ՄԵՐՁՇՆՈՂՅԱՆ ԱՎԱԶԱԿՈՊՃԱՅԻՆ ԲԱՑԱՀԱՆՔԻmnp.am/images/files/nyuter/2013/pordzaqnnutyun... · երկրաբանական կառուցվածքը Մերձշնողյան

ՄՄԵԵՐՐՁՁՇՇՆՆՈՈՂՂՅՅԱԱՆՆ ԱԱՎՎԱԱԶԶԱԱԿԿՈՈՊՊՃՃԱԱՅՅԻԻՆՆ ԲԲԱԱՑՑԱԱՀՀԱԱՆՆՔՔԻԻ

ԱԱՇՇԽԽԱԱՏՏԱԱՆՆՔՔԱԱՅՅԻԻՆՆ ՆՆԱԱԽԽԱԱԳԳԾԾԻԻ

ԲԲ ՆՆ ԱԱ ՊՊ ԱԱ ՀՀ ՊՊ ԱԱ ՆՆ ԱԱ ԿԿ ԱԱ ՆՆ ՄՄ ԱԱ ՍՍ

ՏՏննօօրրեենն`̀ ՍՍ..ՍՍ..ԱԱրրզզոոււմմաաննյյաանն

ՇՇրրջջաակկաա մմիիջջաավվաայյրրիի

պպաահհպպաաննոոււթթյյաանն բբաաժժննիի վվաարրիիչչ`̀ ՀՀ..ՍՍ..ՆՆիիկկոողղոոսսյյաանն

ԵԵՐՐԵԵՎՎԱԱՆՆ--22001133

§ÈºèÜ²Øºî²Èàôð¶Æ²ÚÆ ÆÜêîÆîàôî¦ ö´À

ÇÀÎ “ËÅÐÍÀÌÅÒÀËÓÐÃÈÀÈ ÈÍÑÒÈÒÓÒ” “LERNAMETALURGIAI INSTITUTE” CJSC

2

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

1 Ընդհանուր տեղեկություններ.................................................................................... 4

2. Շրջակա միջավայրի համառոտ բնութագիըր......................................................... 6

2.1 Ֆիզիկա-աշխարհագրական պայմանները................................................... 6

2.1.1. Շրջանի երկրաբանական կառուցվածքի համառոտ բնութագիրը……… 6

2.1.2. Մերձշնողյան ավազակոպճային խառնուրդի հանքավայրի

երկրաբանական կառուցվածքը…………………………………………….. 7

2.1.3. Հանքավայրի հիդրոերկրաբանական, լեռնաերկրաբանական և

լեռնատեխնիկական պայմանները…………………………………........... 9

2.2 Կլիմա ………………………………………………………………………… 9

2.3 Մակերևութային ջրեր………………………………………………………. 13

2.4 Հողերի բնութագիրը..……………………………………………………….. 17

2.5 Բուսական աշխարհ…………………………………………………………. 20

2.6 Կենդանական աշխարհ……………………………………………………… 24

3. Նախագծի համառոտ նկարագիրը............................................................................. 29

3.1 Ընդհանուր տեղեկություններ........................................................................ 29

3.2 Օգտակար հանածոյի նյութական կազմը և որակական բնութագիրը… 29

3.3 Ավազակոպճային հումքի ճառագայթահիգիենիկ գնահատականը ….. 30

3.4 Բացահանքի արտադրողականությունը,աշխատանքային ռեժիմը և ծառայման ժամկետը........................................................................................ 31

3.5 Մակաբացման ապարների հեռացումը…………………………………… 32

3.6 Հանքավայրի բացումը և մշակման համակարգը………………………… 32

3.7 Հանութաբարձման աշխատանքներ………………………………………. 32

3.8 Օգտակար հանածոյի տեղափոխումը…………………………………….. 33

3.9 Լցակույտային տնտեսություն……………………………………………… 33

3.10 Լեռնա-նախապատրաստական աշխատանքներ………………………… 33

3.11 Ջրամատակարարում և ջրահեռացում……………………………………. 34

4. Առաջացող թափոնների բնութագիրը...................................................................... 35

5. Բնապահպանական միջոցառումներ ……………………………………………. 39

6. Մթնոլորտային օդի պահպանումը աղտոտումից................................................. 40

6.1 Շրջանի ֆիզիկա-աշխարհագրական և կլիմայական պայմանների

համառոտ բնութագիրը……………………………………………………… 40

6.2 Վնասակար նյութերի աղբյուրները և նրանց քանական բնութագրերը 40

3

6.3 Մերձգետնյա կոնցենտրացիաների հաշվարկների արդյունքները……. 45

7. Աղմուկի մակարդակը………………………………………………………………. 46

8. Ռեկուլտիվացում…………………………………………………………………….. 48

9. Բացահանքի շահագործման հետևանքով շրջակա միջավայրին վրա ազդեցության գնահատումը………………………………………………………… 50

9.1 Ընդհանուր դրույթներ……………………………………………………….. 50

9.2 Մթնոլորտի վրա բացահանքի ազդեցության գնահատականը…………. 51

9.3 Հողային ռեսուրսների վրա ազդեցության գնահատականը…………….. 51

9.4 Գումարային տնտեսական վնասի որոշումը…………………………….. 54

10. Մոնիտորինիգի ծրագիր……………………………………………………………. 54

Գրականության ցանկ………………………………………………………. 55

Հավելված…………………………………………………………………….. 57

Իրավիճակային քարտեզ

Մեքենայական հաշվարկի արդյունքները

4

1. Ընդհանուր տեղեկություններ

Մերձշնողյան ավազակոպճային խառնուրդի (ԱԿԽ) հանքավայրը վարչական

տեսակետից գտնվում է ՀՀ Լոռու մարզի Թումանյանի ենթաշրջանում, Շնող գյուղից 2 կմ

դեպի արևմուտք, Դեբեդ գետի միջին հոսանքի ավազանում, վերջինիս ձախ ափին`

գետի ողողահունային մասում (Նկար 1 և 2):

Մոտակա բնակավայրերն են Շնող, Թեղուտ գյուղերը:

Հանքավայրը Ալավերդի քաղաքի հետ կապված է ասֆալտապատ

ավտոճանապարհով, որի երկարությունը մոտ 20կմ է, իսկ Թեղուտ գյուղի հետ կապված

է գրունտային ճանապարհով, որի երկարությունը մոտ 6.0 կմ է:

Հանքավայրը տեղակայված է Դեբեդ գետի ձախ ափին, ողողահունային մասում,

846-850մ բացարձակ բարձրությունների վրա:

Հանքավայրի կենտրոնի աշխարհագրական կոորդինատներն են.

400 07' 13'' հյուսիսային լայնության

440 24' 26'' արևելյան երկայնության:

Դաշտային երկրաբանահետախուզական աշխատանքները կատարվել են

2011թ. հունվար -2012թ. հուլիս ամիսներին «Թեղուտ» ՓԲԸ-ի կողմից: Կատարված

երկրաբանահետախուզական աշխատանքների արդյունքում 2.23հա ընդհանուր

մակերեսով տարածքում հաշվարկվել են 70.4 հազ.մ3 ընդհանուր քանակությամբ

ավազակոպճային խառնուրդի պոտենցիալ հաշվեկշռային ստատիկ պաշարներ`

գնահատված C1 կարգով:

Օգտակար հանածոյի հաշվարկված պաշարներն ապահովում են ՀՍՏ ГОСТ 8267-

95 «Խիճ և կոպիճ խիտ լեռնային ապարներից շինարարական աշխատանքների

համար» [1] և ՀՍՏ ГОСТ 8736-95 «Ավազ շինարարական աշխատանքների համար» [2]

տեխնիկական պահանջներին:

5

È à è àô Ø ² ð ¼

ÜÏ³ñ 1. ² Î Ü ² ð Î ² Ú Æ Ü ø ² ð î º ¼

Ø³ëßï³µ 1:500000

6

Նկար 2. Իրավիճակային հատակագիծ

(հատված K-38-102-Ã-à թերթից)

Մասշտաբ 1:25000

1 - Մերձշնողյան ԱԿԽ-ի հանքավայրի գտնվելու վայրը

2. ՇՐՋԱԿԱ ՄԻՋԱՎԱՅՐԻ ՀԱՄԱՌՈՏ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸ

2.1. ՖԻԶԻԿԱ-ԱՇԽԱՐՀԱԳՐԱԿԱՆ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐԸ

2.1.1. Շրջանի երկրաբանական կառուցվածքի համառոտ բնութագիրը

Տարածաշրջանի երկրաբանական կառուցվածքում մասնակցում են յուրայի և

պալեոգենի հրաբխածիննստվածքային և հրաբխածին, նեոգենի հրաբխային և լճային-

նստվածքային, չորրորդականի և ժամանակակից նստվածքային առաջացումները:

Շրջանում լայն տարածում ունեն վերին չորրորդական և ժամանակակից ալյու-

վիալ-դելյուվիալ, սողանքային, թափվածքային և ճահճային առաջացումները, ներկա-

յացված հիմնականում բեկորային և ավազակավային նստվածքների կուտակումներով:

2.3 կմ

7

Գետերի հուներում և ողողատներում մեծ տարածում ունեն ժամանակակից

ալյուվիալպրոլյուվիալ ավազակոպճային, ավազագլաքարային ավազակավային

առաջացումները:

Երկրաբանակառուցվածքային տեսակետից տարածաշրջանը հարում է

Վիրհայոց-Ղարաբաղի գոտու Ալավերդու մեգաանտիկլինալի Դեբեդի բրախիանտիկլի-

նալին: Վերջինս բնորոշվում է տեկտոնական կառուցվածքի բարդությամբ, ապարների

ուժգին տեղախախտմամբ և ծալքավորմամբ [3]:

2.1.2. Մերձշնողյան ավազակոպճային խառնուրդի հանքավայրի

երկրաբանական կառուցվածքը

Մերձշնողյան ավազակոպճային խառնուրդի հանքավայրը տեղակայված է Դեբեդ

գետի միջին հոսանքի ավազանում, վերջինիս ողողահունի ձախ ափին: Հանքավայրը

գտնվում է Ալավերդի-Բագրատաշեն ավտոճանապարհի և Երևան-Թբիլիսի երկաթգծի

անմիջական հարևանությամբ:

Հանքավայրը ձգվում է Դեբեդ գետի ողողահունի ձախ ափի երկայնքով հարավ-

արևմուտքից հյուսիս-արևելք 225մ, 60-150մ լայնությամբ և զբաղեցնում է մոտ 2.23 հա

մակերես:

Մերձշնողյան ԱԿԽ-ի հանքավայրը հանդիսանում է գետաողողատային տիպի

հանքավայր: Վերջինիս երկրաբանական կառուցվածքում մասնակցում են վերին

պլիոցենի բազալտները, ժամանակակից ալյուվիալ և պրոլյուվիալ-դելյուվիալ

նստվածքային առաջացումները:

Գետի վերհունային դարավանդի (հունից մինչև 3-4մ բարձրությամբ)

ժամանակակից պրոլյուվիալ-դելյուվիալ առաջացումները ներկայացված են

ավազակավերով, կավավազներով ու խճագլաքարային նստվածքներով: Վերջիններս

գետի ողողահունում ծածկվում են ժամանակակից ալյուվիալ նստվածքներով:

Ժամանակակից ալյուվիալ առաջացումները ներկայացված են Դեբեդ գետի

հունային նստվածքներով, որոնց կտրվածքում վերևից-ներքև առանձնացվում են

ավազակավային և ավազակոպճային առաջացումները:

Այս նստվածքների կուտակումը պայմանավորված է նաև տարածքի գեոմորֆո-

լոգիական առանձնահատկություններով. հանքավայրի տարածքում գետի հովիտը

8

լայնանում է, գետն առաջացնում է մեղմ գալարներ (մեանդրներ) և գարնանային

հեղեղումների ընթացքում հոսանքի դանդաղման արդյունքում գետի ջրերը բեռնաթափ-

վելով բերվածքներից առաջացնում են բեկորային ապարների կուտակումներ:

Հետախուզված հանքավայրը գտնվում է գետահունում և ներկայացված է ժամանակա-

կից հունային առաջացումներով, սակայն գետի հունի համեմատաբար ցածր դիրքի

շնորհիվ ավազակոպճային կուտակը գրեթե չի փոխում իր տարածական դիրքը և ձևը:

Ըստ հետախուզական փորվածքների տվյալների հանքավայրի սահմաններում

ալյուվիալ ավազակավային առաջացումները ներկայացված են կավավազային

խառնուրդով թույլ ցեմենտացված մանրաբեկորային նյութով: Սրանց վերին,

մերձմակերևույթային մասում առկա են նաև բույսերի արմատների մնացորդներ:

Հաշվարկված պաշարների սահմաններում սրանց հզորությունը տատանվում է 0.5 մ-

ից մինչև 1.2 մ սահմաններում, կազմելով միջինը 0.9 մ: Այս նստվածքները վերագրվել են

մակաբացման ապարներին:

Հետախուզման սահմաններում ավազակոպճային խառնուրդի օգտակար

հաստվածքի հզորությունը տատանվում է 2.8մ-ից 4.0մ սահմաններում, կազմելով`

միջինը 3.2 մ: Օգտակար հաստվածքը բնութագրվում է համեմատաբար համասեռ

ներքին կառուցվածքով:

Հանքավայրի սահմաններում հետախուզված ԱԿԽ-ի կուտակը համատարած

հիմնատակվում է վերին չորրորդական-ժամանակակից պրոլյուվիալ-ալյուվիալ

կավային ու կավավազային նստվածքների շերտով: Վերջիններս բացահայտվել են բոլոր

հետախուզական փորվածքներով, մինչև` 0.1-0.2մ խորությունը: Այս կավային ու

կավավազային նստվածքները ավազակոպճային կուտակի համար հանդիսանում են

ստորին երկրաբանական սահման:

Ըստ հատիկների չափերի ավազները դասվում են «միջին խոշորության» խմբին:

Համաձայն “Инструкция по применению классификации запасов к

месторождениям песка и гравия“ հրահանգի հանձնարարականների, Մերձշնողյան

ավազակոպճային խառնուրդի հանքավայրն ըստ երկրաբանական կառուցվածքի

բարդության և երկրաբանական հայտանիշների փոփոխականության աստիճանի`

վերագրվում է 1-2 խմբին:

9

Մերձշնողյան հանքավայրի ԱԿԽ-ի հետախուզված C1 կարգի պաշարները

կազմում են 70.4 հազ. մ3, վերականգնվող կանխատեսումային պաշարները

գնահատվում են նոյն քանակությամբ:

2.1.3. Հանքավայրի հիդրոերկրաբանական, լեռնաերկրաբանական և

լեռնատեխնիկական պայմանները

Մերձշնողյան հանքավայրը գտնվում է Դեբեդ գետի ձախափնյա ողողահունային

մասում և գենետիկորեն կապված է գետի մերձհունային ժամանակակից բերվածքների

հետ: Դեբեդ գետը նշված մասում հոսում է գալարվելով, իսկ հունը ունի փոքր թեքու-

թյուն ու համեմատաբար դանդաղ հոսք և գարնանային վարարումների ընթացքում

գետաջրերով տեղափոխվող բեկորային նյութի բեռնաթափման հնարավորություն:

Գտնվելով Դեբեդի ողողահունում, հետախուզվող տեղամասում ենթահունային

ջրերի մակարդակը անմիջական կախվածության մեջ է գտնվում գետում ջրի ունեցած

մակարդակից:

Երկրաբանահետախուզական աշխատանքների ընթացքում կատարված

դիտարկումներով պարզվել է, որ գարնանային վարարումների շրջանում՝ մայիս-հունիս

ամիսներին գետաջրերի մակարդակը սովորաբար բարձրանում է 1.5-2.0 մետրով,

ջրողողելով հանքավայրի տարածքի զգալի մասը, իսկ առանձին ջրառատ տարիներին

նաև հանքավայրի ողջ տարածքը:

Լեռնային փորվածքների անցման ընթացքում կատարված դիտարկումները ցույց

են տվել, որ ջրերի կապիլյար բարձրացման հետևանքով հունամերձ ավազները նույնիսկ

տարվա ամենաչոր ժամանակ (օգոստոսին) գտնվում են խոնավ վիճակում:

