ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

KΥΡΙΑΚΗ 28 OKTΩΒΡΙΟΥ 2018

ΠΡΙΣΜΑ# 50

,,

Κρέας

κλίμα

Στις 8 Αυγούστου έφυγε από κοντά μας ο Άρις Αραγε-ώργης, ο οποίος υπηρετούσε τη Φιλοσοφία της Φυσι-κής με τον ιδανικότερο τρόπο, όντας βαθύς γνώστηςόλων των φιλοσοφικών παραδόσεων και με μια κατα-νόηση της Φυσικής Επιστήμης και των Μαθηματικώνσε δύσκολες ερευνητικές περιοχές που θα τη ζήλευανακόμα και θεωρητικοί φυσικοί.

Το «Πρίσμα» δεν είναι και δεν πρόκειταινα γίνει ένα περιοδικό εκλαΐκευσης. Είναιένα περιοδικό δημόσιας εικόνας των επι-στημών και της τεχνολογίας

,,8

,,2-3

Οι διατροφικέςσυνήθειες του ανθρώπουτου δυτικού κόσμουφαίνεται να επιβαρύνουνσημαντικά το κλίμα. Η κτηνοτροφία αποτελείέναν από τουςσημαντικότερουςπαράγοντες εκπομπήςαερίων του θερμοκηπίουκαι οι επιστήμονεςπροειδοποιούν ότι είναιαπαραίτητη η μείωση της κατανάλωσηςκρέατος. Μια πιθανήλύση είναι το «καθαρό»κρέας.

,,7

,,6

Το XPRIZE πάει ΚαλαμάταΟκτώ ερευνητικές ομάδες διαγωνίζονταιανοιχτά της Καλαμάτας για να αποκαλύψουν τα μυστήρια του βυθούΣτις 9 Οκτωβρίου το ίδρυμα XPRIZE ανακοίνωσε ότι ηθαλάσσια περιοχή ανοιχτά της Καλαμάτας επιλέχθηκε

ως το πεδίο δοκι-μών και κέντρο ε-λέγχου για την τε-λική φάση τουδ ι α γ ω ν ι σ μ ο ύShell Ocean Dis-covery XPRIZE.

Ο ελιτισμός της «επιστήμης»ΤΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ πράγματα για τα οποία είμαστε βέ-βαιοι είναι πράγματα για τα οποία δεν μπορούμε εύκολανα αποδείξουμε την αλήθεια τους. Πρόκειται για ιδέες,αξίες και έννοιες που ανήκουν σε ένα συγκεκριμένο πο-λιτισμικό πλαίσιο και, σπανίως, αναρωτιόμαστε για αυ-τές. Το κρίσιμο σημείο είναι να μη μας πειράζει που μπο-ρεί να υπάρχουν και άλλες ιδέες, αξίες και έννοιες.

,,4-5

9Μια σειρά από πρόσφατεςμελέτες έχουν έρθει στηνεπικαιρότητα, οι οποίες δεί-χνουν ότι οι διατροφικές συ-νήθειες του σύγχρονου αν-θρώπου φαίνονται να επη-

ρεάζουν σημαντικά το κλίμα. Πιο συγκε-κριμένα, η αυξανόμενη κατανάλωσηκρέατος και κτηνοτροφικών προϊόντων,η οποία συνεπάγεται την αυξανόμενηζήτηση και κατ’ επέκταση την περαιτέ-ρω εντατικοποίηση της κτηνοτροφίας,φαίνεται να οδηγεί σε ολοένα μεγαλύ-τερη επιβάρυνση του κλίματος. Πώςόμως η κτηνοτροφία απειλεί το περι-βάλλον;

Οι μεγαλύτεροι ανθρωπογενείς παρά-γοντες που επηρεάζουν την κλιματικήαλλαγή είναι η χρήση ορυκτών καυσίμων,η εκτροφή ζώων και η αποψίλωση τωνδασών με σκοπό τη δημιουργία καλλιερ-γήσιμων εκτάσεων ή άλλων χρήσεων. Υ-πολογίζεται ότι περίπου το 65% των εκ-πομπών αερίων του θερμοκηπίου οφεί-λεται στη χρήση ορυκτών καυσίμων ωςαποτέλεσμα των μέσων μεταφοράς σεπλανητική και μικρότερη κλίμακα και της

βιομηχανικής δραστηριότητας. Η εκτρο-φή ζώων πιθανόν αγγίζει το 20%, ενώ ηαποψίλωση των δασών περίπου το 10%.Τα ποσοστά αυτά αλλάζουν από χώρασε χώρα και εξαρτώνται από τον βαθμόανάπτυξης, την έκταση των καλλιεργει-ών και τις διατροφικές συνήθειες. Ωστό-σο, τα ποσοστά αυτά σε ό,τι αφορά την ε-κτροφή ζώων είναι μάλλον συντηρητικά,καθώς η κτηνοτροφία απειλεί το περι-βάλλον μέσω μιας σειράς ποικίλων παρα-γόντων.

Πιο συγκεκριμένα, οι βιολογικές δρα-στηριότητες των ζώων και τα περιττώ-ματά τους συνεισφέρουν κατά το ήμισυπερίπου στο παραπάνω ποσοστό. Σημα-ντικότερες εκπομπές είναι αυτές τουδιοξειδίου του άνθρακα και του μεθανί-ου. Το μεθάνιο είναι πολλές φορές ισχυ-ρότερο αέριο του θερμοκηπίου από ό,τιτο διοξείδιο του άνθρακα και υπολογίζε-ται ότι η κτηνοτροφία είναι υπεύθυνη γιαπερισσότερο από το 30% της ανθρωπο-γενούς εκπομπής μεθανίου.

Το άλλο ήμισυ του παραπάνω ποσο-στού της συνεισφοράς της κτηνοτρο-φίας στην κλιματική αλλαγή οφείλεται

στους πόρους που χρειάζονται για νατραφούν τα ζώα, δηλαδή την ενέργειαπου απαιτείται για τη συντήρησή τους,την παραγωγή λιπασμάτων και την αγρο-τική παραγωγή. Πέραν όμως αυτού τουποσοστού, απαιτούνται επίσης αποψιλώ-σεις δασών για τη δημιουργία ολοένα με-γαλύτερων καλλιεργήσιμων εκτάσεων,ενώ τα λιπάσματα που χρησιμοποιούνταιγια την καλλιέργεια επιβαρύνουν τον υ-δροφόρο ορίζοντα και τους ωκεανούς.

Δεν είναι όμως η παραγωγή όλων τωνειδών κρέατος το ίδιο επιβαρυντική. Μεμεγάλη διαφορά, την πρώτη θέση κατέ-χουν το μοσχαρίσιο κρέας και τα γαλα-κτοκομικά προϊόντα. Σύμφωνα με μια με-λέτη του 2014, η παραγωγή μοσχαρίσιουκρέατος απαιτεί 28 φορές περισσότερηγη, 11 φορές περισσότερο νερό και 6 φο-ρές περισσότερο λίπασμα από ό,τι η πα-ραγωγή χοιρινού ή πουλερικών. Συνολι-κά, το 65% των εκπομπών αερίων τουθερμοκηπίου από κτηνοτροφικές δρα-στηριότητες οφείλεται στο μοσχαρίσιοκρέας και τα γαλακτοκομικά προϊόντα. Ηεκτροφή χοιρινού κρέατος είναι λιγότε-ρο επιβαρυντική, ωστόσο η κατανάλωση

ΚΥΡΙΑΚΗ 28 OKTΩΒΡΙΟΥ 201831/ΠΡΙΣΜΑ

το κοινό ως παρέμβαση στις προσωπι-κές επιλογές. Οι ειδικοί προτείνουν ότιπιο αποτελεσματικές μέθοδοι θα είναιη συστηματική διατροφική εκπαίδευσητου κοινού, ώστε να επιλέγουν μια υγι-εινή και ισορροπημένη διατροφή, η ο-ποία, φυσικά, θα περιέχει και κτηνοτρο-φικά προϊόντα. Τέλος, αναγνωρίζεταιαπό τους ειδικούς ότι το φαινόμενο α-φορά κυρίως τις ανεπτυγμένες χώρες.Σε φτωχές χώρες όπου παρατηρείταιεπισιτιστικό πρόβλημα θα πρέπει η δια-τροφή να βελτιωθεί και να εμπλουτι-στεί σε κρέας και γαλακτοκομικά προϊ-όντα.

Πιστεύεται ότι μία από τις πιθανές λύ-σεις των επιβλαβών επιπτώσεων τηςκτηνοτροφίας στο περιβάλλον θα είναιαυτή του «καθαρού» κρέατος, δηλαδήκρέατος κατασκευασμένου στο εργα-στήριο. Πώς μπορεί να είναι εφικτό κάτιτέτοιο;

Το 1931 το περιοδικό “Strand Maga -zine” δημοσίευσε ένα κείμενο τουWinston Churchill, εξέχοντος πολιτικούκαι μετέπειτα πρωθυπουργού της Βρε-τανίας με τίτλο “Fifty Years Hence” (Σεπενήντα χρόνια από τώρα). Στις αρχέςτου 20ού αιώνα, οι εξελίξεις στις επι-στήμες και κυρίως στη Φυσική και τηΒιολογία αλλά και τα τεχνολογικά επι-

τεύγματα που είχαν επιτρέψει στον άν-θρωπο να κυριαρχήσει στους αιθέρεςκαι τους ωκεανούς είχαν εξάψει τη φα-ντασία των «διανοούμενων» της επο-χής. Η λογοτεχνία επιστημονικής φα-ντασίας διένυε μεγάλη άνθιση: είναι η ε-ποχή των κλασικών διηγημάτων, όπωςο «Θαυμαστός καινούριος κόσμος» τουHuxley, που εκδόθηκε το 1932, ενώ έ-χουν προηγηθεί, στο τέλος του προη-γούμενου αιώνα, η «Μηχανή του χρό-νου», o «Αόρατος άνθρωπος» και άλλαδιηγήματα του H.G. Wells. Βασικοί άξο-νες των διηγημάτων αυτών είναι η πα-ντοδυναμία των επιστημών (οι οποίεςμπορούν να δώσουν λύση σε όλα ταπροβλήματα της ανθρωπότητας) όπωςεπίσης και οι προβλέψεις και προειδο-ποιήσεις για τις επιπτώσεις τους. Σε ένατέτοιο ευρύτερο πλαίσιο, λοιπόν, οChurchill στο άρθρο του, μεταξύ άλλωνπροβλέπει ότι μέσα στα επόμενα πενή-ντα έτη η ανθρωπότητα θα έχει κατα-φέρει να δημιουργήσει τεχνητό κρέαςμε τη βοήθεια μικροβίων στο εργαστή-ριο. Η πρόβλεψή του ωστόσο έπεσε έ-ξω τόσο ως προς τον χρόνο, κατά μερι-κές δεκαετίες, όσο και ως προς τη μέ-θοδο.

