερη

20 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

προσαρμογή των ατόμων στο φυσικό περιβάλλον Έτσι στην Artemia προστίθενται προνύμφες αστακού και γονάδες μυδιών που όπως έχει παρατηρηθεί ενισχύουν τον φυσικό χρωματισμό την ανάπτυξη των δαγκανών και την επιτυχία της έκδυσης Τα άτομα που απελευθερώνονται συνήθως έχουν σημανθεί ώστε να είναι δυνατή η διάκρισή τους από τα άτομα των φυσικών πληθυσμών όπως για παράδειγμα σε περιπτώσεις που απελευθερώθηκαν άτομα εκτός της περιοχής εξάπλωσης του είδους (ακτές Ιαπωνίας) ή υβρίδια μεταξύ των δύο ειδών Homarus Η απελευθέρωση γίνεται με μεγάλη προσοχή ώστε να μην καταστραφούν τα άτομα κατά τη μεταφορά (μεταφέρονται μέσα στα ατομικά τους δοχεία) Προκειμένου να επιτευχθεί η μέγιστη επιβίωση λαμβάνεται υπόψη η μορφή του βυθού με χρήση ηχοβολιστικών συσκευών Περισσότερο κατάλληλες θεωρούνται περιοχές με λασπώδες υπόστρωμα όπου θα μπορέσουν να σκάψουν ή καλύτερα ύφαλοι (φυσικοί ή τεχνητοί) με πολύπλοκη δομή (ρωγμές προεξοχές) Όταν υπάρχει κατάλληλο υπόστρωμα σε μεγάλη έκταση τότε η απελευθέρωση γίνεται μαζικά με ειδικούς σωλήνες αλλιώς γίνεται πολύ προσεκτικά από ειδικευμένους δύτες Η δημιουργία τεχνητών υφάλων όπου οι νεαρές αστακοκαραβίδες μπορούν να βρουν ιδανικό διαθέσιμο ενδιαίτημα θεωρείται ιδανική λύση Τέτοιου είδους επεμβάσεις θα πρέπει να γίνονται με μεγάλη προσοχή και μόνο σε τοπικό επίπεδο λαμβάνοντας υπόψη την αρμοστικότητα των νέων πληθυσμών που εγκαθιδρύονται Σύγχρονες γενετικές μελέτες έδειξαν ότι δεν υπάρχει σημαντική γονιδιακή ροή μεταξύ των πληθυσμών του H gammarus και επομένως μπορεί να γίνει εμπλουτισμός σε περιοχές που δεν υπάρχουν αποθέματα χωρίς αρνητικά αποτελέσματα για τους γειτονικούς πληθυσμούς Ακόμη σημασμένα θηλυκά που απελευθερώθηκαν σε προγράμματα εμπλουτισμού στη Νορβηγία είχαν παρόμοια γονιμότητά με εκείνα των φυσικών πληθυσμών γεγονός επίσης ενθαρρυντικό

9 Καλλιέργεια αστακών

Οι αστακοί που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για καλλιέργεια ανήκουν σε διάφορα είδη των γενών Palinurus και Panulirus (Panulirus argus στην κεντρική Αμερική Palinurus elephas στην Ευρώπη Panulirus japonicus στην Ιαπωνία Panulirus cygnus στην Αυστραλία κ ά) Πρόκειται για τροφή μεγάλης αξίας και ζήτησης και για αυτό έχουν γίνει πολλές προσπάθειες για επικερδή εμπορική καλλιέργειά τους Οι προσπάθειες αυτές ωστόσο αφορούν μόνο τα νεαρά και ενήλικα άτομα αφού η καλλιέργεια των προνυμφικών σταδίων υπόκειται σε δύο περιορισμούς (α) τις τεχνικές δυσκολίες στην εκτροφή του προνυμφικού σταδίου φυλλόσωμα (Εικόνα 104Ε) που δεν έχει καταστεί δυνατόν να αντιμετωπιστούν με επιτυχία και (β) τη δυσκολία εύρεσης λόγω περιστασιακής ή περιορισμένης διαθεσιμότητας του προνυμφικού σταδίου πουερούλος (puerulus) και των νεαρών ατόμων στη φύση Το σημαντικότερο πρόβλημα με την εκτροφή των προνυμφών είναι η μεγάλη διάρκεια ζωής του φυλλοσώματος που έχει περίπλοκη μορφή και η προτίμηση του να ζει σε περιοχές μακριά από την ακτή ενώ δεν υπάρχουν ακόμη αρκετά στοιχεία για τις τροφικές του συνήθειες Σε πειραματικές καλλιέργειες που έγιναν σε αρκετά είδη λίγα άτομα κατάφεραν να ξεπεράσουν το στάδιο του πουερούλου Η διάρκεια ζωής του φυλλοσώματος στα περισσότερα είδη μπορεί να φτάνει τις 390 ημέρες και μόνο για τον ευρωπαϊκό αστακό P elephas είναι 60-132 ημέρες Ιδιαίτερη φροντίδα είναι αναγκαία επειδή τα περίπλοκα εξαρτήματα του φυλλοσώματος μπορεί να μπλέκονται σε θρύμματα και φύκη που αιωρούνται στο νερό Από προσπάθειες εκτροφής προνυμφών που έχουν γίνει γνωρίζουμε ότι πολλή καλή τροφή για το φυλλόσωμα αποτελούν αρχικά τα χαιτόγναθα που αλιεύονται από τη φύση και λίγο αργότερα οι ναύπλιοι της Artemia Στις συγκεκριμένες καλλιέργειες η ανάπτυξη του φυλλοσώματος έγινε σε μόνο 180 ημέρες αλλά το μέγεθος του ήταν πολύ μικρότερο από εκείνο που φτάνει στη φύση Η καλλιέργεια των αστακών είχε ξεκινήσει στο Βιετνάμ τη δεκαετία του 1990 από τους ντόπιους αλιείς οι οποίοι λόγω της μεγάλης ζήτησης και αξίας τους άρχισαν να καλλιεργούν αστακούς σε κλωβούς στη θάλασσα Η καλλιέργεια που εξακολουθεί να αναπτύσσεται μέχρι και σήμερα ξεκινά από νεαρά άτομα ή

21 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

από προνύμφες στο στάδιο του πουερούλου που συλλέγονται με τράτες και παγίδες στα τοπικά νερά Οι κλωβοί μπορεί να είναι επιπλέοντες βυθισμένοι στερεωμένοι από διάφορα υλικά όπως μέταλλο και ξύλο Τα ζώα ταΐζονται σχεδόν αποκλειστικά με κομματιασμένα μικρά ψάρια και δίθυρα 1-3 φορές την ημέρα Οι αστακοί φτάνουν το εμπορεύσιμο μέγεθος του ενός κιλού σε περίπου 20-24 μήνες από τη μεταφορά των προνυμφών Η παραγωγή των αστακών στο Βιετνάμ παρουσίασε μια κάμψη το 2007 εξαιτίας μια ασθένειας που έλαβε διαστάσεις επιδημίας Αποδόθηκε σε διάφορους παράγοντες όπως ο χρόνος που μεσολαβούσε για τη μεταφορά των προνυμφών στους κλωβούς η βλάβη από το δυνατό φως που χρησιμοποιούνταν για την αλιεία τους η χαμηλή ποιότητα του νερού λόγω ρύπανσης από την αύξηση του αριθμού των κλωβών σε μια περιοχή Σε κάποιες περιοχές εξετάστηκε η ταυτόχρονη μυδοκαλλιέργεια προκειμένου να μειωθεί το κόστος για την τροφή των αστακών αλλά και να περιοριστεί η ρύπανση από το αιωρούμενο υλικό και βακτήρια στην περιοχή των κλωβών Η καλλιέργεια του είδους Palinurus ornatus που εξαπλώνεται στο νοτιοδυτικό Ειρηνικό και είναι από τα πλέον περιζήτητα και ακριβά είδη αστακών στον κόσμο γίνεται και σε άλλες χώρες του Ινδοειρηνικού Ωκεανού όπως η Μαλαισία η Ινδονησία και οι Φιλιππίνες Και στις χώρες αυτές η καλλιέργεια βασίζεται στη συλλογή πουερούλων που είναι πάρα πολύ άφθονες κατά τόπους στις περιοχές αυτές Συνήθως ακολουθεί μια διαδικασία 5 σταδίων εκτροφής που επιτρέπει τη συγκομιδή ώριμων αστακών κάθε 90 μέρες μετά από τον πρώτο ένα χρόνο καλλιέργειας Σε κάθε φάση της διαδικασίας οι αστακοί μεταφέρονται σε μεγαλύτερους κλωβούς φτάνοντας σε βάρος το 1 κιλό από τα 15 γραμμάρια που είχαν τα νεαρά άτομα Αυτό που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής είναι οι συνθήκες διατήρησης των προνυμφών τις πρώτες τριάντα μέρες Η επιβίωσή τους κατά την περίοδο αυτή που είναι καθοριστική για την παραγωγή είναι απρόβλεπτη και ποικίλλει πολύ Οι απώλειες συνήθως φτάνουν το 40-60 και μερικές φορές το 100 Από αυτές που καταφέρνουν να επιβιώσουν το 90 φτάνουν τελικά στο εμπορεύσιμο μέγεθος Η διατήρηση των προνυμφών σε κοινούς και όχι ατομικούς κλωβούς δεν φαίνεται να επηρεάζει την τελική απόδοση της καλλιέργειας Ωστόσο η εκτροφή ώριμων αστακών από προνύμφες που συλλέγονται στη φύση έχει αρχίσει να προκαλεί μεγάλη ανησυχία σχετικά με τη βιωσιμότητα των φυσικών αποθεμάτων των αστακών λαμβάνοντας υπόψη τη συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση τους παγκοσμίως Μόνο για τις καλλιέργειες στο Βιετνάμ συλλέγονται κάθε χρόνο περί τους 2 εκατομμύρια άτομα πουερούλων Έτσι γίνονται εντατικές προσπάθειες για τη μελέτη των αναγκών των προνυμφικών σταδίων των αστακών την οργάνωση συστημάτων εκτροφής από το φυλλόσωμα μέχρι το στάδιο της πάχυνσης καθώς και για τον σχεδιασμό τεχνητών υποστρωμάτων που θα μπορούσαν να ελκύσουν τους ενήλικους αστακούς και τα μικρά τους Στη δυτική Αυστραλία όπου υπάρχει παράδοση στην αλιεία των αστακών ξεκίνησε για πρώτη φορά σε παγκόσμια κλίμακα η καλλιέργεια των ευαίσθητων προνυμφικών σταδίων το 2006 και από το 2007 υπάρχει συνεχής παραγωγή αστακών μέχρι το ενήλικο στάδιο Μέχρι σήμερα πάντως δεν υπάρχουν εμπορικά βιώσιμα εκκολαπτήρια αστακών Επίσης μέχρι στιγμής είναι πολύ μεγαλύτερη η παραγωγή αστακών από την αλιεία από ότι από τις υδατοκαλλιέργειες

10 Καλλιέργεια καβουριών

Τα είδη των καβουριών που καλλιεργούνται σήμερα με επιτυχία σε εμπορική κλίμακα είναι κατά βάση δύο το θαλάσσιο μαγγρόβιο ή βαλτόβιο καβούρι Scylla serrata που ζει σε λασπώδεις βυθούς εκβολές και μαγκρόβια δάση και το κινέζικο καβούρι ή καβούρι-μποξέρ των γλυκών νερών Eriocheir sinensis Και τα δύο είδη καλλιεργούνται κυρίως στην Κίνα με ετήσια παραγωγή για το 2012 173 χιλιάδες τόνους το πρώτο και 714 χιλιάδες τόνους το δεύτερο Διάφορα είδη της οικογένειας Portunidae όπως τα Portunus trituberculatus και Callinectes sapidus δοκιμάστηκαν στο παρελθόν στην Αυστραλία και τις ΗΠΑ αντίστοιχα όμως σήμερα δεν φαίνεται να υπάρχει οικονομικά αποδοτική παραγωγή τους

22 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

101 Καλλιέργεια Scylla serrata Το μαγγρόβιο καβούρι είναι ένα από τα νοστιμότερα καβούρια και έχει μεγάλη ζήτηση στις αγορές της νοτιοανατολικής Ασίας όπου πωλείται ζωντανό μαζικά και σε υψηλές τιμές Επειδή ανέχεται μεγάλο εύρος αλατότητας ζει και στο θαλασσινό νερό και στα υφάλμυρα νερά των εκβολών όπου σκάβει και χώνεται μέσα στη λάσπη κατά τη διάρκεια της μέρας Σε συνθήκες αιχμαλωσίας φτάνει σε αναπαραγωγική ωριμότητα σε ένα περίπου έτος οπότε το πλάτος του κεφαλοθώρακά του είναι 9-14 εκατοστά Κάθε θηλυκό παράγει 1 με 8 εκατομμύρια αυγά σε κάθε ωοτοκία ανάλογα με το μέγεθός του Στη φύση τα ωοφόρα θηλυκά μεταναστεύουν μακριά από την ακτή για να επωάσουν τα αυγά που τα μεταφέρουν σε ένα σάκο στην κοιλιά τους για διάστημα από 10 έως 30 μέρες και για αυτό σπάνια παρατηρούνται στις εκβολές Παρά τις εντατικές προσπάθειες πολλών δεκαετιών για ανάπτυξη τεχνικών παραγωγής αυγών και προνυμφών η καλλιέργεια του μαγγρόβιου καβουριού βασίζεται κυρίως στη συλλογή νεαρών ατόμων από τη φύση με δίχτυα και παγίδες όπως και στην περίπτωση των αστακών Επειδή τα νεαρά άτομα δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένα στη θάλασσα απαιτείται πολύς κόπος και χρόνος για τη συλλογή τους Τα τελευταία χρόνια στη νότια Κίνα και την Ταιβάν έχουν αναπτυχθεί μέθοδοι για τη συλλογή των προνυμφών τους στο στάδιο της μεγαλόπης (Εικόνα 104Δ) την περίοδο που αυτές μετακινούνται από την ανοιχτή θάλασσα προς τις εκβολές Αυτό επιτρέπει τη συλλογή εκατομμυρίων προνυμφών με αναμφίβολες βέβαια αρνητικές επιπτώσεις στα αποθέματα του είδους και την αλιεία Οι μεγαλόπες συνήθως εκδύονται για να δώσουν νεαρά καβούρια σε 2-4 μέρες μετά τη συλλογή τους και στη συνέχεια μεγαλώνουν σε δεξαμενές για ένα μήνα πριν πουληθούν στους καλλιεργητές Η συλλογή των προνυμφών από τη φύση πέρα από τις αρνητικές συνέπειες για το περιβάλλον έχει το μειονέκτημα ότι δεν εγγυάται σταθερή προμήθεια και ότι συνήθως συλλέγονται ανάμεικτες προνύμφες διαφορετικών ειδών που χρειάζεται να διαχωριστούν Λιγότερο συνηθισμένη παρόλο που έχει αναπτυχθεί σε χώρες όπως η Ιαπωνία η Κίνα το Βιετνάμ και οι Φιλιππίνες είναι η επίτευξη της ωοτοκίας των θηλυκών στις εγκαταστάσεις της καλλιέργειας με δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών θερμοκρασίας και με προσθήκη διαχωριστικών ώστε να αποφεύγεται ο κανιβαλισμός Τα θηλυκά συλλέγονται από τη θάλασσα με ώριμες ωοθήκες και μεταφέρονται σε αεριζόμενες δεξαμενές για να ωοτοκήσουν σε 2-4 εβδομάδες Η τροφή που τους παρέχεται είναι από μύδια ψάρια ή πολυχαίτους σε ποσότητα 10-15 του βάρους τους κάθε μέρα Είναι αναγκαία η ανανέωση του νερού κατά 50-80 καθημερινά και η απομάκρυνση των υπολειμμάτων της τροφής και των απεκκριμάτων Σε κάθε ωοτοκία παράγονται 08-5 εκατομμύρια ζωίδια τα οποία πρέπει να συλλεχθούν μέσα σε μια ώρα από την απελευθέρωσή τους ώστε να μην υπάρξουν μολύνσεις Τα ζωίδια μεταφέρονται σε νέες δεξαμενές σε πυκνότητες 50-80 ανά λίτρο νερού Ταΐζονται στην αρχή με τροχόζωα και αργότερα με Artemia Είκοσι μέρες αφού φτάσουν στο στάδιο της μεγαλόπης μεταφέρονται σε μεγαλύτερες δεξαμενές ή δικτυωτούς κλωβούς σε πυκνότητες 1-2 ανά λίτρο νερού και ταΐζονται με Artemia και πολτό από ψάρι γαρίδες και μύδια Πενήντα δύο ημέρες μετά την εκκόλαψη τα νεαρά καβούρια μπορούν να συλλεχθούν και να μεταφερθούν σε φυσικές υδατοσυλλογές σε περιχές με μαγγρόβια βλάστηση (εκτατική καλλιέργεια) ή τεχνητές εξωτερικές δεξαμενές (ημι-εντατική καλλιέργεια) για την πάχυνση Πιο συνηθισμένες είναι οι εξωτερικές δεξαμενές που χρειάζεται να έχουν πυθμένα από λάσπη βάθος 80-100 cm και θερμοκρασία 23-32οC Στο στάδιο της μεγαλόπης και της πάχυνσης των νεαρών καβουριών μπορεί να χρησιμοποιούνται και πολυκαλλιέργειες με γαρίδες και είδη ψαριών Η εκτροφή των προνυμφών αυτού του καβουριού παρουσιάζει προβλήματα που έχουν να κάνουν με τη μη σταθερή παραγόμενη ποσότητα και τα χαμηλά ποσοστά επιβίωσης κυρίως λόγω ασθενειών και κανιβαλισμού στο στάδιο της μεγαλόπης και όχι κατάλληλης τροφής Λεπτομερείς οδηγίες για την καλλιέργεια του καβουριού περιέχονται σε ένα εγχειρίδιο που εξέδωσε το 2011 ο Παγκόσμιος οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO)

23 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

102 Καλλιέργεια Eriocheir sinensis Το ενδημικό είδος της Κίνας Eriocheir sinensis άρχισε να καλλιεργείται τη δεκαετία του 1970 μετά την κατάρρευση των αποθεμάτων του λόγω υπεραλίευσης στη διάρκεια των προηγούμενων δεκαετιών Η τεχνική της καλλιέργειάς του έχει βελτιωθεί πολύ από τη δεκαετία του 1990 και η εμπορική παραγωγή του γίνεται πλέον με επιτυχία και πέρα από τις περιοχές εξάπλωσής του Είναι κατάδρομο είδος ζει δηλαδή ως ενήλικο σε ποτάμια και κατεβαίνει στη θάλασσα κατά την περίοδο της αναπαραγωγής Στη φύση τα αναπαραγωγικά ώριμα άτομα κατεβαίνουν στις εκβολές Μετά τη γονιμοποίηση και την ωοτοκία μετακινούνται στην ανοιχτή θάλασσα όπου επωάζουν τα αυγά και επιστρέφουν πίσω στα ρηχά την εποχή της εκκόλαψης Η ανάπτυξη των προνυμφών γίνεται στα υφάλμυρα νερά των εκβολών Στο στάδιο της μεγαλόπης (Εικόνα 104Δ) ανεβαίνουν και πάλι προς το ποτάμι Στη διάρκεια της ανάπτυξης συμβαίνουν περί τις 15 εκδύσεις σε ένα διάστημα 2 περίπου ετών που χρειάζεται για να φτάσει το καβούρι σε αναπαραγωγική ωριμότητα Ένα καβούρι μέσου μεγέθους αυτού του είδους μπορεί να φτάνει σε πλάτος κεφαλοθώρακα τα 5-8 εκατοστά Ο κύκλος της παραγωγής των καβουριών αυτών σε καλλιέργεια είναι επίσης δύο χρόνια και περιλαμβάνει τις φάσεις της εκκόλαψης της εκτροφής των προνυμφών και της πάχυνσης Η καλλιέργεια τους στο στάδιο της πάχυνσης γίνεται σε ρηχές μικρές υδατοσυλλογές ή σε ορυζώνες Ο γόνος προέρχεται είτε από κλειστές εντατικές είτε από ανοιχτές ημι-εντατικέςεκτατικές εγκαταστάσεις στις οποίες ποικίλλει το μέγεθος των δεξαμενών και η πυκνότητα των προνυμφών Τα ενήλικα θηλυκά και αρσενικά που επιλέγονται από τις περιοχές της πάχυνσης μεταφέρονται σε δεξαμενές με θαλασσινό νερό για να ζευγαρώσουν Τα αρσενικά στη συνέχεια απομακρύνονται ώστε τα θηλυκά να επωάσουν ελεύθερα τα αυγά τους Δυο μέρες πριν την εκκόλαψη των αυγών τα θηλυκά μεταφέρονται σε δεξαμενή εκτροφής προνυμφών Μόλις η πυκνότητα των προνυμφών φτάσει τις 200-300 χιλιάδες ανά m3 στις εντατικές καλλιέργειες ή τις 10000 χιλιάδες ανά m3 στις εκτατικές τα θηλυκά απομακρύνονται και σε 3 εβδομάδες περίπου τα ζωίδια μετατρέπονται σε μεγαλόπες Η αλατότητα του νερού μειώνεται σταδιακά ώστε να γίνει γλυκό όταν οι μεγαλόπες είναι τριών ημερών Η τροφή τους είναι μικροφύκη ζωοπλαγκτό κρόκος αυγών και προνύμφες και ενήλικες Artemia ενώ η άριστη θερμοκρασία είναι 22-25οC Οι μεγαλόπες διατηρούνται σε τσιμεντένιες δεξαμενές μέχρι να φτάσουν τα 5-20g Για το σκοπό αυτό αυξάνεται σταδιακά το βάθος του νερού από 05 m μέχρι 1 m Η τροφή που παρέχεται είναι και φυτική και ζωική (σε ποσοστό τουλάχιστο 20) αφού το είδος είναι παμφάγο Εναλλακτικά οι μεγαλόπες μπορούν να εκτραφούν και σε ορυζώνες αλλά σε αυτή την περίπτωση χρειάζεται να σκαφτούν τάφροι με βάθος και πλάτος περί τα 50cm και να τοποθετηθούν πλαστικοί φράκτες ώστε να μην μπορούν να διαφύγουν Η πάχυνση μπορεί να γίνει ημι-εντατικά σε κατάλληλες δεξαμενές ή εκτατικά σε φυσικές υδατοσυλλογές όπως μικρές λίμνες ή ορυζώνες Η δεύτερη περίπτωση είναι προτιμητέα καθότι είναι φιλική προς το περιβάλλον και αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα αγροτο-υδατοκαλλιέργειας Εδώ τα καβούρια βασίζονται περισσότερο σε φυσική τροφή αν και μερικές φορές είναι απαραίτητο να δοθεί συμπλήρωμα Τα καβούρια μεταφέρονται στους χώρους πάχυνσης όταν ακόμη έχουν μέγεθος κέρματος και οι πυκνότητές τους μπορεί να φτάνουν τα 7500 άτομα ανά εκτάριο Συνήθως δημιουργούνται πολυκαλλιέργειες στις οποίες συνυπάρχουν με καλλιεργούμενα ψάρια και γαρίδες των γλυκών νερών φροντίζοντας οι τροφικές τους ανάγκες να είναι συμπληρωματικές και όχι ανταγωνιστικές Σε κάποιες εγκαταστάσεις τα καβούρια διατηρούνται μέσα σε πλέγματα από πλαστικό που στηρίζονται με πασσάλους Συνήθως επιβιώνει το 40-50 των καβουριών που εισάγονται στις εγκαταστάσεις της πάχυνσης Με καλή διαχείριση μπορεί να έχει κανείς μια συγκομιδή από 7500 kgha ρυζιού και 500-700 kgha καβουριών που σημαίνει ένα εισόδημα 1800-3000$ ανά εκτάριο Το κόστος παραγωγής είναι πολύ μικρότερο στην περίπτωση της εκτατικής καλλιέργειας

24 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

11 Προσπάθειες στον Ελλαδικό χώρο

Στον Ελλαδικό χώρο δεν έχει υπάρξει μέχρι στιγμής κάποια επιτυχημένη από εμπορική άποψη καλλιέργεια δεκαπόδων Έχουν γίνει κάποιες προσπάθειες αλλά διάφοροι λόγοι εμπόδισαν την επιτυχή έκβαση μεταξύ των οποίων η έλλειψη τεχνογνωσίας η έλλειψη χρηματοδότησης των προσπαθειών από την πολιτεία η απουσία πειραματικής καλλιέργειας στα ερευνητικά κέντρα η περιορισμένη οικονομική δυνατότητα των επενδυτών αλλά και το γεγονός ότι οι ελληνικές ακτές κυρίως αξιοποιούνται σε τουριστικές δραστηριότητες Τo αυτόχθονο είδος γαρίδας της Μεσογείου Penaeus kerathurus αλιεύεται εντατικά στις ελληνικές θάλασσες και ιδιαίτερα στο βόρειο Αιγαίο Φαίνεται όμως ότι τα ήδη υπεραλιευμένα αποθέματά του απειλούνται από το αλλόχθονο είδος Penaeus japonicus που έχει εισέλθει στη Μεσόγειο μέσα από τη Διώρυγα του Σουέζ κι έχει αντικαταστήσει εντελώς τα αυτόχθονα είδη στη Λεβαντίνη ενώ έχει εξαπλωθεί μέχρι το κεντρικό Αιγαίο Δεδομένου ότι και οι κλιματικές συνθήκες είναι απόλυτα ευνοϊκές αλλά και ότι θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν εναλλακτικές πηγές ενέργειας η καλλιέργεια γαρίδων στις ελληνικές θάλασσες θα μπορούσε να έχει μεγάλη επιτυχία Μέχρι στιγμής έχουν γίνει πειραματικές προσπάθειες καλλιέργειας των ειδών Penaeus japonicus και Penaeus vannamei σε μονάδες στην Άρτα το Πόρτο Λάγος και την Αλεξανδρούπολη ως επί το πλείστον από ιδιώτες και με προμήθεια προνυμφών από την Ισπανία την Ταιβάν τη Γαλλία και τις ΗΠΑ Οι καλλιέργειες αυτές ήταν εκτατικές ή ημιεντατικές Από το 2014 έχει ξεκινήσει μια νέα επιχείρηση γαριδοκαλλιέργειας στη βόρεια Ελλάδα η οποία θα παράγει γαρίδες σε κλειστό σύστημα θαλασσινού νερού με εγκαταστάσεις υψηλής τεχνολογίας κάτω από απολύτως ελεγχόμενες συνθήκες Η επιχείρηση σχεδιάζει να καλλιεργήσει τα είδη Penaeus monodon και Penaeus vannamei και να καλύπτει τα τρία βασικά στάδια της διαδικασίας που είναι η αποθήκευση και επεξεργασία του νερού η διαδικασία παραγωγής και αναπαραγωγής των γαρίδων και η συσκευασία και τυποποίηση των προϊόντων Επίσης τα τελευταία χρόνια γίνεται διερεύνηση των δυνατοτήτων που υπάρχουν για καλλιέργεια των δύο αυτόχθονων ειδών καραβίδων των εσωτερικών νερών της ελληνικής επικράτειας Πρόκειται για τα είδη Astacus astacus και Astacus leptodactylus Το πρώτο υπάρχει σε φυσικούς πληθυσμούς στη βορειοδυτική κυρίως Ελλάδα ενώ το δεύτερο στον Έβρο και το Νέστο Και για τα δύο αυτά είδη υπάρχει η τεχνογνωσία παραγωγής σε Ευρωπαϊκές χώρες και δεδομένου ότι πρόκειται για είδη με ταχεία αύξηση υψηλή γονιμότητα και καλή προσαρμοστικότητα η εκτροφή τους σε κλειστά και ανοιχτά συστήματα θα μπορούσε να καλύψει τη μεγάλη ζήτηση που υπάρχει για κατανάλωση στη χώρα μας αλλά και για εξαγωγή στην Ευρώπη

12 Στοιχεία παραγωγής σε παγκόσμια κλίμακα

Η αλιεία των δεκάποδων καρκινοειδών φτάνει ετησίως σε παγκόσμια κλίμακα τα 63 εκατομμύρια τόνους σύμφωνα με τα στοιχεία του FAO για το έτος 2012 (58 στη θάλασσα και 05 στα γλυκά νερά) Η ποσότητα αυτή αποτελεί το 68 περίπου των συνολικών παγκόσμιων αλιευμάτων Τα τελευταία 20 χρόνια ωστόσο ένα σημαντικό μέρος της παραγωγής δεκαπόδων προέρχεται από υδατοκαλλιέργειες Το 2012 η παραγωγή έφτασε τα 65 περίπου εκατομμύρια τόνους όσο δηλαδή και η παραγωγή από την αλιεία τους και απέδωσε περί τα 31 δισεκατομμύρια δολάρια (Πίνακας 101) Αν και αποτελούν μικρό σχετικά τμήμα της παγκόσμιας υδατοκαλλιέργειας σε όγκο παραγόμενου προϊόντος (10) σε σχέση με τα ψάρια και τα μαλάκια το οικονομικό όφελος που αποφέρουν είναι αναλογικά μεγαλύτερο (23) από ότι τα μαλάκια (Εικόνα 109) Όπως φαίνεται από τον Πίνακα 101 το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής δεκαπόδων από υδατοκαλλιέργειες κατέχουν οι γαρίδες το 67 περίπου του παραγόμενου βάρους σε τόνους και το 63

25 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

της αξίας σε δολάρια Ακολουθούν τα δεκάποδα των εσωτερικών νερών (καραβίδες και καβούρια) με ποσοστά 28 και 34 αντίστοιχα και με ελάχιστη συμμετοχή τα θαλάσσια καβούρια οι αστακοί και οι αστακοκαραβίδες Σύμφωνα με τον FAO καλλιεργούνται σε παγκόσμια κλίμακα 59 είδη καρκινοειδών Τα κυριότερα από αυτά παρουσιάζονται συνοπτικά στον Πίνακα 102 μαζί με στοιχεία για τις χώρες στις οποίες καλλιεργούνται τον τύπο τις καλλιέργειας τις συνθήκες θερμοκρασίας και αλατότητας και την προέλευση του γόνου ή των γεννητόρων

Πίνακας 101 Παγκόσμια παραγωγή σε όγκο (Ο σε τόνους) και αξία (Α σε χιλιάδες US $) από τις καλλιέργειες δεκάποδων καρκινοειδών σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του FAO για τα έτη 2004-2012

2004 2006 2008 2010 2012 Δεκάποδα εσωτερικών νερών

O 845978 954603 1373886 1692215 1827313 A 3571090 4220785 7673998 9491432 10481207

Θαλάσσια καβούρια O 178838 198243 240787 25 378 289949 A 454031 580878 747875 807637 932841

Αστακοί και αστακοκαραβίδες

O 39 35 1092 1611 2035 A 660 710 11251 16285 20967

Γαρίδες O 2364536 3111748 3400216 3778856 4327520 A 9360737 12255108 14431069 16654797 19428752

Σύνολο O 3389391 4264629 5015981 5727060 6446817 A 13386518 17057481 22864193 26970151 30863767

Εικόνα 109 Σύγκριση της παγκόσμιας παραγωγής οργανισμών από υδατοκαλλιέργειες σε ποσότητα και σε αξία Παρατηρούμε ότι τα καρκινοειδή αποφέρουν μεγαλύτερο οικονομικό όφελος σε σχέση με την παραγόμενη ποσότητα από ότι τα μαλάκια (στοιχεία από FAO 2014 για το 2012)

Η καλλιέργεια των δεκάποδων καρκινοειδών σε παγκόσμιο επίπεδο πραγματοποιείται κυρίως σε συστήματα υφάλμυρων νερών σε ποσοστό περίπου 48 σε συστήματα γλυκών νερών (38) και λιγότερο στην ανοικτή θάλασσα (14) Το 90 περίπου της παραγωγής δεκαπόδων από υδατοκαλλιέργειες προέρχεται από χώρες του Ινδοειρηνικού (Εικόνα 1010) Κυριότερη χώρα στον τομέα της υδατοκαλλιέργειας δεκαπόδων είναι η Κίνα που στηρίζει το 50 περίπου στης παγκόσμιας παραγωγής και ακολουθούν η Ταϊλάνδη η Ινδονησία και το Βιετνάμ Στην Αμερικανική Ήπειρο το Εκουαδόρ το Μεξικό η Βραζιλία και οι ΗΠΑ είναι οι χώρες με τη μεγαλύτερη παραγωγή η οποία ωστόσο είναι κατά πολύ μικρότερη εκείνης των χωρών του Ινδοειρηνικού Η Ευρώπη εισάγει μεγάλες ποσότητες καλλιεργημένων γαρίδων από τις χώρες παραγωγής τους στην Άπω Ανατολή και τη Λατινική Αμερική κυρίως την Κίνα την Ινδονησία τη Βραζιλία και το Εκουαδόρ Κύριες

67

23

10

Ποσότητα(εκ τόνοι)

6512

23

Αξία(δισ δολάρια)

Ψάρια

Μαλάκια

Καρκινοειδή

26 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

χώρες εισαγωγής των καλλιεργημένων γαρίδων είναι οι χώρες της νότιας Ευρώπης (Ισπανία Γαλλία Ιταλία) Σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία που επίσης έχουν μεγάλη κατανάλωση δεκαπόδων ένα μεγάλο μέρος των γαρίδων που καταναλώνονται είναι είδη των ψυχρών νερών (πχ Crangon crangon Pandalus borealis) που αλιεύονται στον βόρειο Ατλαντικό Την τελευταία δεκαετία καθώς η αλιεία των γαρίδων βρίσκεται σε ύφεση οι γαρίδες Penaeus (κυρίως τα είδη P monodon και P vannamei) έχουν αρχίσει να βρίσκουν πρόσφορο έδαφος και στη βόρεια Ευρώπη

Πίνακας 102 Κυριότερα είδη καλλιεργούμενων δεκαπόδων και στοιχεία σχετικά την καλλιέργειά τους

Εύρος θερμοκρασίας και αλατότητας

Κύριες μέθοδοι καλλιέργειας

Προέλευση γόνου ή γεννητόρων

Κύριες χώρες καλλιέργειας

Γαρίδες Penaeus indicus 22-33οC 15-25permil Εκτατική

(πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική

Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες ή θηλυκά

Ινδία Ινδονησία Φιλιππίνες

Penaeus monodon 24-34οC 5-25permil Εκτατική ημιεντατική εντατική υπερεντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Ταϊλάνδη Φιλιππίνες Ταϊβάν

Peneus japonicus 18-28οC 35-45permil Ημιεντατική Άγρια θηλυκά ή προνύμφες από εκκολαπτήρια

Ιαπωνία Βραζιλία Αυστραλία κά

Penaeus vannamei 26-33οC 5-33permil Εκτατική ημιεντατική υπερεντατική

Μεταπρονύμφες άγριες ή από εκκολαπτήρια

Εκουαδόρ κά

Macrobrachium rosenbergii

26-32οC 0-2permil προνύμφες 12permil

Ημιεντατική Άγριες προνύμφες Ταϊλάνδη Κίνα Βραζιλία Αυστραλία

Καραβίδες Astacus astacus 15-25οC 0-5 permil Εκτατική ημιεντατική και

νεαρά για εμπλουτισμό Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

Ευρώπη

Astacus leptodactylus 10-18οC 0-5permil Εκτατική κυρίως νεαρά για εμπλουτισμό

Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

Ανατολική Ευρώπη Τουρκία

Procambarus clarkii 18-25οC 0-5permil Εκτατική Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

ΗΠΑ Κίνα Ισπανία Κένυα

Cherax quadricarinatus

15-30οC 0-5permil Ημιεντατική Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Αυστραλία

Αστακοκαραβίδες Homarus americanus 18-23οC 30-35permil Συστήματα πάχυνσης

πιλοτικά εκκολαπτήρια Άγρια ωοφόρα θηλυκά

ΗΠΑ

Homarus gammarus 18-23οC 30-35permil Πιλοτικά εκκολαπτήρια Άγρια ωοφόρα θηλυκά

Ευρώπη

Αστακοί Panulirus spp 18-30οC 30-35permil Συστήματα πάχυνσης Άγρια νεαρά Σιγκαπούρη Ινδία

Ιαπωνία Αυστραλία Ταϊβάν Ν Ζηλανδία

Καβούρια Scylla spp 23-30οC 18-34permil Εκτατική

(πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα νεαρά

ΝΑ Ασία Αυστραλία

Eriocheir sinensis 17-31οC 0-5permil προνύμφες έως 15permil

Εκτατική (πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική εντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Κίνα

27 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

13 Προβλήματα και Προοπτικές

Από όσα αναφέρθηκαν στα επιμέρους κεφάλαια για την καλλιέργεια των διάφορων ομάδων δεκαπόδων είναι φανερό ότι έχει γίνει μεγάλη επιστημονική πρόοδος στις μεθόδους εκκόλαψης και πάχυνσης παραμένουν όμως ακόμη κάποια προβλήματα Έτσι η καλλιέργεια των θαλάσσιων γαρίδων έχει ακόμη να αντιμετωπίσει προβλήματα ασθενειών και διατήρησης της ποιότητας του νερού στα συστήματα καλλιέργειας Τα τελευταία χρόνια γίνεται εντατική έρευνα για την αντιμετώπιση των δύο αυτών παραμέτρων κυρίως προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης συγκεκριμένων δεικτών παρακολούθησης των κυριότερων φυσικών χημικών και βιολογικών παραμέτρων σε τακτική βάση

Εικόνα 1010 Συνολική παραγωγή δεκαπόδων από καλλιέργειες σε παγκόσμια κλίμακα ανά χώρα (στοιχεία από FAO 2012)

Η καλλιέργεια των αστακοκαραβίδων αντιμετωπίζει προβλήματα που σχετίζονται κυρίως με την καθιέρωση τεχνικών πάχυνσης και συγκεκριμένα την ανάπτυξη συστημάτων διατήρησης των ατόμων σε ξεχωριστά διαμερίσματα και την αυτοματοποιημένη προμήθεια τροφής ώστε να αποφεύγεται ο κανιβαλισμός και να είναι εύκολη η τακτική παρακολούθησή τους Για τους αγκαθωτούς αστακούς σημαντικά προβλήματα αποτελούν η διατήρηση των ευαίσθητων και μεγάλης διάρκειας ζωής προνυμφών καθώς και η συλλογή τους από τη φύση με καταστροφικές συνέπειες για τα αποθέματα των ειδών Σήμερα οι προσπάθειες στρέφονται προς την ανάπτυξη τεχνικών εκτροφής προνυμφικών σταδίων σε εμπορικά βιώσιμες εγκαταστάσεις καλλιέργειας Το τελευταίο αυτό θέμα αφορά και την καλλιέργεια των θαλάσσιων καβουριών για τα οποία επίσης οι προνύμφες αλιεύονται στη φύση Στις καραβίδες που κυρίως καλλιεργούνται σε φυσικά συστήματα εσωτερικών νερών τα προβλήματα έχουν να κάνουν με τις τεχνικές συγκομιδής και την προφύλαξη των φυσικών πληθυσμών από την ανεξέλεγκτη διαφυγή καλλιεργούμενων ατόμων στη φύση

53

11

8

8

222

11 1

110 Κίνα

Ταϊλάνδη

Ινδονησία

Βιετνάμ

Ινδία

Ταϊβάν

Μπαγκλαντές

Φιλιππίνες

Μιανμάρ

Μαλαισία

Άλλες χώρες Ινδοειρηνικού

Αμερκανική Ήπειρος

28 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Πρόσφατα γίνονται έρευνες για εύρεση τρόπων ώστε να αποφεύγεται όσο γίνεται η κακομεταχείριση των καλλιεργούμενων ζώων και αμφισβητείται η χρήση τεχνικών όπως η αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων για την επιτάχυνση της ωρίμανσης των θηλυκών Ακόμη υπάρχει γενικά ανησυχία σχετικά με τη γενετική ρύπανση των φυσικών πληθυσμών από την απελευθέρωση στη φύση ατόμων από καλλιέργειες καθώς και για την υποβάθμιση που υφίστανται εκτεταμένες περιοχές κυρίως στις τροπικές περιοχές από τις εγκαταστάσεις και τα απόβλητα των καλλιεργειών Παρόλα αυτά τα δεκάποδα καρκινοειδή εξακολουθούν να παραμένουν μια εξαιρετικά επιθυμητή τροφή για τους κατοίκους των ανεπτυγμένων χωρών και η καλλιέργειά τους σίγουρα ότι θα αναπτυχθεί περαιτέρω στο μέλλον

Επιλεγμένη βιβλιογραφία

Ξενόγλωσση ACIAR (Australian Centre for International Agricultural Research) 2009 Sustainable tropical spiny lobster aquaculture in

Vietnam and Australia Διαθέσιμο httpaciargovauprojectFIS2001058 AGDAFFndashNACA 2007 Aquatic Animal Diseases Significant to AsiandashPacific Identification FieldGuide Australian

Government Department of Agriculture Fisheries and Forestry Canberra Agnalt AL 2008 Fecundity of the European lobster (Homarus gammarus) off southwestern Norway after stock

enhancement do cultured females produce as many eggs as wild females ICES Journal of Marine Science 65 164-170

Altamirano JP 2010 Stock enhancement of tiger shrimp (Penaeus monodon) studies and assessment for the Batan Estuary in northern Panay Island central Philippines PhD Department of Global Agricultural Sciences School of Agricultural and Life Sciences University of Tokyo Διαθέσιμο repositorydlitcu-tokyoacjp dspacebitstream 2261hellip139_077124pdf

Browne R Benavente GP Uglem I Balsa GCM 2009 An illustrated hatchery guide for the production of clawed lobsters (Using a green water technique) Aquaculture explained 23 1-34

Calman WT 1911 The life of Crustacea Διαθέσιμο httpwwwgutenbergorg files3990439904-h39904-hhtm Drengstig A Bergheim A 2013 Commercial land-based farming of European lobster (Homarus gammarus L) in

reticulating aquaculture system (RAS) using a single cage approach Aquaculture engineering 53 14-18 Emerenciano Μ Gaxiola G Cuzon G 2013 Biofloc Technology (BFT) A Review for Aquaculture Application and

Animal Food Industry Biomass Now - Cultivation and Utilization Matovic MD (Ed) Διαθέσιμο httpwww intechopencombooksbiomass-now-cultivation-and-utilizationbiofloc-technology-bft-a-review-for-aquaculture-application-and-animal-food-industry

FAO 2015 Global Aquaculture Production Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisherystatisticsglobal-aquaculture-productionen

FAO 2014 The State of World Fisheries and Aquaculture Rome FAO 197p FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Penaeus vannamei In FAO Fisheries and Aquaculture

Department Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciesLitopenaeus_vannameien FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Aquaculture Fact Sheets In FAO Fisheries and

Aquaculture Department [online] Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciessearchen Helluy SM Beltz BS 1991 Embryonic development of the American lobster (Homarus americanus) Quantitative

staging and characterization of an embryonic molt cycle Biological Bulletin 180 355-371 Holdich DM 1993 A review of astaciculture freshwater crayfish farming Aquatic Living Recourses 6 307-317 Hung LV Tuan LA 2009 Lobster seacage culture in Vietnam In Williams KC (ed) Spiny lobster aquaculture in the

Asia-Pacific region ACIAR Proceedings No 132 p 10-17 Kapiris K 1995 Shrimp culture in Greece National Center for Marine Research Institure of Marine Biological

Resources 9p Kevrekidis K Thessalou-Legaki M 2011 Polpulation dynamics of Melicetrus kerathurus (Decapoda Penaeidae) in

Thermaikos Gulf (N Aegean Sea) Fisheries Research 107 46-58 Krummenhauer D Peixoto S Cavalli RO Poersch LH Wasielesky W 2011 Superintensive culture of white shrimp

Litopenaeus vannamei in a biofloc technology system in southern Brazil at different stocking densities Journal of the world aquaculture society 42(5) 726-733

Masterson J 2007 Scylla serrata serrated swimming crab Διαθέσιμο httpwwwsmssieduirlspec scylla_serratahtm

16 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

57 Ενίσχυση φυσικών αποθεμάτων Προγράμματα ενίσχυσης φυσικών αποθεμάτων από εκκολαπτήρια γαρίδων έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι στιγμής σε ανεπτυγμένες χώρες όπως η Ιαπωνία οι ΗΠΑ η Κίνα και η Αυστραλία Κύριοι στόχοι των προγραμμάτων αυτών ήταν η ενίσχυση της μεγάλης κλίμακας αλιείας η προστασία του περιβάλλοντος και η προώθηση της έρευνας στον τομέα αυτό

Εικόνα 108 Εγκαταστάσεις καλλιέργειας με την φιλική προς το περιβάλλον τεχνολογία BIOFLOC Τροποποιημένη από Emerenciano et al (2013) (αδειοδότηση CC ΒΥ από INTECH)

57 Ενίσχυση φυσικών αποθεμάτων Προγράμματα ενίσχυσης φυσικών αποθεμάτων από εκκολαπτήρια γαρίδων έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι στιγμής σε ανεπτυγμένες χώρες όπως η Ιαπωνία οι ΗΠΑ η Κίνα και η Αυστραλία Κύριοι στόχοι των προγραμμάτων αυτών ήταν η ενίσχυση της μεγάλης κλίμακας αλιείας η προστασία του περιβάλλοντος και η προώθηση της έρευνας στον τομέα αυτό Πρόσφατα παρόμοια προγράμματα εφαρμόζονται σε αναπτυσσόμενες περιοχές όπου κύριος στόχος είναι η οικονομική ανακούφιση πτωχών περιοχών στις οποίες δραστηριοποιούνται παράκτιοι αλιείς με πολύ χαμηλά εισοδήματα ενώ ταυτόχρονα χρειάζεται να προστατευτούν και να αποκατασταθούν τα μαγγρόβια οικοσυστήματα που υφίστανται μεγάλη πίεση από την υπερ-εντατική αλιεία Τέτοιου είδους παρεμβάσεις απαιτούν πολύ καλή γνώση του κύκλου ζωής των ειδών Για παράδειγμα το είδος Penaeus monodon για το οποίο έχουν γίνει ανάλογες ενέργειες στις Φιλιππίνες είναι εξαιρετικά ευρύαλο με έναν κύκλο ζωής που ξεκινάει στην ανοιχτή θάλασσα και καταλήγει σε εκβολικές περιοχές Αυτό σημαίνει ότι η περιοχή απελευθέρωσης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το στάδιο ζωής της γαρίδας που απελευθερώνεται Η ανάμιξη της ανθρώπινης κοινότητας σε όλες τις φάσεις μιας τέτοιας προσπάθειας έχει αποδειχτεί πολύ σημαντική και συμβάλει στην ενημέρωση επιμόρφωση και αποτελεσματική συμμετοχή στη διαχείριση των αποθεμάτων της περιοχής τους

6 Καλλιέργεια γαρίδων Caridea σε γλυκά νερά

Οι καλλιεργούμενες γαρίδες της υπεροικογένειας Caridea ανήκουν στην οικογένεια Palaemonidae και περιλαμβάνουν είδη του γένους Macrobrachium που ζουν στα γλυκά νερά Κυρίαρχο είδος από άποψη παραγωγής είναι το M rosenbergii (μεγάλη ποταμογαρίδα) που εξαπλώνεται στον Ινδοειρηνικό Ωκεανό και καλλιεργείται κυρίως στην Κίνα την Ταϊλάνδη το Μπαγκλαντές την Ινδία αλλά και σε χώρες της Λατινικής

17 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

Αμερικής όπως το Μεξικό και η Βραζιλία Η παραγωγή του φτάνει τους 220 χιλιάδες τόνους ετησίως (στοιχεία FAO για το 2012) Ο κύκλος ζωής του (Εικόνα 104Β) περιλαμβάνει δύο βασικούς τύπους προνύμφης το ζωίδιο (με πολλά στάδια) και τη μεταπρονύμφη Ζει σε ποτάμια αλλά τα θηλυκά αποθέτουν τα αυγά τους στα υφάλμυρα νερά των εκβολών όπου και εκκολάπτονται οι πελαγικές προνύμφες Οι ώριμες μεταπρονύμφες γίνονται και πάλι βενθικές και μεταναστεύουν προς το ποτάμι Τα ώριμα θηλυκά είτε αλιεύονται στη φύση (στις τροπικές περιοχές) ή προέρχονται από δεξαμενές πάχυνσης (στις εύκρατες περιοχές ώστε να υπάρχει διαθεσιμότητα όλο το χρόνο) Διατηρούνται σε αναλογία 20 προς 3 με τα αρσενικά Μετά τη γονιμοποίηση το θηλυκό κυοφορεί τα αυγά (5-100 χιλιάδες ανά άτομο) για τρεις περίπου εβδομάδες Τα εκκολαπτήρια και οι χώροι εκτροφής των προνυμφών είναι είτε συστήματα ανοιχτά στα οποία συνεχώς ανανεώνεται το νερό (σε παράκτιες περιοχές) ή κλειστά δυναμικά συστήματα (εσωτερικά) όπου το νερό ανακυκλώνεται με τη χρήση βιολογικών φίλτρων Στη δεύτερη περίπτωση για την ανάπτυξη των προνυμφών χρειάζεται ανάμιξη 50 γλυκού με 50 θαλασσινό νερό Κλασσική τροφή αποτελεί η Artemia από κοινού με σάρκα μυδιού ή ψαριού και καλαμάρι Η πάχυνση γίνεται σε δεξαμενές γλυκού νερού εσωτερικού χώρου ή εξωτερικού χώρου Τα ενήλικα άτομα ταΐζονται με βιομηχανοποιημένη τροφή Η καλλιέργεια των γαρίδων των γλυκών νερών δεν έχει τόσο δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον όπως εκείνη των θαλασσινών πεναΐδων καθώς δεν καλλιεργούνται σε τόσο μεγάλες πυκνότητες η παραγωγικότητα των καλλιεργειών είναι εν γένει μικρότερη και δεν διαταράσσεται η αλατότητα του εδάφους (όπως συμβαίνει στις δεύτερες λόγω χρήσης θαλασσινού νερού) Πρόκειται για καλλιέργειες κατάλληλες για μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις από μη εξειδικευμένο προσωπικό Υπάρχουν ωστόσο κάποια προβλήματα στην καλλιέργεια των γαρίδων αυτών που έχουν να κάνουν με α) το γεγονός ότι υπάρχει μια υποβάθμιση της γενετικής σύστασης των καλλιεργούμενων γεννητόρων λόγω μακροχρόνιας ενδογαμίας που έχει ως αποτέλεσμα απογόνους χαμηλής ποιότητας β) την έλλειψη ικανών ποσοτήτων καλής ποιότητας γόνου (οι ανάγκες είναι για 20-30 δισεκατομμύρια το χρόνο) που επιδεινώθηκε τα τελευταία χρόνια εξαιτίας ασθενειών των προνυμφών και γ) την αύξηση του αριθμού μικρού μεγέθους αρσενικών που δεν είναι τόσο γόνιμα όσο τα κανονικά

7 Καλλιέργεια καραβίδων σε γλυκά νερά

Οι καραβίδες που καλλιεργούνται στα γλυκά νερά περιλαμβάνουν είδη των οικογενειών Astacidae Parastacidae και Cambaridae Κυρίαρχο είδος ανάμεσά τους είναι το Procambarus clarkii με αρχική εξάπλωση στη Βόρεια Αμερική Έχει μεταφερθεί στα συστήματα των γλυκών νερών της Ευρώπης ενώ σήμερα η κύρια παραγωγή του προέρχεται από την Κίνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες (συνολική ετήσια παραγωγή το 2012 γύρω στους 600 χιλιάδες τόνους) Στην Αυστραλία καλλιεργούνται με πολύ περιορισμένη παραγωγή είδη του γένους Cherax ενώ στην Ευρώπη οι καραβίδες του γένους Astacus Το Procambarus clarkii είναι ένα ευρύοικο είδος (10-30οC) που ζει σε γλυκά νερά με μικρή ροή λιμνούλες τέλματα και ρυάκια ιδιαίτερα όταν υπάρχει υδρόβια βλάστηση σκάβοντας λαγούμια όταν έχει ξηρασία ή κρύο ή για να αναπαραχθεί Έχει σχετικά απλό βιολογικό κύκλο (Εικόνα 104Γ) και ταχεία άμεση ανάπτυξη κι έτσι μέσα σε τρεις μήνες μπορεί να προκύψει ένα άτομο 50 g (περίπου 8 cm) ενώ σε καλές συνθήκες μπορεί να παράγονται δύο γενιές το χρόνο Τα θηλυκά σκάβουν ένα λαγούμι και παραμένουν μέσα σε αυτό μέχρι να ωριμάσουν τα ωάρια τους ακόμη και συνθήκες ξηρασίας Το ζευγάρωμα γίνεται απαραίτητα μέσα στο νερό συνήθως κατά το φθινόπωρο και μετά τη γονιμοποίηση τους τα αυγά επωάζονται στην κοιλιά του θηλυκού για περίπου 20 μέρες Αν πρόκειται να τροφοδοτηθεί μια νέα καλλιέργεια οι γεννήτορες προκύπτουν με αλιεία Οι υπάρχουσες καλλιέργειες που γίνονται σε φυσικές υδατοσυλλογές είναι συνήθως αυτάρκεις και αυτοτροφοδοτούμενες αφού και μετά τη συλλογή πάντα παραμένουν γεννήτορες από τον προηγούμενο κύκλο Οι υδατοσυλλογές καλλιέργειας θα πρέπει να έχουν βάθος 20-60 cm να είναι

18 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

σχετικά επίπεδες και λασπώδεις και να μιμούνται τον υδρολογικό κύκλο της φύσης ώστε να διασφαλίζονται οι κατάλληλες συνθήκες Το άδειασμα του νερού κατά διαστήματα είναι αναγκαίο ώστε να αερίζονται τα ιζήματα να περιορίζονται οι θηρευτές και να ανανεώνεται η βλάστηση που είναι απαραίτητη για τις καραβίδες Σε αυτά τα διαστήματα οι καραβίδες σκάβουν και παραμένουν μέσα στα λαγούμια τους Ιδιαίτερη φροντίδα χρειάζεται για το γέμισμα των υδατοσυλλογών κατά τις περιόδους του ζευγαρώματος και ανάπτυξης των αυγών Η συνεχής παραγωγή νεαρών ατόμων όλο το χρόνο και οι διαφορετικοί ρυθμοί ανάπτυξης καταλήγουν σε πληθυσμούς καραβίδων ποικίλλων μεγεθών και ηλικιακών κλάσεων Έτσι για την καλλιέργεια των καραβίδων δεν είναι αναγκαίο να υπάρχει ειδική μέριμνα για εκκολαπτήρια και χώρους ανάπτυξης προνυμφών Ο τρόπος παραγωγής μπορεί να είτε μονοκαλλιέργεια δηλαδή αποκλειστική καλλιέργεια καραβίδας ή να γίνεται σε συνδυασμό με καλλιέργεια ρυζιού Σε κάποιες περιοχές για παράδειγμα καλλιεργείται ρύζι κατά το καλοκαίρι και μετά τη συγκομιδή του καραβίδες όλο τον υπόλοιπο χρόνο Οι καραβίδες είναι παμφάγες και εφόσον ληφθεί μέριμνα για την ύπαρξη βλάστησης μέσα στο νερό αυτή λειτουργεί ως βάση για τη δημιουργία της τροφικής αλυσίδας στην κορυφή της οποίας βρίσκεται η καραβίδα Σε μια τέτοια περίπτωση δεν χρειάζεται περεταίρω προσθήκη τροφής Η συγκομιδή γίνεται με παγίδες που περιέχουν φυσικό ή βιομηχανοποιημένο δόλωμα και τοποθετούνται σε όλη την έκταση της καλλιέργειας με βάρκες Οι ασθένειες είναι σχετικά σπάνιες και δεν έχουν παρατηρηθεί ποτέ σε επίπεδο επιδημίας Στην Αυστραλία για το είδος Cherax quadricarinatus έχουν αναπτυχθεί εντατικά συστήματα καλλιέργειας με εγκαταστάσεις παρόμοιες με εκείνες που χρησιμοποιούνται για τις αστακοκαραβίδες Στην Ευρώπη έχουν δοκιμαστεί κατά καιρούς εκτατικές καλλιέργειες των ειδών του γένους Astacus σε μεγαλύτερες ή μικρότερες φυσικές υδατοσυλλογές καθώς και εντατικές ή ημι-εντατικές καλλιέργειες σε τεχνητά κανάλια στα οποία έχει επιτευχθεί παραγωγή μέχρι και 500 kg ανά εκτάριο Καραβίδες που ξέφυγαν από καλλιέργειες αλλά και ηθελημένη απελευθέρωση ατόμων έχουν εμπλουτίσει σε κάποιες περιοχές τους τοπικούς πληθυσμούς αλλά έχουν προκαλέσει και προβλήματα στην τοπική ιχθυαλιεία Επίσης η εισαγωγή και καλλιέργεια ξενικών ειδών σε κάποιες περιοχές είχε ως αποτέλεσμα τη διάδοση μιας ασθένειας (πανούκλα των καραβίδων) γεγονός που δείχνει πόσο μεγάλη προσοχή χρειάζεται πριν γίνουν τέτοιες ενέργειες Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η μείωση των πληθυσμών λόγω ασθενειών αλλά και υπεραλίευσης διάφορες χώρες ξεκίνησαν προγράμματα διαχείρισης τους Μια τέτοια περίπτωση είναι της Εσθονίας όπου από το 1996 γίνεται σταθερά εμπλουτισμός των τοπικών πληθυσμών με νεαρά άτομα (γύρω στα 200000 άτομα το χρόνο) που παράγονται σε εγκαταστάσεις καλλιέργειας Ακόμη στη χώρα αυτή υπάρχει μια συνεχώς αναπτυσσόμενη παραγωγή ατόμων εμπορικού μεγέθους σε 10 οργανωμένες μονάδες καλλιέργειας

8 Καλλιέργεια αστακοκαραβίδων

Δύο είδη αστακοραβίδων του γένους Homarus (οικογένεια Nephropidae) αλιεύονται παγκοσμίως και παρουσιάζουν μεγάλο οικονομικό ενδιαφέρον το H americanus (αμερικάνικη αστακοκαραβίδα) και το H gammarus (ευρωπαϊκή αστακοκαραβίδα) με εξάπλωση στις βορειοανατολικές ακτές του Ατλαντικού το πρώτο και στις ευρωπαϊκές ακτές του Ατλαντικού και τη Μεσόγειο το δεύτερο Στις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά υπάρχουν αυστηροί κανόνες αλιείας (αλίευση μόνο με παγίδες σήμανση των ωοφόρων θηλυκών για αποφυγή αλίευσης) και περιορισμοί στο μέγεθος των αλιευόμενων ατόμων στο πλαίσιο της διαχείρισης των πληθυσμών τους Το ενδιαφέρον για την καλλιέργειά τους είναι προφανώς μεγάλο και ο κύκλος ζωής τους σχετικά απλός (Εικόνα 104Β) και καλά γνωστός Ένα πρόβλημα ωστόσο που πρέπει να αντιμετωπιστεί είναι ότι τα ενήλικα άτομα στη διάρκεια της πάχυνσης χρειάζεται να κρατιούνται απομονωμένα μεταξύ τους γεγονός

