Цэвэршилтийн үеийн

сэтгэл гутрал

Хүний хөгжлийн үе шат

Амьдралын эхэн үе

Ураг Нярай Нялх

үе

Бага нас

Балчир

нас

Сургуулийн

өмнөх нас

Сургуулийн

бага нас

Өсвөр, орь

залуу нас

Насанд хүрсэн

үе

/20-40 нас/

Хижээл нас

/ 60 ба түүнээс

дээш/

Амьдралын

төгсгөл үе

Дунд нас

/40-60 нас/

Дунд нас /40-60 нас/

Байр суурь: дунд нас нь залуу үе болон хижээл насны хоорондын

гүүр болж байдаг завсрын үе шат.

Бие махбодод гарах өөрчлөлтүүд: санчигны үс бууралтах,

нүүрэнд үрчлээ тогтох, үе мөчөөр өвдөх, өмнөх шигээ түргэн

шаламгай ажиллах чадвар алдагдах зэргээр нас ахиж байгааг

мэдэгдүүлсэн цөөнгүй дохио илэрдэг.

Сэтгэл зүйн шинжүүд: өөрийн мэргэжлийн өсөлт, гэр бүлийн

асуудлаар өмнө гаргасан чухал шийдвэрүүдээ бүрэн хэрэгжүүлэх

үе. Залуу настай харьцуулахад ирээдүй хязгааргүй боломжийг

агуулахаа больдог.

Гэр бүлийн хөгжлийн шат: хүүхдүүд нь өсч, бие даасан амьдралд

хөлд тавьдаг. Нөгөө талаас өөрийн эцэг эх улам хөгширч, тэдэнд

илүү анхаарал, халамж шаардлагтай болдог .

Мэргэжлийн өсөлт хөгжил: өмнөх үетэй харьцуулахад албан

тушаал ахих боломж хумигддаг.мэргэжлийн өсөлт хөгжлөө дахин

үнэлж цэгнэдэг.

Дунд нас

Энэ насанд гэр бүлийн амьдрал, мэргэжлийн өсөлт,түүний

бүтээлч чадварын цэцэглэлтийн үе байж болохын зэрэгцээ

хүмүүс цаг хугацаа улиран өнгөрч байгаа талаар бодож

эхэлдэг. Дунд нас нь алгуур шилжилт болон үнэт зүйлсийг

дахин цэгнэх үе байх уу? аль эсвэл хямралын үе байх уу?

гэдэг нь хувь хүний хандлагаас шалтгаалдаг.Амьдралын дунд

үе нь эерэг болон сөрөг үйл явдлын аль алинаар дүүрэн

шилжилтийн үе юм.

Амьдралын дунд үеийн

хямрал:

Амьдралын дунд үеийн хямрал нь ойролцоогоор 40-45 насны хооронд

тохиолддог.

Шалтгаан: бие мах бодийн боломж хумигдах, залуу насны гал цог, эрч хүч

буурах, хөгшрөлтийн анханы шинж тэмдгүүд илрэх

Залуу насны хүсэл мөрөөдөл биелэгдээгүй, олон боломжийг ашиглаж

чадалгүй алдсан гэдэгт харуусах мэдрэмж

Залуу нас хойно хоцорч, аливаа зүйлийг шинээр эхлэхэд нас оройтсон гэдэгт

бачимдаж цухалдах сэтгэл,

Хүүхдүүд нь өсч, бие дааж нөгөө талаас өөрийн эцэг эх улам хөгширч

тэднийг асрах үүрэг хариуцлага нэмэгддэг

Энэ нас нь мэргэжлийн өсөлт хөгжлөө дахин үнэлж цэгнэх үе байдаг.