Σήμερα, για τη δημιουργία του καθα-ρού κρέατος χρησιμοποιείται απλώς έ-να δείγμα από τον μυ ενός ζώου (π.χ. α-πό μια αγελάδα) το οποίο βρίσκεται ενζωή. Από εκεί οι επιστήμονες συλλέ-γουν βλαστοκύτταρα τα οποία πολλα-πλασιάζουν σε συνθήκες εργαστηρίουώστε να δημιουργηθούν τελικά νέες ί-νες μυϊκού ιστού. Από μόλις ένα δείγμαμπορούν να παραχθούν, σύμφωνα μετους ισχυρισμούς των εταιρειών που έ-χουν αναλάβει την έρευνα, χιλιάδες κι-λά κρέατος. Υπάρχουν διάφορες μέθο-δοι για την κατασκευή, οι οποίες εξαρ-τώνται επίσης από το είδος του κρέα-τος που θέλουμε να κατασκευάσουμε(π.χ. χοιρινό, μοσχαρίσιο ή κοτόπουλο).

Η δραστηριότητα αυτή έχει προσελ-κύσει το ενδιαφέρον του επιχειρηματι-κού κόσμου και μια σειρά από νεοφυείς

επιχειρήσεις έχουν εμπλακεί ιδιαίτεραενεργά στην κατασκευή και διάθεσηστην αγορά φτηνού και ελκυστικού ωςπρος τη γεύση κρέατος. Στην πράξη, ηγεύση και το κόστος παραγωγής είναιοι ουσιαστικές προκλήσεις σε αυτό τοεπιχείρημα.

Για την ώρα, το «καθαρό» κρέας είναιαπαγορευτικά ακριβό. Το πρώτο μπι-φτέκι από καθαρό κρέας κόστιζε πε-ρισσότερο από 300.000 δολάρια, ενώαντίστοιχα φέτος η τιμή των 100 γραμ-μαρίων που απαιτούνται για τη δημι-ουργία ενός μπιφτεκιού βρίσκεται στιςμερικές εκατοντάδες δολάρια. Η πρώ-τη δημόσια δοκιμή από «ειδικούς» έγινετον Αύγουστο του 2013, όταν δύο κριτι-κοί γεύσης δοκίμασαν στο Λονδίνο τοπρώτο μπέργκερ φτιαγμένο από καθα-ρό κρέας. Η ετυμηγορία τους ήταν ότι ηγεύση του έμοιαζε με κρέας, αλλά ήταναρκετά πιο στεγνό. Η επόμενη λοιπόνπρόκληση είναι η γεύση αλλά και η α-σφάλεια. Όταν το καθαρό κρέας φτά-σει στο κατάλληλο κόστος ώστε να δια-τεθεί στην αγορά, θα πρέπει να γίνουνεξονυχιστικές μελέτες ώστε να διαπι-στωθεί κατά πόσο είναι ασφαλές να κα-ταναλωθεί από το ευρύ κοινό.

Πιστεύεται ότι το καθαρό κρέας μπο-ρεί να συμβάλει στην αντιμετώπισημιας σειράς προβλημάτων που αφο-ρούν τη σύγχρονη διατροφή και την κλι-ματική αλλαγή. Όπως ήδη αναφέρθηκε,από μόλις ένα δείγμα από μυ αγελάδαςμπορεί να κατασκευαστούν χιλιάδες κι-λά κρέατος, με αποτέλεσμα να μπο-ρούν να αντιμετωπιστούν οι ανάγκεςτων καταναλωτών χωρίς την αύξησητης κτηνοτροφικής παραγωγής. Κατάσυνέπεια, οι περιβαλλοντικές επιπτώ-σεις της κτηνοτροφίας μπορούν να πε-ριοριστούν δραστικά. Επιπλέον, το κρέ-ας αυτό δεν θα περιέχει τα υπολείμμα-τα αντιβιοτικών και μικροοργανισμώνπου βρίσκονται στο συνηθισμένο κρέ-ας και οφείλονται στις συμβατικές με-θόδους κτηνοτροφίας.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι κάθεχρόνο δεκάδες εκατομμύρια ζώα θα-νατώνονται για να τραφεί η ανθρωπό-τητα. Πολλά από αυτά τα ζώα εκτρέ-φονται σε πολύ κακές συνθήκες στιςμονάδες παραγωγής κτηνοτροφικώνπροϊόντων, επομένως το καθαρό κρέ-ας αποτελεί μια πολύ ελκυστική εναλ-λακτική για τη διάσωση και διασφάλισητων δικαιωμάτων των ζώων. Τέλος, ε-άν το κόστος της παραγωγής καθαρούκρέατος γίνει προσιτό, μπορεί αυτό νασυμβάλει στην αντιμετώπιση του πα-γκόσμιου επισιτιστικού προβλήματοςκαι της πείνας. Βέβαια, για το τελευταίοδεν απαιτείται μόνο αφθονία τροφήςαλλά και ένα διαφορετικό μοντέλο δια-νομής της παραγωγής, το οποίο εξαρ-τάται κυρίως από οικονομικούς και κοι-νωνικούς παράγοντες. Επομένως, μέ-νει να δούμε ποιες θα είναι οι εξελίξειςσε αυτό τον τεχνολογικό τομέα καιποια θα είναι η αξιοποίησή τους.

Γ.Κ.

ΥΠΑΡΧΕΙ ένας αγγλικός όρος, ο οποίος μόνο με κα-κά ελληνικά μπορεί να αποδοθεί: Science Commu-nication. Τον μεταφράζουμε ως Επικοινωνία τηςΕπιστήμης, υποδηλώνοντας ότι η επιστήμη είναι κά-τι που μπορεί να «επικοινωνηθεί». Κατά την άποψήμου, το γεγονός ότι η ελληνική γλώσσα δεν μπορείνα υπηρετήσει τη συγκεκριμένη απόδοση κάτι ση-μαίνει. Κι αυτό το κάτι έχει σχέση με την ιστορία τηςεπιστημονικής και τεχνολογικής πολιτικής στην Ελ-λάδα. Ωστόσο, στο παγκοσμιοποιημένο πλαίσιο εκ-φοράς του λόγου που ζούμε, η Επικοινωνία της Επι-στήμης είναι μια πάγια και εύκολα αναγνωρίσιμηπρακτική: Είναι η μεταφορά του λόγου της επιστή-μης στη δημόσια σφαίρα.

Γιατί χρειάζεται να μεταφερθεί η επιστήμη στηδημόσια σφαίρα; Και, κυρίως, από πού μεταφέρε-ται η επιστήμη στη δημόσια σφαίρα; Η απάντησημοιάζει προφανής. Από το εργαστήριο, το σπουδα-στήριο, το παρατηρητήριο, από τους χώρους εν γέ-νει όπου οι ειδικοί ασκούν την επιστήμη με την αυ-στηρότητα που προσιδιάζει στη συγκεκριμένη δρα-στηριότητα. Σε αυτούς τους χώρους δεν έχουν πρό-σβαση οι απλοί πολίτες, μολονότι έχουν φυσικά τοδικαίωμα να πληροφορούνται τι γίνεται εκεί και ναελέγχουν τις αποφάσεις που λαμβάνονται στο επί-πεδο της επιστημονικής και τεχνολογικής πολιτικής.Δεδομένου δε ότι οι κοινωνίες στις οποίες ζούμεαποκτούν όλο και πιο έντονα τεχνοεπιστημονικόχαρακτήρα, η παρουσίαση των σχετικών ζητημά-των στη δημόσια σφαίρα καθίσταται πάγια δημο-κρατική απαίτηση.

Οι Σπουδές Επιστήμης και Τεχνολογίας έχουνεμπλουτίσει τα τελευταία χρόνια αυτή τη μονοδιά-στατη θεώρηση με μια ενδιαφέρουσα αντιστροφή:Η αλήθεια είναι ότι η επιστήμη και η τεχνολογία πο-τέ δεν ασκούνταν μόνο στο άδυτο των εργαστη-ρίων. Μεγάλο μέρος της επιστήμης ασκούνταν πά-ντα στη δημόσια σφαίρα και πάντα συμμετείχαν σεαυτή πολύ περισσότεροι δρώντες από τους λίγουςασπροντυμένους επιστήμονες. Το να πιστεύουμεότι ένα συγκεκριμένο τεχνούργημα ή μια συγκεκρι-μένη θεωρητική σύνθεση είναι προϊόντα της εργα-σίας ενός ατόμου ή μιας ομάδας ειδικών και μόνοαποτελεί κατανοητή, αλλά εσφαλμένη απλούστευ-ση της πραγματικότητας. Μάλλον το αντίθετο συμ-βαίνει: Αυτό που είναι προϊόν ενός πλήθους ετερό-κλητων δρώντων το οικειοποιείται μια κλειστή ομά-δα, η οποία συνδέει την απαίτηση αποκλειστικότη-τας επί του αντικειμένου με την ιδιότητα του ειδι-κού.

