ΔΥΟ ΜΗΤΕΡΕΣ ΝΟΜΙΖΟΥΝ ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΜΟΝΕΣ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟΝικηφόρου Βρεττάκου, Σχολικό βιβλiο σελ.265

Νικηφόρος Βρεττάκος (1912-1991)Γεννήθηκε το 1912 στις Κροκεές της Λακωνίας. Το 1929 ήρθε στην Αθήνα για σπουδές που τελικά δεν πραγματοποίησε. Άσκησε διάφορα επαγγέλματα αλλά η κύρια ασχολία του ήταν η ποίηση. «Στην ποίηση», γράφει ο ίδιος, «έδωσα την ψυχή μου. Και χωρίς να είμαι βέβαιος ότι είμαι ποιητής, ξέρω τώρα πως δεν είμαι τίποτε άλλο». Η ποίηση του Βρεττάκου διακρίνεται από μια αισιόδοξη διάθεση και από βαθιά αγάπη για τη φύση, για τη ζωή και για τον άνθρωπο. Εξέδωσε πολλές ποιητικές συλλογές και τιμήθηκε δύο φορές με κρατικό βραβείο ποιήσεως. Έλαβε μέρος στον πόλεμο του '40 και στην Αντίσταση. Το μεγαλύτερο μέρος του έργου του έχει συγκεντρωθεί σε τρεις τόμους με τον τίτλο Οδοιπορία.

Νικηφόρος Βρεττάκος

Δυο μητέρες νομίζουν

πως είναι μόνες στον κόσμο

Ο γιος της σκοτώθηκε πριν έξι μήνες.Τώρα κάθε πρωί που ανοίγει την πόρτα της,είναι ένα πένθος. Νομίζεις πως βλέπεις,έξω από χρόνο και χώρο: το πένθος.

Το βράδυ, το ίδιο:Σπρώχνει την πόρτα

σα να σωριάζεται. Μπαίνει τρεκλίζοντας,ανάβει το φως. Η μαύρη της μπόλιαείναι λυμένη. Οι άκρες της κρέμονταιως κάτου στο πάτωμα. Στον τοίχο, αντικρύ τηςη εικόνα ταράζεται. Η Παναγία τη βλέπει,τρέμουν τα χέρια της, θα της φύγει θαρρείς,

θα της πέσει το βρέφος της.

Τα χείλη της σφίγγονται, η κόκκινημαντίλα της παίζει. Θέλει να την

βοηθήσει, αλλά — το σπίτι είναι έρημο.Δεν έχει σε ποιον ν' αφήσει σ' αυτόντον κόσμο για μια στιγμή το παιδί της.

Η Ταυτότητα του ποιήματοςΤο ποίημα ανήκει στη συλλογή ‟ Το βάθος του κόσμου ” που κυκλοφόρησε το 1961, και ανάγεται στην ώριμη φάση της δημιουργίας του ποιητή. Ο Βρεττάκος παρουσιάζει ζωντανά τον πόνο της μάνας που έχασε το παιδί της, προβάλλοντας έτσι και τη δύναμη της μητρικής αγάπης, η οποία αποτυπώνεται στο πρόσωπο της Παναγίας, το σύμβολο της Μητέρας στο χριστιανισμό. Εδώ κυριαρχεί το συναίσθημα που χαρακτηρίζει ολόκληρη την ποίηση του Βρεττάκου : η αγάπη για τους ανθρώπους που υποφέρουν. Στο τέλος του ποιήματος διαφαίνεται ο πόνος του ποιητή για τη σκληρότητα και την αδιαφορία του κόσμου, καθώς και τις ολέθριες συνέπειες του πολέμου.

ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Στο ποίημα αυτό κυριαρχεί η μητρική αγάπη. Η αγάπη της μάνας εκφράζεται μέσα από την οδύνη για την απώλεια του παιδιού της. Στην οδύνη αυτή συμμετέχει και η Παναγία, χριστιανικό σύμβολο της μητέρας και της μητρικής αγάπης. Βρέθηκε κάποτε σε ανάλογη θέση με την ηρωίδα του ποιήματος, γι αυτό και μπορεί να κατανοήσει καλύτερα παντός άλλου την απελπισία της μάνας που έχασε το παιδί της.

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

• 1η ενότητα : στίχοι 1 – 10 : Το πένθος της μάνας. Στην πρώτη αυτή ενότητα περιγράφεται ο πόνος της μάνας για το βίαιο θάνατο του γιου της (σκοτώθηκε).Το πένθος της ζωγραφίζεται με παραστατικές εικόνες.

• 2η ενότητα : στίχοι 10 – 18 : Η συμμετοχή της Παναγίας στο πένθος. Στη δεύτερη ενότητα περιγράφεται η συμμετοχή του χριστιανικού συμβόλου της μητρότητας, δηλαδή της Παναγίας, στο πένθος της πρώτης μητέρας, καθώς και η σκέψη των δύο μητέρων ότι βρίσκονται μόνες στον κόσμο.

