Αρχιτεκτονική Σύνθεση V-VII β: Κτίριο & Πρόγραμμα #5// Διαλεκτικές Αναγνώσεις

// Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

// Πολυτεχνική Σχολή

// Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

// Νοέμβριος 2019

// Διδάσκουσα*: Ανθή Κοσμά

Το φανταστικό μουσείοMalraux Andre

[..]

Imagine every day,

a world that will

never be complete

and you can spend

your life dreaming.

Junya Ishigami

Αποσπάσματα από το :“Architecture and disjunction”«Αρχιτεκτονική και αποσύνδεση»

BERNARD TSCHUMI, 1983

Parc de la Villette

Ecole d’architecture Marne-la-Vallée

ΒΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

1. Δεν υπάρχει αρχιτεκτονική χωρίς δράση, αρχιτεκτονική χωρίς συμβάντα, αρχιτεκτονική χωρίς πρόγραμμα.

2. Κατ’επέκταση, δεν υπάρχει αρχιτεκτονική χωρίς βία.

Η πρώτη από αυτές τις φράσεις στρέφεται εναντίον της κυρίαρχης αρχιτεκτονικής σκέψης, αρνούμενη να πριμοδοτήσει το χώρο εις βάρος της δράσης. Η δεύτερη φράση υποστηρίζει ότι παρόλο που η λογική των αντικειμένων και η λογική του ανθρώπου είναι ανεξάρτητες ως προς τη σχέση τους με τον κόσμο, έρχονται αναπόφευκτα αντιμέτωπες στο πλαίσιο μιας έντονης σύγκρουσης. Κάθε σχέση ανάμεσα σε ένα κτίριο και τους χρήστες του είναι μια σχέση βίας, γιατί κάθε χρήση σημαίνει διείσδυση ενός ανθρώπινου σώματος σε ένα δεδομένο χώρο, διείσδυση μιας τάξης μέσα σε μια άλλη. Αυτή η διείσ-δυση είναι έμφυτη στην ιδέα της αρχιτεκτονικής: οποιαδήποτε μείωση της αρχιτεκτονικής στους χώρους της εις βάρος των συμβάντων της είναι τόσο απλουστευτική όσο και η μείωση της αρχιτεκτονικής στις προσόψεις της.

Με τον όρο «βία» δεν εννοώ τη βιαιότητα που καταστρέφει τη σωματική ή συναισθηματική ακεραιότητα, αλλά δίνω μια μεταφορά για την ένταξη της σχέσης ανάμεσα στα άτομα και τους χώρους που τα περιβάλλουν. Το επιχείρημα δεν είναι ζήτημα στυλ: η μοντέρνα αρχιτεκτονική δεν είναι ούτε περισσότερο ούτε λιγότερο βίαιη από την κλασική αρχιτεκτονική, ή από τις φασιστικές, σοσιαλιστικές ή τοπικές εκδοχές. Η βία της αρχιτεκτονικής είναι θεμελιώδης και αναπόφευκτη, γιατί η αρχιτεκτονική συνδέεται με συμβάντα με τον ίδιο τρόπο που ο φύλακας συνδέεται με τον φυλακισμένο, η αστυνομία με τον εγκληματία, ο γιατρός με τον ασθενή, η τάξη με το χάος. Αυτό σημαίνει επίσης ότι οι ενέργειες χαρακτηρίζουν τους χώρους όπως και οι χώροι χαρακτηρίζουν τις ενέργειες, ότι ο χώρος και η δράση είναι αδιαχώριστα και ότι καμία ορθή ερμηνεία της αρχιτεκτονικής, κανένα σχέδιο ή σχεδιάγραμμα δεν μπορούν να αρνηθούν να το λάβουν υπόψη.

Αυτό που πρέπει να καθοριστεί πρώτα είναι αν αυτή η σχέση ανάμεσα στη δράση και το χώρο είναι συμμετρική –έχουμε δηλαδή δύο αντίθετα στρατόπεδα (άνθρωποι vs χώροι) που επηρεάζουν με συγκρίσιμο τρόπο το ένα το άλλο- ή ασύμμετρη, μια σχέση στην οποία το ένα στρατόπεδο, είτε είναι ο χώρος είτε οι άνθρωποι, κυριαρχεί σαφώς πάνω στο άλλο.

[..]

