Îþóíû ªì÷ ãýæ þó âý?Îþóíû ªì÷ ãýæ þó âý?Îþóíû ªì÷ ãýæ þó âý?Îþóíû ªì÷ ãýæ þó âý?Îþóíû ªì÷ ãýæ þó âý?

ÄýëõèéíÎþóíûªì÷èéí

Áàéãóóëëàãà

Îþóíû ªì÷ ãýæ þó âý?Îþóíû ªì÷ ãýæ þó âý?Îþóíû ªì÷ ãýæ þó âý?Îþóíû ªì÷ ãýæ þó âý?Îþóíû ªì÷ ãýæ þó âý?

Ãàð÷èã

Õóóäàñ

Îþóíû ºì÷ ãýæ þó âý? 2

Ïàòåíò ãýæ þó âý? 5

Áàðààíû òýìäýã ãýæ þó âý? 8

Á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàãâàð

ãýæ þó âý? 12

Ãàçàðç¿éí çààëò ãýæ þó âý? 14

Çîõèîã÷èéí ýðõ, ò¿¿íä

õàìààðàõ ýðõ¿¿ä ãýæ þó âý? 18

Äýëõèéí Îþóíû ªì÷èéí

Áàéãóóëëàãèéí òóõàé? 22

Îþóíû ºì÷ãýæ þó âý?

Îþóíû ºì÷èä øèíý á¿òýýë,óòãà çîõèîëûí áîëîí óðàíñàéõíû á¿òýýë, õóäàëäààíäõýðýãëýäýã òýìäýã, íýð, ä¿ðñçýðýã îþóíû á¿òýýë¿¿äõàìààðäàã. Îþóíû ºì÷èéãõî¸ð õýñýã áîëãîæ àíãèëäàã.¯¿íä:

Àæ ¿éëäâýðèéí ºì÷ -øèíý á¿òýýëèéí ïàòåíò,áàðààíû òýìäýã,á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàãâàð,ãàçàð ç¿éí çààëò.

Çîõèîã÷èéí ýðõ -ðîìàí, òóóæ, ø¿ëýã ÿðóóíàéðàã, æ¿æãèéí çîõèîëãýõ ìýò óòãà çîõèîëûíá¿òýýë¿¿ä; êèíî,õºãæìèéí á¿òýýë áîëîíçóðàã, óðàí çóðàã, ãýðýëçóðàã ãýõ ìýò óðàí ñàéõíûá¿òýýë, ìºí ò¿¿í÷ëýíóðàí áàðèìàë,àðõèòåêòóðûí á¿òýýë¿¿äáàãòäàã. Öààøèëáàëçîõèîã÷èéí ýðõýäæ¿æèã÷äèéí óðàí á¿òýýë,äóó àâèà ¿éëäâýðëýã÷äèéíáîëîí ðàäèî, òåëåâèçèéííýâòð¿¿ëãèéí ýðõ òóñ òóñõàìààðíà.

Îþóíû ºì÷ãýæ þó âý?

2

Îþóíû ºì÷èéí ýðõ ãýæ þóâý?

Îþóíû ºì÷èéí ýðõ íü àëèâààáóñàä ºì÷èéí ýðõòýé àäèëààðïàòåíò, áàðààíû òýìäýã,çîõèîã÷èéí ýðõ ýçýìøèã÷ººðèéí á¿òýýë, õºðºíãºîðóóëàëòààñàà àøèã îëîõáîëîìæèéã îëãîíî. Àëèâààøèíæëýõ óõààí, óòãà çîõèîë,óðàí ñàéõíû á¿òýýëòóóðâèñíû õóâüä ãàðàõ ñýòãýëñàíààíû áîëîí ýä õºðºíãèéíñîíèðõëûã õàìãààëñíààð àøèãîëîõ ýðõòýéã “Õ¿íèé ýðõèéíò¿ãýýìýë òóíõàãëàë”-ûí 27äóãààð ç¿éëä òîäîðõîéëîíçààæ ºãñºí áàéäàã.

Îþóíû ºì÷èéí à÷ õîëáîãäëûãàíõ 1883 îíû Àæ ¿éëäâýðèéíºì÷èéã õàìãààëàõ òóõàéÏàðèñûí êîíâåíö, 1886 îíûÓòãà çîõèîë, óðàí ñàéõíûá¿òýýëèéã õàìãààëàõ òóõàéÁåðíèéí êîíâåíöèä òóñ òóñõ¿ëýýí çºâøººðñºí áàéäàã.Ýíý õî¸ð êîíâåíöèéãÄýëõèéí îþóíû ºì÷èéíáàéãóóëëàãà (ÄΪÁ)çîõèöóóëàí õýðýãæ¿¿ëäýã.

Îþóíû ºì÷èéã ÿìàð ó÷ðààñõàìãààëæ, äýìæèõ ̧ ñòîé âý?