Дунд насныхны бие махбодод гарах

өөрчлөлтүүд

Мэдрэхүй :

• харааны хурц чанар буурах

Сонсголын хурц чанар буурах

Амтлах ,үнэрлэх болон өвдөлтийн

мэдрэмж буурах

Хариу үйлдлийн хугацаа:

• Харйу үйлдлийн хурд аажимаар

удаашрах

Дотоод өөрчлөлтүүд

• Мэдрэлийн тогтолцооны үйл ажилгаа

удааширах

• Араг ясны уян хатан чанар алдагдах

• Арьс булчингийн уян хатан чанар

алдагдаж, үрчлээс тогтох

• Өөх хуримтлагдах

• Уушигны багтаамж багасах

• Зүрхний булчингийн хүч сулрах

Эмэгтэйчүүдэд гарах өөрчлөлт

Цэвэршилт явагдах

Эсроген дааврын хэмжээ багасах

Нүүр хүзүүгээр халуун оргих,

шөнө хөлрөх

Яс сийрэгжих

Эрэгтэйчүүдэд гарах өөрчлөлт

Андроген дааврын хэмжээ

багасах

Бэлгийн амьдралын өөрчлөлт

Дунд насны эмэгтэйчүүдийн цэвэршилт

Цэвэршилт буюу бие махбодод физлогийн насны өөрчлөлт

явагддаг нь эрэгтэй, эмэгтэй хүн бүрийн амьдралын жам ёсны

өөрчлөлт юм. Эмэгтэйчүүдийн цэвэршилт нь дааврын

өөрчлөлтийн улмаас сарын тэмдэг зогсох физлогийн хэвийн үйл

явц юм. Ихэвчлэн 48-51 насны хооронд явагддаг хэдий ч энэ

наснаас өмнө эсвэл хожуу ч явагдаж болно.

Цэвэршилт хэдэн насанд явагдах нь хувь хүний нийгэм, сэтгэл

зүй болон биологийн хувийн онцлого шинж чанараас хамаардаг.

Цэвэршилтйн үед: нүүр, хүзүүгээр халуун оргих, нойргүйдэх,

шөнө хөлрөх, зарим үед толгой өвдөх, толгой эргэх, зүрх хүчтэй

цохилох, үе мөчөөр өвдөх зэрэг бие мах бодийн талаас зовиур

илэрч болно.

ЦЭВЭРШИЛТИЙН ҮЕИЙН СЭТГЭЛ САНАА

ТОГТВОРГҮЙТЭХ ЗОВИУР

Цэвэршилтийн шилжилтийн үе, цэвэршилтийн дараах үед

бэлгийн дааврын өндөр хэлбэлзэл, даавруудын хоорондын

харьцаа алдагдсанаас тархины мэдээ боловсруулах үйл

ажиллагаа хямран эмэгтэйчүүдэд сэтгэл санаа тогтворгүй

болох, амархан гомдох, бухимдах, нойр хямрах асуудлууд

түгээмэл илэрдэг.

Эдгээр цэвэршилтийн дааврын хэлбэлзэлтэй холбоотой

сэтгэл санааны тогтворгүй байдал сэтгэл гутрал болон

бусад сэтгэцийн өөрчлөлт, ба өтлөлтийн тэнэгрэлийн үндсэн

шалтгаан болдоггүй. Цэвэршилтийн үеийн нойрны өөрчлөлт,

сэтгэл санаа тогторгүй байх нь дааврын хэлбэлзлээс гадна

стрессийн ачаалал, боловсролын түвшин, нийгэм эдийн

засгийн хүчин зүйл, яс үндэс, гэр бүлийн харьцаа, хувийн зан

араншин, хандлага зэрэг нь нөлөөлөгч хүчин зүйл болдог

Биологи болон сэтгэл зүйн дасан зохицох чадвар султай зарим

эмэгтэйчүүд биологийн хөгшрөлтийг эрэгтэйчүүдээс илүү эмзэг

хүлээж авдаг.

Үүнд :

Цочиромтгой болох

Амархан ядрах

Юм мартах, анхаарал сарнамтгай болох

Сэтгэл санаа тогтворгүй

Нөхөн үржихүйн үйл ажилгаа зогссны улмаас эмэгтэйлэг

чанараа алдсан мэт мэдрэмж төрх

Хүүхэд төрүүлж чадахгүй болсондоо харамсах

Яльгүй зүйлд уцаарлах

.амархан гомдох, түгшүүрлэх зэрэг бие сэтгэцийн өөрчлөлтүүд

ажиглагдаж болно.

Иймээс энэ насны эмэгтэйчүүд сэтгэл гутралд орох нь элбэг

байдаг.