19 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

που αυξάνει το κόστος της καλλιέργειας Η εμπορική καλλιέργεια των αστακών αν και προς το παρόν περιορισμένη παρουσιάζει σταδιακή ανάπτυξη σε χώρες όπως η Νορβηγία και η Μεγάλη Βρετανία Η συλλογή των ωοφόρων θηλυκών γίνεται από τη φύση με τις παγίδες αλιείας των αστακών ή από το παρεμπίπτον αλίευμα των μηχανοτρατών Τα θηλυκά κρατούνται απομονωμένα μεταξύ τους σε ειδικά διαχωρισμένα διαμερίσματα λόγω του ότι μπορεί να γίνονται πολύ επιθετικά σε συνθήκες συνωστισμού Μετά την εκκόλαψη των αυγών αυτά μεταφέρονται σε νέα δοχεία όπου με κατάλληλη ρύθμιση της θερμοκρασίας (άριστη στους 22-23οC) οι προνύμφες μπορούν να αναπτυχθούν αρκετά γρηγορότερα από ότι στη φύση (μέσα σε 12 ημέρες) Σε ανάλογη θερμοκρασία οι αστακοκαραβίδες μπορεί να φτάσουν σε βάρος τα 250-300g (συνολικό μήκος 20 cm) σε 2 περίπου χρόνια Οι κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν το ρυθμό αύξησης είναι οι ανθρώπινοι χειρισμοί η πυκνότητα των ατόμων το μέγεθος του διαθέσιμου ενδιαιτήματος και η ποιότητα του νερού Οι προνύμφες τρέφονται με ζωντανή ενήλικη Artemia και συμπληρωματικά με γονάδες από μύδια για καλύτερη αύξηση και επιβίωση Σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους ακόμη και στα προνυμφικά στάδια οι αστακοκαραβίδες παρουσιάζουν κανιβαλιστική συμπεριφορά που συνήθως δεν μπορεί να αποφευχθεί αφού θα ήταν ασύμφορο να χωριστούν τα άτομα μεταξύ τους Όταν όμως φτάσουν στο στάδιο της εγκατάστασης στο βυθό απομονώνονται και πάλι σε ειδικές εγκαταστάσεις εξασφαλίζοντας έτσι επιβίωση μεγαλύτερη από 80 Κατά τη διάρκεια του σταδίου της πάχυνσης οι αστακοκαραβίδες συνεχίζουν να εκτρέφονται ξεχωριστά Αυτό πέρα από την αποφυγή του κανιβαλισμού έχει να κάνει και με το διαφορετικό ρυθμό αύξησης των ατόμων που έχει ως αποτέλεσμα κάποια να αποκτούν μέχρι και τριπλάσιο μέγεθος από άλλα μέσα σε τρεις μήνες Έτσι σε περίπτωση συνύπαρξης των ατόμων απαιτείται πρόσθετη εργασία για τη συνεχή ταξινόμηση των ατόμων σύμφωνα με το μέγεθος Η εκτροφή των ατόμων σε ξεχωριστά δοχεία λύνει αυτά τα προβλήματα αλλά για να είναι επιτυχής θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη διάφορες παράμετροι όπως (α) Το ελάχιστο μέγεθος του δοχείου ώστε να μην εμποδίζεται η αύξηση του ατόμου και ο ελάχιστος αριθμός διαφορετικών μεγεθών που απαιτούνται για μια περίοδο αύξησης 2-3 ετών Έχει παρατηρηθεί ότι χρειάζονται τουλάχιστον 3 μεταφορές των ατόμων σε μεγαλύτερα δοχεία σε αυτό το διάστημα (β) Το υλικό από το οποίο αποτελούνται τα δοχεία και το σχήμα τους (γ) Η επιτυχής απομάκρυνση των απεκκριμάτων (δ) Η ακριβής και γρήγορη παροχή τροφής στο σύστημα Μέχρι στιγμής έχουν σχεδιαστεί και χρησιμοποιηθεί διάφορα σύνθετα συστήματα όπως πολλά διάτρητα δοχεία ή μικρά κλουβιά βυθισμένα μέσα σε βαθιά δεξαμενή γεμάτη με νερό Το σύστημα αυτό έχει το πλεονέκτημα της ανεμπόδιστης κυκλοφορίας της τροφής σε όλα τα άτομα Το θέμα της τροφής είναι αρκετά περίπλοκο και έχουν αναπτυχθεί ηλεκτρονικά συστήματα παροχής της Πρόσφατα υπολογίστηκε ότι μια μονάδα που παράγει 1 εκατομμύριο αστακοκαραβίδες το χρόνο χρειάζεται 24 mt τροφή την ημέρα η αποθήκευση και η προετοιμασία της οποίας είναι σπουδαία υπόθεση Οι αστακοκαραβίδες σε συνθήκες καλλιέργειας είναι πολύ ανθεκτικές στις ασθένειες Τα σχετικά λίγα περιστατικά ασθενειών που έχουν παρατηρηθεί μέχρι σήμερα έχουν αποδοθεί σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες κακή ποιότητα νερού ανεπαρκή τροφοδοσία και κακή μεταχείριση των ατόμων Ωστόσο ασφαλή συμπεράσματα μπορεί να υπάρχουν μόνο όταν θα έχουμε εμπορικές καλλιέργειες με συνεχή παραγωγή Ένας τρόπος περιορισμένης καλλιέργειας με στόχο την απλή βελτίωση του προϊόντος γίνεται στη βόρεια Αμερική όπου σε παράκτιες περιοχές συλλέγονται αστακοκαραβίδες που έχουν περάσει πρόσφατα από τη διαδικασία της έκδυσης και εκτρέφονται ώστε να μεγαλώσουν και να πουληθούν σε καλύτερες τιμές Το ενδιαφέρον των επιστημόνων έχει επικεντρωθεί τα τελευταία 20 χρόνια στην ενίσχυση των φυσικών αποθεμάτων με νεαρά άτομα που μεταφέρονται από οργανωμένα εκκολαπτήρια στη θάλασσα Για παράδειγμα από τα εκκολαπτήρια στα νησιά Orkney απελευθερώνονται δεκάδες χιλιάδες νεαρών αστακών το χρόνο στο πλαίσιο ενός προγράμματος εμπλουτισμού που υποστηρίζεται και από τους τοπικούς αλιείς Η μέθοδος εκτροφής των προνυμφών είναι όπως περιγράφηκε πιο πάνω ωστόσο στην περίπτωση αυτή δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στο είδος και την ποιότητα της τροφής για την καλύτερη

20 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

προσαρμογή των ατόμων στο φυσικό περιβάλλον Έτσι στην Artemia προστίθενται προνύμφες αστακού και γονάδες μυδιών που όπως έχει παρατηρηθεί ενισχύουν τον φυσικό χρωματισμό την ανάπτυξη των δαγκανών και την επιτυχία της έκδυσης Τα άτομα που απελευθερώνονται συνήθως έχουν σημανθεί ώστε να είναι δυνατή η διάκρισή τους από τα άτομα των φυσικών πληθυσμών όπως για παράδειγμα σε περιπτώσεις που απελευθερώθηκαν άτομα εκτός της περιοχής εξάπλωσης του είδους (ακτές Ιαπωνίας) ή υβρίδια μεταξύ των δύο ειδών Homarus Η απελευθέρωση γίνεται με μεγάλη προσοχή ώστε να μην καταστραφούν τα άτομα κατά τη μεταφορά (μεταφέρονται μέσα στα ατομικά τους δοχεία) Προκειμένου να επιτευχθεί η μέγιστη επιβίωση λαμβάνεται υπόψη η μορφή του βυθού με χρήση ηχοβολιστικών συσκευών Περισσότερο κατάλληλες θεωρούνται περιοχές με λασπώδες υπόστρωμα όπου θα μπορέσουν να σκάψουν ή καλύτερα ύφαλοι (φυσικοί ή τεχνητοί) με πολύπλοκη δομή (ρωγμές προεξοχές) Όταν υπάρχει κατάλληλο υπόστρωμα σε μεγάλη έκταση τότε η απελευθέρωση γίνεται μαζικά με ειδικούς σωλήνες αλλιώς γίνεται πολύ προσεκτικά από ειδικευμένους δύτες Η δημιουργία τεχνητών υφάλων όπου οι νεαρές αστακοκαραβίδες μπορούν να βρουν ιδανικό διαθέσιμο ενδιαίτημα θεωρείται ιδανική λύση Τέτοιου είδους επεμβάσεις θα πρέπει να γίνονται με μεγάλη προσοχή και μόνο σε τοπικό επίπεδο λαμβάνοντας υπόψη την αρμοστικότητα των νέων πληθυσμών που εγκαθιδρύονται Σύγχρονες γενετικές μελέτες έδειξαν ότι δεν υπάρχει σημαντική γονιδιακή ροή μεταξύ των πληθυσμών του H gammarus και επομένως μπορεί να γίνει εμπλουτισμός σε περιοχές που δεν υπάρχουν αποθέματα χωρίς αρνητικά αποτελέσματα για τους γειτονικούς πληθυσμούς Ακόμη σημασμένα θηλυκά που απελευθερώθηκαν σε προγράμματα εμπλουτισμού στη Νορβηγία είχαν παρόμοια γονιμότητά με εκείνα των φυσικών πληθυσμών γεγονός επίσης ενθαρρυντικό

9 Καλλιέργεια αστακών

Οι αστακοί που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για καλλιέργεια ανήκουν σε διάφορα είδη των γενών Palinurus και Panulirus (Panulirus argus στην κεντρική Αμερική Palinurus elephas στην Ευρώπη Panulirus japonicus στην Ιαπωνία Panulirus cygnus στην Αυστραλία κ ά) Πρόκειται για τροφή μεγάλης αξίας και ζήτησης και για αυτό έχουν γίνει πολλές προσπάθειες για επικερδή εμπορική καλλιέργειά τους Οι προσπάθειες αυτές ωστόσο αφορούν μόνο τα νεαρά και ενήλικα άτομα αφού η καλλιέργεια των προνυμφικών σταδίων υπόκειται σε δύο περιορισμούς (α) τις τεχνικές δυσκολίες στην εκτροφή του προνυμφικού σταδίου φυλλόσωμα (Εικόνα 104Ε) που δεν έχει καταστεί δυνατόν να αντιμετωπιστούν με επιτυχία και (β) τη δυσκολία εύρεσης λόγω περιστασιακής ή περιορισμένης διαθεσιμότητας του προνυμφικού σταδίου πουερούλος (puerulus) και των νεαρών ατόμων στη φύση Το σημαντικότερο πρόβλημα με την εκτροφή των προνυμφών είναι η μεγάλη διάρκεια ζωής του φυλλοσώματος που έχει περίπλοκη μορφή και η προτίμηση του να ζει σε περιοχές μακριά από την ακτή ενώ δεν υπάρχουν ακόμη αρκετά στοιχεία για τις τροφικές του συνήθειες Σε πειραματικές καλλιέργειες που έγιναν σε αρκετά είδη λίγα άτομα κατάφεραν να ξεπεράσουν το στάδιο του πουερούλου Η διάρκεια ζωής του φυλλοσώματος στα περισσότερα είδη μπορεί να φτάνει τις 390 ημέρες και μόνο για τον ευρωπαϊκό αστακό P elephas είναι 60-132 ημέρες Ιδιαίτερη φροντίδα είναι αναγκαία επειδή τα περίπλοκα εξαρτήματα του φυλλοσώματος μπορεί να μπλέκονται σε θρύμματα και φύκη που αιωρούνται στο νερό Από προσπάθειες εκτροφής προνυμφών που έχουν γίνει γνωρίζουμε ότι πολλή καλή τροφή για το φυλλόσωμα αποτελούν αρχικά τα χαιτόγναθα που αλιεύονται από τη φύση και λίγο αργότερα οι ναύπλιοι της Artemia Στις συγκεκριμένες καλλιέργειες η ανάπτυξη του φυλλοσώματος έγινε σε μόνο 180 ημέρες αλλά το μέγεθος του ήταν πολύ μικρότερο από εκείνο που φτάνει στη φύση Η καλλιέργεια των αστακών είχε ξεκινήσει στο Βιετνάμ τη δεκαετία του 1990 από τους ντόπιους αλιείς οι οποίοι λόγω της μεγάλης ζήτησης και αξίας τους άρχισαν να καλλιεργούν αστακούς σε κλωβούς στη θάλασσα Η καλλιέργεια που εξακολουθεί να αναπτύσσεται μέχρι και σήμερα ξεκινά από νεαρά άτομα ή

21 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

από προνύμφες στο στάδιο του πουερούλου που συλλέγονται με τράτες και παγίδες στα τοπικά νερά Οι κλωβοί μπορεί να είναι επιπλέοντες βυθισμένοι στερεωμένοι από διάφορα υλικά όπως μέταλλο και ξύλο Τα ζώα ταΐζονται σχεδόν αποκλειστικά με κομματιασμένα μικρά ψάρια και δίθυρα 1-3 φορές την ημέρα Οι αστακοί φτάνουν το εμπορεύσιμο μέγεθος του ενός κιλού σε περίπου 20-24 μήνες από τη μεταφορά των προνυμφών Η παραγωγή των αστακών στο Βιετνάμ παρουσίασε μια κάμψη το 2007 εξαιτίας μια ασθένειας που έλαβε διαστάσεις επιδημίας Αποδόθηκε σε διάφορους παράγοντες όπως ο χρόνος που μεσολαβούσε για τη μεταφορά των προνυμφών στους κλωβούς η βλάβη από το δυνατό φως που χρησιμοποιούνταν για την αλιεία τους η χαμηλή ποιότητα του νερού λόγω ρύπανσης από την αύξηση του αριθμού των κλωβών σε μια περιοχή Σε κάποιες περιοχές εξετάστηκε η ταυτόχρονη μυδοκαλλιέργεια προκειμένου να μειωθεί το κόστος για την τροφή των αστακών αλλά και να περιοριστεί η ρύπανση από το αιωρούμενο υλικό και βακτήρια στην περιοχή των κλωβών Η καλλιέργεια του είδους Palinurus ornatus που εξαπλώνεται στο νοτιοδυτικό Ειρηνικό και είναι από τα πλέον περιζήτητα και ακριβά είδη αστακών στον κόσμο γίνεται και σε άλλες χώρες του Ινδοειρηνικού Ωκεανού όπως η Μαλαισία η Ινδονησία και οι Φιλιππίνες Και στις χώρες αυτές η καλλιέργεια βασίζεται στη συλλογή πουερούλων που είναι πάρα πολύ άφθονες κατά τόπους στις περιοχές αυτές Συνήθως ακολουθεί μια διαδικασία 5 σταδίων εκτροφής που επιτρέπει τη συγκομιδή ώριμων αστακών κάθε 90 μέρες μετά από τον πρώτο ένα χρόνο καλλιέργειας Σε κάθε φάση της διαδικασίας οι αστακοί μεταφέρονται σε μεγαλύτερους κλωβούς φτάνοντας σε βάρος το 1 κιλό από τα 15 γραμμάρια που είχαν τα νεαρά άτομα Αυτό που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής είναι οι συνθήκες διατήρησης των προνυμφών τις πρώτες τριάντα μέρες Η επιβίωσή τους κατά την περίοδο αυτή που είναι καθοριστική για την παραγωγή είναι απρόβλεπτη και ποικίλλει πολύ Οι απώλειες συνήθως φτάνουν το 40-60 και μερικές φορές το 100 Από αυτές που καταφέρνουν να επιβιώσουν το 90 φτάνουν τελικά στο εμπορεύσιμο μέγεθος Η διατήρηση των προνυμφών σε κοινούς και όχι ατομικούς κλωβούς δεν φαίνεται να επηρεάζει την τελική απόδοση της καλλιέργειας Ωστόσο η εκτροφή ώριμων αστακών από προνύμφες που συλλέγονται στη φύση έχει αρχίσει να προκαλεί μεγάλη ανησυχία σχετικά με τη βιωσιμότητα των φυσικών αποθεμάτων των αστακών λαμβάνοντας υπόψη τη συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση τους παγκοσμίως Μόνο για τις καλλιέργειες στο Βιετνάμ συλλέγονται κάθε χρόνο περί τους 2 εκατομμύρια άτομα πουερούλων Έτσι γίνονται εντατικές προσπάθειες για τη μελέτη των αναγκών των προνυμφικών σταδίων των αστακών την οργάνωση συστημάτων εκτροφής από το φυλλόσωμα μέχρι το στάδιο της πάχυνσης καθώς και για τον σχεδιασμό τεχνητών υποστρωμάτων που θα μπορούσαν να ελκύσουν τους ενήλικους αστακούς και τα μικρά τους Στη δυτική Αυστραλία όπου υπάρχει παράδοση στην αλιεία των αστακών ξεκίνησε για πρώτη φορά σε παγκόσμια κλίμακα η καλλιέργεια των ευαίσθητων προνυμφικών σταδίων το 2006 και από το 2007 υπάρχει συνεχής παραγωγή αστακών μέχρι το ενήλικο στάδιο Μέχρι σήμερα πάντως δεν υπάρχουν εμπορικά βιώσιμα εκκολαπτήρια αστακών Επίσης μέχρι στιγμής είναι πολύ μεγαλύτερη η παραγωγή αστακών από την αλιεία από ότι από τις υδατοκαλλιέργειες

10 Καλλιέργεια καβουριών

Τα είδη των καβουριών που καλλιεργούνται σήμερα με επιτυχία σε εμπορική κλίμακα είναι κατά βάση δύο το θαλάσσιο μαγγρόβιο ή βαλτόβιο καβούρι Scylla serrata που ζει σε λασπώδεις βυθούς εκβολές και μαγκρόβια δάση και το κινέζικο καβούρι ή καβούρι-μποξέρ των γλυκών νερών Eriocheir sinensis Και τα δύο είδη καλλιεργούνται κυρίως στην Κίνα με ετήσια παραγωγή για το 2012 173 χιλιάδες τόνους το πρώτο και 714 χιλιάδες τόνους το δεύτερο Διάφορα είδη της οικογένειας Portunidae όπως τα Portunus trituberculatus και Callinectes sapidus δοκιμάστηκαν στο παρελθόν στην Αυστραλία και τις ΗΠΑ αντίστοιχα όμως σήμερα δεν φαίνεται να υπάρχει οικονομικά αποδοτική παραγωγή τους

22 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

101 Καλλιέργεια Scylla serrata Το μαγγρόβιο καβούρι είναι ένα από τα νοστιμότερα καβούρια και έχει μεγάλη ζήτηση στις αγορές της νοτιοανατολικής Ασίας όπου πωλείται ζωντανό μαζικά και σε υψηλές τιμές Επειδή ανέχεται μεγάλο εύρος αλατότητας ζει και στο θαλασσινό νερό και στα υφάλμυρα νερά των εκβολών όπου σκάβει και χώνεται μέσα στη λάσπη κατά τη διάρκεια της μέρας Σε συνθήκες αιχμαλωσίας φτάνει σε αναπαραγωγική ωριμότητα σε ένα περίπου έτος οπότε το πλάτος του κεφαλοθώρακά του είναι 9-14 εκατοστά Κάθε θηλυκό παράγει 1 με 8 εκατομμύρια αυγά σε κάθε ωοτοκία ανάλογα με το μέγεθός του Στη φύση τα ωοφόρα θηλυκά μεταναστεύουν μακριά από την ακτή για να επωάσουν τα αυγά που τα μεταφέρουν σε ένα σάκο στην κοιλιά τους για διάστημα από 10 έως 30 μέρες και για αυτό σπάνια παρατηρούνται στις εκβολές Παρά τις εντατικές προσπάθειες πολλών δεκαετιών για ανάπτυξη τεχνικών παραγωγής αυγών και προνυμφών η καλλιέργεια του μαγγρόβιου καβουριού βασίζεται κυρίως στη συλλογή νεαρών ατόμων από τη φύση με δίχτυα και παγίδες όπως και στην περίπτωση των αστακών Επειδή τα νεαρά άτομα δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένα στη θάλασσα απαιτείται πολύς κόπος και χρόνος για τη συλλογή τους Τα τελευταία χρόνια στη νότια Κίνα και την Ταιβάν έχουν αναπτυχθεί μέθοδοι για τη συλλογή των προνυμφών τους στο στάδιο της μεγαλόπης (Εικόνα 104Δ) την περίοδο που αυτές μετακινούνται από την ανοιχτή θάλασσα προς τις εκβολές Αυτό επιτρέπει τη συλλογή εκατομμυρίων προνυμφών με αναμφίβολες βέβαια αρνητικές επιπτώσεις στα αποθέματα του είδους και την αλιεία Οι μεγαλόπες συνήθως εκδύονται για να δώσουν νεαρά καβούρια σε 2-4 μέρες μετά τη συλλογή τους και στη συνέχεια μεγαλώνουν σε δεξαμενές για ένα μήνα πριν πουληθούν στους καλλιεργητές Η συλλογή των προνυμφών από τη φύση πέρα από τις αρνητικές συνέπειες για το περιβάλλον έχει το μειονέκτημα ότι δεν εγγυάται σταθερή προμήθεια και ότι συνήθως συλλέγονται ανάμεικτες προνύμφες διαφορετικών ειδών που χρειάζεται να διαχωριστούν Λιγότερο συνηθισμένη παρόλο που έχει αναπτυχθεί σε χώρες όπως η Ιαπωνία η Κίνα το Βιετνάμ και οι Φιλιππίνες είναι η επίτευξη της ωοτοκίας των θηλυκών στις εγκαταστάσεις της καλλιέργειας με δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών θερμοκρασίας και με προσθήκη διαχωριστικών ώστε να αποφεύγεται ο κανιβαλισμός Τα θηλυκά συλλέγονται από τη θάλασσα με ώριμες ωοθήκες και μεταφέρονται σε αεριζόμενες δεξαμενές για να ωοτοκήσουν σε 2-4 εβδομάδες Η τροφή που τους παρέχεται είναι από μύδια ψάρια ή πολυχαίτους σε ποσότητα 10-15 του βάρους τους κάθε μέρα Είναι αναγκαία η ανανέωση του νερού κατά 50-80 καθημερινά και η απομάκρυνση των υπολειμμάτων της τροφής και των απεκκριμάτων Σε κάθε ωοτοκία παράγονται 08-5 εκατομμύρια ζωίδια τα οποία πρέπει να συλλεχθούν μέσα σε μια ώρα από την απελευθέρωσή τους ώστε να μην υπάρξουν μολύνσεις Τα ζωίδια μεταφέρονται σε νέες δεξαμενές σε πυκνότητες 50-80 ανά λίτρο νερού Ταΐζονται στην αρχή με τροχόζωα και αργότερα με Artemia Είκοσι μέρες αφού φτάσουν στο στάδιο της μεγαλόπης μεταφέρονται σε μεγαλύτερες δεξαμενές ή δικτυωτούς κλωβούς σε πυκνότητες 1-2 ανά λίτρο νερού και ταΐζονται με Artemia και πολτό από ψάρι γαρίδες και μύδια Πενήντα δύο ημέρες μετά την εκκόλαψη τα νεαρά καβούρια μπορούν να συλλεχθούν και να μεταφερθούν σε φυσικές υδατοσυλλογές σε περιχές με μαγγρόβια βλάστηση (εκτατική καλλιέργεια) ή τεχνητές εξωτερικές δεξαμενές (ημι-εντατική καλλιέργεια) για την πάχυνση Πιο συνηθισμένες είναι οι εξωτερικές δεξαμενές που χρειάζεται να έχουν πυθμένα από λάσπη βάθος 80-100 cm και θερμοκρασία 23-32οC Στο στάδιο της μεγαλόπης και της πάχυνσης των νεαρών καβουριών μπορεί να χρησιμοποιούνται και πολυκαλλιέργειες με γαρίδες και είδη ψαριών Η εκτροφή των προνυμφών αυτού του καβουριού παρουσιάζει προβλήματα που έχουν να κάνουν με τη μη σταθερή παραγόμενη ποσότητα και τα χαμηλά ποσοστά επιβίωσης κυρίως λόγω ασθενειών και κανιβαλισμού στο στάδιο της μεγαλόπης και όχι κατάλληλης τροφής Λεπτομερείς οδηγίες για την καλλιέργεια του καβουριού περιέχονται σε ένα εγχειρίδιο που εξέδωσε το 2011 ο Παγκόσμιος οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO)

23 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

102 Καλλιέργεια Eriocheir sinensis Το ενδημικό είδος της Κίνας Eriocheir sinensis άρχισε να καλλιεργείται τη δεκαετία του 1970 μετά την κατάρρευση των αποθεμάτων του λόγω υπεραλίευσης στη διάρκεια των προηγούμενων δεκαετιών Η τεχνική της καλλιέργειάς του έχει βελτιωθεί πολύ από τη δεκαετία του 1990 και η εμπορική παραγωγή του γίνεται πλέον με επιτυχία και πέρα από τις περιοχές εξάπλωσής του Είναι κατάδρομο είδος ζει δηλαδή ως ενήλικο σε ποτάμια και κατεβαίνει στη θάλασσα κατά την περίοδο της αναπαραγωγής Στη φύση τα αναπαραγωγικά ώριμα άτομα κατεβαίνουν στις εκβολές Μετά τη γονιμοποίηση και την ωοτοκία μετακινούνται στην ανοιχτή θάλασσα όπου επωάζουν τα αυγά και επιστρέφουν πίσω στα ρηχά την εποχή της εκκόλαψης Η ανάπτυξη των προνυμφών γίνεται στα υφάλμυρα νερά των εκβολών Στο στάδιο της μεγαλόπης (Εικόνα 104Δ) ανεβαίνουν και πάλι προς το ποτάμι Στη διάρκεια της ανάπτυξης συμβαίνουν περί τις 15 εκδύσεις σε ένα διάστημα 2 περίπου ετών που χρειάζεται για να φτάσει το καβούρι σε αναπαραγωγική ωριμότητα Ένα καβούρι μέσου μεγέθους αυτού του είδους μπορεί να φτάνει σε πλάτος κεφαλοθώρακα τα 5-8 εκατοστά Ο κύκλος της παραγωγής των καβουριών αυτών σε καλλιέργεια είναι επίσης δύο χρόνια και περιλαμβάνει τις φάσεις της εκκόλαψης της εκτροφής των προνυμφών και της πάχυνσης Η καλλιέργεια τους στο στάδιο της πάχυνσης γίνεται σε ρηχές μικρές υδατοσυλλογές ή σε ορυζώνες Ο γόνος προέρχεται είτε από κλειστές εντατικές είτε από ανοιχτές ημι-εντατικέςεκτατικές εγκαταστάσεις στις οποίες ποικίλλει το μέγεθος των δεξαμενών και η πυκνότητα των προνυμφών Τα ενήλικα θηλυκά και αρσενικά που επιλέγονται από τις περιοχές της πάχυνσης μεταφέρονται σε δεξαμενές με θαλασσινό νερό για να ζευγαρώσουν Τα αρσενικά στη συνέχεια απομακρύνονται ώστε τα θηλυκά να επωάσουν ελεύθερα τα αυγά τους Δυο μέρες πριν την εκκόλαψη των αυγών τα θηλυκά μεταφέρονται σε δεξαμενή εκτροφής προνυμφών Μόλις η πυκνότητα των προνυμφών φτάσει τις 200-300 χιλιάδες ανά m3 στις εντατικές καλλιέργειες ή τις 10000 χιλιάδες ανά m3 στις εκτατικές τα θηλυκά απομακρύνονται και σε 3 εβδομάδες περίπου τα ζωίδια μετατρέπονται σε μεγαλόπες Η αλατότητα του νερού μειώνεται σταδιακά ώστε να γίνει γλυκό όταν οι μεγαλόπες είναι τριών ημερών Η τροφή τους είναι μικροφύκη ζωοπλαγκτό κρόκος αυγών και προνύμφες και ενήλικες Artemia ενώ η άριστη θερμοκρασία είναι 22-25οC Οι μεγαλόπες διατηρούνται σε τσιμεντένιες δεξαμενές μέχρι να φτάσουν τα 5-20g Για το σκοπό αυτό αυξάνεται σταδιακά το βάθος του νερού από 05 m μέχρι 1 m Η τροφή που παρέχεται είναι και φυτική και ζωική (σε ποσοστό τουλάχιστο 20) αφού το είδος είναι παμφάγο Εναλλακτικά οι μεγαλόπες μπορούν να εκτραφούν και σε ορυζώνες αλλά σε αυτή την περίπτωση χρειάζεται να σκαφτούν τάφροι με βάθος και πλάτος περί τα 50cm και να τοποθετηθούν πλαστικοί φράκτες ώστε να μην μπορούν να διαφύγουν Η πάχυνση μπορεί να γίνει ημι-εντατικά σε κατάλληλες δεξαμενές ή εκτατικά σε φυσικές υδατοσυλλογές όπως μικρές λίμνες ή ορυζώνες Η δεύτερη περίπτωση είναι προτιμητέα καθότι είναι φιλική προς το περιβάλλον και αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα αγροτο-υδατοκαλλιέργειας Εδώ τα καβούρια βασίζονται περισσότερο σε φυσική τροφή αν και μερικές φορές είναι απαραίτητο να δοθεί συμπλήρωμα Τα καβούρια μεταφέρονται στους χώρους πάχυνσης όταν ακόμη έχουν μέγεθος κέρματος και οι πυκνότητές τους μπορεί να φτάνουν τα 7500 άτομα ανά εκτάριο Συνήθως δημιουργούνται πολυκαλλιέργειες στις οποίες συνυπάρχουν με καλλιεργούμενα ψάρια και γαρίδες των γλυκών νερών φροντίζοντας οι τροφικές τους ανάγκες να είναι συμπληρωματικές και όχι ανταγωνιστικές Σε κάποιες εγκαταστάσεις τα καβούρια διατηρούνται μέσα σε πλέγματα από πλαστικό που στηρίζονται με πασσάλους Συνήθως επιβιώνει το 40-50 των καβουριών που εισάγονται στις εγκαταστάσεις της πάχυνσης Με καλή διαχείριση μπορεί να έχει κανείς μια συγκομιδή από 7500 kgha ρυζιού και 500-700 kgha καβουριών που σημαίνει ένα εισόδημα 1800-3000$ ανά εκτάριο Το κόστος παραγωγής είναι πολύ μικρότερο στην περίπτωση της εκτατικής καλλιέργειας

24 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

11 Προσπάθειες στον Ελλαδικό χώρο

Στον Ελλαδικό χώρο δεν έχει υπάρξει μέχρι στιγμής κάποια επιτυχημένη από εμπορική άποψη καλλιέργεια δεκαπόδων Έχουν γίνει κάποιες προσπάθειες αλλά διάφοροι λόγοι εμπόδισαν την επιτυχή έκβαση μεταξύ των οποίων η έλλειψη τεχνογνωσίας η έλλειψη χρηματοδότησης των προσπαθειών από την πολιτεία η απουσία πειραματικής καλλιέργειας στα ερευνητικά κέντρα η περιορισμένη οικονομική δυνατότητα των επενδυτών αλλά και το γεγονός ότι οι ελληνικές ακτές κυρίως αξιοποιούνται σε τουριστικές δραστηριότητες Τo αυτόχθονο είδος γαρίδας της Μεσογείου Penaeus kerathurus αλιεύεται εντατικά στις ελληνικές θάλασσες και ιδιαίτερα στο βόρειο Αιγαίο Φαίνεται όμως ότι τα ήδη υπεραλιευμένα αποθέματά του απειλούνται από το αλλόχθονο είδος Penaeus japonicus που έχει εισέλθει στη Μεσόγειο μέσα από τη Διώρυγα του Σουέζ κι έχει αντικαταστήσει εντελώς τα αυτόχθονα είδη στη Λεβαντίνη ενώ έχει εξαπλωθεί μέχρι το κεντρικό Αιγαίο Δεδομένου ότι και οι κλιματικές συνθήκες είναι απόλυτα ευνοϊκές αλλά και ότι θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν εναλλακτικές πηγές ενέργειας η καλλιέργεια γαρίδων στις ελληνικές θάλασσες θα μπορούσε να έχει μεγάλη επιτυχία Μέχρι στιγμής έχουν γίνει πειραματικές προσπάθειες καλλιέργειας των ειδών Penaeus japonicus και Penaeus vannamei σε μονάδες στην Άρτα το Πόρτο Λάγος και την Αλεξανδρούπολη ως επί το πλείστον από ιδιώτες και με προμήθεια προνυμφών από την Ισπανία την Ταιβάν τη Γαλλία και τις ΗΠΑ Οι καλλιέργειες αυτές ήταν εκτατικές ή ημιεντατικές Από το 2014 έχει ξεκινήσει μια νέα επιχείρηση γαριδοκαλλιέργειας στη βόρεια Ελλάδα η οποία θα παράγει γαρίδες σε κλειστό σύστημα θαλασσινού νερού με εγκαταστάσεις υψηλής τεχνολογίας κάτω από απολύτως ελεγχόμενες συνθήκες Η επιχείρηση σχεδιάζει να καλλιεργήσει τα είδη Penaeus monodon και Penaeus vannamei και να καλύπτει τα τρία βασικά στάδια της διαδικασίας που είναι η αποθήκευση και επεξεργασία του νερού η διαδικασία παραγωγής και αναπαραγωγής των γαρίδων και η συσκευασία και τυποποίηση των προϊόντων Επίσης τα τελευταία χρόνια γίνεται διερεύνηση των δυνατοτήτων που υπάρχουν για καλλιέργεια των δύο αυτόχθονων ειδών καραβίδων των εσωτερικών νερών της ελληνικής επικράτειας Πρόκειται για τα είδη Astacus astacus και Astacus leptodactylus Το πρώτο υπάρχει σε φυσικούς πληθυσμούς στη βορειοδυτική κυρίως Ελλάδα ενώ το δεύτερο στον Έβρο και το Νέστο Και για τα δύο αυτά είδη υπάρχει η τεχνογνωσία παραγωγής σε Ευρωπαϊκές χώρες και δεδομένου ότι πρόκειται για είδη με ταχεία αύξηση υψηλή γονιμότητα και καλή προσαρμοστικότητα η εκτροφή τους σε κλειστά και ανοιχτά συστήματα θα μπορούσε να καλύψει τη μεγάλη ζήτηση που υπάρχει για κατανάλωση στη χώρα μας αλλά και για εξαγωγή στην Ευρώπη

12 Στοιχεία παραγωγής σε παγκόσμια κλίμακα

Η αλιεία των δεκάποδων καρκινοειδών φτάνει ετησίως σε παγκόσμια κλίμακα τα 63 εκατομμύρια τόνους σύμφωνα με τα στοιχεία του FAO για το έτος 2012 (58 στη θάλασσα και 05 στα γλυκά νερά) Η ποσότητα αυτή αποτελεί το 68 περίπου των συνολικών παγκόσμιων αλιευμάτων Τα τελευταία 20 χρόνια ωστόσο ένα σημαντικό μέρος της παραγωγής δεκαπόδων προέρχεται από υδατοκαλλιέργειες Το 2012 η παραγωγή έφτασε τα 65 περίπου εκατομμύρια τόνους όσο δηλαδή και η παραγωγή από την αλιεία τους και απέδωσε περί τα 31 δισεκατομμύρια δολάρια (Πίνακας 101) Αν και αποτελούν μικρό σχετικά τμήμα της παγκόσμιας υδατοκαλλιέργειας σε όγκο παραγόμενου προϊόντος (10) σε σχέση με τα ψάρια και τα μαλάκια το οικονομικό όφελος που αποφέρουν είναι αναλογικά μεγαλύτερο (23) από ότι τα μαλάκια (Εικόνα 109) Όπως φαίνεται από τον Πίνακα 101 το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής δεκαπόδων από υδατοκαλλιέργειες κατέχουν οι γαρίδες το 67 περίπου του παραγόμενου βάρους σε τόνους και το 63

25 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

της αξίας σε δολάρια Ακολουθούν τα δεκάποδα των εσωτερικών νερών (καραβίδες και καβούρια) με ποσοστά 28 και 34 αντίστοιχα και με ελάχιστη συμμετοχή τα θαλάσσια καβούρια οι αστακοί και οι αστακοκαραβίδες Σύμφωνα με τον FAO καλλιεργούνται σε παγκόσμια κλίμακα 59 είδη καρκινοειδών Τα κυριότερα από αυτά παρουσιάζονται συνοπτικά στον Πίνακα 102 μαζί με στοιχεία για τις χώρες στις οποίες καλλιεργούνται τον τύπο τις καλλιέργειας τις συνθήκες θερμοκρασίας και αλατότητας και την προέλευση του γόνου ή των γεννητόρων

Πίνακας 101 Παγκόσμια παραγωγή σε όγκο (Ο σε τόνους) και αξία (Α σε χιλιάδες US $) από τις καλλιέργειες δεκάποδων καρκινοειδών σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του FAO για τα έτη 2004-2012

2004 2006 2008 2010 2012 Δεκάποδα εσωτερικών νερών

O 845978 954603 1373886 1692215 1827313 A 3571090 4220785 7673998 9491432 10481207

Θαλάσσια καβούρια O 178838 198243 240787 25 378 289949 A 454031 580878 747875 807637 932841

Αστακοί και αστακοκαραβίδες

O 39 35 1092 1611 2035 A 660 710 11251 16285 20967

Γαρίδες O 2364536 3111748 3400216 3778856 4327520 A 9360737 12255108 14431069 16654797 19428752

Σύνολο O 3389391 4264629 5015981 5727060 6446817 A 13386518 17057481 22864193 26970151 30863767

Εικόνα 109 Σύγκριση της παγκόσμιας παραγωγής οργανισμών από υδατοκαλλιέργειες σε ποσότητα και σε αξία Παρατηρούμε ότι τα καρκινοειδή αποφέρουν μεγαλύτερο οικονομικό όφελος σε σχέση με την παραγόμενη ποσότητα από ότι τα μαλάκια (στοιχεία από FAO 2014 για το 2012)

Η καλλιέργεια των δεκάποδων καρκινοειδών σε παγκόσμιο επίπεδο πραγματοποιείται κυρίως σε συστήματα υφάλμυρων νερών σε ποσοστό περίπου 48 σε συστήματα γλυκών νερών (38) και λιγότερο στην ανοικτή θάλασσα (14) Το 90 περίπου της παραγωγής δεκαπόδων από υδατοκαλλιέργειες προέρχεται από χώρες του Ινδοειρηνικού (Εικόνα 1010) Κυριότερη χώρα στον τομέα της υδατοκαλλιέργειας δεκαπόδων είναι η Κίνα που στηρίζει το 50 περίπου στης παγκόσμιας παραγωγής και ακολουθούν η Ταϊλάνδη η Ινδονησία και το Βιετνάμ Στην Αμερικανική Ήπειρο το Εκουαδόρ το Μεξικό η Βραζιλία και οι ΗΠΑ είναι οι χώρες με τη μεγαλύτερη παραγωγή η οποία ωστόσο είναι κατά πολύ μικρότερη εκείνης των χωρών του Ινδοειρηνικού Η Ευρώπη εισάγει μεγάλες ποσότητες καλλιεργημένων γαρίδων από τις χώρες παραγωγής τους στην Άπω Ανατολή και τη Λατινική Αμερική κυρίως την Κίνα την Ινδονησία τη Βραζιλία και το Εκουαδόρ Κύριες

67

23

10

Ποσότητα(εκ τόνοι)

6512

23

Αξία(δισ δολάρια)

Ψάρια

Μαλάκια

Καρκινοειδή

26 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

χώρες εισαγωγής των καλλιεργημένων γαρίδων είναι οι χώρες της νότιας Ευρώπης (Ισπανία Γαλλία Ιταλία) Σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία που επίσης έχουν μεγάλη κατανάλωση δεκαπόδων ένα μεγάλο μέρος των γαρίδων που καταναλώνονται είναι είδη των ψυχρών νερών (πχ Crangon crangon Pandalus borealis) που αλιεύονται στον βόρειο Ατλαντικό Την τελευταία δεκαετία καθώς η αλιεία των γαρίδων βρίσκεται σε ύφεση οι γαρίδες Penaeus (κυρίως τα είδη P monodon και P vannamei) έχουν αρχίσει να βρίσκουν πρόσφορο έδαφος και στη βόρεια Ευρώπη

Πίνακας 102 Κυριότερα είδη καλλιεργούμενων δεκαπόδων και στοιχεία σχετικά την καλλιέργειά τους

Εύρος θερμοκρασίας και αλατότητας

Κύριες μέθοδοι καλλιέργειας

Προέλευση γόνου ή γεννητόρων

Κύριες χώρες καλλιέργειας

Γαρίδες Penaeus indicus 22-33οC 15-25permil Εκτατική

(πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική

Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες ή θηλυκά

Ινδία Ινδονησία Φιλιππίνες

Penaeus monodon 24-34οC 5-25permil Εκτατική ημιεντατική εντατική υπερεντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Ταϊλάνδη Φιλιππίνες Ταϊβάν

Peneus japonicus 18-28οC 35-45permil Ημιεντατική Άγρια θηλυκά ή προνύμφες από εκκολαπτήρια

Ιαπωνία Βραζιλία Αυστραλία κά

Penaeus vannamei 26-33οC 5-33permil Εκτατική ημιεντατική υπερεντατική

Μεταπρονύμφες άγριες ή από εκκολαπτήρια

Εκουαδόρ κά

Macrobrachium rosenbergii

26-32οC 0-2permil προνύμφες 12permil

Ημιεντατική Άγριες προνύμφες Ταϊλάνδη Κίνα Βραζιλία Αυστραλία

Καραβίδες Astacus astacus 15-25οC 0-5 permil Εκτατική ημιεντατική και

νεαρά για εμπλουτισμό Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

Ευρώπη

Astacus leptodactylus 10-18οC 0-5permil Εκτατική κυρίως νεαρά για εμπλουτισμό

Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

Ανατολική Ευρώπη Τουρκία

Procambarus clarkii 18-25οC 0-5permil Εκτατική Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

ΗΠΑ Κίνα Ισπανία Κένυα

Cherax quadricarinatus

15-30οC 0-5permil Ημιεντατική Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Αυστραλία

Αστακοκαραβίδες Homarus americanus 18-23οC 30-35permil Συστήματα πάχυνσης

πιλοτικά εκκολαπτήρια Άγρια ωοφόρα θηλυκά

ΗΠΑ

Homarus gammarus 18-23οC 30-35permil Πιλοτικά εκκολαπτήρια Άγρια ωοφόρα θηλυκά

Ευρώπη

Αστακοί Panulirus spp 18-30οC 30-35permil Συστήματα πάχυνσης Άγρια νεαρά Σιγκαπούρη Ινδία

Ιαπωνία Αυστραλία Ταϊβάν Ν Ζηλανδία

Καβούρια Scylla spp 23-30οC 18-34permil Εκτατική

(πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα νεαρά

ΝΑ Ασία Αυστραλία

Eriocheir sinensis 17-31οC 0-5permil προνύμφες έως 15permil

Εκτατική (πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική εντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Κίνα

27 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

13 Προβλήματα και Προοπτικές

Από όσα αναφέρθηκαν στα επιμέρους κεφάλαια για την καλλιέργεια των διάφορων ομάδων δεκαπόδων είναι φανερό ότι έχει γίνει μεγάλη επιστημονική πρόοδος στις μεθόδους εκκόλαψης και πάχυνσης παραμένουν όμως ακόμη κάποια προβλήματα Έτσι η καλλιέργεια των θαλάσσιων γαρίδων έχει ακόμη να αντιμετωπίσει προβλήματα ασθενειών και διατήρησης της ποιότητας του νερού στα συστήματα καλλιέργειας Τα τελευταία χρόνια γίνεται εντατική έρευνα για την αντιμετώπιση των δύο αυτών παραμέτρων κυρίως προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης συγκεκριμένων δεικτών παρακολούθησης των κυριότερων φυσικών χημικών και βιολογικών παραμέτρων σε τακτική βάση

Εικόνα 1010 Συνολική παραγωγή δεκαπόδων από καλλιέργειες σε παγκόσμια κλίμακα ανά χώρα (στοιχεία από FAO 2012)

Η καλλιέργεια των αστακοκαραβίδων αντιμετωπίζει προβλήματα που σχετίζονται κυρίως με την καθιέρωση τεχνικών πάχυνσης και συγκεκριμένα την ανάπτυξη συστημάτων διατήρησης των ατόμων σε ξεχωριστά διαμερίσματα και την αυτοματοποιημένη προμήθεια τροφής ώστε να αποφεύγεται ο κανιβαλισμός και να είναι εύκολη η τακτική παρακολούθησή τους Για τους αγκαθωτούς αστακούς σημαντικά προβλήματα αποτελούν η διατήρηση των ευαίσθητων και μεγάλης διάρκειας ζωής προνυμφών καθώς και η συλλογή τους από τη φύση με καταστροφικές συνέπειες για τα αποθέματα των ειδών Σήμερα οι προσπάθειες στρέφονται προς την ανάπτυξη τεχνικών εκτροφής προνυμφικών σταδίων σε εμπορικά βιώσιμες εγκαταστάσεις καλλιέργειας Το τελευταίο αυτό θέμα αφορά και την καλλιέργεια των θαλάσσιων καβουριών για τα οποία επίσης οι προνύμφες αλιεύονται στη φύση Στις καραβίδες που κυρίως καλλιεργούνται σε φυσικά συστήματα εσωτερικών νερών τα προβλήματα έχουν να κάνουν με τις τεχνικές συγκομιδής και την προφύλαξη των φυσικών πληθυσμών από την ανεξέλεγκτη διαφυγή καλλιεργούμενων ατόμων στη φύση

53

11

8

8

222

11 1

110 Κίνα

Ταϊλάνδη

Ινδονησία

Βιετνάμ

Ινδία

Ταϊβάν

Μπαγκλαντές

Φιλιππίνες

Μιανμάρ

Μαλαισία

Άλλες χώρες Ινδοειρηνικού

Αμερκανική Ήπειρος

28 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Πρόσφατα γίνονται έρευνες για εύρεση τρόπων ώστε να αποφεύγεται όσο γίνεται η κακομεταχείριση των καλλιεργούμενων ζώων και αμφισβητείται η χρήση τεχνικών όπως η αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων για την επιτάχυνση της ωρίμανσης των θηλυκών Ακόμη υπάρχει γενικά ανησυχία σχετικά με τη γενετική ρύπανση των φυσικών πληθυσμών από την απελευθέρωση στη φύση ατόμων από καλλιέργειες καθώς και για την υποβάθμιση που υφίστανται εκτεταμένες περιοχές κυρίως στις τροπικές περιοχές από τις εγκαταστάσεις και τα απόβλητα των καλλιεργειών Παρόλα αυτά τα δεκάποδα καρκινοειδή εξακολουθούν να παραμένουν μια εξαιρετικά επιθυμητή τροφή για τους κατοίκους των ανεπτυγμένων χωρών και η καλλιέργειά τους σίγουρα ότι θα αναπτυχθεί περαιτέρω στο μέλλον

Επιλεγμένη βιβλιογραφία

Ξενόγλωσση ACIAR (Australian Centre for International Agricultural Research) 2009 Sustainable tropical spiny lobster aquaculture in

Vietnam and Australia Διαθέσιμο httpaciargovauprojectFIS2001058 AGDAFFndashNACA 2007 Aquatic Animal Diseases Significant to AsiandashPacific Identification FieldGuide Australian

Government Department of Agriculture Fisheries and Forestry Canberra Agnalt AL 2008 Fecundity of the European lobster (Homarus gammarus) off southwestern Norway after stock

enhancement do cultured females produce as many eggs as wild females ICES Journal of Marine Science 65 164-170

Altamirano JP 2010 Stock enhancement of tiger shrimp (Penaeus monodon) studies and assessment for the Batan Estuary in northern Panay Island central Philippines PhD Department of Global Agricultural Sciences School of Agricultural and Life Sciences University of Tokyo Διαθέσιμο repositorydlitcu-tokyoacjp dspacebitstream 2261hellip139_077124pdf

Browne R Benavente GP Uglem I Balsa GCM 2009 An illustrated hatchery guide for the production of clawed lobsters (Using a green water technique) Aquaculture explained 23 1-34

Calman WT 1911 The life of Crustacea Διαθέσιμο httpwwwgutenbergorg files3990439904-h39904-hhtm Drengstig A Bergheim A 2013 Commercial land-based farming of European lobster (Homarus gammarus L) in

reticulating aquaculture system (RAS) using a single cage approach Aquaculture engineering 53 14-18 Emerenciano Μ Gaxiola G Cuzon G 2013 Biofloc Technology (BFT) A Review for Aquaculture Application and

Animal Food Industry Biomass Now - Cultivation and Utilization Matovic MD (Ed) Διαθέσιμο httpwww intechopencombooksbiomass-now-cultivation-and-utilizationbiofloc-technology-bft-a-review-for-aquaculture-application-and-animal-food-industry

FAO 2015 Global Aquaculture Production Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisherystatisticsglobal-aquaculture-productionen

FAO 2014 The State of World Fisheries and Aquaculture Rome FAO 197p FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Penaeus vannamei In FAO Fisheries and Aquaculture

Department Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciesLitopenaeus_vannameien FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Aquaculture Fact Sheets In FAO Fisheries and

Aquaculture Department [online] Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciessearchen Helluy SM Beltz BS 1991 Embryonic development of the American lobster (Homarus americanus) Quantitative

staging and characterization of an embryonic molt cycle Biological Bulletin 180 355-371 Holdich DM 1993 A review of astaciculture freshwater crayfish farming Aquatic Living Recourses 6 307-317 Hung LV Tuan LA 2009 Lobster seacage culture in Vietnam In Williams KC (ed) Spiny lobster aquaculture in the

Asia-Pacific region ACIAR Proceedings No 132 p 10-17 Kapiris K 1995 Shrimp culture in Greece National Center for Marine Research Institure of Marine Biological

Resources 9p Kevrekidis K Thessalou-Legaki M 2011 Polpulation dynamics of Melicetrus kerathurus (Decapoda Penaeidae) in

Thermaikos Gulf (N Aegean Sea) Fisheries Research 107 46-58 Krummenhauer D Peixoto S Cavalli RO Poersch LH Wasielesky W 2011 Superintensive culture of white shrimp

Litopenaeus vannamei in a biofloc technology system in southern Brazil at different stocking densities Journal of the world aquaculture society 42(5) 726-733

Masterson J 2007 Scylla serrata serrated swimming crab Διαθέσιμο httpwwwsmssieduirlspec scylla_serratahtm

17 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

Αμερικής όπως το Μεξικό και η Βραζιλία Η παραγωγή του φτάνει τους 220 χιλιάδες τόνους ετησίως (στοιχεία FAO για το 2012) Ο κύκλος ζωής του (Εικόνα 104Β) περιλαμβάνει δύο βασικούς τύπους προνύμφης το ζωίδιο (με πολλά στάδια) και τη μεταπρονύμφη Ζει σε ποτάμια αλλά τα θηλυκά αποθέτουν τα αυγά τους στα υφάλμυρα νερά των εκβολών όπου και εκκολάπτονται οι πελαγικές προνύμφες Οι ώριμες μεταπρονύμφες γίνονται και πάλι βενθικές και μεταναστεύουν προς το ποτάμι Τα ώριμα θηλυκά είτε αλιεύονται στη φύση (στις τροπικές περιοχές) ή προέρχονται από δεξαμενές πάχυνσης (στις εύκρατες περιοχές ώστε να υπάρχει διαθεσιμότητα όλο το χρόνο) Διατηρούνται σε αναλογία 20 προς 3 με τα αρσενικά Μετά τη γονιμοποίηση το θηλυκό κυοφορεί τα αυγά (5-100 χιλιάδες ανά άτομο) για τρεις περίπου εβδομάδες Τα εκκολαπτήρια και οι χώροι εκτροφής των προνυμφών είναι είτε συστήματα ανοιχτά στα οποία συνεχώς ανανεώνεται το νερό (σε παράκτιες περιοχές) ή κλειστά δυναμικά συστήματα (εσωτερικά) όπου το νερό ανακυκλώνεται με τη χρήση βιολογικών φίλτρων Στη δεύτερη περίπτωση για την ανάπτυξη των προνυμφών χρειάζεται ανάμιξη 50 γλυκού με 50 θαλασσινό νερό Κλασσική τροφή αποτελεί η Artemia από κοινού με σάρκα μυδιού ή ψαριού και καλαμάρι Η πάχυνση γίνεται σε δεξαμενές γλυκού νερού εσωτερικού χώρου ή εξωτερικού χώρου Τα ενήλικα άτομα ταΐζονται με βιομηχανοποιημένη τροφή Η καλλιέργεια των γαρίδων των γλυκών νερών δεν έχει τόσο δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον όπως εκείνη των θαλασσινών πεναΐδων καθώς δεν καλλιεργούνται σε τόσο μεγάλες πυκνότητες η παραγωγικότητα των καλλιεργειών είναι εν γένει μικρότερη και δεν διαταράσσεται η αλατότητα του εδάφους (όπως συμβαίνει στις δεύτερες λόγω χρήσης θαλασσινού νερού) Πρόκειται για καλλιέργειες κατάλληλες για μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις από μη εξειδικευμένο προσωπικό Υπάρχουν ωστόσο κάποια προβλήματα στην καλλιέργεια των γαρίδων αυτών που έχουν να κάνουν με α) το γεγονός ότι υπάρχει μια υποβάθμιση της γενετικής σύστασης των καλλιεργούμενων γεννητόρων λόγω μακροχρόνιας ενδογαμίας που έχει ως αποτέλεσμα απογόνους χαμηλής ποιότητας β) την έλλειψη ικανών ποσοτήτων καλής ποιότητας γόνου (οι ανάγκες είναι για 20-30 δισεκατομμύρια το χρόνο) που επιδεινώθηκε τα τελευταία χρόνια εξαιτίας ασθενειών των προνυμφών και γ) την αύξηση του αριθμού μικρού μεγέθους αρσενικών που δεν είναι τόσο γόνιμα όσο τα κανονικά

7 Καλλιέργεια καραβίδων σε γλυκά νερά

Οι καραβίδες που καλλιεργούνται στα γλυκά νερά περιλαμβάνουν είδη των οικογενειών Astacidae Parastacidae και Cambaridae Κυρίαρχο είδος ανάμεσά τους είναι το Procambarus clarkii με αρχική εξάπλωση στη Βόρεια Αμερική Έχει μεταφερθεί στα συστήματα των γλυκών νερών της Ευρώπης ενώ σήμερα η κύρια παραγωγή του προέρχεται από την Κίνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες (συνολική ετήσια παραγωγή το 2012 γύρω στους 600 χιλιάδες τόνους) Στην Αυστραλία καλλιεργούνται με πολύ περιορισμένη παραγωγή είδη του γένους Cherax ενώ στην Ευρώπη οι καραβίδες του γένους Astacus Το Procambarus clarkii είναι ένα ευρύοικο είδος (10-30οC) που ζει σε γλυκά νερά με μικρή ροή λιμνούλες τέλματα και ρυάκια ιδιαίτερα όταν υπάρχει υδρόβια βλάστηση σκάβοντας λαγούμια όταν έχει ξηρασία ή κρύο ή για να αναπαραχθεί Έχει σχετικά απλό βιολογικό κύκλο (Εικόνα 104Γ) και ταχεία άμεση ανάπτυξη κι έτσι μέσα σε τρεις μήνες μπορεί να προκύψει ένα άτομο 50 g (περίπου 8 cm) ενώ σε καλές συνθήκες μπορεί να παράγονται δύο γενιές το χρόνο Τα θηλυκά σκάβουν ένα λαγούμι και παραμένουν μέσα σε αυτό μέχρι να ωριμάσουν τα ωάρια τους ακόμη και συνθήκες ξηρασίας Το ζευγάρωμα γίνεται απαραίτητα μέσα στο νερό συνήθως κατά το φθινόπωρο και μετά τη γονιμοποίηση τους τα αυγά επωάζονται στην κοιλιά του θηλυκού για περίπου 20 μέρες Αν πρόκειται να τροφοδοτηθεί μια νέα καλλιέργεια οι γεννήτορες προκύπτουν με αλιεία Οι υπάρχουσες καλλιέργειες που γίνονται σε φυσικές υδατοσυλλογές είναι συνήθως αυτάρκεις και αυτοτροφοδοτούμενες αφού και μετά τη συλλογή πάντα παραμένουν γεννήτορες από τον προηγούμενο κύκλο Οι υδατοσυλλογές καλλιέργειας θα πρέπει να έχουν βάθος 20-60 cm να είναι

18 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

σχετικά επίπεδες και λασπώδεις και να μιμούνται τον υδρολογικό κύκλο της φύσης ώστε να διασφαλίζονται οι κατάλληλες συνθήκες Το άδειασμα του νερού κατά διαστήματα είναι αναγκαίο ώστε να αερίζονται τα ιζήματα να περιορίζονται οι θηρευτές και να ανανεώνεται η βλάστηση που είναι απαραίτητη για τις καραβίδες Σε αυτά τα διαστήματα οι καραβίδες σκάβουν και παραμένουν μέσα στα λαγούμια τους Ιδιαίτερη φροντίδα χρειάζεται για το γέμισμα των υδατοσυλλογών κατά τις περιόδους του ζευγαρώματος και ανάπτυξης των αυγών Η συνεχής παραγωγή νεαρών ατόμων όλο το χρόνο και οι διαφορετικοί ρυθμοί ανάπτυξης καταλήγουν σε πληθυσμούς καραβίδων ποικίλλων μεγεθών και ηλικιακών κλάσεων Έτσι για την καλλιέργεια των καραβίδων δεν είναι αναγκαίο να υπάρχει ειδική μέριμνα για εκκολαπτήρια και χώρους ανάπτυξης προνυμφών Ο τρόπος παραγωγής μπορεί να είτε μονοκαλλιέργεια δηλαδή αποκλειστική καλλιέργεια καραβίδας ή να γίνεται σε συνδυασμό με καλλιέργεια ρυζιού Σε κάποιες περιοχές για παράδειγμα καλλιεργείται ρύζι κατά το καλοκαίρι και μετά τη συγκομιδή του καραβίδες όλο τον υπόλοιπο χρόνο Οι καραβίδες είναι παμφάγες και εφόσον ληφθεί μέριμνα για την ύπαρξη βλάστησης μέσα στο νερό αυτή λειτουργεί ως βάση για τη δημιουργία της τροφικής αλυσίδας στην κορυφή της οποίας βρίσκεται η καραβίδα Σε μια τέτοια περίπτωση δεν χρειάζεται περεταίρω προσθήκη τροφής Η συγκομιδή γίνεται με παγίδες που περιέχουν φυσικό ή βιομηχανοποιημένο δόλωμα και τοποθετούνται σε όλη την έκταση της καλλιέργειας με βάρκες Οι ασθένειες είναι σχετικά σπάνιες και δεν έχουν παρατηρηθεί ποτέ σε επίπεδο επιδημίας Στην Αυστραλία για το είδος Cherax quadricarinatus έχουν αναπτυχθεί εντατικά συστήματα καλλιέργειας με εγκαταστάσεις παρόμοιες με εκείνες που χρησιμοποιούνται για τις αστακοκαραβίδες Στην Ευρώπη έχουν δοκιμαστεί κατά καιρούς εκτατικές καλλιέργειες των ειδών του γένους Astacus σε μεγαλύτερες ή μικρότερες φυσικές υδατοσυλλογές καθώς και εντατικές ή ημι-εντατικές καλλιέργειες σε τεχνητά κανάλια στα οποία έχει επιτευχθεί παραγωγή μέχρι και 500 kg ανά εκτάριο Καραβίδες που ξέφυγαν από καλλιέργειες αλλά και ηθελημένη απελευθέρωση ατόμων έχουν εμπλουτίσει σε κάποιες περιοχές τους τοπικούς πληθυσμούς αλλά έχουν προκαλέσει και προβλήματα στην τοπική ιχθυαλιεία Επίσης η εισαγωγή και καλλιέργεια ξενικών ειδών σε κάποιες περιοχές είχε ως αποτέλεσμα τη διάδοση μιας ασθένειας (πανούκλα των καραβίδων) γεγονός που δείχνει πόσο μεγάλη προσοχή χρειάζεται πριν γίνουν τέτοιες ενέργειες Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η μείωση των πληθυσμών λόγω ασθενειών αλλά και υπεραλίευσης διάφορες χώρες ξεκίνησαν προγράμματα διαχείρισης τους Μια τέτοια περίπτωση είναι της Εσθονίας όπου από το 1996 γίνεται σταθερά εμπλουτισμός των τοπικών πληθυσμών με νεαρά άτομα (γύρω στα 200000 άτομα το χρόνο) που παράγονται σε εγκαταστάσεις καλλιέργειας Ακόμη στη χώρα αυτή υπάρχει μια συνεχώς αναπτυσσόμενη παραγωγή ατόμων εμπορικού μεγέθους σε 10 οργανωμένες μονάδες καλλιέργειας