2.2.ԿԼԻՄԱ

Շրջանի կլիման չափավոր մեղմ է և խոնավ: Ռելիեֆի ցածրամասերում ամառը

շոգ է, տեղումների քանակը չափավոր: Բարձրամասերում ամառը հարաբերական զով

է, տեղումների քանակը բավականի մեծ, հաճախ տեղատարափների տեսքով: Ձմեռը

փափուկ է, սակավաձյուն: Նախալեռներում ձյունածածկույթը պահպանվում է մինչև

ապրիլ, իսկ ջրաբաժաններում մինչև մայիս ամիսը:

10

Գերակշռում են հարավային, ավելի հազվադեպ հյուսիսային և հյուսիս-արևելյան

ուղղությամբ քամիները:

Տեղանքի կլիմայական բնութագրերը բերված են 2.1-2.11 աղյուսակներում ըստ

Շնող օդերևութաբանական կայանի (656 մ ծ.մ.) տվյալների` 30 տարվա դիտումների

հիման վրա [4,5]:

Ջերմաստիճանը

Օդի ամսական և տարեկան ջերմաստիճանը, 0C Աղյուսակ 2.1

ջերմաստիճանի բնութագիրը

ամսական ջերմաստիճանը տարե-կան I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

միջին -0.1 1.3 5.0 10.3 15.1 18.7 22.3 22.3 17.7 12.4 6.3 2.0 11.1

բացարձակ նվազագույն

-22 -15 -14 -5 0 5 7 7 0 -6 -10 -20 -22

բացարձակ առավելագույն

19 21 27 31 33 36 38 38 35 31 26 22 38

Մթնոլորտային տեղումներ, խոնավություն, գոլորշունակություն

Տեղումների միջին և առավելագույն քանակը, մմ (1961-1990 թթ.) Աղյուսակ 2.2

տեղումների բնութագիրը

տեղումների միջին ամսեկան քանակը տարե-կան I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Միջին քանակը 19 21 39 51 77 86 49 37 37 41 32 16 505

դիտված առավելա-գույն քանակը

63 69 71 114 137 162 139 161 93 128 65 39 836

Օդի հարաբերական խոնավությունը Աղյուսակ 2.3

հարաբերական խոնավու-թյան բնութագիրը

ամիսներ տարե-կան I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

միջին,% 68 68 70 68 73 70 64 62 70 74 76 70 69

13 ժամվա ընթացքում ≥80% հարաբերական

խոնավությամբ օրերի թիվը 6.1 5.0 5.9 4.9 4.5 3.3 1.3 1.4 3.3 5.6 8.0 6.4 55.7

11

Գլորշունակության ¥ջրի մակերևույթից գոլորշիացման¤ ամսական մեծությունները, մմ

Աղյուսակ 2.4 ամիսներ

գումարը VI VII VIII IX X XI

93 118 115 95 57 37 515

Բուսազուրկ հողից գոլորշիացման հաշվարկային ամսական մեծությունները, մմ Աղյուսակ 2.5

ամիսներ գումարը

VI VII VIII IX X XI

59 75 60 54 39 30 317

Ձյունածածկույթ

Ձնածածկի առաջացման միջին ամսաթիվը՝ 12. XII

Ձնածածկի վերացման միջին ամսաթիվը՝ 21. III

Ձյան ծածկույթի միջին տասնօրյակային բարձրությունը, սմ Աղյուսակ 2.6

ամիս X XI XII I II III IV

տասնօրյակ 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3

ձնածածկի բարձրությունը

• • • • • 1 2 3 3 3 3 1 2 1 1 1 • •

• -այն տասնօրյակների համար, երբ ձյան ծածկը բացակայել է ավելի քան 50 % ձմեռների դեպքում, միջին բարձրությունը չի հաշվվում

Ձյան ծածկույթի բնութագիրը [4] Աղյուսակ 2.7

Տասնօրյակային ամենաբարձր ձյան ծածկույթը, սմ 35

Ձյան մեջ ջրի առավելագույն պաշարը, մմ 91

Մթնոլորտային բնութագիրը Արևափայլը

Աղյուսակ 2.8

բնութագիրը ըստ ամիսների տարե-

կան I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII տևողությունը,

ժամ 130 115 150 158 188 248 271 242 178 157 117 111 2065

առանց արևի օրերի թիվը

8 7 7 4 5 2 2 2 3 7 8 8 63

12

Մթնոլորտային երևույթներով օրերի թիվը


Մթնոլորտային երևույթ

Մթնոլորտային երևույթներով օրերի թիվն ըստ ամիսների տարե-կան I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Մառախուղ 4 2 3 1 0.2 0.5 0.09 0.2 0.5 0.9 2 4 18 Բուք 0.7 0.2 0.1 - - - - - - - - - 0.4

Ամպրոպ 0.03 0.07 0.3 4 13 14 8 7 6 3 0.2 - 56 Կարկուտ - - - 0.2 0.2 0.5 0.6 0.1 0.06 0.03 - - 1.2

Քամիներ

Քամիների ուղղությունների կրկնելիությունը և անդորրը, %


Քամու ուղղություն

ուղղության կրկնելիույունը ըստ ամիսների տարեկան

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Հս 19 18 25 24 18 15 14 13 18 17 24 19 19

Հս Արլ 13 17 21 21 20 19 19 19 19 20 19 13 18

Արլ 2 2 2 3 3 3 3 5 2 2 1 2 2

Հվ Արլ 7 6 6 6 6 7 6 5 6 7 6 8 6

Հվ 48 45 34 33 39 40 44 46 47 48 42 48 44

Հվ Արմ 4 4 4 5 5 8 6 7 4 4 3 4 5

Արմ 3 3 2 2 3 3 3 2 1 0 2 2 2

Հս Արմ 4 5 6 6 6 5 5 5 3 2 3 4 4

Անդորր 20 18 22 24 32 31 30 29 29 25 24 22 24

Քամու արագության բնութագիրը Աղյուսակ 2.11

Քամու բնութագիրը միջին ամսական բնութագիրը տարե-

կան I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Քամու միջին

արագությունը, մ/վրկ 1.7 1.8 1.7 1.6 1.3 1.3 1.3 1.4 1.3 1.4 1.4 1.4 1.5

Ուժեղ քամով ≥ 15 մ/վրկ առավելագույն օրերի թիվը

3 4 3 3 3 2 1 2 2 1 2 4 11

Քամու առավելագույն արագությունը 5% ապահովվածությամբ 2,7 մ/վրկ է:

13

2.3. ՄԱԿԵՐԵՎՈՒԹԱՅԻՆ ՋՐԵՐ

Տարածքի ջրագրական ցանցը ներկայացված է Դեբեդ գետով:

Ջրաբանական հակիրճ բնութագիրը

Դեբեդը պատկանում է Կուր գետի ավազանին և Հայաստանի Հանրապետության

ամենաջրառատ գետն է: Հանքավայրին ամենամոտիկ դիտակետը Այրում կայանն է:

Գետի տարեկան բազմամյա միջին ծախսը Այրում դիտակետում 33.6 մ3/վրկ, տարեկան

հոսքը հասնում է 1120 մլն.մ3, հոսքի մոդուլը՝ 9.21լ/վրկ⋅կմ2, միջին հանքայնացումը՝

225մգ/լ [6]: Միջին ամսական առավելագույն ծախսը դիտվում է մայիսին` 85 մ3/վրկ,

միջին ամսական նվազագույնը` հունվարին` 14 մ3/վրկ: Բացարձակ առավելագույն

ծախսը դիտվել է 1959թ.` 760 մ3/վրկ, իսկ բացարձակ նվազագույնը` 1973 թ.` 8 մ3/վրկ:

Դեբեդն ունի խառը սնում, Այրում դիտակետում գետի սնման մեջ 55%-ը

ձնաանձրևային, իսկ 45%-ը` ստորերկրյա ջրերը: Գետը ունի անհավասարաչափ ջրային

ռեժիմ, հորդանում է գարնանը և ամռան սկզբին՝ բարձրանալով մինչև 1մ և ավելի:

Տարեկան հոսքի 70%-ը անցնում է մարտ-հուլիս ամիսներին:

Դեբեդի վարարման շրջանում, երբ ջրողողվում է հանքավայրի գրեթե ողջ

տարածքը, տևում է մոտ 2 ամիս՝ ապրիլի վերջից մինչև հունիսի կեսերը: Այդ ընթացքում

ավազակոպճային խառնուրդի արդյունահանման աշխատանքները դադարեցվելու են:

Հաստատուն սառցակալումը բացակայում է. սառցային տարբեր երևույթները գետի

դիտարկվող հատվածում դիտվում են 15 օր:

Դեբեդ գետի ջրերի որակը

Դեբեդ գետի ջրերի որակի էկոլոգիական նորմերը բերված են աղյուսակ 2.12-

ում` համաձայն N 75-Ն որոշման 3 հավելվածի [7]:

2012թ. սեպտեմբերից մինչ այս օրը “Լեռնամետալուրգիայի ինստիտուտ” ՓԲԸ-ի

կողմից կատարվում է Դեբեդ գետի ջրերի ամենամսւա նմուշարկում` “Թեղուտ” ՓԲԸ

ջրառից վերև ու ներքև գտնվող գետահատածքներում:

Դեբեդ գետի ջրերի որակը ըստ մոնիտորինգի միջինացված տվյալմերի բերված է

աղյուսակ 2-13-ում:

14

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱԿԵՐԵՎՈՒԹԱՅԻՆ ՋՐԵՐԻ ՈՐԱԿԻ ՆՈՐՄԵՐԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՏԱՐԱԾՔԻ 14 ԽՈՇՈՐ ԳԵՏԱՅԻՆ ԱՎԱԶԱՆՆԵՐԻ ԳԵՏԵՐԻ ՈՒ ԳԵՏԵՐԻ ԱՌԱՆՁԻՆ

ՀԱՏՎԱԾՆԵՐԻ` ՀՅՈՒՍԻՍԱՅԻՆ ՋՐԱՎԱԶԱՆԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՏԱՐԱԾՔԻ ԴԵԲԵԴ ԳԵՏԻ ԱՎԱԶԱՆԻ ԳԵՏԵՐԻ ՋՐԵՐԻ ՈՐԱԿԻ ԷԿՈԼՈԳԻԱԿԱՆ ՆՈՐՄԵՐԸ


Որակի ցուցանիշներ Որակի դաս

Միավոր I II III IV V

Լուծված թթվածին >7 >6 >5 >4 <4 մգO2/լ ԹԿՊ5 3 5 9 18 >18 մգO2/l ԹՔՊ-Cr 10 25 40 80 >80 մգO2/l Ամոնիում իոն 0.191 0.4 1.2 2.4 > 2.4 մգ N/լ Նիտրիտ իոն 0.012 0.06 0.12 0.3 >0.3 մգ N/լ Նիտրատ իոն 1.62 2.5 5.6 11.3 >11.3 մգ N/լ Ֆոսֆատ իոն 0.031 0.1 0.2 0.4 >0.4 մգ/լ Ցինկ, ընդհանուր 4.3 100 200 500 >500 մկգ/լ Պղինձ, ընդհանուր 3.0 23.0 50 100 >100 մկգ/լ

Քրոմ, ընդհանուր 1.3 11.3 100 250 >250 մկգ/լ Արսեն, ընդհանուր 0.42 20 50 100 >100 մկգ/լ Կադմիում, ընդհանուր 0.24 1.24 2.24 4.24 >4.24 մկգ/լ Կապար, ընդհանուր 0.66 10.66 25 50 >50 մկգ/լ Նիկել, ընդհանուր 1.10 11.10 50 100 >100 մկգ/լ Մոլիբդեն, ընդհանուր 0.76 1.52 3.04 6.08 >6.08 մկգ/լ Մանգան, ընդհանուր 32.0 64.0 128.0 256.0 >256.0 մկգ/լ Վանադիում, ընդհանուր 2.9 5.8 11.6 23.2 >23.2 մկգ/լ Կոբալտ, ընդհանուր 1.4 2.8 5.6 11.2 >11.2 մկգ/լ Երկաթ, ընդհանուր 0.09 0.18 0.5 1 >1.00 մգ/լ Կալցիում 40 100 200 300 >300 մգ/լ Մագնեզիում 7.2 50 100 200 >200 մգ/լ Բարիում 35.0 70.0 140.0 1000 >1000 մկգ/լ Բերիլիում 0.015 0.030 0.060 100 >100 մկգ/լ Կալիում 1.4 2.8 5.6 11.2 >11.2 մգ/լ Նատրիում 9.02 18.04 36.08 72.16 >72.16 մգ/լ Լիթիում 0.51 0.51 <2500 >2500 մկգ/լ Բոր 16.8 450 700 1000 2000 մկգ/լ Ալյումին 258.6 517.2 1034.4 5000 >5000 մկգ/լ Սելեն, ընդհանուր 1 20 40 80 >80 մկգ/լ Ծարիր, ընդհանուր 0.22 0.44 0.88 1.76 >1.76 մկգ/լ Անագ, ընդհանուր 0.11 0.22 0.44 0.88 >0.88 մկգ/լ ԹՔՊ-Mn 2.21 10 15 20 >20 մգO2/լ Ընդհանուր անօրգանակ. ազոտ 1.266 4 8 16 >16 մգ N/լ Ընդհանուր ֆոսֆոր 0.050 0.2 0.4 1 >1 մգ լ Քլորիդ իոն 6.3 12.6 150 200 > 200 մգ/լ Սուլֆատ իոն 35.42 70.84 150 250 > 250 մգ/լ Սիլիկատ իոն 7.72 15.44 30.88 61.76 >61.76 մգSi/լ Ընդհանուր հանքայնացում 142 284 1000 1500* >1500 մգ/լ Էլեկտրահաղորդականություն 218 436 1000 1500* >1500 մկՍիմ/սմ Կոշտություն 2.8 10 20 40 <40 մգէկվ/լ Կախված մասնիկներ 2.84 3.41 5.68 11.36 >11.36 մգ/լ Հոտ(20oC and 60oC) <2 (բնական) 2 (բնական) 2 4 >4 բալ Գույն (բնական) < 5 (բնական) 20 30 >200 աստ.

* ոռոգման համար 1000 մգ/լ

15

Դեբեդ գետի ջրերի որակը 2012-2013 թթ. մոնիտորինգի տվյալների համաձայն Աղյուսակ 2.13

Ջրի բաղադրության ցուցանիշը

Դեբեդ գետի ջրերի փաստացի որակը Էկոլոգիական նորմա, ջրի որակի II դաս

[7, հավ.3] Մինչև ջրառը Ջրառից հետո Որակի դաս

ըստ [7]

pH 8.2 8.2 I - IV 6.5-9.0

Սուլֆատ-իոն, մգ/լ 37.7 37.6 II 70.84

Քլորիդ-իոն, մգ/լ 7.3 7.2 II 12.6

Կոշտություն, մգ-էկվ/լ 2.9 3.0 II 10.0

CaCO3, մգ/լ 3.9 3.8 - -

Հիմնայնություն, մգ-էկվ/լ 2.5 2.5 - -

Կախված նյութեր, մգ/լ 59.6 71.6 V >11.36

Հանքայնացում, մգ/լ 221 232 II 284

Էլեկտրահաղորդ., µS/սմ 402 425 II 436

Աղյուսակից երևում է, որ Դեբեդ գետի ջրերն ըստ որոշվող ցուցանիշների

համապատասխանում են ջրի որակի II դասի, բացի կախված նյութերից, որից

պարունակությունը գետում զգալիորեն բարձր է:

Դեբեդ գետի ջրերի ամենամսյա մոնիտորինգ իրականացվում է նաև Շրջակա

միջավայրի վրա ներգործության մոնիտորինգի կենտրոնի կողմից [8]:

Նկար 3. Դեբեդ գետի ավազանի մակերևութային ջրերի մոնիտորինգի դիտացանցը

16

2012թ. մոնիտորինգը կատարվել է 3 դիտակետերում` 0.5կմ Այրումից վերև

(դիտակետ 6) , Այրում դիտակետում (7), որը գտնվում է Բագրատաշենից վերև,

սահմանի մոտ, և Մարցիգետի Դեբեդ թափման կետում (դիտակետ 13) (նկար 3):

Աղյուսակ 2.14 բերված են Դեբեդ գետի ջրերի անալիզների 2012թ. միջինացված

արդյունքները` հանքավայրի շրջանին մոտիկ 6 դիտակետի համար (0.5կմ Այրումից

վերև): Միջին տարեկան ֆոնի հաշվարկում հաշվի չի առնվել վարարումների

ժամանակ վերծված և շատ աղտոտված մեկ նմուշը (մայիս):

Դեբեդ գետի ջրերի որակը Այրումից 0.5կմ վերև` ՇՄՆ Մոնիտորինգի կենտրոնի տվյալների համաձայն, 2012թ.