Η προσέγγιση αυτή μας επιτρέπει να δούμε τηνΕπικοινωνία της Επιστήμης υπό τελείως διαφορε-τικό πρίσμα. Η παρουσία του επιστημονικού λόγουστη δημόσια σφαίρα δεν έχει στόχο μόνο την ικανο-ποίηση της δημοκρατικής απαίτησης για έλεγχο καιπληροφόρηση. Η Επικοινωνία της Επιστήμης παίζειαποφασιστικό ρόλο στη συγκρότηση των ίδιων τωνεπιστημονικών και τεχνολογικών δικτύων από ταοποία προκύπτουν τα τεχνοεπιστημονικά αποτελέ-σματα: Δεν κοινοποιεί την επιστήμη, παράγει επι-στήμη! Υπό αυτή την έννοια, όσο πιο ενεργητική εί-ναι η εμπλοκή των πολιτών με τις διαδικασίες Επι-κοινωνίας της Επιστήμης τόσο πιο δημοκρατικέςεπί της ουσίας γίνονται η επιστήμη και η τεχνολογία.Και σώζεται και η γλώσσα: η επιστήμη δεν «επικοι-νωνείται», επικοινωνεί.

Μ.Π.

Λήδα Αρνέλλου, Διδάκτωρ Επικοινωνίας της Επιστήμης

Γιάννης Κοντογιάννης, Διδάκτωρ Αστροφυσικής

Μανώλης Πατηνιώτης, Καθηγητής Ιστορίας των Επιστημών ΕΚΠΑ

Δημήτρης Πετάκος, Διδάκτωρ Ιστορίας των Επιστημών

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Επικοινωνία: prisma@avgi.gr

ΠΡΙΣΜΑ

Επικοινωνίατης Επιστήμης

χοιρινού κυριαρχεί στη συνολική κατα-νάλωση κρέατος, ειδικότερα στην Κί-να και την Ευρώπη, και επομένως συ-νεισφέρει και αυτή σημαντικά. Αντιθέ-τως, έχει βρεθεί ότι η παραγωγή λαχα-νικών και οσπρίων επιβαρύνει πολύ λι-γότερο το περιβάλλον, καθώς, όπωςείναι φυσικό, είναι πιο εύκολο να παρα-χθεί μια σοδειά διαθέσιμη προς κατα-νάλωση από το κοινό, παρά να παρα-χθεί και στη συνέχεια να διατεθεί ωςτροφή για την παραγωγή κτηνοτροφι-κών προϊόντων.

Βασισμένες σε αυτά και επιπλέονστοιχεία και με δεδομένο ότι σε λίγεςδεκαετίες ο πληθυσμός της Γης θα α-νέρχεται στα 10 δισεκατομμύρια, οι πιοπρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι οι ε-πιπτώσεις τής αντιστοίχως εντατικο-ποιημένης παραγωγής κτηνοτροφι-κών προϊόντων θα έχει μη αναστρέψι-μες επιπτώσεις στην κλιματική αλλαγήαν συνεχιστούν οι αυξητικές τάσειςστην κατανάλωση κρέατος. Επομέ-νως, απαιτούνται αλλαγές στις διατρο-φικές συνήθειες (κυρίως των ανεπτυγ-μένων χωρών) και τις μεθόδους ε-κτροφής ζώων. Σε ό,τι αφορά το τε-λευταίο, οι τεχνολογικές εξελίξεις θαπρέπει να αξιοποιηθούν στο έπακροώστε η παραγωγή να επιβαρύνει λιγό-τερο το περιβάλλον, να ελαχιστοποιη-θεί η σπατάλη φυσικών πόρων και ναεξαλειφθεί το φαινόμενο της σπατά-λης τροφής που παρατηρείται κυρίωςστον δυτικό κόσμο.

Θα πρέπει εδώ να τονιστεί ότι κα-νείς δεν αγνοεί τη συνεισφορά στηνκλιματική αλλαγή των εκπομπών ρύ-πων, η οποία είναι επίσης πολύ σημα-ντική (πιθανόν σημαντικότερη). Ωστό-σο, επισημαίνεται ότι ενώ η παγκόσμιακοινότητα φαίνεται να αναγνωρίζει τιςεπιπτώσεις των ρύπων και να κινείταιπρος τη λήψη και θέσπιση μέτρων, κά-τι τέτοιο δεν έχει γίνει για την κατανά-λωση κρέατος και την κτηνοτροφία.

Επιπλέον, τονίζεται ότι η λύση πουπροτείνεται από τους ειδικούς δεν εί-ναι η συνολική αποχή από τα κτηνο-τροφικά προϊόντα, αλλά μια αλλαγήστις διατροφικές συνήθειες. Βέβαια, ηαλλαγή αυτή θα πρέπει να είναι ριζική,καθώς υπολογίζεται ότι η μείωση στηνκατανάλωση χοιρινού και μοσχαρίσιουκρέατος θα πρέπει να φτάσει σε κά-ποιες περιπτώσεις το 90%. Φαίνεταιπως σε χώρες όπως η Κίνα και η Βραζι-λία το κοινό αναγνωρίζει τις συνέπειεςαυτού του φαινομένου και είναι περισ-σότερο πρόθυμο να συνεισφέρει στηναποτροπή του από ό,τι σε χώρες όπωςοι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο, όπουοποιαδήποτε μέτρα μείωσης της κα-τανάλωσης μπορεί να θεωρηθούν από

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Κτηνοτροφία και κλιματική αλλαγή

Ανέκαθεν, οι επιστήμονες ήθελαν να φέρνουντο έργο τους στον δημόσιο χώρο προκειμένουνα συγκροτούν ακροατήρια και υποστηρικτές.Στον 17ο αιώνα έχουμε τις πρώτες επιστημονι-κές εταιρείες όπου οι διανοητές παρουσιά-ζουν το έργο τους και συζητούν δημόσια τιςαπόψεις τους. Στις αρχές του 18ου αιώνα έχου-με τα καφενεία και τα σαλόνια κυριών όπου σεόλη την Ευρώπη οι διανοητές έρχονται σε επα-φή με ανθρώπους από διαφορετικές κοινωνι-κές διαστρωματώσεις. Οι εφημερίδες και ταπεριοδικά αποτελούν μέσα επικοινωνίας σταοποία οι διανοητές και επιστήμονες μπορούννα μεταφέρουν τις θεωρίες τους σε ένα μεγα-λύτερο κοινό από εκείνο του κλειστού εργα-στηρίου. Αυτή η ιστορική πραγματικότητα,ωστόσο, δεν προέκυψε επειδή κάποιοι ήθελαννα ενημερώσουν τους αδαείς πολίτες. Προέ-κυψε, κυρίως, λόγω οικονομικών επιδιώξεων,προσωπικής προβολής, ακαδημαϊκού (ή άλλου)κύρους και επαγγελματικής νομιμοποίησης μέ-σω δικτύων επικοινωνίας. Αν μπορούσε κάποι-ος να πείσει ένα ευρύ κοινό για τα ευεργετικάαποτελέσματα ενός φαρμάκου, τότε απο-κτούσε επιστημονικό κύρος, κοινωνικό δίκτυοκαι οικονομική επιφάνεια. Υπό αυτό το πρίσμα,η «εκλαΐκευση» είναι η κατασκευή του λαού ωςένα κοινωνικό σώμα που συναινεί στην αλή-θεια ενός συγκεκριμένου επιστημονικού πλαι-σίου και όχι ενός άλλου. Η εκλαΐκευση, επομέ-

νως, λειτουργεί τόσο με όρους ενσωμάτωσηςόσο και αποκλεισμού.

Το «μοντέλο ελλείμματος», από την άλλη, βα-σίζεται στη σχεδόν αναντίρρητη πεποίθηση ότιτο ευρύ κοινό είναι αδαές και πρέπει να μορ-φωθεί. Διαρκώς ακούμε για τον περίφημο επι-στημονικό εγγραμματισμό, ο οποίος θα αποτε-λέσει τη θεραπεία στον επιστημονικό αναλφα-βητισμό. Όντως, μεγάλος αριθμός των ανθρώ-πων πιστεύει ότι ο Ήλιος περιστρέφεται γύρωαπό τη Γη και ότι η Γη έχει ηλικία μικρότερητων 10.000 ετών. Ο επιστημονικός αναλφαβη-τισμός θεωρείται μέγιστο πρόβλημα, καθώς

προϋποθέτει ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν ναπάρουν ορθολογικές αποφάσεις για τις ζωέςτους και τον κόσμο μέσα στον οποίο βρίσκο-νται. Ωστόσο, η άποψη ότι το έλλειμμα αποτε-λεί πρόβλημα ή ότι ο επιστημονικά αναλφάβη-τος δεν σκέφτεται ορθολογικά μοιάζει περισ-σότερο με αξίωμα, παρά με συμπέρασμα πουβασίζεται σε κάποια εμπειρική μελέτη σχετικάμε τις πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων.Όσο για τον ορθολογισμό, στον οποίο έχουμεαναφερθεί και σε άλλα άρθρα, πολύ δύσκολαθα μπορούσε κανείς να πει ότι ο Αριστοτέλης ήο Πλάτωνας, οι οποίοι ήταν βέβαιοι για την πε-ριστροφή του Ήλιου γύρω από τη Γη, δεν μπο-ρούσαν να πάρουν ορθολογικές - με αυστηράδυτικούς όρους - αποφάσεις για τις ζωές τους.