Эстрогений бууралт

гипоталамуст нөлөөлөх

Dopamine

бууралт

/Нойрны хямрал,

сэтгэл гутрал,

сульдал/

Dopamine

бууралт

/Нойрны

хямрал,

сэтгэл гутрал,

сульдал/

Norepinephrine

ихсэх

/халуу оргих шинжийг

нэмэгдүүлнэ/

Serotonin

бууралт

/Нойрны хямрал,

сэтгэл гутрал,

сульдал/

Сэтгэл гутрах хам шинж

1. Сэтгэл гутрах / гутрах, гуниглах, сэтгэл зовох, уйтгарлах,

гашуудах, өөрийгөө дор үзэх, өөрийгөө буруушаах, сэтгэл

түгших мэтийн сөрөг сэтгэл хөдлөлүүд үүсэж сэтгэцийн

дотоод ертөнцийг эзэмдэнэ./

2. Сэтгэцийн үйл ажилгааны идэвхи буурах шинж / сэтгэцийн үйл

ажилгааны идэвхи буурч удаан сэтгэнэ, удаан ярина, гутранга

бодлууд үүснэ/

3. Хөдөлгөөний идэвхи буурах шинж / удаан хөдөлнө,идэвхигүи

болно, хоол идэх дур буурна, бэлгийн дур буурна,ямарч

юманд хайхрамжгүй хандана. /

Эдгээр 3 шинж хослон илрэхийг сэтгэл гутралын гурвал шинж

гэдэг.

Хөнгөн сэтгэл гутралын үед болон сэтгэл гутралын эхэн

үед биеийн талаас дараах шинжүүд илэрч болно.

Гэдэс ходоодны үйл ажилгаа хямрах: хоолонд

дургүй болох, гэдэс дүүрэх, өтгөн хатах

ЗС-ны үйл ажилгаа хямрах: цусны даралт

хэлбэлзэх

Эмэгтэйчүүдийн сарын тэмдгийн мөчлөг

өөочлөгдөх:

Турах, хөлрөх үс бууралтах буюу унах

Нойр хямрах: өнгөц нойртой болох,хар дарж зүүдлэх

Цэвэршилтийн шинж тэмдэг илэрсэн 100 эмэгтэйд хийсэн судалгаагаар

77 хувьд нь нойргүйдэл, 91 хувьд нь мэдрэл сульдлын шинж

илэрсэн бөгөөд нойрны хямрал нь өглөө эрт сэрэх, өнгөц нойрсох

шинжүүдээр давамгай илэрч байсан. Ялангуяа цэвэршилтийн дараах

үед нойрны хямрал илүүтэй илэрдэг гэсэн судалгаанууд байна.

/Англид хийсэн судалгааны үр дүн/

Paivi Polo-Kantola, Risto Erkkola

Obstetrics and Gynacology, p 134

Англид 1200 эмэгтэйг хамруулсан судалгаанд цэвэршилтийн өмнөх

насны эмэгтэйчүүдийг цэвэршилтийн болон цэвэршилтийн дараах

насны эмэгтэйчүүдтэй харьцуулахад цэвэршилтийн үеийн

эмэгтэйчүүдэд нойрны хямрал нь 1,5 дахин, цэвэршилтийн дараах

насанд 3,4 дахин их байгаа нь судалгааны үр дүнгээс харагдаж байна.

Paivi Polo-Kantola, Risto Erkkola

Obstetrics and Gynacology, p 134

Эмэгтэйчүүдийг эрэгтэйчүүдтэй харьцуулахад сэтгэл гутралд орох

магадлал 2 дахин өндөр байдаг байна.

Тухайлбал:

Дэлхийд 21-р зууны эхээр сэтгэл гутралын тархалт нь эрэгтэйд 5.8%,

эмэгтэйд 9.5 % байсан байна

40-55 насны эмэгтэйчүүдэд хийсэн судалгаанаас харахад цэвэршилтийн

өмнөх наснаас цэвэршилтийн дараах насныханд сэтгэл гутрал нь илүү

тохиолддог гэж үзсэн байхад, зарим судлаачид энэ нь төдийлөн ялгаатай

биш ч гэж үзсэн байдаг.