8 Καλλιέργεια αστακοκαραβίδων

Δύο είδη αστακοραβίδων του γένους Homarus (οικογένεια Nephropidae) αλιεύονται παγκοσμίως και παρουσιάζουν μεγάλο οικονομικό ενδιαφέρον το H americanus (αμερικάνικη αστακοκαραβίδα) και το H gammarus (ευρωπαϊκή αστακοκαραβίδα) με εξάπλωση στις βορειοανατολικές ακτές του Ατλαντικού το πρώτο και στις ευρωπαϊκές ακτές του Ατλαντικού και τη Μεσόγειο το δεύτερο Στις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά υπάρχουν αυστηροί κανόνες αλιείας (αλίευση μόνο με παγίδες σήμανση των ωοφόρων θηλυκών για αποφυγή αλίευσης) και περιορισμοί στο μέγεθος των αλιευόμενων ατόμων στο πλαίσιο της διαχείρισης των πληθυσμών τους Το ενδιαφέρον για την καλλιέργειά τους είναι προφανώς μεγάλο και ο κύκλος ζωής τους σχετικά απλός (Εικόνα 104Β) και καλά γνωστός Ένα πρόβλημα ωστόσο που πρέπει να αντιμετωπιστεί είναι ότι τα ενήλικα άτομα στη διάρκεια της πάχυνσης χρειάζεται να κρατιούνται απομονωμένα μεταξύ τους γεγονός

19 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

που αυξάνει το κόστος της καλλιέργειας Η εμπορική καλλιέργεια των αστακών αν και προς το παρόν περιορισμένη παρουσιάζει σταδιακή ανάπτυξη σε χώρες όπως η Νορβηγία και η Μεγάλη Βρετανία Η συλλογή των ωοφόρων θηλυκών γίνεται από τη φύση με τις παγίδες αλιείας των αστακών ή από το παρεμπίπτον αλίευμα των μηχανοτρατών Τα θηλυκά κρατούνται απομονωμένα μεταξύ τους σε ειδικά διαχωρισμένα διαμερίσματα λόγω του ότι μπορεί να γίνονται πολύ επιθετικά σε συνθήκες συνωστισμού Μετά την εκκόλαψη των αυγών αυτά μεταφέρονται σε νέα δοχεία όπου με κατάλληλη ρύθμιση της θερμοκρασίας (άριστη στους 22-23οC) οι προνύμφες μπορούν να αναπτυχθούν αρκετά γρηγορότερα από ότι στη φύση (μέσα σε 12 ημέρες) Σε ανάλογη θερμοκρασία οι αστακοκαραβίδες μπορεί να φτάσουν σε βάρος τα 250-300g (συνολικό μήκος 20 cm) σε 2 περίπου χρόνια Οι κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν το ρυθμό αύξησης είναι οι ανθρώπινοι χειρισμοί η πυκνότητα των ατόμων το μέγεθος του διαθέσιμου ενδιαιτήματος και η ποιότητα του νερού Οι προνύμφες τρέφονται με ζωντανή ενήλικη Artemia και συμπληρωματικά με γονάδες από μύδια για καλύτερη αύξηση και επιβίωση Σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους ακόμη και στα προνυμφικά στάδια οι αστακοκαραβίδες παρουσιάζουν κανιβαλιστική συμπεριφορά που συνήθως δεν μπορεί να αποφευχθεί αφού θα ήταν ασύμφορο να χωριστούν τα άτομα μεταξύ τους Όταν όμως φτάσουν στο στάδιο της εγκατάστασης στο βυθό απομονώνονται και πάλι σε ειδικές εγκαταστάσεις εξασφαλίζοντας έτσι επιβίωση μεγαλύτερη από 80 Κατά τη διάρκεια του σταδίου της πάχυνσης οι αστακοκαραβίδες συνεχίζουν να εκτρέφονται ξεχωριστά Αυτό πέρα από την αποφυγή του κανιβαλισμού έχει να κάνει και με το διαφορετικό ρυθμό αύξησης των ατόμων που έχει ως αποτέλεσμα κάποια να αποκτούν μέχρι και τριπλάσιο μέγεθος από άλλα μέσα σε τρεις μήνες Έτσι σε περίπτωση συνύπαρξης των ατόμων απαιτείται πρόσθετη εργασία για τη συνεχή ταξινόμηση των ατόμων σύμφωνα με το μέγεθος Η εκτροφή των ατόμων σε ξεχωριστά δοχεία λύνει αυτά τα προβλήματα αλλά για να είναι επιτυχής θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη διάφορες παράμετροι όπως (α) Το ελάχιστο μέγεθος του δοχείου ώστε να μην εμποδίζεται η αύξηση του ατόμου και ο ελάχιστος αριθμός διαφορετικών μεγεθών που απαιτούνται για μια περίοδο αύξησης 2-3 ετών Έχει παρατηρηθεί ότι χρειάζονται τουλάχιστον 3 μεταφορές των ατόμων σε μεγαλύτερα δοχεία σε αυτό το διάστημα (β) Το υλικό από το οποίο αποτελούνται τα δοχεία και το σχήμα τους (γ) Η επιτυχής απομάκρυνση των απεκκριμάτων (δ) Η ακριβής και γρήγορη παροχή τροφής στο σύστημα Μέχρι στιγμής έχουν σχεδιαστεί και χρησιμοποιηθεί διάφορα σύνθετα συστήματα όπως πολλά διάτρητα δοχεία ή μικρά κλουβιά βυθισμένα μέσα σε βαθιά δεξαμενή γεμάτη με νερό Το σύστημα αυτό έχει το πλεονέκτημα της ανεμπόδιστης κυκλοφορίας της τροφής σε όλα τα άτομα Το θέμα της τροφής είναι αρκετά περίπλοκο και έχουν αναπτυχθεί ηλεκτρονικά συστήματα παροχής της Πρόσφατα υπολογίστηκε ότι μια μονάδα που παράγει 1 εκατομμύριο αστακοκαραβίδες το χρόνο χρειάζεται 24 mt τροφή την ημέρα η αποθήκευση και η προετοιμασία της οποίας είναι σπουδαία υπόθεση Οι αστακοκαραβίδες σε συνθήκες καλλιέργειας είναι πολύ ανθεκτικές στις ασθένειες Τα σχετικά λίγα περιστατικά ασθενειών που έχουν παρατηρηθεί μέχρι σήμερα έχουν αποδοθεί σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες κακή ποιότητα νερού ανεπαρκή τροφοδοσία και κακή μεταχείριση των ατόμων Ωστόσο ασφαλή συμπεράσματα μπορεί να υπάρχουν μόνο όταν θα έχουμε εμπορικές καλλιέργειες με συνεχή παραγωγή Ένας τρόπος περιορισμένης καλλιέργειας με στόχο την απλή βελτίωση του προϊόντος γίνεται στη βόρεια Αμερική όπου σε παράκτιες περιοχές συλλέγονται αστακοκαραβίδες που έχουν περάσει πρόσφατα από τη διαδικασία της έκδυσης και εκτρέφονται ώστε να μεγαλώσουν και να πουληθούν σε καλύτερες τιμές Το ενδιαφέρον των επιστημόνων έχει επικεντρωθεί τα τελευταία 20 χρόνια στην ενίσχυση των φυσικών αποθεμάτων με νεαρά άτομα που μεταφέρονται από οργανωμένα εκκολαπτήρια στη θάλασσα Για παράδειγμα από τα εκκολαπτήρια στα νησιά Orkney απελευθερώνονται δεκάδες χιλιάδες νεαρών αστακών το χρόνο στο πλαίσιο ενός προγράμματος εμπλουτισμού που υποστηρίζεται και από τους τοπικούς αλιείς Η μέθοδος εκτροφής των προνυμφών είναι όπως περιγράφηκε πιο πάνω ωστόσο στην περίπτωση αυτή δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στο είδος και την ποιότητα της τροφής για την καλύτερη

20 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

προσαρμογή των ατόμων στο φυσικό περιβάλλον Έτσι στην Artemia προστίθενται προνύμφες αστακού και γονάδες μυδιών που όπως έχει παρατηρηθεί ενισχύουν τον φυσικό χρωματισμό την ανάπτυξη των δαγκανών και την επιτυχία της έκδυσης Τα άτομα που απελευθερώνονται συνήθως έχουν σημανθεί ώστε να είναι δυνατή η διάκρισή τους από τα άτομα των φυσικών πληθυσμών όπως για παράδειγμα σε περιπτώσεις που απελευθερώθηκαν άτομα εκτός της περιοχής εξάπλωσης του είδους (ακτές Ιαπωνίας) ή υβρίδια μεταξύ των δύο ειδών Homarus Η απελευθέρωση γίνεται με μεγάλη προσοχή ώστε να μην καταστραφούν τα άτομα κατά τη μεταφορά (μεταφέρονται μέσα στα ατομικά τους δοχεία) Προκειμένου να επιτευχθεί η μέγιστη επιβίωση λαμβάνεται υπόψη η μορφή του βυθού με χρήση ηχοβολιστικών συσκευών Περισσότερο κατάλληλες θεωρούνται περιοχές με λασπώδες υπόστρωμα όπου θα μπορέσουν να σκάψουν ή καλύτερα ύφαλοι (φυσικοί ή τεχνητοί) με πολύπλοκη δομή (ρωγμές προεξοχές) Όταν υπάρχει κατάλληλο υπόστρωμα σε μεγάλη έκταση τότε η απελευθέρωση γίνεται μαζικά με ειδικούς σωλήνες αλλιώς γίνεται πολύ προσεκτικά από ειδικευμένους δύτες Η δημιουργία τεχνητών υφάλων όπου οι νεαρές αστακοκαραβίδες μπορούν να βρουν ιδανικό διαθέσιμο ενδιαίτημα θεωρείται ιδανική λύση Τέτοιου είδους επεμβάσεις θα πρέπει να γίνονται με μεγάλη προσοχή και μόνο σε τοπικό επίπεδο λαμβάνοντας υπόψη την αρμοστικότητα των νέων πληθυσμών που εγκαθιδρύονται Σύγχρονες γενετικές μελέτες έδειξαν ότι δεν υπάρχει σημαντική γονιδιακή ροή μεταξύ των πληθυσμών του H gammarus και επομένως μπορεί να γίνει εμπλουτισμός σε περιοχές που δεν υπάρχουν αποθέματα χωρίς αρνητικά αποτελέσματα για τους γειτονικούς πληθυσμούς Ακόμη σημασμένα θηλυκά που απελευθερώθηκαν σε προγράμματα εμπλουτισμού στη Νορβηγία είχαν παρόμοια γονιμότητά με εκείνα των φυσικών πληθυσμών γεγονός επίσης ενθαρρυντικό

9 Καλλιέργεια αστακών

Οι αστακοί που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για καλλιέργεια ανήκουν σε διάφορα είδη των γενών Palinurus και Panulirus (Panulirus argus στην κεντρική Αμερική Palinurus elephas στην Ευρώπη Panulirus japonicus στην Ιαπωνία Panulirus cygnus στην Αυστραλία κ ά) Πρόκειται για τροφή μεγάλης αξίας και ζήτησης και για αυτό έχουν γίνει πολλές προσπάθειες για επικερδή εμπορική καλλιέργειά τους Οι προσπάθειες αυτές ωστόσο αφορούν μόνο τα νεαρά και ενήλικα άτομα αφού η καλλιέργεια των προνυμφικών σταδίων υπόκειται σε δύο περιορισμούς (α) τις τεχνικές δυσκολίες στην εκτροφή του προνυμφικού σταδίου φυλλόσωμα (Εικόνα 104Ε) που δεν έχει καταστεί δυνατόν να αντιμετωπιστούν με επιτυχία και (β) τη δυσκολία εύρεσης λόγω περιστασιακής ή περιορισμένης διαθεσιμότητας του προνυμφικού σταδίου πουερούλος (puerulus) και των νεαρών ατόμων στη φύση Το σημαντικότερο πρόβλημα με την εκτροφή των προνυμφών είναι η μεγάλη διάρκεια ζωής του φυλλοσώματος που έχει περίπλοκη μορφή και η προτίμηση του να ζει σε περιοχές μακριά από την ακτή ενώ δεν υπάρχουν ακόμη αρκετά στοιχεία για τις τροφικές του συνήθειες Σε πειραματικές καλλιέργειες που έγιναν σε αρκετά είδη λίγα άτομα κατάφεραν να ξεπεράσουν το στάδιο του πουερούλου Η διάρκεια ζωής του φυλλοσώματος στα περισσότερα είδη μπορεί να φτάνει τις 390 ημέρες και μόνο για τον ευρωπαϊκό αστακό P elephas είναι 60-132 ημέρες Ιδιαίτερη φροντίδα είναι αναγκαία επειδή τα περίπλοκα εξαρτήματα του φυλλοσώματος μπορεί να μπλέκονται σε θρύμματα και φύκη που αιωρούνται στο νερό Από προσπάθειες εκτροφής προνυμφών που έχουν γίνει γνωρίζουμε ότι πολλή καλή τροφή για το φυλλόσωμα αποτελούν αρχικά τα χαιτόγναθα που αλιεύονται από τη φύση και λίγο αργότερα οι ναύπλιοι της Artemia Στις συγκεκριμένες καλλιέργειες η ανάπτυξη του φυλλοσώματος έγινε σε μόνο 180 ημέρες αλλά το μέγεθος του ήταν πολύ μικρότερο από εκείνο που φτάνει στη φύση Η καλλιέργεια των αστακών είχε ξεκινήσει στο Βιετνάμ τη δεκαετία του 1990 από τους ντόπιους αλιείς οι οποίοι λόγω της μεγάλης ζήτησης και αξίας τους άρχισαν να καλλιεργούν αστακούς σε κλωβούς στη θάλασσα Η καλλιέργεια που εξακολουθεί να αναπτύσσεται μέχρι και σήμερα ξεκινά από νεαρά άτομα ή

21 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

από προνύμφες στο στάδιο του πουερούλου που συλλέγονται με τράτες και παγίδες στα τοπικά νερά Οι κλωβοί μπορεί να είναι επιπλέοντες βυθισμένοι στερεωμένοι από διάφορα υλικά όπως μέταλλο και ξύλο Τα ζώα ταΐζονται σχεδόν αποκλειστικά με κομματιασμένα μικρά ψάρια και δίθυρα 1-3 φορές την ημέρα Οι αστακοί φτάνουν το εμπορεύσιμο μέγεθος του ενός κιλού σε περίπου 20-24 μήνες από τη μεταφορά των προνυμφών Η παραγωγή των αστακών στο Βιετνάμ παρουσίασε μια κάμψη το 2007 εξαιτίας μια ασθένειας που έλαβε διαστάσεις επιδημίας Αποδόθηκε σε διάφορους παράγοντες όπως ο χρόνος που μεσολαβούσε για τη μεταφορά των προνυμφών στους κλωβούς η βλάβη από το δυνατό φως που χρησιμοποιούνταν για την αλιεία τους η χαμηλή ποιότητα του νερού λόγω ρύπανσης από την αύξηση του αριθμού των κλωβών σε μια περιοχή Σε κάποιες περιοχές εξετάστηκε η ταυτόχρονη μυδοκαλλιέργεια προκειμένου να μειωθεί το κόστος για την τροφή των αστακών αλλά και να περιοριστεί η ρύπανση από το αιωρούμενο υλικό και βακτήρια στην περιοχή των κλωβών Η καλλιέργεια του είδους Palinurus ornatus που εξαπλώνεται στο νοτιοδυτικό Ειρηνικό και είναι από τα πλέον περιζήτητα και ακριβά είδη αστακών στον κόσμο γίνεται και σε άλλες χώρες του Ινδοειρηνικού Ωκεανού όπως η Μαλαισία η Ινδονησία και οι Φιλιππίνες Και στις χώρες αυτές η καλλιέργεια βασίζεται στη συλλογή πουερούλων που είναι πάρα πολύ άφθονες κατά τόπους στις περιοχές αυτές Συνήθως ακολουθεί μια διαδικασία 5 σταδίων εκτροφής που επιτρέπει τη συγκομιδή ώριμων αστακών κάθε 90 μέρες μετά από τον πρώτο ένα χρόνο καλλιέργειας Σε κάθε φάση της διαδικασίας οι αστακοί μεταφέρονται σε μεγαλύτερους κλωβούς φτάνοντας σε βάρος το 1 κιλό από τα 15 γραμμάρια που είχαν τα νεαρά άτομα Αυτό που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής είναι οι συνθήκες διατήρησης των προνυμφών τις πρώτες τριάντα μέρες Η επιβίωσή τους κατά την περίοδο αυτή που είναι καθοριστική για την παραγωγή είναι απρόβλεπτη και ποικίλλει πολύ Οι απώλειες συνήθως φτάνουν το 40-60 και μερικές φορές το 100 Από αυτές που καταφέρνουν να επιβιώσουν το 90 φτάνουν τελικά στο εμπορεύσιμο μέγεθος Η διατήρηση των προνυμφών σε κοινούς και όχι ατομικούς κλωβούς δεν φαίνεται να επηρεάζει την τελική απόδοση της καλλιέργειας Ωστόσο η εκτροφή ώριμων αστακών από προνύμφες που συλλέγονται στη φύση έχει αρχίσει να προκαλεί μεγάλη ανησυχία σχετικά με τη βιωσιμότητα των φυσικών αποθεμάτων των αστακών λαμβάνοντας υπόψη τη συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση τους παγκοσμίως Μόνο για τις καλλιέργειες στο Βιετνάμ συλλέγονται κάθε χρόνο περί τους 2 εκατομμύρια άτομα πουερούλων Έτσι γίνονται εντατικές προσπάθειες για τη μελέτη των αναγκών των προνυμφικών σταδίων των αστακών την οργάνωση συστημάτων εκτροφής από το φυλλόσωμα μέχρι το στάδιο της πάχυνσης καθώς και για τον σχεδιασμό τεχνητών υποστρωμάτων που θα μπορούσαν να ελκύσουν τους ενήλικους αστακούς και τα μικρά τους Στη δυτική Αυστραλία όπου υπάρχει παράδοση στην αλιεία των αστακών ξεκίνησε για πρώτη φορά σε παγκόσμια κλίμακα η καλλιέργεια των ευαίσθητων προνυμφικών σταδίων το 2006 και από το 2007 υπάρχει συνεχής παραγωγή αστακών μέχρι το ενήλικο στάδιο Μέχρι σήμερα πάντως δεν υπάρχουν εμπορικά βιώσιμα εκκολαπτήρια αστακών Επίσης μέχρι στιγμής είναι πολύ μεγαλύτερη η παραγωγή αστακών από την αλιεία από ότι από τις υδατοκαλλιέργειες

10 Καλλιέργεια καβουριών

Τα είδη των καβουριών που καλλιεργούνται σήμερα με επιτυχία σε εμπορική κλίμακα είναι κατά βάση δύο το θαλάσσιο μαγγρόβιο ή βαλτόβιο καβούρι Scylla serrata που ζει σε λασπώδεις βυθούς εκβολές και μαγκρόβια δάση και το κινέζικο καβούρι ή καβούρι-μποξέρ των γλυκών νερών Eriocheir sinensis Και τα δύο είδη καλλιεργούνται κυρίως στην Κίνα με ετήσια παραγωγή για το 2012 173 χιλιάδες τόνους το πρώτο και 714 χιλιάδες τόνους το δεύτερο Διάφορα είδη της οικογένειας Portunidae όπως τα Portunus trituberculatus και Callinectes sapidus δοκιμάστηκαν στο παρελθόν στην Αυστραλία και τις ΗΠΑ αντίστοιχα όμως σήμερα δεν φαίνεται να υπάρχει οικονομικά αποδοτική παραγωγή τους

22 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

101 Καλλιέργεια Scylla serrata Το μαγγρόβιο καβούρι είναι ένα από τα νοστιμότερα καβούρια και έχει μεγάλη ζήτηση στις αγορές της νοτιοανατολικής Ασίας όπου πωλείται ζωντανό μαζικά και σε υψηλές τιμές Επειδή ανέχεται μεγάλο εύρος αλατότητας ζει και στο θαλασσινό νερό και στα υφάλμυρα νερά των εκβολών όπου σκάβει και χώνεται μέσα στη λάσπη κατά τη διάρκεια της μέρας Σε συνθήκες αιχμαλωσίας φτάνει σε αναπαραγωγική ωριμότητα σε ένα περίπου έτος οπότε το πλάτος του κεφαλοθώρακά του είναι 9-14 εκατοστά Κάθε θηλυκό παράγει 1 με 8 εκατομμύρια αυγά σε κάθε ωοτοκία ανάλογα με το μέγεθός του Στη φύση τα ωοφόρα θηλυκά μεταναστεύουν μακριά από την ακτή για να επωάσουν τα αυγά που τα μεταφέρουν σε ένα σάκο στην κοιλιά τους για διάστημα από 10 έως 30 μέρες και για αυτό σπάνια παρατηρούνται στις εκβολές Παρά τις εντατικές προσπάθειες πολλών δεκαετιών για ανάπτυξη τεχνικών παραγωγής αυγών και προνυμφών η καλλιέργεια του μαγγρόβιου καβουριού βασίζεται κυρίως στη συλλογή νεαρών ατόμων από τη φύση με δίχτυα και παγίδες όπως και στην περίπτωση των αστακών Επειδή τα νεαρά άτομα δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένα στη θάλασσα απαιτείται πολύς κόπος και χρόνος για τη συλλογή τους Τα τελευταία χρόνια στη νότια Κίνα και την Ταιβάν έχουν αναπτυχθεί μέθοδοι για τη συλλογή των προνυμφών τους στο στάδιο της μεγαλόπης (Εικόνα 104Δ) την περίοδο που αυτές μετακινούνται από την ανοιχτή θάλασσα προς τις εκβολές Αυτό επιτρέπει τη συλλογή εκατομμυρίων προνυμφών με αναμφίβολες βέβαια αρνητικές επιπτώσεις στα αποθέματα του είδους και την αλιεία Οι μεγαλόπες συνήθως εκδύονται για να δώσουν νεαρά καβούρια σε 2-4 μέρες μετά τη συλλογή τους και στη συνέχεια μεγαλώνουν σε δεξαμενές για ένα μήνα πριν πουληθούν στους καλλιεργητές Η συλλογή των προνυμφών από τη φύση πέρα από τις αρνητικές συνέπειες για το περιβάλλον έχει το μειονέκτημα ότι δεν εγγυάται σταθερή προμήθεια και ότι συνήθως συλλέγονται ανάμεικτες προνύμφες διαφορετικών ειδών που χρειάζεται να διαχωριστούν Λιγότερο συνηθισμένη παρόλο που έχει αναπτυχθεί σε χώρες όπως η Ιαπωνία η Κίνα το Βιετνάμ και οι Φιλιππίνες είναι η επίτευξη της ωοτοκίας των θηλυκών στις εγκαταστάσεις της καλλιέργειας με δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών θερμοκρασίας και με προσθήκη διαχωριστικών ώστε να αποφεύγεται ο κανιβαλισμός Τα θηλυκά συλλέγονται από τη θάλασσα με ώριμες ωοθήκες και μεταφέρονται σε αεριζόμενες δεξαμενές για να ωοτοκήσουν σε 2-4 εβδομάδες Η τροφή που τους παρέχεται είναι από μύδια ψάρια ή πολυχαίτους σε ποσότητα 10-15 του βάρους τους κάθε μέρα Είναι αναγκαία η ανανέωση του νερού κατά 50-80 καθημερινά και η απομάκρυνση των υπολειμμάτων της τροφής και των απεκκριμάτων Σε κάθε ωοτοκία παράγονται 08-5 εκατομμύρια ζωίδια τα οποία πρέπει να συλλεχθούν μέσα σε μια ώρα από την απελευθέρωσή τους ώστε να μην υπάρξουν μολύνσεις Τα ζωίδια μεταφέρονται σε νέες δεξαμενές σε πυκνότητες 50-80 ανά λίτρο νερού Ταΐζονται στην αρχή με τροχόζωα και αργότερα με Artemia Είκοσι μέρες αφού φτάσουν στο στάδιο της μεγαλόπης μεταφέρονται σε μεγαλύτερες δεξαμενές ή δικτυωτούς κλωβούς σε πυκνότητες 1-2 ανά λίτρο νερού και ταΐζονται με Artemia και πολτό από ψάρι γαρίδες και μύδια Πενήντα δύο ημέρες μετά την εκκόλαψη τα νεαρά καβούρια μπορούν να συλλεχθούν και να μεταφερθούν σε φυσικές υδατοσυλλογές σε περιχές με μαγγρόβια βλάστηση (εκτατική καλλιέργεια) ή τεχνητές εξωτερικές δεξαμενές (ημι-εντατική καλλιέργεια) για την πάχυνση Πιο συνηθισμένες είναι οι εξωτερικές δεξαμενές που χρειάζεται να έχουν πυθμένα από λάσπη βάθος 80-100 cm και θερμοκρασία 23-32οC Στο στάδιο της μεγαλόπης και της πάχυνσης των νεαρών καβουριών μπορεί να χρησιμοποιούνται και πολυκαλλιέργειες με γαρίδες και είδη ψαριών Η εκτροφή των προνυμφών αυτού του καβουριού παρουσιάζει προβλήματα που έχουν να κάνουν με τη μη σταθερή παραγόμενη ποσότητα και τα χαμηλά ποσοστά επιβίωσης κυρίως λόγω ασθενειών και κανιβαλισμού στο στάδιο της μεγαλόπης και όχι κατάλληλης τροφής Λεπτομερείς οδηγίες για την καλλιέργεια του καβουριού περιέχονται σε ένα εγχειρίδιο που εξέδωσε το 2011 ο Παγκόσμιος οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO)

23 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

102 Καλλιέργεια Eriocheir sinensis Το ενδημικό είδος της Κίνας Eriocheir sinensis άρχισε να καλλιεργείται τη δεκαετία του 1970 μετά την κατάρρευση των αποθεμάτων του λόγω υπεραλίευσης στη διάρκεια των προηγούμενων δεκαετιών Η τεχνική της καλλιέργειάς του έχει βελτιωθεί πολύ από τη δεκαετία του 1990 και η εμπορική παραγωγή του γίνεται πλέον με επιτυχία και πέρα από τις περιοχές εξάπλωσής του Είναι κατάδρομο είδος ζει δηλαδή ως ενήλικο σε ποτάμια και κατεβαίνει στη θάλασσα κατά την περίοδο της αναπαραγωγής Στη φύση τα αναπαραγωγικά ώριμα άτομα κατεβαίνουν στις εκβολές Μετά τη γονιμοποίηση και την ωοτοκία μετακινούνται στην ανοιχτή θάλασσα όπου επωάζουν τα αυγά και επιστρέφουν πίσω στα ρηχά την εποχή της εκκόλαψης Η ανάπτυξη των προνυμφών γίνεται στα υφάλμυρα νερά των εκβολών Στο στάδιο της μεγαλόπης (Εικόνα 104Δ) ανεβαίνουν και πάλι προς το ποτάμι Στη διάρκεια της ανάπτυξης συμβαίνουν περί τις 15 εκδύσεις σε ένα διάστημα 2 περίπου ετών που χρειάζεται για να φτάσει το καβούρι σε αναπαραγωγική ωριμότητα Ένα καβούρι μέσου μεγέθους αυτού του είδους μπορεί να φτάνει σε πλάτος κεφαλοθώρακα τα 5-8 εκατοστά Ο κύκλος της παραγωγής των καβουριών αυτών σε καλλιέργεια είναι επίσης δύο χρόνια και περιλαμβάνει τις φάσεις της εκκόλαψης της εκτροφής των προνυμφών και της πάχυνσης Η καλλιέργεια τους στο στάδιο της πάχυνσης γίνεται σε ρηχές μικρές υδατοσυλλογές ή σε ορυζώνες Ο γόνος προέρχεται είτε από κλειστές εντατικές είτε από ανοιχτές ημι-εντατικέςεκτατικές εγκαταστάσεις στις οποίες ποικίλλει το μέγεθος των δεξαμενών και η πυκνότητα των προνυμφών Τα ενήλικα θηλυκά και αρσενικά που επιλέγονται από τις περιοχές της πάχυνσης μεταφέρονται σε δεξαμενές με θαλασσινό νερό για να ζευγαρώσουν Τα αρσενικά στη συνέχεια απομακρύνονται ώστε τα θηλυκά να επωάσουν ελεύθερα τα αυγά τους Δυο μέρες πριν την εκκόλαψη των αυγών τα θηλυκά μεταφέρονται σε δεξαμενή εκτροφής προνυμφών Μόλις η πυκνότητα των προνυμφών φτάσει τις 200-300 χιλιάδες ανά m3 στις εντατικές καλλιέργειες ή τις 10000 χιλιάδες ανά m3 στις εκτατικές τα θηλυκά απομακρύνονται και σε 3 εβδομάδες περίπου τα ζωίδια μετατρέπονται σε μεγαλόπες Η αλατότητα του νερού μειώνεται σταδιακά ώστε να γίνει γλυκό όταν οι μεγαλόπες είναι τριών ημερών Η τροφή τους είναι μικροφύκη ζωοπλαγκτό κρόκος αυγών και προνύμφες και ενήλικες Artemia ενώ η άριστη θερμοκρασία είναι 22-25οC Οι μεγαλόπες διατηρούνται σε τσιμεντένιες δεξαμενές μέχρι να φτάσουν τα 5-20g Για το σκοπό αυτό αυξάνεται σταδιακά το βάθος του νερού από 05 m μέχρι 1 m Η τροφή που παρέχεται είναι και φυτική και ζωική (σε ποσοστό τουλάχιστο 20) αφού το είδος είναι παμφάγο Εναλλακτικά οι μεγαλόπες μπορούν να εκτραφούν και σε ορυζώνες αλλά σε αυτή την περίπτωση χρειάζεται να σκαφτούν τάφροι με βάθος και πλάτος περί τα 50cm και να τοποθετηθούν πλαστικοί φράκτες ώστε να μην μπορούν να διαφύγουν Η πάχυνση μπορεί να γίνει ημι-εντατικά σε κατάλληλες δεξαμενές ή εκτατικά σε φυσικές υδατοσυλλογές όπως μικρές λίμνες ή ορυζώνες Η δεύτερη περίπτωση είναι προτιμητέα καθότι είναι φιλική προς το περιβάλλον και αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα αγροτο-υδατοκαλλιέργειας Εδώ τα καβούρια βασίζονται περισσότερο σε φυσική τροφή αν και μερικές φορές είναι απαραίτητο να δοθεί συμπλήρωμα Τα καβούρια μεταφέρονται στους χώρους πάχυνσης όταν ακόμη έχουν μέγεθος κέρματος και οι πυκνότητές τους μπορεί να φτάνουν τα 7500 άτομα ανά εκτάριο Συνήθως δημιουργούνται πολυκαλλιέργειες στις οποίες συνυπάρχουν με καλλιεργούμενα ψάρια και γαρίδες των γλυκών νερών φροντίζοντας οι τροφικές τους ανάγκες να είναι συμπληρωματικές και όχι ανταγωνιστικές Σε κάποιες εγκαταστάσεις τα καβούρια διατηρούνται μέσα σε πλέγματα από πλαστικό που στηρίζονται με πασσάλους Συνήθως επιβιώνει το 40-50 των καβουριών που εισάγονται στις εγκαταστάσεις της πάχυνσης Με καλή διαχείριση μπορεί να έχει κανείς μια συγκομιδή από 7500 kgha ρυζιού και 500-700 kgha καβουριών που σημαίνει ένα εισόδημα 1800-3000$ ανά εκτάριο Το κόστος παραγωγής είναι πολύ μικρότερο στην περίπτωση της εκτατικής καλλιέργειας

24 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

11 Προσπάθειες στον Ελλαδικό χώρο

Στον Ελλαδικό χώρο δεν έχει υπάρξει μέχρι στιγμής κάποια επιτυχημένη από εμπορική άποψη καλλιέργεια δεκαπόδων Έχουν γίνει κάποιες προσπάθειες αλλά διάφοροι λόγοι εμπόδισαν την επιτυχή έκβαση μεταξύ των οποίων η έλλειψη τεχνογνωσίας η έλλειψη χρηματοδότησης των προσπαθειών από την πολιτεία η απουσία πειραματικής καλλιέργειας στα ερευνητικά κέντρα η περιορισμένη οικονομική δυνατότητα των επενδυτών αλλά και το γεγονός ότι οι ελληνικές ακτές κυρίως αξιοποιούνται σε τουριστικές δραστηριότητες Τo αυτόχθονο είδος γαρίδας της Μεσογείου Penaeus kerathurus αλιεύεται εντατικά στις ελληνικές θάλασσες και ιδιαίτερα στο βόρειο Αιγαίο Φαίνεται όμως ότι τα ήδη υπεραλιευμένα αποθέματά του απειλούνται από το αλλόχθονο είδος Penaeus japonicus που έχει εισέλθει στη Μεσόγειο μέσα από τη Διώρυγα του Σουέζ κι έχει αντικαταστήσει εντελώς τα αυτόχθονα είδη στη Λεβαντίνη ενώ έχει εξαπλωθεί μέχρι το κεντρικό Αιγαίο Δεδομένου ότι και οι κλιματικές συνθήκες είναι απόλυτα ευνοϊκές αλλά και ότι θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν εναλλακτικές πηγές ενέργειας η καλλιέργεια γαρίδων στις ελληνικές θάλασσες θα μπορούσε να έχει μεγάλη επιτυχία Μέχρι στιγμής έχουν γίνει πειραματικές προσπάθειες καλλιέργειας των ειδών Penaeus japonicus και Penaeus vannamei σε μονάδες στην Άρτα το Πόρτο Λάγος και την Αλεξανδρούπολη ως επί το πλείστον από ιδιώτες και με προμήθεια προνυμφών από την Ισπανία την Ταιβάν τη Γαλλία και τις ΗΠΑ Οι καλλιέργειες αυτές ήταν εκτατικές ή ημιεντατικές Από το 2014 έχει ξεκινήσει μια νέα επιχείρηση γαριδοκαλλιέργειας στη βόρεια Ελλάδα η οποία θα παράγει γαρίδες σε κλειστό σύστημα θαλασσινού νερού με εγκαταστάσεις υψηλής τεχνολογίας κάτω από απολύτως ελεγχόμενες συνθήκες Η επιχείρηση σχεδιάζει να καλλιεργήσει τα είδη Penaeus monodon και Penaeus vannamei και να καλύπτει τα τρία βασικά στάδια της διαδικασίας που είναι η αποθήκευση και επεξεργασία του νερού η διαδικασία παραγωγής και αναπαραγωγής των γαρίδων και η συσκευασία και τυποποίηση των προϊόντων Επίσης τα τελευταία χρόνια γίνεται διερεύνηση των δυνατοτήτων που υπάρχουν για καλλιέργεια των δύο αυτόχθονων ειδών καραβίδων των εσωτερικών νερών της ελληνικής επικράτειας Πρόκειται για τα είδη Astacus astacus και Astacus leptodactylus Το πρώτο υπάρχει σε φυσικούς πληθυσμούς στη βορειοδυτική κυρίως Ελλάδα ενώ το δεύτερο στον Έβρο και το Νέστο Και για τα δύο αυτά είδη υπάρχει η τεχνογνωσία παραγωγής σε Ευρωπαϊκές χώρες και δεδομένου ότι πρόκειται για είδη με ταχεία αύξηση υψηλή γονιμότητα και καλή προσαρμοστικότητα η εκτροφή τους σε κλειστά και ανοιχτά συστήματα θα μπορούσε να καλύψει τη μεγάλη ζήτηση που υπάρχει για κατανάλωση στη χώρα μας αλλά και για εξαγωγή στην Ευρώπη

12 Στοιχεία παραγωγής σε παγκόσμια κλίμακα

Η αλιεία των δεκάποδων καρκινοειδών φτάνει ετησίως σε παγκόσμια κλίμακα τα 63 εκατομμύρια τόνους σύμφωνα με τα στοιχεία του FAO για το έτος 2012 (58 στη θάλασσα και 05 στα γλυκά νερά) Η ποσότητα αυτή αποτελεί το 68 περίπου των συνολικών παγκόσμιων αλιευμάτων Τα τελευταία 20 χρόνια ωστόσο ένα σημαντικό μέρος της παραγωγής δεκαπόδων προέρχεται από υδατοκαλλιέργειες Το 2012 η παραγωγή έφτασε τα 65 περίπου εκατομμύρια τόνους όσο δηλαδή και η παραγωγή από την αλιεία τους και απέδωσε περί τα 31 δισεκατομμύρια δολάρια (Πίνακας 101) Αν και αποτελούν μικρό σχετικά τμήμα της παγκόσμιας υδατοκαλλιέργειας σε όγκο παραγόμενου προϊόντος (10) σε σχέση με τα ψάρια και τα μαλάκια το οικονομικό όφελος που αποφέρουν είναι αναλογικά μεγαλύτερο (23) από ότι τα μαλάκια (Εικόνα 109) Όπως φαίνεται από τον Πίνακα 101 το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής δεκαπόδων από υδατοκαλλιέργειες κατέχουν οι γαρίδες το 67 περίπου του παραγόμενου βάρους σε τόνους και το 63

25 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

της αξίας σε δολάρια Ακολουθούν τα δεκάποδα των εσωτερικών νερών (καραβίδες και καβούρια) με ποσοστά 28 και 34 αντίστοιχα και με ελάχιστη συμμετοχή τα θαλάσσια καβούρια οι αστακοί και οι αστακοκαραβίδες Σύμφωνα με τον FAO καλλιεργούνται σε παγκόσμια κλίμακα 59 είδη καρκινοειδών Τα κυριότερα από αυτά παρουσιάζονται συνοπτικά στον Πίνακα 102 μαζί με στοιχεία για τις χώρες στις οποίες καλλιεργούνται τον τύπο τις καλλιέργειας τις συνθήκες θερμοκρασίας και αλατότητας και την προέλευση του γόνου ή των γεννητόρων

Πίνακας 101 Παγκόσμια παραγωγή σε όγκο (Ο σε τόνους) και αξία (Α σε χιλιάδες US $) από τις καλλιέργειες δεκάποδων καρκινοειδών σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του FAO για τα έτη 2004-2012

2004 2006 2008 2010 2012 Δεκάποδα εσωτερικών νερών

O 845978 954603 1373886 1692215 1827313 A 3571090 4220785 7673998 9491432 10481207

Θαλάσσια καβούρια O 178838 198243 240787 25 378 289949 A 454031 580878 747875 807637 932841

Αστακοί και αστακοκαραβίδες

O 39 35 1092 1611 2035 A 660 710 11251 16285 20967

Γαρίδες O 2364536 3111748 3400216 3778856 4327520 A 9360737 12255108 14431069 16654797 19428752

Σύνολο O 3389391 4264629 5015981 5727060 6446817 A 13386518 17057481 22864193 26970151 30863767

Εικόνα 109 Σύγκριση της παγκόσμιας παραγωγής οργανισμών από υδατοκαλλιέργειες σε ποσότητα και σε αξία Παρατηρούμε ότι τα καρκινοειδή αποφέρουν μεγαλύτερο οικονομικό όφελος σε σχέση με την παραγόμενη ποσότητα από ότι τα μαλάκια (στοιχεία από FAO 2014 για το 2012)

Η καλλιέργεια των δεκάποδων καρκινοειδών σε παγκόσμιο επίπεδο πραγματοποιείται κυρίως σε συστήματα υφάλμυρων νερών σε ποσοστό περίπου 48 σε συστήματα γλυκών νερών (38) και λιγότερο στην ανοικτή θάλασσα (14) Το 90 περίπου της παραγωγής δεκαπόδων από υδατοκαλλιέργειες προέρχεται από χώρες του Ινδοειρηνικού (Εικόνα 1010) Κυριότερη χώρα στον τομέα της υδατοκαλλιέργειας δεκαπόδων είναι η Κίνα που στηρίζει το 50 περίπου στης παγκόσμιας παραγωγής και ακολουθούν η Ταϊλάνδη η Ινδονησία και το Βιετνάμ Στην Αμερικανική Ήπειρο το Εκουαδόρ το Μεξικό η Βραζιλία και οι ΗΠΑ είναι οι χώρες με τη μεγαλύτερη παραγωγή η οποία ωστόσο είναι κατά πολύ μικρότερη εκείνης των χωρών του Ινδοειρηνικού Η Ευρώπη εισάγει μεγάλες ποσότητες καλλιεργημένων γαρίδων από τις χώρες παραγωγής τους στην Άπω Ανατολή και τη Λατινική Αμερική κυρίως την Κίνα την Ινδονησία τη Βραζιλία και το Εκουαδόρ Κύριες

67

23

10

Ποσότητα(εκ τόνοι)

6512

23

Αξία(δισ δολάρια)

Ψάρια

Μαλάκια

Καρκινοειδή

26 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

χώρες εισαγωγής των καλλιεργημένων γαρίδων είναι οι χώρες της νότιας Ευρώπης (Ισπανία Γαλλία Ιταλία) Σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία που επίσης έχουν μεγάλη κατανάλωση δεκαπόδων ένα μεγάλο μέρος των γαρίδων που καταναλώνονται είναι είδη των ψυχρών νερών (πχ Crangon crangon Pandalus borealis) που αλιεύονται στον βόρειο Ατλαντικό Την τελευταία δεκαετία καθώς η αλιεία των γαρίδων βρίσκεται σε ύφεση οι γαρίδες Penaeus (κυρίως τα είδη P monodon και P vannamei) έχουν αρχίσει να βρίσκουν πρόσφορο έδαφος και στη βόρεια Ευρώπη

Πίνακας 102 Κυριότερα είδη καλλιεργούμενων δεκαπόδων και στοιχεία σχετικά την καλλιέργειά τους

Εύρος θερμοκρασίας και αλατότητας

Κύριες μέθοδοι καλλιέργειας

Προέλευση γόνου ή γεννητόρων

Κύριες χώρες καλλιέργειας

Γαρίδες Penaeus indicus 22-33οC 15-25permil Εκτατική

(πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική

Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες ή θηλυκά

Ινδία Ινδονησία Φιλιππίνες

Penaeus monodon 24-34οC 5-25permil Εκτατική ημιεντατική εντατική υπερεντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Ταϊλάνδη Φιλιππίνες Ταϊβάν

Peneus japonicus 18-28οC 35-45permil Ημιεντατική Άγρια θηλυκά ή προνύμφες από εκκολαπτήρια

Ιαπωνία Βραζιλία Αυστραλία κά

Penaeus vannamei 26-33οC 5-33permil Εκτατική ημιεντατική υπερεντατική

Μεταπρονύμφες άγριες ή από εκκολαπτήρια

Εκουαδόρ κά

Macrobrachium rosenbergii

26-32οC 0-2permil προνύμφες 12permil

Ημιεντατική Άγριες προνύμφες Ταϊλάνδη Κίνα Βραζιλία Αυστραλία

Καραβίδες Astacus astacus 15-25οC 0-5 permil Εκτατική ημιεντατική και

νεαρά για εμπλουτισμό Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

Ευρώπη

Astacus leptodactylus 10-18οC 0-5permil Εκτατική κυρίως νεαρά για εμπλουτισμό

Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

Ανατολική Ευρώπη Τουρκία

Procambarus clarkii 18-25οC 0-5permil Εκτατική Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

ΗΠΑ Κίνα Ισπανία Κένυα

Cherax quadricarinatus

15-30οC 0-5permil Ημιεντατική Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Αυστραλία

Αστακοκαραβίδες Homarus americanus 18-23οC 30-35permil Συστήματα πάχυνσης

πιλοτικά εκκολαπτήρια Άγρια ωοφόρα θηλυκά

ΗΠΑ

Homarus gammarus 18-23οC 30-35permil Πιλοτικά εκκολαπτήρια Άγρια ωοφόρα θηλυκά

Ευρώπη

Αστακοί Panulirus spp 18-30οC 30-35permil Συστήματα πάχυνσης Άγρια νεαρά Σιγκαπούρη Ινδία

Ιαπωνία Αυστραλία Ταϊβάν Ν Ζηλανδία

Καβούρια Scylla spp 23-30οC 18-34permil Εκτατική

(πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα νεαρά

ΝΑ Ασία Αυστραλία

Eriocheir sinensis 17-31οC 0-5permil προνύμφες έως 15permil

Εκτατική (πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική εντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Κίνα

27 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

13 Προβλήματα και Προοπτικές

Από όσα αναφέρθηκαν στα επιμέρους κεφάλαια για την καλλιέργεια των διάφορων ομάδων δεκαπόδων είναι φανερό ότι έχει γίνει μεγάλη επιστημονική πρόοδος στις μεθόδους εκκόλαψης και πάχυνσης παραμένουν όμως ακόμη κάποια προβλήματα Έτσι η καλλιέργεια των θαλάσσιων γαρίδων έχει ακόμη να αντιμετωπίσει προβλήματα ασθενειών και διατήρησης της ποιότητας του νερού στα συστήματα καλλιέργειας Τα τελευταία χρόνια γίνεται εντατική έρευνα για την αντιμετώπιση των δύο αυτών παραμέτρων κυρίως προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης συγκεκριμένων δεικτών παρακολούθησης των κυριότερων φυσικών χημικών και βιολογικών παραμέτρων σε τακτική βάση

Εικόνα 1010 Συνολική παραγωγή δεκαπόδων από καλλιέργειες σε παγκόσμια κλίμακα ανά χώρα (στοιχεία από FAO 2012)

Η καλλιέργεια των αστακοκαραβίδων αντιμετωπίζει προβλήματα που σχετίζονται κυρίως με την καθιέρωση τεχνικών πάχυνσης και συγκεκριμένα την ανάπτυξη συστημάτων διατήρησης των ατόμων σε ξεχωριστά διαμερίσματα και την αυτοματοποιημένη προμήθεια τροφής ώστε να αποφεύγεται ο κανιβαλισμός και να είναι εύκολη η τακτική παρακολούθησή τους Για τους αγκαθωτούς αστακούς σημαντικά προβλήματα αποτελούν η διατήρηση των ευαίσθητων και μεγάλης διάρκειας ζωής προνυμφών καθώς και η συλλογή τους από τη φύση με καταστροφικές συνέπειες για τα αποθέματα των ειδών Σήμερα οι προσπάθειες στρέφονται προς την ανάπτυξη τεχνικών εκτροφής προνυμφικών σταδίων σε εμπορικά βιώσιμες εγκαταστάσεις καλλιέργειας Το τελευταίο αυτό θέμα αφορά και την καλλιέργεια των θαλάσσιων καβουριών για τα οποία επίσης οι προνύμφες αλιεύονται στη φύση Στις καραβίδες που κυρίως καλλιεργούνται σε φυσικά συστήματα εσωτερικών νερών τα προβλήματα έχουν να κάνουν με τις τεχνικές συγκομιδής και την προφύλαξη των φυσικών πληθυσμών από την ανεξέλεγκτη διαφυγή καλλιεργούμενων ατόμων στη φύση

53

11

8

8

222

11 1

110 Κίνα

Ταϊλάνδη

Ινδονησία

Βιετνάμ

Ινδία

Ταϊβάν

Μπαγκλαντές

Φιλιππίνες

Μιανμάρ

Μαλαισία

Άλλες χώρες Ινδοειρηνικού

Αμερκανική Ήπειρος

28 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Πρόσφατα γίνονται έρευνες για εύρεση τρόπων ώστε να αποφεύγεται όσο γίνεται η κακομεταχείριση των καλλιεργούμενων ζώων και αμφισβητείται η χρήση τεχνικών όπως η αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων για την επιτάχυνση της ωρίμανσης των θηλυκών Ακόμη υπάρχει γενικά ανησυχία σχετικά με τη γενετική ρύπανση των φυσικών πληθυσμών από την απελευθέρωση στη φύση ατόμων από καλλιέργειες καθώς και για την υποβάθμιση που υφίστανται εκτεταμένες περιοχές κυρίως στις τροπικές περιοχές από τις εγκαταστάσεις και τα απόβλητα των καλλιεργειών Παρόλα αυτά τα δεκάποδα καρκινοειδή εξακολουθούν να παραμένουν μια εξαιρετικά επιθυμητή τροφή για τους κατοίκους των ανεπτυγμένων χωρών και η καλλιέργειά τους σίγουρα ότι θα αναπτυχθεί περαιτέρω στο μέλλον

Επιλεγμένη βιβλιογραφία

Ξενόγλωσση ACIAR (Australian Centre for International Agricultural Research) 2009 Sustainable tropical spiny lobster aquaculture in

Vietnam and Australia Διαθέσιμο httpaciargovauprojectFIS2001058 AGDAFFndashNACA 2007 Aquatic Animal Diseases Significant to AsiandashPacific Identification FieldGuide Australian

Government Department of Agriculture Fisheries and Forestry Canberra Agnalt AL 2008 Fecundity of the European lobster (Homarus gammarus) off southwestern Norway after stock

enhancement do cultured females produce as many eggs as wild females ICES Journal of Marine Science 65 164-170

Altamirano JP 2010 Stock enhancement of tiger shrimp (Penaeus monodon) studies and assessment for the Batan Estuary in northern Panay Island central Philippines PhD Department of Global Agricultural Sciences School of Agricultural and Life Sciences University of Tokyo Διαθέσιμο repositorydlitcu-tokyoacjp dspacebitstream 2261hellip139_077124pdf

Browne R Benavente GP Uglem I Balsa GCM 2009 An illustrated hatchery guide for the production of clawed lobsters (Using a green water technique) Aquaculture explained 23 1-34

Calman WT 1911 The life of Crustacea Διαθέσιμο httpwwwgutenbergorg files3990439904-h39904-hhtm Drengstig A Bergheim A 2013 Commercial land-based farming of European lobster (Homarus gammarus L) in

reticulating aquaculture system (RAS) using a single cage approach Aquaculture engineering 53 14-18 Emerenciano Μ Gaxiola G Cuzon G 2013 Biofloc Technology (BFT) A Review for Aquaculture Application and

Animal Food Industry Biomass Now - Cultivation and Utilization Matovic MD (Ed) Διαθέσιμο httpwww intechopencombooksbiomass-now-cultivation-and-utilizationbiofloc-technology-bft-a-review-for-aquaculture-application-and-animal-food-industry

FAO 2015 Global Aquaculture Production Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisherystatisticsglobal-aquaculture-productionen

FAO 2014 The State of World Fisheries and Aquaculture Rome FAO 197p FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Penaeus vannamei In FAO Fisheries and Aquaculture

Department Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciesLitopenaeus_vannameien FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Aquaculture Fact Sheets In FAO Fisheries and

Aquaculture Department [online] Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciessearchen Helluy SM Beltz BS 1991 Embryonic development of the American lobster (Homarus americanus) Quantitative

staging and characterization of an embryonic molt cycle Biological Bulletin 180 355-371 Holdich DM 1993 A review of astaciculture freshwater crayfish farming Aquatic Living Recourses 6 307-317 Hung LV Tuan LA 2009 Lobster seacage culture in Vietnam In Williams KC (ed) Spiny lobster aquaculture in the

Asia-Pacific region ACIAR Proceedings No 132 p 10-17 Kapiris K 1995 Shrimp culture in Greece National Center for Marine Research Institure of Marine Biological

Resources 9p Kevrekidis K Thessalou-Legaki M 2011 Polpulation dynamics of Melicetrus kerathurus (Decapoda Penaeidae) in

Thermaikos Gulf (N Aegean Sea) Fisheries Research 107 46-58 Krummenhauer D Peixoto S Cavalli RO Poersch LH Wasielesky W 2011 Superintensive culture of white shrimp

Litopenaeus vannamei in a biofloc technology system in southern Brazil at different stocking densities Journal of the world aquaculture society 42(5) 726-733

Masterson J 2007 Scylla serrata serrated swimming crab Διαθέσιμο httpwwwsmssieduirlspec scylla_serratahtm

18 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

σχετικά επίπεδες και λασπώδεις και να μιμούνται τον υδρολογικό κύκλο της φύσης ώστε να διασφαλίζονται οι κατάλληλες συνθήκες Το άδειασμα του νερού κατά διαστήματα είναι αναγκαίο ώστε να αερίζονται τα ιζήματα να περιορίζονται οι θηρευτές και να ανανεώνεται η βλάστηση που είναι απαραίτητη για τις καραβίδες Σε αυτά τα διαστήματα οι καραβίδες σκάβουν και παραμένουν μέσα στα λαγούμια τους Ιδιαίτερη φροντίδα χρειάζεται για το γέμισμα των υδατοσυλλογών κατά τις περιόδους του ζευγαρώματος και ανάπτυξης των αυγών Η συνεχής παραγωγή νεαρών ατόμων όλο το χρόνο και οι διαφορετικοί ρυθμοί ανάπτυξης καταλήγουν σε πληθυσμούς καραβίδων ποικίλλων μεγεθών και ηλικιακών κλάσεων Έτσι για την καλλιέργεια των καραβίδων δεν είναι αναγκαίο να υπάρχει ειδική μέριμνα για εκκολαπτήρια και χώρους ανάπτυξης προνυμφών Ο τρόπος παραγωγής μπορεί να είτε μονοκαλλιέργεια δηλαδή αποκλειστική καλλιέργεια καραβίδας ή να γίνεται σε συνδυασμό με καλλιέργεια ρυζιού Σε κάποιες περιοχές για παράδειγμα καλλιεργείται ρύζι κατά το καλοκαίρι και μετά τη συγκομιδή του καραβίδες όλο τον υπόλοιπο χρόνο Οι καραβίδες είναι παμφάγες και εφόσον ληφθεί μέριμνα για την ύπαρξη βλάστησης μέσα στο νερό αυτή λειτουργεί ως βάση για τη δημιουργία της τροφικής αλυσίδας στην κορυφή της οποίας βρίσκεται η καραβίδα Σε μια τέτοια περίπτωση δεν χρειάζεται περεταίρω προσθήκη τροφής Η συγκομιδή γίνεται με παγίδες που περιέχουν φυσικό ή βιομηχανοποιημένο δόλωμα και τοποθετούνται σε όλη την έκταση της καλλιέργειας με βάρκες Οι ασθένειες είναι σχετικά σπάνιες και δεν έχουν παρατηρηθεί ποτέ σε επίπεδο επιδημίας Στην Αυστραλία για το είδος Cherax quadricarinatus έχουν αναπτυχθεί εντατικά συστήματα καλλιέργειας με εγκαταστάσεις παρόμοιες με εκείνες που χρησιμοποιούνται για τις αστακοκαραβίδες Στην Ευρώπη έχουν δοκιμαστεί κατά καιρούς εκτατικές καλλιέργειες των ειδών του γένους Astacus σε μεγαλύτερες ή μικρότερες φυσικές υδατοσυλλογές καθώς και εντατικές ή ημι-εντατικές καλλιέργειες σε τεχνητά κανάλια στα οποία έχει επιτευχθεί παραγωγή μέχρι και 500 kg ανά εκτάριο Καραβίδες που ξέφυγαν από καλλιέργειες αλλά και ηθελημένη απελευθέρωση ατόμων έχουν εμπλουτίσει σε κάποιες περιοχές τους τοπικούς πληθυσμούς αλλά έχουν προκαλέσει και προβλήματα στην τοπική ιχθυαλιεία Επίσης η εισαγωγή και καλλιέργεια ξενικών ειδών σε κάποιες περιοχές είχε ως αποτέλεσμα τη διάδοση μιας ασθένειας (πανούκλα των καραβίδων) γεγονός που δείχνει πόσο μεγάλη προσοχή χρειάζεται πριν γίνουν τέτοιες ενέργειες Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η μείωση των πληθυσμών λόγω ασθενειών αλλά και υπεραλίευσης διάφορες χώρες ξεκίνησαν προγράμματα διαχείρισης τους Μια τέτοια περίπτωση είναι της Εσθονίας όπου από το 1996 γίνεται σταθερά εμπλουτισμός των τοπικών πληθυσμών με νεαρά άτομα (γύρω στα 200000 άτομα το χρόνο) που παράγονται σε εγκαταστάσεις καλλιέργειας Ακόμη στη χώρα αυτή υπάρχει μια συνεχώς αναπτυσσόμενη παραγωγή ατόμων εμπορικού μεγέθους σε 10 οργανωμένες μονάδες καλλιέργειας

8 Καλλιέργεια αστακοκαραβίδων

Δύο είδη αστακοραβίδων του γένους Homarus (οικογένεια Nephropidae) αλιεύονται παγκοσμίως και παρουσιάζουν μεγάλο οικονομικό ενδιαφέρον το H americanus (αμερικάνικη αστακοκαραβίδα) και το H gammarus (ευρωπαϊκή αστακοκαραβίδα) με εξάπλωση στις βορειοανατολικές ακτές του Ατλαντικού το πρώτο και στις ευρωπαϊκές ακτές του Ατλαντικού και τη Μεσόγειο το δεύτερο Στις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά υπάρχουν αυστηροί κανόνες αλιείας (αλίευση μόνο με παγίδες σήμανση των ωοφόρων θηλυκών για αποφυγή αλίευσης) και περιορισμοί στο μέγεθος των αλιευόμενων ατόμων στο πλαίσιο της διαχείρισης των πληθυσμών τους Το ενδιαφέρον για την καλλιέργειά τους είναι προφανώς μεγάλο και ο κύκλος ζωής τους σχετικά απλός (Εικόνα 104Β) και καλά γνωστός Ένα πρόβλημα ωστόσο που πρέπει να αντιμετωπιστεί είναι ότι τα ενήλικα άτομα στη διάρκεια της πάχυνσης χρειάζεται να κρατιούνται απομονωμένα μεταξύ τους γεγονός