Ας επιστρέψουμε στις φωτογραφίες. Η μίαφωτογραφία απαριθμεί μια σειρά γεγονότωνκαι μας καλεί να υπερασπιστούμε την επιστή-μη. Προφανώς δεν υπάρχει λόγος να απαριθ-μήσουμε περιπτώσεις από την Ιστορία των Επι-στημών όπου επιστημονικά γεγονότα διαψεύ-στηκαν ή ερμηνεύτηκαν με εντελώς διαφορε-τικό τρόπο ή έπαψαν να αποτελούν γεγονόταή ενσωματώθηκαν σε άλλου είδους γεγονότακ.τ.λ. Όλη η Ιστορία των Eπιστημών είναι περί-που η Iστορία θεωριών και πρακτικών πουαναφέρονται σε γεγονότα τα οποία κάποιαστιγμή μετασχηματίστηκαν ή παρουσιάστηκανυπό εντελώς διαφορετικό πρίσμα. Τι σχέσηέχει, για παράδειγμα, η ηλιοκεντρική υπόθεσητου Αρίσταρχου με το ηλιοκεντρικό μοντέλοτου Κοπέρνικου; Ιστορικά καμία. Μεθοδολογι-κά καμία. Φιλοσοφικά καμία. Μαθηματικά ελά-χιστη. Περιγράφουν, όμως, το ίδιο γεγονός θαέλεγε κάποιος. Αν είναι έτσι, τότε γιατί δεν πί-στεψε κανείς τον Αρίσταρχο και έμειναν όλοιπροσκολλημένοι στην αριστοτελική αντίληψηπερί ακινησίας της Γης; Ο Αριστοτέλης επικρά-τησε γιατί η θεώρησή του ήταν πιο πειστική μετους όρους της εποχής. Το γεγονός του Αρι-στοτέλη (ο γεωκεντρισμός) ήταν πιο πειστικόαπό το γεγονός που περιέγραφε ο Αρίσταρχος(ο ηλιοκεντρισμός).

Ερχόμαστε στην προτροπή για υπεράσπισητης επιστήμης. Γιατί πρέπει να υπερασπιστείκανείς την επιστήμη; Αποτελεί στρατηγικό λό-φο σε πεδίο μάχης και οφείλουμε να την υπε-ρασπιστούμε; Κινδυνεύουμε με αφανισμό ανδεν την υπερασπιστούμε; Με μια δεύτερη σκέ-ψη, αν όντως κάποιοι άνθρωποι έχουν χτίσεικαριέρες στη συγκρότηση στρατοπέδων, όπουο εχθρός είναι άλλες επαγγελματικές κατηγο-ρίες, τότε η πολεμική ρητορική μοιάζει εύλογη.Και επειδή τα χρήματα σε γλιτώνουν από τοναφανισμό, μοιάζει επίσης λογικό να είναι γιααρκετούς ζήτημα επαγγελματικής επιβίωσης.Να υπερασπιζόμαστε τον συνάνθρωπό μας εί-ναι αρκετά πιο ουσιώδες από την «αγάπη» γιαμια γενική και αόριστη κατηγορία.

Ερχόμαστε στο τελευταίο και, κατά τη γνώμημου, πιο σημαντικό. Τι συνιστά επιστημονικόήθος; Και το ήθος είναι ο ευρύτερος τρόπος μετον οποίο κανείς πράττει, συνδιαλέγεται καιαντιμετωπίζει τους άλλους. Σημείο αναφοράςείναι η φωτογραφία με τα κρανία. Αρχικά, ναπούμε ότι πρόκειται για πολύ κακό χιούμορ (καιαυτή είναι μια προσωπική αξιολόγηση).

Η φωτογραφία είναι βαθύτατα προσβλητικήγια τους ανθρώπους που πιστεύουν ότι η Γηδεν είναι σφαίρα, αλλά είναι επίπεδη. Προφα-νώς, το ουσιώδες δεν είναι κατά πόσο μια θε-ωρία για τον κόσμο είναι αληθής ή όχι, αλλά ηποιότητα με την οποία αντιμετωπίζει κανείς τιςδιαφορετικές απόψεις. Οι άνθρωποι που πι-στεύουν στην επίπεδη Γη έχουν την ίδια φυ-σιολογία και ευφυΐα με τους ανθρώπους πουπιστεύουν ότι η Γη είναι σφαιρική, με τους αν-θρώπους που είναι βέβαιοι ότι υπάρχει μετα-θανάτια ζωή, με τους ανθρώπους που πιστεύ-ουν ότι το ξεμάτιασμα είναι αποτελεσματικό,αλλά τα ζώδια είναι ανοησίες, με τους ανθρώ-πους που πιστεύουν ότι ο καπιταλισμός αυ-τορρυθμίζεται και αντιστοιχεί στην αληθινήφύση μας, με τους ανθρώπους που πιστεύουνότι η ιδιοκτησία είναι πιο σημαντική από την αν-θρώπινη ζωή κ.ο.κ. Η λέξη κλειδί είναι «πιστεύ-ουν». Είναι βέβαιο ότι ελάχιστοι «επιστημονικάεγγράμματοι» μπορούν να πείσουν με επιχει-

ρήματα για τη σφαιρικότητα της Γης. Όλοιόσοι, όμως, είναι βέβαιοι για την αλήθεια αυ-τής της πρότασης είναι βέβαιοι επειδή την έμα-θαν στο σχολείο ή τους την είπε κάποιος/α πουγνώριζε.

Τα περισσότερα πράγματα για τα οποία εί-μαστε βέβαιοι είναι πράγματα για τα οποία δενμπορούμε εύκολα να αποδείξουμε την αλή-θεια τους. Πρόκειται για ιδέες, αξίες και έννοι-ες που ανήκουν σε ένα συγκεκριμένο πολιτι-σμικό πλαίσιο και, σπανίως, αναρωτιόμαστε γι’αυτές. Το κρίσιμο σημείο είναι να μην μας πει-ράζει που μπορεί να υπάρχουν και άλλες ιδέ-ες, αξίες και έννοιες. Η φωτογραφία αυτή δεναναπαράγει τίποτα παραπάνω από έναν στεί-ρο ελιτισμό και μια στερεοτυπική αντίληψη πε-ρί αριστείας. Οι επιστημονικά εγγράμματοι καιάριστοι κατέχουν την αλήθεια, ενώ οι λιγότε-ρο ευφυείς, οι «μαϊμούδες» του ανθρώπινου εί-δους, πιστεύουν σε ανοησίες. Αντίστοιχες συ-μπεριφορές παρατηρούνται και σε πιστούςδιαφορετικών θρησκειών.

Ο κόσμος είναι γεμάτος από ανθρώπουςπου έχουν διαφορετικό τρόπο να εξηγούν τονκόσμο και τον εαυτό τους. Η επιστημονική κοι-νότητα όχι μόνο δεν αποτελεί εξαίρεση, αλλάστο εσωτερικό της υπάρχει τεράστια ποικιλίαδιαφορετικών προσεγγίσεων. Οι επιστήμονεςζουν σε ένα περιβάλλον γεμάτο αντιφάσεις,ανακρίβειες, πράγματα που βρίσκονται στο«περίπου» και στο «κατά το πιθανότερο», αμ-φισβητήσεις και διαφορετικές απόψεις. Η λο-γική «ας συνεχίσουμε να το κάνουμε όπως οιπροηγούμενοι» δεν έχει δουλέψει, σε αντίθε-ση με την αρχή «ας δω μήπως δουλεύει και κά-τι διαφορετικό». Η απουσία ανεκτικότητας στοδιαφορετικό αποτελούσε και αποτελεί χαρα-κτηριστικό κοινωνικών ομάδων που δεν έχουντην ανάγκη να κάνουν ερωτήσεις στον εαυτότους και στους άλλους, όπως οι σταυροφόροι,οι αποικιοκράτες, οι φανατικοί, οι φασίστες κ.ά.Τέτοιας ποιότητας στερεότυπα κάποια στιγμήμπορεί να μας φέρουν αντιμέτωπους με το τέ-ρας στον καθρέφτη...

Δ.Π.

ΠΡΙΣΜΑ

9

Λ.Α.

https://www.youtube.com/watch?v=4YGnPgtWhsw&t=0s&index=35&list=PLwxNMb28XmpdJpJzF2YRBnfmOva0HE0ZI

ΚΥΡΙΑΚΗ 28 OKTΩΒΡΙΟΥ 201833/

Ο ελιτισμός της «επιστήμης»Η επιστημονική δημοσιογραφία, που είχε και έχει ως στόχο τηςτην εκλαΐκευση της επιστήμης, βασίζεται σε κάποιες κανονιστικέςαρχές. Η πρώτη αρχή είναι ότι υπάρχει ένα συγκεκριμένο σώμα έγκυ-ρης, ανεξάρτητης και αντικειμενικής γνώσης, το οποίο πρέπει να απλο-ποιηθεί από κάποιους ενδιάμεσους ώστε να το καταλάβουν οι πολίτες.Η δεύτερη κανονιστική αρχή έχει να κάνει με τους πολίτες που προ-σλαμβάνουν την απλοποιημένη επιστημονική γνώση. Σύμφωνα με αυ-τή, οι πολίτες έχουν ελλειμματική γνώση, είναι αδαείς και πρέπει να ενη-μερωθούν για την ορθή, ανεξάρτητη και αντικειμενική γνώση. Αυτές οιδύο αρχές, ωστόσο, είναι εξαιρετικά προβληματικές.