Ջրի բաղադրության ցուցանիշը

Միջին պարունա-

կություն

Որակի դաս

[7, հավ.3]

Էկոլոգիական նորմա տվյալ դասի համար [7, հավ.3]

Ծանոթություն

ԹԿՊ5, մգՕ/լ 4.35 II 5 ԹՔՊ, մգՕ/լ 49 III 80 Լուծված թթվածին, մգՕ/լ 4.18 IV >4 Ամոնիում-իոն, մգN/լ 0.458 III 1.2 մոտիկ է II դասի (0.4 մգN/լ) Նիտրիտ-իոն, մգN/լ 0.075 III 0.12 Al 0.307 II 0.5172 V 0.004 II 0.0058 Mn 0.034 II 0.064 մոտիկ է I դասի (0.032մգ/լ) Cu 0.012 II 0.023 Zn 0.029 II 0.1 Cr 0.005 II 0.0113 Fe 1.02 V >1 մոտիկ է IV դասի (1.0մգ/լ) Se 0.006 II 0.02

Աղյուսակից երևում է որ Մոնիտորինգի կենտրոնի կողմից որոշվող ցուցանիշների

համար Դեբեդ գետի ջրերի որակը հիմնականում նույնպես համապատասխանում է

որակի II դասին: Սակայն Դեբեդ գետի ջրերը աղտոտված են երկաթով (V դաս), ամո-

նիում-իոնով, նիտրիտներով և ունեն բարձր ԹՔՊ-ն (III դաս): Լուծված թթվածնի պարու-

նակությունը բավականին ցածր է` 4.18 մգՕ/լ (որոշվել է միայն մեկ նմուշում, IV դաս):

Քանի որ նախագծային լուծումները բացառում են ինչպես արտադրական, այն-

պես էլ կենցաղային կեղտաջրերի առաջացումը, աղտոտող նյութերի արտհոսքը ջրային

ռեսուրսներ տեղի չի ունենա: Այսպիսով Մերձշնողյան ԱԿԽ բացահանքի կանոնավաոր

շահագործումը չպետք է բերի գետի աղտոտմանը:

17

2.4. ՀՈՂԵՐԻ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸ

Տարածքի հողերի ընդհանուր բնութագիրը

Ուսումնասիրման վայրի հողատարածքները պատկանում են լեռնանտառային

դարչնագույն հողերի տիպին: Հայաստանում այս հողատիպը տարածված է ծովի

մակարդակից 500-1700 մ բարձրությունների սահմաններում:

Դրանք հիմնականում ներկայացված են հողմնահարված կարբոնատային և

բարձր-հիմնային ավազակավով, հազվադեպ կավով, որոնց հզորությունը կարող է

հասնել 1,5-2 մ: Տաք, մեղմ և փոփոխական – խոնավ կլիման, հողառաջացման ակտիվ

շրջանի մեծ տևողությունը, բավարար ներքին դրենաժային համակարգի առկայությունը

և ներհողային հոսքերի ուղղությունների սեզոնային փոփոխությունը նպաստում է

առաջնային միներալների խորը և ինտենսիվ հողմնահարմանը, երկրորդային հանքային

նութերի առաջացմանը, ինչպես նաև բավականին հզոր կավայնացված հողերի

ձևավորմանը:

Ուսումնասիրության մեթոդները

Ուսումնասիրությունները կատարվել են դաշտային և լաբորատոր

պայմաններում: Դաշտային ուսումնասիրությունները իրականցվել են 2013 թ. հունիսի

18-ին, որի ընթացքում ընտրվել են տարածքներ, առանձնացվել են կետեր, փորվել են

կտրվածքներ, վերցվել են նմուշներ հորիզոնական ուղղությամբ: Լաբորատոր

պայմաններում որոշվել է այդ հողանմուշների ֆիզիկա-քիմիական կազմը:

Կապված տարածքի միատարության և փոքր մակերեսի հետ կատարվել են 2

կտրվածքներ: Վերցվել են A և B հորիզոնների հողանմուշներ: Կտրվածքները արվել են

ձեռքով:

Յուրաքանչյուր նմուշ վերցվել է կտրվածքի պատից` մոտավորապես 3,5 կգ

զանգվածով: Նմուշները տեղադրվել են մեծ պլաստիկ փաթեթում (zip-lock): Նմուշը

պարկում լավ խառնվել է, իսկ հետո բաժանվել է 2 մասի և տեղավորվել կրկնակի

փաթեթներում, պիտակներով:

Նմուշների հավաքածուն վերցվել է չժանգոտվող պողպատե թիակով, որը

նախապես մաքրվել է թորած ջրով, նմուշը վերցնելուց հետո թիակը նորից մաքրվել

թորած ջրով: Նմուշները պիտակավորվել են դաշտում, նմուշը վերցնելու պահին:

Պիտակի վրա նշվել է ժամկետը, վերցնողի անունը և նմուշի համարը ու տեղը:

18

Ուսումնասիրության արդյունքները

Աղյուսյակ 2.15-ում ներկայացված է դաշտային ուսումնասիրությունների

ժամանակ պարզված յուրաքանչյուր կտրվածքի նկարագրությունը և նրանց ընդհանուր

հատկությունները: Դաշտային ուսումնասիրությունների տվյալները ցույց են տալիս, որ

բոլոր հողանմուշներն էլ պատկանում են լեռնային դարչնագույն անտառային

կարբոնատային, տափաստանեցված, միջին հզորության, կավային, թույլ էրոզացված,

մշակվող ենթատիպի հողերին:

Նմուշառման տարածքների ընդհանուր բնութագիրը Աղյուսակ 2.15

Կտրվածքի համարը

Հողի տիպը և ենթտիպը Ավազան

Մակերևույթի թեքությունը

Միկրո-ռելիեֆ Վերին ծածկոյթը

Էրոզիայի աստիճանը (0-1-2-3-4)

1 2 3 4 5 6 7

ԱՀ 01* Դարչնագույն

լեռնաանտառային կարբոնատային

գ. Դեբեդ 30 Հարթ խոտաբույս-95%,

մերկ հող - 5% 1

ԱՀ 02 Դարչնագույն

լեռնաանտառային կարբոնատային

գ. Դեբեդ 40 Հարթ խոտաբույս-95%,

մերկ հող - 5% 1

* նմուշի անվանման առաջին տառերը համապատասխանում են նմուշառման տարածքի անվանմանը, հաջորդ երկնիշ թիվը` հողային կտրվածքի համարն է:

Այս աղյուսակից երևում է, որ հողերի մակերեսի ընդամենը 5% մերկ է: Հիմնական

բուսականությունը ներկայացված է խոտաբույսերով: Ուսումնասիրված հողերը թույլ

էրոզիացված են (էրոզիայի աստիճանը` 1): էրոզիոն գործընթացների աննշան

զարգացվածությունը պայմանավորված է տարածքի փոքր թեքությունով և լավ

բուսապատվածությամբ:

Հողանմուշների վերցման տարածքները ունեցել են 3-40 թեքություն,

միկորռելիեֆը հիմնականում հարթ է:

Այս ենթատիպի հողերի բնորոշ առանձնահատկություններն են.

բոլոր գենետիկական հորիզոններում կարբոնատների առկայություն,

մետամոր ֆիկ հորիզոնի թույլ կավայնացում,

հումուսակուտակիչ հորիզոնի դարչնագույն կամ մուգ - գորշ -

դարչնագույն գունավորում,

հումուսակուտակիչ հորիզոնի հատիկա - կնծիկային կառուցվածք,

հողային շերտի կարծրացում, հատկապես` միջին հորիզոնի:

19

A հորիզոնի հզորությունը հասնում է 15-24 սմ-ի, իսկ B հորիզոնինը ԱՀ 01-ում 23

սմ, ԱՀ 02-ում 13 սմ (նկ.4,5): ԱՀ 01 և ԱՀ 02 կտրվածքները քարքարոտ չեն:

Նկ. 4. ԱՀ 01 կտրվածքը Նկ. 5. ԱՀ 02 կտրվածքը

Աղյուսակ 2.16-ում բերված են ուսումնասիրված հողերի ընդհանուր բնութա-

գրերը: Ավազ-տիղմ-կավ լավագույն հարաբերությունը նկատվել է ԱՀ 01/1 (A), ԱՀ 01/2

(B), ԱՀ 02/1 (A) հողանմուշներում: Այդ հողանմուշները ըստ տեքստուրայի դասա-

կարգման բնութագրվում են լավ: Իսկ ԱՀ 02/2 (B) հողանմուշում այդ հարաբերությունը

այնքան էլ լավ չէ և այն ըստ տեքստուրայի դասակարգման բնութագրվում է միջին:

Ուսումնասիրված հողերի ընդհանուր բնութագրերը Աղյուսյակ 2.16

Նմուշի համարը

Մեխանիկական կազմ Տեքստուրա

Տեքստուրայի դասակարգումը

Քարեր Արմատ-

ներ Կառուցվածք ավազ,

% տիղմ,

% կավ,

% 1 2 3 4 5 6 7 8

ԱՀ 01/1 (A)* 15 40 55 Silty Clay Լավ չկան շատ

հատիկավոր կնծիկային 1-2 մմ-30% 2-5 մմ-40%

5մմ մեծ-30%

ԱՀ 01/2 (B) 25 30 45 Silty Clay Loam Լավ չկան միջին հատիկավոր կնծիկային

1-2 մմ-55% 2-5 մմ-45%

ԱՀ 02/1 (A) 35 35 30 Clay Loam Լավ չկան շատ հատիկավոր թույլ

հիմն. 1-2 մմ

ԱՀ 02/2 (B) 45 25 30 Loam միջին չկան միջին հատիկավոր թույլ

հիմն. 1-2 մմ

20

Հարկ է նշել, որ դեպի գետը տեղաշարժվելիս հողի հզորությունը նվազում է,

ինչպես նաև հողում ավելանում է ավազի բաժնեմասը:

Ոչ մի հողանմուշում չի նկատվել քարքարոտություն: Երկու կտրվածքների A

հորիզոններում նկատվել է լավ զարգացած արմատային համակարգ, իսկ B-ում` միջին:

Իսկ հողի կառուցվածքի առումով առավել բարենպաստ հատկություններով օժտված են

ԱՀ 01/1 (A) և ԱՀ 01/2 (B) հողանմուշները:

2.5. ԲՈՒՍԱԿԱՆ ԱՇԽԱՐՀԸ

Շրջանի բուսականության ընդհանուր բնութագիրը

Բացահանքի տակ հատկացվող տարածքը, ինչպես էլ Դեբեդ գետի ամբողջ ավազանը,

պատկանում է Իջևանի ֆլորիստիկ շրջանին (Թաղթայան, 1954, Թամանյան, Ֆայվուշ,

2010): Ընդհանուր արմամբ Իջևանի ֆլորիստիկ շրջանի ֆլորան ներառում է բույսերի

1550 տեսակ: Բուսականությունը հիմնականում ներկայացված է անտառներով (այդ

թվում հաճարենու անտառներով), նոսր անտառներով (այդ թվում “շիբլյակ’) և մարգա-

գետիններով: Շիրջանի բարձրությունները տատնվում են ծ.մ. 400-3100մ սահմաններում:

Ֆլորիստական ուսումնասիրության մեթոդներ

2013թ. Մերձշնողյան ԱԿԽ բացահանքի և հարակից տարածքներում կատարվել

են բուսականության ուսումնասիրություն:

Տեսակների վերաբերյալ տվյալների աղբյուր են հանդիսացել նաև Հայաստանի

ֆլորայի 11 հատորները (Флора Армении, 1954-2009), ՀՀ Բույսերի Կարմիր գիրքը (2010):

Բույսերի գիտական անվանումները ճշտվել են ըստ Ս. Չերեպանովի մեթոդական

ձեռնարկի (Черепанов, 1995) -[9-11]:

Ուսումնասիրության ենթարկվել է մոտ 3.5հա մակերեսով տարածքը, որը

գտնվում է Շնող գյուղից մոտ 2կմ դեպի արևմուտք և իրենից ներկայացնում է

ողողահունային դարավանդային հարթ տեղամաս` Դեբեդ գետի ձախ ափին:

Ուսումնասիրվող տարածքի միջին բարձրությունը կազմել է ծ.մ. 550մ:

Ընտրված տարածքում երթուղային մեթոդով կատարվել են բուսականության

նկարագրություն և բուսատեսակների հերբարիումային հավաքներ, ֆլորայի կազմը և

բուսականության վիճակը բացահայտելու նպատակով:

21

Ֆլորիստական ուսումնասիրության արդյունքները

Բացահանքի տակ հատկացվող տարածքում բուսածածկույթը մասամբ արդեն

խախտված է (Նկ.6): Շրջակա տարածքներում բուսականությունը ներկայացված է երկ-

րոդական մարգագետնային բուսականությամբ և ռուդերալ տեսակներով, որոնք զարգա-

ցել են լքված գյուղատնտեսական հողատարածքների բուսացման հետևանքով (Նկ. 7):

Դեբեդ գետի ափին զարգացած է մերձափնյա բուսականությունը, իսկ հարևան

լանջին (հետազոտված տարածքից վեր)՝ շիբլյակ, Ցաքի փշոտ (Paliurus spina-christi),

Թխկի վրացական (Acer ibericum) (Նկար 8) և Փռշնի խոշոր (Celtis glabrata) տեսակների

գերակշռմամբ:

Խախտված տարածքում առանձին բույսերի տեսքով հանդիպում են Օշինդր

սովորական (Artemisia vulgaris), Հողմաբույս մեծ (Chelidonium majus), Ծիծվուկ սպիտակ

(Silene alba):

Եկրորդական մարգագետնային բուսականությամբ տեղամասերում աճում են

Ոզնախոտ կծկավոր (Dactylis glomerata), Երեքնուկ սողացող (Trifolium repens), Առվույտ

ցանովի (Medicago sativa), Քարառվույտ երփներանգ (Coronilla varia) (Նկար 9),

Էլիտրիգիա սողուն (Elytrigia repens), Poa nemoralis (Դաշտավլուկ կաղնութային),

Ցորնուկ ճապոնական (Bromus japonicus), Հազարատերևուկ սովորական (Achillea

millefolium), Պատատուկ դաշտային (Convolvulus arvensis):

Մերձափնյա տարածքում պահպանվել է ծառաթփուտային բուսականությունը,

որոնց թվում հանդիպում են Կաղնի վրացական (Quercus iberica), Հոն սովորական

(Cornus mas), Ճապկի հարավի (Swida australis ), Թխկի վրացական (Acer ibericum), Բոխի

արևելյան (Carpinus orientalis), Մամխենի (Prunus spinosa) (Նկար 10), Ուռենի սպիտակ

(Salix alba) (Նկար 11), Տխլենի սովորական (Corylus avellana) (Նկար 12), Հացենի

սովորական (Fraxinus excelsior): Այս բուսականության հետ մեկտեղ աճում են նաև

խոտաբույսերը՝ Գնարբուկ խոշորաբաժակ (Primula macrocalyx), Տիպատատուկ

անտառային (Calystegia sylvatica) (Նկար 13), Զանգակ ռապունցելանման (Campanula

rapunculoides) (Նկար 14), Երեքօրնիկ (Hesperis matronalis ), Շնախոտ սուր (Cynanchum

acutum), Խուլ եղինջ սպիտակ (Lamium album), Մարգարտախոտ միածաղիկ (Melica

uniflora), Գետնաբաղեղ բաղեղանման (Glechoma hederacea), Ծնեբեկ օղակավոր

(Asparagus verticillatus), Սրոհունդ խոցված (Hypericum perforatum):

22

Նկար 6. Խախտված բուսածածկույթով տեղամասեր

Նկար 7. Երկրորդական մարգագետնային բուսականություն

Նկար 8. Թխկի վրացական 9. Քարառվույտ երփներանգ (Acer ibericum) (Coronilla varia)

23

Նկար 10. Մամխենի (Prunus spinosa) Նկար 11. Ուռենի սպիտակ (Salix alba)