ΧΩΡΟΙ ΚΑΙ ΣΥΜΒΑΝΤΑ

Μπορεί κανείς να αποπειραθεί να συνεισφέρει στον αρχιτεκτονικό διάλογο δηλώνοντας αδιάκοπα και επίμονα ότι δεν υπάρχει χώρος χωρίς συμβάντα, αρχιτεκτονική χωρίς πρόγραμμα; Φαίνεται πως αυτή είναι η αποστολή μας σε μια εποχή όπου παρατηρείται αναγέννηση του ιστορικισμού ή, εναλλακτικά, του φορμαλισμού σχεδόν σε κάθε αρχιτεκτονικό κύκλο. Εμείς υποστηρίζουμε ότι η αρχιτεκτονική –η κοινωνική της σημασία και η επινόηση της μορφής της- δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από τα συμβάντα που «συμβαίνουν» σε αυτή. Πρόσφατα έργα επιμένουν διαρκώς σε ζητήματα σχετικά με το πρόγραμμα και το σχεδιάγραμμα. Επισημαίνουν μια κριτική

στάση η οποία παρατηρεί, αναλύει και ερμηνεύει ορισμένες από τις αμφιλεγόμενες θέσεις των αρχιτεκτονικών ιδεολογιών του παρελθόντος και του παρόντος.

ΧΩΡΟΣ VS ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Σε ποιο βαθμό θα μπορούσε η λογοτεχνική αφήγηση να ρίξει φως στη διοργάνωση συμβάντων στα κτίρια, που ονομάζονται «χρήση», «λειτουργίες», «δραστηριότητες» ή «προγράμματα»; Εάν οι συγγραφείς μπορούσαν να χειριστούν τη δομή των ιστοριών με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο χειρίζονται το λεξιλόγιο και τη γραμματική, δεν θα μπορούσαν οι αρχιτέκτονες να κάνουν το ίδιο, οργανώνοντας το πρόγραμμα με ένα παρόμοια αντικειμενικό, αποστασιοποιημένο ή ευφάνταστο τρόπο; Γιατί, αν οι αρχιτέκτονες μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν αυτοσυγκρασιακά λογοτεχνικά εργαλεία όπως η επανάληψη, η παραμόρφωση ή η παράθεση στην ανάπτυξη της μορφής των τοίχων, δεν θα μπορούσαν να κάνουν το ίδιο σε σχέση με τις δραστηριότητες που σημειώθηκαν στο εσωτερικό αυτών των ίδιων τοίχων; Άλμα επί κοντώ σε παρεκκλήσι, ποδηλασία σε χώρο πλυντηρίων, ελεύθερη πτώση στο φρεάτιο του ανελκυστήρα; Η διατύπωση αυτών των ερωτήσεων αποδείχθηκε ότι ενεργοποιούσε όλο και περισσότερες ιδέες: οι συμβατικές οργανώσεις χώρων μπορούσαν να αντιστοιχιστούν με τα πιο υπερρεαλιστικά παράλογα σύνολα δραστηριοτήτων. Ή αντίστροφα: η πιο περίπλοκη και διεστραμμένη οργάνωση χώρων θα μπορούσε να φιλοξενήσει την καθημερινή ζωή μιας μέσης οικογένειας που μένει στα προάστια.

Τέτοια έρευνα προφανώς δεν αποσκοπούσε στην παροχή άμεσων απαντήσεων, είτε ιδεολογικών ή πρακτικών. Πολύ πιο σημαντική ήταν η κατανόηση ότι η σχέση μεταξύ του προγράμματος και του κτιρίου θα μπορούσε να είναι είτε μια σχέση εξαιρετικής φυσικής συμπάθειας είτε μια σχέση επινοημένη και τεχνητή. Η τελευταία, βέβαια, μας γοήτευσε περισσότερο, καθώς απέρριψε όλες τις λειτουργικές τάσεις.

Ήταν μια εποχή που οι περισσότεροι αρχιτέκτονες αμφισβητούσαν, επιτίθεντο ή απέρριπταν την ορθοδοξία του μοντέρνου κινήματος. Εμείς απλά αρνηθήκαμε να αναμιχθούμε σε αυτή την πολεμική, βλέποντάς την ως στυλιστική ή σημασιολογική διαμάχη. Επιπλέον, αν αυτή η ορθοδοξία δεχόταν συχνά επίθεση για τη μείωση που έκανε σε μινιμαλιστικούς χειρισμούς της μορφής, εμείς αρνηθήκαμε να την εμπλουτίσουμε με πνευματώδεις μεταφορές.

Τα ζητήματα της διακειμενικότητας, των πολλαπλών αναγνώσεων και των διπλών κωδικοποιήσεων έπρεπε να ενσωματώσουν την έννοια του προγράμματος. Αν χρησιμοποιήσετε μια στοά του Παλλάντιο για έναν αθλητικό σύλλογο αυτό αλλάζει την αρχιτεκτονική του Παλλάντιο και τη φύση του αθλητικού γεγονότος.