Σε παλιότερο άρθρο του «Πρί-σματος» είχαμε αναφερθεί στηνΙστορία της Φρενολογίας. Στα μέσα του19ου αιώνα, στην καρδιά της αποικιοκρα-τίας, ο φρενολόγος Τσαρλς Κάλντγουελήταν υποστηρικτής της δουλείας και μέ-σω της Φρενολογίας προσπάθησε να νο-μιμοποιήσει τις ρατσιστικές του απόψεις.Σημείωνε ότι οι Αφρικανοί ήταν σκλάβοιεπειδή μπορούσαν να «εξημερωθούν». Οεγκέφαλός τους έδειχνε ότι πρέπει ναέχουν έναν αφέντη. Παρόμοιες απόψειςυπήρχαν και για τις γυναίκες, τις οποίεςδεν τις θεωρούσαν κατάλληλες για να κά-νουν επιστήμη.

Η φωτογραφία μας λέει ότι τα Mαθηματικά είναι η παγκόσμιαγλώσσα. Το ερώτημα είναι: Ποιου και από πότε; Είναι, ενδεχομέ-νως, η παγκόσμια γλώσσα των μαθηματικών, φυσικών, μηχανικών,οικονομολόγων κ.ά. Πριν τον 17ο αιώνα δεν ήταν καν η γλώσσα των φυ-σικών, καθώς θεωρούσαν ότι τα Mαθηματικά δεν μπορούν να αποδώ-σουν τα βαθύτερα αίτια της φύσης. Τα Mαθηματικά δεν είναι σίγουρα ηγλώσσα των ιστορικών, των φιλοσόφων, των λογοτεχνών, των ποιη-τών, των Άγγλων, των Κινέζων, των Αβορίγηνων, των δελφινιών κ.ά.Μας λέει, επίσης, ότι η κλιματική αλλαγή είναι αληθής. Οι περισσότερεςπιθανότητες είναι να υπάρχει κλιματική αλλαγή. Υπάρχουν αρκετοί επι-στήμονες, όχι ο Ντόναλντ Τραμπ, που υποστηρίζουν πως το φαινόμενοτης κλιματικής αλλαγής είναι τόσο σύνθετο ώστε δεν μπορούμε να εί-μαστε αυστηρά βέβαιοι για τα αίτια που την προκαλούν. Μας λέει η φω-τογραφία ότι η επιστήμη είναι σαν τη μαγεία, μόνο που είναι αληθινή. Ησυγκεκριμένη πρόταση δεν μας δίνει απολύτως καμία ενδιαφέρουσαπληροφορία. Η μαγεία έχει ιστορία και έχει δεχτεί πολλές αλλαγές στηνπορεία των αιώνων ως έννοια. Κάποια στιγμή, μάλιστα, κάπου στον 17οαιώνα, η φυσική μαγεία αποτελούσε ένα πεδίο απόλυτα συμβατό με τηΦυσική Φιλοσοφία (τη Φυσική της εποχής) και την Αλχημεία.

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΚΥΡΙΑΚΗ 28 OKTΩΒΡΙΟΥ 201835/

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΤΟΥ

9Στις 8 Αυγούστου έφυγε από κοντάμας, στα 57 του χρόνια, ο Άρις Αραγε-ώργης, αφήνοντας δυσαναπλήρωτοκενό στη φιλοσοφική κοινότητα τηςχώρας μας και βυθίζοντας σε θλίψητην οικογένειά του και όσους και ό-

σες τον γνώρισαν. Το κείμενο που ακολουθεί είναιένα από τα πολλά που πρόκειται να γραφτούν γιατο ήθος του και τη συνεισφορά του στη Φιλοσο-φία από ανθρώπους που τον γνώρισαν και συνερ-γάστηκαν μαζί του.

Στην ελληνική βιβλιογραφία, αν επιθυμεί κάποι-ος ή κάποια να ενημερωθεί για το ακριβές αντικεί-μενο της Φιλοσοφίας της Φυσικής και τα στοιχείαπου το διαφοροποιούν από τον κλάδο της γενικήςΦιλοσοφίας της Επιστήμης (αλλά και της επιστή-μης της Φυσικής) δεν έχει παρά να αναζητήσει τοκείμενο του Αριστείδη Αραγεώργη «Φιλοσοφίακαι σύγχρονη Φυσική» (Δευκαλίων 23/2, 2005). Ε-κεί, ο συγγραφέας, αφού περιγράψει μια μακράφιλοσοφική παράδοση -από τον Πλάτωνα μέχριτους Λογικούς Θετικιστές του 20ού αιώνα- γόνι-μης αλληλεπίδρασης μεταξύ Φιλοσοφίας και Φυ-σικής, συγκροτεί βήμα-βήμα το αντικείμενο τηςΦιλοσοφίας της Φυσικής ως ανεξάρτητου κλά-δου της Φιλοσοφίας, που η διαπλοκή του, όμως,με παραδοσιακά φιλοσοφικά προγράμματα, ό-πως η μεταφυσική, είναι έντονη και καθοριστικήςσημασίας. Το εγχείρημα της οντολογικής-μεταφυ-σικής ερμηνείας μιας φυσικής θεωρίας, το οποίοκατά πρώτο λόγο περιλαμβάνει τη «διασάφησητων εννοιολογικών δομών με τις οποίες η θεωρίααποπειράται να αναπαραστήσει τη φυσική πραγ-ματικότητα» και κατά δεύτερο λόγο την «περιγρα-φή των κόσμων που είναι φυσικώς δυνατοί σύμ-φωνα με τη θεωρία», καθιστά τους ρόλους Φυσι-κής και Φιλοσοφίας σταθερά αλληλένδετους καιτην άσκησή τους σε αυτό το θεμελιώδες επίπεδοιδιαιτέρως δύσκολη και για τον φυσικό, και για τονφιλόσοφο.

Ο Άρις Αραγεώργης υπηρετούσε τη Φιλοσοφίατης Φυσικής με τον ιδανικότερο τρόπο, όντας βα-θύς γνώστης όλων των φιλοσοφικών παραδόσε-ων και με μια κατανόηση της Φυσικής επιστήμηςκαι των Μαθηματικών σε δύσκολες ερευνητικέςπεριοχές που θα τη ζήλευαν ακόμα και θεωρητι-κοί φυσικοί. Ήταν επίκουρος καθηγητής του Το-μέα Ανθρωπιστικών, Κοινωνικών Επιστημών καιΔικαίου της Σχολής Εφαρμοσμένων Μαθηματι-κών και Φυσικών Επιστημών του Εθνικού Μετσό-βιου Πολυτεχνείου. Υπήρξε απόφοιτος μετ’ επαί-νου του Κολεγίου Αθηνών (1980) και διπλωματού-χος Χημικός Μηχανικός του ΕΜΠ (1986). Το 1987 έ-γινε δεκτός ως μεταπτυχιακός υπότροφος στοΤμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας των Επιστημώντου Πανεπιστημίου του Πίτσμπουργκ των ΗΠΑκαι το 1991 χρίστηκε υποψήφιος διδάκτορας σεαυτό με ερευνητικό αντικείμενο τη Φιλοσοφία τηςΦυσικής. Παράλληλα με τις σπουδές του στην Ι-στορία και τη Φιλοσοφία των Επιστημών, παρακο-λούθησε μεταπτυχιακά μαθήματα του ΤμήματοςΜαθηματικών και Στατιστικής του Πανεπιστημίουτου Πίτσμπουργκ από το οποίο απέκτησε το 1993Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης στα Μαθημα-τικά. Τον Δεκέμβριο του 1995 υποστήριξε τη διδα-κτορική του διατριβή με τίτλο «Πεδία, σωματίδιακαι καμπυλότητα: Θεμέλια και φιλοσοφικές όψεις

της κβαντικής θεωρίας πεδίου σε καμπύλο χωρό-χρονο» και επιβλέποντα τον διακεκριμένο καθη-γητή Φιλοσοφίας της Φυσικής John Earman.

Στα ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιλαμβά-νονταν πολλές περιοχές της Φιλοσοφίας, γεγονόςπου προδίδει και ο πλούτος των προπτυχιακώνκαι μεταπτυχιακών μαθημάτων που δίδαξε. Η ε-ξειδίκευσή του εκτεινόταν από τη Φιλοσοφία καιτην Ιστορία των Επιστημών, τη Λογική και τη Φιλο-σοφία των Μαθηματικών, έως τη μεταφυσική καιτη γνωσιολογία. Αν και υπήρξε μάλλον ολιγογρά-φος για φιλόσοφος της επιστήμης (όχι όμως καιγια φιλόσοφος της Φυσικής του διαμετρήματόςτου), είναι δύσκολο να περιγραφεί στο δοθέν πλαί-σιο η πολύτιμη συνεισφορά του σε όλα τα ερευνη-τικά πεδία με τα οποία ασχολήθηκε. Ως εκ τούτου,η αναφορά μου θα περιοριστεί στο έργο του στηΦιλοσοφία της Φυσικής και πιο συγκεκριμένα στοτμήμα εκείνο που σχετίζεται με τις προσπάθειεςσυγκρότησης μιας θεωρίας κβαντικής βαρύτητας.