Նկար 12. Տխլենի սովորական Նկար 13. Տիպատատուկ անտառային

(Corylus avellana) (Calystegia sylvatica)

Նկար 14. Զանգակ ռապունցելանման (Campanula rapunculoides)

Ամփոփելով վերը շարադրվածը կարելի է ասել, որ բուսածածկույթը հետազոտվող

տարածքում ներկայացված է խախտված տեղանքներով, երկրորդական

բուսականությամբ տեղանքներով (լքված գյուղատնտեսական հողատարածքների վրա)

և պապհպանված մերձափնյա բուսականությամբ տեղանքներով: Հազվագյուտ և

անհետացող, ՀՀ Կարմիր գրքում ընդգրկված, բուսատեսակներ չեն հայտնաբեվել:

24

2.6. ԿԵՆԴԱՆԱԿԱՆ ԱՇԽԱՐՀ

2013թ հաշվետու. ժամանակահատվածում իրականացվել է գիտարշավ որի

նպատակն էր ուսումնասիրել տարածքի ֆաունան:

Բացի այդ, հաշվի են առնվել փորձագետների կողմից նախկին տարիներին

կատարված դիտարկումներն ու հավաքները հետազոտվող տարածքից և նրա

անմիջապես մոտակայքներից:

Անողնաշարավորներ

Բարձրագույն տաքսոնների հետազոտությունը ներկա ժամանակ անհնարին և ոչ

նպատակահարմար, ուստի առաջարկվում է կատարել մոդելային խմբի ընտրություն,

որը թույլատրվում է Միջազգային Ֆինանսական Կորպորացիայի (IFC)

նորմատիվներով: Որպես ներկայացուցչական (ռեպրեզենտատիվ) խումբ ընտրվել են

բզեզների (Coleoptera) կարգի ներկայացուցիչները, որոնց և հատկացվել է հիմնական

ուշադրությունը: Հատուկ ուշադրություն է հատկավել նաև հատուկ պահպանվող

տեսակներ, գրանցված ՀՀ Կարմիր գրքում [12], Բեռնի կոնվենցիայի Հավելված 2-ում

(Appendix 2 of Bern Convention) և ԲՊՄՄ Կարմիր ցուցակում (IUCN Red List of Threatened

Species) հայտնաբերմանը:

Միջատաբանական հավաքներն իրականացվել են միջատաբանական ցանցի

օգնությամբ [13]:

Տարածքի և իրեն անմիջականորեն հարող էկոհամակարգերի համար նշվել են 23

ընտանիքների պատկանող 112 տեսակի բզեզներ (Աղյուսակ 2.17): Ընդհանուր առմամբ,

տարածքի ֆաունան կարող է բնութագրվել որպես Հայաստանի լեռնատափաստանային

գոտու ցածրադիր մասին բնորոշ, սակայն խիստ աղկատեցված և որոշ չափով ռուդերալ

ֆաունա; առկա են նաև եզակի անտառային և նոսրանտառային (Clytus rhamni, Leptura

maculate, Callimus femoratus, etc.) տարրեր:

Տարածքում չեն գրանցվել ՀՀ Կարմիր գրքում գրանցված անողնաշար

կենդանիների որևէ խմբի պատկանող տեսակներ, սակայն այստեղ հանդիպում են

եզակի նեղ տարածվածություն ունեցող բզեզներ, որոնք կարող են ունենալ որոշ

բնապահպանական նշանակություն: Սրանք են Անդրկովկասի (ET) և Կովկասյան

էկոռեգիոնի (EC) էնդեմիկները: Տարածքից հայտնի են Անդրկովկասի` 3 և Կովկասի 1

էնդեմիկ տեսակներ:

25

Հետազոտված տարածքի բզեզների ֆաունայի կազմը Աղյուսակ 2.17

NN Բզեզների տեսակները Ծանոթուոյուն 1. Ընտանիք Գնայուկ բզեզներ - Carabidae

1. Charmosta maderae tectum Motsch. 2. Clivina fossor L. 3. Bembidion lampros Hbst 4. Bembidion tibiale Duft. 5. Harpalus serripes Quens. 6. Harpalus affinis Duft. 7. Agonum dorsale Pontop 8. Calathus ambiguus Payk. 9. Poecilus cupreus L. 10. Amara aenea Deg 11. Brachinus crepitans L.

2. Ընտանիք Histeridae 12. Saprinus sp. 13. Margarinotus cadaverinus Bickh.

3. Ընտանիք Լեշակերներ - Silphidae 14. Silpha obscura L. 15. Phosphuga atrata nitida Fald.

4. Ընտանիք Սրամարմիններ - Staphylinidae 16. Phyllodrepa florale Payk. 17. Oxytelus sp. 18. Tachinus subterraneus L. 19. Atheta sp. 20. Paederus fuscipes Curt. 21. Philonthus fimetarius Grav. 22. Philonthus sp. 23. Staphylinus erythropterus L. 24. Ocypus sp.

5. Ընտանիք Թերթիկաբեղավորներ – Scarabaeidae 25. Copris lunarius L. 26. Oniticellus fulvus Goeze 27. Onthophagus furcatus F. 28. Onthophagus fracticornis Preyssl. 29. Onthophagus coenobita Hbst 30. Caccobius schreberi L. 31. Aphodius erraticus L. 32. Aphodius distinctus Muell. 33. Aphodius merdarius F. 34. Aphodius immundus F. 35. Aphodius granarius L. 36. Aphicoma arctos Pall. 37. Oxythyrea cinctella Schaum 38. Netocia hungarica armeniaca Men. 39. Blitopertha lineata F.

26

40. Anisoplia farraria Fald. ET 6. Ընտանիք Չրխկաններ - Elateridae

41. Drasterius bimaculatus Rossi 42. Athous subfuscus Muell. 43. Aeloderma sp.

7. Ընտանիք Ոսկեբզեզներ - Buprestidae 44. Anthaxia cichorii Ol. 45. Agrilus cuprescens Men. 46. Meliboeus amethystinus Ol. 47. Coroebus rubi L.

8. Ընտանիք Փափկամարմին բզեզբեր – Cantharidae 48. Cantharis melaspis Chevr. 49. Rhagonycha fulva Scop.

9. Ընտանիք Սևամարմիններ –Tenebrionidae 50. Cripticus quisquilius L. 51. Opatrum sabulosum Ol. 52. Gonocephalus pusillum F.

10. Ընտանիք Փոշեկերներ - Alleculidae 53. Podonta elongata Men. ET

11. Ընտանիք Lagriidae 54. Lagria hirta L.

12. Ընտանիք Նեղաթևեր - Oedemeridae 55. Oedemera rostralis Rtt. 56. Oedemera femorata L. 57. Oedemera subulata Ol.

13. Ընտանիք Թարախահաններ - Meloidae 58. Mylabris variabilis Pall. 59. Mylabris quadripunctata L.

Ընտանիք Lathridiidae 60. Lathridiidae sp.

14. Ընտանիք Փայլաբզեզներ - Nitiduludae 61. Brachypterus urticae F. 62. Meligethes sp.

15. Ընտանիք Զատիկներ - Coccinellidae 63. Halyzia sedecimguttata L. 64. Coccinella septempunctata L. 65. Adalia bipunctata L.

16. Ընտանիք Մանրաբզեզներ - Melyridae 66. Anthocomus fasciatus L. 67. Malachius viridis F. 68. Malachius melanorrhynchus Ad. EC 69. Malachius fucatus Peyr.

17. Ընտանիք Dasytidae 70. Henicopus pilosus Scop.

18. Ընտանիք Խայտաբղետ բզեզներ - Cleridae 71. Trichodes apiarius L.

19. Ընտանիք Տերևակերներ - Chrysomelidae 72. Cryptocephalus sericeus L.

27

73. Cassida viridis L. 74. Chrysolina herbacea Duft. 75. Altica sp. 76. Phyllotreta sp. 77. Aphthona flaviceps Alld. 78. Podagrica malvae Ill. 79. Psylliodes sophiae Heyk.

20. Ընտանիք Ընդակերներ - Bruchidae 80. Bruchus sp. 81. Bruchidius gilvus Gyll. 82. Bruchidius sp. 83. Spermophagus sericeus Geoffr. 84. Spermophagus sp.

21. Ընտանիք Երկարաբեղիկներ - Cerambycidae 85. Pseudovadonia livida pecta Dan. 86. Leptura maculata Poda 87. Callimus femoratus Men. 88. Clytus rhamni Germ. 89. Echinocerus floralis Pall. 90. Oberea erythrocephala Schrnk 91. Phytoecia hirsutula Froel. 92. Phytoecia virgula Schrnk

22. Ընտանիք Apionidae 93. Apion curtirostre Germ. 94. Apion malvae F. 95. Apion nigritarsis Kirsch. 96. Apion longirostris Ol. 97. Apion tenae Kby 23. Ընտանիք Փղիկներ - Curculionidae 98. Polydrusus inustus Germ. 99. Sitona hispidulus F. 100. Larinus turbinatus Gyll. 101. Larinus latus Hbst 102. Lixus cardui Ol. 103. Cleonis piger Scop. 104. Tychius breviusculus Dsbr. 105. Baris memnonia Boh. 106. Baris hochhuti Fst. 107. Ceutorrhynchus turbatus Schilsky 108. Ceutorrhynchus roubali Dieck. 109. Gymnaetion linkei Rtt. ET 110. Gymnaetion labile Hbst. 111. Miarus distinctus Boh.. 112. Cionus hortulanus Geoffr.

ET – Անդրկովկասի էնդեմիկ

EC – Կովկասյան էկոտարածաշրևջանի էնդեմիկ

28

Trichodes apiarius

Clytus rhamni

Chrysolina herbacea

Echinocerus floralis

Նկար 15.Ուսումնասիրված տարածքի բզեզների որոշ տեսակներ

Ողնաշարավոր կենդանիներ

Տարաքծի ողնաշարավորների ֆաունան բացարձակապես աղքատ է: Դաշտային

հետազոտումների ժամանակ միայն նկատվել է ջրային լորտու Natrix tesselata մեկ

առանձնյակը` բացահանքին հարող Դեբեդ գետի ափամերձ տեղամասում և թռիչքի

ժամանակ մի քանի ճնղուկներ և ագռավներ: Բացահանքի տարածքում ողնաշավոր

կենդանիներ չեն հանդիպել, բացակայում են նաև կրծողների բներ:

Ֆաունայի բացակայության պատճառ է հանդիսանում երկաթգծի և ավտո-

ճանապարհի հարեվանությումը (հանքավայրը գտվում է երկուսի միջև) , տարածքի

ինտենսիվ յուրացումը մարդկանց կողմից, գետի գարնանային վարարումները և այլն:

29

3. ՆԱԽԱԳԾԻ ՀԱՄԱՌՈՏ ՆԿԱՐԱԳԻՐԸ

3.1. Ընդհանուր տեղեկություններ

Բացահանքային դաշտի օտարման տարածքը կազմում է 2.23 հա,

տարեկան արդյունահանվող ԱԿԽ-ի քանակը.

I տարում (ստատիկ պաշարներ)՝ 62.6 հազ.մ3,

II և հետագա տարիներին ՝ 64.8 հազ. մ3 :

Մերձշնողյան ԱԿԽ-ի հանքավայրը բաղկացած է միմյանցից մեկուսացված երկու

տեղամասերից : Բարենպաստ լեռնատեխնիկական պայմանները թույլ են տալիս

հանքավայրը մշակել բաց լեռնային եղանակով :

Նախագծված բացահանքի վերջնական դիրքի պարամետրերը Աղյուսակ 3.1

Պարամետրի անվանումը Չափման միավորը

I տարի (ստատիկ

պաշարներ)

II և հետագա տարիներ (վերականգնվող

պաշարներ)

Առավելագույն երկարությունը մ 223 223

Առավելագույն լայնությունը մ 129.5 129.5

Մշակման միջին խորությունը մ 3.9 3.01

Օտարման տարածքը մ2 22280 22280

Օգտակար հանածոյի հաշվեկշռային պաշարները

հազ.մ3 70.4 67.7

Օգտակար հանածոյի արդյունահանվող պաշարները

հազ.մ3 62.6 64.8

3.2. Օգտակար հանածոյի նյութական կազմը և որակական բնութագիրը

Հանքավայրի ավազակոպճային խառնուրդի (ԱԿԽ) որակական գնահատականը

տրվել է ըստ ՀՍՏ ГОСТ 8267-95 «Խիճ և կոպիճ խիտ լեռնային ապարներից

շինարարական աշխատանքների համար» և ՀՍՏ ГОСТ 8736-95 «Ավազ շինարարական

աշխատանքների համար» տեխնիկական պահանջների:

Օգտակար հանածոյի լաբորատոր փորձարկումները և ուսումնասիրությունները

կատարվել են «Լեռնամետալուրգիայի ինստիտուտ» ՓԲԸ-ի լաբորատորիաներում:

Ավազակոպճային խառնուրդի սիլիկատային կազմը բերված է աղյուսակ 3.2-ում,

ԱԿԽ-ի հատիկային կազմի և ծավալազանվածային ցուցանիշների ամփոփ տվյալները`

աղյուսակ 3.3-ում:

30

Ավազակոպճային խառնուրդի սիլիկատային կազմը Աղյուսակ 3.2

Պարունակու-թյունների

սահմանները

Պարունակությունները , %

SiO2 TiO2 Fe2O3 Al2O3 CaO MgO SO3 P2O5 Na2O K2O ԿՇԺ

Նվազագույնը 57.30 0.40 6.72 13.72 3.08 1.85 չկա 0.10 2.00 1.00 2.85

Առավելագույնը 63.10 0.75 11.08 15.78 3.67 3.55 չկա 0.15 4.18 2.52 8.29

Միջինը 58.90 0,60 9.10 14,63 3.77 2.30 չկա 0.12 2.96 1.78 5.96

ԱԿԽ-ի հատիկային կազմը և ծավալազանգվածային ցուցանիշները


Ցուցանիշների մեծությունը

Ավազի պարունակությունը,

%

Կոպճի պարունակությունը,

%

Ծավալային զանգվածը

բնամասում, կգ/մ3

Ծավալալիր-քային

զանգվածը, կգ/մ3

Փխրեցման գործակիցը

Նվազագույնը 27.2 66.5 1867 1667 1.12

Առավելագույնը 35.8 72.8 1892 1675 1.13

Միջինը 31.4 68.6 1882 1672 1.13

Ըստ հանքավայրի ավազակոպճային խառնուրդի գրանուլոմետրիկ բաղադրու-

թյանը այն համապատասխանում է համաձայն ՀՍՏ ГОСТ 8736-95-ի «խոշոր» խմբին:

Ավազների ծավալալիրքային զանգվածը փխրեցված վիճակում տատնվում է 1528-

ից մինչև 1561 կգ/մ3 կազմելով միջինը 1545 կգ/մ3, իսկ խտացված վիճակումª 1706 կգ/մ3-

ից մինչև 1746 կգ/մ3, կազմելով միջինը` 1726 կգ/մ3:

3.3. Ավազակոպճային հումքի ճառագայթահիգիենիկ գնահատականը

Ավազակոպիճների բնական գամմա ճառագայթման դաշտային չափումները և

դրանց քիմիական կազմի հիման վրա կատարված բնական ռադիոնուկլիդների

գումարային տեսակարար ակտիվության համապատասխան հաշվարկները

հավաստում են հետազոտվող ապարների, որպես միներալային շինարարական հումքի

առաջին դասի պատկանելիությունը, որոնք կարող են օգտագործվել բոլոր տեսակի

շինարարական աշխատանքներում, այդ թվում հասարակական և բնակարանային

շենքերի համար առանց սահմանափակումների:

Ավազակոպիճների գամմա ճառագայթման էքսպոզիցիոն դոզայի առավելագույն

հզորությունը, համաձայն դաշտային չափումների, չի գերազանցում 0.14 մկրԶվ/ժամ,

որը փոքր է 0.22 մկրԶվ/ժամ սահմանային ցուցանիշից:

31

Բնական ռադիոնուկլիդների գումարային տեսակարար ակտիվությունը`

Ac=0.117 Բկ/գ, որը նույնպես չի գերազանցում միներալային շինարարական հումքի

առաջին դասին ներկայացվող սահմանային Ac=0.370 Բկ/գ ցուցանիշը:

Ընդհանրացնելով հանքավայրի ավազակոպճային խառնուրդի որակական

ցուցանիշների ուսումնասիրությունների արդյունքները, կարելի է նշել .