19 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

που αυξάνει το κόστος της καλλιέργειας Η εμπορική καλλιέργεια των αστακών αν και προς το παρόν περιορισμένη παρουσιάζει σταδιακή ανάπτυξη σε χώρες όπως η Νορβηγία και η Μεγάλη Βρετανία Η συλλογή των ωοφόρων θηλυκών γίνεται από τη φύση με τις παγίδες αλιείας των αστακών ή από το παρεμπίπτον αλίευμα των μηχανοτρατών Τα θηλυκά κρατούνται απομονωμένα μεταξύ τους σε ειδικά διαχωρισμένα διαμερίσματα λόγω του ότι μπορεί να γίνονται πολύ επιθετικά σε συνθήκες συνωστισμού Μετά την εκκόλαψη των αυγών αυτά μεταφέρονται σε νέα δοχεία όπου με κατάλληλη ρύθμιση της θερμοκρασίας (άριστη στους 22-23οC) οι προνύμφες μπορούν να αναπτυχθούν αρκετά γρηγορότερα από ότι στη φύση (μέσα σε 12 ημέρες) Σε ανάλογη θερμοκρασία οι αστακοκαραβίδες μπορεί να φτάσουν σε βάρος τα 250-300g (συνολικό μήκος 20 cm) σε 2 περίπου χρόνια Οι κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν το ρυθμό αύξησης είναι οι ανθρώπινοι χειρισμοί η πυκνότητα των ατόμων το μέγεθος του διαθέσιμου ενδιαιτήματος και η ποιότητα του νερού Οι προνύμφες τρέφονται με ζωντανή ενήλικη Artemia και συμπληρωματικά με γονάδες από μύδια για καλύτερη αύξηση και επιβίωση Σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους ακόμη και στα προνυμφικά στάδια οι αστακοκαραβίδες παρουσιάζουν κανιβαλιστική συμπεριφορά που συνήθως δεν μπορεί να αποφευχθεί αφού θα ήταν ασύμφορο να χωριστούν τα άτομα μεταξύ τους Όταν όμως φτάσουν στο στάδιο της εγκατάστασης στο βυθό απομονώνονται και πάλι σε ειδικές εγκαταστάσεις εξασφαλίζοντας έτσι επιβίωση μεγαλύτερη από 80 Κατά τη διάρκεια του σταδίου της πάχυνσης οι αστακοκαραβίδες συνεχίζουν να εκτρέφονται ξεχωριστά Αυτό πέρα από την αποφυγή του κανιβαλισμού έχει να κάνει και με το διαφορετικό ρυθμό αύξησης των ατόμων που έχει ως αποτέλεσμα κάποια να αποκτούν μέχρι και τριπλάσιο μέγεθος από άλλα μέσα σε τρεις μήνες Έτσι σε περίπτωση συνύπαρξης των ατόμων απαιτείται πρόσθετη εργασία για τη συνεχή ταξινόμηση των ατόμων σύμφωνα με το μέγεθος Η εκτροφή των ατόμων σε ξεχωριστά δοχεία λύνει αυτά τα προβλήματα αλλά για να είναι επιτυχής θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη διάφορες παράμετροι όπως (α) Το ελάχιστο μέγεθος του δοχείου ώστε να μην εμποδίζεται η αύξηση του ατόμου και ο ελάχιστος αριθμός διαφορετικών μεγεθών που απαιτούνται για μια περίοδο αύξησης 2-3 ετών Έχει παρατηρηθεί ότι χρειάζονται τουλάχιστον 3 μεταφορές των ατόμων σε μεγαλύτερα δοχεία σε αυτό το διάστημα (β) Το υλικό από το οποίο αποτελούνται τα δοχεία και το σχήμα τους (γ) Η επιτυχής απομάκρυνση των απεκκριμάτων (δ) Η ακριβής και γρήγορη παροχή τροφής στο σύστημα Μέχρι στιγμής έχουν σχεδιαστεί και χρησιμοποιηθεί διάφορα σύνθετα συστήματα όπως πολλά διάτρητα δοχεία ή μικρά κλουβιά βυθισμένα μέσα σε βαθιά δεξαμενή γεμάτη με νερό Το σύστημα αυτό έχει το πλεονέκτημα της ανεμπόδιστης κυκλοφορίας της τροφής σε όλα τα άτομα Το θέμα της τροφής είναι αρκετά περίπλοκο και έχουν αναπτυχθεί ηλεκτρονικά συστήματα παροχής της Πρόσφατα υπολογίστηκε ότι μια μονάδα που παράγει 1 εκατομμύριο αστακοκαραβίδες το χρόνο χρειάζεται 24 mt τροφή την ημέρα η αποθήκευση και η προετοιμασία της οποίας είναι σπουδαία υπόθεση Οι αστακοκαραβίδες σε συνθήκες καλλιέργειας είναι πολύ ανθεκτικές στις ασθένειες Τα σχετικά λίγα περιστατικά ασθενειών που έχουν παρατηρηθεί μέχρι σήμερα έχουν αποδοθεί σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες κακή ποιότητα νερού ανεπαρκή τροφοδοσία και κακή μεταχείριση των ατόμων Ωστόσο ασφαλή συμπεράσματα μπορεί να υπάρχουν μόνο όταν θα έχουμε εμπορικές καλλιέργειες με συνεχή παραγωγή Ένας τρόπος περιορισμένης καλλιέργειας με στόχο την απλή βελτίωση του προϊόντος γίνεται στη βόρεια Αμερική όπου σε παράκτιες περιοχές συλλέγονται αστακοκαραβίδες που έχουν περάσει πρόσφατα από τη διαδικασία της έκδυσης και εκτρέφονται ώστε να μεγαλώσουν και να πουληθούν σε καλύτερες τιμές Το ενδιαφέρον των επιστημόνων έχει επικεντρωθεί τα τελευταία 20 χρόνια στην ενίσχυση των φυσικών αποθεμάτων με νεαρά άτομα που μεταφέρονται από οργανωμένα εκκολαπτήρια στη θάλασσα Για παράδειγμα από τα εκκολαπτήρια στα νησιά Orkney απελευθερώνονται δεκάδες χιλιάδες νεαρών αστακών το χρόνο στο πλαίσιο ενός προγράμματος εμπλουτισμού που υποστηρίζεται και από τους τοπικούς αλιείς Η μέθοδος εκτροφής των προνυμφών είναι όπως περιγράφηκε πιο πάνω ωστόσο στην περίπτωση αυτή δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στο είδος και την ποιότητα της τροφής για την καλύτερη

20 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

προσαρμογή των ατόμων στο φυσικό περιβάλλον Έτσι στην Artemia προστίθενται προνύμφες αστακού και γονάδες μυδιών που όπως έχει παρατηρηθεί ενισχύουν τον φυσικό χρωματισμό την ανάπτυξη των δαγκανών και την επιτυχία της έκδυσης Τα άτομα που απελευθερώνονται συνήθως έχουν σημανθεί ώστε να είναι δυνατή η διάκρισή τους από τα άτομα των φυσικών πληθυσμών όπως για παράδειγμα σε περιπτώσεις που απελευθερώθηκαν άτομα εκτός της περιοχής εξάπλωσης του είδους (ακτές Ιαπωνίας) ή υβρίδια μεταξύ των δύο ειδών Homarus Η απελευθέρωση γίνεται με μεγάλη προσοχή ώστε να μην καταστραφούν τα άτομα κατά τη μεταφορά (μεταφέρονται μέσα στα ατομικά τους δοχεία) Προκειμένου να επιτευχθεί η μέγιστη επιβίωση λαμβάνεται υπόψη η μορφή του βυθού με χρήση ηχοβολιστικών συσκευών Περισσότερο κατάλληλες θεωρούνται περιοχές με λασπώδες υπόστρωμα όπου θα μπορέσουν να σκάψουν ή καλύτερα ύφαλοι (φυσικοί ή τεχνητοί) με πολύπλοκη δομή (ρωγμές προεξοχές) Όταν υπάρχει κατάλληλο υπόστρωμα σε μεγάλη έκταση τότε η απελευθέρωση γίνεται μαζικά με ειδικούς σωλήνες αλλιώς γίνεται πολύ προσεκτικά από ειδικευμένους δύτες Η δημιουργία τεχνητών υφάλων όπου οι νεαρές αστακοκαραβίδες μπορούν να βρουν ιδανικό διαθέσιμο ενδιαίτημα θεωρείται ιδανική λύση Τέτοιου είδους επεμβάσεις θα πρέπει να γίνονται με μεγάλη προσοχή και μόνο σε τοπικό επίπεδο λαμβάνοντας υπόψη την αρμοστικότητα των νέων πληθυσμών που εγκαθιδρύονται Σύγχρονες γενετικές μελέτες έδειξαν ότι δεν υπάρχει σημαντική γονιδιακή ροή μεταξύ των πληθυσμών του H gammarus και επομένως μπορεί να γίνει εμπλουτισμός σε περιοχές που δεν υπάρχουν αποθέματα χωρίς αρνητικά αποτελέσματα για τους γειτονικούς πληθυσμούς Ακόμη σημασμένα θηλυκά που απελευθερώθηκαν σε προγράμματα εμπλουτισμού στη Νορβηγία είχαν παρόμοια γονιμότητά με εκείνα των φυσικών πληθυσμών γεγονός επίσης ενθαρρυντικό

9 Καλλιέργεια αστακών

Οι αστακοί που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για καλλιέργεια ανήκουν σε διάφορα είδη των γενών Palinurus και Panulirus (Panulirus argus στην κεντρική Αμερική Palinurus elephas στην Ευρώπη Panulirus japonicus στην Ιαπωνία Panulirus cygnus στην Αυστραλία κ ά) Πρόκειται για τροφή μεγάλης αξίας και ζήτησης και για αυτό έχουν γίνει πολλές προσπάθειες για επικερδή εμπορική καλλιέργειά τους Οι προσπάθειες αυτές ωστόσο αφορούν μόνο τα νεαρά και ενήλικα άτομα αφού η καλλιέργεια των προνυμφικών σταδίων υπόκειται σε δύο περιορισμούς (α) τις τεχνικές δυσκολίες στην εκτροφή του προνυμφικού σταδίου φυλλόσωμα (Εικόνα 104Ε) που δεν έχει καταστεί δυνατόν να αντιμετωπιστούν με επιτυχία και (β) τη δυσκολία εύρεσης λόγω περιστασιακής ή περιορισμένης διαθεσιμότητας του προνυμφικού σταδίου πουερούλος (puerulus) και των νεαρών ατόμων στη φύση Το σημαντικότερο πρόβλημα με την εκτροφή των προνυμφών είναι η μεγάλη διάρκεια ζωής του φυλλοσώματος που έχει περίπλοκη μορφή και η προτίμηση του να ζει σε περιοχές μακριά από την ακτή ενώ δεν υπάρχουν ακόμη αρκετά στοιχεία για τις τροφικές του συνήθειες Σε πειραματικές καλλιέργειες που έγιναν σε αρκετά είδη λίγα άτομα κατάφεραν να ξεπεράσουν το στάδιο του πουερούλου Η διάρκεια ζωής του φυλλοσώματος στα περισσότερα είδη μπορεί να φτάνει τις 390 ημέρες και μόνο για τον ευρωπαϊκό αστακό P elephas είναι 60-132 ημέρες Ιδιαίτερη φροντίδα είναι αναγκαία επειδή τα περίπλοκα εξαρτήματα του φυλλοσώματος μπορεί να μπλέκονται σε θρύμματα και φύκη που αιωρούνται στο νερό Από προσπάθειες εκτροφής προνυμφών που έχουν γίνει γνωρίζουμε ότι πολλή καλή τροφή για το φυλλόσωμα αποτελούν αρχικά τα χαιτόγναθα που αλιεύονται από τη φύση και λίγο αργότερα οι ναύπλιοι της Artemia Στις συγκεκριμένες καλλιέργειες η ανάπτυξη του φυλλοσώματος έγινε σε μόνο 180 ημέρες αλλά το μέγεθος του ήταν πολύ μικρότερο από εκείνο που φτάνει στη φύση Η καλλιέργεια των αστακών είχε ξεκινήσει στο Βιετνάμ τη δεκαετία του 1990 από τους ντόπιους αλιείς οι οποίοι λόγω της μεγάλης ζήτησης και αξίας τους άρχισαν να καλλιεργούν αστακούς σε κλωβούς στη θάλασσα Η καλλιέργεια που εξακολουθεί να αναπτύσσεται μέχρι και σήμερα ξεκινά από νεαρά άτομα ή

21 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

από προνύμφες στο στάδιο του πουερούλου που συλλέγονται με τράτες και παγίδες στα τοπικά νερά Οι κλωβοί μπορεί να είναι επιπλέοντες βυθισμένοι στερεωμένοι από διάφορα υλικά όπως μέταλλο και ξύλο Τα ζώα ταΐζονται σχεδόν αποκλειστικά με κομματιασμένα μικρά ψάρια και δίθυρα 1-3 φορές την ημέρα Οι αστακοί φτάνουν το εμπορεύσιμο μέγεθος του ενός κιλού σε περίπου 20-24 μήνες από τη μεταφορά των προνυμφών Η παραγωγή των αστακών στο Βιετνάμ παρουσίασε μια κάμψη το 2007 εξαιτίας μια ασθένειας που έλαβε διαστάσεις επιδημίας Αποδόθηκε σε διάφορους παράγοντες όπως ο χρόνος που μεσολαβούσε για τη μεταφορά των προνυμφών στους κλωβούς η βλάβη από το δυνατό φως που χρησιμοποιούνταν για την αλιεία τους η χαμηλή ποιότητα του νερού λόγω ρύπανσης από την αύξηση του αριθμού των κλωβών σε μια περιοχή Σε κάποιες περιοχές εξετάστηκε η ταυτόχρονη μυδοκαλλιέργεια προκειμένου να μειωθεί το κόστος για την τροφή των αστακών αλλά και να περιοριστεί η ρύπανση από το αιωρούμενο υλικό και βακτήρια στην περιοχή των κλωβών Η καλλιέργεια του είδους Palinurus ornatus που εξαπλώνεται στο νοτιοδυτικό Ειρηνικό και είναι από τα πλέον περιζήτητα και ακριβά είδη αστακών στον κόσμο γίνεται και σε άλλες χώρες του Ινδοειρηνικού Ωκεανού όπως η Μαλαισία η Ινδονησία και οι Φιλιππίνες Και στις χώρες αυτές η καλλιέργεια βασίζεται στη συλλογή πουερούλων που είναι πάρα πολύ άφθονες κατά τόπους στις περιοχές αυτές Συνήθως ακολουθεί μια διαδικασία 5 σταδίων εκτροφής που επιτρέπει τη συγκομιδή ώριμων αστακών κάθε 90 μέρες μετά από τον πρώτο ένα χρόνο καλλιέργειας Σε κάθε φάση της διαδικασίας οι αστακοί μεταφέρονται σε μεγαλύτερους κλωβούς φτάνοντας σε βάρος το 1 κιλό από τα 15 γραμμάρια που είχαν τα νεαρά άτομα Αυτό που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής είναι οι συνθήκες διατήρησης των προνυμφών τις πρώτες τριάντα μέρες Η επιβίωσή τους κατά την περίοδο αυτή που είναι καθοριστική για την παραγωγή είναι απρόβλεπτη και ποικίλλει πολύ Οι απώλειες συνήθως φτάνουν το 40-60 και μερικές φορές το 100 Από αυτές που καταφέρνουν να επιβιώσουν το 90 φτάνουν τελικά στο εμπορεύσιμο μέγεθος Η διατήρηση των προνυμφών σε κοινούς και όχι ατομικούς κλωβούς δεν φαίνεται να επηρεάζει την τελική απόδοση της καλλιέργειας Ωστόσο η εκτροφή ώριμων αστακών από προνύμφες που συλλέγονται στη φύση έχει αρχίσει να προκαλεί μεγάλη ανησυχία σχετικά με τη βιωσιμότητα των φυσικών αποθεμάτων των αστακών λαμβάνοντας υπόψη τη συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση τους παγκοσμίως Μόνο για τις καλλιέργειες στο Βιετνάμ συλλέγονται κάθε χρόνο περί τους 2 εκατομμύρια άτομα πουερούλων Έτσι γίνονται εντατικές προσπάθειες για τη μελέτη των αναγκών των προνυμφικών σταδίων των αστακών την οργάνωση συστημάτων εκτροφής από το φυλλόσωμα μέχρι το στάδιο της πάχυνσης καθώς και για τον σχεδιασμό τεχνητών υποστρωμάτων που θα μπορούσαν να ελκύσουν τους ενήλικους αστακούς και τα μικρά τους Στη δυτική Αυστραλία όπου υπάρχει παράδοση στην αλιεία των αστακών ξεκίνησε για πρώτη φορά σε παγκόσμια κλίμακα η καλλιέργεια των ευαίσθητων προνυμφικών σταδίων το 2006 και από το 2007 υπάρχει συνεχής παραγωγή αστακών μέχρι το ενήλικο στάδιο Μέχρι σήμερα πάντως δεν υπάρχουν εμπορικά βιώσιμα εκκολαπτήρια αστακών Επίσης μέχρι στιγμής είναι πολύ μεγαλύτερη η παραγωγή αστακών από την αλιεία από ότι από τις υδατοκαλλιέργειες

10 Καλλιέργεια καβουριών

Τα είδη των καβουριών που καλλιεργούνται σήμερα με επιτυχία σε εμπορική κλίμακα είναι κατά βάση δύο το θαλάσσιο μαγγρόβιο ή βαλτόβιο καβούρι Scylla serrata που ζει σε λασπώδεις βυθούς εκβολές και μαγκρόβια δάση και το κινέζικο καβούρι ή καβούρι-μποξέρ των γλυκών νερών Eriocheir sinensis Και τα δύο είδη καλλιεργούνται κυρίως στην Κίνα με ετήσια παραγωγή για το 2012 173 χιλιάδες τόνους το πρώτο και 714 χιλιάδες τόνους το δεύτερο Διάφορα είδη της οικογένειας Portunidae όπως τα Portunus trituberculatus και Callinectes sapidus δοκιμάστηκαν στο παρελθόν στην Αυστραλία και τις ΗΠΑ αντίστοιχα όμως σήμερα δεν φαίνεται να υπάρχει οικονομικά αποδοτική παραγωγή τους

22 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

101 Καλλιέργεια Scylla serrata Το μαγγρόβιο καβούρι είναι ένα από τα νοστιμότερα καβούρια και έχει μεγάλη ζήτηση στις αγορές της νοτιοανατολικής Ασίας όπου πωλείται ζωντανό μαζικά και σε υψηλές τιμές Επειδή ανέχεται μεγάλο εύρος αλατότητας ζει και στο θαλασσινό νερό και στα υφάλμυρα νερά των εκβολών όπου σκάβει και χώνεται μέσα στη λάσπη κατά τη διάρκεια της μέρας Σε συνθήκες αιχμαλωσίας φτάνει σε αναπαραγωγική ωριμότητα σε ένα περίπου έτος οπότε το πλάτος του κεφαλοθώρακά του είναι 9-14 εκατοστά Κάθε θηλυκό παράγει 1 με 8 εκατομμύρια αυγά σε κάθε ωοτοκία ανάλογα με το μέγεθός του Στη φύση τα ωοφόρα θηλυκά μεταναστεύουν μακριά από την ακτή για να επωάσουν τα αυγά που τα μεταφέρουν σε ένα σάκο στην κοιλιά τους για διάστημα από 10 έως 30 μέρες και για αυτό σπάνια παρατηρούνται στις εκβολές Παρά τις εντατικές προσπάθειες πολλών δεκαετιών για ανάπτυξη τεχνικών παραγωγής αυγών και προνυμφών η καλλιέργεια του μαγγρόβιου καβουριού βασίζεται κυρίως στη συλλογή νεαρών ατόμων από τη φύση με δίχτυα και παγίδες όπως και στην περίπτωση των αστακών Επειδή τα νεαρά άτομα δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένα στη θάλασσα απαιτείται πολύς κόπος και χρόνος για τη συλλογή τους Τα τελευταία χρόνια στη νότια Κίνα και την Ταιβάν έχουν αναπτυχθεί μέθοδοι για τη συλλογή των προνυμφών τους στο στάδιο της μεγαλόπης (Εικόνα 104Δ) την περίοδο που αυτές μετακινούνται από την ανοιχτή θάλασσα προς τις εκβολές Αυτό επιτρέπει τη συλλογή εκατομμυρίων προνυμφών με αναμφίβολες βέβαια αρνητικές επιπτώσεις στα αποθέματα του είδους και την αλιεία Οι μεγαλόπες συνήθως εκδύονται για να δώσουν νεαρά καβούρια σε 2-4 μέρες μετά τη συλλογή τους και στη συνέχεια μεγαλώνουν σε δεξαμενές για ένα μήνα πριν πουληθούν στους καλλιεργητές Η συλλογή των προνυμφών από τη φύση πέρα από τις αρνητικές συνέπειες για το περιβάλλον έχει το μειονέκτημα ότι δεν εγγυάται σταθερή προμήθεια και ότι συνήθως συλλέγονται ανάμεικτες προνύμφες διαφορετικών ειδών που χρειάζεται να διαχωριστούν Λιγότερο συνηθισμένη παρόλο που έχει αναπτυχθεί σε χώρες όπως η Ιαπωνία η Κίνα το Βιετνάμ και οι Φιλιππίνες είναι η επίτευξη της ωοτοκίας των θηλυκών στις εγκαταστάσεις της καλλιέργειας με δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών θερμοκρασίας και με προσθήκη διαχωριστικών ώστε να αποφεύγεται ο κανιβαλισμός Τα θηλυκά συλλέγονται από τη θάλασσα με ώριμες ωοθήκες και μεταφέρονται σε αεριζόμενες δεξαμενές για να ωοτοκήσουν σε 2-4 εβδομάδες Η τροφή που τους παρέχεται είναι από μύδια ψάρια ή πολυχαίτους σε ποσότητα 10-15 του βάρους τους κάθε μέρα Είναι αναγκαία η ανανέωση του νερού κατά 50-80 καθημερινά και η απομάκρυνση των υπολειμμάτων της τροφής και των απεκκριμάτων Σε κάθε ωοτοκία παράγονται 08-5 εκατομμύρια ζωίδια τα οποία πρέπει να συλλεχθούν μέσα σε μια ώρα από την απελευθέρωσή τους ώστε να μην υπάρξουν μολύνσεις Τα ζωίδια μεταφέρονται σε νέες δεξαμενές σε πυκνότητες 50-80 ανά λίτρο νερού Ταΐζονται στην αρχή με τροχόζωα και αργότερα με Artemia Είκοσι μέρες αφού φτάσουν στο στάδιο της μεγαλόπης μεταφέρονται σε μεγαλύτερες δεξαμενές ή δικτυωτούς κλωβούς σε πυκνότητες 1-2 ανά λίτρο νερού και ταΐζονται με Artemia και πολτό από ψάρι γαρίδες και μύδια Πενήντα δύο ημέρες μετά την εκκόλαψη τα νεαρά καβούρια μπορούν να συλλεχθούν και να μεταφερθούν σε φυσικές υδατοσυλλογές σε περιχές με μαγγρόβια βλάστηση (εκτατική καλλιέργεια) ή τεχνητές εξωτερικές δεξαμενές (ημι-εντατική καλλιέργεια) για την πάχυνση Πιο συνηθισμένες είναι οι εξωτερικές δεξαμενές που χρειάζεται να έχουν πυθμένα από λάσπη βάθος 80-100 cm και θερμοκρασία 23-32οC Στο στάδιο της μεγαλόπης και της πάχυνσης των νεαρών καβουριών μπορεί να χρησιμοποιούνται και πολυκαλλιέργειες με γαρίδες και είδη ψαριών Η εκτροφή των προνυμφών αυτού του καβουριού παρουσιάζει προβλήματα που έχουν να κάνουν με τη μη σταθερή παραγόμενη ποσότητα και τα χαμηλά ποσοστά επιβίωσης κυρίως λόγω ασθενειών και κανιβαλισμού στο στάδιο της μεγαλόπης και όχι κατάλληλης τροφής Λεπτομερείς οδηγίες για την καλλιέργεια του καβουριού περιέχονται σε ένα εγχειρίδιο που εξέδωσε το 2011 ο Παγκόσμιος οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO)

23 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

102 Καλλιέργεια Eriocheir sinensis Το ενδημικό είδος της Κίνας Eriocheir sinensis άρχισε να καλλιεργείται τη δεκαετία του 1970 μετά την κατάρρευση των αποθεμάτων του λόγω υπεραλίευσης στη διάρκεια των προηγούμενων δεκαετιών Η τεχνική της καλλιέργειάς του έχει βελτιωθεί πολύ από τη δεκαετία του 1990 και η εμπορική παραγωγή του γίνεται πλέον με επιτυχία και πέρα από τις περιοχές εξάπλωσής του Είναι κατάδρομο είδος ζει δηλαδή ως ενήλικο σε ποτάμια και κατεβαίνει στη θάλασσα κατά την περίοδο της αναπαραγωγής Στη φύση τα αναπαραγωγικά ώριμα άτομα κατεβαίνουν στις εκβολές Μετά τη γονιμοποίηση και την ωοτοκία μετακινούνται στην ανοιχτή θάλασσα όπου επωάζουν τα αυγά και επιστρέφουν πίσω στα ρηχά την εποχή της εκκόλαψης Η ανάπτυξη των προνυμφών γίνεται στα υφάλμυρα νερά των εκβολών Στο στάδιο της μεγαλόπης (Εικόνα 104Δ) ανεβαίνουν και πάλι προς το ποτάμι Στη διάρκεια της ανάπτυξης συμβαίνουν περί τις 15 εκδύσεις σε ένα διάστημα 2 περίπου ετών που χρειάζεται για να φτάσει το καβούρι σε αναπαραγωγική ωριμότητα Ένα καβούρι μέσου μεγέθους αυτού του είδους μπορεί να φτάνει σε πλάτος κεφαλοθώρακα τα 5-8 εκατοστά Ο κύκλος της παραγωγής των καβουριών αυτών σε καλλιέργεια είναι επίσης δύο χρόνια και περιλαμβάνει τις φάσεις της εκκόλαψης της εκτροφής των προνυμφών και της πάχυνσης Η καλλιέργεια τους στο στάδιο της πάχυνσης γίνεται σε ρηχές μικρές υδατοσυλλογές ή σε ορυζώνες Ο γόνος προέρχεται είτε από κλειστές εντατικές είτε από ανοιχτές ημι-εντατικέςεκτατικές εγκαταστάσεις στις οποίες ποικίλλει το μέγεθος των δεξαμενών και η πυκνότητα των προνυμφών Τα ενήλικα θηλυκά και αρσενικά που επιλέγονται από τις περιοχές της πάχυνσης μεταφέρονται σε δεξαμενές με θαλασσινό νερό για να ζευγαρώσουν Τα αρσενικά στη συνέχεια απομακρύνονται ώστε τα θηλυκά να επωάσουν ελεύθερα τα αυγά τους Δυο μέρες πριν την εκκόλαψη των αυγών τα θηλυκά μεταφέρονται σε δεξαμενή εκτροφής προνυμφών Μόλις η πυκνότητα των προνυμφών φτάσει τις 200-300 χιλιάδες ανά m3 στις εντατικές καλλιέργειες ή τις 10000 χιλιάδες ανά m3 στις εκτατικές τα θηλυκά απομακρύνονται και σε 3 εβδομάδες περίπου τα ζωίδια μετατρέπονται σε μεγαλόπες Η αλατότητα του νερού μειώνεται σταδιακά ώστε να γίνει γλυκό όταν οι μεγαλόπες είναι τριών ημερών Η τροφή τους είναι μικροφύκη ζωοπλαγκτό κρόκος αυγών και προνύμφες και ενήλικες Artemia ενώ η άριστη θερμοκρασία είναι 22-25οC Οι μεγαλόπες διατηρούνται σε τσιμεντένιες δεξαμενές μέχρι να φτάσουν τα 5-20g Για το σκοπό αυτό αυξάνεται σταδιακά το βάθος του νερού από 05 m μέχρι 1 m Η τροφή που παρέχεται είναι και φυτική και ζωική (σε ποσοστό τουλάχιστο 20) αφού το είδος είναι παμφάγο Εναλλακτικά οι μεγαλόπες μπορούν να εκτραφούν και σε ορυζώνες αλλά σε αυτή την περίπτωση χρειάζεται να σκαφτούν τάφροι με βάθος και πλάτος περί τα 50cm και να τοποθετηθούν πλαστικοί φράκτες ώστε να μην μπορούν να διαφύγουν Η πάχυνση μπορεί να γίνει ημι-εντατικά σε κατάλληλες δεξαμενές ή εκτατικά σε φυσικές υδατοσυλλογές όπως μικρές λίμνες ή ορυζώνες Η δεύτερη περίπτωση είναι προτιμητέα καθότι είναι φιλική προς το περιβάλλον και αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα αγροτο-υδατοκαλλιέργειας Εδώ τα καβούρια βασίζονται περισσότερο σε φυσική τροφή αν και μερικές φορές είναι απαραίτητο να δοθεί συμπλήρωμα Τα καβούρια μεταφέρονται στους χώρους πάχυνσης όταν ακόμη έχουν μέγεθος κέρματος και οι πυκνότητές τους μπορεί να φτάνουν τα 7500 άτομα ανά εκτάριο Συνήθως δημιουργούνται πολυκαλλιέργειες στις οποίες συνυπάρχουν με καλλιεργούμενα ψάρια και γαρίδες των γλυκών νερών φροντίζοντας οι τροφικές τους ανάγκες να είναι συμπληρωματικές και όχι ανταγωνιστικές Σε κάποιες εγκαταστάσεις τα καβούρια διατηρούνται μέσα σε πλέγματα από πλαστικό που στηρίζονται με πασσάλους Συνήθως επιβιώνει το 40-50 των καβουριών που εισάγονται στις εγκαταστάσεις της πάχυνσης Με καλή διαχείριση μπορεί να έχει κανείς μια συγκομιδή από 7500 kgha ρυζιού και 500-700 kgha καβουριών που σημαίνει ένα εισόδημα 1800-3000$ ανά εκτάριο Το κόστος παραγωγής είναι πολύ μικρότερο στην περίπτωση της εκτατικής καλλιέργειας

24 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

11 Προσπάθειες στον Ελλαδικό χώρο

Στον Ελλαδικό χώρο δεν έχει υπάρξει μέχρι στιγμής κάποια επιτυχημένη από εμπορική άποψη καλλιέργεια δεκαπόδων Έχουν γίνει κάποιες προσπάθειες αλλά διάφοροι λόγοι εμπόδισαν την επιτυχή έκβαση μεταξύ των οποίων η έλλειψη τεχνογνωσίας η έλλειψη χρηματοδότησης των προσπαθειών από την πολιτεία η απουσία πειραματικής καλλιέργειας στα ερευνητικά κέντρα η περιορισμένη οικονομική δυνατότητα των επενδυτών αλλά και το γεγονός ότι οι ελληνικές ακτές κυρίως αξιοποιούνται σε τουριστικές δραστηριότητες Τo αυτόχθονο είδος γαρίδας της Μεσογείου Penaeus kerathurus αλιεύεται εντατικά στις ελληνικές θάλασσες και ιδιαίτερα στο βόρειο Αιγαίο Φαίνεται όμως ότι τα ήδη υπεραλιευμένα αποθέματά του απειλούνται από το αλλόχθονο είδος Penaeus japonicus που έχει εισέλθει στη Μεσόγειο μέσα από τη Διώρυγα του Σουέζ κι έχει αντικαταστήσει εντελώς τα αυτόχθονα είδη στη Λεβαντίνη ενώ έχει εξαπλωθεί μέχρι το κεντρικό Αιγαίο Δεδομένου ότι και οι κλιματικές συνθήκες είναι απόλυτα ευνοϊκές αλλά και ότι θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν εναλλακτικές πηγές ενέργειας η καλλιέργεια γαρίδων στις ελληνικές θάλασσες θα μπορούσε να έχει μεγάλη επιτυχία Μέχρι στιγμής έχουν γίνει πειραματικές προσπάθειες καλλιέργειας των ειδών Penaeus japonicus και Penaeus vannamei σε μονάδες στην Άρτα το Πόρτο Λάγος και την Αλεξανδρούπολη ως επί το πλείστον από ιδιώτες και με προμήθεια προνυμφών από την Ισπανία την Ταιβάν τη Γαλλία και τις ΗΠΑ Οι καλλιέργειες αυτές ήταν εκτατικές ή ημιεντατικές Από το 2014 έχει ξεκινήσει μια νέα επιχείρηση γαριδοκαλλιέργειας στη βόρεια Ελλάδα η οποία θα παράγει γαρίδες σε κλειστό σύστημα θαλασσινού νερού με εγκαταστάσεις υψηλής τεχνολογίας κάτω από απολύτως ελεγχόμενες συνθήκες Η επιχείρηση σχεδιάζει να καλλιεργήσει τα είδη Penaeus monodon και Penaeus vannamei και να καλύπτει τα τρία βασικά στάδια της διαδικασίας που είναι η αποθήκευση και επεξεργασία του νερού η διαδικασία παραγωγής και αναπαραγωγής των γαρίδων και η συσκευασία και τυποποίηση των προϊόντων Επίσης τα τελευταία χρόνια γίνεται διερεύνηση των δυνατοτήτων που υπάρχουν για καλλιέργεια των δύο αυτόχθονων ειδών καραβίδων των εσωτερικών νερών της ελληνικής επικράτειας Πρόκειται για τα είδη Astacus astacus και Astacus leptodactylus Το πρώτο υπάρχει σε φυσικούς πληθυσμούς στη βορειοδυτική κυρίως Ελλάδα ενώ το δεύτερο στον Έβρο και το Νέστο Και για τα δύο αυτά είδη υπάρχει η τεχνογνωσία παραγωγής σε Ευρωπαϊκές χώρες και δεδομένου ότι πρόκειται για είδη με ταχεία αύξηση υψηλή γονιμότητα και καλή προσαρμοστικότητα η εκτροφή τους σε κλειστά και ανοιχτά συστήματα θα μπορούσε να καλύψει τη μεγάλη ζήτηση που υπάρχει για κατανάλωση στη χώρα μας αλλά και για εξαγωγή στην Ευρώπη

12 Στοιχεία παραγωγής σε παγκόσμια κλίμακα

Η αλιεία των δεκάποδων καρκινοειδών φτάνει ετησίως σε παγκόσμια κλίμακα τα 63 εκατομμύρια τόνους σύμφωνα με τα στοιχεία του FAO για το έτος 2012 (58 στη θάλασσα και 05 στα γλυκά νερά) Η ποσότητα αυτή αποτελεί το 68 περίπου των συνολικών παγκόσμιων αλιευμάτων Τα τελευταία 20 χρόνια ωστόσο ένα σημαντικό μέρος της παραγωγής δεκαπόδων προέρχεται από υδατοκαλλιέργειες Το 2012 η παραγωγή έφτασε τα 65 περίπου εκατομμύρια τόνους όσο δηλαδή και η παραγωγή από την αλιεία τους και απέδωσε περί τα 31 δισεκατομμύρια δολάρια (Πίνακας 101) Αν και αποτελούν μικρό σχετικά τμήμα της παγκόσμιας υδατοκαλλιέργειας σε όγκο παραγόμενου προϊόντος (10) σε σχέση με τα ψάρια και τα μαλάκια το οικονομικό όφελος που αποφέρουν είναι αναλογικά μεγαλύτερο (23) από ότι τα μαλάκια (Εικόνα 109) Όπως φαίνεται από τον Πίνακα 101 το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής δεκαπόδων από υδατοκαλλιέργειες κατέχουν οι γαρίδες το 67 περίπου του παραγόμενου βάρους σε τόνους και το 63

25 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

της αξίας σε δολάρια Ακολουθούν τα δεκάποδα των εσωτερικών νερών (καραβίδες και καβούρια) με ποσοστά 28 και 34 αντίστοιχα και με ελάχιστη συμμετοχή τα θαλάσσια καβούρια οι αστακοί και οι αστακοκαραβίδες Σύμφωνα με τον FAO καλλιεργούνται σε παγκόσμια κλίμακα 59 είδη καρκινοειδών Τα κυριότερα από αυτά παρουσιάζονται συνοπτικά στον Πίνακα 102 μαζί με στοιχεία για τις χώρες στις οποίες καλλιεργούνται τον τύπο τις καλλιέργειας τις συνθήκες θερμοκρασίας και αλατότητας και την προέλευση του γόνου ή των γεννητόρων

Πίνακας 101 Παγκόσμια παραγωγή σε όγκο (Ο σε τόνους) και αξία (Α σε χιλιάδες US $) από τις καλλιέργειες δεκάποδων καρκινοειδών σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του FAO για τα έτη 2004-2012

2004 2006 2008 2010 2012 Δεκάποδα εσωτερικών νερών

O 845978 954603 1373886 1692215 1827313 A 3571090 4220785 7673998 9491432 10481207

Θαλάσσια καβούρια O 178838 198243 240787 25 378 289949 A 454031 580878 747875 807637 932841

Αστακοί και αστακοκαραβίδες

O 39 35 1092 1611 2035 A 660 710 11251 16285 20967

Γαρίδες O 2364536 3111748 3400216 3778856 4327520 A 9360737 12255108 14431069 16654797 19428752

Σύνολο O 3389391 4264629 5015981 5727060 6446817 A 13386518 17057481 22864193 26970151 30863767

Εικόνα 109 Σύγκριση της παγκόσμιας παραγωγής οργανισμών από υδατοκαλλιέργειες σε ποσότητα και σε αξία Παρατηρούμε ότι τα καρκινοειδή αποφέρουν μεγαλύτερο οικονομικό όφελος σε σχέση με την παραγόμενη ποσότητα από ότι τα μαλάκια (στοιχεία από FAO 2014 για το 2012)

Η καλλιέργεια των δεκάποδων καρκινοειδών σε παγκόσμιο επίπεδο πραγματοποιείται κυρίως σε συστήματα υφάλμυρων νερών σε ποσοστό περίπου 48 σε συστήματα γλυκών νερών (38) και λιγότερο στην ανοικτή θάλασσα (14) Το 90 περίπου της παραγωγής δεκαπόδων από υδατοκαλλιέργειες προέρχεται από χώρες του Ινδοειρηνικού (Εικόνα 1010) Κυριότερη χώρα στον τομέα της υδατοκαλλιέργειας δεκαπόδων είναι η Κίνα που στηρίζει το 50 περίπου στης παγκόσμιας παραγωγής και ακολουθούν η Ταϊλάνδη η Ινδονησία και το Βιετνάμ Στην Αμερικανική Ήπειρο το Εκουαδόρ το Μεξικό η Βραζιλία και οι ΗΠΑ είναι οι χώρες με τη μεγαλύτερη παραγωγή η οποία ωστόσο είναι κατά πολύ μικρότερη εκείνης των χωρών του Ινδοειρηνικού Η Ευρώπη εισάγει μεγάλες ποσότητες καλλιεργημένων γαρίδων από τις χώρες παραγωγής τους στην Άπω Ανατολή και τη Λατινική Αμερική κυρίως την Κίνα την Ινδονησία τη Βραζιλία και το Εκουαδόρ Κύριες

67

23

10

Ποσότητα(εκ τόνοι)

6512

23

Αξία(δισ δολάρια)

Ψάρια

Μαλάκια

Καρκινοειδή

26 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

χώρες εισαγωγής των καλλιεργημένων γαρίδων είναι οι χώρες της νότιας Ευρώπης (Ισπανία Γαλλία Ιταλία) Σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία που επίσης έχουν μεγάλη κατανάλωση δεκαπόδων ένα μεγάλο μέρος των γαρίδων που καταναλώνονται είναι είδη των ψυχρών νερών (πχ Crangon crangon Pandalus borealis) που αλιεύονται στον βόρειο Ατλαντικό Την τελευταία δεκαετία καθώς η αλιεία των γαρίδων βρίσκεται σε ύφεση οι γαρίδες Penaeus (κυρίως τα είδη P monodon και P vannamei) έχουν αρχίσει να βρίσκουν πρόσφορο έδαφος και στη βόρεια Ευρώπη

Πίνακας 102 Κυριότερα είδη καλλιεργούμενων δεκαπόδων και στοιχεία σχετικά την καλλιέργειά τους

Εύρος θερμοκρασίας και αλατότητας

Κύριες μέθοδοι καλλιέργειας

Προέλευση γόνου ή γεννητόρων

Κύριες χώρες καλλιέργειας

Γαρίδες Penaeus indicus 22-33οC 15-25permil Εκτατική

(πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική

Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες ή θηλυκά

Ινδία Ινδονησία Φιλιππίνες

Penaeus monodon 24-34οC 5-25permil Εκτατική ημιεντατική εντατική υπερεντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Ταϊλάνδη Φιλιππίνες Ταϊβάν

Peneus japonicus 18-28οC 35-45permil Ημιεντατική Άγρια θηλυκά ή προνύμφες από εκκολαπτήρια

Ιαπωνία Βραζιλία Αυστραλία κά

Penaeus vannamei 26-33οC 5-33permil Εκτατική ημιεντατική υπερεντατική

Μεταπρονύμφες άγριες ή από εκκολαπτήρια

Εκουαδόρ κά

Macrobrachium rosenbergii

26-32οC 0-2permil προνύμφες 12permil

Ημιεντατική Άγριες προνύμφες Ταϊλάνδη Κίνα Βραζιλία Αυστραλία

Καραβίδες Astacus astacus 15-25οC 0-5 permil Εκτατική ημιεντατική και

νεαρά για εμπλουτισμό Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

Ευρώπη

Astacus leptodactylus 10-18οC 0-5permil Εκτατική κυρίως νεαρά για εμπλουτισμό

Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

Ανατολική Ευρώπη Τουρκία

Procambarus clarkii 18-25οC 0-5permil Εκτατική Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

ΗΠΑ Κίνα Ισπανία Κένυα

Cherax quadricarinatus

15-30οC 0-5permil Ημιεντατική Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Αυστραλία

Αστακοκαραβίδες Homarus americanus 18-23οC 30-35permil Συστήματα πάχυνσης

πιλοτικά εκκολαπτήρια Άγρια ωοφόρα θηλυκά

ΗΠΑ

Homarus gammarus 18-23οC 30-35permil Πιλοτικά εκκολαπτήρια Άγρια ωοφόρα θηλυκά

Ευρώπη

Αστακοί Panulirus spp 18-30οC 30-35permil Συστήματα πάχυνσης Άγρια νεαρά Σιγκαπούρη Ινδία

Ιαπωνία Αυστραλία Ταϊβάν Ν Ζηλανδία

Καβούρια Scylla spp 23-30οC 18-34permil Εκτατική

(πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα νεαρά

ΝΑ Ασία Αυστραλία

Eriocheir sinensis 17-31οC 0-5permil προνύμφες έως 15permil

Εκτατική (πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική εντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Κίνα

27 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

13 Προβλήματα και Προοπτικές

Από όσα αναφέρθηκαν στα επιμέρους κεφάλαια για την καλλιέργεια των διάφορων ομάδων δεκαπόδων είναι φανερό ότι έχει γίνει μεγάλη επιστημονική πρόοδος στις μεθόδους εκκόλαψης και πάχυνσης παραμένουν όμως ακόμη κάποια προβλήματα Έτσι η καλλιέργεια των θαλάσσιων γαρίδων έχει ακόμη να αντιμετωπίσει προβλήματα ασθενειών και διατήρησης της ποιότητας του νερού στα συστήματα καλλιέργειας Τα τελευταία χρόνια γίνεται εντατική έρευνα για την αντιμετώπιση των δύο αυτών παραμέτρων κυρίως προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης συγκεκριμένων δεικτών παρακολούθησης των κυριότερων φυσικών χημικών και βιολογικών παραμέτρων σε τακτική βάση

Εικόνα 1010 Συνολική παραγωγή δεκαπόδων από καλλιέργειες σε παγκόσμια κλίμακα ανά χώρα (στοιχεία από FAO 2012)

Η καλλιέργεια των αστακοκαραβίδων αντιμετωπίζει προβλήματα που σχετίζονται κυρίως με την καθιέρωση τεχνικών πάχυνσης και συγκεκριμένα την ανάπτυξη συστημάτων διατήρησης των ατόμων σε ξεχωριστά διαμερίσματα και την αυτοματοποιημένη προμήθεια τροφής ώστε να αποφεύγεται ο κανιβαλισμός και να είναι εύκολη η τακτική παρακολούθησή τους Για τους αγκαθωτούς αστακούς σημαντικά προβλήματα αποτελούν η διατήρηση των ευαίσθητων και μεγάλης διάρκειας ζωής προνυμφών καθώς και η συλλογή τους από τη φύση με καταστροφικές συνέπειες για τα αποθέματα των ειδών Σήμερα οι προσπάθειες στρέφονται προς την ανάπτυξη τεχνικών εκτροφής προνυμφικών σταδίων σε εμπορικά βιώσιμες εγκαταστάσεις καλλιέργειας Το τελευταίο αυτό θέμα αφορά και την καλλιέργεια των θαλάσσιων καβουριών για τα οποία επίσης οι προνύμφες αλιεύονται στη φύση Στις καραβίδες που κυρίως καλλιεργούνται σε φυσικά συστήματα εσωτερικών νερών τα προβλήματα έχουν να κάνουν με τις τεχνικές συγκομιδής και την προφύλαξη των φυσικών πληθυσμών από την ανεξέλεγκτη διαφυγή καλλιεργούμενων ατόμων στη φύση

53

11

8

8

222

11 1

110 Κίνα

Ταϊλάνδη

Ινδονησία

Βιετνάμ

Ινδία

Ταϊβάν

Μπαγκλαντές

Φιλιππίνες

Μιανμάρ

Μαλαισία

Άλλες χώρες Ινδοειρηνικού

Αμερκανική Ήπειρος

28 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Πρόσφατα γίνονται έρευνες για εύρεση τρόπων ώστε να αποφεύγεται όσο γίνεται η κακομεταχείριση των καλλιεργούμενων ζώων και αμφισβητείται η χρήση τεχνικών όπως η αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων για την επιτάχυνση της ωρίμανσης των θηλυκών Ακόμη υπάρχει γενικά ανησυχία σχετικά με τη γενετική ρύπανση των φυσικών πληθυσμών από την απελευθέρωση στη φύση ατόμων από καλλιέργειες καθώς και για την υποβάθμιση που υφίστανται εκτεταμένες περιοχές κυρίως στις τροπικές περιοχές από τις εγκαταστάσεις και τα απόβλητα των καλλιεργειών Παρόλα αυτά τα δεκάποδα καρκινοειδή εξακολουθούν να παραμένουν μια εξαιρετικά επιθυμητή τροφή για τους κατοίκους των ανεπτυγμένων χωρών και η καλλιέργειά τους σίγουρα ότι θα αναπτυχθεί περαιτέρω στο μέλλον

Επιλεγμένη βιβλιογραφία

Ξενόγλωσση ACIAR (Australian Centre for International Agricultural Research) 2009 Sustainable tropical spiny lobster aquaculture in

Vietnam and Australia Διαθέσιμο httpaciargovauprojectFIS2001058 AGDAFFndashNACA 2007 Aquatic Animal Diseases Significant to AsiandashPacific Identification FieldGuide Australian

Government Department of Agriculture Fisheries and Forestry Canberra Agnalt AL 2008 Fecundity of the European lobster (Homarus gammarus) off southwestern Norway after stock

enhancement do cultured females produce as many eggs as wild females ICES Journal of Marine Science 65 164-170

Altamirano JP 2010 Stock enhancement of tiger shrimp (Penaeus monodon) studies and assessment for the Batan Estuary in northern Panay Island central Philippines PhD Department of Global Agricultural Sciences School of Agricultural and Life Sciences University of Tokyo Διαθέσιμο repositorydlitcu-tokyoacjp dspacebitstream 2261hellip139_077124pdf

Browne R Benavente GP Uglem I Balsa GCM 2009 An illustrated hatchery guide for the production of clawed lobsters (Using a green water technique) Aquaculture explained 23 1-34

Calman WT 1911 The life of Crustacea Διαθέσιμο httpwwwgutenbergorg files3990439904-h39904-hhtm Drengstig A Bergheim A 2013 Commercial land-based farming of European lobster (Homarus gammarus L) in

reticulating aquaculture system (RAS) using a single cage approach Aquaculture engineering 53 14-18 Emerenciano Μ Gaxiola G Cuzon G 2013 Biofloc Technology (BFT) A Review for Aquaculture Application and

Animal Food Industry Biomass Now - Cultivation and Utilization Matovic MD (Ed) Διαθέσιμο httpwww intechopencombooksbiomass-now-cultivation-and-utilizationbiofloc-technology-bft-a-review-for-aquaculture-application-and-animal-food-industry

FAO 2015 Global Aquaculture Production Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisherystatisticsglobal-aquaculture-productionen

FAO 2014 The State of World Fisheries and Aquaculture Rome FAO 197p FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Penaeus vannamei In FAO Fisheries and Aquaculture

Department Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciesLitopenaeus_vannameien FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Aquaculture Fact Sheets In FAO Fisheries and

Aquaculture Department [online] Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciessearchen Helluy SM Beltz BS 1991 Embryonic development of the American lobster (Homarus americanus) Quantitative

staging and characterization of an embryonic molt cycle Biological Bulletin 180 355-371 Holdich DM 1993 A review of astaciculture freshwater crayfish farming Aquatic Living Recourses 6 307-317 Hung LV Tuan LA 2009 Lobster seacage culture in Vietnam In Williams KC (ed) Spiny lobster aquaculture in the

Asia-Pacific region ACIAR Proceedings No 132 p 10-17 Kapiris K 1995 Shrimp culture in Greece National Center for Marine Research Institure of Marine Biological

Resources 9p Kevrekidis K Thessalou-Legaki M 2011 Polpulation dynamics of Melicetrus kerathurus (Decapoda Penaeidae) in

Thermaikos Gulf (N Aegean Sea) Fisheries Research 107 46-58 Krummenhauer D Peixoto S Cavalli RO Poersch LH Wasielesky W 2011 Superintensive culture of white shrimp

Litopenaeus vannamei in a biofloc technology system in southern Brazil at different stocking densities Journal of the world aquaculture society 42(5) 726-733

Masterson J 2007 Scylla serrata serrated swimming crab Διαθέσιμο httpwwwsmssieduirlspec scylla_serratahtm

19 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

που αυξάνει το κόστος της καλλιέργειας Η εμπορική καλλιέργεια των αστακών αν και προς το παρόν περιορισμένη παρουσιάζει σταδιακή ανάπτυξη σε χώρες όπως η Νορβηγία και η Μεγάλη Βρετανία Η συλλογή των ωοφόρων θηλυκών γίνεται από τη φύση με τις παγίδες αλιείας των αστακών ή από το παρεμπίπτον αλίευμα των μηχανοτρατών Τα θηλυκά κρατούνται απομονωμένα μεταξύ τους σε ειδικά διαχωρισμένα διαμερίσματα λόγω του ότι μπορεί να γίνονται πολύ επιθετικά σε συνθήκες συνωστισμού Μετά την εκκόλαψη των αυγών αυτά μεταφέρονται σε νέα δοχεία όπου με κατάλληλη ρύθμιση της θερμοκρασίας (άριστη στους 22-23οC) οι προνύμφες μπορούν να αναπτυχθούν αρκετά γρηγορότερα από ότι στη φύση (μέσα σε 12 ημέρες) Σε ανάλογη θερμοκρασία οι αστακοκαραβίδες μπορεί να φτάσουν σε βάρος τα 250-300g (συνολικό μήκος 20 cm) σε 2 περίπου χρόνια Οι κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν το ρυθμό αύξησης είναι οι ανθρώπινοι χειρισμοί η πυκνότητα των ατόμων το μέγεθος του διαθέσιμου ενδιαιτήματος και η ποιότητα του νερού Οι προνύμφες τρέφονται με ζωντανή ενήλικη Artemia και συμπληρωματικά με γονάδες από μύδια για καλύτερη αύξηση και επιβίωση Σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους ακόμη και στα προνυμφικά στάδια οι αστακοκαραβίδες παρουσιάζουν κανιβαλιστική συμπεριφορά που συνήθως δεν μπορεί να αποφευχθεί αφού θα ήταν ασύμφορο να χωριστούν τα άτομα μεταξύ τους Όταν όμως φτάσουν στο στάδιο της εγκατάστασης στο βυθό απομονώνονται και πάλι σε ειδικές εγκαταστάσεις εξασφαλίζοντας έτσι επιβίωση μεγαλύτερη από 80 Κατά τη διάρκεια του σταδίου της πάχυνσης οι αστακοκαραβίδες συνεχίζουν να εκτρέφονται ξεχωριστά Αυτό πέρα από την αποφυγή του κανιβαλισμού έχει να κάνει και με το διαφορετικό ρυθμό αύξησης των ατόμων που έχει ως αποτέλεσμα κάποια να αποκτούν μέχρι και τριπλάσιο μέγεθος από άλλα μέσα σε τρεις μήνες Έτσι σε περίπτωση συνύπαρξης των ατόμων απαιτείται πρόσθετη εργασία για τη συνεχή ταξινόμηση των ατόμων σύμφωνα με το μέγεθος Η εκτροφή των ατόμων σε ξεχωριστά δοχεία λύνει αυτά τα προβλήματα αλλά για να είναι επιτυχής θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη διάφορες παράμετροι όπως (α) Το ελάχιστο μέγεθος του δοχείου ώστε να μην εμποδίζεται η αύξηση του ατόμου και ο ελάχιστος αριθμός διαφορετικών μεγεθών που απαιτούνται για μια περίοδο αύξησης 2-3 ετών Έχει παρατηρηθεί ότι χρειάζονται τουλάχιστον 3 μεταφορές των ατόμων σε μεγαλύτερα δοχεία σε αυτό το διάστημα (β) Το υλικό από το οποίο αποτελούνται τα δοχεία και το σχήμα τους (γ) Η επιτυχής απομάκρυνση των απεκκριμάτων (δ) Η ακριβής και γρήγορη παροχή τροφής στο σύστημα Μέχρι στιγμής έχουν σχεδιαστεί και χρησιμοποιηθεί διάφορα σύνθετα συστήματα όπως πολλά διάτρητα δοχεία ή μικρά κλουβιά βυθισμένα μέσα σε βαθιά δεξαμενή γεμάτη με νερό Το σύστημα αυτό έχει το πλεονέκτημα της ανεμπόδιστης κυκλοφορίας της τροφής σε όλα τα άτομα Το θέμα της τροφής είναι αρκετά περίπλοκο και έχουν αναπτυχθεί ηλεκτρονικά συστήματα παροχής της Πρόσφατα υπολογίστηκε ότι μια μονάδα που παράγει 1 εκατομμύριο αστακοκαραβίδες το χρόνο χρειάζεται 24 mt τροφή την ημέρα η αποθήκευση και η προετοιμασία της οποίας είναι σπουδαία υπόθεση Οι αστακοκαραβίδες σε συνθήκες καλλιέργειας είναι πολύ ανθεκτικές στις ασθένειες Τα σχετικά λίγα περιστατικά ασθενειών που έχουν παρατηρηθεί μέχρι σήμερα έχουν αποδοθεί σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες κακή ποιότητα νερού ανεπαρκή τροφοδοσία και κακή μεταχείριση των ατόμων Ωστόσο ασφαλή συμπεράσματα μπορεί να υπάρχουν μόνο όταν θα έχουμε εμπορικές καλλιέργειες με συνεχή παραγωγή Ένας τρόπος περιορισμένης καλλιέργειας με στόχο την απλή βελτίωση του προϊόντος γίνεται στη βόρεια Αμερική όπου σε παράκτιες περιοχές συλλέγονται αστακοκαραβίδες που έχουν περάσει πρόσφατα από τη διαδικασία της έκδυσης και εκτρέφονται ώστε να μεγαλώσουν και να πουληθούν σε καλύτερες τιμές Το ενδιαφέρον των επιστημόνων έχει επικεντρωθεί τα τελευταία 20 χρόνια στην ενίσχυση των φυσικών αποθεμάτων με νεαρά άτομα που μεταφέρονται από οργανωμένα εκκολαπτήρια στη θάλασσα Για παράδειγμα από τα εκκολαπτήρια στα νησιά Orkney απελευθερώνονται δεκάδες χιλιάδες νεαρών αστακών το χρόνο στο πλαίσιο ενός προγράμματος εμπλουτισμού που υποστηρίζεται και από τους τοπικούς αλιείς Η μέθοδος εκτροφής των προνυμφών είναι όπως περιγράφηκε πιο πάνω ωστόσο στην περίπτωση αυτή δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στο είδος και την ποιότητα της τροφής για την καλύτερη

20 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

προσαρμογή των ατόμων στο φυσικό περιβάλλον Έτσι στην Artemia προστίθενται προνύμφες αστακού και γονάδες μυδιών που όπως έχει παρατηρηθεί ενισχύουν τον φυσικό χρωματισμό την ανάπτυξη των δαγκανών και την επιτυχία της έκδυσης Τα άτομα που απελευθερώνονται συνήθως έχουν σημανθεί ώστε να είναι δυνατή η διάκρισή τους από τα άτομα των φυσικών πληθυσμών όπως για παράδειγμα σε περιπτώσεις που απελευθερώθηκαν άτομα εκτός της περιοχής εξάπλωσης του είδους (ακτές Ιαπωνίας) ή υβρίδια μεταξύ των δύο ειδών Homarus Η απελευθέρωση γίνεται με μεγάλη προσοχή ώστε να μην καταστραφούν τα άτομα κατά τη μεταφορά (μεταφέρονται μέσα στα ατομικά τους δοχεία) Προκειμένου να επιτευχθεί η μέγιστη επιβίωση λαμβάνεται υπόψη η μορφή του βυθού με χρήση ηχοβολιστικών συσκευών Περισσότερο κατάλληλες θεωρούνται περιοχές με λασπώδες υπόστρωμα όπου θα μπορέσουν να σκάψουν ή καλύτερα ύφαλοι (φυσικοί ή τεχνητοί) με πολύπλοκη δομή (ρωγμές προεξοχές) Όταν υπάρχει κατάλληλο υπόστρωμα σε μεγάλη έκταση τότε η απελευθέρωση γίνεται μαζικά με ειδικούς σωλήνες αλλιώς γίνεται πολύ προσεκτικά από ειδικευμένους δύτες Η δημιουργία τεχνητών υφάλων όπου οι νεαρές αστακοκαραβίδες μπορούν να βρουν ιδανικό διαθέσιμο ενδιαίτημα θεωρείται ιδανική λύση Τέτοιου είδους επεμβάσεις θα πρέπει να γίνονται με μεγάλη προσοχή και μόνο σε τοπικό επίπεδο λαμβάνοντας υπόψη την αρμοστικότητα των νέων πληθυσμών που εγκαθιδρύονται Σύγχρονες γενετικές μελέτες έδειξαν ότι δεν υπάρχει σημαντική γονιδιακή ροή μεταξύ των πληθυσμών του H gammarus και επομένως μπορεί να γίνει εμπλουτισμός σε περιοχές που δεν υπάρχουν αποθέματα χωρίς αρνητικά αποτελέσματα για τους γειτονικούς πληθυσμούς Ακόμη σημασμένα θηλυκά που απελευθερώθηκαν σε προγράμματα εμπλουτισμού στη Νορβηγία είχαν παρόμοια γονιμότητά με εκείνα των φυσικών πληθυσμών γεγονός επίσης ενθαρρυντικό

9 Καλλιέργεια αστακών

Οι αστακοί που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για καλλιέργεια ανήκουν σε διάφορα είδη των γενών Palinurus και Panulirus (Panulirus argus στην κεντρική Αμερική Palinurus elephas στην Ευρώπη Panulirus japonicus στην Ιαπωνία Panulirus cygnus στην Αυστραλία κ ά) Πρόκειται για τροφή μεγάλης αξίας και ζήτησης και για αυτό έχουν γίνει πολλές προσπάθειες για επικερδή εμπορική καλλιέργειά τους Οι προσπάθειες αυτές ωστόσο αφορούν μόνο τα νεαρά και ενήλικα άτομα αφού η καλλιέργεια των προνυμφικών σταδίων υπόκειται σε δύο περιορισμούς (α) τις τεχνικές δυσκολίες στην εκτροφή του προνυμφικού σταδίου φυλλόσωμα (Εικόνα 104Ε) που δεν έχει καταστεί δυνατόν να αντιμετωπιστούν με επιτυχία και (β) τη δυσκολία εύρεσης λόγω περιστασιακής ή περιορισμένης διαθεσιμότητας του προνυμφικού σταδίου πουερούλος (puerulus) και των νεαρών ατόμων στη φύση Το σημαντικότερο πρόβλημα με την εκτροφή των προνυμφών είναι η μεγάλη διάρκεια ζωής του φυλλοσώματος που έχει περίπλοκη μορφή και η προτίμηση του να ζει σε περιοχές μακριά από την ακτή ενώ δεν υπάρχουν ακόμη αρκετά στοιχεία για τις τροφικές του συνήθειες Σε πειραματικές καλλιέργειες που έγιναν σε αρκετά είδη λίγα άτομα κατάφεραν να ξεπεράσουν το στάδιο του πουερούλου Η διάρκεια ζωής του φυλλοσώματος στα περισσότερα είδη μπορεί να φτάνει τις 390 ημέρες και μόνο για τον ευρωπαϊκό αστακό P elephas είναι 60-132 ημέρες Ιδιαίτερη φροντίδα είναι αναγκαία επειδή τα περίπλοκα εξαρτήματα του φυλλοσώματος μπορεί να μπλέκονται σε θρύμματα και φύκη που αιωρούνται στο νερό Από προσπάθειες εκτροφής προνυμφών που έχουν γίνει γνωρίζουμε ότι πολλή καλή τροφή για το φυλλόσωμα αποτελούν αρχικά τα χαιτόγναθα που αλιεύονται από τη φύση και λίγο αργότερα οι ναύπλιοι της Artemia Στις συγκεκριμένες καλλιέργειες η ανάπτυξη του φυλλοσώματος έγινε σε μόνο 180 ημέρες αλλά το μέγεθος του ήταν πολύ μικρότερο από εκείνο που φτάνει στη φύση Η καλλιέργεια των αστακών είχε ξεκινήσει στο Βιετνάμ τη δεκαετία του 1990 από τους ντόπιους αλιείς οι οποίοι λόγω της μεγάλης ζήτησης και αξίας τους άρχισαν να καλλιεργούν αστακούς σε κλωβούς στη θάλασσα Η καλλιέργεια που εξακολουθεί να αναπτύσσεται μέχρι και σήμερα ξεκινά από νεαρά άτομα ή