ΟΙ ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ

Κυρίαρχη εικόνα στο ποίημα είναι η μάνα που πενθεί για το χαμένο παιδί της. Στη δεύτερη φάση της περιγραφής προστίθεται ένα καινούριο στοιχείο : το εικόνισμα που ταράζεται στο εικονοστάσι. Έτσι ο ποιητής μας δείχνει με παραστατικότητα και τη συμμετοχή της Παναγίας στον πόνο της μάνας μέσα από τις κινήσεις και τις εκφράσεις της.

Ο ΠΟΝΟΣ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣΤο συναίσθημα που κυριαρχεί στο ποίημα είναι ο πόνος της μάνας που έχει σκοτωθεί το παιδί της. Η ζωή γι αυτήν δεν έχει νόημα πλέον. Η ίδια έχει μετατραπεί σε μία εικόνα πένθους που καθρεφτίζει το πένθος όλου του κόσμου και όλων των εποχών. Διότι οι άνθρωποι μπορεί να χωρίζονται σε φυλές και κράτη, μπορεί να ζουν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, αλλά υπάρχουν ορισμένα κοινά στοιχεία, που συνδέουν όλους τους ανθρώπους της γης και όλες τις εποχές της ιστορίας. Ένα από αυτά τα στοιχεία είναι ο πόνος της μάνας, το πένθος που φανερώνει την αιώνια και ακατάλυτη δύναμη της μητρικής αγάπης.

Η ΧΡΟΝΙΚΗ ΑΟΡΙΣΤΙΑ ΤΟΥ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣΜε το ρήμα σκοτώθηκε καταλαβαίνουμε πως ο γιος της μάνας χάθηκε σε κάποιο πόλεμο. Ο Βρεττάκος έχει βιώσει σημαντικά γεγονότα όπως Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, εμφύλιο που ταλαιπώρησαν και βασάνισαν τους ανθρώπους της γενιάς του. Με τη χρονική αοριστία ο Βρεττάκος επιδιώκει να αποδεσμεύσει το ποίημα από αυτά τα συγκεκριμένα ιστορικά πλαίσια και να αναγάγει τον πόνο της μάνας σε συναίσθημα που δε γνωρίζει χώρο και χρόνο. Είναι διαχρονικό και παγκόσμιο και αγγίζει κάθε μητέρα που χάνει το παιδί της από την αναλγησία των ανθρώπων.

ΑΝΑΛΥΣΗ

- Δηλώνεται λακωνικά ο θάνατος του γιου. Προφανώς είναι βίαιος (σκοτώθηκε). Ο ποιητής αποφεύγει συγκεκριμένη ιστορική αναφορά ( Β΄ παγκόσμιος πόλεμος, κατοχή, εμφύλιος ) και ο θάνατος του γιου αποκτά συμβολική διάσταση, αποτελεί ένα βίαιο θάνατο «έξω από χρόνο και χώρο».

- Περιγράφεται η οδύνη της μάνας για την απώλεια του γιου της. Από τον αόριστο χρόνο, περνάμε σε χρόνο ενεστώτα. Η εικόνα της μάνας αποτελεί ενσάρκωση του πένθους το οποίο είναι διαρκές. Αυτό κατορθώνεται περιγράφοντας τη μητέρα σε δύο διαφορετικές χρονικές στιγμές(πρωί –βράδυ).

- Ένα νέο πρόσωπο εισάγεται στο ποίημα. Η μορφή της Παναγίας στο εικόνισμα. Αποτελεί σύμβολο της Μητέρας. Η αναλογία με την ανώνυμη μητέρα. Όπως και η Παναγία έχασε το γιο της, έτσι κι εκείνη, γι’ αυτό είναι σε θέση να κατανοήσει καλύτερα τον πόνο του άλλου. Η συμμετοχή της Παναγίας στο ποίημα δηλώνεται με τα ρήματα ταράζεται, βλέπει.

- Η μορφή της Παναγίας στο εικονοστάσι ζωντανεύει (προσωποποίηση ) και η ταραχή της υποδηλώνεται με τις φράσεις, τρέμουν τα χέρια, τα χείλη σφίγγονται, η κόκκινη μαντίλα της παίζει (μεταφορά). Συμμετέχει η Παναγία στον πόνο της ανώνυμης μητέρας.

- Στην έξοδο του ποιήματος διαγράφεται η πρόθεση της Παναγίας να βοηθήσει τη μητέρα που πάσχει αλλά και η αδυναμία της να προσφέρει τη συγκεκριμένη βοήθεια. Αυτό συμβαίνει γιατί η Παναγίαδεν έχει σε ποιον ν' αφήσει σ' αυτόν τον κόσμο για μια στιγμή το παιδί της.

Με τους τελευταίους στίχους ο ποιητής υπονοεί τη μοναξιά, τη σκληρότητα και την αδιαφορία του σύγχρονου κόσμου. Ωστόσο αυτή η εντύπωση ακυρώνεται γιατί υπάρχει το ρήμα «νομίζουν» που μας επιτρέπει να υποθέσουμε πως αυτή η εντύπωση είναι εσφαλμένη. Αλλά και πάλι και αν έτσι είχαν τα πράγματα η μητέρα του ανθρώπου και η μητέρα του Θεού είχαν η μία την άλλη για να αλληλοβοηθηθούν και να αλληλοπαρηγορηθούν.