Ήδη με τη διδακτορική του διατριβή καταπιάνε-ται με θέματα αιχμής της θεωρητικής Φυσικής καιαχαρτογράφητες περιοχές όσον αφορά τις φιλο-σοφικές τους διαστάσεις και συνέπειες. Η Κβαντι-κή Θεωρία Πεδίου (ΚΘΠ) πρωτοδιατυπώθηκε α-πό τον Paul Dirac, έναν από τους θεμελιωτές τηςΚβαντικής Μηχανικής, ο οποίος ενοποίησε τη μησχετικιστική Κβαντική Μηχανική με την ειδική σχε-τικότητα. Η προοπτική που εγκαινιάστηκε με τηνέα θεωρία του Dirac αναπτύχθηκε περαιτέρω α-πό τους θεωρητικούς φυσικούς στα τέλη της δε-καετίας του 1940, οδηγώντας στη δημιουργία τηςπρώτης και πιο επιτυχημένης ΚΘΠ, της ΚβαντικήςΗλεκτροδυναμικής. Η σπουδαία αρχή είχε γίνει, ο-πότε τη δεκαετία του 1960 έχουμε την ενοποίησητων ηλεκτρομαγνητικών και των ασθενών (πυρη-νικών) αλληλεπιδράσεων στη Θεωρία ΒαθμίδαςΠεδίου της Ηλεκτρασθενούς Αλληλεπίδρασης, ηοποία ενσωμάτωνε και την Κβαντική Ηλεκτροδυ-ναμική. Το επόμενο βήμα ήταν η συνένωση της ι-σχυρής αλληλεπίδρασης (και της θεωρίας που τηνπεριγράφει, δηλαδή της Kβαντικής Xρωμοδυναμι-κής) με την ηλεκτρασθενή αλληλεπίδραση και τηδιατύπωση του «καθιερωμένου μοντέλου» για τηνπεριγραφή όλων των αλληλεπιδράσεων μεταξύσωματιδίων πλην της βαρυτικής αλληλεπίδρασης.Συνεπώς, η ΚΘΠ αποδείχθηκε ένα ιδιαιτέρως επι-τυχημένο πλαίσιο για μια ενοποιημένη περιγραφήτων τριών από τις τέσσερις θεμελιώδεις αλληλε-πιδράσεις του φυσικού κόσμου, με την περίπτωσηόμως της βαρύτητας ακόμα να αντιστέκεται. Η α-ναζήτηση μιας θεωρίας κβαντικής βαρύτητας μετην οποία θα επιτυγχάνεται η ενοποίηση και τωντεσσάρων θεμελιωδών αλληλεπιδράσεων στηφύση αποτελεί ακόμα ζητούμενο. Το θεωρητικόκενό που αφήνει η έλλειψη μιας ικανοποιητικήςθεωρίας κβαντικής βαρύτητας επιτρέπει τη διατύ-πωση “ημικλασικών” προσεγγίσεων, οι οποίες α-ποσκοπούν στη διερεύνηση της αλληλεπίδρασηςτης κβαντωμένης ύλης με ένα κλασικώς περιγρα-φόμενο πεδίο βαρύτητας. Τα θεμέλια και τις φιλο-σοφικές συνέπειες μιας τέτοιας ημικλασικής θεω-ρίας, της ΚΘΠ σε καμπύλο χωρόχρονο, εξέτασε οΆρις Αραγεώργης στο διδακτορικό του και σταδύο άρθρα που δημοσίευσε το 2002 και 2003 μα-ζί με τον καθηγητή του John Earman και τη συνά-δελφό του στο Πανεπιστήμιο του ΠίτσμπουργκLaura Ruetsche. Φιλοσοφικές συνέπειες που, ό-πως γράφουν, είναι ανεξάρτητες από εκείνες που

έχουν προκύψει από τη συνήθη Κβαντική Μηχανι-κή και έχουν απασχολήσει υπερβολικά τους φιλο-σόφους της Φυσικής.

Ειδικότερα, στο άρθρο του 2002, οι συγγρα-φείς εργαζόμενοι στην ΚΘΠ σε καμπύλο χωρό-χρονο αναδεικνύουν το εξής δίλημμα όσον αφο-ρά τη δυναμική εξέλιξη: «Είτε δεν υπάρχει δυναμι-κή για αυτό το κβαντικό πεδίο», δηλαδή δεν υπάρ-χει θεωρία που να περιγράφει τη δυναμική του ε-ξέλιξη, «είτε υπάρχει δυναμική η οποία δεν είναιδυνατόν να παρασταθεί με μοναδιακό τρόπο (uni-tarily   implementable)», με άλλα λόγια η δυναμικήτου εξέλιξη δεν μπορεί να αναπαρασταθεί μέσωενός μοναδιακού μετασχηματισμού σε χώροHilbert. Κατά τη γνώμη μου, η πιο ενδιαφέρουσαφιλοσοφικά συνέπεια προκύπτει από την υιοθέτη-ση του δεύτερου σκέλους του διλήμματος (το ο-ποίο είναι και το λιγότερο ριζοσπαστικό από ταδύο) και σχετίζεται με το οντολογικό καθεστώςτων σωματιδίων στην ΚΘΠ. Η εν λόγω συνέπειαμάλιστα υπονομεύει ακόμα περισσότερο την ήδηεπισφαλή έννοια του σωματιδίου στη θεωρία. Συ-γκεκριμένα, εξετάζοντας «τη δυνατότητα να ε-φαρμοστεί κάτι άξιο του ονόματος ‘έννοια σωμα-τιδίου’», επισημαίνουν την ακόλουθη «αναγκαίασυνθήκη» για αυτό: «Η έννοια του σωματιδίου μετην οποία ξεκινά κανείς πρέπει να είναι σύμμετρημε την έννοια του σωματιδίου την οποία αποκτάμέσω της δυναμικής εξέλιξης». Όμως, «σε περι-πτώσεις όπου ισχύουν τα αποτελέσματα που απα-γορεύουν μια μοναδιακή παράσταση της δυναμι-κής η ίδια η δυναμική του κβαντικού πεδίου ακυ-ρώνει αυτή τη δυνατότητα». Το θέμα της έννοιαςτου σωματιδίου απασχόλησε τους συγγραφείςκαι στο άρθρο του 2003, όπου υποστήριξαν πωςσυγκεκριμένα επιχειρήματα που οδηγούν στην υ-πονόμευση της έννοιας του σωματιδίου δεν είναιαρκετά πειστικά. Αν και γενικώς οι ίδιοι δηλώνουνπιο ανοιχτοί στην ιδέα ότι «η ΚΘΠ είναι κατά βάσημια θεωρία για τοπικά πεδία παρά για σωματίδια».

Το φιλοσοφικό έργο του Άρι Αραγεώργη συνέ-χισε να είναι σταθερά στραμμένο στη διερεύνησηοντολογικών-μεταφυσικών ερωτημάτων υπό τοπρίσμα σύγχρονων φυσικών θεωριών και γι’ αυτόφάνταζε πάντοτε ιδιαίτερα «τεχνικό», όπως και ή-ταν στο μεγαλύτερο μέρος του. Ωστόσο, το «τε-χνικό» στοιχείο είναι πλέον αδιάσπαστο κομμάτιτων σύγχρονων θεωριών μας και, είτε δεχόμαστεότι αυτές περιγράφουν αληθώς τον κόσμο είτε ό-χι, οφείλουμε να το κατανοήσουμε και να το αξιο-λογήσουμε αναλόγως, κάθε φορά που οι θεωρίεςεγείρουν κρίσιμα φιλοσοφικά ερωτήματα. Ο Άριςαναγνώριζε ότι η αναζήτηση απαντήσεων έπρεπενα περνά μέσα από τις μαθηματικές «τεχνικότη-τες», τη «γλώσσα του βιβλίου της Φύσης». Όσοι καιόσες τον γνωρίσαμε, συνεργαστήκαμε και διδα-χτήκαμε από αυτόν θα θυμόμαστε με δέος πώςχειριζόταν τις μαθηματικές «τεχνικότητες» για ναδιατυπώσει και να απαντήσει ερωτήματα. Όπωςθα θυμόμαστε την επιστημονική του ακεραιότη-τα, την επαγγελματική του ευσυνειδησία, την ευ-γένεια και το διεισδυτικό του χιούμορ, τη γενναιο-δωρία του.

Η Μαρία Παναγιωτάτου είναι Φυσικός και Διδά-κτωρ Φιλοσοφίας της Επιστήμης

9Στις 9 Οκτωβρίου το ίδρυμα XPRIZEανακοίνωσε ότι η θαλάσσια περιοχήανοιχτά της Καλαμάτας επιλέχθηκεως το πεδίο δοκιμών και κέντρο ε-λέγχου για την τελική φάση του δια-γωνισμού Shell Ocean Discovery

XPRIZE. Η επιλογή δεν προκαλεί έκπληξη δεδομέ-νου ότι στην περιοχή νοτιοδυτικά της Πύλου βρί-σκονται μερικά από τα βαθύτερα νερά της Μεσο-γείου, αλλά και το βαθύτερο σημείο της Μεσογεί-ου, το λεγόμενο Φρέαρ των Οινουσσών ήCalypso Deep, με μέγιστο βάθος που ξεπερνά τα5.000 μέτρα.

Στο πλαίσιο του διαγωνισμού, οκτώ ερευνητι-κές ομάδες θα πρέπει να αποδείξουν ότι διαθέ-τουν την τεχνολογία για γρήγορη, μη επανδρωμέ-νη, υψηλής ανάλυσης χαρτογράφηση του πυθμέ-να της θάλασσας. Ο τελευταίος γύρος δοκιμα-σιών πεδίου για το μεγάλο βραβείο θα ξεκινήσειτον Νοέμβριο και θα διαρκέσει μέχρι τον Δεκέμ-βριο. Σε αυτόν οι ομάδες θα έχουν 24 ώρες για ναχαρτογραφήσουν τουλάχιστον 250 τετραγωνικάχιλιόμετρα του πυθμένα της θάλασσας ανοιχτάτης Καλαμάτας - περιοχή σχεδόν τριπλάσια εκεί-νης του Παρισιού - σε βάθη μέχρι 4.000 μέτρα.Πρόκειται για ένα περιβάλλον ψυχρό, σκοτεινόκαι με υψηλές πιέσεις, δύο φορές βαθύτερο απότο Grand Canyon.

