Ταφική Τέχνη στην Αρχαία Αίγυπτο

Θεοφανώ Μωραΐτη

Μάθημα: Το Αιγαίο Και Η Μεσόγειος Κατά Την 2η Χιλιετία π.Χ.

Χρονολόγιο

Η αρχαιότητα της Αιγύπτου χωρίζεται στις παρακάτω περιόδους:

Προδυναστική περίοδος: .π. 5300 π.Χ. – 3000 π.Χ.Πρώιμη Δυναστική περίοδος: 3000 π.Χ. – 2686 π.Χ. Παλαιό Βασίλειο: 2686 π.Χ. – 2160 π.Χ.Πρώτη Μεταβατική περίοδος: 2160 π.Χ. – 2055 π.Χ. Μεσαίο Βασίλειο: 2055 π.Χ. – 1650 π.Χ.Δεύτερη Μεταβατική περίοδος: 1650 π.Χ. – 1550 π.Χ.Νεό Βασίλειο: 1550 π.Χ. – 1069 π.Χ.Περίοδος των Ραμσιδών: 1295 π.Χ. – 1069 π.Χ.Τρίτη Μεταβατική περίοδος: 1069 π.Χ. – 664 π.Χ.Τελική περίοδος: 664 π.Χ. – 332 π.Χ.Πτολεμαϊκή περίοδος: 332 π.Χ. – 30 π.Χ.

Επιβίωση και ακμή

1. Ικανότητα προσαρμογής σε αφιλόξενο περιβάλλον.2. Ιδιαίτερα εξελιγμένες αγροκτηνοτροφικές μέθοδοι.3. Εκμετάλλευση «δέλτα» Νείλου.

Menna και οικογένεια κυνηγούν στους βάλτους, τάφος Menna, 1400 – 1352 π.Χ.

Οι ετήσιες πλημμύρες του ποταμού είχαν ωςαποτέλεσμα την δημιουργία εξαιρετικά εύφορων εδαφώνπου προσέφεραν αφθονία προϊόντων, γεγονός πουεπέφερε πυκνό πληθυσμό με κοινωνική ανάπτυξη καιεξελιγμένο πολιτισμό. Τα χαρακτηριστικά του πολιτισμούαυτού εκφράζονται εντατικά μέσα από την τέχνη, η οποίααποτελεί αντανάκλαση τόσο του φυσικού περιβάλλοντοςτης Αιγύπτου όσο και του πνευματικού της πολιτισμού.

Τα χαρακτηριστικά του πολιτισμού αυτούεκφράζονται εντατικά μέσα από την τέχνη, η οποίααποτελεί αντανάκλαση τόσο του φυσικού περιβάλλοντοςτης Αιγύπτου όσο και του πνευματικού της πολιτισμού.

Στην Αίγυπτο δινόταν μεγάλη έμφαση στηνευρύτερη έννοια του θανάτου, κεντρικό στοιχείο τηςκοινωνικοπολιτικής ζωής.

Κυριαρχούσε η πεποίθηση ότι μετά τον θάνατο,το ka (η ζωτική δύναμη) του νεκρού θα συνέχιζε μιαολοκληρωμένη μεταθανάτια ζωή. Για ναεξασφαλιστεί αυτό υπήρχε μια σειρά από ταφικάέθιμα διάρκειας 70 ημερών από την ώρα τουθανάτου μέχρι την ταφή. Η αιγυπτιακή τέχνηαντανακλούσε αυτή την επιθυμία και φρόντιζε γιατην παροχή των απαραιτήτων προϋποθέσεων για μιατέτοια μεταθάνατον ζωή.

Μεταθανάτια ζωή

• Αυστηροί κανόνες αναπαράστασης.

• Έμφαση στα περιγράμματα.

• Έντονα χρώματα, επίπεδα, δίχως φωτοσκιάσεις.

• Ανδρικές μορφές με σκούρο χρώμα, γυναικείες μορφέςμε λευκό χρώμα.

• Μη ρεαλιστική απόδοση, αναπαράσταση αντικειμένωνσύμφωνα με τη γνώση των ανθρώπων.

• Έλλειψη προοπτικής.

• Το ένα μάτι και το στήθος ζωγραφιζόταν μετωπικά, όλοτο υπόλοιπο σώμα ζωγραφιζόταν κατά τομή.

Τοιχογραφίες και ανάγλυφα

Ο επιτηρητής των έργων, Κα, με την γυναίκα του Μέριτ ενώπιον τουθεού Όσιρι, από την Βίβλο των Νεκρών του ιδίου, τάφος Κα, ΘήβεςΑιγύπτου, 1400 π.Χ.

Τάφος του Hesyre, αρχηγός των γραφέων του Φαραώ Djoser, 2649 π.Χ.

Αιγυπτιακό Μουσεί,ο Κάιρο.

• Ίδιο ύφος και μέθοδοι με τοιχογραφίες.

• Χρήση ασβεστόλιθου και σπανιότερα σχιστόλιθου για την παραγωγή τους.

• Διακοσμούσανεξωτερικούς τοίχους, σαρκοφάγους, επιτύμβιες πλάκες ή και πινακίδες.