- մաղման և լվացման միջոցով տարանջատված ավազը, կոպիճը և կոպիճից

ստացված խիճը բավարարում են ՀՍՏ ГОСТ 8736-95 «Ավազ շինարարական

աշխատանքների համար» և ՀՍՏ ГОСТ 8267-95 «Խիճ և կոպիճ խիտ լեռնային

ապարներից շինարարական աշխատանքների համար» տեխնիկական

պահանջներին համապատասխան վերջնաարտադրանքների ստացումը,

- ճառագայթահիգենիկ տեսակետից ավազակոպճային խառնուրդը, դրանից

տարանջատված կոպիճը, ԱԿԽ-ից լվացման միջոցով ստացված ավազն առանց

սահմանափակման կարող են օգտագործվել որպես լցանյութ շինարարական

շաղախների, ծանր բետոնի, ինչպես նաև ճանապարհային և այլ տեսակի

շինարարական աշխատանքներում:

3.4. Բացահանքի արտադրողականությունը, աշխատանքային ռեժիմը և

ծառայման ժամկետը

Հանքավայրի տարեկան արդյունահանվող ԱԿԽ-ի առավալեգույն քանակը

կազմում է 64.8 հազ.մ3:

ԱԿԽ-ի արդյունահանման աշխատանքները նախատեսվում է կատարել

սեզոնային ռեժիմով: Աշխատանքային օրերի քանակը սեզոնում ընդունվել է 215 օր

(հաշվի առած Դեբեդ գետի վարարումները և ձմեռվա սառնամանիք օրերը):

Հերթափոխերի քանակը օրվա ընթացքում 1 հերթափոխ, 8 ժամ տևողությամբ:

Բացահանքի հերթափոխային (օրեկան) արտադրողականությունը կլինի.

/օր:

Պաշարների շահագործման տևողությունն ընդունվել է 1 տարի, իսկ ամեն տարի

վերականգնվող պաշարների շահագործման տևողությունը ընդունվել է 49 տարի:

32

3. 5. Մակաբացման ապարների հեռացումը

Մակաբացման ապարները ներկայացված են փոքր հզորությամբ երկու

շերտերով.

-հողի բերրի շերտ ` մոտ 0.2 մ միջին հզորությամբ (4450 մ3),

-ապարներ`մոտ 0.59 մ միջին հզորությամբ (15350 մ3):

Մակաբացման ապարների հեռացումը կատարվելու է միայն բացահանքի

շահագործման 1-ին տարում, որից հետո հաջորդ տարիներին մակաբացման

ապարները բացակայում են:

3.6. Հանքավայրի բացումը և մշակման համակարգը

Հանքաշերտի բացումն իրականացվելու է ընդերկայնական կտրող խրամի

անցումով:Կտրող խրամի անցումը կատարվելու է հակառակ բահով սարքավորված 0.85

մ3 շերեփի տարողությամբ ЭО-33211А մակնշի էքսկավատորով:

Հանքավայրի տեղամասերի շահագոծման ժամանակ ընդունվել է ընդլայնական

ընթացքաշերտերով միակողանի մշակման համակարգ, առանց մակաբացման

աշխատանքների:

Ընդունված մշակման համակագն ունի հետևյալ տարրերը.

-հանքաստիճանի բարձրությունը օգտակար հաստաշերտի հզորության չափ,

-հանքաստիճանի թեքման անկյունը`

ա/ աշխատանքայինը- 45 0

բ/ ոչ աշխատանքայինը-40 0,

-ընթացքաշերտի լայնությունը ` 9 մ,

-աշխատանքային հրապարակի ամենափոքր լայնությունը` 20 մ:

3.7. Հանութաբարձման աշխատանքներ

ԱԿԽ-ի հանութաբարձման աշխատանքները նախատեսվում է կատարել ներքևից

շերեփման եղանակով, 0.85 մ3 շերեփի տարողությամբ, հակառակ բահով սարքավորված

ЭО-33211А մակնիշի անիվային էքսկավատորով:

ЭО-33211А մակնիշի էքսկավատորի շերեփման խորությունը էքսկավատորի

ծայրային անցման դեպքում կազմում է 5.9 մ, որը լիովին բավարարում է օգտակար

33

հաստաշերտը մեկ աստիճանով (ամբողջ հզորությամբ) մշակելու համար:

Օժանդակ աշխատանքների համար էքսկավատորին կցվում է 1 հատ բուլդոզեր T-

130НГ-1 մակնիշի:

3.8. Օգտակար հանածոյի տեղափոխումը

Արդյունահանված ԱԿԽ-ի մոտ 50 % նախատեսվում է տեղափոխել մինչև 6 կմ

հեռավորության վրա գտնվող «Թեղուտ» ՓԲԸ-ի շինարարական հրապարակ, իսկ

մնացած 50 %-ը՝ իրացնել տեղում սպառողների տրանսպորտային միջոցներով:

ԱԿԽ-ի տեղափոխումը մինչև «Թեղուտ» ՓԲԸ-ի շինարարական հրապարակ,

ինչպես նաև շահագործման առաջին տարում մակաբացման ապարների տեղափոխումը

մինչ 0.1 կմ արտաքին լցակույտ նախատեսվում է կատարել 10.5 մ3

բեռնատարողությամբ МАЗ-551605 մակնիշի 2 ավտոինքնաթափերով:

3.9. Լցակույտային տնտեսություն

Լցակույտային ապարները ներկայացված են ՝

-հողի բերրի շերտով՝ 4450 մ3,

-ալուվիալ առաջացումներով՝ 15350 մ3,

-մակաբացման ապարներին խառնված ԱԿԽ-ի զանգվածով՝ 2200 մ3:

Լցակույտաառաջացումը կատարվում է բացահանքի հյուսիս-արևմտյան մասում,

զբաղեցրած տարածքը կազմում է 1.65 հա, միջին բարձրությունը 1.5 մ:

3.10. Լեռնա-նախապատրաստական աշխատանքներ

Լեռնային աշխատանքների կազմակերպման և ԱԿԽ-ի զանգվածի արդյու-

նահանման համար ամեն տարի սեզոնի սկզբում պետք է կատարվեն հետևյալ լեռնա-

նախապատրաստական աշխատանքները,

-ստատիկ պաշարների շահագործման համար (1-ին տարի) մակաբացման

ապարների հեռացում,

-մոտեցող ավտոճանապարհների կարգաբերում՝ 240մ,

-տեղամասերի շահագործման համար կտրող խրամների անցում՝ L=256 մ, V=2760 մ3,

Լեռնա-նախապատրաստական աշխատանքների տևողությունը 9 օր:

34

3.11. Ջրամատակարարում և ջրահեռացում

Ջրամատակարարման աղբյուրներ

Մերձշնողյան բացահանքի տեխնիկական ջրամատակարարումը իրականաց-

վելու է Դեբեդ գետի վրա գտնվող „Թեղութ“ ՓԲԸ ջրառից: Գետի ջուրը ջրառի կետից

կտեղափոխվի բացահանքի տարածք KO-002 մակնիշի ջրցանող ավտոմեքենայով:

Խմելու որակի ջորը աշխատողները բերելու են իրենց հետ թափաշշերով:

Ջրօգտագործման բնութագիրը

Խմելու որակի ջուրը օգտագործվելու է աշխատողների խմելու կարիքների համար:

Բանվորների խմելու ջրով ապահովելու նպատակով նախատեսված են անհատական

թափաշշեր: Դաշտային պայմաններում մեկ աշխատողի համար խմելու ջրի ծախսը

ընդունված է 5լ/հերթափոխ:

Բացահանքի աշխատանքային ռեժիմը` 215 օր/տարի, մեկ հերթափոխով:

Բացահանքում աշխատողների թվաքանակը` 9 մարդ

Խմելու որակի ջրի հաշվարկային ծախսերը`

տարեկան - 5x10-3 x 9 x 215 = 10 մ3;

օրեկան - 0.05մ3;

Տեխնիկական ջուրը օգտագործվելու է չոր և շոգ օրերին մերձակա գրունատային

ճանապարհի ջրցանման համար` փոշենստացման նպատակով: Ջրապահանջի

հաշվարկը բերված է աղյուսակ 3.4-ում:

Թարմ տեխնիկական ջրի պահանջի հաշվարկ Աղյուսակ 3.4

ը/հ Ցուցանիշի անվանումը Նշանա-

կումը Չափման միավորը

Բանաձև Մեծությունը

Մերձատար ճանապարհի երկարությունը l մ Նախագծային տվյալներ 2300

Մերձատար ճանապարհի լայնությունը b մ 4.5

Ջրցանվող մակերեսը S մ2 S= l ⋅ b 10350

Ջրի նորմատիվ ծախսը N լ/ մ2 ÑÍèÏ 2.04.02-84 1.5

Աշխատանքային օրերի թվաքանակը T օր/տարի Նախագծային տվյալներ 215

Տեղումներով օրերի թիվը` բացահանքի շահագործման ժամանակահատվածում tտեղ

օր Կլիմայական տվյալներ 52

Ջրցանումներով օրերի թվաքանակը t օր t =T – tտեղ 173

Ջրցանման հաճախականությունը a անգամ/օր Նախագծային տվյալներ 2

Անհրաժեշտ ջրի ծախսը W մ3/տարի W= S⋅N ⋅ t ⋅ a ⋅10-3 5372

35

Տեխնիկական ջրի հաշվարկային ծախսերը`

տարեկան - 5.37 հազ.մ3;

օրեկան - 31.0 մ3;

ժամային - 3.9 մ3:

Ջրահեռացման բնութագիրը

− Արտադրական կեղտաջրերը չեն առաջանում, ճանապարհի փոշիացումը դադարեց-

նելու համար ծախսվող ջուրը ամբողջությամբ օգտագործվում է անվերադարձ:

− Բացահանքում 9 աշխատողների համար արդհրապարակում նախատեսված է ինք-

նավար մեկ տեղանող քիմիական սանհանգույց: Հատուկ նախատեսված պարկում գոյա-

ցող մնացուկները պարբերաբար տեղափոխվում են մոտակա մաքրման կայան: Կենցա-

ղային կեղտաջրերը չեն առաջանում: Խմելու ջուրը օգտագործվում է անվերադարձ:

− Մթնոլորտային տեղումների հեռացում . օգտակար հաստաշերտին բնորոշ է

բարձր ծծանցման ունակությունը; այն ջրառատ չէ, իսկ օգտակար հաստաշերտի

հատակն ունի թեթև թեքություն դեպի Դեբեդ գետը: Բացահանքային դաշտ թափվող

մթնոլորտային տեղումները ներծծվում են բացահանքի և գետի միջև ավելի քան 10մ

լայնություն ունեցող բնամասով, ինչը պայմանավորում է մթնոլորտային ջրերի բնական

մաքրում: Պարզեցված մթնոլորտային ջրերը հաստաշերտի հատակի թեքության

շնորհիվ ինքնահոս ներհոսում են գետ: Այդ իսկ պատճառով հատուկ դրենաժային

առուների կառուցման կարիք չկա:

4. ԱՌԱՋԱՑՈՂ ԹԱՓՈՆՆԵՐԻ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸ Դատարկ ապարներ

Դատարկ ապարների ընդհանուր ծավալը կազմում է 19800 մ3:

Դատարկ ապարները պատկանում են ոչ վտանգավոր դասին, հրդեհապայթյու-

նավտանգ չեն և ոչ լուծելի:

ՀՀ բնապահպանության նախարարի 2006 թ. դեկտեմբերի 25-ի N430-Ն հրամանին

կից ցանկում [15] հանքարդյունահանող արդյունաբերությունում առաջացած թափոննե-

րը բացակայում են, իսկ ՀՕ 2006 թ. դեկտեմբերի 20-ի N1434 բնապահպանական վճար-

ների դրույքաչափերի մասին (հոդված 3.ա) [16] լեռնաարդյունահանող իրավաբանական

անձանց կողմից ոչ վտանգավոր թափոնների համար դրույքաչափը 0,0 դրամ է:

36

Բանեցված գործվածքի կորդով դողածածկանները

Բացահանքի շահագործման արդյունքում տարեկան առաջանում է 15 լրակազմ

բանեցված անվադողեր, որոնք պատկանում են վտանգավորության 4 դասին`

ծածկագիր 57500203 13 00 4 [15]:

Բանեցված գործվածքի կորդով դողածածկանները հրդեհապայթյունավտանգ

հատկություններ չունեն, քիմիապես իներտ են և չունեն կոռոզիոն հատկություններ:

Բանեցված դողածածկանները բնական միջավայրում քայքայվում են մոտ 100 տարում:

Դողածածկանների շփումը անձրևաջրերի և գրունտային ջրերի հետ առաջացնում է

որոշ տոքսիկ օրգանական նյութերի (դիբուտիլֆտալատ, ֆենատրապեն և այլն) լվացում,

որոնք ընկնելով շրջակա միջավայր բացասական ազդեցություն են թողնում հողերի,

բուսական և կենդանական աշխարհի վրա

Բանեցված գործվածքի կորդով դողածածկանները բացահանքի տարածքում չեն

կուտակվում նրանք տեղափոխվում են «Թեղուտ» ՓԲԸ-ի հավաքակայան:

Բանեցված կապարե կուտակիչներ և խոտան

Տեխնոլոգիական և օժանդակ, ոչ մարդատար ավտոտրանսպորտային միջոցների

շահագործման արդյունքում բացահանքում տարեկան գոյանում է 60կգ շահագործման

ժամկետն անց բանեցված կապարե կուտակիչներ և խոտան:

Այդ թափոնները պատկանում են վտանգավորության 2 դասին, ծածկագիր`

92110100 13 01 2 [15]:

Թափոնի կազմը`

Պլաստմասե (պոլիպրոպիլեն) իրան` 10%,

Կապարե թիթեղներ` 70-75%,

Էլէկտրոլիտ (ծծմբական թթվի 25% լուծույթ)` 15-20%

Պլաստմասե իրան` ֆիզիոլոգիական տեսակետից համարյա անվնաս է: Սրանց

քայքայումից կամ այրումից կարող են առաջանալ ֆտալատներ: Ընկնելով մարդու օրգա-

նիզմ, ֆտալատների միայն աննշան մասն է ներծծվում մարսողական համակարգով:

Ֆտալատները կարող են նաև չնչին չափով գրգռել մաշկը և լորձաթաղանթը: Բույսերի

վրա ֆտալատների ազդեցության ժամանակ կարող են առաջանալ քլորոզներ:

Կապարե թիթեղներ` կապարը կուտակվում է օրգանիզմում` առաջացնելով խրոնիկ

թունավորում, ազդում է ներվայն համակարգի, տարբեր օրգանների և արյան վրա:

37

Էլեկտրոլիտ (ծծմբական թթու)` առաջացնում է մաշկի այրվածքներ, շնչուղիների

և լորձաթաղանթների գրգռվածություն: Ծծմբական թթվի գոլորշիները շնչելու ժամանակ

դժվարանում է շնչառությունը, առաջանում է հազ, երբեմն` լարինգիտ, տրախեիտ,

բրոնխիտ և այլ հիվանդություններ:

Բանեցված կապարե կուտակիչները հրդեհապայթյունավտանգ հատկություններ

չունեն, սակայն կուտակիչներում պարունակվող էլեկտրոլիտը (ծծմբական թթվի 25%

լուծույթ) օժտված է կոռոզիոն ակտիվությամբ և թափվելու դեպքում կարող է

առաջացնել տարբեր մետաղական և ոչ մետաղական իրերի քայքայում:

Բանեցված կապարե կուտակիչները բացահանքի տարածքում չեն կուտակվում

նրանք տեղափոխվում են «Թեղուտ» ՓԲԸ-ի հատուկ հատկացված տարածք:

Բանեցված դիզելային յուղեր

Շարժիչներում աշխատած և իր հատկությունները կորցրած բանեցված դիզելային յու-

ղերը պատկանում են վտանգավորության 3 դասին ` ծածկագիր 54100203 02 03 3 [15]:

Բացահանքում բանեցված յուղերի քանակը տարեկան կազմում է 2.36 տ :