21 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

από προνύμφες στο στάδιο του πουερούλου που συλλέγονται με τράτες και παγίδες στα τοπικά νερά Οι κλωβοί μπορεί να είναι επιπλέοντες βυθισμένοι στερεωμένοι από διάφορα υλικά όπως μέταλλο και ξύλο Τα ζώα ταΐζονται σχεδόν αποκλειστικά με κομματιασμένα μικρά ψάρια και δίθυρα 1-3 φορές την ημέρα Οι αστακοί φτάνουν το εμπορεύσιμο μέγεθος του ενός κιλού σε περίπου 20-24 μήνες από τη μεταφορά των προνυμφών Η παραγωγή των αστακών στο Βιετνάμ παρουσίασε μια κάμψη το 2007 εξαιτίας μια ασθένειας που έλαβε διαστάσεις επιδημίας Αποδόθηκε σε διάφορους παράγοντες όπως ο χρόνος που μεσολαβούσε για τη μεταφορά των προνυμφών στους κλωβούς η βλάβη από το δυνατό φως που χρησιμοποιούνταν για την αλιεία τους η χαμηλή ποιότητα του νερού λόγω ρύπανσης από την αύξηση του αριθμού των κλωβών σε μια περιοχή Σε κάποιες περιοχές εξετάστηκε η ταυτόχρονη μυδοκαλλιέργεια προκειμένου να μειωθεί το κόστος για την τροφή των αστακών αλλά και να περιοριστεί η ρύπανση από το αιωρούμενο υλικό και βακτήρια στην περιοχή των κλωβών Η καλλιέργεια του είδους Palinurus ornatus που εξαπλώνεται στο νοτιοδυτικό Ειρηνικό και είναι από τα πλέον περιζήτητα και ακριβά είδη αστακών στον κόσμο γίνεται και σε άλλες χώρες του Ινδοειρηνικού Ωκεανού όπως η Μαλαισία η Ινδονησία και οι Φιλιππίνες Και στις χώρες αυτές η καλλιέργεια βασίζεται στη συλλογή πουερούλων που είναι πάρα πολύ άφθονες κατά τόπους στις περιοχές αυτές Συνήθως ακολουθεί μια διαδικασία 5 σταδίων εκτροφής που επιτρέπει τη συγκομιδή ώριμων αστακών κάθε 90 μέρες μετά από τον πρώτο ένα χρόνο καλλιέργειας Σε κάθε φάση της διαδικασίας οι αστακοί μεταφέρονται σε μεγαλύτερους κλωβούς φτάνοντας σε βάρος το 1 κιλό από τα 15 γραμμάρια που είχαν τα νεαρά άτομα Αυτό που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής είναι οι συνθήκες διατήρησης των προνυμφών τις πρώτες τριάντα μέρες Η επιβίωσή τους κατά την περίοδο αυτή που είναι καθοριστική για την παραγωγή είναι απρόβλεπτη και ποικίλλει πολύ Οι απώλειες συνήθως φτάνουν το 40-60 και μερικές φορές το 100 Από αυτές που καταφέρνουν να επιβιώσουν το 90 φτάνουν τελικά στο εμπορεύσιμο μέγεθος Η διατήρηση των προνυμφών σε κοινούς και όχι ατομικούς κλωβούς δεν φαίνεται να επηρεάζει την τελική απόδοση της καλλιέργειας Ωστόσο η εκτροφή ώριμων αστακών από προνύμφες που συλλέγονται στη φύση έχει αρχίσει να προκαλεί μεγάλη ανησυχία σχετικά με τη βιωσιμότητα των φυσικών αποθεμάτων των αστακών λαμβάνοντας υπόψη τη συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση τους παγκοσμίως Μόνο για τις καλλιέργειες στο Βιετνάμ συλλέγονται κάθε χρόνο περί τους 2 εκατομμύρια άτομα πουερούλων Έτσι γίνονται εντατικές προσπάθειες για τη μελέτη των αναγκών των προνυμφικών σταδίων των αστακών την οργάνωση συστημάτων εκτροφής από το φυλλόσωμα μέχρι το στάδιο της πάχυνσης καθώς και για τον σχεδιασμό τεχνητών υποστρωμάτων που θα μπορούσαν να ελκύσουν τους ενήλικους αστακούς και τα μικρά τους Στη δυτική Αυστραλία όπου υπάρχει παράδοση στην αλιεία των αστακών ξεκίνησε για πρώτη φορά σε παγκόσμια κλίμακα η καλλιέργεια των ευαίσθητων προνυμφικών σταδίων το 2006 και από το 2007 υπάρχει συνεχής παραγωγή αστακών μέχρι το ενήλικο στάδιο Μέχρι σήμερα πάντως δεν υπάρχουν εμπορικά βιώσιμα εκκολαπτήρια αστακών Επίσης μέχρι στιγμής είναι πολύ μεγαλύτερη η παραγωγή αστακών από την αλιεία από ότι από τις υδατοκαλλιέργειες

10 Καλλιέργεια καβουριών

Τα είδη των καβουριών που καλλιεργούνται σήμερα με επιτυχία σε εμπορική κλίμακα είναι κατά βάση δύο το θαλάσσιο μαγγρόβιο ή βαλτόβιο καβούρι Scylla serrata που ζει σε λασπώδεις βυθούς εκβολές και μαγκρόβια δάση και το κινέζικο καβούρι ή καβούρι-μποξέρ των γλυκών νερών Eriocheir sinensis Και τα δύο είδη καλλιεργούνται κυρίως στην Κίνα με ετήσια παραγωγή για το 2012 173 χιλιάδες τόνους το πρώτο και 714 χιλιάδες τόνους το δεύτερο Διάφορα είδη της οικογένειας Portunidae όπως τα Portunus trituberculatus και Callinectes sapidus δοκιμάστηκαν στο παρελθόν στην Αυστραλία και τις ΗΠΑ αντίστοιχα όμως σήμερα δεν φαίνεται να υπάρχει οικονομικά αποδοτική παραγωγή τους

22 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

101 Καλλιέργεια Scylla serrata Το μαγγρόβιο καβούρι είναι ένα από τα νοστιμότερα καβούρια και έχει μεγάλη ζήτηση στις αγορές της νοτιοανατολικής Ασίας όπου πωλείται ζωντανό μαζικά και σε υψηλές τιμές Επειδή ανέχεται μεγάλο εύρος αλατότητας ζει και στο θαλασσινό νερό και στα υφάλμυρα νερά των εκβολών όπου σκάβει και χώνεται μέσα στη λάσπη κατά τη διάρκεια της μέρας Σε συνθήκες αιχμαλωσίας φτάνει σε αναπαραγωγική ωριμότητα σε ένα περίπου έτος οπότε το πλάτος του κεφαλοθώρακά του είναι 9-14 εκατοστά Κάθε θηλυκό παράγει 1 με 8 εκατομμύρια αυγά σε κάθε ωοτοκία ανάλογα με το μέγεθός του Στη φύση τα ωοφόρα θηλυκά μεταναστεύουν μακριά από την ακτή για να επωάσουν τα αυγά που τα μεταφέρουν σε ένα σάκο στην κοιλιά τους για διάστημα από 10 έως 30 μέρες και για αυτό σπάνια παρατηρούνται στις εκβολές Παρά τις εντατικές προσπάθειες πολλών δεκαετιών για ανάπτυξη τεχνικών παραγωγής αυγών και προνυμφών η καλλιέργεια του μαγγρόβιου καβουριού βασίζεται κυρίως στη συλλογή νεαρών ατόμων από τη φύση με δίχτυα και παγίδες όπως και στην περίπτωση των αστακών Επειδή τα νεαρά άτομα δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένα στη θάλασσα απαιτείται πολύς κόπος και χρόνος για τη συλλογή τους Τα τελευταία χρόνια στη νότια Κίνα και την Ταιβάν έχουν αναπτυχθεί μέθοδοι για τη συλλογή των προνυμφών τους στο στάδιο της μεγαλόπης (Εικόνα 104Δ) την περίοδο που αυτές μετακινούνται από την ανοιχτή θάλασσα προς τις εκβολές Αυτό επιτρέπει τη συλλογή εκατομμυρίων προνυμφών με αναμφίβολες βέβαια αρνητικές επιπτώσεις στα αποθέματα του είδους και την αλιεία Οι μεγαλόπες συνήθως εκδύονται για να δώσουν νεαρά καβούρια σε 2-4 μέρες μετά τη συλλογή τους και στη συνέχεια μεγαλώνουν σε δεξαμενές για ένα μήνα πριν πουληθούν στους καλλιεργητές Η συλλογή των προνυμφών από τη φύση πέρα από τις αρνητικές συνέπειες για το περιβάλλον έχει το μειονέκτημα ότι δεν εγγυάται σταθερή προμήθεια και ότι συνήθως συλλέγονται ανάμεικτες προνύμφες διαφορετικών ειδών που χρειάζεται να διαχωριστούν Λιγότερο συνηθισμένη παρόλο που έχει αναπτυχθεί σε χώρες όπως η Ιαπωνία η Κίνα το Βιετνάμ και οι Φιλιππίνες είναι η επίτευξη της ωοτοκίας των θηλυκών στις εγκαταστάσεις της καλλιέργειας με δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών θερμοκρασίας και με προσθήκη διαχωριστικών ώστε να αποφεύγεται ο κανιβαλισμός Τα θηλυκά συλλέγονται από τη θάλασσα με ώριμες ωοθήκες και μεταφέρονται σε αεριζόμενες δεξαμενές για να ωοτοκήσουν σε 2-4 εβδομάδες Η τροφή που τους παρέχεται είναι από μύδια ψάρια ή πολυχαίτους σε ποσότητα 10-15 του βάρους τους κάθε μέρα Είναι αναγκαία η ανανέωση του νερού κατά 50-80 καθημερινά και η απομάκρυνση των υπολειμμάτων της τροφής και των απεκκριμάτων Σε κάθε ωοτοκία παράγονται 08-5 εκατομμύρια ζωίδια τα οποία πρέπει να συλλεχθούν μέσα σε μια ώρα από την απελευθέρωσή τους ώστε να μην υπάρξουν μολύνσεις Τα ζωίδια μεταφέρονται σε νέες δεξαμενές σε πυκνότητες 50-80 ανά λίτρο νερού Ταΐζονται στην αρχή με τροχόζωα και αργότερα με Artemia Είκοσι μέρες αφού φτάσουν στο στάδιο της μεγαλόπης μεταφέρονται σε μεγαλύτερες δεξαμενές ή δικτυωτούς κλωβούς σε πυκνότητες 1-2 ανά λίτρο νερού και ταΐζονται με Artemia και πολτό από ψάρι γαρίδες και μύδια Πενήντα δύο ημέρες μετά την εκκόλαψη τα νεαρά καβούρια μπορούν να συλλεχθούν και να μεταφερθούν σε φυσικές υδατοσυλλογές σε περιχές με μαγγρόβια βλάστηση (εκτατική καλλιέργεια) ή τεχνητές εξωτερικές δεξαμενές (ημι-εντατική καλλιέργεια) για την πάχυνση Πιο συνηθισμένες είναι οι εξωτερικές δεξαμενές που χρειάζεται να έχουν πυθμένα από λάσπη βάθος 80-100 cm και θερμοκρασία 23-32οC Στο στάδιο της μεγαλόπης και της πάχυνσης των νεαρών καβουριών μπορεί να χρησιμοποιούνται και πολυκαλλιέργειες με γαρίδες και είδη ψαριών Η εκτροφή των προνυμφών αυτού του καβουριού παρουσιάζει προβλήματα που έχουν να κάνουν με τη μη σταθερή παραγόμενη ποσότητα και τα χαμηλά ποσοστά επιβίωσης κυρίως λόγω ασθενειών και κανιβαλισμού στο στάδιο της μεγαλόπης και όχι κατάλληλης τροφής Λεπτομερείς οδηγίες για την καλλιέργεια του καβουριού περιέχονται σε ένα εγχειρίδιο που εξέδωσε το 2011 ο Παγκόσμιος οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO)

23 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

102 Καλλιέργεια Eriocheir sinensis Το ενδημικό είδος της Κίνας Eriocheir sinensis άρχισε να καλλιεργείται τη δεκαετία του 1970 μετά την κατάρρευση των αποθεμάτων του λόγω υπεραλίευσης στη διάρκεια των προηγούμενων δεκαετιών Η τεχνική της καλλιέργειάς του έχει βελτιωθεί πολύ από τη δεκαετία του 1990 και η εμπορική παραγωγή του γίνεται πλέον με επιτυχία και πέρα από τις περιοχές εξάπλωσής του Είναι κατάδρομο είδος ζει δηλαδή ως ενήλικο σε ποτάμια και κατεβαίνει στη θάλασσα κατά την περίοδο της αναπαραγωγής Στη φύση τα αναπαραγωγικά ώριμα άτομα κατεβαίνουν στις εκβολές Μετά τη γονιμοποίηση και την ωοτοκία μετακινούνται στην ανοιχτή θάλασσα όπου επωάζουν τα αυγά και επιστρέφουν πίσω στα ρηχά την εποχή της εκκόλαψης Η ανάπτυξη των προνυμφών γίνεται στα υφάλμυρα νερά των εκβολών Στο στάδιο της μεγαλόπης (Εικόνα 104Δ) ανεβαίνουν και πάλι προς το ποτάμι Στη διάρκεια της ανάπτυξης συμβαίνουν περί τις 15 εκδύσεις σε ένα διάστημα 2 περίπου ετών που χρειάζεται για να φτάσει το καβούρι σε αναπαραγωγική ωριμότητα Ένα καβούρι μέσου μεγέθους αυτού του είδους μπορεί να φτάνει σε πλάτος κεφαλοθώρακα τα 5-8 εκατοστά Ο κύκλος της παραγωγής των καβουριών αυτών σε καλλιέργεια είναι επίσης δύο χρόνια και περιλαμβάνει τις φάσεις της εκκόλαψης της εκτροφής των προνυμφών και της πάχυνσης Η καλλιέργεια τους στο στάδιο της πάχυνσης γίνεται σε ρηχές μικρές υδατοσυλλογές ή σε ορυζώνες Ο γόνος προέρχεται είτε από κλειστές εντατικές είτε από ανοιχτές ημι-εντατικέςεκτατικές εγκαταστάσεις στις οποίες ποικίλλει το μέγεθος των δεξαμενών και η πυκνότητα των προνυμφών Τα ενήλικα θηλυκά και αρσενικά που επιλέγονται από τις περιοχές της πάχυνσης μεταφέρονται σε δεξαμενές με θαλασσινό νερό για να ζευγαρώσουν Τα αρσενικά στη συνέχεια απομακρύνονται ώστε τα θηλυκά να επωάσουν ελεύθερα τα αυγά τους Δυο μέρες πριν την εκκόλαψη των αυγών τα θηλυκά μεταφέρονται σε δεξαμενή εκτροφής προνυμφών Μόλις η πυκνότητα των προνυμφών φτάσει τις 200-300 χιλιάδες ανά m3 στις εντατικές καλλιέργειες ή τις 10000 χιλιάδες ανά m3 στις εκτατικές τα θηλυκά απομακρύνονται και σε 3 εβδομάδες περίπου τα ζωίδια μετατρέπονται σε μεγαλόπες Η αλατότητα του νερού μειώνεται σταδιακά ώστε να γίνει γλυκό όταν οι μεγαλόπες είναι τριών ημερών Η τροφή τους είναι μικροφύκη ζωοπλαγκτό κρόκος αυγών και προνύμφες και ενήλικες Artemia ενώ η άριστη θερμοκρασία είναι 22-25οC Οι μεγαλόπες διατηρούνται σε τσιμεντένιες δεξαμενές μέχρι να φτάσουν τα 5-20g Για το σκοπό αυτό αυξάνεται σταδιακά το βάθος του νερού από 05 m μέχρι 1 m Η τροφή που παρέχεται είναι και φυτική και ζωική (σε ποσοστό τουλάχιστο 20) αφού το είδος είναι παμφάγο Εναλλακτικά οι μεγαλόπες μπορούν να εκτραφούν και σε ορυζώνες αλλά σε αυτή την περίπτωση χρειάζεται να σκαφτούν τάφροι με βάθος και πλάτος περί τα 50cm και να τοποθετηθούν πλαστικοί φράκτες ώστε να μην μπορούν να διαφύγουν Η πάχυνση μπορεί να γίνει ημι-εντατικά σε κατάλληλες δεξαμενές ή εκτατικά σε φυσικές υδατοσυλλογές όπως μικρές λίμνες ή ορυζώνες Η δεύτερη περίπτωση είναι προτιμητέα καθότι είναι φιλική προς το περιβάλλον και αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα αγροτο-υδατοκαλλιέργειας Εδώ τα καβούρια βασίζονται περισσότερο σε φυσική τροφή αν και μερικές φορές είναι απαραίτητο να δοθεί συμπλήρωμα Τα καβούρια μεταφέρονται στους χώρους πάχυνσης όταν ακόμη έχουν μέγεθος κέρματος και οι πυκνότητές τους μπορεί να φτάνουν τα 7500 άτομα ανά εκτάριο Συνήθως δημιουργούνται πολυκαλλιέργειες στις οποίες συνυπάρχουν με καλλιεργούμενα ψάρια και γαρίδες των γλυκών νερών φροντίζοντας οι τροφικές τους ανάγκες να είναι συμπληρωματικές και όχι ανταγωνιστικές Σε κάποιες εγκαταστάσεις τα καβούρια διατηρούνται μέσα σε πλέγματα από πλαστικό που στηρίζονται με πασσάλους Συνήθως επιβιώνει το 40-50 των καβουριών που εισάγονται στις εγκαταστάσεις της πάχυνσης Με καλή διαχείριση μπορεί να έχει κανείς μια συγκομιδή από 7500 kgha ρυζιού και 500-700 kgha καβουριών που σημαίνει ένα εισόδημα 1800-3000$ ανά εκτάριο Το κόστος παραγωγής είναι πολύ μικρότερο στην περίπτωση της εκτατικής καλλιέργειας

24 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

11 Προσπάθειες στον Ελλαδικό χώρο

Στον Ελλαδικό χώρο δεν έχει υπάρξει μέχρι στιγμής κάποια επιτυχημένη από εμπορική άποψη καλλιέργεια δεκαπόδων Έχουν γίνει κάποιες προσπάθειες αλλά διάφοροι λόγοι εμπόδισαν την επιτυχή έκβαση μεταξύ των οποίων η έλλειψη τεχνογνωσίας η έλλειψη χρηματοδότησης των προσπαθειών από την πολιτεία η απουσία πειραματικής καλλιέργειας στα ερευνητικά κέντρα η περιορισμένη οικονομική δυνατότητα των επενδυτών αλλά και το γεγονός ότι οι ελληνικές ακτές κυρίως αξιοποιούνται σε τουριστικές δραστηριότητες Τo αυτόχθονο είδος γαρίδας της Μεσογείου Penaeus kerathurus αλιεύεται εντατικά στις ελληνικές θάλασσες και ιδιαίτερα στο βόρειο Αιγαίο Φαίνεται όμως ότι τα ήδη υπεραλιευμένα αποθέματά του απειλούνται από το αλλόχθονο είδος Penaeus japonicus που έχει εισέλθει στη Μεσόγειο μέσα από τη Διώρυγα του Σουέζ κι έχει αντικαταστήσει εντελώς τα αυτόχθονα είδη στη Λεβαντίνη ενώ έχει εξαπλωθεί μέχρι το κεντρικό Αιγαίο Δεδομένου ότι και οι κλιματικές συνθήκες είναι απόλυτα ευνοϊκές αλλά και ότι θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν εναλλακτικές πηγές ενέργειας η καλλιέργεια γαρίδων στις ελληνικές θάλασσες θα μπορούσε να έχει μεγάλη επιτυχία Μέχρι στιγμής έχουν γίνει πειραματικές προσπάθειες καλλιέργειας των ειδών Penaeus japonicus και Penaeus vannamei σε μονάδες στην Άρτα το Πόρτο Λάγος και την Αλεξανδρούπολη ως επί το πλείστον από ιδιώτες και με προμήθεια προνυμφών από την Ισπανία την Ταιβάν τη Γαλλία και τις ΗΠΑ Οι καλλιέργειες αυτές ήταν εκτατικές ή ημιεντατικές Από το 2014 έχει ξεκινήσει μια νέα επιχείρηση γαριδοκαλλιέργειας στη βόρεια Ελλάδα η οποία θα παράγει γαρίδες σε κλειστό σύστημα θαλασσινού νερού με εγκαταστάσεις υψηλής τεχνολογίας κάτω από απολύτως ελεγχόμενες συνθήκες Η επιχείρηση σχεδιάζει να καλλιεργήσει τα είδη Penaeus monodon και Penaeus vannamei και να καλύπτει τα τρία βασικά στάδια της διαδικασίας που είναι η αποθήκευση και επεξεργασία του νερού η διαδικασία παραγωγής και αναπαραγωγής των γαρίδων και η συσκευασία και τυποποίηση των προϊόντων Επίσης τα τελευταία χρόνια γίνεται διερεύνηση των δυνατοτήτων που υπάρχουν για καλλιέργεια των δύο αυτόχθονων ειδών καραβίδων των εσωτερικών νερών της ελληνικής επικράτειας Πρόκειται για τα είδη Astacus astacus και Astacus leptodactylus Το πρώτο υπάρχει σε φυσικούς πληθυσμούς στη βορειοδυτική κυρίως Ελλάδα ενώ το δεύτερο στον Έβρο και το Νέστο Και για τα δύο αυτά είδη υπάρχει η τεχνογνωσία παραγωγής σε Ευρωπαϊκές χώρες και δεδομένου ότι πρόκειται για είδη με ταχεία αύξηση υψηλή γονιμότητα και καλή προσαρμοστικότητα η εκτροφή τους σε κλειστά και ανοιχτά συστήματα θα μπορούσε να καλύψει τη μεγάλη ζήτηση που υπάρχει για κατανάλωση στη χώρα μας αλλά και για εξαγωγή στην Ευρώπη

12 Στοιχεία παραγωγής σε παγκόσμια κλίμακα

Η αλιεία των δεκάποδων καρκινοειδών φτάνει ετησίως σε παγκόσμια κλίμακα τα 63 εκατομμύρια τόνους σύμφωνα με τα στοιχεία του FAO για το έτος 2012 (58 στη θάλασσα και 05 στα γλυκά νερά) Η ποσότητα αυτή αποτελεί το 68 περίπου των συνολικών παγκόσμιων αλιευμάτων Τα τελευταία 20 χρόνια ωστόσο ένα σημαντικό μέρος της παραγωγής δεκαπόδων προέρχεται από υδατοκαλλιέργειες Το 2012 η παραγωγή έφτασε τα 65 περίπου εκατομμύρια τόνους όσο δηλαδή και η παραγωγή από την αλιεία τους και απέδωσε περί τα 31 δισεκατομμύρια δολάρια (Πίνακας 101) Αν και αποτελούν μικρό σχετικά τμήμα της παγκόσμιας υδατοκαλλιέργειας σε όγκο παραγόμενου προϊόντος (10) σε σχέση με τα ψάρια και τα μαλάκια το οικονομικό όφελος που αποφέρουν είναι αναλογικά μεγαλύτερο (23) από ότι τα μαλάκια (Εικόνα 109) Όπως φαίνεται από τον Πίνακα 101 το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής δεκαπόδων από υδατοκαλλιέργειες κατέχουν οι γαρίδες το 67 περίπου του παραγόμενου βάρους σε τόνους και το 63

25 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

της αξίας σε δολάρια Ακολουθούν τα δεκάποδα των εσωτερικών νερών (καραβίδες και καβούρια) με ποσοστά 28 και 34 αντίστοιχα και με ελάχιστη συμμετοχή τα θαλάσσια καβούρια οι αστακοί και οι αστακοκαραβίδες Σύμφωνα με τον FAO καλλιεργούνται σε παγκόσμια κλίμακα 59 είδη καρκινοειδών Τα κυριότερα από αυτά παρουσιάζονται συνοπτικά στον Πίνακα 102 μαζί με στοιχεία για τις χώρες στις οποίες καλλιεργούνται τον τύπο τις καλλιέργειας τις συνθήκες θερμοκρασίας και αλατότητας και την προέλευση του γόνου ή των γεννητόρων

Πίνακας 101 Παγκόσμια παραγωγή σε όγκο (Ο σε τόνους) και αξία (Α σε χιλιάδες US $) από τις καλλιέργειες δεκάποδων καρκινοειδών σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του FAO για τα έτη 2004-2012

2004 2006 2008 2010 2012 Δεκάποδα εσωτερικών νερών

O 845978 954603 1373886 1692215 1827313 A 3571090 4220785 7673998 9491432 10481207

Θαλάσσια καβούρια O 178838 198243 240787 25 378 289949 A 454031 580878 747875 807637 932841

Αστακοί και αστακοκαραβίδες

O 39 35 1092 1611 2035 A 660 710 11251 16285 20967

Γαρίδες O 2364536 3111748 3400216 3778856 4327520 A 9360737 12255108 14431069 16654797 19428752

Σύνολο O 3389391 4264629 5015981 5727060 6446817 A 13386518 17057481 22864193 26970151 30863767

Εικόνα 109 Σύγκριση της παγκόσμιας παραγωγής οργανισμών από υδατοκαλλιέργειες σε ποσότητα και σε αξία Παρατηρούμε ότι τα καρκινοειδή αποφέρουν μεγαλύτερο οικονομικό όφελος σε σχέση με την παραγόμενη ποσότητα από ότι τα μαλάκια (στοιχεία από FAO 2014 για το 2012)

Η καλλιέργεια των δεκάποδων καρκινοειδών σε παγκόσμιο επίπεδο πραγματοποιείται κυρίως σε συστήματα υφάλμυρων νερών σε ποσοστό περίπου 48 σε συστήματα γλυκών νερών (38) και λιγότερο στην ανοικτή θάλασσα (14) Το 90 περίπου της παραγωγής δεκαπόδων από υδατοκαλλιέργειες προέρχεται από χώρες του Ινδοειρηνικού (Εικόνα 1010) Κυριότερη χώρα στον τομέα της υδατοκαλλιέργειας δεκαπόδων είναι η Κίνα που στηρίζει το 50 περίπου στης παγκόσμιας παραγωγής και ακολουθούν η Ταϊλάνδη η Ινδονησία και το Βιετνάμ Στην Αμερικανική Ήπειρο το Εκουαδόρ το Μεξικό η Βραζιλία και οι ΗΠΑ είναι οι χώρες με τη μεγαλύτερη παραγωγή η οποία ωστόσο είναι κατά πολύ μικρότερη εκείνης των χωρών του Ινδοειρηνικού Η Ευρώπη εισάγει μεγάλες ποσότητες καλλιεργημένων γαρίδων από τις χώρες παραγωγής τους στην Άπω Ανατολή και τη Λατινική Αμερική κυρίως την Κίνα την Ινδονησία τη Βραζιλία και το Εκουαδόρ Κύριες

67

23

10

Ποσότητα(εκ τόνοι)

6512

23

Αξία(δισ δολάρια)

Ψάρια

Μαλάκια

Καρκινοειδή

26 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

χώρες εισαγωγής των καλλιεργημένων γαρίδων είναι οι χώρες της νότιας Ευρώπης (Ισπανία Γαλλία Ιταλία) Σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία που επίσης έχουν μεγάλη κατανάλωση δεκαπόδων ένα μεγάλο μέρος των γαρίδων που καταναλώνονται είναι είδη των ψυχρών νερών (πχ Crangon crangon Pandalus borealis) που αλιεύονται στον βόρειο Ατλαντικό Την τελευταία δεκαετία καθώς η αλιεία των γαρίδων βρίσκεται σε ύφεση οι γαρίδες Penaeus (κυρίως τα είδη P monodon και P vannamei) έχουν αρχίσει να βρίσκουν πρόσφορο έδαφος και στη βόρεια Ευρώπη

Πίνακας 102 Κυριότερα είδη καλλιεργούμενων δεκαπόδων και στοιχεία σχετικά την καλλιέργειά τους

Εύρος θερμοκρασίας και αλατότητας

Κύριες μέθοδοι καλλιέργειας

Προέλευση γόνου ή γεννητόρων

Κύριες χώρες καλλιέργειας

Γαρίδες Penaeus indicus 22-33οC 15-25permil Εκτατική

(πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική

Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες ή θηλυκά

Ινδία Ινδονησία Φιλιππίνες

Penaeus monodon 24-34οC 5-25permil Εκτατική ημιεντατική εντατική υπερεντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Ταϊλάνδη Φιλιππίνες Ταϊβάν

Peneus japonicus 18-28οC 35-45permil Ημιεντατική Άγρια θηλυκά ή προνύμφες από εκκολαπτήρια

Ιαπωνία Βραζιλία Αυστραλία κά

Penaeus vannamei 26-33οC 5-33permil Εκτατική ημιεντατική υπερεντατική

Μεταπρονύμφες άγριες ή από εκκολαπτήρια

Εκουαδόρ κά

Macrobrachium rosenbergii

26-32οC 0-2permil προνύμφες 12permil

Ημιεντατική Άγριες προνύμφες Ταϊλάνδη Κίνα Βραζιλία Αυστραλία

Καραβίδες Astacus astacus 15-25οC 0-5 permil Εκτατική ημιεντατική και

νεαρά για εμπλουτισμό Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

Ευρώπη

Astacus leptodactylus 10-18οC 0-5permil Εκτατική κυρίως νεαρά για εμπλουτισμό

Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

Ανατολική Ευρώπη Τουρκία

Procambarus clarkii 18-25οC 0-5permil Εκτατική Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

ΗΠΑ Κίνα Ισπανία Κένυα

Cherax quadricarinatus

15-30οC 0-5permil Ημιεντατική Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Αυστραλία

Αστακοκαραβίδες Homarus americanus 18-23οC 30-35permil Συστήματα πάχυνσης

πιλοτικά εκκολαπτήρια Άγρια ωοφόρα θηλυκά

ΗΠΑ

Homarus gammarus 18-23οC 30-35permil Πιλοτικά εκκολαπτήρια Άγρια ωοφόρα θηλυκά

Ευρώπη

Αστακοί Panulirus spp 18-30οC 30-35permil Συστήματα πάχυνσης Άγρια νεαρά Σιγκαπούρη Ινδία

Ιαπωνία Αυστραλία Ταϊβάν Ν Ζηλανδία

Καβούρια Scylla spp 23-30οC 18-34permil Εκτατική

(πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα νεαρά

ΝΑ Ασία Αυστραλία

Eriocheir sinensis 17-31οC 0-5permil προνύμφες έως 15permil

Εκτατική (πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική εντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Κίνα

27 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

13 Προβλήματα και Προοπτικές

Από όσα αναφέρθηκαν στα επιμέρους κεφάλαια για την καλλιέργεια των διάφορων ομάδων δεκαπόδων είναι φανερό ότι έχει γίνει μεγάλη επιστημονική πρόοδος στις μεθόδους εκκόλαψης και πάχυνσης παραμένουν όμως ακόμη κάποια προβλήματα Έτσι η καλλιέργεια των θαλάσσιων γαρίδων έχει ακόμη να αντιμετωπίσει προβλήματα ασθενειών και διατήρησης της ποιότητας του νερού στα συστήματα καλλιέργειας Τα τελευταία χρόνια γίνεται εντατική έρευνα για την αντιμετώπιση των δύο αυτών παραμέτρων κυρίως προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης συγκεκριμένων δεικτών παρακολούθησης των κυριότερων φυσικών χημικών και βιολογικών παραμέτρων σε τακτική βάση

Εικόνα 1010 Συνολική παραγωγή δεκαπόδων από καλλιέργειες σε παγκόσμια κλίμακα ανά χώρα (στοιχεία από FAO 2012)

Η καλλιέργεια των αστακοκαραβίδων αντιμετωπίζει προβλήματα που σχετίζονται κυρίως με την καθιέρωση τεχνικών πάχυνσης και συγκεκριμένα την ανάπτυξη συστημάτων διατήρησης των ατόμων σε ξεχωριστά διαμερίσματα και την αυτοματοποιημένη προμήθεια τροφής ώστε να αποφεύγεται ο κανιβαλισμός και να είναι εύκολη η τακτική παρακολούθησή τους Για τους αγκαθωτούς αστακούς σημαντικά προβλήματα αποτελούν η διατήρηση των ευαίσθητων και μεγάλης διάρκειας ζωής προνυμφών καθώς και η συλλογή τους από τη φύση με καταστροφικές συνέπειες για τα αποθέματα των ειδών Σήμερα οι προσπάθειες στρέφονται προς την ανάπτυξη τεχνικών εκτροφής προνυμφικών σταδίων σε εμπορικά βιώσιμες εγκαταστάσεις καλλιέργειας Το τελευταίο αυτό θέμα αφορά και την καλλιέργεια των θαλάσσιων καβουριών για τα οποία επίσης οι προνύμφες αλιεύονται στη φύση Στις καραβίδες που κυρίως καλλιεργούνται σε φυσικά συστήματα εσωτερικών νερών τα προβλήματα έχουν να κάνουν με τις τεχνικές συγκομιδής και την προφύλαξη των φυσικών πληθυσμών από την ανεξέλεγκτη διαφυγή καλλιεργούμενων ατόμων στη φύση

53

11

8

8

222

11 1

110 Κίνα

Ταϊλάνδη

Ινδονησία

Βιετνάμ

Ινδία

Ταϊβάν

Μπαγκλαντές

Φιλιππίνες

Μιανμάρ

Μαλαισία

Άλλες χώρες Ινδοειρηνικού

Αμερκανική Ήπειρος

28 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Πρόσφατα γίνονται έρευνες για εύρεση τρόπων ώστε να αποφεύγεται όσο γίνεται η κακομεταχείριση των καλλιεργούμενων ζώων και αμφισβητείται η χρήση τεχνικών όπως η αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων για την επιτάχυνση της ωρίμανσης των θηλυκών Ακόμη υπάρχει γενικά ανησυχία σχετικά με τη γενετική ρύπανση των φυσικών πληθυσμών από την απελευθέρωση στη φύση ατόμων από καλλιέργειες καθώς και για την υποβάθμιση που υφίστανται εκτεταμένες περιοχές κυρίως στις τροπικές περιοχές από τις εγκαταστάσεις και τα απόβλητα των καλλιεργειών Παρόλα αυτά τα δεκάποδα καρκινοειδή εξακολουθούν να παραμένουν μια εξαιρετικά επιθυμητή τροφή για τους κατοίκους των ανεπτυγμένων χωρών και η καλλιέργειά τους σίγουρα ότι θα αναπτυχθεί περαιτέρω στο μέλλον

Επιλεγμένη βιβλιογραφία

Ξενόγλωσση ACIAR (Australian Centre for International Agricultural Research) 2009 Sustainable tropical spiny lobster aquaculture in

Vietnam and Australia Διαθέσιμο httpaciargovauprojectFIS2001058 AGDAFFndashNACA 2007 Aquatic Animal Diseases Significant to AsiandashPacific Identification FieldGuide Australian

Government Department of Agriculture Fisheries and Forestry Canberra Agnalt AL 2008 Fecundity of the European lobster (Homarus gammarus) off southwestern Norway after stock

enhancement do cultured females produce as many eggs as wild females ICES Journal of Marine Science 65 164-170

Altamirano JP 2010 Stock enhancement of tiger shrimp (Penaeus monodon) studies and assessment for the Batan Estuary in northern Panay Island central Philippines PhD Department of Global Agricultural Sciences School of Agricultural and Life Sciences University of Tokyo Διαθέσιμο repositorydlitcu-tokyoacjp dspacebitstream 2261hellip139_077124pdf

Browne R Benavente GP Uglem I Balsa GCM 2009 An illustrated hatchery guide for the production of clawed lobsters (Using a green water technique) Aquaculture explained 23 1-34

Calman WT 1911 The life of Crustacea Διαθέσιμο httpwwwgutenbergorg files3990439904-h39904-hhtm Drengstig A Bergheim A 2013 Commercial land-based farming of European lobster (Homarus gammarus L) in

reticulating aquaculture system (RAS) using a single cage approach Aquaculture engineering 53 14-18 Emerenciano Μ Gaxiola G Cuzon G 2013 Biofloc Technology (BFT) A Review for Aquaculture Application and

Animal Food Industry Biomass Now - Cultivation and Utilization Matovic MD (Ed) Διαθέσιμο httpwww intechopencombooksbiomass-now-cultivation-and-utilizationbiofloc-technology-bft-a-review-for-aquaculture-application-and-animal-food-industry

FAO 2015 Global Aquaculture Production Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisherystatisticsglobal-aquaculture-productionen

FAO 2014 The State of World Fisheries and Aquaculture Rome FAO 197p FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Penaeus vannamei In FAO Fisheries and Aquaculture

Department Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciesLitopenaeus_vannameien FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Aquaculture Fact Sheets In FAO Fisheries and

Aquaculture Department [online] Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciessearchen Helluy SM Beltz BS 1991 Embryonic development of the American lobster (Homarus americanus) Quantitative

staging and characterization of an embryonic molt cycle Biological Bulletin 180 355-371 Holdich DM 1993 A review of astaciculture freshwater crayfish farming Aquatic Living Recourses 6 307-317 Hung LV Tuan LA 2009 Lobster seacage culture in Vietnam In Williams KC (ed) Spiny lobster aquaculture in the

Asia-Pacific region ACIAR Proceedings No 132 p 10-17 Kapiris K 1995 Shrimp culture in Greece National Center for Marine Research Institure of Marine Biological

Resources 9p Kevrekidis K Thessalou-Legaki M 2011 Polpulation dynamics of Melicetrus kerathurus (Decapoda Penaeidae) in

Thermaikos Gulf (N Aegean Sea) Fisheries Research 107 46-58 Krummenhauer D Peixoto S Cavalli RO Poersch LH Wasielesky W 2011 Superintensive culture of white shrimp

Litopenaeus vannamei in a biofloc technology system in southern Brazil at different stocking densities Journal of the world aquaculture society 42(5) 726-733

Masterson J 2007 Scylla serrata serrated swimming crab Διαθέσιμο httpwwwsmssieduirlspec scylla_serratahtm

20 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

προσαρμογή των ατόμων στο φυσικό περιβάλλον Έτσι στην Artemia προστίθενται προνύμφες αστακού και γονάδες μυδιών που όπως έχει παρατηρηθεί ενισχύουν τον φυσικό χρωματισμό την ανάπτυξη των δαγκανών και την επιτυχία της έκδυσης Τα άτομα που απελευθερώνονται συνήθως έχουν σημανθεί ώστε να είναι δυνατή η διάκρισή τους από τα άτομα των φυσικών πληθυσμών όπως για παράδειγμα σε περιπτώσεις που απελευθερώθηκαν άτομα εκτός της περιοχής εξάπλωσης του είδους (ακτές Ιαπωνίας) ή υβρίδια μεταξύ των δύο ειδών Homarus Η απελευθέρωση γίνεται με μεγάλη προσοχή ώστε να μην καταστραφούν τα άτομα κατά τη μεταφορά (μεταφέρονται μέσα στα ατομικά τους δοχεία) Προκειμένου να επιτευχθεί η μέγιστη επιβίωση λαμβάνεται υπόψη η μορφή του βυθού με χρήση ηχοβολιστικών συσκευών Περισσότερο κατάλληλες θεωρούνται περιοχές με λασπώδες υπόστρωμα όπου θα μπορέσουν να σκάψουν ή καλύτερα ύφαλοι (φυσικοί ή τεχνητοί) με πολύπλοκη δομή (ρωγμές προεξοχές) Όταν υπάρχει κατάλληλο υπόστρωμα σε μεγάλη έκταση τότε η απελευθέρωση γίνεται μαζικά με ειδικούς σωλήνες αλλιώς γίνεται πολύ προσεκτικά από ειδικευμένους δύτες Η δημιουργία τεχνητών υφάλων όπου οι νεαρές αστακοκαραβίδες μπορούν να βρουν ιδανικό διαθέσιμο ενδιαίτημα θεωρείται ιδανική λύση Τέτοιου είδους επεμβάσεις θα πρέπει να γίνονται με μεγάλη προσοχή και μόνο σε τοπικό επίπεδο λαμβάνοντας υπόψη την αρμοστικότητα των νέων πληθυσμών που εγκαθιδρύονται Σύγχρονες γενετικές μελέτες έδειξαν ότι δεν υπάρχει σημαντική γονιδιακή ροή μεταξύ των πληθυσμών του H gammarus και επομένως μπορεί να γίνει εμπλουτισμός σε περιοχές που δεν υπάρχουν αποθέματα χωρίς αρνητικά αποτελέσματα για τους γειτονικούς πληθυσμούς Ακόμη σημασμένα θηλυκά που απελευθερώθηκαν σε προγράμματα εμπλουτισμού στη Νορβηγία είχαν παρόμοια γονιμότητά με εκείνα των φυσικών πληθυσμών γεγονός επίσης ενθαρρυντικό

9 Καλλιέργεια αστακών

Οι αστακοί που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για καλλιέργεια ανήκουν σε διάφορα είδη των γενών Palinurus και Panulirus (Panulirus argus στην κεντρική Αμερική Palinurus elephas στην Ευρώπη Panulirus japonicus στην Ιαπωνία Panulirus cygnus στην Αυστραλία κ ά) Πρόκειται για τροφή μεγάλης αξίας και ζήτησης και για αυτό έχουν γίνει πολλές προσπάθειες για επικερδή εμπορική καλλιέργειά τους Οι προσπάθειες αυτές ωστόσο αφορούν μόνο τα νεαρά και ενήλικα άτομα αφού η καλλιέργεια των προνυμφικών σταδίων υπόκειται σε δύο περιορισμούς (α) τις τεχνικές δυσκολίες στην εκτροφή του προνυμφικού σταδίου φυλλόσωμα (Εικόνα 104Ε) που δεν έχει καταστεί δυνατόν να αντιμετωπιστούν με επιτυχία και (β) τη δυσκολία εύρεσης λόγω περιστασιακής ή περιορισμένης διαθεσιμότητας του προνυμφικού σταδίου πουερούλος (puerulus) και των νεαρών ατόμων στη φύση Το σημαντικότερο πρόβλημα με την εκτροφή των προνυμφών είναι η μεγάλη διάρκεια ζωής του φυλλοσώματος που έχει περίπλοκη μορφή και η προτίμηση του να ζει σε περιοχές μακριά από την ακτή ενώ δεν υπάρχουν ακόμη αρκετά στοιχεία για τις τροφικές του συνήθειες Σε πειραματικές καλλιέργειες που έγιναν σε αρκετά είδη λίγα άτομα κατάφεραν να ξεπεράσουν το στάδιο του πουερούλου Η διάρκεια ζωής του φυλλοσώματος στα περισσότερα είδη μπορεί να φτάνει τις 390 ημέρες και μόνο για τον ευρωπαϊκό αστακό P elephas είναι 60-132 ημέρες Ιδιαίτερη φροντίδα είναι αναγκαία επειδή τα περίπλοκα εξαρτήματα του φυλλοσώματος μπορεί να μπλέκονται σε θρύμματα και φύκη που αιωρούνται στο νερό Από προσπάθειες εκτροφής προνυμφών που έχουν γίνει γνωρίζουμε ότι πολλή καλή τροφή για το φυλλόσωμα αποτελούν αρχικά τα χαιτόγναθα που αλιεύονται από τη φύση και λίγο αργότερα οι ναύπλιοι της Artemia Στις συγκεκριμένες καλλιέργειες η ανάπτυξη του φυλλοσώματος έγινε σε μόνο 180 ημέρες αλλά το μέγεθος του ήταν πολύ μικρότερο από εκείνο που φτάνει στη φύση Η καλλιέργεια των αστακών είχε ξεκινήσει στο Βιετνάμ τη δεκαετία του 1990 από τους ντόπιους αλιείς οι οποίοι λόγω της μεγάλης ζήτησης και αξίας τους άρχισαν να καλλιεργούν αστακούς σε κλωβούς στη θάλασσα Η καλλιέργεια που εξακολουθεί να αναπτύσσεται μέχρι και σήμερα ξεκινά από νεαρά άτομα ή

21 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

από προνύμφες στο στάδιο του πουερούλου που συλλέγονται με τράτες και παγίδες στα τοπικά νερά Οι κλωβοί μπορεί να είναι επιπλέοντες βυθισμένοι στερεωμένοι από διάφορα υλικά όπως μέταλλο και ξύλο Τα ζώα ταΐζονται σχεδόν αποκλειστικά με κομματιασμένα μικρά ψάρια και δίθυρα 1-3 φορές την ημέρα Οι αστακοί φτάνουν το εμπορεύσιμο μέγεθος του ενός κιλού σε περίπου 20-24 μήνες από τη μεταφορά των προνυμφών Η παραγωγή των αστακών στο Βιετνάμ παρουσίασε μια κάμψη το 2007 εξαιτίας μια ασθένειας που έλαβε διαστάσεις επιδημίας Αποδόθηκε σε διάφορους παράγοντες όπως ο χρόνος που μεσολαβούσε για τη μεταφορά των προνυμφών στους κλωβούς η βλάβη από το δυνατό φως που χρησιμοποιούνταν για την αλιεία τους η χαμηλή ποιότητα του νερού λόγω ρύπανσης από την αύξηση του αριθμού των κλωβών σε μια περιοχή Σε κάποιες περιοχές εξετάστηκε η ταυτόχρονη μυδοκαλλιέργεια προκειμένου να μειωθεί το κόστος για την τροφή των αστακών αλλά και να περιοριστεί η ρύπανση από το αιωρούμενο υλικό και βακτήρια στην περιοχή των κλωβών Η καλλιέργεια του είδους Palinurus ornatus που εξαπλώνεται στο νοτιοδυτικό Ειρηνικό και είναι από τα πλέον περιζήτητα και ακριβά είδη αστακών στον κόσμο γίνεται και σε άλλες χώρες του Ινδοειρηνικού Ωκεανού όπως η Μαλαισία η Ινδονησία και οι Φιλιππίνες Και στις χώρες αυτές η καλλιέργεια βασίζεται στη συλλογή πουερούλων που είναι πάρα πολύ άφθονες κατά τόπους στις περιοχές αυτές Συνήθως ακολουθεί μια διαδικασία 5 σταδίων εκτροφής που επιτρέπει τη συγκομιδή ώριμων αστακών κάθε 90 μέρες μετά από τον πρώτο ένα χρόνο καλλιέργειας Σε κάθε φάση της διαδικασίας οι αστακοί μεταφέρονται σε μεγαλύτερους κλωβούς φτάνοντας σε βάρος το 1 κιλό από τα 15 γραμμάρια που είχαν τα νεαρά άτομα Αυτό που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής είναι οι συνθήκες διατήρησης των προνυμφών τις πρώτες τριάντα μέρες Η επιβίωσή τους κατά την περίοδο αυτή που είναι καθοριστική για την παραγωγή είναι απρόβλεπτη και ποικίλλει πολύ Οι απώλειες συνήθως φτάνουν το 40-60 και μερικές φορές το 100 Από αυτές που καταφέρνουν να επιβιώσουν το 90 φτάνουν τελικά στο εμπορεύσιμο μέγεθος Η διατήρηση των προνυμφών σε κοινούς και όχι ατομικούς κλωβούς δεν φαίνεται να επηρεάζει την τελική απόδοση της καλλιέργειας Ωστόσο η εκτροφή ώριμων αστακών από προνύμφες που συλλέγονται στη φύση έχει αρχίσει να προκαλεί μεγάλη ανησυχία σχετικά με τη βιωσιμότητα των φυσικών αποθεμάτων των αστακών λαμβάνοντας υπόψη τη συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση τους παγκοσμίως Μόνο για τις καλλιέργειες στο Βιετνάμ συλλέγονται κάθε χρόνο περί τους 2 εκατομμύρια άτομα πουερούλων Έτσι γίνονται εντατικές προσπάθειες για τη μελέτη των αναγκών των προνυμφικών σταδίων των αστακών την οργάνωση συστημάτων εκτροφής από το φυλλόσωμα μέχρι το στάδιο της πάχυνσης καθώς και για τον σχεδιασμό τεχνητών υποστρωμάτων που θα μπορούσαν να ελκύσουν τους ενήλικους αστακούς και τα μικρά τους Στη δυτική Αυστραλία όπου υπάρχει παράδοση στην αλιεία των αστακών ξεκίνησε για πρώτη φορά σε παγκόσμια κλίμακα η καλλιέργεια των ευαίσθητων προνυμφικών σταδίων το 2006 και από το 2007 υπάρχει συνεχής παραγωγή αστακών μέχρι το ενήλικο στάδιο Μέχρι σήμερα πάντως δεν υπάρχουν εμπορικά βιώσιμα εκκολαπτήρια αστακών Επίσης μέχρι στιγμής είναι πολύ μεγαλύτερη η παραγωγή αστακών από την αλιεία από ότι από τις υδατοκαλλιέργειες

10 Καλλιέργεια καβουριών

Τα είδη των καβουριών που καλλιεργούνται σήμερα με επιτυχία σε εμπορική κλίμακα είναι κατά βάση δύο το θαλάσσιο μαγγρόβιο ή βαλτόβιο καβούρι Scylla serrata που ζει σε λασπώδεις βυθούς εκβολές και μαγκρόβια δάση και το κινέζικο καβούρι ή καβούρι-μποξέρ των γλυκών νερών Eriocheir sinensis Και τα δύο είδη καλλιεργούνται κυρίως στην Κίνα με ετήσια παραγωγή για το 2012 173 χιλιάδες τόνους το πρώτο και 714 χιλιάδες τόνους το δεύτερο Διάφορα είδη της οικογένειας Portunidae όπως τα Portunus trituberculatus και Callinectes sapidus δοκιμάστηκαν στο παρελθόν στην Αυστραλία και τις ΗΠΑ αντίστοιχα όμως σήμερα δεν φαίνεται να υπάρχει οικονομικά αποδοτική παραγωγή τους

22 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

101 Καλλιέργεια Scylla serrata Το μαγγρόβιο καβούρι είναι ένα από τα νοστιμότερα καβούρια και έχει μεγάλη ζήτηση στις αγορές της νοτιοανατολικής Ασίας όπου πωλείται ζωντανό μαζικά και σε υψηλές τιμές Επειδή ανέχεται μεγάλο εύρος αλατότητας ζει και στο θαλασσινό νερό και στα υφάλμυρα νερά των εκβολών όπου σκάβει και χώνεται μέσα στη λάσπη κατά τη διάρκεια της μέρας Σε συνθήκες αιχμαλωσίας φτάνει σε αναπαραγωγική ωριμότητα σε ένα περίπου έτος οπότε το πλάτος του κεφαλοθώρακά του είναι 9-14 εκατοστά Κάθε θηλυκό παράγει 1 με 8 εκατομμύρια αυγά σε κάθε ωοτοκία ανάλογα με το μέγεθός του Στη φύση τα ωοφόρα θηλυκά μεταναστεύουν μακριά από την ακτή για να επωάσουν τα αυγά που τα μεταφέρουν σε ένα σάκο στην κοιλιά τους για διάστημα από 10 έως 30 μέρες και για αυτό σπάνια παρατηρούνται στις εκβολές Παρά τις εντατικές προσπάθειες πολλών δεκαετιών για ανάπτυξη τεχνικών παραγωγής αυγών και προνυμφών η καλλιέργεια του μαγγρόβιου καβουριού βασίζεται κυρίως στη συλλογή νεαρών ατόμων από τη φύση με δίχτυα και παγίδες όπως και στην περίπτωση των αστακών Επειδή τα νεαρά άτομα δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένα στη θάλασσα απαιτείται πολύς κόπος και χρόνος για τη συλλογή τους Τα τελευταία χρόνια στη νότια Κίνα και την Ταιβάν έχουν αναπτυχθεί μέθοδοι για τη συλλογή των προνυμφών τους στο στάδιο της μεγαλόπης (Εικόνα 104Δ) την περίοδο που αυτές μετακινούνται από την ανοιχτή θάλασσα προς τις εκβολές Αυτό επιτρέπει τη συλλογή εκατομμυρίων προνυμφών με αναμφίβολες βέβαια αρνητικές επιπτώσεις στα αποθέματα του είδους και την αλιεία Οι μεγαλόπες συνήθως εκδύονται για να δώσουν νεαρά καβούρια σε 2-4 μέρες μετά τη συλλογή τους και στη συνέχεια μεγαλώνουν σε δεξαμενές για ένα μήνα πριν πουληθούν στους καλλιεργητές Η συλλογή των προνυμφών από τη φύση πέρα από τις αρνητικές συνέπειες για το περιβάλλον έχει το μειονέκτημα ότι δεν εγγυάται σταθερή προμήθεια και ότι συνήθως συλλέγονται ανάμεικτες προνύμφες διαφορετικών ειδών που χρειάζεται να διαχωριστούν Λιγότερο συνηθισμένη παρόλο που έχει αναπτυχθεί σε χώρες όπως η Ιαπωνία η Κίνα το Βιετνάμ και οι Φιλιππίνες είναι η επίτευξη της ωοτοκίας των θηλυκών στις εγκαταστάσεις της καλλιέργειας με δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών θερμοκρασίας και με προσθήκη διαχωριστικών ώστε να αποφεύγεται ο κανιβαλισμός Τα θηλυκά συλλέγονται από τη θάλασσα με ώριμες ωοθήκες και μεταφέρονται σε αεριζόμενες δεξαμενές για να ωοτοκήσουν σε 2-4 εβδομάδες Η τροφή που τους παρέχεται είναι από μύδια ψάρια ή πολυχαίτους σε ποσότητα 10-15 του βάρους τους κάθε μέρα Είναι αναγκαία η ανανέωση του νερού κατά 50-80 καθημερινά και η απομάκρυνση των υπολειμμάτων της τροφής και των απεκκριμάτων Σε κάθε ωοτοκία παράγονται 08-5 εκατομμύρια ζωίδια τα οποία πρέπει να συλλεχθούν μέσα σε μια ώρα από την απελευθέρωσή τους ώστε να μην υπάρξουν μολύνσεις Τα ζωίδια μεταφέρονται σε νέες δεξαμενές σε πυκνότητες 50-80 ανά λίτρο νερού Ταΐζονται στην αρχή με τροχόζωα και αργότερα με Artemia Είκοσι μέρες αφού φτάσουν στο στάδιο της μεγαλόπης μεταφέρονται σε μεγαλύτερες δεξαμενές ή δικτυωτούς κλωβούς σε πυκνότητες 1-2 ανά λίτρο νερού και ταΐζονται με Artemia και πολτό από ψάρι γαρίδες και μύδια Πενήντα δύο ημέρες μετά την εκκόλαψη τα νεαρά καβούρια μπορούν να συλλεχθούν και να μεταφερθούν σε φυσικές υδατοσυλλογές σε περιχές με μαγγρόβια βλάστηση (εκτατική καλλιέργεια) ή τεχνητές εξωτερικές δεξαμενές (ημι-εντατική καλλιέργεια) για την πάχυνση Πιο συνηθισμένες είναι οι εξωτερικές δεξαμενές που χρειάζεται να έχουν πυθμένα από λάσπη βάθος 80-100 cm και θερμοκρασία 23-32οC Στο στάδιο της μεγαλόπης και της πάχυνσης των νεαρών καβουριών μπορεί να χρησιμοποιούνται και πολυκαλλιέργειες με γαρίδες και είδη ψαριών Η εκτροφή των προνυμφών αυτού του καβουριού παρουσιάζει προβλήματα που έχουν να κάνουν με τη μη σταθερή παραγόμενη ποσότητα και τα χαμηλά ποσοστά επιβίωσης κυρίως λόγω ασθενειών και κανιβαλισμού στο στάδιο της μεγαλόπης και όχι κατάλληλης τροφής Λεπτομερείς οδηγίες για την καλλιέργεια του καβουριού περιέχονται σε ένα εγχειρίδιο που εξέδωσε το 2011 ο Παγκόσμιος οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO)

23 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

102 Καλλιέργεια Eriocheir sinensis Το ενδημικό είδος της Κίνας Eriocheir sinensis άρχισε να καλλιεργείται τη δεκαετία του 1970 μετά την κατάρρευση των αποθεμάτων του λόγω υπεραλίευσης στη διάρκεια των προηγούμενων δεκαετιών Η τεχνική της καλλιέργειάς του έχει βελτιωθεί πολύ από τη δεκαετία του 1990 και η εμπορική παραγωγή του γίνεται πλέον με επιτυχία και πέρα από τις περιοχές εξάπλωσής του Είναι κατάδρομο είδος ζει δηλαδή ως ενήλικο σε ποτάμια και κατεβαίνει στη θάλασσα κατά την περίοδο της αναπαραγωγής Στη φύση τα αναπαραγωγικά ώριμα άτομα κατεβαίνουν στις εκβολές Μετά τη γονιμοποίηση και την ωοτοκία μετακινούνται στην ανοιχτή θάλασσα όπου επωάζουν τα αυγά και επιστρέφουν πίσω στα ρηχά την εποχή της εκκόλαψης Η ανάπτυξη των προνυμφών γίνεται στα υφάλμυρα νερά των εκβολών Στο στάδιο της μεγαλόπης (Εικόνα 104Δ) ανεβαίνουν και πάλι προς το ποτάμι Στη διάρκεια της ανάπτυξης συμβαίνουν περί τις 15 εκδύσεις σε ένα διάστημα 2 περίπου ετών που χρειάζεται για να φτάσει το καβούρι σε αναπαραγωγική ωριμότητα Ένα καβούρι μέσου μεγέθους αυτού του είδους μπορεί να φτάνει σε πλάτος κεφαλοθώρακα τα 5-8 εκατοστά Ο κύκλος της παραγωγής των καβουριών αυτών σε καλλιέργεια είναι επίσης δύο χρόνια και περιλαμβάνει τις φάσεις της εκκόλαψης της εκτροφής των προνυμφών και της πάχυνσης Η καλλιέργεια τους στο στάδιο της πάχυνσης γίνεται σε ρηχές μικρές υδατοσυλλογές ή σε ορυζώνες Ο γόνος προέρχεται είτε από κλειστές εντατικές είτε από ανοιχτές ημι-εντατικέςεκτατικές εγκαταστάσεις στις οποίες ποικίλλει το μέγεθος των δεξαμενών και η πυκνότητα των προνυμφών Τα ενήλικα θηλυκά και αρσενικά που επιλέγονται από τις περιοχές της πάχυνσης μεταφέρονται σε δεξαμενές με θαλασσινό νερό για να ζευγαρώσουν Τα αρσενικά στη συνέχεια απομακρύνονται ώστε τα θηλυκά να επωάσουν ελεύθερα τα αυγά τους Δυο μέρες πριν την εκκόλαψη των αυγών τα θηλυκά μεταφέρονται σε δεξαμενή εκτροφής προνυμφών Μόλις η πυκνότητα των προνυμφών φτάσει τις 200-300 χιλιάδες ανά m3 στις εντατικές καλλιέργειες ή τις 10000 χιλιάδες ανά m3 στις εκτατικές τα θηλυκά απομακρύνονται και σε 3 εβδομάδες περίπου τα ζωίδια μετατρέπονται σε μεγαλόπες Η αλατότητα του νερού μειώνεται σταδιακά ώστε να γίνει γλυκό όταν οι μεγαλόπες είναι τριών ημερών Η τροφή τους είναι μικροφύκη ζωοπλαγκτό κρόκος αυγών και προνύμφες και ενήλικες Artemia ενώ η άριστη θερμοκρασία είναι 22-25οC Οι μεγαλόπες διατηρούνται σε τσιμεντένιες δεξαμενές μέχρι να φτάσουν τα 5-20g Για το σκοπό αυτό αυξάνεται σταδιακά το βάθος του νερού από 05 m μέχρι 1 m Η τροφή που παρέχεται είναι και φυτική και ζωική (σε ποσοστό τουλάχιστο 20) αφού το είδος είναι παμφάγο Εναλλακτικά οι μεγαλόπες μπορούν να εκτραφούν και σε ορυζώνες αλλά σε αυτή την περίπτωση χρειάζεται να σκαφτούν τάφροι με βάθος και πλάτος περί τα 50cm και να τοποθετηθούν πλαστικοί φράκτες ώστε να μην μπορούν να διαφύγουν Η πάχυνση μπορεί να γίνει ημι-εντατικά σε κατάλληλες δεξαμενές ή εκτατικά σε φυσικές υδατοσυλλογές όπως μικρές λίμνες ή ορυζώνες Η δεύτερη περίπτωση είναι προτιμητέα καθότι είναι φιλική προς το περιβάλλον και αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα αγροτο-υδατοκαλλιέργειας Εδώ τα καβούρια βασίζονται περισσότερο σε φυσική τροφή αν και μερικές φορές είναι απαραίτητο να δοθεί συμπλήρωμα Τα καβούρια μεταφέρονται στους χώρους πάχυνσης όταν ακόμη έχουν μέγεθος κέρματος και οι πυκνότητές τους μπορεί να φτάνουν τα 7500 άτομα ανά εκτάριο Συνήθως δημιουργούνται πολυκαλλιέργειες στις οποίες συνυπάρχουν με καλλιεργούμενα ψάρια και γαρίδες των γλυκών νερών φροντίζοντας οι τροφικές τους ανάγκες να είναι συμπληρωματικές και όχι ανταγωνιστικές Σε κάποιες εγκαταστάσεις τα καβούρια διατηρούνται μέσα σε πλέγματα από πλαστικό που στηρίζονται με πασσάλους Συνήθως επιβιώνει το 40-50 των καβουριών που εισάγονται στις εγκαταστάσεις της πάχυνσης Με καλή διαχείριση μπορεί να έχει κανείς μια συγκομιδή από 7500 kgha ρυζιού και 500-700 kgha καβουριών που σημαίνει ένα εισόδημα 1800-3000$ ανά εκτάριο Το κόστος παραγωγής είναι πολύ μικρότερο στην περίπτωση της εκτατικής καλλιέργειας