Ο όρος «ιερογλυφικά» προκύπτει από τις ελληνικέςλέξεις «ιερός» και «γλύφω» (σκαλίζω). Τα σύμβολα αυτάχρησιμοποιούνταν ως μέσα γραφής και αναπαριστούν εικόνεςανθρώπων, ζώων και αντικειμένων, δεν αποτελούν όμωςσύστημα «εικονικής» γραφής, δηλαδή τα σύμβολα δεναντιστοιχούσαν απαραίτητα στις ιδέες που απεικόνιζαν.Κάποιες κατηγορίες ιερογλυφικών αποτελούσαν φωνητικούςσυνδυασμούς που δεν είχαν καμία σχέση με τααναπαριστούμενα αντικείμενα.Υπολογίζεται πως εμφανίστηκαν περίπου το 3100 π.Χ. καιθεωρούνταν από τους Αιγύπτιους δώρο των θεών.

Τα Ιερογλυφικά

• Χρήση σε μνημειακές επιγραφές.

• Αφηγηματικός-επεξηγηματικός χαρακτήρας.

• Υπομνημάτιζαν τοιχογραφίες και ανάγλυφα τάφων.

• Προσαρμογή μεγέθους έτσι ώστε να χωρούν δίπλα απότις εικονιζόμενες μορφές, ενώ παράλληλα να είναιαισθητικά ευχάριστα στην όψη.

Επιτύμβια στήλη της πριγκίπισσας Nefertiabet από τον τάφο της στηνΓκίζα, 2500 π.Χ., ασβεστόλιθος, Μουσείο Λούβρου, Παρίσι.

Ankh (ζωή)

Ο Τουταγχαμών με τον Άνουβι και την Ίσιδα, νεκρικός θάλαμος του Τουταγχαμών,π. 1323 π.Χ., Αίγυπτος.

O Senwosret I oδηγείται από τον Atum στον Amun-Ra στο λευκό ναό στοKarnak, Θήβες Αιγύπτου, 1930 π.Χ.

Στην πριγκίπισσα Kawit προτείνεται αγγείο με λάδι σε ανάγλυφο από τηνσαρκοφάγο της, 2300 π.Χ. ασβεστόλιθοςΑιγυπτιακό Μουσείο, Κάιρο.

Ψαράδες που απλώνουνδίχτυα, ανάγλυφο σεασβεστόλιθο, Σακκάρα.

Άνδρες οδηγούν βοοειδέςστην σφαγή, ανάγλυφο σεασβεστόλιθο, τάφος τουPtahhotep, Σακκάρα.

Χάθορ και Ρα, τοιχογραφία από τον τάφο τουNefertari, 1292 - 1189 π.Χ. Κοιλάδα των Βασιλέων,Θήβες Αιγύπτου.

Η θεά Ίσις ως γυναίκα μεκέρατα αγελάδας στοντάφο του Haremhab,Κοιλάδα των Βασιλέων,Θήβες Αιγύπτου, 1300π.Χ.

• «Εκείνα που βρίσκονται στον Κάτω Κόσμο»

• Βιβλίο στο οποίο περιγράφονται με λεπτομέρεια διάφορα μέρη τουΚάτω Κόσμου και των κατοίκων του τους οποίους αντιμετώπιζε οθεός του ήλιου, Ρα, στο νυχτερινό του ταξίδι.

• Ιδιόμορφοι αυτοί κάτοικοι μπορούσαν να είναι φτερωτά ερπετά,ασυνήθιστες θεότητες με δύο ανθρώπινα κεφάλια ή δύο κεφάλιαπτηνών, γυναικείες μορφές καθισμένες πάνω σε κόμπρες ή μεερπετά πάνω άλλες ώμους τους.

• Αποκεφαλισμοί αιχμαλώτων.

• Επικίνδυνο ευμέγεθες ερπετό Απόφις.

• Αποτελούσε για τον Φαραώ ένα σημαντικό εγχειρίδιο για τηνκατάβαση του στον Κάτω Κόσμο, με λεπτομερειακές περιγραφέςκαι αναπαραστάσεις του περιβάλλοντος και των κατοίκων του.

Imi-duat

Τοιχογραφία με σκηνές από το Imi-duat στον νεκρικόθάλαμο του Tutmose III, Κοιλάδα των Βασιλέων,Θήβες Αιγύπτου, 1430 π.Χ.

Γυναίκες χορεύτριες και μουσικοί ψυχαγωγούν τους καλεσμένους σεένα γεύμα, από τον τάφο του Nebamun, Θήβες Αιγύπτου, 1360 π.Χ.Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο.

Βιβλιογραφία

Jaromir Malek, Egyptian Art, Phaidon Press, 1999.Ian Shaw, The Oxford History Of Ancient Egypt, Oxford UniversityPress, Oxford, 2000.W. Stevenson Smith, The Art And Architecture Of Ancient Egypt, YaleUniversity Press, Yale, 1998.Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Η Αιγυπτιακή Συλλογή,Υπουργεί Πολιτισμού, Αθήνα, 2008.