Յուղերի կազմը

Յուղ` 78%

Քայքայման ար•ասիքներ` 8%

Ջուր` 4%

Մեխանիկական խառնուրդներ` 3%

Հավելանյութեր` 1%

Վառելանյութ` մինչև 6%

Ընդհանուր առմամբ դիզելային յուղերը, հանդիսանալով նավթավերամշակման

արդյունք և հիմնականում կազմված լինելով տարբեր բարձրամոլեկուլային և

ցածրամոլեկուլային ածխաջրածինների խառնուրդից, վտանգ են ներկայացնում

շրջակա միջավայրի համար: Թափանցելով շրջակա միջավայր, բանեցված դիզելային

յուղերի մի փոքր մասն է ենթարկվում քայքայման և հեռացվում բնական պրոցեսների

արդյունքում: Իսկ նրանց հիմնական մասը հանդիսանում է հողի, ստորգետնյա և

մակերևույթային ջրերի ու մթնոլորտի աղտոտիչ: Բանեցված դիզելային յուղով հողի

աղտոտման ժամանակ հողային ֆաունայի և ֆլորայի համար ստեղծվում են նոր

էկոլոգիական պայմաններ: Նավթամթերքներով աղտոտված հողերում տեղի է ունենում

պեդոբիոնտների տեսակային և էկոլոգիական բազմազանության կրճատում,

38

ավտոտրոֆ ասիմիլյացիայի վատացում, հողային կենդանիների ֆունկցիոնալ

ակտիվության և հողի ֆերմենտային ակտիվության անկում: Նավթամթերքի հոսքը

դեպի հողի մակերես և ներթափանցումը ներքին շերտեր առաջին հերթին խախտում է

հողի ջրաօդային հավասարակշռությունը: Դրա արդյունքում առաջանում է հողի

դեֆլյացիա, հարթ և գծային էրոզիա: Դա էլ իր հերթին բերում է բուսականության

աղքատացմանը և հողի կենսաարտադրողականության անկմանը:

Բանեցված դիզելային յուղերն օժտված են հրդեհավտանգ հատկություններով,

չունեն կոռոզիոն ակտիվություն:

Բանեցված դիզելային յուղերը հավաքվում են մետաղյա տակառներում, պահվում

են հատուկ առանձնացված տարածքում և կրկնակի (երկրորդային) օգտագործվում են

հիդրավլիկ համակարգերում:

Բանեցված դիզելային յուղով տարրաները պետք է դրված լինեն մետաղական

տակդիրների վրա: Տակդիրը նախատեսված է վերաթափումների, արտահոսքերի

հավաքման համար և պետք է ունենա որոշակի ծավալ` ոչ պակաս քան ընդհանուր

ծավալի 5%-ը: Հատակը պետք է պատրաստված լինի անջրաթափանց և

անյուղաթափանց նյութից և ունենա դրենաժային համակարգ:

Բանեցված յուղերը բացահանքի տարածքում չեն կուտակվում նրանք

տեղափոխվում են «Թեղուտ» ՓԲԸ-ի հատուկ հատկացված տարածք:

Կենցաղային աղբ

Պինդ կենցաղային թափոններին պատկանում են` թուղթը, ստվարաթուղթը,

տեքստիլը, պլաստմասը և այլն:

Թափոնների առաջացման նորման 0,3 մ3/տարի 1 մարդու համար: Տեսակարար

կշիռը՝ 0,25 տ/մ3: Հաշվի առնելով նաև այն, որ բացահանքի աշխատանքային օրերի

քանկաը կազմում է 215 օր, ապա թափոնների տաևեկան քանակը կկազմի 0.39 տ/տարի:

Կազմակերպությունների գործունեությունից կենցաղային տարածքներից

առաջացած չտեսակավորված աղբը (բացառությամբ խոշոր եզրաչափերի) պատկանում

է վտանգավորության 4-րդ դասին, ծածկագիր 91200400 01 00 4 [15]:

39

Պինդ կենցաղային թափոնները կուտակվում են տարածքում առկա

աղբամանների մեջ, որտեղից ել պարբերաբար տեղափոխվում են հատուկ պոլիգոններ,

որոնց տեղանքը համաձայնեցված է տեղական կառավարման մարմինների հետ:

Բացահանքի շահագործման արդյունքում առաջացող թափոնների ցանկը և

քանակները բերված են աղյուսակ 4.1-ում:

Թափոնների ցանկը և քանակները Աղյուսակ 4.1

N Անվանումը Վտանգա-

վորության դասը Ծածկագիրը ըստ

[15] Չափման միավորը

Քանակը

1 Բանեցված կապարե կուտակիչներ և խոտան

II 92110100 13 01 2 տ/տարի 0.06

2 Բանեցված շարժիչների յուղերի թափոններ

III 54100201 02 03 3 տ/տարի 2.36

3 Բանեցված գոծվածքի կորդով դողածածկեր

IV 57500202 13 00 4 լրակազմ 15

4 Չտեսակավորված աղբ (բացառու-թյամբ խոշոր եզրաչափերի)

IV 91200400 01 00 4 տ/տարի 0.39

Առաջացող թափոնները բացահանքի տարածքում չեն կուտակվում և չեն

պահեստավորվում: Թափոնների կուտակման համար «Թեղուտ» ՓԲԸ-ի տարածքում

այդ նպատակների համար հատկացված են այլ արտհրապարակներ:

5. ԲՆԱՊԱՀՊԱՆԱԿԱՆ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐ Արգելել ավտոմեքենաների լվացումը Դեբեդ գետի ափամերձ տարածքում

Փոշիացումը նվազեցնելու նպատակով տարվա չոր և շոգ եղանակին կատարել

2.3կմ երկարությամբ գրունտային մերձատար ճանապարհի ջրցանումը` օրը 2 անգամ :

Բացահանքում աշխատող տեխնիկայի շարժիչների վառուցքները պետք է լինեն

կարգավորված` անսարք մեքենաների շահագործումը բացահանքում պետք է արգելվի ;

Մեքենաների շարժիչների գազերի արտանետման վրա պետք է տեղադրված լինեն

կատալիտիկ չեզոքացուցիչներ, ինչը թույլ կտա կրճատել գազերի արտանետումը մթնոլորտ

Թափոնները պարբերաբար դուրս բերել բացահանքի տարածքից և տեղադրել

«Թեղուտ» ՓԲԸ տարածքում հատուկ նախատեսված հարթակներում, կամ վաճառել :

Արգելվում է արտհրապարակից դուրս խախտել լրացուցիչ տարածքներ,

տեղադրել թափոններ և այլն:

40

6. ՄԹՆՈԼՈՐՏԱՅԻՆ ՕԴԻ ՊԱՀՊԱՆՈՒՄԸ ԱՂՏՈՏՈՒՄԻՑ

Բաժինը մշակված է համաձայն [17,18] պահանջների; տեղանքի հատակագծի, բացա-

հանքի շրջանի ֆիզիկա-աշխարհագրական և կլիմայական բնութագրերի հիման վրա:

Մթնոլորտ վնասակար արտանետումները հաշվարկված են համաձայն գործող

մեթոդակարգերի [19-21] և բերված են 6.2-6.4 աղյուսակներում :

6.1. Շրջանի ֆիզիկա-աշխարհագրական և կլիմայական պայմանների համառոտ

բնութագիրը

Մթնոորտում աղտոտող նյութերի ցրման պայմանները որոշող օդերևութաբանական բնութագրերը և գործակիցները


հ/հ Բնութագրերի անվանումը Մեխությունը

1 2 3 1 Մթնոլորտի տեղաբաշխումից կախված գործակիցը, A 200

2 Տեղանքի ռելիեֆի գործակիցը 1

3 Տարվա ամենաշոգ ամսվա դրսի օդի միջին ջերմաստիճանը, TO C

28.5

4 Տարվա ամենացուրտ ամսվա դրսի օդի միջին առավելագույն ջերմաստիճանը, TO C

-0.2

5 Միջին տարեկան քամիների փնջագիրը (վարդը)

Հյուսիս 19 Հյուսիս-Արևելք 18 Արևելք 2 Հարավ-Արևելք 6 Հարավ 44 Հարավ-Արևմուտք 5 Արևմուտք 2 Հյուսիս-Արևմուտք 4 Անդորր 24

6 Քամու արագությունը, որի կրկնողությոան գերազանցումը կազմում է 5%, մ/վրկ

2.7

6.2. Վնասակար նյութերի աղբյուրները և նրանց քանական բնութագրերը

Բացահանքում փոշու արտանետումների աղբյուր են հանդիսանում ավտոճա-

նապարհները (ԱԿԽ-ի տեղափոխման ժամանակ), իսկ վնասակար արտանե-տումների

աղբյուր են հանդիսանում տեխնիկայի շարժիչներում վառելիքի այրման հետևանքով

առաջացած գազերը:

41

Շնորհիվ ԱԿԽ-ի խոնավության բարձր աստիճանի հանութաբարձման աշխա-

տանքների և տեղափոխման ժամանակ թափքից փչման արդյունքում փոշի չի գոյանում:

Ճանապարհների ջրցանումը իրականացվում է օրը երկու անգամ, ինչի շնորհիվ

ավտոտրանսպորտի տեղաշարժի ժամանակ ճանապարհներից փոշեգոյացումը

կրճատվում է միջին առմամբ 70%-ով:

Բացահանքի տեխնիկան և ավտոտրանսպորտը պետք է կահավորված լինեն

կատալիտիկ չեզոքացուցիչներով, որոնց շնորհիվ ծխագազերի վնասակար արտանե-

տումները կնվազեն միջին առմամբ 60 %-ով:

Մթնոլորտ արտանետվող փոշու քանակի հաշվարկը ավտոտրանսպորտի տեղաշարժի ժամանակ (աղբյուր B1)


N Ցուցանիշի անվանումը Նշանա-

կումը Չափ.

միավոր Բանաձևը

Մեծու-թյունը

1 2 3 4 5 6

1. Ավտոինքնաթափերի միջին բեռնունակու-թյունը հաշվի առնող գործակից

C1 - Մեթոդակարգ 1.6

2.

Ավտոինքնաթափերի շարժման միջին արագությունը հաշվի առնող գործակից

C2 - Մեթոդակարգ

2

3. Ճանապարհների տեսակը հաշխ առնող գործակից

C3 - Մեթոդակարգ 1

4. Մակեռեսային շերտի խոնավությունը հաշվի առնող գործակից


5. Մթնոլորտ փչվող փոշու բաժնեմասը հաշվի առնող գործակից


6. Մեկ ավտոինքնաթա-փի երթերի քանակը

N երթ/ժամ Նախագծային տվյալներ 1.67

7. Մեկ երթի երկարությունը L կմ Նախագծային տվյալներ 12

8.

Ավտոինքնաթափի 1 կմ վազքից ճանապարհից տեսակարար փոշեգոյացումը

q1 գ/կմ Մեթոդակարգ 1450

9. Ավտոինքնաթափերի քանակը

n Նախագծային տվյալներ 2

10. Մթնոլորտ արտանետումները

M գ/վրկ 0.413

տ/տարի 2.56

42

Վառելիքի այրման գործընթացում մթնոլորտ արտանետվող վնասակար նյութերի հաշվարկը (աղբյուր B1)


Ցուցանիշի անվանումը Նշանա-

կումը Չափ.

միավոր Բանաձևը Մեծությունը

1 2 3 4 5

1. Ավտոտրանսպորտի քանակը

Nատ հատ Նախագծային տվյալներ

ավտոինքնաթափ 2

էքսկավատոր 1 բուլդոզեր 1

2. Տարեկան աշխատանքային օրերի քանակը

nօր օր Նախագծային տվյալներ 215

3. Կլիմայական ազդեցությունը հաշվի առնող

kt - Մեթոդակարգ 1

4. Պարկի տարիքից կախված գործակից

k1 - Մեթոդակարգ 1.2

5. Գազերի տեսակարար արտանետումները շարժիչի համապատասխան ռեժիմում աշխատելիս,

qռ i կգ/ժամ

Մեթոդակարգ ( յուրաքանչյուր սարքավորման մակնիշին և

աշխատանքային ռեժիմին համապատասխան)

-

6. Օրեկան համապատասխան ռեժիմում շարժիչի աշխատաժամերը,

tռ , ժամ

Պարապ ընթացք 50% հզորություն Առավելագույն հզորություն

Ա-թափ

3.2 1.2 3.6

Էքս. 2.4 0.9 3.5

Բուլդ. 0.7 0.3 1

7. Ընդհանուր տեխնիկայի աշխատանքից վնասակար տարրերի օրեկան արտանետումները

CO

mշ կգ/օր

4.848

NOx 9.787

CH 2.538

C 0.461 8. Կատալիտիկ

չեզոքացուցիչների էֆեկտիվությունը հաշվի առնող գործակից

k2 - 0.4

9. Ավտոտրանսպորտի շարժիչի աշխատանքից տարեկան արտանետումները

CO

Mատ տ/տարի

0.77

NOx 1.82

CH 0.34

C 0.052

10. Միանգամյա արտանետումների քանակը

CO

M’ատ գ/վրկ

0.034

NOx 0.08

CH 0.002

C 0.0003

43

Հանքային տեխնիկայից մթնոլորտ արտանետվող վնասակար նյութերի հաշվարկը

(աղբյուր B1)


Ցուցանիշի անվանումը

Մթնոլորտ արտանետման տեսակարար նորման, տ/տ

Մթնոլորտ արտանետվող վնասակար նյութերի քանակը

տ/տարի գ/վրկ Բենզինի ծախսը,տ - 2.82 - Մթնոլորտ արտանետումներ Ածխածնի օքսիդ 0.6 1.692 0.089 Ածխաջրածին 0.1 0.282 0.014 Ազոօտի երկօքսիդ 0.04 0.112 0.005 Ածխածին 0.58•10-3 0.0016 0.00008 Ծծմբային անհիդրիտ 0.002 0.0056 0.0003 Բենզ(ա)պիրեն 0.23•10-6 0.64•10-6 0.032•10-6

Մթնոլորտ արտանետվող վնասակար նյութերի տարեկան քանակը


N Վնասակար նյութերի անվանումը Վտանգավո-

րության դասը ՍԹԿ մ.մ մգ/մ3

Արտանետումներ մթնոլորտ, տ/տարի

1 2 3 4 5

1. Փոշի 3 0.3 2.56

2. Ածխածնի օքսիդ 4 5.0 2.46

3. Ազոօտի օքսիդներ 2 0.085 1.932

4. Ածխաջրածին 2 1.5 0.622

5. Ածխածին 3 0.15 0.054

6. Ծծմբային անհիդրիտ 3 0.5 0.0056

7. Բենզ(ա)պիրեն 1 10-6 0.064 •10-6

Ընդամենը 22.173

44

Վնասակար արտանետումների որակական և քանակական բաղադրությունն ըստ աղբյուրների Աղյուսակ 6.6

Ò»éÝ³ñÏáõÃÛ³Ý, ³ñï³¹ñ³Ù³ëÇ

³Ýí³ÝáõÙÁ

²ñï³-Ý»ïÙ³Ý ³ÕµÛáõñ-

Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñÁ ù³ñï»½-ëË»Ù³ÛÇ

íñ³

²ñï³Ý»-ïáõÙÝ»ñÇ µ³ñÓñáõ-

ÃÛáõÝÁ ÑáÕÇ

Ù³Ï»-ñ¨áõÛÃÇó

H, Ù

ÊáÕá-í³ÏÇ

»É³ÝóùÇ ïñ³Ù³-·ÇÍÁ, Ù

²ÕµÛáõñÇó ³ñï³Ý»-

ïíáÕ Ë³é-

Ýáõñ¹Ç Í³í³ÉÁ, Ù3 /íñÏ

Ê³é-Ýáõñ¹Ç

ç»ñÙ³ë-ïÇ×³ÝÁ

T0C

Îááñ¹ÇÝ³ïÝ»ñÁ ù³ñï»½- ëË»Ù³ÛÇ íñ³

Ø³ùñÙ³Ý ë³ñù³íá-ñáõÙÝ»ñÁ, ï»ë³ÏÁ

ÜÛáõÃ»ñÁ, áñáÝù

»ÝÃ³ñÏ-íáõÙ »Ý

Ù³ùñÙ³Ý

ØÇçÇÝ ß³Ñ³·áñ-

Í³ÛÇÝ Ù³ùñÙ³Ý

³ëïÇ×³ÝÁ%

²ÕïáïáÕ ÝÛáõÃ»ñÇ

³Ýí³ÝáõÙÁ ·/í

ñÏ

ï/ï

³ñÇ

X1 Y1 X2 Y2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Մերձշնողյան ԱԿԽ-ի