Οι οκτώ ομάδες που συμμετέχουν στην τελικήφάση του διαγωνισμού είναι:

5 Arggonauts - Fraunhofer Institute ofOptronics, System Technologies and ImageExploitation, IOSB (Γερμανία). Η ομάδα δη-μιουργεί ένα σμήνος 12 έξυπνων ρομποτι-κών drones για μεγάλα θαλάσσια βάθη.

5 Blue Devil Ocean Engineering - DukeUniversity (ΗΠΑ). Η ομάδα εργάζεται με ε-ναέρια drones που έχουν τη δυνατότητα

να μεταφέρουν μεγάλο βάρος και τα ο-ποία θα ρίξουν ακάτους SONAR που μπο-ρούν να ανακτηθούν.

5 CFIS (Ελβετία). Η ομάδα σχεδιάζει ένασμήνος υποβρύχιων ρομπότ που χρησιμο-ποιούν lasers για τη χαρτογράφηση τουπυθμένα των ωκεανών καθώς και την α-πεικόνιση σχηματισμών και ζώων.

5 GEBCO-Nippon Foundation Alumni (Η-ΠΑ). Το πλάνο για τη συγκεκριμένη ομάδαπεριλαμβάνει συνδυασμό σκάφους στηνεπιφάνεια, υποβρύχιου οχήματος και πλαι-σίου για τις επικοινωνίες και την επεξεργα-σία δεδομένων.

5 Kuroshio (Ιαπωνία). Η ομάδα θα ενσω-ματώσει τεχνολογίες που ανήκουν σε ια-πωνικά πανεπιστήμια, ινστιτούτα και εται-ρείες προκειμένου να εφαρμόσει μια μο-ναδική συνεργατική προσέγγιση που θαβασίζεται στα αυτόνομα υποβρύχια οχή-ματα.

5 Pisces (Πορτογαλία). Η ομάδα συγκε-ντρώνει πορτογαλικές τεχνολογίες που α-ναπτύχθηκαν στο εργαστήριο INESC TECκαι στην εταιρεία Cintal για τη δημιουργίατου συστήματος Pisces που αξιοποιεί τησυνεταιριστική ρομποτική.

5 Team Tao (Βρετανία). Η ομάδα Tao, πουακολουθεί μια μινιμαλιστική προσέγγισηστον σχεδιασμό, αναπτύσσει ένα αυτόνο-μο σύστημα σμήνους για γρήγορη εξερεύ-νηση από την επιφάνεια μέχρι τα βάθη τουωκεανού.

5 Texas A&M Ocean Engineering (ΗΠΑ). Ηομάδα χρησιμοποιεί σκάφη drone και αυ-τόματα υποβρύχια οχήματα εξοπλισμέναμε καινοτόμα συστήματα πλοήγησης, τε-χνολογίες ανανεώσιμης παραγωγής ενέρ-γειας και τεχνολογίες χημικής ανίχνευσηςγια να διερευνήσουν απομακρυσμένα ω-κεάνια περιβάλλοντα.

Το Shell Ocean Discovery XPRIZE έχει την υπο-στήριξη της κυβέρνησης της Ελλάδας συμπερι-

λαμβανομένων των υπουργείων Εξωτερικών,Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, Παιδείας, Έ-ρευνας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλη-τισμού. Προκειμένου να εξασφαλίσει την ομαλήδιεξαγωγή του διαγωνισμού με την παροχή υλικο-τεχνικής υποστήριξης, η επιχειρησιακή ομάδα συ-νεργάζεται με ερευνητικούς οργανισμούς της χώ-ρας όπως είναι το Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσι-κών Επιστημών Δημόκριτος και το Ελληνικό Κέ-ντρο Θαλασσίων Ερευνών, καθώς και το Γραφείοτου δημάρχου Καλαμάτας, το Δημοτικό ΛιμενικόΤαμείο Καλαμάτας και το Ελληνικό Λιμενικό Σώμα.

Τέλος, οι διοργανωτές του διαγωνισμού συνερ-γάζονται με τη Fugro, έναν ηγέτη στον τομέα τηςχαρτογράφησης των ωκεανών, και με την Esri, τονπαγκόσμιο ηγέτη στο λογισμικό συστημάτων γεω-γραφικών πληροφοριών (GIS). Το XPRIZE συ-μπράττει στην προσπάθεια αυτή και με τοSingularity University.

Όπως προαναφέρθηκε, ο διαγωνισμός αναμέ-νεται να οδηγήσει στην ανάπτυξη τεχνολογιώναιχμής, ενώ θα αποφέρει έναν υψηλής ανάλυσηςχάρτη του πυθμένα της θάλασσας. Ο χάρτης πουθα προκύψει θα χρησιμοποιηθεί από το Ινστιτού-το Πυρηνικής και Σωματιδιακής Φυσικής του ΕΚΕ-ΦΕ Δημόκριτος στο πλαίσιο της παγκόσμιας επι-στημονικής συνεργασίας (KM3NeT) για τη δημι-ουργία τηλεσκοπίου νετρίνων νέας γενιάς στη Με-σόγειο.

Λ.Α.

TO X-PRIZE FOUNDATION είναι ένα αμερικανικό μη κερδοσκοπικό ίδρυμαπου στοχεύει στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση διαγωνισμών καινοτομίαςμε στόχο να βρεθούν λύσεις σε μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η αν-θρωπότητα. Από το 1994 έχει διενεργήσει μεγάλης κλίμακας διαγωνισμούςσε τομείς όπως το Διάστημα, το περιβάλλον, η ενέργεια, οι μεταφορές, ηυγεία, η ρομποτική κ.ά. Περισσότερες πληροφορίες: www.xprize.org.

EΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ EΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΕΧΝΕΣΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Ο Άρις αναγνώριζε ότιη αναζήτησηαπαντήσεων έπρεπενα περνά μέσα από τιςμαθηματικές«τεχνικότητες», τη«γλώσσα του βιβλίουτης Φύσης». Όσοι καιόσες τον γνωρίσαμε,συνεργαστήκαμε καιδιδαχτήκαμε απόαυτόν θα θυμόμαστεμε δέος πώςχειριζόταν τιςμαθηματικές«τεχνικότητες» για ναδιατυπώσει και νααπαντήσει ερωτήματα.

Αριστείδης Αραγεώργης Το XPRIZE πάει ΚαλαμάταΟκτώ ερευνητικές ομάδες διαγωνίζονται ανοιχτά της Καλαμάτας για να αποκαλύψουν τα μυστήρια του βυθού

Τα νετρίνα είναι πολύ ελαφρά σωματίδιαχωρίς ηλεκτρικό φορτίο που υπάρχουν σεαφθονία στο Σύμπαν. Αλληλεπιδρούν ασθε-νώς με την ύλη και για τον λόγο αυτό είναιπολύ δύσκολο να παρατηρηθούν. Για τηνπαρατήρησή τους είναι απαραίτητες ειδικέςπειραματικές διατάξεις γνωστές ως τηλε-σκόπια νετρίνων. Καθώς τα νετρίνα εντοπί-ζονται δύσκολα και για την παρατήρησήτους απαιτείται οι πειραματικές διατάξειςνα μην επηρεάζονται από την κοσμική ακτι-νοβολία, αυτές τοποθετούνται σε μεγάλοβάθος, είτε σε εγκαταλειμμένα ορυχεία είτεστον πυθμένα της θάλασσας. Τα νετρίνα πα-ράγονται σε αφθονία από διαδικασίες όπωςη σύντηξη στο εσωτερικό των αστέρων, οιεκρήξεις σουπερνόβα κ.λπ. και για αυτό τονλόγο η μελέτη τους μπορεί να δώσει απα-ντήσεις σε σημαντικά ερωτήματα τηςΑστροφυσικής και της Κοσμολογίας.

Σύμφωνα με τουςδιοργανωτές, ο διαγωνισμόςShell OceanDiscovery XPRIZEθασηματοδοτήσειτην πρώτη φοράπου θαχαρτογραφηθούντόσο μεγάλαβάθη σε τόσουψηλή ανάλυση

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑKYΡΙΑΚΗ

28 OKTΩΒΡΙΟΥ 2018

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

9Σε ένα απόλυτα σκοτεινό δωμάτιοένας άνθρωπος στέκεται ακίνητος.Εναγωνίως περιμένει τη διέλευσημιας μοναδικής φωτεινής ακτίναςαπό μια μικρή τρύπα που έχει ανοί-ξει στην κατάμαυρη κουρτίνα του.

Κάθε δευτερόλεπτο είναι σημαντικό. Έχει εξοι-κειωθεί με το σκοτάδι και στα χέρια του κρατά-ει ένα σημειωματάριο και μια πένα. Η αναμονήτου δικαιώνεται. Μια λευκή ακτίνα ήλιου διέρ-χεται μέσα από τη μικροσκοπική τρύπα. Η ακτί-να πέφτει πάνω σε ένα γυάλινο πρίσμα και με-μιάς σχηματίζεται ένα ουράνιο τόξο. Ο νεαρόςάνδρας τοποθετεί ένα δεύτερο πρίσμα σε τέ-τοια γωνία ώστε να περνάει από αυτό μόνο ηκόκκινη ακτίνα μεταξύ των χρωματιστών ακτί-νων που έχουν προκύψει από το πρώτο πρίσμα.Η κόκκινη ακτίνα δεν παραλλάσσεται. Παραμέ-νει κόκκινη. Επιχειρεί το ίδιο και για τα υπόλοιπαχρώματα. Σε καμία από τις χρωματιστές ακτί-νες δεν αλλάζει το χρώμα τους όταν διέρχονταιγια δεύτερη φορά μέσα από το πρίσμα. Ο νεα-ρός άνδρας χαμογελάει. Ο Ήλιος έχει κινηθείκαι το δωμάτιο σκοτεινιάζει ξανά. Με μια κίνη-ση απομακρύνει τη μαύρη κουρτίνα και αφήνειτον ήλιο να λούσει το δωμάτιο και το πρόσωπότου. Το Κρίσιμο Πείραμα έχει φτάσει στο τέλοςτου. Ο νεαρός Ισαάκ Νεύτων έχει θριαμβεύσει!