24 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

11 Προσπάθειες στον Ελλαδικό χώρο

Στον Ελλαδικό χώρο δεν έχει υπάρξει μέχρι στιγμής κάποια επιτυχημένη από εμπορική άποψη καλλιέργεια δεκαπόδων Έχουν γίνει κάποιες προσπάθειες αλλά διάφοροι λόγοι εμπόδισαν την επιτυχή έκβαση μεταξύ των οποίων η έλλειψη τεχνογνωσίας η έλλειψη χρηματοδότησης των προσπαθειών από την πολιτεία η απουσία πειραματικής καλλιέργειας στα ερευνητικά κέντρα η περιορισμένη οικονομική δυνατότητα των επενδυτών αλλά και το γεγονός ότι οι ελληνικές ακτές κυρίως αξιοποιούνται σε τουριστικές δραστηριότητες Τo αυτόχθονο είδος γαρίδας της Μεσογείου Penaeus kerathurus αλιεύεται εντατικά στις ελληνικές θάλασσες και ιδιαίτερα στο βόρειο Αιγαίο Φαίνεται όμως ότι τα ήδη υπεραλιευμένα αποθέματά του απειλούνται από το αλλόχθονο είδος Penaeus japonicus που έχει εισέλθει στη Μεσόγειο μέσα από τη Διώρυγα του Σουέζ κι έχει αντικαταστήσει εντελώς τα αυτόχθονα είδη στη Λεβαντίνη ενώ έχει εξαπλωθεί μέχρι το κεντρικό Αιγαίο Δεδομένου ότι και οι κλιματικές συνθήκες είναι απόλυτα ευνοϊκές αλλά και ότι θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν εναλλακτικές πηγές ενέργειας η καλλιέργεια γαρίδων στις ελληνικές θάλασσες θα μπορούσε να έχει μεγάλη επιτυχία Μέχρι στιγμής έχουν γίνει πειραματικές προσπάθειες καλλιέργειας των ειδών Penaeus japonicus και Penaeus vannamei σε μονάδες στην Άρτα το Πόρτο Λάγος και την Αλεξανδρούπολη ως επί το πλείστον από ιδιώτες και με προμήθεια προνυμφών από την Ισπανία την Ταιβάν τη Γαλλία και τις ΗΠΑ Οι καλλιέργειες αυτές ήταν εκτατικές ή ημιεντατικές Από το 2014 έχει ξεκινήσει μια νέα επιχείρηση γαριδοκαλλιέργειας στη βόρεια Ελλάδα η οποία θα παράγει γαρίδες σε κλειστό σύστημα θαλασσινού νερού με εγκαταστάσεις υψηλής τεχνολογίας κάτω από απολύτως ελεγχόμενες συνθήκες Η επιχείρηση σχεδιάζει να καλλιεργήσει τα είδη Penaeus monodon και Penaeus vannamei και να καλύπτει τα τρία βασικά στάδια της διαδικασίας που είναι η αποθήκευση και επεξεργασία του νερού η διαδικασία παραγωγής και αναπαραγωγής των γαρίδων και η συσκευασία και τυποποίηση των προϊόντων Επίσης τα τελευταία χρόνια γίνεται διερεύνηση των δυνατοτήτων που υπάρχουν για καλλιέργεια των δύο αυτόχθονων ειδών καραβίδων των εσωτερικών νερών της ελληνικής επικράτειας Πρόκειται για τα είδη Astacus astacus και Astacus leptodactylus Το πρώτο υπάρχει σε φυσικούς πληθυσμούς στη βορειοδυτική κυρίως Ελλάδα ενώ το δεύτερο στον Έβρο και το Νέστο Και για τα δύο αυτά είδη υπάρχει η τεχνογνωσία παραγωγής σε Ευρωπαϊκές χώρες και δεδομένου ότι πρόκειται για είδη με ταχεία αύξηση υψηλή γονιμότητα και καλή προσαρμοστικότητα η εκτροφή τους σε κλειστά και ανοιχτά συστήματα θα μπορούσε να καλύψει τη μεγάλη ζήτηση που υπάρχει για κατανάλωση στη χώρα μας αλλά και για εξαγωγή στην Ευρώπη

12 Στοιχεία παραγωγής σε παγκόσμια κλίμακα

Η αλιεία των δεκάποδων καρκινοειδών φτάνει ετησίως σε παγκόσμια κλίμακα τα 63 εκατομμύρια τόνους σύμφωνα με τα στοιχεία του FAO για το έτος 2012 (58 στη θάλασσα και 05 στα γλυκά νερά) Η ποσότητα αυτή αποτελεί το 68 περίπου των συνολικών παγκόσμιων αλιευμάτων Τα τελευταία 20 χρόνια ωστόσο ένα σημαντικό μέρος της παραγωγής δεκαπόδων προέρχεται από υδατοκαλλιέργειες Το 2012 η παραγωγή έφτασε τα 65 περίπου εκατομμύρια τόνους όσο δηλαδή και η παραγωγή από την αλιεία τους και απέδωσε περί τα 31 δισεκατομμύρια δολάρια (Πίνακας 101) Αν και αποτελούν μικρό σχετικά τμήμα της παγκόσμιας υδατοκαλλιέργειας σε όγκο παραγόμενου προϊόντος (10) σε σχέση με τα ψάρια και τα μαλάκια το οικονομικό όφελος που αποφέρουν είναι αναλογικά μεγαλύτερο (23) από ότι τα μαλάκια (Εικόνα 109) Όπως φαίνεται από τον Πίνακα 101 το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής δεκαπόδων από υδατοκαλλιέργειες κατέχουν οι γαρίδες το 67 περίπου του παραγόμενου βάρους σε τόνους και το 63

25 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

της αξίας σε δολάρια Ακολουθούν τα δεκάποδα των εσωτερικών νερών (καραβίδες και καβούρια) με ποσοστά 28 και 34 αντίστοιχα και με ελάχιστη συμμετοχή τα θαλάσσια καβούρια οι αστακοί και οι αστακοκαραβίδες Σύμφωνα με τον FAO καλλιεργούνται σε παγκόσμια κλίμακα 59 είδη καρκινοειδών Τα κυριότερα από αυτά παρουσιάζονται συνοπτικά στον Πίνακα 102 μαζί με στοιχεία για τις χώρες στις οποίες καλλιεργούνται τον τύπο τις καλλιέργειας τις συνθήκες θερμοκρασίας και αλατότητας και την προέλευση του γόνου ή των γεννητόρων

Πίνακας 101 Παγκόσμια παραγωγή σε όγκο (Ο σε τόνους) και αξία (Α σε χιλιάδες US $) από τις καλλιέργειες δεκάποδων καρκινοειδών σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του FAO για τα έτη 2004-2012

2004 2006 2008 2010 2012 Δεκάποδα εσωτερικών νερών

O 845978 954603 1373886 1692215 1827313 A 3571090 4220785 7673998 9491432 10481207

Θαλάσσια καβούρια O 178838 198243 240787 25 378 289949 A 454031 580878 747875 807637 932841

Αστακοί και αστακοκαραβίδες

O 39 35 1092 1611 2035 A 660 710 11251 16285 20967

Γαρίδες O 2364536 3111748 3400216 3778856 4327520 A 9360737 12255108 14431069 16654797 19428752

Σύνολο O 3389391 4264629 5015981 5727060 6446817 A 13386518 17057481 22864193 26970151 30863767

Εικόνα 109 Σύγκριση της παγκόσμιας παραγωγής οργανισμών από υδατοκαλλιέργειες σε ποσότητα και σε αξία Παρατηρούμε ότι τα καρκινοειδή αποφέρουν μεγαλύτερο οικονομικό όφελος σε σχέση με την παραγόμενη ποσότητα από ότι τα μαλάκια (στοιχεία από FAO 2014 για το 2012)

Η καλλιέργεια των δεκάποδων καρκινοειδών σε παγκόσμιο επίπεδο πραγματοποιείται κυρίως σε συστήματα υφάλμυρων νερών σε ποσοστό περίπου 48 σε συστήματα γλυκών νερών (38) και λιγότερο στην ανοικτή θάλασσα (14) Το 90 περίπου της παραγωγής δεκαπόδων από υδατοκαλλιέργειες προέρχεται από χώρες του Ινδοειρηνικού (Εικόνα 1010) Κυριότερη χώρα στον τομέα της υδατοκαλλιέργειας δεκαπόδων είναι η Κίνα που στηρίζει το 50 περίπου στης παγκόσμιας παραγωγής και ακολουθούν η Ταϊλάνδη η Ινδονησία και το Βιετνάμ Στην Αμερικανική Ήπειρο το Εκουαδόρ το Μεξικό η Βραζιλία και οι ΗΠΑ είναι οι χώρες με τη μεγαλύτερη παραγωγή η οποία ωστόσο είναι κατά πολύ μικρότερη εκείνης των χωρών του Ινδοειρηνικού Η Ευρώπη εισάγει μεγάλες ποσότητες καλλιεργημένων γαρίδων από τις χώρες παραγωγής τους στην Άπω Ανατολή και τη Λατινική Αμερική κυρίως την Κίνα την Ινδονησία τη Βραζιλία και το Εκουαδόρ Κύριες

67

23

10

Ποσότητα(εκ τόνοι)

6512

23

Αξία(δισ δολάρια)

Ψάρια

Μαλάκια

Καρκινοειδή

26 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

χώρες εισαγωγής των καλλιεργημένων γαρίδων είναι οι χώρες της νότιας Ευρώπης (Ισπανία Γαλλία Ιταλία) Σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία που επίσης έχουν μεγάλη κατανάλωση δεκαπόδων ένα μεγάλο μέρος των γαρίδων που καταναλώνονται είναι είδη των ψυχρών νερών (πχ Crangon crangon Pandalus borealis) που αλιεύονται στον βόρειο Ατλαντικό Την τελευταία δεκαετία καθώς η αλιεία των γαρίδων βρίσκεται σε ύφεση οι γαρίδες Penaeus (κυρίως τα είδη P monodon και P vannamei) έχουν αρχίσει να βρίσκουν πρόσφορο έδαφος και στη βόρεια Ευρώπη

Πίνακας 102 Κυριότερα είδη καλλιεργούμενων δεκαπόδων και στοιχεία σχετικά την καλλιέργειά τους

Εύρος θερμοκρασίας και αλατότητας

Κύριες μέθοδοι καλλιέργειας

Προέλευση γόνου ή γεννητόρων

Κύριες χώρες καλλιέργειας

Γαρίδες Penaeus indicus 22-33οC 15-25permil Εκτατική

(πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική

Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες ή θηλυκά

Ινδία Ινδονησία Φιλιππίνες

Penaeus monodon 24-34οC 5-25permil Εκτατική ημιεντατική εντατική υπερεντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Ταϊλάνδη Φιλιππίνες Ταϊβάν

Peneus japonicus 18-28οC 35-45permil Ημιεντατική Άγρια θηλυκά ή προνύμφες από εκκολαπτήρια

Ιαπωνία Βραζιλία Αυστραλία κά

Penaeus vannamei 26-33οC 5-33permil Εκτατική ημιεντατική υπερεντατική

Μεταπρονύμφες άγριες ή από εκκολαπτήρια

Εκουαδόρ κά

Macrobrachium rosenbergii

26-32οC 0-2permil προνύμφες 12permil

Ημιεντατική Άγριες προνύμφες Ταϊλάνδη Κίνα Βραζιλία Αυστραλία

Καραβίδες Astacus astacus 15-25οC 0-5 permil Εκτατική ημιεντατική και

νεαρά για εμπλουτισμό Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

Ευρώπη

Astacus leptodactylus 10-18οC 0-5permil Εκτατική κυρίως νεαρά για εμπλουτισμό

Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

Ανατολική Ευρώπη Τουρκία

Procambarus clarkii 18-25οC 0-5permil Εκτατική Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

ΗΠΑ Κίνα Ισπανία Κένυα

Cherax quadricarinatus

15-30οC 0-5permil Ημιεντατική Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Αυστραλία

Αστακοκαραβίδες Homarus americanus 18-23οC 30-35permil Συστήματα πάχυνσης

πιλοτικά εκκολαπτήρια Άγρια ωοφόρα θηλυκά

ΗΠΑ

Homarus gammarus 18-23οC 30-35permil Πιλοτικά εκκολαπτήρια Άγρια ωοφόρα θηλυκά

Ευρώπη

Αστακοί Panulirus spp 18-30οC 30-35permil Συστήματα πάχυνσης Άγρια νεαρά Σιγκαπούρη Ινδία

Ιαπωνία Αυστραλία Ταϊβάν Ν Ζηλανδία

Καβούρια Scylla spp 23-30οC 18-34permil Εκτατική

(πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα νεαρά

ΝΑ Ασία Αυστραλία

Eriocheir sinensis 17-31οC 0-5permil προνύμφες έως 15permil

Εκτατική (πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική εντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Κίνα

27 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

13 Προβλήματα και Προοπτικές

Από όσα αναφέρθηκαν στα επιμέρους κεφάλαια για την καλλιέργεια των διάφορων ομάδων δεκαπόδων είναι φανερό ότι έχει γίνει μεγάλη επιστημονική πρόοδος στις μεθόδους εκκόλαψης και πάχυνσης παραμένουν όμως ακόμη κάποια προβλήματα Έτσι η καλλιέργεια των θαλάσσιων γαρίδων έχει ακόμη να αντιμετωπίσει προβλήματα ασθενειών και διατήρησης της ποιότητας του νερού στα συστήματα καλλιέργειας Τα τελευταία χρόνια γίνεται εντατική έρευνα για την αντιμετώπιση των δύο αυτών παραμέτρων κυρίως προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης συγκεκριμένων δεικτών παρακολούθησης των κυριότερων φυσικών χημικών και βιολογικών παραμέτρων σε τακτική βάση

Εικόνα 1010 Συνολική παραγωγή δεκαπόδων από καλλιέργειες σε παγκόσμια κλίμακα ανά χώρα (στοιχεία από FAO 2012)

Η καλλιέργεια των αστακοκαραβίδων αντιμετωπίζει προβλήματα που σχετίζονται κυρίως με την καθιέρωση τεχνικών πάχυνσης και συγκεκριμένα την ανάπτυξη συστημάτων διατήρησης των ατόμων σε ξεχωριστά διαμερίσματα και την αυτοματοποιημένη προμήθεια τροφής ώστε να αποφεύγεται ο κανιβαλισμός και να είναι εύκολη η τακτική παρακολούθησή τους Για τους αγκαθωτούς αστακούς σημαντικά προβλήματα αποτελούν η διατήρηση των ευαίσθητων και μεγάλης διάρκειας ζωής προνυμφών καθώς και η συλλογή τους από τη φύση με καταστροφικές συνέπειες για τα αποθέματα των ειδών Σήμερα οι προσπάθειες στρέφονται προς την ανάπτυξη τεχνικών εκτροφής προνυμφικών σταδίων σε εμπορικά βιώσιμες εγκαταστάσεις καλλιέργειας Το τελευταίο αυτό θέμα αφορά και την καλλιέργεια των θαλάσσιων καβουριών για τα οποία επίσης οι προνύμφες αλιεύονται στη φύση Στις καραβίδες που κυρίως καλλιεργούνται σε φυσικά συστήματα εσωτερικών νερών τα προβλήματα έχουν να κάνουν με τις τεχνικές συγκομιδής και την προφύλαξη των φυσικών πληθυσμών από την ανεξέλεγκτη διαφυγή καλλιεργούμενων ατόμων στη φύση

53

11

8

8

222

11 1

110 Κίνα

Ταϊλάνδη

Ινδονησία

Βιετνάμ

Ινδία

Ταϊβάν

Μπαγκλαντές

Φιλιππίνες

Μιανμάρ

Μαλαισία

Άλλες χώρες Ινδοειρηνικού

Αμερκανική Ήπειρος

28 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Πρόσφατα γίνονται έρευνες για εύρεση τρόπων ώστε να αποφεύγεται όσο γίνεται η κακομεταχείριση των καλλιεργούμενων ζώων και αμφισβητείται η χρήση τεχνικών όπως η αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων για την επιτάχυνση της ωρίμανσης των θηλυκών Ακόμη υπάρχει γενικά ανησυχία σχετικά με τη γενετική ρύπανση των φυσικών πληθυσμών από την απελευθέρωση στη φύση ατόμων από καλλιέργειες καθώς και για την υποβάθμιση που υφίστανται εκτεταμένες περιοχές κυρίως στις τροπικές περιοχές από τις εγκαταστάσεις και τα απόβλητα των καλλιεργειών Παρόλα αυτά τα δεκάποδα καρκινοειδή εξακολουθούν να παραμένουν μια εξαιρετικά επιθυμητή τροφή για τους κατοίκους των ανεπτυγμένων χωρών και η καλλιέργειά τους σίγουρα ότι θα αναπτυχθεί περαιτέρω στο μέλλον

Επιλεγμένη βιβλιογραφία

Ξενόγλωσση ACIAR (Australian Centre for International Agricultural Research) 2009 Sustainable tropical spiny lobster aquaculture in

Vietnam and Australia Διαθέσιμο httpaciargovauprojectFIS2001058 AGDAFFndashNACA 2007 Aquatic Animal Diseases Significant to AsiandashPacific Identification FieldGuide Australian

Government Department of Agriculture Fisheries and Forestry Canberra Agnalt AL 2008 Fecundity of the European lobster (Homarus gammarus) off southwestern Norway after stock

enhancement do cultured females produce as many eggs as wild females ICES Journal of Marine Science 65 164-170

Altamirano JP 2010 Stock enhancement of tiger shrimp (Penaeus monodon) studies and assessment for the Batan Estuary in northern Panay Island central Philippines PhD Department of Global Agricultural Sciences School of Agricultural and Life Sciences University of Tokyo Διαθέσιμο repositorydlitcu-tokyoacjp dspacebitstream 2261hellip139_077124pdf

Browne R Benavente GP Uglem I Balsa GCM 2009 An illustrated hatchery guide for the production of clawed lobsters (Using a green water technique) Aquaculture explained 23 1-34

Calman WT 1911 The life of Crustacea Διαθέσιμο httpwwwgutenbergorg files3990439904-h39904-hhtm Drengstig A Bergheim A 2013 Commercial land-based farming of European lobster (Homarus gammarus L) in

reticulating aquaculture system (RAS) using a single cage approach Aquaculture engineering 53 14-18 Emerenciano Μ Gaxiola G Cuzon G 2013 Biofloc Technology (BFT) A Review for Aquaculture Application and

Animal Food Industry Biomass Now - Cultivation and Utilization Matovic MD (Ed) Διαθέσιμο httpwww intechopencombooksbiomass-now-cultivation-and-utilizationbiofloc-technology-bft-a-review-for-aquaculture-application-and-animal-food-industry

FAO 2015 Global Aquaculture Production Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisherystatisticsglobal-aquaculture-productionen

FAO 2014 The State of World Fisheries and Aquaculture Rome FAO 197p FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Penaeus vannamei In FAO Fisheries and Aquaculture

Department Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciesLitopenaeus_vannameien FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Aquaculture Fact Sheets In FAO Fisheries and

Aquaculture Department [online] Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciessearchen Helluy SM Beltz BS 1991 Embryonic development of the American lobster (Homarus americanus) Quantitative

staging and characterization of an embryonic molt cycle Biological Bulletin 180 355-371 Holdich DM 1993 A review of astaciculture freshwater crayfish farming Aquatic Living Recourses 6 307-317 Hung LV Tuan LA 2009 Lobster seacage culture in Vietnam In Williams KC (ed) Spiny lobster aquaculture in the

Asia-Pacific region ACIAR Proceedings No 132 p 10-17 Kapiris K 1995 Shrimp culture in Greece National Center for Marine Research Institure of Marine Biological

Resources 9p Kevrekidis K Thessalou-Legaki M 2011 Polpulation dynamics of Melicetrus kerathurus (Decapoda Penaeidae) in

Thermaikos Gulf (N Aegean Sea) Fisheries Research 107 46-58 Krummenhauer D Peixoto S Cavalli RO Poersch LH Wasielesky W 2011 Superintensive culture of white shrimp

Litopenaeus vannamei in a biofloc technology system in southern Brazil at different stocking densities Journal of the world aquaculture society 42(5) 726-733

Masterson J 2007 Scylla serrata serrated swimming crab Διαθέσιμο httpwwwsmssieduirlspec scylla_serratahtm

21 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

από προνύμφες στο στάδιο του πουερούλου που συλλέγονται με τράτες και παγίδες στα τοπικά νερά Οι κλωβοί μπορεί να είναι επιπλέοντες βυθισμένοι στερεωμένοι από διάφορα υλικά όπως μέταλλο και ξύλο Τα ζώα ταΐζονται σχεδόν αποκλειστικά με κομματιασμένα μικρά ψάρια και δίθυρα 1-3 φορές την ημέρα Οι αστακοί φτάνουν το εμπορεύσιμο μέγεθος του ενός κιλού σε περίπου 20-24 μήνες από τη μεταφορά των προνυμφών Η παραγωγή των αστακών στο Βιετνάμ παρουσίασε μια κάμψη το 2007 εξαιτίας μια ασθένειας που έλαβε διαστάσεις επιδημίας Αποδόθηκε σε διάφορους παράγοντες όπως ο χρόνος που μεσολαβούσε για τη μεταφορά των προνυμφών στους κλωβούς η βλάβη από το δυνατό φως που χρησιμοποιούνταν για την αλιεία τους η χαμηλή ποιότητα του νερού λόγω ρύπανσης από την αύξηση του αριθμού των κλωβών σε μια περιοχή Σε κάποιες περιοχές εξετάστηκε η ταυτόχρονη μυδοκαλλιέργεια προκειμένου να μειωθεί το κόστος για την τροφή των αστακών αλλά και να περιοριστεί η ρύπανση από το αιωρούμενο υλικό και βακτήρια στην περιοχή των κλωβών Η καλλιέργεια του είδους Palinurus ornatus που εξαπλώνεται στο νοτιοδυτικό Ειρηνικό και είναι από τα πλέον περιζήτητα και ακριβά είδη αστακών στον κόσμο γίνεται και σε άλλες χώρες του Ινδοειρηνικού Ωκεανού όπως η Μαλαισία η Ινδονησία και οι Φιλιππίνες Και στις χώρες αυτές η καλλιέργεια βασίζεται στη συλλογή πουερούλων που είναι πάρα πολύ άφθονες κατά τόπους στις περιοχές αυτές Συνήθως ακολουθεί μια διαδικασία 5 σταδίων εκτροφής που επιτρέπει τη συγκομιδή ώριμων αστακών κάθε 90 μέρες μετά από τον πρώτο ένα χρόνο καλλιέργειας Σε κάθε φάση της διαδικασίας οι αστακοί μεταφέρονται σε μεγαλύτερους κλωβούς φτάνοντας σε βάρος το 1 κιλό από τα 15 γραμμάρια που είχαν τα νεαρά άτομα Αυτό που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής είναι οι συνθήκες διατήρησης των προνυμφών τις πρώτες τριάντα μέρες Η επιβίωσή τους κατά την περίοδο αυτή που είναι καθοριστική για την παραγωγή είναι απρόβλεπτη και ποικίλλει πολύ Οι απώλειες συνήθως φτάνουν το 40-60 και μερικές φορές το 100 Από αυτές που καταφέρνουν να επιβιώσουν το 90 φτάνουν τελικά στο εμπορεύσιμο μέγεθος Η διατήρηση των προνυμφών σε κοινούς και όχι ατομικούς κλωβούς δεν φαίνεται να επηρεάζει την τελική απόδοση της καλλιέργειας Ωστόσο η εκτροφή ώριμων αστακών από προνύμφες που συλλέγονται στη φύση έχει αρχίσει να προκαλεί μεγάλη ανησυχία σχετικά με τη βιωσιμότητα των φυσικών αποθεμάτων των αστακών λαμβάνοντας υπόψη τη συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση τους παγκοσμίως Μόνο για τις καλλιέργειες στο Βιετνάμ συλλέγονται κάθε χρόνο περί τους 2 εκατομμύρια άτομα πουερούλων Έτσι γίνονται εντατικές προσπάθειες για τη μελέτη των αναγκών των προνυμφικών σταδίων των αστακών την οργάνωση συστημάτων εκτροφής από το φυλλόσωμα μέχρι το στάδιο της πάχυνσης καθώς και για τον σχεδιασμό τεχνητών υποστρωμάτων που θα μπορούσαν να ελκύσουν τους ενήλικους αστακούς και τα μικρά τους Στη δυτική Αυστραλία όπου υπάρχει παράδοση στην αλιεία των αστακών ξεκίνησε για πρώτη φορά σε παγκόσμια κλίμακα η καλλιέργεια των ευαίσθητων προνυμφικών σταδίων το 2006 και από το 2007 υπάρχει συνεχής παραγωγή αστακών μέχρι το ενήλικο στάδιο Μέχρι σήμερα πάντως δεν υπάρχουν εμπορικά βιώσιμα εκκολαπτήρια αστακών Επίσης μέχρι στιγμής είναι πολύ μεγαλύτερη η παραγωγή αστακών από την αλιεία από ότι από τις υδατοκαλλιέργειες

10 Καλλιέργεια καβουριών

Τα είδη των καβουριών που καλλιεργούνται σήμερα με επιτυχία σε εμπορική κλίμακα είναι κατά βάση δύο το θαλάσσιο μαγγρόβιο ή βαλτόβιο καβούρι Scylla serrata που ζει σε λασπώδεις βυθούς εκβολές και μαγκρόβια δάση και το κινέζικο καβούρι ή καβούρι-μποξέρ των γλυκών νερών Eriocheir sinensis Και τα δύο είδη καλλιεργούνται κυρίως στην Κίνα με ετήσια παραγωγή για το 2012 173 χιλιάδες τόνους το πρώτο και 714 χιλιάδες τόνους το δεύτερο Διάφορα είδη της οικογένειας Portunidae όπως τα Portunus trituberculatus και Callinectes sapidus δοκιμάστηκαν στο παρελθόν στην Αυστραλία και τις ΗΠΑ αντίστοιχα όμως σήμερα δεν φαίνεται να υπάρχει οικονομικά αποδοτική παραγωγή τους

22 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

101 Καλλιέργεια Scylla serrata Το μαγγρόβιο καβούρι είναι ένα από τα νοστιμότερα καβούρια και έχει μεγάλη ζήτηση στις αγορές της νοτιοανατολικής Ασίας όπου πωλείται ζωντανό μαζικά και σε υψηλές τιμές Επειδή ανέχεται μεγάλο εύρος αλατότητας ζει και στο θαλασσινό νερό και στα υφάλμυρα νερά των εκβολών όπου σκάβει και χώνεται μέσα στη λάσπη κατά τη διάρκεια της μέρας Σε συνθήκες αιχμαλωσίας φτάνει σε αναπαραγωγική ωριμότητα σε ένα περίπου έτος οπότε το πλάτος του κεφαλοθώρακά του είναι 9-14 εκατοστά Κάθε θηλυκό παράγει 1 με 8 εκατομμύρια αυγά σε κάθε ωοτοκία ανάλογα με το μέγεθός του Στη φύση τα ωοφόρα θηλυκά μεταναστεύουν μακριά από την ακτή για να επωάσουν τα αυγά που τα μεταφέρουν σε ένα σάκο στην κοιλιά τους για διάστημα από 10 έως 30 μέρες και για αυτό σπάνια παρατηρούνται στις εκβολές Παρά τις εντατικές προσπάθειες πολλών δεκαετιών για ανάπτυξη τεχνικών παραγωγής αυγών και προνυμφών η καλλιέργεια του μαγγρόβιου καβουριού βασίζεται κυρίως στη συλλογή νεαρών ατόμων από τη φύση με δίχτυα και παγίδες όπως και στην περίπτωση των αστακών Επειδή τα νεαρά άτομα δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένα στη θάλασσα απαιτείται πολύς κόπος και χρόνος για τη συλλογή τους Τα τελευταία χρόνια στη νότια Κίνα και την Ταιβάν έχουν αναπτυχθεί μέθοδοι για τη συλλογή των προνυμφών τους στο στάδιο της μεγαλόπης (Εικόνα 104Δ) την περίοδο που αυτές μετακινούνται από την ανοιχτή θάλασσα προς τις εκβολές Αυτό επιτρέπει τη συλλογή εκατομμυρίων προνυμφών με αναμφίβολες βέβαια αρνητικές επιπτώσεις στα αποθέματα του είδους και την αλιεία Οι μεγαλόπες συνήθως εκδύονται για να δώσουν νεαρά καβούρια σε 2-4 μέρες μετά τη συλλογή τους και στη συνέχεια μεγαλώνουν σε δεξαμενές για ένα μήνα πριν πουληθούν στους καλλιεργητές Η συλλογή των προνυμφών από τη φύση πέρα από τις αρνητικές συνέπειες για το περιβάλλον έχει το μειονέκτημα ότι δεν εγγυάται σταθερή προμήθεια και ότι συνήθως συλλέγονται ανάμεικτες προνύμφες διαφορετικών ειδών που χρειάζεται να διαχωριστούν Λιγότερο συνηθισμένη παρόλο που έχει αναπτυχθεί σε χώρες όπως η Ιαπωνία η Κίνα το Βιετνάμ και οι Φιλιππίνες είναι η επίτευξη της ωοτοκίας των θηλυκών στις εγκαταστάσεις της καλλιέργειας με δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών θερμοκρασίας και με προσθήκη διαχωριστικών ώστε να αποφεύγεται ο κανιβαλισμός Τα θηλυκά συλλέγονται από τη θάλασσα με ώριμες ωοθήκες και μεταφέρονται σε αεριζόμενες δεξαμενές για να ωοτοκήσουν σε 2-4 εβδομάδες Η τροφή που τους παρέχεται είναι από μύδια ψάρια ή πολυχαίτους σε ποσότητα 10-15 του βάρους τους κάθε μέρα Είναι αναγκαία η ανανέωση του νερού κατά 50-80 καθημερινά και η απομάκρυνση των υπολειμμάτων της τροφής και των απεκκριμάτων Σε κάθε ωοτοκία παράγονται 08-5 εκατομμύρια ζωίδια τα οποία πρέπει να συλλεχθούν μέσα σε μια ώρα από την απελευθέρωσή τους ώστε να μην υπάρξουν μολύνσεις Τα ζωίδια μεταφέρονται σε νέες δεξαμενές σε πυκνότητες 50-80 ανά λίτρο νερού Ταΐζονται στην αρχή με τροχόζωα και αργότερα με Artemia Είκοσι μέρες αφού φτάσουν στο στάδιο της μεγαλόπης μεταφέρονται σε μεγαλύτερες δεξαμενές ή δικτυωτούς κλωβούς σε πυκνότητες 1-2 ανά λίτρο νερού και ταΐζονται με Artemia και πολτό από ψάρι γαρίδες και μύδια Πενήντα δύο ημέρες μετά την εκκόλαψη τα νεαρά καβούρια μπορούν να συλλεχθούν και να μεταφερθούν σε φυσικές υδατοσυλλογές σε περιχές με μαγγρόβια βλάστηση (εκτατική καλλιέργεια) ή τεχνητές εξωτερικές δεξαμενές (ημι-εντατική καλλιέργεια) για την πάχυνση Πιο συνηθισμένες είναι οι εξωτερικές δεξαμενές που χρειάζεται να έχουν πυθμένα από λάσπη βάθος 80-100 cm και θερμοκρασία 23-32οC Στο στάδιο της μεγαλόπης και της πάχυνσης των νεαρών καβουριών μπορεί να χρησιμοποιούνται και πολυκαλλιέργειες με γαρίδες και είδη ψαριών Η εκτροφή των προνυμφών αυτού του καβουριού παρουσιάζει προβλήματα που έχουν να κάνουν με τη μη σταθερή παραγόμενη ποσότητα και τα χαμηλά ποσοστά επιβίωσης κυρίως λόγω ασθενειών και κανιβαλισμού στο στάδιο της μεγαλόπης και όχι κατάλληλης τροφής Λεπτομερείς οδηγίες για την καλλιέργεια του καβουριού περιέχονται σε ένα εγχειρίδιο που εξέδωσε το 2011 ο Παγκόσμιος οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO)

23 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

102 Καλλιέργεια Eriocheir sinensis Το ενδημικό είδος της Κίνας Eriocheir sinensis άρχισε να καλλιεργείται τη δεκαετία του 1970 μετά την κατάρρευση των αποθεμάτων του λόγω υπεραλίευσης στη διάρκεια των προηγούμενων δεκαετιών Η τεχνική της καλλιέργειάς του έχει βελτιωθεί πολύ από τη δεκαετία του 1990 και η εμπορική παραγωγή του γίνεται πλέον με επιτυχία και πέρα από τις περιοχές εξάπλωσής του Είναι κατάδρομο είδος ζει δηλαδή ως ενήλικο σε ποτάμια και κατεβαίνει στη θάλασσα κατά την περίοδο της αναπαραγωγής Στη φύση τα αναπαραγωγικά ώριμα άτομα κατεβαίνουν στις εκβολές Μετά τη γονιμοποίηση και την ωοτοκία μετακινούνται στην ανοιχτή θάλασσα όπου επωάζουν τα αυγά και επιστρέφουν πίσω στα ρηχά την εποχή της εκκόλαψης Η ανάπτυξη των προνυμφών γίνεται στα υφάλμυρα νερά των εκβολών Στο στάδιο της μεγαλόπης (Εικόνα 104Δ) ανεβαίνουν και πάλι προς το ποτάμι Στη διάρκεια της ανάπτυξης συμβαίνουν περί τις 15 εκδύσεις σε ένα διάστημα 2 περίπου ετών που χρειάζεται για να φτάσει το καβούρι σε αναπαραγωγική ωριμότητα Ένα καβούρι μέσου μεγέθους αυτού του είδους μπορεί να φτάνει σε πλάτος κεφαλοθώρακα τα 5-8 εκατοστά Ο κύκλος της παραγωγής των καβουριών αυτών σε καλλιέργεια είναι επίσης δύο χρόνια και περιλαμβάνει τις φάσεις της εκκόλαψης της εκτροφής των προνυμφών και της πάχυνσης Η καλλιέργεια τους στο στάδιο της πάχυνσης γίνεται σε ρηχές μικρές υδατοσυλλογές ή σε ορυζώνες Ο γόνος προέρχεται είτε από κλειστές εντατικές είτε από ανοιχτές ημι-εντατικέςεκτατικές εγκαταστάσεις στις οποίες ποικίλλει το μέγεθος των δεξαμενών και η πυκνότητα των προνυμφών Τα ενήλικα θηλυκά και αρσενικά που επιλέγονται από τις περιοχές της πάχυνσης μεταφέρονται σε δεξαμενές με θαλασσινό νερό για να ζευγαρώσουν Τα αρσενικά στη συνέχεια απομακρύνονται ώστε τα θηλυκά να επωάσουν ελεύθερα τα αυγά τους Δυο μέρες πριν την εκκόλαψη των αυγών τα θηλυκά μεταφέρονται σε δεξαμενή εκτροφής προνυμφών Μόλις η πυκνότητα των προνυμφών φτάσει τις 200-300 χιλιάδες ανά m3 στις εντατικές καλλιέργειες ή τις 10000 χιλιάδες ανά m3 στις εκτατικές τα θηλυκά απομακρύνονται και σε 3 εβδομάδες περίπου τα ζωίδια μετατρέπονται σε μεγαλόπες Η αλατότητα του νερού μειώνεται σταδιακά ώστε να γίνει γλυκό όταν οι μεγαλόπες είναι τριών ημερών Η τροφή τους είναι μικροφύκη ζωοπλαγκτό κρόκος αυγών και προνύμφες και ενήλικες Artemia ενώ η άριστη θερμοκρασία είναι 22-25οC Οι μεγαλόπες διατηρούνται σε τσιμεντένιες δεξαμενές μέχρι να φτάσουν τα 5-20g Για το σκοπό αυτό αυξάνεται σταδιακά το βάθος του νερού από 05 m μέχρι 1 m Η τροφή που παρέχεται είναι και φυτική και ζωική (σε ποσοστό τουλάχιστο 20) αφού το είδος είναι παμφάγο Εναλλακτικά οι μεγαλόπες μπορούν να εκτραφούν και σε ορυζώνες αλλά σε αυτή την περίπτωση χρειάζεται να σκαφτούν τάφροι με βάθος και πλάτος περί τα 50cm και να τοποθετηθούν πλαστικοί φράκτες ώστε να μην μπορούν να διαφύγουν Η πάχυνση μπορεί να γίνει ημι-εντατικά σε κατάλληλες δεξαμενές ή εκτατικά σε φυσικές υδατοσυλλογές όπως μικρές λίμνες ή ορυζώνες Η δεύτερη περίπτωση είναι προτιμητέα καθότι είναι φιλική προς το περιβάλλον και αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα αγροτο-υδατοκαλλιέργειας Εδώ τα καβούρια βασίζονται περισσότερο σε φυσική τροφή αν και μερικές φορές είναι απαραίτητο να δοθεί συμπλήρωμα Τα καβούρια μεταφέρονται στους χώρους πάχυνσης όταν ακόμη έχουν μέγεθος κέρματος και οι πυκνότητές τους μπορεί να φτάνουν τα 7500 άτομα ανά εκτάριο Συνήθως δημιουργούνται πολυκαλλιέργειες στις οποίες συνυπάρχουν με καλλιεργούμενα ψάρια και γαρίδες των γλυκών νερών φροντίζοντας οι τροφικές τους ανάγκες να είναι συμπληρωματικές και όχι ανταγωνιστικές Σε κάποιες εγκαταστάσεις τα καβούρια διατηρούνται μέσα σε πλέγματα από πλαστικό που στηρίζονται με πασσάλους Συνήθως επιβιώνει το 40-50 των καβουριών που εισάγονται στις εγκαταστάσεις της πάχυνσης Με καλή διαχείριση μπορεί να έχει κανείς μια συγκομιδή από 7500 kgha ρυζιού και 500-700 kgha καβουριών που σημαίνει ένα εισόδημα 1800-3000$ ανά εκτάριο Το κόστος παραγωγής είναι πολύ μικρότερο στην περίπτωση της εκτατικής καλλιέργειας

24 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

11 Προσπάθειες στον Ελλαδικό χώρο

Στον Ελλαδικό χώρο δεν έχει υπάρξει μέχρι στιγμής κάποια επιτυχημένη από εμπορική άποψη καλλιέργεια δεκαπόδων Έχουν γίνει κάποιες προσπάθειες αλλά διάφοροι λόγοι εμπόδισαν την επιτυχή έκβαση μεταξύ των οποίων η έλλειψη τεχνογνωσίας η έλλειψη χρηματοδότησης των προσπαθειών από την πολιτεία η απουσία πειραματικής καλλιέργειας στα ερευνητικά κέντρα η περιορισμένη οικονομική δυνατότητα των επενδυτών αλλά και το γεγονός ότι οι ελληνικές ακτές κυρίως αξιοποιούνται σε τουριστικές δραστηριότητες Τo αυτόχθονο είδος γαρίδας της Μεσογείου Penaeus kerathurus αλιεύεται εντατικά στις ελληνικές θάλασσες και ιδιαίτερα στο βόρειο Αιγαίο Φαίνεται όμως ότι τα ήδη υπεραλιευμένα αποθέματά του απειλούνται από το αλλόχθονο είδος Penaeus japonicus που έχει εισέλθει στη Μεσόγειο μέσα από τη Διώρυγα του Σουέζ κι έχει αντικαταστήσει εντελώς τα αυτόχθονα είδη στη Λεβαντίνη ενώ έχει εξαπλωθεί μέχρι το κεντρικό Αιγαίο Δεδομένου ότι και οι κλιματικές συνθήκες είναι απόλυτα ευνοϊκές αλλά και ότι θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν εναλλακτικές πηγές ενέργειας η καλλιέργεια γαρίδων στις ελληνικές θάλασσες θα μπορούσε να έχει μεγάλη επιτυχία Μέχρι στιγμής έχουν γίνει πειραματικές προσπάθειες καλλιέργειας των ειδών Penaeus japonicus και Penaeus vannamei σε μονάδες στην Άρτα το Πόρτο Λάγος και την Αλεξανδρούπολη ως επί το πλείστον από ιδιώτες και με προμήθεια προνυμφών από την Ισπανία την Ταιβάν τη Γαλλία και τις ΗΠΑ Οι καλλιέργειες αυτές ήταν εκτατικές ή ημιεντατικές Από το 2014 έχει ξεκινήσει μια νέα επιχείρηση γαριδοκαλλιέργειας στη βόρεια Ελλάδα η οποία θα παράγει γαρίδες σε κλειστό σύστημα θαλασσινού νερού με εγκαταστάσεις υψηλής τεχνολογίας κάτω από απολύτως ελεγχόμενες συνθήκες Η επιχείρηση σχεδιάζει να καλλιεργήσει τα είδη Penaeus monodon και Penaeus vannamei και να καλύπτει τα τρία βασικά στάδια της διαδικασίας που είναι η αποθήκευση και επεξεργασία του νερού η διαδικασία παραγωγής και αναπαραγωγής των γαρίδων και η συσκευασία και τυποποίηση των προϊόντων Επίσης τα τελευταία χρόνια γίνεται διερεύνηση των δυνατοτήτων που υπάρχουν για καλλιέργεια των δύο αυτόχθονων ειδών καραβίδων των εσωτερικών νερών της ελληνικής επικράτειας Πρόκειται για τα είδη Astacus astacus και Astacus leptodactylus Το πρώτο υπάρχει σε φυσικούς πληθυσμούς στη βορειοδυτική κυρίως Ελλάδα ενώ το δεύτερο στον Έβρο και το Νέστο Και για τα δύο αυτά είδη υπάρχει η τεχνογνωσία παραγωγής σε Ευρωπαϊκές χώρες και δεδομένου ότι πρόκειται για είδη με ταχεία αύξηση υψηλή γονιμότητα και καλή προσαρμοστικότητα η εκτροφή τους σε κλειστά και ανοιχτά συστήματα θα μπορούσε να καλύψει τη μεγάλη ζήτηση που υπάρχει για κατανάλωση στη χώρα μας αλλά και για εξαγωγή στην Ευρώπη

12 Στοιχεία παραγωγής σε παγκόσμια κλίμακα

Η αλιεία των δεκάποδων καρκινοειδών φτάνει ετησίως σε παγκόσμια κλίμακα τα 63 εκατομμύρια τόνους σύμφωνα με τα στοιχεία του FAO για το έτος 2012 (58 στη θάλασσα και 05 στα γλυκά νερά) Η ποσότητα αυτή αποτελεί το 68 περίπου των συνολικών παγκόσμιων αλιευμάτων Τα τελευταία 20 χρόνια ωστόσο ένα σημαντικό μέρος της παραγωγής δεκαπόδων προέρχεται από υδατοκαλλιέργειες Το 2012 η παραγωγή έφτασε τα 65 περίπου εκατομμύρια τόνους όσο δηλαδή και η παραγωγή από την αλιεία τους και απέδωσε περί τα 31 δισεκατομμύρια δολάρια (Πίνακας 101) Αν και αποτελούν μικρό σχετικά τμήμα της παγκόσμιας υδατοκαλλιέργειας σε όγκο παραγόμενου προϊόντος (10) σε σχέση με τα ψάρια και τα μαλάκια το οικονομικό όφελος που αποφέρουν είναι αναλογικά μεγαλύτερο (23) από ότι τα μαλάκια (Εικόνα 109) Όπως φαίνεται από τον Πίνακα 101 το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής δεκαπόδων από υδατοκαλλιέργειες κατέχουν οι γαρίδες το 67 περίπου του παραγόμενου βάρους σε τόνους και το 63

25 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

της αξίας σε δολάρια Ακολουθούν τα δεκάποδα των εσωτερικών νερών (καραβίδες και καβούρια) με ποσοστά 28 και 34 αντίστοιχα και με ελάχιστη συμμετοχή τα θαλάσσια καβούρια οι αστακοί και οι αστακοκαραβίδες Σύμφωνα με τον FAO καλλιεργούνται σε παγκόσμια κλίμακα 59 είδη καρκινοειδών Τα κυριότερα από αυτά παρουσιάζονται συνοπτικά στον Πίνακα 102 μαζί με στοιχεία για τις χώρες στις οποίες καλλιεργούνται τον τύπο τις καλλιέργειας τις συνθήκες θερμοκρασίας και αλατότητας και την προέλευση του γόνου ή των γεννητόρων

Πίνακας 101 Παγκόσμια παραγωγή σε όγκο (Ο σε τόνους) και αξία (Α σε χιλιάδες US $) από τις καλλιέργειες δεκάποδων καρκινοειδών σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του FAO για τα έτη 2004-2012

2004 2006 2008 2010 2012 Δεκάποδα εσωτερικών νερών

O 845978 954603 1373886 1692215 1827313 A 3571090 4220785 7673998 9491432 10481207

Θαλάσσια καβούρια O 178838 198243 240787 25 378 289949 A 454031 580878 747875 807637 932841

Αστακοί και αστακοκαραβίδες

O 39 35 1092 1611 2035 A 660 710 11251 16285 20967

Γαρίδες O 2364536 3111748 3400216 3778856 4327520 A 9360737 12255108 14431069 16654797 19428752

Σύνολο O 3389391 4264629 5015981 5727060 6446817 A 13386518 17057481 22864193 26970151 30863767

Εικόνα 109 Σύγκριση της παγκόσμιας παραγωγής οργανισμών από υδατοκαλλιέργειες σε ποσότητα και σε αξία Παρατηρούμε ότι τα καρκινοειδή αποφέρουν μεγαλύτερο οικονομικό όφελος σε σχέση με την παραγόμενη ποσότητα από ότι τα μαλάκια (στοιχεία από FAO 2014 για το 2012)

Η καλλιέργεια των δεκάποδων καρκινοειδών σε παγκόσμιο επίπεδο πραγματοποιείται κυρίως σε συστήματα υφάλμυρων νερών σε ποσοστό περίπου 48 σε συστήματα γλυκών νερών (38) και λιγότερο στην ανοικτή θάλασσα (14) Το 90 περίπου της παραγωγής δεκαπόδων από υδατοκαλλιέργειες προέρχεται από χώρες του Ινδοειρηνικού (Εικόνα 1010) Κυριότερη χώρα στον τομέα της υδατοκαλλιέργειας δεκαπόδων είναι η Κίνα που στηρίζει το 50 περίπου στης παγκόσμιας παραγωγής και ακολουθούν η Ταϊλάνδη η Ινδονησία και το Βιετνάμ Στην Αμερικανική Ήπειρο το Εκουαδόρ το Μεξικό η Βραζιλία και οι ΗΠΑ είναι οι χώρες με τη μεγαλύτερη παραγωγή η οποία ωστόσο είναι κατά πολύ μικρότερη εκείνης των χωρών του Ινδοειρηνικού Η Ευρώπη εισάγει μεγάλες ποσότητες καλλιεργημένων γαρίδων από τις χώρες παραγωγής τους στην Άπω Ανατολή και τη Λατινική Αμερική κυρίως την Κίνα την Ινδονησία τη Βραζιλία και το Εκουαδόρ Κύριες

67

23

10

Ποσότητα(εκ τόνοι)

6512

23

Αξία(δισ δολάρια)

Ψάρια

Μαλάκια

Καρκινοειδή

26 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

χώρες εισαγωγής των καλλιεργημένων γαρίδων είναι οι χώρες της νότιας Ευρώπης (Ισπανία Γαλλία Ιταλία) Σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία που επίσης έχουν μεγάλη κατανάλωση δεκαπόδων ένα μεγάλο μέρος των γαρίδων που καταναλώνονται είναι είδη των ψυχρών νερών (πχ Crangon crangon Pandalus borealis) που αλιεύονται στον βόρειο Ατλαντικό Την τελευταία δεκαετία καθώς η αλιεία των γαρίδων βρίσκεται σε ύφεση οι γαρίδες Penaeus (κυρίως τα είδη P monodon και P vannamei) έχουν αρχίσει να βρίσκουν πρόσφορο έδαφος και στη βόρεια Ευρώπη

Πίνακας 102 Κυριότερα είδη καλλιεργούμενων δεκαπόδων και στοιχεία σχετικά την καλλιέργειά τους

Εύρος θερμοκρασίας και αλατότητας

Κύριες μέθοδοι καλλιέργειας

Προέλευση γόνου ή γεννητόρων

Κύριες χώρες καλλιέργειας

Γαρίδες Penaeus indicus 22-33οC 15-25permil Εκτατική

(πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική

Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες ή θηλυκά

Ινδία Ινδονησία Φιλιππίνες

Penaeus monodon 24-34οC 5-25permil Εκτατική ημιεντατική εντατική υπερεντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Ταϊλάνδη Φιλιππίνες Ταϊβάν

Peneus japonicus 18-28οC 35-45permil Ημιεντατική Άγρια θηλυκά ή προνύμφες από εκκολαπτήρια

Ιαπωνία Βραζιλία Αυστραλία κά

Penaeus vannamei 26-33οC 5-33permil Εκτατική ημιεντατική υπερεντατική

Μεταπρονύμφες άγριες ή από εκκολαπτήρια

Εκουαδόρ κά

Macrobrachium rosenbergii

26-32οC 0-2permil προνύμφες 12permil

Ημιεντατική Άγριες προνύμφες Ταϊλάνδη Κίνα Βραζιλία Αυστραλία

Καραβίδες Astacus astacus 15-25οC 0-5 permil Εκτατική ημιεντατική και

νεαρά για εμπλουτισμό Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

Ευρώπη

Astacus leptodactylus 10-18οC 0-5permil Εκτατική κυρίως νεαρά για εμπλουτισμό

Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

Ανατολική Ευρώπη Τουρκία

Procambarus clarkii 18-25οC 0-5permil Εκτατική Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

ΗΠΑ Κίνα Ισπανία Κένυα

Cherax quadricarinatus

15-30οC 0-5permil Ημιεντατική Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Αυστραλία

Αστακοκαραβίδες Homarus americanus 18-23οC 30-35permil Συστήματα πάχυνσης

πιλοτικά εκκολαπτήρια Άγρια ωοφόρα θηλυκά

ΗΠΑ

Homarus gammarus 18-23οC 30-35permil Πιλοτικά εκκολαπτήρια Άγρια ωοφόρα θηλυκά

Ευρώπη

Αστακοί Panulirus spp 18-30οC 30-35permil Συστήματα πάχυνσης Άγρια νεαρά Σιγκαπούρη Ινδία

Ιαπωνία Αυστραλία Ταϊβάν Ν Ζηλανδία

Καβούρια Scylla spp 23-30οC 18-34permil Εκτατική

(πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα νεαρά

ΝΑ Ασία Αυστραλία

Eriocheir sinensis 17-31οC 0-5permil προνύμφες έως 15permil

Εκτατική (πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική εντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Κίνα

27 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

13 Προβλήματα και Προοπτικές

Από όσα αναφέρθηκαν στα επιμέρους κεφάλαια για την καλλιέργεια των διάφορων ομάδων δεκαπόδων είναι φανερό ότι έχει γίνει μεγάλη επιστημονική πρόοδος στις μεθόδους εκκόλαψης και πάχυνσης παραμένουν όμως ακόμη κάποια προβλήματα Έτσι η καλλιέργεια των θαλάσσιων γαρίδων έχει ακόμη να αντιμετωπίσει προβλήματα ασθενειών και διατήρησης της ποιότητας του νερού στα συστήματα καλλιέργειας Τα τελευταία χρόνια γίνεται εντατική έρευνα για την αντιμετώπιση των δύο αυτών παραμέτρων κυρίως προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης συγκεκριμένων δεικτών παρακολούθησης των κυριότερων φυσικών χημικών και βιολογικών παραμέτρων σε τακτική βάση

Εικόνα 1010 Συνολική παραγωγή δεκαπόδων από καλλιέργειες σε παγκόσμια κλίμακα ανά χώρα (στοιχεία από FAO 2012)

Η καλλιέργεια των αστακοκαραβίδων αντιμετωπίζει προβλήματα που σχετίζονται κυρίως με την καθιέρωση τεχνικών πάχυνσης και συγκεκριμένα την ανάπτυξη συστημάτων διατήρησης των ατόμων σε ξεχωριστά διαμερίσματα και την αυτοματοποιημένη προμήθεια τροφής ώστε να αποφεύγεται ο κανιβαλισμός και να είναι εύκολη η τακτική παρακολούθησή τους Για τους αγκαθωτούς αστακούς σημαντικά προβλήματα αποτελούν η διατήρηση των ευαίσθητων και μεγάλης διάρκειας ζωής προνυμφών καθώς και η συλλογή τους από τη φύση με καταστροφικές συνέπειες για τα αποθέματα των ειδών Σήμερα οι προσπάθειες στρέφονται προς την ανάπτυξη τεχνικών εκτροφής προνυμφικών σταδίων σε εμπορικά βιώσιμες εγκαταστάσεις καλλιέργειας Το τελευταίο αυτό θέμα αφορά και την καλλιέργεια των θαλάσσιων καβουριών για τα οποία επίσης οι προνύμφες αλιεύονται στη φύση Στις καραβίδες που κυρίως καλλιεργούνται σε φυσικά συστήματα εσωτερικών νερών τα προβλήματα έχουν να κάνουν με τις τεχνικές συγκομιδής και την προφύλαξη των φυσικών πληθυσμών από την ανεξέλεγκτη διαφυγή καλλιεργούμενων ατόμων στη φύση

53

11

8

8

222

11 1

110 Κίνα

Ταϊλάνδη

Ινδονησία

Βιετνάμ

Ινδία

Ταϊβάν

Μπαγκλαντές

Φιλιππίνες

Μιανμάρ

Μαλαισία

Άλλες χώρες Ινδοειρηνικού

Αμερκανική Ήπειρος

28 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Πρόσφατα γίνονται έρευνες για εύρεση τρόπων ώστε να αποφεύγεται όσο γίνεται η κακομεταχείριση των καλλιεργούμενων ζώων και αμφισβητείται η χρήση τεχνικών όπως η αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων για την επιτάχυνση της ωρίμανσης των θηλυκών Ακόμη υπάρχει γενικά ανησυχία σχετικά με τη γενετική ρύπανση των φυσικών πληθυσμών από την απελευθέρωση στη φύση ατόμων από καλλιέργειες καθώς και για την υποβάθμιση που υφίστανται εκτεταμένες περιοχές κυρίως στις τροπικές περιοχές από τις εγκαταστάσεις και τα απόβλητα των καλλιεργειών Παρόλα αυτά τα δεκάποδα καρκινοειδή εξακολουθούν να παραμένουν μια εξαιρετικά επιθυμητή τροφή για τους κατοίκους των ανεπτυγμένων χωρών και η καλλιέργειά τους σίγουρα ότι θα αναπτυχθεί περαιτέρω στο μέλλον

Επιλεγμένη βιβλιογραφία

Ξενόγλωσση ACIAR (Australian Centre for International Agricultural Research) 2009 Sustainable tropical spiny lobster aquaculture in

Vietnam and Australia Διαθέσιμο httpaciargovauprojectFIS2001058 AGDAFFndashNACA 2007 Aquatic Animal Diseases Significant to AsiandashPacific Identification FieldGuide Australian

Government Department of Agriculture Fisheries and Forestry Canberra Agnalt AL 2008 Fecundity of the European lobster (Homarus gammarus) off southwestern Norway after stock

enhancement do cultured females produce as many eggs as wild females ICES Journal of Marine Science 65 164-170

Altamirano JP 2010 Stock enhancement of tiger shrimp (Penaeus monodon) studies and assessment for the Batan Estuary in northern Panay Island central Philippines PhD Department of Global Agricultural Sciences School of Agricultural and Life Sciences University of Tokyo Διαθέσιμο repositorydlitcu-tokyoacjp dspacebitstream 2261hellip139_077124pdf

Browne R Benavente GP Uglem I Balsa GCM 2009 An illustrated hatchery guide for the production of clawed lobsters (Using a green water technique) Aquaculture explained 23 1-34

Calman WT 1911 The life of Crustacea Διαθέσιμο httpwwwgutenbergorg files3990439904-h39904-hhtm Drengstig A Bergheim A 2013 Commercial land-based farming of European lobster (Homarus gammarus L) in

reticulating aquaculture system (RAS) using a single cage approach Aquaculture engineering 53 14-18 Emerenciano Μ Gaxiola G Cuzon G 2013 Biofloc Technology (BFT) A Review for Aquaculture Application and

Animal Food Industry Biomass Now - Cultivation and Utilization Matovic MD (Ed) Διαθέσιμο httpwww intechopencombooksbiomass-now-cultivation-and-utilizationbiofloc-technology-bft-a-review-for-aquaculture-application-and-animal-food-industry

FAO 2015 Global Aquaculture Production Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisherystatisticsglobal-aquaculture-productionen

FAO 2014 The State of World Fisheries and Aquaculture Rome FAO 197p FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Penaeus vannamei In FAO Fisheries and Aquaculture

Department Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciesLitopenaeus_vannameien FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Aquaculture Fact Sheets In FAO Fisheries and

Aquaculture Department [online] Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciessearchen Helluy SM Beltz BS 1991 Embryonic development of the American lobster (Homarus americanus) Quantitative

staging and characterization of an embryonic molt cycle Biological Bulletin 180 355-371 Holdich DM 1993 A review of astaciculture freshwater crayfish farming Aquatic Living Recourses 6 307-317 Hung LV Tuan LA 2009 Lobster seacage culture in Vietnam In Williams KC (ed) Spiny lobster aquaculture in the

Asia-Pacific region ACIAR Proceedings No 132 p 10-17 Kapiris K 1995 Shrimp culture in Greece National Center for Marine Research Institure of Marine Biological

Resources 9p Kevrekidis K Thessalou-Legaki M 2011 Polpulation dynamics of Melicetrus kerathurus (Decapoda Penaeidae) in

Thermaikos Gulf (N Aegean Sea) Fisheries Research 107 46-58 Krummenhauer D Peixoto S Cavalli RO Poersch LH Wasielesky W 2011 Superintensive culture of white shrimp

Litopenaeus vannamei in a biofloc technology system in southern Brazil at different stocking densities Journal of the world aquaculture society 42(5) 726-733

Masterson J 2007 Scylla serrata serrated swimming crab Διαθέσιμο httpwwwsmssieduirlspec scylla_serratahtm