• Γλώσσα : Καθαρή, ξάστερη, ζεστή δημοτική, όπως την ακούμε καθημερινά από το στόμα του λαού.

• Ύφος : Πονεμένο, συγκλονιστικό, δραματικό.

• Μέτρο : Ελεύθερος στίχος.

• Παρομοιώσεις : σα να σωριάζεται

• Αντιθέσεις : η μαύρη της μπόλια, κόκκινη μαντίλα

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ

Στο ποίημα κυριαρχεί το συναίσθημα της μητρικής αγάπης, το συναίσθημα της οδύνης, που νιώθει μια μητέρα όταν χάνει το παιδί της και μάλιστα από βίαιο θάνατο. Η οδύνη σκιαγραφείται τόσο στην εικόνα της μητέρας, όσο και στην εικόνα της Παναγίας . Ο πόνος της μητέρας σε αυτές τις περιπτώσεις δεν γνωρίζει σύνορα.

Δέησις, Κ.Π Καβάφης

Η θάλασσα στα βάθη της πήρ'* έναν ναύτη. —

Η μάνα του, ανήξερη, πιαίνει* κι ανάφτει

στην Παναγία μπροστά ένα υψηλό κερί

για να επιστρέψει γρήγορα και ναν* καλοί καιροί —

και όλο προς τον άνεμο στήνει τ' αυτί.

Αλλά ενώ προσεύχεται και δέεται αυτή,

η εικών ακούει, σοβαρή και λυπημένη,

ξεύροντας πως δεν θα 'λθει πια ο υιός που περιμένει.

Δέησις, Κ. Π. Καβάφη

Δέησις, Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ

Οργάνωση του ποιήματος.

Ενότητες:

– Πρώτη ενότητα (στ. 1): εισαγωγή· αναφέρεται στον πνιγμό του ναύτη.

– Δεύτερη ενότητα (στ. 2-5): το κυρίως θέμα· η μάνα δέεται και προσεύχεται στην Παναγία, χωρίς να ξέρει για τον χαμό του παιδιού της.

– Τρίτη ενότητα (στ. 6-8): επίλογος· η θλίψη του εικονίσματος της Παναγίας.

Ύφος, γλώσσα, τεχνική ποιημάτων (εκφραστικά μέσα)

– Η γλώσσα των δύο ποιημάτων είναι η δημοτική. Στον Καβάφη όμως υπάρχουν και τύποι της καθαρεύουσας.(π.χ. δέησις, υψηλό, υιός, δέεται) καθώς και κάποιοι ιδιωματικοί τύποι (π.χ. πηαίνει, ανάφτει, ξεύροντας).– Το ύφος τους διακρίνεται για την απλότητά του, αναδίδει τόνο πονεμένο και θρηνητικό.– Σε επίπεδο τεχνικής-εκφραστικών μέσων και οι δύο ποιητές χρησιμοποιούν εικόνες (εικονοποιία), μεταφορές, προσωποποίηση. Ο Βρεττάκος χρησιμοποιεί επίσης τα σχήματα λόγου της παρομοίωσης και της αντίθεσης.

Εκφραστικά μέσαΣχήματα λόγου

Εικόνα Μεταφορά Προσωποποίηση Παρομοίωση Αντίθεση

Ν. Βρεττάκος Εικόνα

μάνας/εικόνα Παναγίας

Τα χείλη της σφίγγονται/η κόκκινη μαντίλα παίζει

Εικόνα της Παναγίας

Σα να σωριάζεται

Μαύρη μπόλια/κόκκινη μαντίλα

Κ.ΠΚαβάφης Ολόκληρο το

ποίημα κτίζεται πάνω σε εικόνες

Η θάλασσαπήρ’ έναν ναύτη/στονάνεμο στήνει τ’ αυτί

Εικόνα της Παναγίας

ανήξερη/ξεύρο-ντας

Ρόλος ΠαναγίαςΟ ρόλος της Παναγίας και στα δύο ποιήματα είναι καταλυτικός. Και οι δύο μητέρες αναζητούν στο πρόσωπο της Παναγίας την παρηγοριά, την παραμυθία. Νιώθουν ότι συμπάσχει μαζί τους γιατί και εκείνη έχασε το μονάκριβο γιο της.

Ρόλος μητέραςΣτα δύο ποιήματα οι μητέρες είναι οι τραγικές φιγούρες που στο πρόσωπό τους ενσαρκώνεται ο πόνος της οποιασδήποτε μάνας που έχει χάσει το παιδί της. Βασική διαφορά τους όμως είναι η άγνοια της μάνας του ναύτη για το θάνατό του ενώ η άλλη μάνα όχι μόνο γνωρίζει το θάνατο του γιου της αλλά βιώνει και το απόλυτο πένθος.

Μια ανώτερη αγάπη ζει μέσα στη γυναίκα, η αγάπη της αιωνιότητας …

Η μητρική αγάπη είναι η αρχή και το τέλος κάθε αγάπης …