հանքավայր B1 2 50 - 10 600 600 650 600

Ճանա-պարհի

ջրցանում փոշի 70

÷áßÇ 0.413 2.56

CO 0.123 2.46

NOx 0.085 1.932

CH 0.016 0.622

Չեզոքացու-ցիչներ

վնասակար գազեր

60

C 0.00038 0.054

ÍÍÙµ³ÛÇÝ ³ÝÑÇ¹ñÇ¹

0.0003 0.0056

µ»Ý½(³) åÇñ»Ý

0.032 •10-6

0.64 •10-5

45

6.3. Մերձգետնյա կոնցենտրացիաների հաշվարկների արդյունքները

Մթնոլորտի մերձգետնյա շերտում, համաձայն ОНД-86 կետ 5.21, ցրման

հաշվարկների արագացման և պարզեցման նպատակով դիտարկվում են մթնոլորտ

արտանետվող այն վնասակար նյութերը, որոնց համար

= 0,01H >10 մ դեպքում

= 0,1 ≤10 մ դեպքում

M – ձեռնարկության բոլոր աղբյուրներից արտանետումների գումարային մեծությունը,

գ/վրկ

– ձեռնարկության բոլոր աղբյուրներից միջին կշռային բարձրությունն է, մ

որտեղ` M(0-10) և M(11-20) – ձեռնարկության գումարային արտանետումներն են՝ գ/վրկ,

համապատասխանաբար արտանետումների աղբյուրների

բարձրությունների մինչև 10մ ինտերվալը ներառյալ և 11-20մ:

-արամետրի հաշվարկը աղտոտող նյութերի համար բերված է աղյուսակ 6.7-ում:

Փ պարամետրի հաշվարկը


Աղտոտող նյութերի անվանումը

Արտանետումների գումարային մեծու-

թյունը, M, գ/վրկ Φ

ՍԹԿ մ.մ բնակելի գոտու համար, մգ/մ3

M/ՍԹԿ մ.մ

Ծանո-թու-թյուն

1.Փոշի 0.413 2 0.1 0.3 1.376 +

2.CO 0.123 2 0.1 5.0 0.0246 -

3.NOx 0.085 2 0.1 0.085 1 +

4.CH 0.016 2 0.1 1.5 0.011 -

5.C 0.00038 2 0.1 0.15 0.0025 -

6. Ծծմբային անհիդրիդ 0.0003 2 0.1 0.5 0.0006 -

7.Բենզ(ա)պիրեն 0.032 •10-6 2 0.1 0.000001 0.032 -

՞+՞ - հաշվի է առնվում; ՞-՞ - հաշվի չի առնվում

46

Մթնոլորտում վնասակար արտանետումների ցրման հաշվարկները կատարվել

են համակարգչի վրա, «Ռադուգա» ծրագրով, 6.6 աղյուսակում բերված տվյալների

հիման վրա:

Հաշվարկներով որոշվում են`

- հաշվարկային կետի կոորդինատները, մ

- վնասակար արտանետումների մերձգետնյա կոնցենտրացիաները ՍԹԿ մասով,

- ջահի առանցքի ուղղությունը,

- քամու արագությունը մ/վրկ-ով, որի առկայության դեպքում հաշվարկային կետում

մերձգետնյա կոնցենտրացիան հասնում է ամենամեծ արժեքին:

Մթնոլորտում վնասակար արտանետումների ցրման հաշվարկը կատարվել է

1200x1200 մ հարթակի վրա, 300 x 300 ցանցի քայլով:

Հաշվարկների արդյունքները բերված են 6.8 աղյուսակում:

Մերձգետնյա կոնցենտրացիաների համակարգչային հաշվարկների տպագրու-

թյունը բերված է հավելվածում:

Մերձգետնյա պարունակությունների հավարկման արդյունքները


N Աղտոտող նյութի անվանումը Առավելագույն մերփգետնյա

պարունակությունները ՍԹԿ-ի մասով

1. Փոշի 0.049

2. Ազոտի օքսիդներ 0.012

Մթնոլորտում վնասակար նյութերի ցրման հաշվարկների արդյունքում

հաստատված է, որ սպասվելիք մերձգետնյա կոնցենտրացիաները գտնվում են

արդհարթակում և բնակելի գոտիների համար սահմանված նորմերում:

7. ԱՂՄՈՒԿԻ ՄԱԿԱՐԱԴԱԿԸ

Աղմուկի ազդեցության հաշվարկը կատարված է Շնող գյուղի համար, որը

գտնվում է բացահանքից 2 կմ հեռավորության վրա դեպի արևելք :

47

Աղմուկի առաջացման աղբյուրներն են`

- Բացահանքի տարածք (տեխմիկայի աշխատանք)

- Մերձատար ճանապարհ (բեռնատար ա/մեքենաների շարժը)

Բնակելի տարածքում աղմուկի մակատրդակի նորման կազմում է 45 դԲԱ [22,

աղյուսակ 1] :

Աղմուկի մակարդակը աղմուկից պաշտպանվող տարածքի հաշվարկային

կետում որոշվում է՝

LAտար =LAէկվ-∆LAհեռ- ∆LAէկր-∆LAկանաչ

որտեղ`

LAէկվ - աղմուկի աղբյուրների ձայնային բնութագիրը, դԲԱ

∆LAհեռ - աղմուկի մակարդակի նվազումը հաշվարկային կետի և աղմուկի

աղբյուրի միջև հեռավորությունից կախված

∆LAէկր - աղմուկի մակարդակի նվազումը էկրանով;

∆LAկանաչ- աղմուկի մակարդակի նվազումը կանաչ գոտիով:

Աղմուկի գումարային մակարդակը մոտակա բնակելի շենքի մոտ որոշվում է

տարբեր աղբյուրնեիի համար առանձին և հաշվարկվում է ըստ բանաձևի`

LAտար = LAտար առավելագույն + Ա

որտեղ LAտար առավելագույն - LAտար –ի մեծությունը առավելագույն աղմուկի մակարդակ

ունեցող աղբյուրից;

Ա - աղմուկի մակարդակի վրա ավելացում – ըստ [22, աղ.5]

Որոշում ենք տարբեր աղբյուրներից աղմուկի մակարդակները:

Բացահանքի տարածք`

LAէկվ=80դԲԱ

∆LAհեռ 2000մ-ի վրա կազմում է 48դԲԱ [22, նկ.26]

∆LAէկր - աղմուկի մակարդակի նվազումը էկրանով: ∆LAէկր =14դԲԱ [22, աղ.32]

∆LAկանաչ=10դԲԱ

LAտար 1 = LAէկվ-∆LAհեռ- ∆LAէկր-∆LAկանաչ = 80 – 48 – 14 –10 = 8 դԲԱ

48

Բեռնատար մեքենաների հոսքը ճանապարհում`

LAէկվ=79դԲԱ[22, աղ.27]

Ճանապարհի ամենահեռու հատվածը գտնվում է գյուղից 2300մ հեռավորության

վրա, իսկ ամենամոտիկ հատվածը` գյուղից 300մ վրա, միջին հեռավորությունը` 1300մ;

∆LAհեռ 1300մ-ի վրա կազմում է 36դԲԱ [22, նկ.26]

∆LAէկր - աղմուկի մակարդակի նվազումը էկրանով: ∆LAէկր =14դԲԱ [22, աղ.32]

∆LAկանաչ=10դԲԱ

LAտար 2 = 79 – 36 – 14 –10 = 19 դԲԱ

Երկու աղբյուրներից աղմուկի մակարդակի տարբերություն`

∆ L=Aտար 2 – LAտար 1 = 19- 8= 11 դԲԱ,

∆ L= 11 դԲԱ դեպքում Ա= 0.4 [22, աղ.5]

Աղմուկի գումարային մակարդակը մոտակա բնակելի շենքի մոտ կկազմի՝

LAտար = LAտար 2 + 0.4 = 19 + 0.4 = 19.4 դԲԱ (նորման 45դԲԱ)

Քանի որ արտադրամասը աշխատում է 8 ժամյա աշխատանքային գրաֆիկով,

ապա աղմուկի մակարդակը գիշերային ժամերին հաշվարկված չէ:

8. ՌԵԿՈՒԼՏԻՎԱՑՈՒՄ

Բացահանքի տարածքից նախ հողի վերին բերրի շերտը, ապա դրանից հետո

մնացած ալուվիալ առաջացումները առանձին-առանձին բարձվում են և տեղափոխվում

արտաքին լցակույ: Լցակույտի հատակում նախ փռվում է ալյուվիալ առաջացումներն ու

նրանց խառնված ԱԿԽ-ի զանգվածը, ապա դրանց վրա հողի բերրի շերտը և

ռեկուլտիվացվում:

Բացահանքի շահագործումն ավարտելուց հետո հաջորդ տարվա Դեբեդ գետի

վարարումների ժամանակ ԱԿԽ-ի զանգվածը լցվելով մշակված տարածություն

կատարվում է բացահանքի մշակված տարածության բնական ռեկուլտիվացում:

Աղյուսակ 8.1-ում բերված է ռեկուլտիվացիոն աշխատանքերի նախահաշիվը:

49

Ռեկուլտիվացիոն աշխատանքերի նախահաշիվը Աղյուսակ 8.1

N

Նորմա-տիվի

համարը և

գրանիշը ЕСН-84

Աշխա-տանքների և ծախսերի անվանումը

Քանակ

Միավորի աշժեքն ըստ 1984г. (ռուբլի )

Միավորի արժեքը (հազ. դրամ)

Ընդհանուր արժեքը (հազ. դրամ)

Ընդամենը Մեք. շահագործման Նյութերի

Ընդամենը

այդ թվում

Ընդամենը Մեք.

շահագործման Հիմնական ծախսերի

ներառյալ աշխատավարձ

Անվա-նումը

Ծախսը և միավ. արժեքը

Արժեքը Հիմնական աշխա-

տավարձի

Մեք. շահա-գործման

Նյու-թերի Հիմնական

ծախսերի ներառյալ

աշխատավարձ միավ. ընդհ.

1

Е1-1586 22-8

Գրունտի մշակում 0,65 մ3 շերեփի տարողությամբ

էքսկավատորով և բարձում

ավտոինքնաթափերի մեջ

1000 մ3

4.125 129.00 5.02

123.71 47.10

356.32 8.19

348.13 132.54

1469.81 33.78 1436.04

2 С310-10 Տեղափոխում մինչև

1 կմ 5340

0.12 0.12 0.34 0.34 1803.26 1803.26

3

Е1-1129 116-2

Մեխանիկական եղանակով մակերեսի հարթեցում

100մ2

165.00 0.35 0.35 0.11

0.98 0.98 0.31

162.51 162.51

Արդյունք 3551.39 36.44 3514.95 Նյութեր

այլ նյութեր

պահեստային նախապատրաստական ծախսեր

տրանսպորտային ծախսեր

5.00%

2.00%

8.93%

Արդյունք 3551.39 36.44 3514.95 վերադիր ծախսեր 13.30% 472.33 4.85 467.49

Արդյունք 4023.72 41.28 3982.44

Ընդհանուր 4023.72 41.28 3982.44

50

9. ԲԱՑԱՀԱՆՔԻ ՇԱՀԱԳՈՐԾՄԱՆ ՀԵՏԵՎԱՆՔՈՎ ՇՐՋԱԿԱ

ՄԻՋԱՎԱՅԻՐԻ ՎՐԱ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅԱՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄ

9.1. Ընդհանուր դրույթներ

Տնտեսական վնասը բնութագրում է ձեռնարկության ազդեցությունը շրջակա

միջավայրի վրա: Չնայած որ տնտեսական վնասը հաշվարկվում է պայմանականորեն

և վճարման ենթակա չէ, նա թույլ է տալիս գնահատել ձեռնարկության

գործունեության ազդեցությունը շրջակա միջավայրի վրա:

Շրջակա միջավայրի աղտոտումից տնտեսական վնասը իրենից ներկայացնում

է կոմպլեքսային մեծություն և որոշվում որպես վնասների գումար, որոնք հասցվում

են ռեցիպիենտների առանձին տեսակներին աղտոտված գոտու սահմաններում:

Վ=ՎՄ+ՎՋ+ՎՀ+ՎՀՕ+Վանտ.տնտ.,

որտեղ՝ ՎՄ-վնասակար նյութերի մթնոլորտ արտանետումներից հասցված տարեկան

գումարային վնասն է,

ՎՋ - ջրավազաններ թափվող վնասակար նյութերից հասցված տարեկան

գումարային վնասն է: Քանի որ բացահանքի շահագործման արդյունքում

կեղտաջրերը չեն առաջանում և աղտոտող նյութերի արտահոսքը ջրային ռեսուրսներ

տեղի չի ունենա, ապա ՎՋ=0 :

ՎՀ - հողերի դեգրադացիայից, աղբոտումից և աղտոտումից հասցված

տարեկան վնասն է;

ՎՀՕ- հողերի օտարումից հասցված տարեկան վնասն է;

Վանտ.տնտ.- անտառային տնտեսությանը հասցված վնասն է: Քանի որ

անտառային ֆոնդից տարածք չի հատկացված, ապա Վանտ.տնտ. =0

Այսպիսով բացահանքի շահագործման արդյունքում տնտեսական վնասը

հասցվում է ՝

-մթնոլորտային օդի աղտոտումից

-հողերի դեգրադացիայից և աղտոտումից

-հողերի օտարումից

Տնտեսական վնասի հաշվարկը կատարված է 25 հունվարի 2005 թվականի N 91-Ն և N

92-Ն ՀՀ կառավարության որոշումների համաձայն [23,24]:

51

9.2. Մթնոլորտի վրա բացահանքի ազդեցության գնահատականը

Ազդեցությունը մթնոլորտի վրա գնահատվում է հետևյալ բանաձևով`

որտեղ՝ Ա-ն ազդեցությունն է, արտահայտված ՀՀ դրամներով,

Շգ-ն աղտոտող աղբյուրի շրջապատի (ակտիվ աղտոտման գոտու) բնութագիրն

արտահայտող գործակիցն է, որի արժեքը հաշվարկվում է համաձայն [23]-ի 9-րդ

կետի,

Վi -ն i-րդ նյութի (փոշու տեսակի) համեմատական վնասակարությունն

արտահայտող մեծությունն է, որի արժեքը հաշվարկվում է համաձայն [23]-ի 10-րդ և

11-րդ կետերի,

Ք i -ն տվյալ (i-րդ) նյութի արտանետումների քանակի հետ կապված գործակիցն

է, որի արժեքը հաշվարկվում է համաձայն [23]-ի 7-րդ կետի,

ՓՑ -ն փոխադրման ցուցանիշն է, հաստատուն է և ընտրվում է` ելնելով

բնապահպանության գործընթացը խթանելու սկզբունքից։ Սույն կարգի

համաձայն ՓՑ = 1000 դրամ:

Շարժական աղբյուրների համար ՍԹԱ-ի բացակայության դեպում Ք i որոշվում

է հետևյալ բանաձևով՝

Ք i = q•SUi,

որտեղ՝ q- շարժական աղբյուրների համար ընդունվում է 3,

SUi- i նյութի տարեկան փաստացի արտանետումներն են՝ տոննաներով :

Տեղադրելով համապատասխան արժեքները ստանում ենք, որ ազդեցու-

թյունը մթնոլորտի վրա կազմում է 514645 դրամ :

9.3. Հողային ռեսուրսների վրա ազդեցության գնահատականը

Լիցենզիայով տրամադրված տարածքի մակերեսը կազմում է 2.23 հա:

Նախագծված բացահանքը նախատեսված է կառուցել չխախտված հողերի վրա:

Հողերի վրա ազդեցությունը իրենից ներկայացնում է աղբոտման և աղտոտման

հետևանքով վնասված հողամասը նախնական տեսքի բերելու համար ծախսերի,

խախտված հողամասի արժեքի , հողի վերին շերտի օգտահանման ծախսերի , հողերի

52

դեգրադացիայի հետևանքով վնասված հողամասը նախնական տեսքի բերելու համար

անհրաժեշտ ծախսերի և հողերի օտարումից պատճառվախ վնասի գումարը [24]:

Հողային ռեսուրսների վրա ձեռնարկության տնտեսական գործունեության

հետևանքով առաջացած ազդեցության գնահատումը բերված է աղյուսակ 9.1-ում :

Հողային ռեսուրսների վրա տնտեսական գործունեության հետևանքով առաջացած

ազդեցության գնահատականը




Բանաձևը Մեծու- թյունը

1 2 3 4 5

Ա. Հողերի դեգրադացիա

1.Հողի դեգրադացիայի ենթարկված մակերեսը

Մդ մ2 Նախագծային տվյալներ

բացահանք 22300

2.Հողի վնասման աստիճանը հաշվի առնող գործակից

Գվ - [24], կետ 26 1

3.Հողի դեգրադացիայի հետևանքով վնասված հողամասը նախնական տեսքի չի բերվելու, այլ բացահանքի տարածքը ռեկուլտիվացվելու է գետի վարարումի հետևանքով, ուրեմն և ծախսեր այդ նպատակով չեն լինելու

ԾԴՀՎ դրամ - 0

9 Հողամասի բնապահպանական արժեքը հաշվի առնող գործակից

Գբ - [24], կետ 21 1.4

10 Հողի դեգրադացիայի (հողի բերրի շերտի վնասման և ոչնչացման) հետևանքով խախտված հողամասի խախտման պահից մինչև նախնական տեսքի բերելու պահը ընկած ժամանակահատվածը

Ժ օր 365

11 Հողամասի վարձակալության բազիսային սակագինը

Վբ դրամ/մ2

Կադաստր

Հավելված N1 ՀՀ Կառավարության որոշում

2003թ. դեկտեմբերի 24 N1746

9.6

12 Հողի դեգրադացիայի հետևանքով խխատված հողամասի արժեքը, խախտման պահից մինչև նախնական տեսքի բերելու պահը ընկած ժամանակահատվածը

ԱՎՀԴ դրամ ԱՎՀԴ= Մդx Վբx Ժ/365 xԳվ

xԳբ 290 000

53



Բանաձևը Մեծու- թյունը

1 2 3 4 5

Գ. Հողերի աղտոտում

13 Հողամասի վարձակալության բազիսային արժեքը

Վբ դրամ/ մ2 Կադաստր 9.6

14 Աղտոտման ենթարկված հողամասի հողի աղտոտված վերին շերտի ամբողջությամբ փոխարինման համար (շերտահանման, վերին շերտի բարձման, վերին շերտի տեղափոխման, նոր շերտի փռման)անհրաժեշտ ծախսերը

Ծփ մլն.