Για να εξερευνήσουμε την αποσύνδεση μεταξύ της αναμενόμενης μορφής και της αναμενόμενης χρήσης, (εμείς) ξεκινήσαμε μια σειρά έργων θέτοντας συγκεκριμένα προγράμματα σε σχέση αντίθεσης με κάποιους ιδιαίτερους και συχνά αντικρουόμενους χώρους. Προγραμματικό πλαίσιο

σε αντίθεση με την αστική τυπολογία, αστική τυπολογία έναντι χωρικής εμπειρίας, χωρική εμπειρία σε αντίθεση με τη διαδικασία, και ούτω καθεξής, όλα αυτά προσέφεραν ένα διαλεκτικό πλαίσιο για έρευνα. Συνειδητά προτείνουμε προγράμματα που ήταν αδύνατα στις τοποθεσίες εκείνες έπρεπε να τα φιλοξενήσουν: ένα στάδιο στο Soho, μια φυλακή κοντά στην οδό Wardour, μια αίθουσα χορού σε νεκροταφείο. Ταυτόχρονα, ζητήματα σηματοδότησης απέκτησαν θεμελιώδη σημασία: αν η ανάγνωση της αρχιτεκτονικής έπρεπε να περιλαμβάνει τα γεγονότα που έλαβαν χώρα σε αυτή, θα ήταν απαραίτητο να επινοήσουμε τρόπους καταγραφής αυτών των δραστηριοτήτων. Αρκετοί τρόποι σημειώσεως επινοήθηκαν για να συμπληρώσουντους περιορισμούς των σχεδίων, τμημάτων ή αξονομετρικών. Οι σημειώσεις της κίνησης που προέρχονται από τη χορογραφία και οι ταυτόχρονες παρτιτούρες που προέρχονται από τη μουσική σημειογραφία αναπτύχθηκαν για αρχιτεκτονικούς σκοπούς.

Η γοητεία με το θεατρικό, είτε στο πρόγραμμα (δολοφονία, σεξουαλικότητα, βία) ή στον τρόπο αναπαράστασης (εικόνες με έντονα περιγράμματα, παραμορφωμένες γωνίες της όρασης -σαν να φαίνεται από βομβαρδιστικό αεροσκάφος), υπάρχει για να εξαναγκάσει σε απάντηση. Η αρχιτεκτονική παύει να είναι ένα σκηνικό για δράσεις, γίνεται η ίδια η δράση.

Όλα αυτά υποδηλώνουν ότι το «σοκ» πρέπει να κατασκευάζεται από τον αρχιτέκτονα εάν στόχος της αρχιτεκτονικής είναι η επικοινωνία. Η επιρροή από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, από τη μόδα και τα δημοφιλή περιοδικά, εμπλούτισε την επιλογή των προγραμμάτων: τα ψυχιατρεία του 19ου αιώνα, το Ινστιτούτο Μόδας της Τεχνολογίας, ο πόλεμος των Φώκλαντς . Επίσης αυτά επηρέασαν τις γραφιστικές τεχνικές, από την απλή ασπρόμαυρη φωτογραφία στην αρχή στο πολύ ακριβό εργαλείο Grease Pencil αργότερα, υπογραμμίζοντας τον αναπόφευκτο έλεγχο της αρχιτεκτονικής δραστηριότητας από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Με τη θεατρική αίσθηση που χαρακτηρίζει μεγάλο μέρος της εργασίας, τα κινηματογραφικά εργαλεία αντικαθιστούν τη συμβατική περιγραφή.

Η αρχιτεκτονική γίνεται ο λόγος των γεγονότων όσο και ο λόγος των χώρων. Από την εργασία μας στις αρχές, όταν γεγονότα, κινήσεις και χώροι τίθεντο αναλυτικά σε αντιπαράθεση με αμοιβαία ένταση, το έργο μας κινήθηκε προς μια όλο και πιο συνθετική συμπεριφορά. Είχαμε αρχίσει με μια κριτική της πόλης, επιστρέψαμεει στα βασικά: σε απλούς και καθαρούς χώρους, σε άγονα τοπία, σε ένα δωμάτιο, σε απλές κινήσεις του σώματος, το περπάτημα σε ευθεία γραμμή, στο χορό,; σε σύντομα σενάρια. Και αυξήσαμε σταδιακά την πολυπλο-κότητα εισάγοντας λογοτεχνικές παραλληλίες και ακολουθίες γεγονότων, τοποθετώντας αυτά τα προγράμματα μέσα σε υπάρχοντα αστικά περιβάλλοντα. Στο πλαίσιο της παγκόσμιας μεγαλούπολης, τοποθετούνται νέα προγράμματα σε νέες αστικές καταστάσεις. Η διαδικασία έχει κάνει έναν κύκλο: ξεκίνησε με την αποδόμηση της πόλης, σήμερα διερευνά νέους κώδικες συναρμολόγησης.

Fireworks 1982

μετάφραση:

Κωνσταντίνα Τυροβολά https://www.yourtranslator.io/el/ & Ανθη Κοσμά