22 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

101 Καλλιέργεια Scylla serrata Το μαγγρόβιο καβούρι είναι ένα από τα νοστιμότερα καβούρια και έχει μεγάλη ζήτηση στις αγορές της νοτιοανατολικής Ασίας όπου πωλείται ζωντανό μαζικά και σε υψηλές τιμές Επειδή ανέχεται μεγάλο εύρος αλατότητας ζει και στο θαλασσινό νερό και στα υφάλμυρα νερά των εκβολών όπου σκάβει και χώνεται μέσα στη λάσπη κατά τη διάρκεια της μέρας Σε συνθήκες αιχμαλωσίας φτάνει σε αναπαραγωγική ωριμότητα σε ένα περίπου έτος οπότε το πλάτος του κεφαλοθώρακά του είναι 9-14 εκατοστά Κάθε θηλυκό παράγει 1 με 8 εκατομμύρια αυγά σε κάθε ωοτοκία ανάλογα με το μέγεθός του Στη φύση τα ωοφόρα θηλυκά μεταναστεύουν μακριά από την ακτή για να επωάσουν τα αυγά που τα μεταφέρουν σε ένα σάκο στην κοιλιά τους για διάστημα από 10 έως 30 μέρες και για αυτό σπάνια παρατηρούνται στις εκβολές Παρά τις εντατικές προσπάθειες πολλών δεκαετιών για ανάπτυξη τεχνικών παραγωγής αυγών και προνυμφών η καλλιέργεια του μαγγρόβιου καβουριού βασίζεται κυρίως στη συλλογή νεαρών ατόμων από τη φύση με δίχτυα και παγίδες όπως και στην περίπτωση των αστακών Επειδή τα νεαρά άτομα δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένα στη θάλασσα απαιτείται πολύς κόπος και χρόνος για τη συλλογή τους Τα τελευταία χρόνια στη νότια Κίνα και την Ταιβάν έχουν αναπτυχθεί μέθοδοι για τη συλλογή των προνυμφών τους στο στάδιο της μεγαλόπης (Εικόνα 104Δ) την περίοδο που αυτές μετακινούνται από την ανοιχτή θάλασσα προς τις εκβολές Αυτό επιτρέπει τη συλλογή εκατομμυρίων προνυμφών με αναμφίβολες βέβαια αρνητικές επιπτώσεις στα αποθέματα του είδους και την αλιεία Οι μεγαλόπες συνήθως εκδύονται για να δώσουν νεαρά καβούρια σε 2-4 μέρες μετά τη συλλογή τους και στη συνέχεια μεγαλώνουν σε δεξαμενές για ένα μήνα πριν πουληθούν στους καλλιεργητές Η συλλογή των προνυμφών από τη φύση πέρα από τις αρνητικές συνέπειες για το περιβάλλον έχει το μειονέκτημα ότι δεν εγγυάται σταθερή προμήθεια και ότι συνήθως συλλέγονται ανάμεικτες προνύμφες διαφορετικών ειδών που χρειάζεται να διαχωριστούν Λιγότερο συνηθισμένη παρόλο που έχει αναπτυχθεί σε χώρες όπως η Ιαπωνία η Κίνα το Βιετνάμ και οι Φιλιππίνες είναι η επίτευξη της ωοτοκίας των θηλυκών στις εγκαταστάσεις της καλλιέργειας με δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών θερμοκρασίας και με προσθήκη διαχωριστικών ώστε να αποφεύγεται ο κανιβαλισμός Τα θηλυκά συλλέγονται από τη θάλασσα με ώριμες ωοθήκες και μεταφέρονται σε αεριζόμενες δεξαμενές για να ωοτοκήσουν σε 2-4 εβδομάδες Η τροφή που τους παρέχεται είναι από μύδια ψάρια ή πολυχαίτους σε ποσότητα 10-15 του βάρους τους κάθε μέρα Είναι αναγκαία η ανανέωση του νερού κατά 50-80 καθημερινά και η απομάκρυνση των υπολειμμάτων της τροφής και των απεκκριμάτων Σε κάθε ωοτοκία παράγονται 08-5 εκατομμύρια ζωίδια τα οποία πρέπει να συλλεχθούν μέσα σε μια ώρα από την απελευθέρωσή τους ώστε να μην υπάρξουν μολύνσεις Τα ζωίδια μεταφέρονται σε νέες δεξαμενές σε πυκνότητες 50-80 ανά λίτρο νερού Ταΐζονται στην αρχή με τροχόζωα και αργότερα με Artemia Είκοσι μέρες αφού φτάσουν στο στάδιο της μεγαλόπης μεταφέρονται σε μεγαλύτερες δεξαμενές ή δικτυωτούς κλωβούς σε πυκνότητες 1-2 ανά λίτρο νερού και ταΐζονται με Artemia και πολτό από ψάρι γαρίδες και μύδια Πενήντα δύο ημέρες μετά την εκκόλαψη τα νεαρά καβούρια μπορούν να συλλεχθούν και να μεταφερθούν σε φυσικές υδατοσυλλογές σε περιχές με μαγγρόβια βλάστηση (εκτατική καλλιέργεια) ή τεχνητές εξωτερικές δεξαμενές (ημι-εντατική καλλιέργεια) για την πάχυνση Πιο συνηθισμένες είναι οι εξωτερικές δεξαμενές που χρειάζεται να έχουν πυθμένα από λάσπη βάθος 80-100 cm και θερμοκρασία 23-32οC Στο στάδιο της μεγαλόπης και της πάχυνσης των νεαρών καβουριών μπορεί να χρησιμοποιούνται και πολυκαλλιέργειες με γαρίδες και είδη ψαριών Η εκτροφή των προνυμφών αυτού του καβουριού παρουσιάζει προβλήματα που έχουν να κάνουν με τη μη σταθερή παραγόμενη ποσότητα και τα χαμηλά ποσοστά επιβίωσης κυρίως λόγω ασθενειών και κανιβαλισμού στο στάδιο της μεγαλόπης και όχι κατάλληλης τροφής Λεπτομερείς οδηγίες για την καλλιέργεια του καβουριού περιέχονται σε ένα εγχειρίδιο που εξέδωσε το 2011 ο Παγκόσμιος οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO)

23 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

102 Καλλιέργεια Eriocheir sinensis Το ενδημικό είδος της Κίνας Eriocheir sinensis άρχισε να καλλιεργείται τη δεκαετία του 1970 μετά την κατάρρευση των αποθεμάτων του λόγω υπεραλίευσης στη διάρκεια των προηγούμενων δεκαετιών Η τεχνική της καλλιέργειάς του έχει βελτιωθεί πολύ από τη δεκαετία του 1990 και η εμπορική παραγωγή του γίνεται πλέον με επιτυχία και πέρα από τις περιοχές εξάπλωσής του Είναι κατάδρομο είδος ζει δηλαδή ως ενήλικο σε ποτάμια και κατεβαίνει στη θάλασσα κατά την περίοδο της αναπαραγωγής Στη φύση τα αναπαραγωγικά ώριμα άτομα κατεβαίνουν στις εκβολές Μετά τη γονιμοποίηση και την ωοτοκία μετακινούνται στην ανοιχτή θάλασσα όπου επωάζουν τα αυγά και επιστρέφουν πίσω στα ρηχά την εποχή της εκκόλαψης Η ανάπτυξη των προνυμφών γίνεται στα υφάλμυρα νερά των εκβολών Στο στάδιο της μεγαλόπης (Εικόνα 104Δ) ανεβαίνουν και πάλι προς το ποτάμι Στη διάρκεια της ανάπτυξης συμβαίνουν περί τις 15 εκδύσεις σε ένα διάστημα 2 περίπου ετών που χρειάζεται για να φτάσει το καβούρι σε αναπαραγωγική ωριμότητα Ένα καβούρι μέσου μεγέθους αυτού του είδους μπορεί να φτάνει σε πλάτος κεφαλοθώρακα τα 5-8 εκατοστά Ο κύκλος της παραγωγής των καβουριών αυτών σε καλλιέργεια είναι επίσης δύο χρόνια και περιλαμβάνει τις φάσεις της εκκόλαψης της εκτροφής των προνυμφών και της πάχυνσης Η καλλιέργεια τους στο στάδιο της πάχυνσης γίνεται σε ρηχές μικρές υδατοσυλλογές ή σε ορυζώνες Ο γόνος προέρχεται είτε από κλειστές εντατικές είτε από ανοιχτές ημι-εντατικέςεκτατικές εγκαταστάσεις στις οποίες ποικίλλει το μέγεθος των δεξαμενών και η πυκνότητα των προνυμφών Τα ενήλικα θηλυκά και αρσενικά που επιλέγονται από τις περιοχές της πάχυνσης μεταφέρονται σε δεξαμενές με θαλασσινό νερό για να ζευγαρώσουν Τα αρσενικά στη συνέχεια απομακρύνονται ώστε τα θηλυκά να επωάσουν ελεύθερα τα αυγά τους Δυο μέρες πριν την εκκόλαψη των αυγών τα θηλυκά μεταφέρονται σε δεξαμενή εκτροφής προνυμφών Μόλις η πυκνότητα των προνυμφών φτάσει τις 200-300 χιλιάδες ανά m3 στις εντατικές καλλιέργειες ή τις 10000 χιλιάδες ανά m3 στις εκτατικές τα θηλυκά απομακρύνονται και σε 3 εβδομάδες περίπου τα ζωίδια μετατρέπονται σε μεγαλόπες Η αλατότητα του νερού μειώνεται σταδιακά ώστε να γίνει γλυκό όταν οι μεγαλόπες είναι τριών ημερών Η τροφή τους είναι μικροφύκη ζωοπλαγκτό κρόκος αυγών και προνύμφες και ενήλικες Artemia ενώ η άριστη θερμοκρασία είναι 22-25οC Οι μεγαλόπες διατηρούνται σε τσιμεντένιες δεξαμενές μέχρι να φτάσουν τα 5-20g Για το σκοπό αυτό αυξάνεται σταδιακά το βάθος του νερού από 05 m μέχρι 1 m Η τροφή που παρέχεται είναι και φυτική και ζωική (σε ποσοστό τουλάχιστο 20) αφού το είδος είναι παμφάγο Εναλλακτικά οι μεγαλόπες μπορούν να εκτραφούν και σε ορυζώνες αλλά σε αυτή την περίπτωση χρειάζεται να σκαφτούν τάφροι με βάθος και πλάτος περί τα 50cm και να τοποθετηθούν πλαστικοί φράκτες ώστε να μην μπορούν να διαφύγουν Η πάχυνση μπορεί να γίνει ημι-εντατικά σε κατάλληλες δεξαμενές ή εκτατικά σε φυσικές υδατοσυλλογές όπως μικρές λίμνες ή ορυζώνες Η δεύτερη περίπτωση είναι προτιμητέα καθότι είναι φιλική προς το περιβάλλον και αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα αγροτο-υδατοκαλλιέργειας Εδώ τα καβούρια βασίζονται περισσότερο σε φυσική τροφή αν και μερικές φορές είναι απαραίτητο να δοθεί συμπλήρωμα Τα καβούρια μεταφέρονται στους χώρους πάχυνσης όταν ακόμη έχουν μέγεθος κέρματος και οι πυκνότητές τους μπορεί να φτάνουν τα 7500 άτομα ανά εκτάριο Συνήθως δημιουργούνται πολυκαλλιέργειες στις οποίες συνυπάρχουν με καλλιεργούμενα ψάρια και γαρίδες των γλυκών νερών φροντίζοντας οι τροφικές τους ανάγκες να είναι συμπληρωματικές και όχι ανταγωνιστικές Σε κάποιες εγκαταστάσεις τα καβούρια διατηρούνται μέσα σε πλέγματα από πλαστικό που στηρίζονται με πασσάλους Συνήθως επιβιώνει το 40-50 των καβουριών που εισάγονται στις εγκαταστάσεις της πάχυνσης Με καλή διαχείριση μπορεί να έχει κανείς μια συγκομιδή από 7500 kgha ρυζιού και 500-700 kgha καβουριών που σημαίνει ένα εισόδημα 1800-3000$ ανά εκτάριο Το κόστος παραγωγής είναι πολύ μικρότερο στην περίπτωση της εκτατικής καλλιέργειας

24 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

11 Προσπάθειες στον Ελλαδικό χώρο

Στον Ελλαδικό χώρο δεν έχει υπάρξει μέχρι στιγμής κάποια επιτυχημένη από εμπορική άποψη καλλιέργεια δεκαπόδων Έχουν γίνει κάποιες προσπάθειες αλλά διάφοροι λόγοι εμπόδισαν την επιτυχή έκβαση μεταξύ των οποίων η έλλειψη τεχνογνωσίας η έλλειψη χρηματοδότησης των προσπαθειών από την πολιτεία η απουσία πειραματικής καλλιέργειας στα ερευνητικά κέντρα η περιορισμένη οικονομική δυνατότητα των επενδυτών αλλά και το γεγονός ότι οι ελληνικές ακτές κυρίως αξιοποιούνται σε τουριστικές δραστηριότητες Τo αυτόχθονο είδος γαρίδας της Μεσογείου Penaeus kerathurus αλιεύεται εντατικά στις ελληνικές θάλασσες και ιδιαίτερα στο βόρειο Αιγαίο Φαίνεται όμως ότι τα ήδη υπεραλιευμένα αποθέματά του απειλούνται από το αλλόχθονο είδος Penaeus japonicus που έχει εισέλθει στη Μεσόγειο μέσα από τη Διώρυγα του Σουέζ κι έχει αντικαταστήσει εντελώς τα αυτόχθονα είδη στη Λεβαντίνη ενώ έχει εξαπλωθεί μέχρι το κεντρικό Αιγαίο Δεδομένου ότι και οι κλιματικές συνθήκες είναι απόλυτα ευνοϊκές αλλά και ότι θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν εναλλακτικές πηγές ενέργειας η καλλιέργεια γαρίδων στις ελληνικές θάλασσες θα μπορούσε να έχει μεγάλη επιτυχία Μέχρι στιγμής έχουν γίνει πειραματικές προσπάθειες καλλιέργειας των ειδών Penaeus japonicus και Penaeus vannamei σε μονάδες στην Άρτα το Πόρτο Λάγος και την Αλεξανδρούπολη ως επί το πλείστον από ιδιώτες και με προμήθεια προνυμφών από την Ισπανία την Ταιβάν τη Γαλλία και τις ΗΠΑ Οι καλλιέργειες αυτές ήταν εκτατικές ή ημιεντατικές Από το 2014 έχει ξεκινήσει μια νέα επιχείρηση γαριδοκαλλιέργειας στη βόρεια Ελλάδα η οποία θα παράγει γαρίδες σε κλειστό σύστημα θαλασσινού νερού με εγκαταστάσεις υψηλής τεχνολογίας κάτω από απολύτως ελεγχόμενες συνθήκες Η επιχείρηση σχεδιάζει να καλλιεργήσει τα είδη Penaeus monodon και Penaeus vannamei και να καλύπτει τα τρία βασικά στάδια της διαδικασίας που είναι η αποθήκευση και επεξεργασία του νερού η διαδικασία παραγωγής και αναπαραγωγής των γαρίδων και η συσκευασία και τυποποίηση των προϊόντων Επίσης τα τελευταία χρόνια γίνεται διερεύνηση των δυνατοτήτων που υπάρχουν για καλλιέργεια των δύο αυτόχθονων ειδών καραβίδων των εσωτερικών νερών της ελληνικής επικράτειας Πρόκειται για τα είδη Astacus astacus και Astacus leptodactylus Το πρώτο υπάρχει σε φυσικούς πληθυσμούς στη βορειοδυτική κυρίως Ελλάδα ενώ το δεύτερο στον Έβρο και το Νέστο Και για τα δύο αυτά είδη υπάρχει η τεχνογνωσία παραγωγής σε Ευρωπαϊκές χώρες και δεδομένου ότι πρόκειται για είδη με ταχεία αύξηση υψηλή γονιμότητα και καλή προσαρμοστικότητα η εκτροφή τους σε κλειστά και ανοιχτά συστήματα θα μπορούσε να καλύψει τη μεγάλη ζήτηση που υπάρχει για κατανάλωση στη χώρα μας αλλά και για εξαγωγή στην Ευρώπη

12 Στοιχεία παραγωγής σε παγκόσμια κλίμακα

Η αλιεία των δεκάποδων καρκινοειδών φτάνει ετησίως σε παγκόσμια κλίμακα τα 63 εκατομμύρια τόνους σύμφωνα με τα στοιχεία του FAO για το έτος 2012 (58 στη θάλασσα και 05 στα γλυκά νερά) Η ποσότητα αυτή αποτελεί το 68 περίπου των συνολικών παγκόσμιων αλιευμάτων Τα τελευταία 20 χρόνια ωστόσο ένα σημαντικό μέρος της παραγωγής δεκαπόδων προέρχεται από υδατοκαλλιέργειες Το 2012 η παραγωγή έφτασε τα 65 περίπου εκατομμύρια τόνους όσο δηλαδή και η παραγωγή από την αλιεία τους και απέδωσε περί τα 31 δισεκατομμύρια δολάρια (Πίνακας 101) Αν και αποτελούν μικρό σχετικά τμήμα της παγκόσμιας υδατοκαλλιέργειας σε όγκο παραγόμενου προϊόντος (10) σε σχέση με τα ψάρια και τα μαλάκια το οικονομικό όφελος που αποφέρουν είναι αναλογικά μεγαλύτερο (23) από ότι τα μαλάκια (Εικόνα 109) Όπως φαίνεται από τον Πίνακα 101 το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής δεκαπόδων από υδατοκαλλιέργειες κατέχουν οι γαρίδες το 67 περίπου του παραγόμενου βάρους σε τόνους και το 63

25 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

της αξίας σε δολάρια Ακολουθούν τα δεκάποδα των εσωτερικών νερών (καραβίδες και καβούρια) με ποσοστά 28 και 34 αντίστοιχα και με ελάχιστη συμμετοχή τα θαλάσσια καβούρια οι αστακοί και οι αστακοκαραβίδες Σύμφωνα με τον FAO καλλιεργούνται σε παγκόσμια κλίμακα 59 είδη καρκινοειδών Τα κυριότερα από αυτά παρουσιάζονται συνοπτικά στον Πίνακα 102 μαζί με στοιχεία για τις χώρες στις οποίες καλλιεργούνται τον τύπο τις καλλιέργειας τις συνθήκες θερμοκρασίας και αλατότητας και την προέλευση του γόνου ή των γεννητόρων

Πίνακας 101 Παγκόσμια παραγωγή σε όγκο (Ο σε τόνους) και αξία (Α σε χιλιάδες US $) από τις καλλιέργειες δεκάποδων καρκινοειδών σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του FAO για τα έτη 2004-2012

2004 2006 2008 2010 2012 Δεκάποδα εσωτερικών νερών

O 845978 954603 1373886 1692215 1827313 A 3571090 4220785 7673998 9491432 10481207

Θαλάσσια καβούρια O 178838 198243 240787 25 378 289949 A 454031 580878 747875 807637 932841

Αστακοί και αστακοκαραβίδες

O 39 35 1092 1611 2035 A 660 710 11251 16285 20967

Γαρίδες O 2364536 3111748 3400216 3778856 4327520 A 9360737 12255108 14431069 16654797 19428752

Σύνολο O 3389391 4264629 5015981 5727060 6446817 A 13386518 17057481 22864193 26970151 30863767

Εικόνα 109 Σύγκριση της παγκόσμιας παραγωγής οργανισμών από υδατοκαλλιέργειες σε ποσότητα και σε αξία Παρατηρούμε ότι τα καρκινοειδή αποφέρουν μεγαλύτερο οικονομικό όφελος σε σχέση με την παραγόμενη ποσότητα από ότι τα μαλάκια (στοιχεία από FAO 2014 για το 2012)

Η καλλιέργεια των δεκάποδων καρκινοειδών σε παγκόσμιο επίπεδο πραγματοποιείται κυρίως σε συστήματα υφάλμυρων νερών σε ποσοστό περίπου 48 σε συστήματα γλυκών νερών (38) και λιγότερο στην ανοικτή θάλασσα (14) Το 90 περίπου της παραγωγής δεκαπόδων από υδατοκαλλιέργειες προέρχεται από χώρες του Ινδοειρηνικού (Εικόνα 1010) Κυριότερη χώρα στον τομέα της υδατοκαλλιέργειας δεκαπόδων είναι η Κίνα που στηρίζει το 50 περίπου στης παγκόσμιας παραγωγής και ακολουθούν η Ταϊλάνδη η Ινδονησία και το Βιετνάμ Στην Αμερικανική Ήπειρο το Εκουαδόρ το Μεξικό η Βραζιλία και οι ΗΠΑ είναι οι χώρες με τη μεγαλύτερη παραγωγή η οποία ωστόσο είναι κατά πολύ μικρότερη εκείνης των χωρών του Ινδοειρηνικού Η Ευρώπη εισάγει μεγάλες ποσότητες καλλιεργημένων γαρίδων από τις χώρες παραγωγής τους στην Άπω Ανατολή και τη Λατινική Αμερική κυρίως την Κίνα την Ινδονησία τη Βραζιλία και το Εκουαδόρ Κύριες

67

23

10

Ποσότητα(εκ τόνοι)

6512

23

Αξία(δισ δολάρια)

Ψάρια

Μαλάκια

Καρκινοειδή

26 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

χώρες εισαγωγής των καλλιεργημένων γαρίδων είναι οι χώρες της νότιας Ευρώπης (Ισπανία Γαλλία Ιταλία) Σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία που επίσης έχουν μεγάλη κατανάλωση δεκαπόδων ένα μεγάλο μέρος των γαρίδων που καταναλώνονται είναι είδη των ψυχρών νερών (πχ Crangon crangon Pandalus borealis) που αλιεύονται στον βόρειο Ατλαντικό Την τελευταία δεκαετία καθώς η αλιεία των γαρίδων βρίσκεται σε ύφεση οι γαρίδες Penaeus (κυρίως τα είδη P monodon και P vannamei) έχουν αρχίσει να βρίσκουν πρόσφορο έδαφος και στη βόρεια Ευρώπη

Πίνακας 102 Κυριότερα είδη καλλιεργούμενων δεκαπόδων και στοιχεία σχετικά την καλλιέργειά τους

Εύρος θερμοκρασίας και αλατότητας

Κύριες μέθοδοι καλλιέργειας

Προέλευση γόνου ή γεννητόρων

Κύριες χώρες καλλιέργειας

Γαρίδες Penaeus indicus 22-33οC 15-25permil Εκτατική

(πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική

Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες ή θηλυκά

Ινδία Ινδονησία Φιλιππίνες

Penaeus monodon 24-34οC 5-25permil Εκτατική ημιεντατική εντατική υπερεντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Ταϊλάνδη Φιλιππίνες Ταϊβάν

Peneus japonicus 18-28οC 35-45permil Ημιεντατική Άγρια θηλυκά ή προνύμφες από εκκολαπτήρια

Ιαπωνία Βραζιλία Αυστραλία κά

Penaeus vannamei 26-33οC 5-33permil Εκτατική ημιεντατική υπερεντατική

Μεταπρονύμφες άγριες ή από εκκολαπτήρια

Εκουαδόρ κά

Macrobrachium rosenbergii

26-32οC 0-2permil προνύμφες 12permil

Ημιεντατική Άγριες προνύμφες Ταϊλάνδη Κίνα Βραζιλία Αυστραλία

Καραβίδες Astacus astacus 15-25οC 0-5 permil Εκτατική ημιεντατική και

νεαρά για εμπλουτισμό Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

Ευρώπη

Astacus leptodactylus 10-18οC 0-5permil Εκτατική κυρίως νεαρά για εμπλουτισμό

Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

Ανατολική Ευρώπη Τουρκία

Procambarus clarkii 18-25οC 0-5permil Εκτατική Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

ΗΠΑ Κίνα Ισπανία Κένυα

Cherax quadricarinatus

15-30οC 0-5permil Ημιεντατική Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Αυστραλία

Αστακοκαραβίδες Homarus americanus 18-23οC 30-35permil Συστήματα πάχυνσης

πιλοτικά εκκολαπτήρια Άγρια ωοφόρα θηλυκά

ΗΠΑ

Homarus gammarus 18-23οC 30-35permil Πιλοτικά εκκολαπτήρια Άγρια ωοφόρα θηλυκά

Ευρώπη

Αστακοί Panulirus spp 18-30οC 30-35permil Συστήματα πάχυνσης Άγρια νεαρά Σιγκαπούρη Ινδία

Ιαπωνία Αυστραλία Ταϊβάν Ν Ζηλανδία

Καβούρια Scylla spp 23-30οC 18-34permil Εκτατική

(πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα νεαρά

ΝΑ Ασία Αυστραλία

Eriocheir sinensis 17-31οC 0-5permil προνύμφες έως 15permil

Εκτατική (πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική εντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Κίνα

27 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

13 Προβλήματα και Προοπτικές

Από όσα αναφέρθηκαν στα επιμέρους κεφάλαια για την καλλιέργεια των διάφορων ομάδων δεκαπόδων είναι φανερό ότι έχει γίνει μεγάλη επιστημονική πρόοδος στις μεθόδους εκκόλαψης και πάχυνσης παραμένουν όμως ακόμη κάποια προβλήματα Έτσι η καλλιέργεια των θαλάσσιων γαρίδων έχει ακόμη να αντιμετωπίσει προβλήματα ασθενειών και διατήρησης της ποιότητας του νερού στα συστήματα καλλιέργειας Τα τελευταία χρόνια γίνεται εντατική έρευνα για την αντιμετώπιση των δύο αυτών παραμέτρων κυρίως προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης συγκεκριμένων δεικτών παρακολούθησης των κυριότερων φυσικών χημικών και βιολογικών παραμέτρων σε τακτική βάση

Εικόνα 1010 Συνολική παραγωγή δεκαπόδων από καλλιέργειες σε παγκόσμια κλίμακα ανά χώρα (στοιχεία από FAO 2012)

Η καλλιέργεια των αστακοκαραβίδων αντιμετωπίζει προβλήματα που σχετίζονται κυρίως με την καθιέρωση τεχνικών πάχυνσης και συγκεκριμένα την ανάπτυξη συστημάτων διατήρησης των ατόμων σε ξεχωριστά διαμερίσματα και την αυτοματοποιημένη προμήθεια τροφής ώστε να αποφεύγεται ο κανιβαλισμός και να είναι εύκολη η τακτική παρακολούθησή τους Για τους αγκαθωτούς αστακούς σημαντικά προβλήματα αποτελούν η διατήρηση των ευαίσθητων και μεγάλης διάρκειας ζωής προνυμφών καθώς και η συλλογή τους από τη φύση με καταστροφικές συνέπειες για τα αποθέματα των ειδών Σήμερα οι προσπάθειες στρέφονται προς την ανάπτυξη τεχνικών εκτροφής προνυμφικών σταδίων σε εμπορικά βιώσιμες εγκαταστάσεις καλλιέργειας Το τελευταίο αυτό θέμα αφορά και την καλλιέργεια των θαλάσσιων καβουριών για τα οποία επίσης οι προνύμφες αλιεύονται στη φύση Στις καραβίδες που κυρίως καλλιεργούνται σε φυσικά συστήματα εσωτερικών νερών τα προβλήματα έχουν να κάνουν με τις τεχνικές συγκομιδής και την προφύλαξη των φυσικών πληθυσμών από την ανεξέλεγκτη διαφυγή καλλιεργούμενων ατόμων στη φύση

53

11

8

8

222

11 1

110 Κίνα

Ταϊλάνδη

Ινδονησία

Βιετνάμ

Ινδία

Ταϊβάν

Μπαγκλαντές

Φιλιππίνες

Μιανμάρ

Μαλαισία

Άλλες χώρες Ινδοειρηνικού

Αμερκανική Ήπειρος

28 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Πρόσφατα γίνονται έρευνες για εύρεση τρόπων ώστε να αποφεύγεται όσο γίνεται η κακομεταχείριση των καλλιεργούμενων ζώων και αμφισβητείται η χρήση τεχνικών όπως η αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων για την επιτάχυνση της ωρίμανσης των θηλυκών Ακόμη υπάρχει γενικά ανησυχία σχετικά με τη γενετική ρύπανση των φυσικών πληθυσμών από την απελευθέρωση στη φύση ατόμων από καλλιέργειες καθώς και για την υποβάθμιση που υφίστανται εκτεταμένες περιοχές κυρίως στις τροπικές περιοχές από τις εγκαταστάσεις και τα απόβλητα των καλλιεργειών Παρόλα αυτά τα δεκάποδα καρκινοειδή εξακολουθούν να παραμένουν μια εξαιρετικά επιθυμητή τροφή για τους κατοίκους των ανεπτυγμένων χωρών και η καλλιέργειά τους σίγουρα ότι θα αναπτυχθεί περαιτέρω στο μέλλον

Επιλεγμένη βιβλιογραφία

Ξενόγλωσση ACIAR (Australian Centre for International Agricultural Research) 2009 Sustainable tropical spiny lobster aquaculture in

Vietnam and Australia Διαθέσιμο httpaciargovauprojectFIS2001058 AGDAFFndashNACA 2007 Aquatic Animal Diseases Significant to AsiandashPacific Identification FieldGuide Australian

Government Department of Agriculture Fisheries and Forestry Canberra Agnalt AL 2008 Fecundity of the European lobster (Homarus gammarus) off southwestern Norway after stock

enhancement do cultured females produce as many eggs as wild females ICES Journal of Marine Science 65 164-170

Altamirano JP 2010 Stock enhancement of tiger shrimp (Penaeus monodon) studies and assessment for the Batan Estuary in northern Panay Island central Philippines PhD Department of Global Agricultural Sciences School of Agricultural and Life Sciences University of Tokyo Διαθέσιμο repositorydlitcu-tokyoacjp dspacebitstream 2261hellip139_077124pdf

Browne R Benavente GP Uglem I Balsa GCM 2009 An illustrated hatchery guide for the production of clawed lobsters (Using a green water technique) Aquaculture explained 23 1-34

Calman WT 1911 The life of Crustacea Διαθέσιμο httpwwwgutenbergorg files3990439904-h39904-hhtm Drengstig A Bergheim A 2013 Commercial land-based farming of European lobster (Homarus gammarus L) in

reticulating aquaculture system (RAS) using a single cage approach Aquaculture engineering 53 14-18 Emerenciano Μ Gaxiola G Cuzon G 2013 Biofloc Technology (BFT) A Review for Aquaculture Application and

Animal Food Industry Biomass Now - Cultivation and Utilization Matovic MD (Ed) Διαθέσιμο httpwww intechopencombooksbiomass-now-cultivation-and-utilizationbiofloc-technology-bft-a-review-for-aquaculture-application-and-animal-food-industry

FAO 2015 Global Aquaculture Production Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisherystatisticsglobal-aquaculture-productionen

FAO 2014 The State of World Fisheries and Aquaculture Rome FAO 197p FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Penaeus vannamei In FAO Fisheries and Aquaculture

Department Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciesLitopenaeus_vannameien FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Aquaculture Fact Sheets In FAO Fisheries and

Aquaculture Department [online] Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciessearchen Helluy SM Beltz BS 1991 Embryonic development of the American lobster (Homarus americanus) Quantitative

staging and characterization of an embryonic molt cycle Biological Bulletin 180 355-371 Holdich DM 1993 A review of astaciculture freshwater crayfish farming Aquatic Living Recourses 6 307-317 Hung LV Tuan LA 2009 Lobster seacage culture in Vietnam In Williams KC (ed) Spiny lobster aquaculture in the

Asia-Pacific region ACIAR Proceedings No 132 p 10-17 Kapiris K 1995 Shrimp culture in Greece National Center for Marine Research Institure of Marine Biological

Resources 9p Kevrekidis K Thessalou-Legaki M 2011 Polpulation dynamics of Melicetrus kerathurus (Decapoda Penaeidae) in

Thermaikos Gulf (N Aegean Sea) Fisheries Research 107 46-58 Krummenhauer D Peixoto S Cavalli RO Poersch LH Wasielesky W 2011 Superintensive culture of white shrimp

Litopenaeus vannamei in a biofloc technology system in southern Brazil at different stocking densities Journal of the world aquaculture society 42(5) 726-733

Masterson J 2007 Scylla serrata serrated swimming crab Διαθέσιμο httpwwwsmssieduirlspec scylla_serratahtm

23 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

102 Καλλιέργεια Eriocheir sinensis Το ενδημικό είδος της Κίνας Eriocheir sinensis άρχισε να καλλιεργείται τη δεκαετία του 1970 μετά την κατάρρευση των αποθεμάτων του λόγω υπεραλίευσης στη διάρκεια των προηγούμενων δεκαετιών Η τεχνική της καλλιέργειάς του έχει βελτιωθεί πολύ από τη δεκαετία του 1990 και η εμπορική παραγωγή του γίνεται πλέον με επιτυχία και πέρα από τις περιοχές εξάπλωσής του Είναι κατάδρομο είδος ζει δηλαδή ως ενήλικο σε ποτάμια και κατεβαίνει στη θάλασσα κατά την περίοδο της αναπαραγωγής Στη φύση τα αναπαραγωγικά ώριμα άτομα κατεβαίνουν στις εκβολές Μετά τη γονιμοποίηση και την ωοτοκία μετακινούνται στην ανοιχτή θάλασσα όπου επωάζουν τα αυγά και επιστρέφουν πίσω στα ρηχά την εποχή της εκκόλαψης Η ανάπτυξη των προνυμφών γίνεται στα υφάλμυρα νερά των εκβολών Στο στάδιο της μεγαλόπης (Εικόνα 104Δ) ανεβαίνουν και πάλι προς το ποτάμι Στη διάρκεια της ανάπτυξης συμβαίνουν περί τις 15 εκδύσεις σε ένα διάστημα 2 περίπου ετών που χρειάζεται για να φτάσει το καβούρι σε αναπαραγωγική ωριμότητα Ένα καβούρι μέσου μεγέθους αυτού του είδους μπορεί να φτάνει σε πλάτος κεφαλοθώρακα τα 5-8 εκατοστά Ο κύκλος της παραγωγής των καβουριών αυτών σε καλλιέργεια είναι επίσης δύο χρόνια και περιλαμβάνει τις φάσεις της εκκόλαψης της εκτροφής των προνυμφών και της πάχυνσης Η καλλιέργεια τους στο στάδιο της πάχυνσης γίνεται σε ρηχές μικρές υδατοσυλλογές ή σε ορυζώνες Ο γόνος προέρχεται είτε από κλειστές εντατικές είτε από ανοιχτές ημι-εντατικέςεκτατικές εγκαταστάσεις στις οποίες ποικίλλει το μέγεθος των δεξαμενών και η πυκνότητα των προνυμφών Τα ενήλικα θηλυκά και αρσενικά που επιλέγονται από τις περιοχές της πάχυνσης μεταφέρονται σε δεξαμενές με θαλασσινό νερό για να ζευγαρώσουν Τα αρσενικά στη συνέχεια απομακρύνονται ώστε τα θηλυκά να επωάσουν ελεύθερα τα αυγά τους Δυο μέρες πριν την εκκόλαψη των αυγών τα θηλυκά μεταφέρονται σε δεξαμενή εκτροφής προνυμφών Μόλις η πυκνότητα των προνυμφών φτάσει τις 200-300 χιλιάδες ανά m3 στις εντατικές καλλιέργειες ή τις 10000 χιλιάδες ανά m3 στις εκτατικές τα θηλυκά απομακρύνονται και σε 3 εβδομάδες περίπου τα ζωίδια μετατρέπονται σε μεγαλόπες Η αλατότητα του νερού μειώνεται σταδιακά ώστε να γίνει γλυκό όταν οι μεγαλόπες είναι τριών ημερών Η τροφή τους είναι μικροφύκη ζωοπλαγκτό κρόκος αυγών και προνύμφες και ενήλικες Artemia ενώ η άριστη θερμοκρασία είναι 22-25οC Οι μεγαλόπες διατηρούνται σε τσιμεντένιες δεξαμενές μέχρι να φτάσουν τα 5-20g Για το σκοπό αυτό αυξάνεται σταδιακά το βάθος του νερού από 05 m μέχρι 1 m Η τροφή που παρέχεται είναι και φυτική και ζωική (σε ποσοστό τουλάχιστο 20) αφού το είδος είναι παμφάγο Εναλλακτικά οι μεγαλόπες μπορούν να εκτραφούν και σε ορυζώνες αλλά σε αυτή την περίπτωση χρειάζεται να σκαφτούν τάφροι με βάθος και πλάτος περί τα 50cm και να τοποθετηθούν πλαστικοί φράκτες ώστε να μην μπορούν να διαφύγουν Η πάχυνση μπορεί να γίνει ημι-εντατικά σε κατάλληλες δεξαμενές ή εκτατικά σε φυσικές υδατοσυλλογές όπως μικρές λίμνες ή ορυζώνες Η δεύτερη περίπτωση είναι προτιμητέα καθότι είναι φιλική προς το περιβάλλον και αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα αγροτο-υδατοκαλλιέργειας Εδώ τα καβούρια βασίζονται περισσότερο σε φυσική τροφή αν και μερικές φορές είναι απαραίτητο να δοθεί συμπλήρωμα Τα καβούρια μεταφέρονται στους χώρους πάχυνσης όταν ακόμη έχουν μέγεθος κέρματος και οι πυκνότητές τους μπορεί να φτάνουν τα 7500 άτομα ανά εκτάριο Συνήθως δημιουργούνται πολυκαλλιέργειες στις οποίες συνυπάρχουν με καλλιεργούμενα ψάρια και γαρίδες των γλυκών νερών φροντίζοντας οι τροφικές τους ανάγκες να είναι συμπληρωματικές και όχι ανταγωνιστικές Σε κάποιες εγκαταστάσεις τα καβούρια διατηρούνται μέσα σε πλέγματα από πλαστικό που στηρίζονται με πασσάλους Συνήθως επιβιώνει το 40-50 των καβουριών που εισάγονται στις εγκαταστάσεις της πάχυνσης Με καλή διαχείριση μπορεί να έχει κανείς μια συγκομιδή από 7500 kgha ρυζιού και 500-700 kgha καβουριών που σημαίνει ένα εισόδημα 1800-3000$ ανά εκτάριο Το κόστος παραγωγής είναι πολύ μικρότερο στην περίπτωση της εκτατικής καλλιέργειας

24 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

11 Προσπάθειες στον Ελλαδικό χώρο

Στον Ελλαδικό χώρο δεν έχει υπάρξει μέχρι στιγμής κάποια επιτυχημένη από εμπορική άποψη καλλιέργεια δεκαπόδων Έχουν γίνει κάποιες προσπάθειες αλλά διάφοροι λόγοι εμπόδισαν την επιτυχή έκβαση μεταξύ των οποίων η έλλειψη τεχνογνωσίας η έλλειψη χρηματοδότησης των προσπαθειών από την πολιτεία η απουσία πειραματικής καλλιέργειας στα ερευνητικά κέντρα η περιορισμένη οικονομική δυνατότητα των επενδυτών αλλά και το γεγονός ότι οι ελληνικές ακτές κυρίως αξιοποιούνται σε τουριστικές δραστηριότητες Τo αυτόχθονο είδος γαρίδας της Μεσογείου Penaeus kerathurus αλιεύεται εντατικά στις ελληνικές θάλασσες και ιδιαίτερα στο βόρειο Αιγαίο Φαίνεται όμως ότι τα ήδη υπεραλιευμένα αποθέματά του απειλούνται από το αλλόχθονο είδος Penaeus japonicus που έχει εισέλθει στη Μεσόγειο μέσα από τη Διώρυγα του Σουέζ κι έχει αντικαταστήσει εντελώς τα αυτόχθονα είδη στη Λεβαντίνη ενώ έχει εξαπλωθεί μέχρι το κεντρικό Αιγαίο Δεδομένου ότι και οι κλιματικές συνθήκες είναι απόλυτα ευνοϊκές αλλά και ότι θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν εναλλακτικές πηγές ενέργειας η καλλιέργεια γαρίδων στις ελληνικές θάλασσες θα μπορούσε να έχει μεγάλη επιτυχία Μέχρι στιγμής έχουν γίνει πειραματικές προσπάθειες καλλιέργειας των ειδών Penaeus japonicus και Penaeus vannamei σε μονάδες στην Άρτα το Πόρτο Λάγος και την Αλεξανδρούπολη ως επί το πλείστον από ιδιώτες και με προμήθεια προνυμφών από την Ισπανία την Ταιβάν τη Γαλλία και τις ΗΠΑ Οι καλλιέργειες αυτές ήταν εκτατικές ή ημιεντατικές Από το 2014 έχει ξεκινήσει μια νέα επιχείρηση γαριδοκαλλιέργειας στη βόρεια Ελλάδα η οποία θα παράγει γαρίδες σε κλειστό σύστημα θαλασσινού νερού με εγκαταστάσεις υψηλής τεχνολογίας κάτω από απολύτως ελεγχόμενες συνθήκες Η επιχείρηση σχεδιάζει να καλλιεργήσει τα είδη Penaeus monodon και Penaeus vannamei και να καλύπτει τα τρία βασικά στάδια της διαδικασίας που είναι η αποθήκευση και επεξεργασία του νερού η διαδικασία παραγωγής και αναπαραγωγής των γαρίδων και η συσκευασία και τυποποίηση των προϊόντων Επίσης τα τελευταία χρόνια γίνεται διερεύνηση των δυνατοτήτων που υπάρχουν για καλλιέργεια των δύο αυτόχθονων ειδών καραβίδων των εσωτερικών νερών της ελληνικής επικράτειας Πρόκειται για τα είδη Astacus astacus και Astacus leptodactylus Το πρώτο υπάρχει σε φυσικούς πληθυσμούς στη βορειοδυτική κυρίως Ελλάδα ενώ το δεύτερο στον Έβρο και το Νέστο Και για τα δύο αυτά είδη υπάρχει η τεχνογνωσία παραγωγής σε Ευρωπαϊκές χώρες και δεδομένου ότι πρόκειται για είδη με ταχεία αύξηση υψηλή γονιμότητα και καλή προσαρμοστικότητα η εκτροφή τους σε κλειστά και ανοιχτά συστήματα θα μπορούσε να καλύψει τη μεγάλη ζήτηση που υπάρχει για κατανάλωση στη χώρα μας αλλά και για εξαγωγή στην Ευρώπη

12 Στοιχεία παραγωγής σε παγκόσμια κλίμακα

Η αλιεία των δεκάποδων καρκινοειδών φτάνει ετησίως σε παγκόσμια κλίμακα τα 63 εκατομμύρια τόνους σύμφωνα με τα στοιχεία του FAO για το έτος 2012 (58 στη θάλασσα και 05 στα γλυκά νερά) Η ποσότητα αυτή αποτελεί το 68 περίπου των συνολικών παγκόσμιων αλιευμάτων Τα τελευταία 20 χρόνια ωστόσο ένα σημαντικό μέρος της παραγωγής δεκαπόδων προέρχεται από υδατοκαλλιέργειες Το 2012 η παραγωγή έφτασε τα 65 περίπου εκατομμύρια τόνους όσο δηλαδή και η παραγωγή από την αλιεία τους και απέδωσε περί τα 31 δισεκατομμύρια δολάρια (Πίνακας 101) Αν και αποτελούν μικρό σχετικά τμήμα της παγκόσμιας υδατοκαλλιέργειας σε όγκο παραγόμενου προϊόντος (10) σε σχέση με τα ψάρια και τα μαλάκια το οικονομικό όφελος που αποφέρουν είναι αναλογικά μεγαλύτερο (23) από ότι τα μαλάκια (Εικόνα 109) Όπως φαίνεται από τον Πίνακα 101 το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής δεκαπόδων από υδατοκαλλιέργειες κατέχουν οι γαρίδες το 67 περίπου του παραγόμενου βάρους σε τόνους και το 63

25 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

της αξίας σε δολάρια Ακολουθούν τα δεκάποδα των εσωτερικών νερών (καραβίδες και καβούρια) με ποσοστά 28 και 34 αντίστοιχα και με ελάχιστη συμμετοχή τα θαλάσσια καβούρια οι αστακοί και οι αστακοκαραβίδες Σύμφωνα με τον FAO καλλιεργούνται σε παγκόσμια κλίμακα 59 είδη καρκινοειδών Τα κυριότερα από αυτά παρουσιάζονται συνοπτικά στον Πίνακα 102 μαζί με στοιχεία για τις χώρες στις οποίες καλλιεργούνται τον τύπο τις καλλιέργειας τις συνθήκες θερμοκρασίας και αλατότητας και την προέλευση του γόνου ή των γεννητόρων

Πίνακας 101 Παγκόσμια παραγωγή σε όγκο (Ο σε τόνους) και αξία (Α σε χιλιάδες US $) από τις καλλιέργειες δεκάποδων καρκινοειδών σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του FAO για τα έτη 2004-2012

2004 2006 2008 2010 2012 Δεκάποδα εσωτερικών νερών

O 845978 954603 1373886 1692215 1827313 A 3571090 4220785 7673998 9491432 10481207

Θαλάσσια καβούρια O 178838 198243 240787 25 378 289949 A 454031 580878 747875 807637 932841

Αστακοί και αστακοκαραβίδες

O 39 35 1092 1611 2035 A 660 710 11251 16285 20967

Γαρίδες O 2364536 3111748 3400216 3778856 4327520 A 9360737 12255108 14431069 16654797 19428752

Σύνολο O 3389391 4264629 5015981 5727060 6446817 A 13386518 17057481 22864193 26970151 30863767

Εικόνα 109 Σύγκριση της παγκόσμιας παραγωγής οργανισμών από υδατοκαλλιέργειες σε ποσότητα και σε αξία Παρατηρούμε ότι τα καρκινοειδή αποφέρουν μεγαλύτερο οικονομικό όφελος σε σχέση με την παραγόμενη ποσότητα από ότι τα μαλάκια (στοιχεία από FAO 2014 για το 2012)

Η καλλιέργεια των δεκάποδων καρκινοειδών σε παγκόσμιο επίπεδο πραγματοποιείται κυρίως σε συστήματα υφάλμυρων νερών σε ποσοστό περίπου 48 σε συστήματα γλυκών νερών (38) και λιγότερο στην ανοικτή θάλασσα (14) Το 90 περίπου της παραγωγής δεκαπόδων από υδατοκαλλιέργειες προέρχεται από χώρες του Ινδοειρηνικού (Εικόνα 1010) Κυριότερη χώρα στον τομέα της υδατοκαλλιέργειας δεκαπόδων είναι η Κίνα που στηρίζει το 50 περίπου στης παγκόσμιας παραγωγής και ακολουθούν η Ταϊλάνδη η Ινδονησία και το Βιετνάμ Στην Αμερικανική Ήπειρο το Εκουαδόρ το Μεξικό η Βραζιλία και οι ΗΠΑ είναι οι χώρες με τη μεγαλύτερη παραγωγή η οποία ωστόσο είναι κατά πολύ μικρότερη εκείνης των χωρών του Ινδοειρηνικού Η Ευρώπη εισάγει μεγάλες ποσότητες καλλιεργημένων γαρίδων από τις χώρες παραγωγής τους στην Άπω Ανατολή και τη Λατινική Αμερική κυρίως την Κίνα την Ινδονησία τη Βραζιλία και το Εκουαδόρ Κύριες

67

23

10

Ποσότητα(εκ τόνοι)

6512

23

Αξία(δισ δολάρια)

Ψάρια

Μαλάκια

Καρκινοειδή

26 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

χώρες εισαγωγής των καλλιεργημένων γαρίδων είναι οι χώρες της νότιας Ευρώπης (Ισπανία Γαλλία Ιταλία) Σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία που επίσης έχουν μεγάλη κατανάλωση δεκαπόδων ένα μεγάλο μέρος των γαρίδων που καταναλώνονται είναι είδη των ψυχρών νερών (πχ Crangon crangon Pandalus borealis) που αλιεύονται στον βόρειο Ατλαντικό Την τελευταία δεκαετία καθώς η αλιεία των γαρίδων βρίσκεται σε ύφεση οι γαρίδες Penaeus (κυρίως τα είδη P monodon και P vannamei) έχουν αρχίσει να βρίσκουν πρόσφορο έδαφος και στη βόρεια Ευρώπη

Πίνακας 102 Κυριότερα είδη καλλιεργούμενων δεκαπόδων και στοιχεία σχετικά την καλλιέργειά τους

Εύρος θερμοκρασίας και αλατότητας

Κύριες μέθοδοι καλλιέργειας

Προέλευση γόνου ή γεννητόρων

Κύριες χώρες καλλιέργειας

Γαρίδες Penaeus indicus 22-33οC 15-25permil Εκτατική

(πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική

Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες ή θηλυκά

Ινδία Ινδονησία Φιλιππίνες

Penaeus monodon 24-34οC 5-25permil Εκτατική ημιεντατική εντατική υπερεντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Ταϊλάνδη Φιλιππίνες Ταϊβάν

Peneus japonicus 18-28οC 35-45permil Ημιεντατική Άγρια θηλυκά ή προνύμφες από εκκολαπτήρια

Ιαπωνία Βραζιλία Αυστραλία κά

Penaeus vannamei 26-33οC 5-33permil Εκτατική ημιεντατική υπερεντατική

Μεταπρονύμφες άγριες ή από εκκολαπτήρια

Εκουαδόρ κά

Macrobrachium rosenbergii

26-32οC 0-2permil προνύμφες 12permil

Ημιεντατική Άγριες προνύμφες Ταϊλάνδη Κίνα Βραζιλία Αυστραλία

Καραβίδες Astacus astacus 15-25οC 0-5 permil Εκτατική ημιεντατική και

νεαρά για εμπλουτισμό Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

Ευρώπη

Astacus leptodactylus 10-18οC 0-5permil Εκτατική κυρίως νεαρά για εμπλουτισμό

Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

Ανατολική Ευρώπη Τουρκία

Procambarus clarkii 18-25οC 0-5permil Εκτατική Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

ΗΠΑ Κίνα Ισπανία Κένυα

Cherax quadricarinatus

15-30οC 0-5permil Ημιεντατική Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Αυστραλία

Αστακοκαραβίδες Homarus americanus 18-23οC 30-35permil Συστήματα πάχυνσης

πιλοτικά εκκολαπτήρια Άγρια ωοφόρα θηλυκά

ΗΠΑ

Homarus gammarus 18-23οC 30-35permil Πιλοτικά εκκολαπτήρια Άγρια ωοφόρα θηλυκά

Ευρώπη

Αστακοί Panulirus spp 18-30οC 30-35permil Συστήματα πάχυνσης Άγρια νεαρά Σιγκαπούρη Ινδία

Ιαπωνία Αυστραλία Ταϊβάν Ν Ζηλανδία

Καβούρια Scylla spp 23-30οC 18-34permil Εκτατική

(πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα νεαρά

ΝΑ Ασία Αυστραλία

Eriocheir sinensis 17-31οC 0-5permil προνύμφες έως 15permil

Εκτατική (πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική εντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Κίνα

27 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

13 Προβλήματα και Προοπτικές

Από όσα αναφέρθηκαν στα επιμέρους κεφάλαια για την καλλιέργεια των διάφορων ομάδων δεκαπόδων είναι φανερό ότι έχει γίνει μεγάλη επιστημονική πρόοδος στις μεθόδους εκκόλαψης και πάχυνσης παραμένουν όμως ακόμη κάποια προβλήματα Έτσι η καλλιέργεια των θαλάσσιων γαρίδων έχει ακόμη να αντιμετωπίσει προβλήματα ασθενειών και διατήρησης της ποιότητας του νερού στα συστήματα καλλιέργειας Τα τελευταία χρόνια γίνεται εντατική έρευνα για την αντιμετώπιση των δύο αυτών παραμέτρων κυρίως προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης συγκεκριμένων δεικτών παρακολούθησης των κυριότερων φυσικών χημικών και βιολογικών παραμέτρων σε τακτική βάση

Εικόνα 1010 Συνολική παραγωγή δεκαπόδων από καλλιέργειες σε παγκόσμια κλίμακα ανά χώρα (στοιχεία από FAO 2012)

Η καλλιέργεια των αστακοκαραβίδων αντιμετωπίζει προβλήματα που σχετίζονται κυρίως με την καθιέρωση τεχνικών πάχυνσης και συγκεκριμένα την ανάπτυξη συστημάτων διατήρησης των ατόμων σε ξεχωριστά διαμερίσματα και την αυτοματοποιημένη προμήθεια τροφής ώστε να αποφεύγεται ο κανιβαλισμός και να είναι εύκολη η τακτική παρακολούθησή τους Για τους αγκαθωτούς αστακούς σημαντικά προβλήματα αποτελούν η διατήρηση των ευαίσθητων και μεγάλης διάρκειας ζωής προνυμφών καθώς και η συλλογή τους από τη φύση με καταστροφικές συνέπειες για τα αποθέματα των ειδών Σήμερα οι προσπάθειες στρέφονται προς την ανάπτυξη τεχνικών εκτροφής προνυμφικών σταδίων σε εμπορικά βιώσιμες εγκαταστάσεις καλλιέργειας Το τελευταίο αυτό θέμα αφορά και την καλλιέργεια των θαλάσσιων καβουριών για τα οποία επίσης οι προνύμφες αλιεύονται στη φύση Στις καραβίδες που κυρίως καλλιεργούνται σε φυσικά συστήματα εσωτερικών νερών τα προβλήματα έχουν να κάνουν με τις τεχνικές συγκομιδής και την προφύλαξη των φυσικών πληθυσμών από την ανεξέλεγκτη διαφυγή καλλιεργούμενων ατόμων στη φύση

53

11

8

8

222

11 1

110 Κίνα

Ταϊλάνδη

Ινδονησία

Βιετνάμ

Ινδία

Ταϊβάν

Μπαγκλαντές

Φιλιππίνες

Μιανμάρ

Μαλαισία

Άλλες χώρες Ινδοειρηνικού

Αμερκανική Ήπειρος

28 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Πρόσφατα γίνονται έρευνες για εύρεση τρόπων ώστε να αποφεύγεται όσο γίνεται η κακομεταχείριση των καλλιεργούμενων ζώων και αμφισβητείται η χρήση τεχνικών όπως η αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων για την επιτάχυνση της ωρίμανσης των θηλυκών Ακόμη υπάρχει γενικά ανησυχία σχετικά με τη γενετική ρύπανση των φυσικών πληθυσμών από την απελευθέρωση στη φύση ατόμων από καλλιέργειες καθώς και για την υποβάθμιση που υφίστανται εκτεταμένες περιοχές κυρίως στις τροπικές περιοχές από τις εγκαταστάσεις και τα απόβλητα των καλλιεργειών Παρόλα αυτά τα δεκάποδα καρκινοειδή εξακολουθούν να παραμένουν μια εξαιρετικά επιθυμητή τροφή για τους κατοίκους των ανεπτυγμένων χωρών και η καλλιέργειά τους σίγουρα ότι θα αναπτυχθεί περαιτέρω στο μέλλον

Επιλεγμένη βιβλιογραφία

Ξενόγλωσση ACIAR (Australian Centre for International Agricultural Research) 2009 Sustainable tropical spiny lobster aquaculture in

Vietnam and Australia Διαθέσιμο httpaciargovauprojectFIS2001058 AGDAFFndashNACA 2007 Aquatic Animal Diseases Significant to AsiandashPacific Identification FieldGuide Australian

Government Department of Agriculture Fisheries and Forestry Canberra Agnalt AL 2008 Fecundity of the European lobster (Homarus gammarus) off southwestern Norway after stock

enhancement do cultured females produce as many eggs as wild females ICES Journal of Marine Science 65 164-170

Altamirano JP 2010 Stock enhancement of tiger shrimp (Penaeus monodon) studies and assessment for the Batan Estuary in northern Panay Island central Philippines PhD Department of Global Agricultural Sciences School of Agricultural and Life Sciences University of Tokyo Διαθέσιμο repositorydlitcu-tokyoacjp dspacebitstream 2261hellip139_077124pdf

Browne R Benavente GP Uglem I Balsa GCM 2009 An illustrated hatchery guide for the production of clawed lobsters (Using a green water technique) Aquaculture explained 23 1-34

Calman WT 1911 The life of Crustacea Διαθέσιμο httpwwwgutenbergorg files3990439904-h39904-hhtm Drengstig A Bergheim A 2013 Commercial land-based farming of European lobster (Homarus gammarus L) in

reticulating aquaculture system (RAS) using a single cage approach Aquaculture engineering 53 14-18 Emerenciano Μ Gaxiola G Cuzon G 2013 Biofloc Technology (BFT) A Review for Aquaculture Application and

Animal Food Industry Biomass Now - Cultivation and Utilization Matovic MD (Ed) Διαθέσιμο httpwww intechopencombooksbiomass-now-cultivation-and-utilizationbiofloc-technology-bft-a-review-for-aquaculture-application-and-animal-food-industry

FAO 2015 Global Aquaculture Production Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisherystatisticsglobal-aquaculture-productionen

FAO 2014 The State of World Fisheries and Aquaculture Rome FAO 197p FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Penaeus vannamei In FAO Fisheries and Aquaculture

Department Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciesLitopenaeus_vannameien FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Aquaculture Fact Sheets In FAO Fisheries and

Aquaculture Department [online] Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciessearchen Helluy SM Beltz BS 1991 Embryonic development of the American lobster (Homarus americanus) Quantitative

staging and characterization of an embryonic molt cycle Biological Bulletin 180 355-371 Holdich DM 1993 A review of astaciculture freshwater crayfish farming Aquatic Living Recourses 6 307-317 Hung LV Tuan LA 2009 Lobster seacage culture in Vietnam In Williams KC (ed) Spiny lobster aquaculture in the

Asia-Pacific region ACIAR Proceedings No 132 p 10-17 Kapiris K 1995 Shrimp culture in Greece National Center for Marine Research Institure of Marine Biological

Resources 9p Kevrekidis K Thessalou-Legaki M 2011 Polpulation dynamics of Melicetrus kerathurus (Decapoda Penaeidae) in

Thermaikos Gulf (N Aegean Sea) Fisheries Research 107 46-58 Krummenhauer D Peixoto S Cavalli RO Poersch LH Wasielesky W 2011 Superintensive culture of white shrimp

Litopenaeus vannamei in a biofloc technology system in southern Brazil at different stocking densities Journal of the world aquaculture society 42(5) 726-733

Masterson J 2007 Scylla serrata serrated swimming crab Διαθέσιμο httpwwwsmssieduirlspec scylla_serratahtm