դրամ Ծփ= ԾՇ+ ԾԲ+ ԾՏ+ Ծփռ 3.74

15 Հողամասի աղտոտվածության մակարդակը հաշվի առնող գործակիցը

ԳԱղ - [24], կետ 23 0

16 Հողամասի աղտոտվածության խորությունը հաշվի առնող գործակիցը

ԳԱխ - [24], կետ 24 0.2

17Աղտոտման ենթարկված հողամասի մակերեսը

ՄԱՂ մ2 Նախագծային տվյալներ 22300

18 Աղտոտման դեպքում վնասված հողամասը նախնական տեսքի բերելու համար անհրաժեշտ ծախսերը

ԾԱՂՀՎ դրամ

ԾԱՂՀՎ = Ծփ

(քանի որ բացահանքի պաշարները

ինքնավերականգնվում են գետի ամեն տարի

վարարման հետևանքով)

3.74

19 Աղտոտման հետևանքով խախտված հողամասի արժեքը՝ աղտոտման պահից մինչև հողմասը նախնական տեսքի բերելու պահն ընկած ժամանակահատվածը

ԱՎՀԱՂ դրամ ԱՎՀԱՂ=ՄԱՂ x ՎԲ x Ժ/365xԳԱղ xԳԱխ

0

20 Ազդեցության հետևանքների ուսումնասիրության և վերլուծության հետ կապված ծախսերը

Ծուվ մլն.

դրամ 2

21 Հողային ռեսուրսների վրա տնտեսական գործունեության հետևանքով առաջացած ազդեցության գնահատականը

Ա մլն.

դրամ Ա= ԾԱՂՀՎ + ԱՎՀԱՂ + Ծուվ 5.74

22 Ընդհանուր վնասը (ներառյալ հողի դեգրադացիան)

մլն.

դրամ 6.03

54

Հողերի օտարումից տնտեսական վնասի հաշվարկը

Հողերի օտարումից շրջակա միջավայրին պատճառված տնտեսական վնասը հաշվարկվում է ըստ բանաձևի՝

ՎՀՕ= Jհ⋅ Sխ

որտեղ՝ Jh–օտարված հողերի 1 հեկտարից շրջակա միջավայրին հասցված տարեկան

տնտեսական վնասի արժեքն է, դրամ/հա: Լոռու մարզի տարածաշրջանում հողերի

խախտման դեպքում Jh=64000 դրամ/հա

Sխ– խախտված հողերի մակերեսն է 2.23 հա:

Վհ=Jհ ⋅ Sխ= 64000⋅ 2.23 =142.7 հազ.դրամ

9.4. Գումարային տնտեսական վնասի որոշումը

Շրջակա միջավայրի աղտոտվածությունից ընդհանուր տնտեսական վնասը,

որը հասցվում է ռեցիպիենտների առանձին տեսակներին աղտոտված գոտու

սահմաններում, հավասար է՝

Վ = 0.515+ 6.03 +0.143 = 6.69 մլն.դրամ

10. ՄՈՆԻՏՈՐԻՆԳԻ ԾՐԱԳԻՐ

Դեբեդ գետի ջրերի ամենամսյա մոնիտորինգի պլանը բերված է աղյուսակ 10.1-

ում : Դեբեդ գետի ջրերի նմուշարկումը կատարվելու է բացահանքից վերև և ներքև

ընկաց գետահատացքներում :

Բնապահպանական մոնիտորինգի ծրագիրըը Աղյուսակ 10.1

Վայրը/ գործու-

նեու թյունը/ փուլը

Մոնիտոր-րինդի

ենթակա պարա-

մետրերը

Մոնի-տորինգի

փուլը

Գործիքները և մեթոդները

Բնապահպանա-կան միջոցա-

ռումների իրա-կանացման ին-դիկատորները

Պատաս-խանատու մարմին-

ները

Հաճահակա-նությունը և ժամանակը

Բաց ջրավա-զաններ

Դեբեդ գետի ջրերի որակը

Շահագործ-ման

ամբողջ ընթացքում

Գործող մեթոդա-կարգեր և անա-լիտիկ սարքա-

վորումներ

Ջրերի աղտոտվա-

ծություն

Ձեռնար-կության

բնապահ-պանական

բաժին

Ամենամսյա

Դեբեդ գետի ջրերի մոնիտորինգը թույլ կտա արագ արձագանքել և ձեռնարկել

համապատասխան միջոցառումներ գետի ջրերի աղտոտումները կանխելու համար :

55

ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

1. ՀՍՏ ГОСТ 8267-95 «Խիճ և կոպիճ խիտ լեռնային ապարներից շինարարական

աշխատանքների համար» ՏՊ

2. ՀՍՏ ГОСТ 8736-95 «Ավազ շինարարական աշխատանքների համար» ՏՊ

3. Туманян Г. А. “Геологическое строение междуречья р.р. Дебед и Агстев (K-38-102-

А,Б,В,Г., K-38-114-А, Б” ՀԵՖ. 1991թ.

4. «Հայաստանի հիդրոօդերևութաբանության և մոնիտորինգի պետական

ծառայություն» ՊՈԱԿ-ի տվյալներ, 2005 թ.

5. “Строительная климaтология” СНРА II-7.01-96

6. Մ.Գ.Մանասյան, Ա.Թ.Գրիգորյան, Գ.Բ.Եղյան. Լոռու մարզ. Բնությունը,

բնակչությունը,տնտեսությունը: Երևանի համալսարանի հրատարակչություն,2003

7. Կախված տեղանքի առանձնահատկություններից` յուրաքանչյուր ջրավազանային

կառավարման տարածքի ջրի որակի ապահովման նորմերը սահմանելու մասին:

ՀՀ Կառավարության N 75 - Ն որոշում, 27.01.2011թ

8. Տեղեկանք ՀՀ շրջակա միջավայրի էկոլոգիական մոնիտորինգի արդյունքների մասին` EIMC N 01/12, EIMC N 02/12, EIMC N 03/12, EIMC N 04/12, EIMC N 05/12, EIMC N 06/12, EIMC N 07/12, EIMC N 08/12, EIMC N 09/12, EIMC N 10/12, EIMC N 11/12, EIMC N 12/12, տարեկան հաշվետվություն – ՀՀ Բնապահպանության նախարարություն, Հայէկոմոնիտորինգ (Շրջակա միջավայրի վրա ներգործության մոնիտորինգի կենտրոն),2012թ.

9. Флора Армении / под ред. А.Л.Тахтаджяна. – Ереван: изд-во АН Арм ССР, Т.1 - 1954

г., Т. 2 –1956 г., Т. 3 –1958 г., Т. 4– 1962 г., Т. 5 –1966 г. Т. 6 –1973 г., Т. 7 – 1980 г.,

Т. 8 – 1987 г., изд-во Koeltz Scientific: Т. 9 – 1995 г., изд-во Ругел-Лихтенштейн:

Т.10-11–2007-2009 г.

10. Հայաստանի Հանրապետության բույսերի Կարմիր գիրք – 2010թ.

11. Черепанов С. К. Сосудистые растения России и сопредельных государств (в

пределах бывшего СССР). С.-Петербург, 1995

12. Հայաստանի Հանրապետության ֆաունայի Կարմիր գիրք –2011թ.

13. Голуб В.Б., Негробов О.П. Методы сбора наземных беспозвоночных и составление

коллекций. Методическое пособие. Воронеж 1998.

14. СНиП 2.04.02-84. Водоснабжение. Наружные сети и сооружения. – М., 1975 г., 149 с.

56

15. Բնապահպանության նախարարի 430-Ն 25.12.2006 թ. հրամանին կից

վտանգավորության դասի ցանկ

16. ՀՀ օրենքը բնապահպանական վճարների դրույքաչափերի մասին, 20.12.2006թ. և

10-րդ հոդվածի երրորդ մասի փոփոխությունը 01.01.2007թ.

17. СНиП 1.02-01-85 Инструкция о составе, порядке разработки, согласования и утверждения

проектно-сметной документации на строительство предприятий, зданий и сооружений.

18. Инструкция о порядке рассмотрения, согласования и экспертизы воздухоохранных

мероприятий о выдаче разрешений на выброс загрязняющих веществ в атмосферу по

проектным решениям ОНД 1-81-Н

19. ОНД-86, Госкомгидромет.Методика расчета концентраций в атмосферном воздухе

вредных веществ, содержащихся в выбросах предприятий. Ленинград: Гидроме-

теоиздат 1987г.

20. Методика расчета вредных выбросов (сбросов) для комплекса оборудования

открытых горных работ (на основе удельных показателей). Люберцы 1999 г.

21. Временное методическое пособие по расчету выбросов от неорганизованных

источников в промышленности строительных материалов. НОВОРОССИЙСК 1985г.

22. СНиП II-12-77.Часть II,. Глава 12. Защита ор шума. М., 1978г.

23. ՀՀ Կառավարության որոշում, 25 հունվարի 2005 թվականի №91-Ն, «Մթնոլորտի

վրա տնտեսական գործունեության հետևանքով առաջացած ազդեցության

գնահատման կարգ»

24. ՀՀ կառավարության որոշում 25 հունվարի 2005 թվականի N 92-Ն, Հողային

ռեսուրսների վրա տնտեսական գործունեության հետևանքով առաջացած

գնահատման կարգը: ՀՀ Կառավարության որոշում 25 հունվարի 2005թ.

57

Հ Ա Վ Ե Լ Վ Ա Ծ

4556700

4556800

4556900

IV

·.

¸

» µ

»

¹

·. ¸ » µ » ¹

Ի Ր Ա Վ Ի Ճ Ա Կ Յ Ի Ն Ք Ա Ր Տ Ե Զ

0.73.5

Ð/Ñ-2542.0

1.22.8

Ð/Ñ-4543.8

1′

2′

2

1

0.83.0

Ð/Ñ-1542.8

1.02.8

Ð/Ñ-7544.8

1.53.0

545.26

541.93

541.35

541.75

542.13

542.15

542.18

542.48

542.53

542.61

542.80

Ð/Ñ-6543.0

0.63.2

Ð/Ñ-3541.9

Ä³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ³í³½³Ï³í³ÛÇÝ Ýëïí³ÍùÝ»ñ (Ñ»ï³Ëáõ½Ù³Ýë³ÑÙ³ÝÝ»ñáõÙ Ñ³ï³Ï³·ÍáõÙ å³ÛÙ³Ý³Ï³Ýáñ»Ý óáõÛó ïñí³Í ã¿)

Ð»ï³Ëáõ½³ÑáñÇ Ñ³Ù³ñÁ´³ó³ñÓ³Ï ÝÇßÁ

Ä³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ¹»ÉÛáõíÇ³É-åñáÉÛáõíÇ³É ³é³ç³óáõÙÝ»ñ

Ø³Ï³µ³óÙ³Ý ³å³ñÝ»ñÇ ú·ï³Ï³ñ Ñ³Ý³ÍáÛÇ

Ñ½áñáõÃÛáõÝÁ, Ù

ä ² Ú Ø ² Ü ² Î ² Ü Ü Þ ² Ü Ü º ð

ì»ñÇÝ ãáññáñ¹³Ï³Ý - Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ³ÉÛáõíÇ³É Ýëïí³ÍùÝ»ñªÏ³í»ñ ¨ ³í³½³Ï³í»ñ

ºñÏñ³µ³Ý³Ï³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»ñ

dp Q IV

dp Q IV

a Q IV

dp Q IV

a Q IV

a Q IV

dp Q IV

Ä³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ³ÉÛáõíÇ³É ³í³½³Ïáå×³ÛÇÝ Ýëïí³ÍùÝ»ñ

Ð/Ñ-5544.2

0.54.0

a Q IV

a Q III-IV

àõëáõÙÝ³ëÇñáõÃÛ³Ý ÉÇó»Ý½Ç³Ûáí ³Ùñ³·ñí³Íï³ñ³ÍùÇ »½ñ³·ÇÍÁ

Ð³ßí³ñÏí³Í å³ß³ñÝ»ñÇ »½ñ³·ÇÍÁ` A Ï³ñ·

Ø³Ï³µ³óÙ³Ý ³å³ñÝ»ñÇ »½ñ³·ÇÍÁ (ÙÇ³ÛÝ Ïïñí³ÍùáõÙ)

Ð»ï³Ëáõ½³Ñáñ»ñ ¨ ¹ñ³Ýó Ñ³Ù³ñÝ»ñÁÐ/Ñ-1

Îááñ¹ÇÝ³ïÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·Á` 1942Ã. (CK-42)´³ñÓñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·Á` ´³ÉÃÇ³Ï³Ý

´ÉáÏÇ Ñ³Ù³ñÁ ¨ å³ß³ñÝ»ñÇ Ï³ñ·Á´ÉáÏÇ Ù³Ï»ñ»ëÁ Ñ³ï³Ï³·ÍáõÙ

ú·ï³Ï³ñ Ñ³Ý³ÍáÛÇ å³ß³ñÝ»ñÁØ³Ï³µ³óÙ³Ý ³å³ñÝ»ñÇ Í³í³ÉÁ

ú·ï³Ï³ñ Ñ³Ý³ÍáÛÇ ÙÇçÇÝ Ñ½áñáõÃÛáõÝÁ

´ É á Ï 1 - C 1

S = 22 278 Ù2

m = 3.16 ÙQ = 70.4 Ñ³½.Ù3

ÙÇç.

V = 19.8 Ñ³½. Ù3

ì»ñÇÝ åÉÇáó»Ý: ¸áÉ»ñÇï³ÛÇÝ µ³½³ÉïÝ»ñN3

2

N3

2

´ É á Ï 1 - C 1

S = 22 278 Ù2

m = 3.16 ÙQ = 70.4 Ñ³½.Ù3

ÙÇç.

V = 19.8 Ñ³½. Ù3

Documents

ՄԵՐՁՇՆՈՂՅԱՆ ԱՎԱԶԱԿՈՊՃԱՅԻՆ ԲԱՑԱՀԱՆՔԻmnp.am/images/files/nyuter/2013/pordzaqnnutyun... · երկրաբանական կառուցվածքը Մերձշնողյան