Η έννοια του Κρίσιμου Πειράματος εμφανί-στηκε πρώτη φορά στο έργο του ΡόμπερτΜπόιλ όταν εκείνος αναφέρθηκε στο πείραματου Μπλεζ Πασκάλ, κατά το οποίο παρατηρήθη-κε ότι οι υψομετρικές αλλαγές επέφεραν αλλα-γές στη στάθμη του υδραργύρου στο βαρόμε-τρο. Το Κρίσιμο Πείραμα ήταν ένα μοναδικό πεί-ραμα, το οποίο ήταν ικανό να ανατρέψει ολόκλη-ρο θεωρητικό οικοδόμημα και ταυτόχρονα να α-ποτελέσει αιτία για την ανάδυση ενός νέου. Επί-σης, η βεβαιότητα και σημασία των όσων απέρ-ρεαν από ένα τέτοιο πείραμα δεν απαιτούσε τηνεπανάληψη πολλών όμοιων πειραμάτων προκει-μένου να επιβεβαιωθεί η «αλήθεια» του. Αρκού-σε αυτό από μόνο του για να συγκροτήσει μιανέα εικόνα για τα φαινόμενα του φυσικού κό-σμου. Επίσης, ένα τέτοιο πείραμα λειτουργούσεως αξιολογικό κριτήριο και αυτομάτως απέκλειευποθέσεις και θεωρίες έναντι άλλων θεωριώνκαι υποθέσεων. Αυτό ακριβώς το χαρακτηριστι-κό τού αποκλεισμού διαχειρίστηκε αρκετά επι-δέξια ο Νεύτων στην “Οπτική” (1704). Οτιδήποτεδεν ήταν αποτέλεσμα ενός Κρίσιμου Πειράμα-τος το χαρακτήριζε υπόθεση και αβεβαιότητα.Όλοι όσοι επιχείρησαν να αναπαράγουν τα απο-τελέσματα του Κρίσιμου Πειράματος του Νεύ-τωνα απέτυχαν και ισχυρίστηκαν ότι ο Νεύτωνδεν θα έπρεπε να καταλήξει στα συμπεράσματαπου κατέληξε. Οι απαντήσεις του Νεύτωνα ήτανότι δεν μπορούσαν να αναπαράγουν το ΚρίσιμοΠείραμα γιατί δεν είχαν καλά πρίσματα ή υπονο-ούσε ότι δεν ήταν επιδέξιοι πειραματιστές (όπωςήταν προφανώς εκείνος). Αρκετοί αναρωτήθη-καν: Ποια είναι καλά πρίσματα; Και η απάντησητου Νεύτωνα ήταν αποστομωτική: Εκείνα που α-ναπαράγουν τα αποτελέσματα του δικού μουΚρίσιμου Πειράματος!

Αυτό είναι το 50ό τεύχος του “Πρίσματος” καιαυτή είναι η 50ή ιστορία επιστημών στο παρόνένθετο. Όταν η συντακτική επιτροπή αναλάβαμε

τη δημιουργία ενός περιοδικού για τις επιστήμεςκαι την τεχνολογία, αναρωτηθήκαμε τι είδουςχαρακτηριστικά θα είχε ένα τέτοιο εγχείρημα.Σκεφτήκαμε, περίπου, όπως ο Νεύτων με το Κρί-σιμο Πείραμα. Συζητήσαμε, δηλαδή, τι είδους ει-κόνα θέλαμε να παρουσιάσουμε για τις επιστή-μες και την τεχνολογία, αποκλείσαμε τις «δοκιμα-σμένες» προσεγγίσεις και, στη συνέχεια, επιχει-ρήσαμε να πείσουμε για τη δική μας. Ο ΜανώληςΠατηνιώτης είχε σημειώσει στο πρώτο του κεί-μενο στο πρώτο τεύχος του “Πρίσματος” ότι οιεπιστήμες και η τεχνολογία αποτελούν μια κοι-νωνική δραστηριότητα με την οποία αλλάζουμετον εαυτό μας και τον κόσμο. Βασικός μας στό-χος, κατά συνέπεια, ήταν να παρουσιάσουμε τιςεπιστήμες ως ένα σύνθετο εγχείρημα, το οποίοεξαρτάται από ένα πλήθος παραγόντων. Όπωςτο λευκό φως αναλύεται σε περισσότερα απλάχρώματα, ομοίως και οι επιστήμες εκφράζουντη σύνθεση πολλαπλών πολιτισμικών συνιστω-σών, οι οποίες συναντιούνται σε ένα τελικό απο-τέλεσμα. Η γνώση, που παράγεται στο τέλος,μοιάζει συμπαγής και συνεκτική, ωστόσο στο ε-σωτερικό της κρύβει αντιφάσεις, ιδεολογίες,προκαταλήψεις και αξίες-ποιότητες που δεν εί-ναι αμιγώς επιστημονικές.

Αυτό δεν είναι και δεν πρόκειται να γίνει περιο-δικό «εκλαΐκευσης» των επιστημών και της τε-χνολογίας. Η λέξη «εκλαΐκευση» έχει ένα ιδεολο-γικό πρόσημο που, από την αρχή, μας έβρισκε α-ντίθετους. Δεν μας ενδιαφέρει να κατασκευά-σουμε τον λαό ως ένα ομοιογενές σύνολο αν-θρώπων που συμμορφώνεται σε κάποια παρα-δεδομένη «αλήθεια». Δεν μας ενδιαφέρει να«διαφωτίσουμε» τους «αδαείς και παραπλανημέ-νους», όπως έκαναν οι αποικιοκράτες Δυτικοί«ορθολογιστές». Δεν μας ενδιαφέρει να υπηρε-τήσουμε τις επιστήμες. Αυτό είναι ένα περιοδικόδημόσιας εικόνας των επιστημών και της τεχνο-λογίας. Μας ενδιαφέρει να δείξουμε ότι η επι-στημονική γνώση προκύπτει μέσα από διαρκήαμφισβήτηση, έχει περιορισμούς, δεν είναι μονα-δική και είναι αποτέλεσμα συγκρούσεων, συναι-νέσεων και διαρκούς συνδιαλλαγής με τους εαυ-τούς μας και τον κόσμο. Υπό αυτό το πρίσμα, η ο-νομασία «Πρίσμα» ήταν αναπόφευκτη.

Δ.Π.

Το «Πρίσμα»

ΤΟ ΚΡΙΣΙΜΟ ΠΕΙΡΑΜΑ ήταν μια απλοποιημένη και αναθεωρη-μένη μορφή ενός μεγάλου αριθμού πειραμάτων που παρουσιά-στηκαν στην τρίτη και την έκτη διάλεξη του σερ Ισαάκ Νεύτωνα στοΚέιμπριτζ. Επίσης, τα αποτελέσματά του είχαν παρουσιαστεί αρκετάχρόνια πριν στο άρθρο του “New Theory about Light and Colors”(1671/1672), όπου ισχυρίστηκε πως βρήκε τη δομή του φωτός, αλλά όχιτη φύση του. Το Κρίσιμο Πείραμα συνίστατο στη διάταξη δύο πρισμάτωνμε τέτοιο τρόπο ώστε μια ακτίνα φωτός να περνάει μέσα από το πρώτοπρίσμα, να αναλύεται στα επτά χρώματα και στη συνέχεια μόνο μία απότις χρωματικές ακτίνες που παράγονταν από την πρώτη διάθλαση ναδιαθλάται δεύτερη φορά. Αν η παραδοσιακή θεωρία για την πρωταρχι-κή φύση του φωτός ήταν σωστή, τότε η δεύτερη διάθλαση θα προκα-λούσε αλλαγή στο χρώμα. Το χρώμα, όμως, δεν άλλαξε, κάτι που έδει-χνε ότι το λευκό φως ήταν μείγμα ακτίνων διαφορετικού χρώματος.

Το Κρίσιμο Πείραμα έδειχνε ότι οι ακτίνες διατηρούσαν το χρώμα τουςόταν διέρχονταν από δεύτερο πρίσμα και κάθε ακτίνα είχε συγκεκριμέ-νο βαθμό διαθλαστικότητας. Οι ακτίνες που δημιουργούνταν από τοπρώτο πρίσμα και είχαν μεγαλύτερη γωνία διάθλασης ακολουθούσαντην ίδια γωνία όταν διέρχονταν από το δεύτερο πρίσμα. Το ίδιο συνέ-βαινε και σε αυτές που είχαν μικρότερη γωνία και σε όλες τις ενδιάμε-σες. Ο Νεύτων κατέληξε ότι κάθε μέρος του φάσματος είχε τον δικό τουβαθμό διαθλαστικότητας.

Αυτή η παρατήρηση οδηγούσε σε δύο συμπεράσματα. Πρώτον, υπήρ-χε αναλογία μεταξύ διαθλαστικότητας και χρώματος. Δεύτερον, το λευ-κό φως ήταν ετερογενές μείγμα διαφορετικών χρωμάτων. Το δεύτεροσυμπέρασμα ήταν αυτό που προκάλεσε τη μεγάλη επανάσταση στην επι-στήμη της Οπτικής. Η αριστοτελική και, αργότερα, καρτεσιανή αντίληψηγια τη φύση του φωτός κατέρρευσαν από ένα και μοναδικό πείραμα.