José L. Cuadrosa , Ana M. Fernández-Alonsob. et al

Maturitas, journal home page www.elsevier.com/locate/maturitas 72 (2012)

121

Сэтгэл гутрал болон дааврын түвшингийн

харилцан холбоо

Испани

улс

Santoro et al

Урт

хугацааны

судалгаа

Цэвэршилтийн

өмнөх нас,

цэвэршилтийн

эхэн үе \45.9%\

CES-D

score≥16

Bromberger

et al

8 жилийн

хугацаанд

Цэвэршилтийн

нас

CES-D

score≥16

Цэвэршилтийн

эхэн үе

CES-D

score≥16

Цэвэршилтийн

үе \11%\

CES-D

score≥16

Цэвэршилтийн

дараах нас

\66%\

CES-D

score≥16

Монгол

улс

Л.Насанцэн

гэл ба

бусад

Агшингийн

судалгаа

11346/5776 SRQ, BID

4.4 % сэтгэл

гутралтай

байсан.

Архаг ядаргаа 16.2%

Сэтгэл түгшилт 18.5% Биеийн

хэлбэрийн эмгэг 11.7% Сэтгэл гутрал

6%

Архинд донтох эмгэг, 6.2%

Органик бус нойргүйдэл

17.1%

Зонхилон тохиолдох сэтгэцийн эмгэг

(улсын дүнгээр, 10.000 хүн амд)

Зонхилон тохиолдох сэтгэцийн эмгэгийн

тархалтын судалгаа СЭМҮТ 2013 он

1984-1992 оны судалгаатай харьцуулбал стрессийн шалтгаант

сэтгэцийн эмгэг 10 дахин, архины хэрэглээтэй холбоотой эмгэг 40

дахин нэмэгдсэн байна.

Манай оронд хийсэн тархалтын

судалгааны үр дүнгээс:

1. Судалгаанд хамрагдагсдын 18.5% нь сэтгэл

түгшилттэй байсан ба 50-59 насны хотод

амьдардаг, тэтгэвэрт эсвэл ажилгүй, мэргэжилгүй,

гэрлээгүй, салсан /тусдаа, бэлэвсэн байгаа

эмэгтэйчүүд илүү өртөж байна.

2. Судалгаанд хамрагдагсдын 11.7% нь тайлбарлаж

боломгүй биеийн зовиур шаналгаатай байсан ба

30-34, 45-59 насны хотод амьдардаг, тэтгэвэрт, ХЧА

тогтоолгосон, ажилгүй, мэргэжилгүй эмэгтэйчүүд илүү

өртөж байна.

3. Судалгаанд хамрагдагсдын 16.2% нь архаг ядаргаатай

байсан ба 35-54 насны хотод амьдардаг, бүрэн дунд болон

дээд боловсролтой, ХЧА тогтоолгосон, ажилгүй, хувиараа

хөдөлмөр эрхэлдэг, албан хаагч эмэгтэйчүүд илүү өртөж

байна.

4. Судалгаанд хамрагдагсдын 4.4% нь сэтгэл гутралтай

байсан ба 40-49 насны хотод амьдардаг, ХЧА тогтоолгосон

эсвэл ажилгүй, мэргэжилгүй, салсан, тусдаа амьдардаг

эмэгтэй хүмүүс илүү өртөж байна.

3. Судалгаанд хамрагдагсдын 16.2% нь архаг ядаргаатай

байсан ба 35-54 насны хотод амьдардаг, бүрэн дунд болон

дээд боловсролтой, ХЧА тогтоолгосон, ажилгүй, хувиараа

хөдөлмөр эрхэлдэг, албан хаагч эмэгтэйчүүд илүү өртөж

байна.

4. Судалгаанд хамрагдагсдын 4.4% нь сэтгэл гутралтай

байсан ба 40-49 насны хотод амьдардаг, ХЧА тогтоолгосон

эсвэл ажилгүй, мэргэжилгүй, салсан, тусдаа амьдардаг

эмэгтэй хүмүүс илүү өртөж байна.

5. Судалгаанд хамрагдагсдын 17.1% нь нойрны

эмгэгтэй /нойргүйдэл16.6%/ байсан ба 35-49 насны

хотод амьдардаг, бүрэн дунд болон дээд

боловсролтой, ХЧА тогтоолгосон, ажилгүй, хувиараа

хөдөлмөр эрхэлдэг, албан хаагч эмэгтэйчүүд илүү

өртөж байна.