24 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

11 Προσπάθειες στον Ελλαδικό χώρο

Στον Ελλαδικό χώρο δεν έχει υπάρξει μέχρι στιγμής κάποια επιτυχημένη από εμπορική άποψη καλλιέργεια δεκαπόδων Έχουν γίνει κάποιες προσπάθειες αλλά διάφοροι λόγοι εμπόδισαν την επιτυχή έκβαση μεταξύ των οποίων η έλλειψη τεχνογνωσίας η έλλειψη χρηματοδότησης των προσπαθειών από την πολιτεία η απουσία πειραματικής καλλιέργειας στα ερευνητικά κέντρα η περιορισμένη οικονομική δυνατότητα των επενδυτών αλλά και το γεγονός ότι οι ελληνικές ακτές κυρίως αξιοποιούνται σε τουριστικές δραστηριότητες Τo αυτόχθονο είδος γαρίδας της Μεσογείου Penaeus kerathurus αλιεύεται εντατικά στις ελληνικές θάλασσες και ιδιαίτερα στο βόρειο Αιγαίο Φαίνεται όμως ότι τα ήδη υπεραλιευμένα αποθέματά του απειλούνται από το αλλόχθονο είδος Penaeus japonicus που έχει εισέλθει στη Μεσόγειο μέσα από τη Διώρυγα του Σουέζ κι έχει αντικαταστήσει εντελώς τα αυτόχθονα είδη στη Λεβαντίνη ενώ έχει εξαπλωθεί μέχρι το κεντρικό Αιγαίο Δεδομένου ότι και οι κλιματικές συνθήκες είναι απόλυτα ευνοϊκές αλλά και ότι θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν εναλλακτικές πηγές ενέργειας η καλλιέργεια γαρίδων στις ελληνικές θάλασσες θα μπορούσε να έχει μεγάλη επιτυχία Μέχρι στιγμής έχουν γίνει πειραματικές προσπάθειες καλλιέργειας των ειδών Penaeus japonicus και Penaeus vannamei σε μονάδες στην Άρτα το Πόρτο Λάγος και την Αλεξανδρούπολη ως επί το πλείστον από ιδιώτες και με προμήθεια προνυμφών από την Ισπανία την Ταιβάν τη Γαλλία και τις ΗΠΑ Οι καλλιέργειες αυτές ήταν εκτατικές ή ημιεντατικές Από το 2014 έχει ξεκινήσει μια νέα επιχείρηση γαριδοκαλλιέργειας στη βόρεια Ελλάδα η οποία θα παράγει γαρίδες σε κλειστό σύστημα θαλασσινού νερού με εγκαταστάσεις υψηλής τεχνολογίας κάτω από απολύτως ελεγχόμενες συνθήκες Η επιχείρηση σχεδιάζει να καλλιεργήσει τα είδη Penaeus monodon και Penaeus vannamei και να καλύπτει τα τρία βασικά στάδια της διαδικασίας που είναι η αποθήκευση και επεξεργασία του νερού η διαδικασία παραγωγής και αναπαραγωγής των γαρίδων και η συσκευασία και τυποποίηση των προϊόντων Επίσης τα τελευταία χρόνια γίνεται διερεύνηση των δυνατοτήτων που υπάρχουν για καλλιέργεια των δύο αυτόχθονων ειδών καραβίδων των εσωτερικών νερών της ελληνικής επικράτειας Πρόκειται για τα είδη Astacus astacus και Astacus leptodactylus Το πρώτο υπάρχει σε φυσικούς πληθυσμούς στη βορειοδυτική κυρίως Ελλάδα ενώ το δεύτερο στον Έβρο και το Νέστο Και για τα δύο αυτά είδη υπάρχει η τεχνογνωσία παραγωγής σε Ευρωπαϊκές χώρες και δεδομένου ότι πρόκειται για είδη με ταχεία αύξηση υψηλή γονιμότητα και καλή προσαρμοστικότητα η εκτροφή τους σε κλειστά και ανοιχτά συστήματα θα μπορούσε να καλύψει τη μεγάλη ζήτηση που υπάρχει για κατανάλωση στη χώρα μας αλλά και για εξαγωγή στην Ευρώπη

12 Στοιχεία παραγωγής σε παγκόσμια κλίμακα

Η αλιεία των δεκάποδων καρκινοειδών φτάνει ετησίως σε παγκόσμια κλίμακα τα 63 εκατομμύρια τόνους σύμφωνα με τα στοιχεία του FAO για το έτος 2012 (58 στη θάλασσα και 05 στα γλυκά νερά) Η ποσότητα αυτή αποτελεί το 68 περίπου των συνολικών παγκόσμιων αλιευμάτων Τα τελευταία 20 χρόνια ωστόσο ένα σημαντικό μέρος της παραγωγής δεκαπόδων προέρχεται από υδατοκαλλιέργειες Το 2012 η παραγωγή έφτασε τα 65 περίπου εκατομμύρια τόνους όσο δηλαδή και η παραγωγή από την αλιεία τους και απέδωσε περί τα 31 δισεκατομμύρια δολάρια (Πίνακας 101) Αν και αποτελούν μικρό σχετικά τμήμα της παγκόσμιας υδατοκαλλιέργειας σε όγκο παραγόμενου προϊόντος (10) σε σχέση με τα ψάρια και τα μαλάκια το οικονομικό όφελος που αποφέρουν είναι αναλογικά μεγαλύτερο (23) από ότι τα μαλάκια (Εικόνα 109) Όπως φαίνεται από τον Πίνακα 101 το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής δεκαπόδων από υδατοκαλλιέργειες κατέχουν οι γαρίδες το 67 περίπου του παραγόμενου βάρους σε τόνους και το 63

25 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

της αξίας σε δολάρια Ακολουθούν τα δεκάποδα των εσωτερικών νερών (καραβίδες και καβούρια) με ποσοστά 28 και 34 αντίστοιχα και με ελάχιστη συμμετοχή τα θαλάσσια καβούρια οι αστακοί και οι αστακοκαραβίδες Σύμφωνα με τον FAO καλλιεργούνται σε παγκόσμια κλίμακα 59 είδη καρκινοειδών Τα κυριότερα από αυτά παρουσιάζονται συνοπτικά στον Πίνακα 102 μαζί με στοιχεία για τις χώρες στις οποίες καλλιεργούνται τον τύπο τις καλλιέργειας τις συνθήκες θερμοκρασίας και αλατότητας και την προέλευση του γόνου ή των γεννητόρων

Πίνακας 101 Παγκόσμια παραγωγή σε όγκο (Ο σε τόνους) και αξία (Α σε χιλιάδες US $) από τις καλλιέργειες δεκάποδων καρκινοειδών σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του FAO για τα έτη 2004-2012

2004 2006 2008 2010 2012 Δεκάποδα εσωτερικών νερών

O 845978 954603 1373886 1692215 1827313 A 3571090 4220785 7673998 9491432 10481207

Θαλάσσια καβούρια O 178838 198243 240787 25 378 289949 A 454031 580878 747875 807637 932841

Αστακοί και αστακοκαραβίδες

O 39 35 1092 1611 2035 A 660 710 11251 16285 20967

Γαρίδες O 2364536 3111748 3400216 3778856 4327520 A 9360737 12255108 14431069 16654797 19428752

Σύνολο O 3389391 4264629 5015981 5727060 6446817 A 13386518 17057481 22864193 26970151 30863767

Εικόνα 109 Σύγκριση της παγκόσμιας παραγωγής οργανισμών από υδατοκαλλιέργειες σε ποσότητα και σε αξία Παρατηρούμε ότι τα καρκινοειδή αποφέρουν μεγαλύτερο οικονομικό όφελος σε σχέση με την παραγόμενη ποσότητα από ότι τα μαλάκια (στοιχεία από FAO 2014 για το 2012)

Η καλλιέργεια των δεκάποδων καρκινοειδών σε παγκόσμιο επίπεδο πραγματοποιείται κυρίως σε συστήματα υφάλμυρων νερών σε ποσοστό περίπου 48 σε συστήματα γλυκών νερών (38) και λιγότερο στην ανοικτή θάλασσα (14) Το 90 περίπου της παραγωγής δεκαπόδων από υδατοκαλλιέργειες προέρχεται από χώρες του Ινδοειρηνικού (Εικόνα 1010) Κυριότερη χώρα στον τομέα της υδατοκαλλιέργειας δεκαπόδων είναι η Κίνα που στηρίζει το 50 περίπου στης παγκόσμιας παραγωγής και ακολουθούν η Ταϊλάνδη η Ινδονησία και το Βιετνάμ Στην Αμερικανική Ήπειρο το Εκουαδόρ το Μεξικό η Βραζιλία και οι ΗΠΑ είναι οι χώρες με τη μεγαλύτερη παραγωγή η οποία ωστόσο είναι κατά πολύ μικρότερη εκείνης των χωρών του Ινδοειρηνικού Η Ευρώπη εισάγει μεγάλες ποσότητες καλλιεργημένων γαρίδων από τις χώρες παραγωγής τους στην Άπω Ανατολή και τη Λατινική Αμερική κυρίως την Κίνα την Ινδονησία τη Βραζιλία και το Εκουαδόρ Κύριες

67

23

10

Ποσότητα(εκ τόνοι)

6512

23

Αξία(δισ δολάρια)

Ψάρια

Μαλάκια

Καρκινοειδή

26 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

χώρες εισαγωγής των καλλιεργημένων γαρίδων είναι οι χώρες της νότιας Ευρώπης (Ισπανία Γαλλία Ιταλία) Σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία που επίσης έχουν μεγάλη κατανάλωση δεκαπόδων ένα μεγάλο μέρος των γαρίδων που καταναλώνονται είναι είδη των ψυχρών νερών (πχ Crangon crangon Pandalus borealis) που αλιεύονται στον βόρειο Ατλαντικό Την τελευταία δεκαετία καθώς η αλιεία των γαρίδων βρίσκεται σε ύφεση οι γαρίδες Penaeus (κυρίως τα είδη P monodon και P vannamei) έχουν αρχίσει να βρίσκουν πρόσφορο έδαφος και στη βόρεια Ευρώπη

Πίνακας 102 Κυριότερα είδη καλλιεργούμενων δεκαπόδων και στοιχεία σχετικά την καλλιέργειά τους

Εύρος θερμοκρασίας και αλατότητας

Κύριες μέθοδοι καλλιέργειας

Προέλευση γόνου ή γεννητόρων

Κύριες χώρες καλλιέργειας

Γαρίδες Penaeus indicus 22-33οC 15-25permil Εκτατική

(πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική

Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες ή θηλυκά

Ινδία Ινδονησία Φιλιππίνες

Penaeus monodon 24-34οC 5-25permil Εκτατική ημιεντατική εντατική υπερεντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Ταϊλάνδη Φιλιππίνες Ταϊβάν

Peneus japonicus 18-28οC 35-45permil Ημιεντατική Άγρια θηλυκά ή προνύμφες από εκκολαπτήρια

Ιαπωνία Βραζιλία Αυστραλία κά

Penaeus vannamei 26-33οC 5-33permil Εκτατική ημιεντατική υπερεντατική

Μεταπρονύμφες άγριες ή από εκκολαπτήρια

Εκουαδόρ κά

Macrobrachium rosenbergii

26-32οC 0-2permil προνύμφες 12permil

Ημιεντατική Άγριες προνύμφες Ταϊλάνδη Κίνα Βραζιλία Αυστραλία

Καραβίδες Astacus astacus 15-25οC 0-5 permil Εκτατική ημιεντατική και

νεαρά για εμπλουτισμό Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

Ευρώπη

Astacus leptodactylus 10-18οC 0-5permil Εκτατική κυρίως νεαρά για εμπλουτισμό

Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

Ανατολική Ευρώπη Τουρκία

Procambarus clarkii 18-25οC 0-5permil Εκτατική Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

ΗΠΑ Κίνα Ισπανία Κένυα

Cherax quadricarinatus

15-30οC 0-5permil Ημιεντατική Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Αυστραλία

Αστακοκαραβίδες Homarus americanus 18-23οC 30-35permil Συστήματα πάχυνσης

πιλοτικά εκκολαπτήρια Άγρια ωοφόρα θηλυκά

ΗΠΑ

Homarus gammarus 18-23οC 30-35permil Πιλοτικά εκκολαπτήρια Άγρια ωοφόρα θηλυκά

Ευρώπη

Αστακοί Panulirus spp 18-30οC 30-35permil Συστήματα πάχυνσης Άγρια νεαρά Σιγκαπούρη Ινδία

Ιαπωνία Αυστραλία Ταϊβάν Ν Ζηλανδία

Καβούρια Scylla spp 23-30οC 18-34permil Εκτατική

(πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα νεαρά

ΝΑ Ασία Αυστραλία

Eriocheir sinensis 17-31οC 0-5permil προνύμφες έως 15permil

Εκτατική (πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική εντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Κίνα

27 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

13 Προβλήματα και Προοπτικές

Από όσα αναφέρθηκαν στα επιμέρους κεφάλαια για την καλλιέργεια των διάφορων ομάδων δεκαπόδων είναι φανερό ότι έχει γίνει μεγάλη επιστημονική πρόοδος στις μεθόδους εκκόλαψης και πάχυνσης παραμένουν όμως ακόμη κάποια προβλήματα Έτσι η καλλιέργεια των θαλάσσιων γαρίδων έχει ακόμη να αντιμετωπίσει προβλήματα ασθενειών και διατήρησης της ποιότητας του νερού στα συστήματα καλλιέργειας Τα τελευταία χρόνια γίνεται εντατική έρευνα για την αντιμετώπιση των δύο αυτών παραμέτρων κυρίως προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης συγκεκριμένων δεικτών παρακολούθησης των κυριότερων φυσικών χημικών και βιολογικών παραμέτρων σε τακτική βάση

Εικόνα 1010 Συνολική παραγωγή δεκαπόδων από καλλιέργειες σε παγκόσμια κλίμακα ανά χώρα (στοιχεία από FAO 2012)

Η καλλιέργεια των αστακοκαραβίδων αντιμετωπίζει προβλήματα που σχετίζονται κυρίως με την καθιέρωση τεχνικών πάχυνσης και συγκεκριμένα την ανάπτυξη συστημάτων διατήρησης των ατόμων σε ξεχωριστά διαμερίσματα και την αυτοματοποιημένη προμήθεια τροφής ώστε να αποφεύγεται ο κανιβαλισμός και να είναι εύκολη η τακτική παρακολούθησή τους Για τους αγκαθωτούς αστακούς σημαντικά προβλήματα αποτελούν η διατήρηση των ευαίσθητων και μεγάλης διάρκειας ζωής προνυμφών καθώς και η συλλογή τους από τη φύση με καταστροφικές συνέπειες για τα αποθέματα των ειδών Σήμερα οι προσπάθειες στρέφονται προς την ανάπτυξη τεχνικών εκτροφής προνυμφικών σταδίων σε εμπορικά βιώσιμες εγκαταστάσεις καλλιέργειας Το τελευταίο αυτό θέμα αφορά και την καλλιέργεια των θαλάσσιων καβουριών για τα οποία επίσης οι προνύμφες αλιεύονται στη φύση Στις καραβίδες που κυρίως καλλιεργούνται σε φυσικά συστήματα εσωτερικών νερών τα προβλήματα έχουν να κάνουν με τις τεχνικές συγκομιδής και την προφύλαξη των φυσικών πληθυσμών από την ανεξέλεγκτη διαφυγή καλλιεργούμενων ατόμων στη φύση

53

11

8

8

222

11 1

110 Κίνα

Ταϊλάνδη

Ινδονησία

Βιετνάμ

Ινδία

Ταϊβάν

Μπαγκλαντές

Φιλιππίνες

Μιανμάρ

Μαλαισία

Άλλες χώρες Ινδοειρηνικού

Αμερκανική Ήπειρος

28 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Πρόσφατα γίνονται έρευνες για εύρεση τρόπων ώστε να αποφεύγεται όσο γίνεται η κακομεταχείριση των καλλιεργούμενων ζώων και αμφισβητείται η χρήση τεχνικών όπως η αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων για την επιτάχυνση της ωρίμανσης των θηλυκών Ακόμη υπάρχει γενικά ανησυχία σχετικά με τη γενετική ρύπανση των φυσικών πληθυσμών από την απελευθέρωση στη φύση ατόμων από καλλιέργειες καθώς και για την υποβάθμιση που υφίστανται εκτεταμένες περιοχές κυρίως στις τροπικές περιοχές από τις εγκαταστάσεις και τα απόβλητα των καλλιεργειών Παρόλα αυτά τα δεκάποδα καρκινοειδή εξακολουθούν να παραμένουν μια εξαιρετικά επιθυμητή τροφή για τους κατοίκους των ανεπτυγμένων χωρών και η καλλιέργειά τους σίγουρα ότι θα αναπτυχθεί περαιτέρω στο μέλλον

Επιλεγμένη βιβλιογραφία

Ξενόγλωσση ACIAR (Australian Centre for International Agricultural Research) 2009 Sustainable tropical spiny lobster aquaculture in

Vietnam and Australia Διαθέσιμο httpaciargovauprojectFIS2001058 AGDAFFndashNACA 2007 Aquatic Animal Diseases Significant to AsiandashPacific Identification FieldGuide Australian

Government Department of Agriculture Fisheries and Forestry Canberra Agnalt AL 2008 Fecundity of the European lobster (Homarus gammarus) off southwestern Norway after stock

enhancement do cultured females produce as many eggs as wild females ICES Journal of Marine Science 65 164-170

Altamirano JP 2010 Stock enhancement of tiger shrimp (Penaeus monodon) studies and assessment for the Batan Estuary in northern Panay Island central Philippines PhD Department of Global Agricultural Sciences School of Agricultural and Life Sciences University of Tokyo Διαθέσιμο repositorydlitcu-tokyoacjp dspacebitstream 2261hellip139_077124pdf

Browne R Benavente GP Uglem I Balsa GCM 2009 An illustrated hatchery guide for the production of clawed lobsters (Using a green water technique) Aquaculture explained 23 1-34

Calman WT 1911 The life of Crustacea Διαθέσιμο httpwwwgutenbergorg files3990439904-h39904-hhtm Drengstig A Bergheim A 2013 Commercial land-based farming of European lobster (Homarus gammarus L) in

reticulating aquaculture system (RAS) using a single cage approach Aquaculture engineering 53 14-18 Emerenciano Μ Gaxiola G Cuzon G 2013 Biofloc Technology (BFT) A Review for Aquaculture Application and

Animal Food Industry Biomass Now - Cultivation and Utilization Matovic MD (Ed) Διαθέσιμο httpwww intechopencombooksbiomass-now-cultivation-and-utilizationbiofloc-technology-bft-a-review-for-aquaculture-application-and-animal-food-industry

FAO 2015 Global Aquaculture Production Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisherystatisticsglobal-aquaculture-productionen

FAO 2014 The State of World Fisheries and Aquaculture Rome FAO 197p FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Penaeus vannamei In FAO Fisheries and Aquaculture

Department Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciesLitopenaeus_vannameien FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Aquaculture Fact Sheets In FAO Fisheries and

Aquaculture Department [online] Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciessearchen Helluy SM Beltz BS 1991 Embryonic development of the American lobster (Homarus americanus) Quantitative

staging and characterization of an embryonic molt cycle Biological Bulletin 180 355-371 Holdich DM 1993 A review of astaciculture freshwater crayfish farming Aquatic Living Recourses 6 307-317 Hung LV Tuan LA 2009 Lobster seacage culture in Vietnam In Williams KC (ed) Spiny lobster aquaculture in the

Asia-Pacific region ACIAR Proceedings No 132 p 10-17 Kapiris K 1995 Shrimp culture in Greece National Center for Marine Research Institure of Marine Biological

Resources 9p Kevrekidis K Thessalou-Legaki M 2011 Polpulation dynamics of Melicetrus kerathurus (Decapoda Penaeidae) in

Thermaikos Gulf (N Aegean Sea) Fisheries Research 107 46-58 Krummenhauer D Peixoto S Cavalli RO Poersch LH Wasielesky W 2011 Superintensive culture of white shrimp

Litopenaeus vannamei in a biofloc technology system in southern Brazil at different stocking densities Journal of the world aquaculture society 42(5) 726-733

Masterson J 2007 Scylla serrata serrated swimming crab Διαθέσιμο httpwwwsmssieduirlspec scylla_serratahtm

25 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

της αξίας σε δολάρια Ακολουθούν τα δεκάποδα των εσωτερικών νερών (καραβίδες και καβούρια) με ποσοστά 28 και 34 αντίστοιχα και με ελάχιστη συμμετοχή τα θαλάσσια καβούρια οι αστακοί και οι αστακοκαραβίδες Σύμφωνα με τον FAO καλλιεργούνται σε παγκόσμια κλίμακα 59 είδη καρκινοειδών Τα κυριότερα από αυτά παρουσιάζονται συνοπτικά στον Πίνακα 102 μαζί με στοιχεία για τις χώρες στις οποίες καλλιεργούνται τον τύπο τις καλλιέργειας τις συνθήκες θερμοκρασίας και αλατότητας και την προέλευση του γόνου ή των γεννητόρων

Πίνακας 101 Παγκόσμια παραγωγή σε όγκο (Ο σε τόνους) και αξία (Α σε χιλιάδες US $) από τις καλλιέργειες δεκάποδων καρκινοειδών σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του FAO για τα έτη 2004-2012

2004 2006 2008 2010 2012 Δεκάποδα εσωτερικών νερών

O 845978 954603 1373886 1692215 1827313 A 3571090 4220785 7673998 9491432 10481207

Θαλάσσια καβούρια O 178838 198243 240787 25 378 289949 A 454031 580878 747875 807637 932841

Αστακοί και αστακοκαραβίδες

O 39 35 1092 1611 2035 A 660 710 11251 16285 20967

Γαρίδες O 2364536 3111748 3400216 3778856 4327520 A 9360737 12255108 14431069 16654797 19428752

Σύνολο O 3389391 4264629 5015981 5727060 6446817 A 13386518 17057481 22864193 26970151 30863767

Εικόνα 109 Σύγκριση της παγκόσμιας παραγωγής οργανισμών από υδατοκαλλιέργειες σε ποσότητα και σε αξία Παρατηρούμε ότι τα καρκινοειδή αποφέρουν μεγαλύτερο οικονομικό όφελος σε σχέση με την παραγόμενη ποσότητα από ότι τα μαλάκια (στοιχεία από FAO 2014 για το 2012)

Η καλλιέργεια των δεκάποδων καρκινοειδών σε παγκόσμιο επίπεδο πραγματοποιείται κυρίως σε συστήματα υφάλμυρων νερών σε ποσοστό περίπου 48 σε συστήματα γλυκών νερών (38) και λιγότερο στην ανοικτή θάλασσα (14) Το 90 περίπου της παραγωγής δεκαπόδων από υδατοκαλλιέργειες προέρχεται από χώρες του Ινδοειρηνικού (Εικόνα 1010) Κυριότερη χώρα στον τομέα της υδατοκαλλιέργειας δεκαπόδων είναι η Κίνα που στηρίζει το 50 περίπου στης παγκόσμιας παραγωγής και ακολουθούν η Ταϊλάνδη η Ινδονησία και το Βιετνάμ Στην Αμερικανική Ήπειρο το Εκουαδόρ το Μεξικό η Βραζιλία και οι ΗΠΑ είναι οι χώρες με τη μεγαλύτερη παραγωγή η οποία ωστόσο είναι κατά πολύ μικρότερη εκείνης των χωρών του Ινδοειρηνικού Η Ευρώπη εισάγει μεγάλες ποσότητες καλλιεργημένων γαρίδων από τις χώρες παραγωγής τους στην Άπω Ανατολή και τη Λατινική Αμερική κυρίως την Κίνα την Ινδονησία τη Βραζιλία και το Εκουαδόρ Κύριες

67

23

10

Ποσότητα(εκ τόνοι)

6512

23

Αξία(δισ δολάρια)

Ψάρια

Μαλάκια

Καρκινοειδή

26 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

χώρες εισαγωγής των καλλιεργημένων γαρίδων είναι οι χώρες της νότιας Ευρώπης (Ισπανία Γαλλία Ιταλία) Σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία που επίσης έχουν μεγάλη κατανάλωση δεκαπόδων ένα μεγάλο μέρος των γαρίδων που καταναλώνονται είναι είδη των ψυχρών νερών (πχ Crangon crangon Pandalus borealis) που αλιεύονται στον βόρειο Ατλαντικό Την τελευταία δεκαετία καθώς η αλιεία των γαρίδων βρίσκεται σε ύφεση οι γαρίδες Penaeus (κυρίως τα είδη P monodon και P vannamei) έχουν αρχίσει να βρίσκουν πρόσφορο έδαφος και στη βόρεια Ευρώπη

Πίνακας 102 Κυριότερα είδη καλλιεργούμενων δεκαπόδων και στοιχεία σχετικά την καλλιέργειά τους

Εύρος θερμοκρασίας και αλατότητας

Κύριες μέθοδοι καλλιέργειας

Προέλευση γόνου ή γεννητόρων

Κύριες χώρες καλλιέργειας

Γαρίδες Penaeus indicus 22-33οC 15-25permil Εκτατική

(πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική

Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες ή θηλυκά

Ινδία Ινδονησία Φιλιππίνες

Penaeus monodon 24-34οC 5-25permil Εκτατική ημιεντατική εντατική υπερεντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Ταϊλάνδη Φιλιππίνες Ταϊβάν

Peneus japonicus 18-28οC 35-45permil Ημιεντατική Άγρια θηλυκά ή προνύμφες από εκκολαπτήρια

Ιαπωνία Βραζιλία Αυστραλία κά

Penaeus vannamei 26-33οC 5-33permil Εκτατική ημιεντατική υπερεντατική

Μεταπρονύμφες άγριες ή από εκκολαπτήρια

Εκουαδόρ κά

Macrobrachium rosenbergii

26-32οC 0-2permil προνύμφες 12permil

Ημιεντατική Άγριες προνύμφες Ταϊλάνδη Κίνα Βραζιλία Αυστραλία

Καραβίδες Astacus astacus 15-25οC 0-5 permil Εκτατική ημιεντατική και

νεαρά για εμπλουτισμό Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

Ευρώπη

Astacus leptodactylus 10-18οC 0-5permil Εκτατική κυρίως νεαρά για εμπλουτισμό

Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

Ανατολική Ευρώπη Τουρκία

Procambarus clarkii 18-25οC 0-5permil Εκτατική Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

ΗΠΑ Κίνα Ισπανία Κένυα

Cherax quadricarinatus

15-30οC 0-5permil Ημιεντατική Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Αυστραλία

Αστακοκαραβίδες Homarus americanus 18-23οC 30-35permil Συστήματα πάχυνσης

πιλοτικά εκκολαπτήρια Άγρια ωοφόρα θηλυκά

ΗΠΑ

Homarus gammarus 18-23οC 30-35permil Πιλοτικά εκκολαπτήρια Άγρια ωοφόρα θηλυκά

Ευρώπη

Αστακοί Panulirus spp 18-30οC 30-35permil Συστήματα πάχυνσης Άγρια νεαρά Σιγκαπούρη Ινδία

Ιαπωνία Αυστραλία Ταϊβάν Ν Ζηλανδία

Καβούρια Scylla spp 23-30οC 18-34permil Εκτατική

(πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα νεαρά

ΝΑ Ασία Αυστραλία

Eriocheir sinensis 17-31οC 0-5permil προνύμφες έως 15permil

Εκτατική (πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική εντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Κίνα

27 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

13 Προβλήματα και Προοπτικές

Από όσα αναφέρθηκαν στα επιμέρους κεφάλαια για την καλλιέργεια των διάφορων ομάδων δεκαπόδων είναι φανερό ότι έχει γίνει μεγάλη επιστημονική πρόοδος στις μεθόδους εκκόλαψης και πάχυνσης παραμένουν όμως ακόμη κάποια προβλήματα Έτσι η καλλιέργεια των θαλάσσιων γαρίδων έχει ακόμη να αντιμετωπίσει προβλήματα ασθενειών και διατήρησης της ποιότητας του νερού στα συστήματα καλλιέργειας Τα τελευταία χρόνια γίνεται εντατική έρευνα για την αντιμετώπιση των δύο αυτών παραμέτρων κυρίως προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης συγκεκριμένων δεικτών παρακολούθησης των κυριότερων φυσικών χημικών και βιολογικών παραμέτρων σε τακτική βάση

Εικόνα 1010 Συνολική παραγωγή δεκαπόδων από καλλιέργειες σε παγκόσμια κλίμακα ανά χώρα (στοιχεία από FAO 2012)

Η καλλιέργεια των αστακοκαραβίδων αντιμετωπίζει προβλήματα που σχετίζονται κυρίως με την καθιέρωση τεχνικών πάχυνσης και συγκεκριμένα την ανάπτυξη συστημάτων διατήρησης των ατόμων σε ξεχωριστά διαμερίσματα και την αυτοματοποιημένη προμήθεια τροφής ώστε να αποφεύγεται ο κανιβαλισμός και να είναι εύκολη η τακτική παρακολούθησή τους Για τους αγκαθωτούς αστακούς σημαντικά προβλήματα αποτελούν η διατήρηση των ευαίσθητων και μεγάλης διάρκειας ζωής προνυμφών καθώς και η συλλογή τους από τη φύση με καταστροφικές συνέπειες για τα αποθέματα των ειδών Σήμερα οι προσπάθειες στρέφονται προς την ανάπτυξη τεχνικών εκτροφής προνυμφικών σταδίων σε εμπορικά βιώσιμες εγκαταστάσεις καλλιέργειας Το τελευταίο αυτό θέμα αφορά και την καλλιέργεια των θαλάσσιων καβουριών για τα οποία επίσης οι προνύμφες αλιεύονται στη φύση Στις καραβίδες που κυρίως καλλιεργούνται σε φυσικά συστήματα εσωτερικών νερών τα προβλήματα έχουν να κάνουν με τις τεχνικές συγκομιδής και την προφύλαξη των φυσικών πληθυσμών από την ανεξέλεγκτη διαφυγή καλλιεργούμενων ατόμων στη φύση

53

11

8

8

222

11 1

110 Κίνα

Ταϊλάνδη

Ινδονησία

Βιετνάμ

Ινδία

Ταϊβάν

Μπαγκλαντές

Φιλιππίνες

Μιανμάρ

Μαλαισία

Άλλες χώρες Ινδοειρηνικού

Αμερκανική Ήπειρος

28 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Πρόσφατα γίνονται έρευνες για εύρεση τρόπων ώστε να αποφεύγεται όσο γίνεται η κακομεταχείριση των καλλιεργούμενων ζώων και αμφισβητείται η χρήση τεχνικών όπως η αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων για την επιτάχυνση της ωρίμανσης των θηλυκών Ακόμη υπάρχει γενικά ανησυχία σχετικά με τη γενετική ρύπανση των φυσικών πληθυσμών από την απελευθέρωση στη φύση ατόμων από καλλιέργειες καθώς και για την υποβάθμιση που υφίστανται εκτεταμένες περιοχές κυρίως στις τροπικές περιοχές από τις εγκαταστάσεις και τα απόβλητα των καλλιεργειών Παρόλα αυτά τα δεκάποδα καρκινοειδή εξακολουθούν να παραμένουν μια εξαιρετικά επιθυμητή τροφή για τους κατοίκους των ανεπτυγμένων χωρών και η καλλιέργειά τους σίγουρα ότι θα αναπτυχθεί περαιτέρω στο μέλλον

Επιλεγμένη βιβλιογραφία

Ξενόγλωσση ACIAR (Australian Centre for International Agricultural Research) 2009 Sustainable tropical spiny lobster aquaculture in

Vietnam and Australia Διαθέσιμο httpaciargovauprojectFIS2001058 AGDAFFndashNACA 2007 Aquatic Animal Diseases Significant to AsiandashPacific Identification FieldGuide Australian

Government Department of Agriculture Fisheries and Forestry Canberra Agnalt AL 2008 Fecundity of the European lobster (Homarus gammarus) off southwestern Norway after stock

enhancement do cultured females produce as many eggs as wild females ICES Journal of Marine Science 65 164-170

Altamirano JP 2010 Stock enhancement of tiger shrimp (Penaeus monodon) studies and assessment for the Batan Estuary in northern Panay Island central Philippines PhD Department of Global Agricultural Sciences School of Agricultural and Life Sciences University of Tokyo Διαθέσιμο repositorydlitcu-tokyoacjp dspacebitstream 2261hellip139_077124pdf

Browne R Benavente GP Uglem I Balsa GCM 2009 An illustrated hatchery guide for the production of clawed lobsters (Using a green water technique) Aquaculture explained 23 1-34

Calman WT 1911 The life of Crustacea Διαθέσιμο httpwwwgutenbergorg files3990439904-h39904-hhtm Drengstig A Bergheim A 2013 Commercial land-based farming of European lobster (Homarus gammarus L) in

reticulating aquaculture system (RAS) using a single cage approach Aquaculture engineering 53 14-18 Emerenciano Μ Gaxiola G Cuzon G 2013 Biofloc Technology (BFT) A Review for Aquaculture Application and

Animal Food Industry Biomass Now - Cultivation and Utilization Matovic MD (Ed) Διαθέσιμο httpwww intechopencombooksbiomass-now-cultivation-and-utilizationbiofloc-technology-bft-a-review-for-aquaculture-application-and-animal-food-industry

FAO 2015 Global Aquaculture Production Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisherystatisticsglobal-aquaculture-productionen

FAO 2014 The State of World Fisheries and Aquaculture Rome FAO 197p FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Penaeus vannamei In FAO Fisheries and Aquaculture

Department Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciesLitopenaeus_vannameien FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Aquaculture Fact Sheets In FAO Fisheries and

Aquaculture Department [online] Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciessearchen Helluy SM Beltz BS 1991 Embryonic development of the American lobster (Homarus americanus) Quantitative

staging and characterization of an embryonic molt cycle Biological Bulletin 180 355-371 Holdich DM 1993 A review of astaciculture freshwater crayfish farming Aquatic Living Recourses 6 307-317 Hung LV Tuan LA 2009 Lobster seacage culture in Vietnam In Williams KC (ed) Spiny lobster aquaculture in the

Asia-Pacific region ACIAR Proceedings No 132 p 10-17 Kapiris K 1995 Shrimp culture in Greece National Center for Marine Research Institure of Marine Biological

Resources 9p Kevrekidis K Thessalou-Legaki M 2011 Polpulation dynamics of Melicetrus kerathurus (Decapoda Penaeidae) in

Thermaikos Gulf (N Aegean Sea) Fisheries Research 107 46-58 Krummenhauer D Peixoto S Cavalli RO Poersch LH Wasielesky W 2011 Superintensive culture of white shrimp

Litopenaeus vannamei in a biofloc technology system in southern Brazil at different stocking densities Journal of the world aquaculture society 42(5) 726-733

Masterson J 2007 Scylla serrata serrated swimming crab Διαθέσιμο httpwwwsmssieduirlspec scylla_serratahtm

26 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

χώρες εισαγωγής των καλλιεργημένων γαρίδων είναι οι χώρες της νότιας Ευρώπης (Ισπανία Γαλλία Ιταλία) Σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία που επίσης έχουν μεγάλη κατανάλωση δεκαπόδων ένα μεγάλο μέρος των γαρίδων που καταναλώνονται είναι είδη των ψυχρών νερών (πχ Crangon crangon Pandalus borealis) που αλιεύονται στον βόρειο Ατλαντικό Την τελευταία δεκαετία καθώς η αλιεία των γαρίδων βρίσκεται σε ύφεση οι γαρίδες Penaeus (κυρίως τα είδη P monodon και P vannamei) έχουν αρχίσει να βρίσκουν πρόσφορο έδαφος και στη βόρεια Ευρώπη

Πίνακας 102 Κυριότερα είδη καλλιεργούμενων δεκαπόδων και στοιχεία σχετικά την καλλιέργειά τους

Εύρος θερμοκρασίας και αλατότητας

Κύριες μέθοδοι καλλιέργειας

Προέλευση γόνου ή γεννητόρων

Κύριες χώρες καλλιέργειας

Γαρίδες Penaeus indicus 22-33οC 15-25permil Εκτατική

(πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική

Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες ή θηλυκά

Ινδία Ινδονησία Φιλιππίνες

Penaeus monodon 24-34οC 5-25permil Εκτατική ημιεντατική εντατική υπερεντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Ταϊλάνδη Φιλιππίνες Ταϊβάν

Peneus japonicus 18-28οC 35-45permil Ημιεντατική Άγρια θηλυκά ή προνύμφες από εκκολαπτήρια

Ιαπωνία Βραζιλία Αυστραλία κά

Penaeus vannamei 26-33οC 5-33permil Εκτατική ημιεντατική υπερεντατική

Μεταπρονύμφες άγριες ή από εκκολαπτήρια

Εκουαδόρ κά

Macrobrachium rosenbergii

26-32οC 0-2permil προνύμφες 12permil

Ημιεντατική Άγριες προνύμφες Ταϊλάνδη Κίνα Βραζιλία Αυστραλία

Καραβίδες Astacus astacus 15-25οC 0-5 permil Εκτατική ημιεντατική και

νεαρά για εμπλουτισμό Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

Ευρώπη

Astacus leptodactylus 10-18οC 0-5permil Εκτατική κυρίως νεαρά για εμπλουτισμό

Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

Ανατολική Ευρώπη Τουρκία

Procambarus clarkii 18-25οC 0-5permil Εκτατική Άγριες ή εκτρεφόμενες προνύμφες

ΗΠΑ Κίνα Ισπανία Κένυα

Cherax quadricarinatus

15-30οC 0-5permil Ημιεντατική Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Αυστραλία

Αστακοκαραβίδες Homarus americanus 18-23οC 30-35permil Συστήματα πάχυνσης

πιλοτικά εκκολαπτήρια Άγρια ωοφόρα θηλυκά

ΗΠΑ

Homarus gammarus 18-23οC 30-35permil Πιλοτικά εκκολαπτήρια Άγρια ωοφόρα θηλυκά

Ευρώπη

Αστακοί Panulirus spp 18-30οC 30-35permil Συστήματα πάχυνσης Άγρια νεαρά Σιγκαπούρη Ινδία

Ιαπωνία Αυστραλία Ταϊβάν Ν Ζηλανδία

Καβούρια Scylla spp 23-30οC 18-34permil Εκτατική

(πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα νεαρά

ΝΑ Ασία Αυστραλία

Eriocheir sinensis 17-31οC 0-5permil προνύμφες έως 15permil

Εκτατική (πολυκαλλιέργεια) ημιεντατική εντατική

Άγρια ή εκτρεφόμενα θηλυκά

Κίνα

27 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

13 Προβλήματα και Προοπτικές

Από όσα αναφέρθηκαν στα επιμέρους κεφάλαια για την καλλιέργεια των διάφορων ομάδων δεκαπόδων είναι φανερό ότι έχει γίνει μεγάλη επιστημονική πρόοδος στις μεθόδους εκκόλαψης και πάχυνσης παραμένουν όμως ακόμη κάποια προβλήματα Έτσι η καλλιέργεια των θαλάσσιων γαρίδων έχει ακόμη να αντιμετωπίσει προβλήματα ασθενειών και διατήρησης της ποιότητας του νερού στα συστήματα καλλιέργειας Τα τελευταία χρόνια γίνεται εντατική έρευνα για την αντιμετώπιση των δύο αυτών παραμέτρων κυρίως προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης συγκεκριμένων δεικτών παρακολούθησης των κυριότερων φυσικών χημικών και βιολογικών παραμέτρων σε τακτική βάση

Εικόνα 1010 Συνολική παραγωγή δεκαπόδων από καλλιέργειες σε παγκόσμια κλίμακα ανά χώρα (στοιχεία από FAO 2012)

Η καλλιέργεια των αστακοκαραβίδων αντιμετωπίζει προβλήματα που σχετίζονται κυρίως με την καθιέρωση τεχνικών πάχυνσης και συγκεκριμένα την ανάπτυξη συστημάτων διατήρησης των ατόμων σε ξεχωριστά διαμερίσματα και την αυτοματοποιημένη προμήθεια τροφής ώστε να αποφεύγεται ο κανιβαλισμός και να είναι εύκολη η τακτική παρακολούθησή τους Για τους αγκαθωτούς αστακούς σημαντικά προβλήματα αποτελούν η διατήρηση των ευαίσθητων και μεγάλης διάρκειας ζωής προνυμφών καθώς και η συλλογή τους από τη φύση με καταστροφικές συνέπειες για τα αποθέματα των ειδών Σήμερα οι προσπάθειες στρέφονται προς την ανάπτυξη τεχνικών εκτροφής προνυμφικών σταδίων σε εμπορικά βιώσιμες εγκαταστάσεις καλλιέργειας Το τελευταίο αυτό θέμα αφορά και την καλλιέργεια των θαλάσσιων καβουριών για τα οποία επίσης οι προνύμφες αλιεύονται στη φύση Στις καραβίδες που κυρίως καλλιεργούνται σε φυσικά συστήματα εσωτερικών νερών τα προβλήματα έχουν να κάνουν με τις τεχνικές συγκομιδής και την προφύλαξη των φυσικών πληθυσμών από την ανεξέλεγκτη διαφυγή καλλιεργούμενων ατόμων στη φύση

53

11

8

8

222

11 1

110 Κίνα

Ταϊλάνδη

Ινδονησία

Βιετνάμ

Ινδία

Ταϊβάν

Μπαγκλαντές

Φιλιππίνες

Μιανμάρ

Μαλαισία

Άλλες χώρες Ινδοειρηνικού

Αμερκανική Ήπειρος

28 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Πρόσφατα γίνονται έρευνες για εύρεση τρόπων ώστε να αποφεύγεται όσο γίνεται η κακομεταχείριση των καλλιεργούμενων ζώων και αμφισβητείται η χρήση τεχνικών όπως η αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων για την επιτάχυνση της ωρίμανσης των θηλυκών Ακόμη υπάρχει γενικά ανησυχία σχετικά με τη γενετική ρύπανση των φυσικών πληθυσμών από την απελευθέρωση στη φύση ατόμων από καλλιέργειες καθώς και για την υποβάθμιση που υφίστανται εκτεταμένες περιοχές κυρίως στις τροπικές περιοχές από τις εγκαταστάσεις και τα απόβλητα των καλλιεργειών Παρόλα αυτά τα δεκάποδα καρκινοειδή εξακολουθούν να παραμένουν μια εξαιρετικά επιθυμητή τροφή για τους κατοίκους των ανεπτυγμένων χωρών και η καλλιέργειά τους σίγουρα ότι θα αναπτυχθεί περαιτέρω στο μέλλον

Επιλεγμένη βιβλιογραφία

Ξενόγλωσση ACIAR (Australian Centre for International Agricultural Research) 2009 Sustainable tropical spiny lobster aquaculture in

Vietnam and Australia Διαθέσιμο httpaciargovauprojectFIS2001058 AGDAFFndashNACA 2007 Aquatic Animal Diseases Significant to AsiandashPacific Identification FieldGuide Australian

Government Department of Agriculture Fisheries and Forestry Canberra Agnalt AL 2008 Fecundity of the European lobster (Homarus gammarus) off southwestern Norway after stock

enhancement do cultured females produce as many eggs as wild females ICES Journal of Marine Science 65 164-170

Altamirano JP 2010 Stock enhancement of tiger shrimp (Penaeus monodon) studies and assessment for the Batan Estuary in northern Panay Island central Philippines PhD Department of Global Agricultural Sciences School of Agricultural and Life Sciences University of Tokyo Διαθέσιμο repositorydlitcu-tokyoacjp dspacebitstream 2261hellip139_077124pdf

Browne R Benavente GP Uglem I Balsa GCM 2009 An illustrated hatchery guide for the production of clawed lobsters (Using a green water technique) Aquaculture explained 23 1-34

Calman WT 1911 The life of Crustacea Διαθέσιμο httpwwwgutenbergorg files3990439904-h39904-hhtm Drengstig A Bergheim A 2013 Commercial land-based farming of European lobster (Homarus gammarus L) in

reticulating aquaculture system (RAS) using a single cage approach Aquaculture engineering 53 14-18 Emerenciano Μ Gaxiola G Cuzon G 2013 Biofloc Technology (BFT) A Review for Aquaculture Application and

Animal Food Industry Biomass Now - Cultivation and Utilization Matovic MD (Ed) Διαθέσιμο httpwww intechopencombooksbiomass-now-cultivation-and-utilizationbiofloc-technology-bft-a-review-for-aquaculture-application-and-animal-food-industry

FAO 2015 Global Aquaculture Production Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisherystatisticsglobal-aquaculture-productionen

FAO 2014 The State of World Fisheries and Aquaculture Rome FAO 197p FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Penaeus vannamei In FAO Fisheries and Aquaculture

Department Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciesLitopenaeus_vannameien FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Aquaculture Fact Sheets In FAO Fisheries and

Aquaculture Department [online] Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciessearchen Helluy SM Beltz BS 1991 Embryonic development of the American lobster (Homarus americanus) Quantitative

staging and characterization of an embryonic molt cycle Biological Bulletin 180 355-371 Holdich DM 1993 A review of astaciculture freshwater crayfish farming Aquatic Living Recourses 6 307-317 Hung LV Tuan LA 2009 Lobster seacage culture in Vietnam In Williams KC (ed) Spiny lobster aquaculture in the

Asia-Pacific region ACIAR Proceedings No 132 p 10-17 Kapiris K 1995 Shrimp culture in Greece National Center for Marine Research Institure of Marine Biological

Resources 9p Kevrekidis K Thessalou-Legaki M 2011 Polpulation dynamics of Melicetrus kerathurus (Decapoda Penaeidae) in

Thermaikos Gulf (N Aegean Sea) Fisheries Research 107 46-58 Krummenhauer D Peixoto S Cavalli RO Poersch LH Wasielesky W 2011 Superintensive culture of white shrimp

Litopenaeus vannamei in a biofloc technology system in southern Brazil at different stocking densities Journal of the world aquaculture society 42(5) 726-733

Masterson J 2007 Scylla serrata serrated swimming crab Διαθέσιμο httpwwwsmssieduirlspec scylla_serratahtm

27 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

13 Προβλήματα και Προοπτικές

Από όσα αναφέρθηκαν στα επιμέρους κεφάλαια για την καλλιέργεια των διάφορων ομάδων δεκαπόδων είναι φανερό ότι έχει γίνει μεγάλη επιστημονική πρόοδος στις μεθόδους εκκόλαψης και πάχυνσης παραμένουν όμως ακόμη κάποια προβλήματα Έτσι η καλλιέργεια των θαλάσσιων γαρίδων έχει ακόμη να αντιμετωπίσει προβλήματα ασθενειών και διατήρησης της ποιότητας του νερού στα συστήματα καλλιέργειας Τα τελευταία χρόνια γίνεται εντατική έρευνα για την αντιμετώπιση των δύο αυτών παραμέτρων κυρίως προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης συγκεκριμένων δεικτών παρακολούθησης των κυριότερων φυσικών χημικών και βιολογικών παραμέτρων σε τακτική βάση

Εικόνα 1010 Συνολική παραγωγή δεκαπόδων από καλλιέργειες σε παγκόσμια κλίμακα ανά χώρα (στοιχεία από FAO 2012)

Η καλλιέργεια των αστακοκαραβίδων αντιμετωπίζει προβλήματα που σχετίζονται κυρίως με την καθιέρωση τεχνικών πάχυνσης και συγκεκριμένα την ανάπτυξη συστημάτων διατήρησης των ατόμων σε ξεχωριστά διαμερίσματα και την αυτοματοποιημένη προμήθεια τροφής ώστε να αποφεύγεται ο κανιβαλισμός και να είναι εύκολη η τακτική παρακολούθησή τους Για τους αγκαθωτούς αστακούς σημαντικά προβλήματα αποτελούν η διατήρηση των ευαίσθητων και μεγάλης διάρκειας ζωής προνυμφών καθώς και η συλλογή τους από τη φύση με καταστροφικές συνέπειες για τα αποθέματα των ειδών Σήμερα οι προσπάθειες στρέφονται προς την ανάπτυξη τεχνικών εκτροφής προνυμφικών σταδίων σε εμπορικά βιώσιμες εγκαταστάσεις καλλιέργειας Το τελευταίο αυτό θέμα αφορά και την καλλιέργεια των θαλάσσιων καβουριών για τα οποία επίσης οι προνύμφες αλιεύονται στη φύση Στις καραβίδες που κυρίως καλλιεργούνται σε φυσικά συστήματα εσωτερικών νερών τα προβλήματα έχουν να κάνουν με τις τεχνικές συγκομιδής και την προφύλαξη των φυσικών πληθυσμών από την ανεξέλεγκτη διαφυγή καλλιεργούμενων ατόμων στη φύση

53

11

8

8

222

11 1

110 Κίνα

Ταϊλάνδη

Ινδονησία

Βιετνάμ

Ινδία

Ταϊβάν

Μπαγκλαντές

Φιλιππίνες

Μιανμάρ

Μαλαισία

Άλλες χώρες Ινδοειρηνικού

Αμερκανική Ήπειρος

28 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Πρόσφατα γίνονται έρευνες για εύρεση τρόπων ώστε να αποφεύγεται όσο γίνεται η κακομεταχείριση των καλλιεργούμενων ζώων και αμφισβητείται η χρήση τεχνικών όπως η αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων για την επιτάχυνση της ωρίμανσης των θηλυκών Ακόμη υπάρχει γενικά ανησυχία σχετικά με τη γενετική ρύπανση των φυσικών πληθυσμών από την απελευθέρωση στη φύση ατόμων από καλλιέργειες καθώς και για την υποβάθμιση που υφίστανται εκτεταμένες περιοχές κυρίως στις τροπικές περιοχές από τις εγκαταστάσεις και τα απόβλητα των καλλιεργειών Παρόλα αυτά τα δεκάποδα καρκινοειδή εξακολουθούν να παραμένουν μια εξαιρετικά επιθυμητή τροφή για τους κατοίκους των ανεπτυγμένων χωρών και η καλλιέργειά τους σίγουρα ότι θα αναπτυχθεί περαιτέρω στο μέλλον

Επιλεγμένη βιβλιογραφία

Ξενόγλωσση ACIAR (Australian Centre for International Agricultural Research) 2009 Sustainable tropical spiny lobster aquaculture in

Vietnam and Australia Διαθέσιμο httpaciargovauprojectFIS2001058 AGDAFFndashNACA 2007 Aquatic Animal Diseases Significant to AsiandashPacific Identification FieldGuide Australian

Government Department of Agriculture Fisheries and Forestry Canberra Agnalt AL 2008 Fecundity of the European lobster (Homarus gammarus) off southwestern Norway after stock

enhancement do cultured females produce as many eggs as wild females ICES Journal of Marine Science 65 164-170

Altamirano JP 2010 Stock enhancement of tiger shrimp (Penaeus monodon) studies and assessment for the Batan Estuary in northern Panay Island central Philippines PhD Department of Global Agricultural Sciences School of Agricultural and Life Sciences University of Tokyo Διαθέσιμο repositorydlitcu-tokyoacjp dspacebitstream 2261hellip139_077124pdf

Browne R Benavente GP Uglem I Balsa GCM 2009 An illustrated hatchery guide for the production of clawed lobsters (Using a green water technique) Aquaculture explained 23 1-34

Calman WT 1911 The life of Crustacea Διαθέσιμο httpwwwgutenbergorg files3990439904-h39904-hhtm Drengstig A Bergheim A 2013 Commercial land-based farming of European lobster (Homarus gammarus L) in

reticulating aquaculture system (RAS) using a single cage approach Aquaculture engineering 53 14-18 Emerenciano Μ Gaxiola G Cuzon G 2013 Biofloc Technology (BFT) A Review for Aquaculture Application and

Animal Food Industry Biomass Now - Cultivation and Utilization Matovic MD (Ed) Διαθέσιμο httpwww intechopencombooksbiomass-now-cultivation-and-utilizationbiofloc-technology-bft-a-review-for-aquaculture-application-and-animal-food-industry

FAO 2015 Global Aquaculture Production Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisherystatisticsglobal-aquaculture-productionen

FAO 2014 The State of World Fisheries and Aquaculture Rome FAO 197p FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Penaeus vannamei In FAO Fisheries and Aquaculture

Department Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciesLitopenaeus_vannameien FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Aquaculture Fact Sheets In FAO Fisheries and

Aquaculture Department [online] Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciessearchen Helluy SM Beltz BS 1991 Embryonic development of the American lobster (Homarus americanus) Quantitative

staging and characterization of an embryonic molt cycle Biological Bulletin 180 355-371 Holdich DM 1993 A review of astaciculture freshwater crayfish farming Aquatic Living Recourses 6 307-317 Hung LV Tuan LA 2009 Lobster seacage culture in Vietnam In Williams KC (ed) Spiny lobster aquaculture in the

Asia-Pacific region ACIAR Proceedings No 132 p 10-17 Kapiris K 1995 Shrimp culture in Greece National Center for Marine Research Institure of Marine Biological

Resources 9p Kevrekidis K Thessalou-Legaki M 2011 Polpulation dynamics of Melicetrus kerathurus (Decapoda Penaeidae) in

Thermaikos Gulf (N Aegean Sea) Fisheries Research 107 46-58 Krummenhauer D Peixoto S Cavalli RO Poersch LH Wasielesky W 2011 Superintensive culture of white shrimp

Litopenaeus vannamei in a biofloc technology system in southern Brazil at different stocking densities Journal of the world aquaculture society 42(5) 726-733

Masterson J 2007 Scylla serrata serrated swimming crab Διαθέσιμο httpwwwsmssieduirlspec scylla_serratahtm

28 | Κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α δ ε κ ά π ο δ ω ν κ α ρ κ ι ν ο ε ι δ ώ ν

Πρόσφατα γίνονται έρευνες για εύρεση τρόπων ώστε να αποφεύγεται όσο γίνεται η κακομεταχείριση των καλλιεργούμενων ζώων και αμφισβητείται η χρήση τεχνικών όπως η αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων για την επιτάχυνση της ωρίμανσης των θηλυκών Ακόμη υπάρχει γενικά ανησυχία σχετικά με τη γενετική ρύπανση των φυσικών πληθυσμών από την απελευθέρωση στη φύση ατόμων από καλλιέργειες καθώς και για την υποβάθμιση που υφίστανται εκτεταμένες περιοχές κυρίως στις τροπικές περιοχές από τις εγκαταστάσεις και τα απόβλητα των καλλιεργειών Παρόλα αυτά τα δεκάποδα καρκινοειδή εξακολουθούν να παραμένουν μια εξαιρετικά επιθυμητή τροφή για τους κατοίκους των ανεπτυγμένων χωρών και η καλλιέργειά τους σίγουρα ότι θα αναπτυχθεί περαιτέρω στο μέλλον

Επιλεγμένη βιβλιογραφία

Ξενόγλωσση ACIAR (Australian Centre for International Agricultural Research) 2009 Sustainable tropical spiny lobster aquaculture in

Vietnam and Australia Διαθέσιμο httpaciargovauprojectFIS2001058 AGDAFFndashNACA 2007 Aquatic Animal Diseases Significant to AsiandashPacific Identification FieldGuide Australian

Government Department of Agriculture Fisheries and Forestry Canberra Agnalt AL 2008 Fecundity of the European lobster (Homarus gammarus) off southwestern Norway after stock

enhancement do cultured females produce as many eggs as wild females ICES Journal of Marine Science 65 164-170

Altamirano JP 2010 Stock enhancement of tiger shrimp (Penaeus monodon) studies and assessment for the Batan Estuary in northern Panay Island central Philippines PhD Department of Global Agricultural Sciences School of Agricultural and Life Sciences University of Tokyo Διαθέσιμο repositorydlitcu-tokyoacjp dspacebitstream 2261hellip139_077124pdf

Browne R Benavente GP Uglem I Balsa GCM 2009 An illustrated hatchery guide for the production of clawed lobsters (Using a green water technique) Aquaculture explained 23 1-34

Calman WT 1911 The life of Crustacea Διαθέσιμο httpwwwgutenbergorg files3990439904-h39904-hhtm Drengstig A Bergheim A 2013 Commercial land-based farming of European lobster (Homarus gammarus L) in

reticulating aquaculture system (RAS) using a single cage approach Aquaculture engineering 53 14-18 Emerenciano Μ Gaxiola G Cuzon G 2013 Biofloc Technology (BFT) A Review for Aquaculture Application and

Animal Food Industry Biomass Now - Cultivation and Utilization Matovic MD (Ed) Διαθέσιμο httpwww intechopencombooksbiomass-now-cultivation-and-utilizationbiofloc-technology-bft-a-review-for-aquaculture-application-and-animal-food-industry

FAO 2015 Global Aquaculture Production Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisherystatisticsglobal-aquaculture-productionen

FAO 2014 The State of World Fisheries and Aquaculture Rome FAO 197p FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Penaeus vannamei In FAO Fisheries and Aquaculture

Department Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciesLitopenaeus_vannameien FAO 2015 Cultured Aquatic Species Information Programme Aquaculture Fact Sheets In FAO Fisheries and

Aquaculture Department [online] Rome Διαθέσιμο httpwwwfaoorgfisheryculturedspeciessearchen Helluy SM Beltz BS 1991 Embryonic development of the American lobster (Homarus americanus) Quantitative

staging and characterization of an embryonic molt cycle Biological Bulletin 180 355-371 Holdich DM 1993 A review of astaciculture freshwater crayfish farming Aquatic Living Recourses 6 307-317 Hung LV Tuan LA 2009 Lobster seacage culture in Vietnam In Williams KC (ed) Spiny lobster aquaculture in the

Asia-Pacific region ACIAR Proceedings No 132 p 10-17 Kapiris K 1995 Shrimp culture in Greece National Center for Marine Research Institure of Marine Biological

Resources 9p Kevrekidis K Thessalou-Legaki M 2011 Polpulation dynamics of Melicetrus kerathurus (Decapoda Penaeidae) in

Thermaikos Gulf (N Aegean Sea) Fisheries Research 107 46-58 Krummenhauer D Peixoto S Cavalli RO Poersch LH Wasielesky W 2011 Superintensive culture of white shrimp

Litopenaeus vannamei in a biofloc technology system in southern Brazil at different stocking densities Journal of the world aquaculture society 42(5) 726-733

Masterson J 2007 Scylla serrata serrated swimming crab Διαθέσιμο httpwwwsmssieduirlspec scylla_serratahtm

29 | Υ δ α τ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι ε ς

McClain WR Romaire R Lutz CG Shirley MG 2007 Louisiana crawfish production manual LSUSAgCenter Publ No 2637 57p

New MB 2002 Farming freshwater prawns A manual for the culture of the giant river prawn (Macrobranchium rosenbergii) FAO Fisheries Technical Paper No 428

Nolting M 2006 Study of the European shrimp market Διαθέσιμο httpwwwaquakulturtechnikdepdf Auszuege_Study20on20European20shrimp20marketpdf

Orkney lobster hatchery 2010 Διαθέσιμο httporkneylobsterhatcherycouk Paaver T Hurt M 2010 Status and managmant of noble crayfish Astacus astacus in Estonia Knowledge and

management of Aquatic Ecosystems 18 394-395 Perdikaris C Gouva E Paschos I 2010 Status and development prospects for indigenous freshwater finfish and

crayfish farming in Greece Reviews in Aquaculture 2 171-180 Prodοhl PA Jοrstad ΚΕ Triantafyllidis A Katsares V Triantaphyllidis C 2006 European lobster ndash Homarus

gammarus Biology Ecology and Genetics Genimpact final scientific report p 91-98 Διαθέσιμο httpgenimpactimrno__datapage7650european_lobsterpdf

Rosenberry B 2014 Shrimp news international Διαθέσιμο httpwwwshrimpnewscomFreeReportsFolder GeneralInformationFolderAbouthtml

SEAFDEKAQD 2011 Hatchery and nursery of mud crab Scylla serrata Διαθέσιμο http wwwseafdecorgph Sheek JK Jang IK 2010 Limited water exchange shrimp culture West Mariculture Research Center National

Fisheries R amp D Institute Korea Διαθέσιμο httpwwwdocstoccomdocs24150237 Limited-Water-Exchange-Shrimp-Culture

Shelley C 2012 Mud crab aquaculture A practical manual FAO Fisheries and Aquaculture Technical Paper No 567 100p Διαθέσιμο httpwwwfaoorgdocrep015ba0110eba0110epdf

Shrimp News International Διαθέσιμο httpwwwshrimpnewscom Sorgeloos P Coutteau P Dhert P Merchie G Lavens P 1998 Use of Brine Shrimp Artemia spp in Larval Crustacean

Nutrition A Review Reviews in Fisheries Science 6(1amp2) 55ndash68 Takeuki T Murakami K 2007 Crustacean nutrition and larvae feed with emphasis on Japanese spiny lobster Palinurus

japonicus Bulletin of Fisheries Research Agency (Japan) No20 15-23 Voultsiadou E 2010 Therapeutic properties and uses of marine invertebrates in the ancient Greek world and early

Byzantium Journal of Ethnopharmacology 130 237-247 Wickins JF Lee D Orsquo C 2002 Crustacean farming Ranching and culture Blackwell Science Oxford Williams KC (ed) 2009 Spiny lobster aquaculture in the AsiandashPacific region ACIAR Proceedings No 132 Australian

Centre for International Agricultural Research Canberra 162 pp WoRMS Editorial Board (2015) World Register of Marine Species Διαθέσιμο httpwww marinespeciesorg at VLIZ

Ελληνόγλωσσες ιστοσελίδες Ελληνικές γαρίδες χερσαίας εκτροφής 2015 httpwwwshrimpeu Νέαρχος Υδατοκαλλιέργειες αλιεία Περιβάλλον 2014 httpwwwnearhusgrsiteindexphparticle_id= 88amparticle_

parent_id=11 Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων 2007 Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αλιείας (ΕΠΑΛ) 2007-2013 Ειδική

Γραμματεία Προγραμματισμού και Εφαρμογών τρίτου Κοινοτικού Πλαισίου Διαθέσιμο itopekepegrforms filesΕπιχειρησιακό_Πρόγραμμα_Αλιείας_ΕΠΑΛ_2007-2013