ХЧА хүмүүсийг сүүлийн 5 жилийн байдлаар

/насны ангиллаар/

д/д он

нас

16-20

нас

21-30

нас

31-40

нас

41-50

нас

51-60

нас

61-ээс

дээш Дүн

1 2010 526 1545 1832 1797 766 62 6528

2 2011 229 1462 1770 1764 1087 133 6445

3 2012 307 1345 1744 1754 1128 136 6414

4 2013 292 1267 1735 1713 1141 136 6284

5 2014 11 308 640 942 792 106 2799

д/д Хүйс 2010 2011 2012 2013 2014

1 Эрэгтэй 3327 3276 3229 3163 1385

2 Эмэгтэй 3201 3169 3185 3121 1414

3 Дүн 6528 6445 6414 6284 2799

ХЧАлдсан иргэдийг сүүлийн 5 жилээр

хүйсээр нь

Эрэгтэй хүйсийг сүүлиийн 5 жилээр харьцуулан харахад тогтвортой харагдавч

хөдөлгөөнтэй холбоотойгоор 2014 онд 1,7 хувиар буурсан байна.

2010

2012

2014

50.9

50.8 50.3

50.3 49.2

эрэгтэй

Д/Д

Он

Онош

F

00

-09

F

10

-19

F

20

-29

F

30

-39

F

40

-49

F

60

-69

F

70

-79

F

90

-99

Дү

н

1 2010 1711 27 1261 270 6 16 3237 6528

2 2011 1620 17 1263 243 4 14 3284 6445

3 2012 1531 7 1272 233 5 9 3357 6414

4 2013 1429 6 1274 211 2 7 3355 6284

5 2014 1297 2 1272 191 3 6 28 2799

Сүүлийн 5 жилийг оношоор нь

харьцуулан үзвэл:

ЭМЧИЛГЭЭ

Ихэнх оронд сэтгэл засал эмчилгээг эстроген

даавар орлуулах эмчилгээтэй хослуулан

хэрэглэдэг. Сүүлийн жилүүдэд цэвэршилтийн

үед илэрч буй сэтгэцийн шинж тэмдгүүдээс

гадна бусад вазомотор шинжүүдэд хүртэл

сэтгэл гутралын эсрэг эмүүдийг ихээхэн

хэрэглэж буй туршлага байна.

T.J. de Villiers, A.Pines, N.Panay et al

Updated 2013 international menopause society recommendations on

menopausal hormone therapy and preventive strategies for midlife health,

Climacteric 2013:16:330

Испанид 40-65 насны 235 эмэгтэйд цэвэршилтийн

байдлыг үнэлэх \MRS\, стрессийн түвшинг үнэлэх \PSS\,

нойрны хямралын индексийг \ISI\ тодорхойлсон

судалгааны үр дүнгээс харахад 9.8% нь дааврын

эмчилгээ, 12.3% нь сэтгэц нөлөөт эмийн эмчилгээ

хэрэглэж байна гэсэн үр гарчээ.

José L. Cuadrosa , Ana M. Fernández-Alonsob. et al

Maturitas, journal home page: www.elsevier.com/locate/maturitas 72 (2012) 367

ЭМЧИЛГЭЭ

1. Стресс менежмент хийх

- Сэтгэл зүйн боловсрол олгох, сургалт

явуулах

- Тайвшруулах арга техникүүд (иог, бясалгал,

амьсгалын дасгалууд, хөдөлгөөн гэх мэт)

- Сэтгэл заслын эмчилгээ

2. Эрүүл амьдралын хэв маягийг хэвшүүлэх

- фитоэстроген (сүү, банан, буурцаг)

- Ус сайн уух, нүүрс усны хэрэглээг нэмэгдүүлэх

- Кофейн агуулсан бүтээгдэхүүний

хэрэглээг хязгаарлах

- Архи тамхины хэрэглээнд хяналт тавих

ЭМЧИЛГЭЭ

3. Сэтгэц нөлөөт эмийн эмчилгээ:

- SSRIs

- Anxiolytics

- Mild sedatives (Хөнгөн тайвшруулах)

4. Даавар орлуулах эмчилгээ (HRT)

Анхаарал тавьсанд

баярлалаа