¯¿íä çàéëøã¿é õýä õýäýíøàëòãààí áèé. Íýãä¿ãýýðò, õ¿íòºðºëõòíèé ñàéí ñàéõàíàìüäðàë, õºãæèë äýâøèë íüõ¿ì¿¿ñèéí ñî¸ëûí áîëîíòåõíîëîãèéí ñàëáàð äàõüøèíèéã á¿òýýõ ÷àäâàðààñøàëòãààëäàã. Õî¸ðäóãààðò,ýäãýýð øèíý á¿òýýë,òóóðâèëûã õóóëèàð õàìãààëàõíü íýìýëò ýõ ¿¿ñâýð¿¿äèéãàøèãëàæ öààøäûí øèíýñàíààíóóäûã õºõ¿¿ëýíäýìæèæ áàéãàà ÿâäàë þì.Ãóðàâäóãààðò, îþóíû ºì÷èéãäýìæèõ, õàìãààëàõ íü ýäèéíçàñãèéí õºãæèëä ò¿ëõýö ºã÷,øèíýýð àæëûí áàéð,¿éëäâýðëýë áèé áîëãîíóëìààð àìüæèðãààíû ò¿âøèíãäýýøë¿¿ëäýã.

×àäâàðëàã áºãººä ýðõ òýãøîþóíû ºì÷èéí òîãòîëöîî íüá¿õ óëñ îðîíä îþóíû ºì÷èéãýäèéí çàñãèéí õºãæèë,íèéãýì, ñî¸ëûí ñàéí ñàéõàíàìüäðàëä õ¿ðãýõ õ¿÷òýéçýâñýã áîëãîí àøèãëàõàäòóñëàíà. Îþóíû ºì÷èéíòîãòîëöîî íü øèíèéãñàíàà÷ëàã÷èä áîëîí îëîííèéòèéí ñîíèðõëûíõîîðîíäûí òýíöâýðèéãõàäãàëæ, çîõèîí á¿òýýõ,øèíèéã ñàíàà÷ëàõ ¿éëàæèëëàãàà öýöýãëýí õºãæñºí,ò¿¿íèé ¿ð øèìèéã á¿ãäõ¿ðòýõ áîëîìæòîé áàéõààðîð÷èíã á¿ðä¿¿ëäýã. 3

Yð øèìèéã íü æèðèéí õ¿íõýðõýí õ¿ðòýõ âý?

Îþóíû ºì÷èéí ýðõ íü õ¿íòºðºëõòíèé õºãæëèéíò¿ëõ¿¿ð áîëîõ õ¿íèéá¿òýýë÷ òýì¿¿ëëèéí òºëººõøàãíàë óðàìøóóëàë áîëæáàéäàã. Çàðèì æèøýýãäóðäúÿ:

Äýëõèéí ºíöºã áóëàíá¿ðò ñàÿ ñàÿ õ¿íä áàÿñàë,öýíãýë àâ÷èð÷ áàéäàãîëîí òýðáóì äîëëàðààðá¿òäýã êèíî, áè÷ëýã,õýâëýë, ïðîãðàììõàíãàìæèéí ¿éëäâýð¿¿äçîõèîã÷èéí ýðõèéíõàìãààëàëòã¿éãýýð îðøèíòîãòíîõã¿é.

Õóóðàì÷ààð õóóëáàðëàõ,äóóðàéëãàõòàé òýìöäýãîëîí óëñûí áàðààíûòýìäãèéí íàéäâàðòàéõàìãààëàëòã¿é áîëõýðýãëýã÷èä àëèâàà áàðàà,¿éë÷èëãýýã èòãýëòýéãýýðõóäàëäàí àâàõ àðãàã¿éäõ¿ðíý.

Ïàòåíòèéí òîãòîëöîîãîîðîëãîãääîã øàãíàë óðàì-øóóëëûã ¿ã¿é áîëãîâîëýðäýì øèíæèëãýýíèéàæèëòíóóä, øèíèéãñàíàà÷ëàã÷èä äýëõèéäàõèíû õýðýãëýã÷äýäçîðèóëàãäñàí èë¿¿ºãººæòýé, ÷àíàðòàéá¿òýýãäýõ¿¿í áîëîâñðóó-ëàõ, ãàðãàõ ýðìýëçýëã¿éáàéõ áîëíî.

Ïàòåíòãýæ þó âý?

4

Ïàòåíò ãýæ þóâý?

Ïàòåíò ãýäýã íü òîäîðõîéç¿éëèéã õèéõ øèíý àðãà çàìûããàðãàñàí ýñâýë àëèâààòåõíèêèéí øèíý øèéäëèéãñàíàë áîëãîæ áóéá¿òýýãäýõ¿¿í áîëîí àðãààæèëëàãààíä (øèíý á¿òýýëä)ºã÷ áóé îíöãîé ýðõ þì.

Ïàòåíò íü ïàòåíò ýçýìøèã÷èéíøèíý á¿òýýëèéíõ íüõàìãààëàëò þì. Õàìãààëàëòíü õÿçãààðëàãäìàë õóãàöààãààðáóþó ãîëäóó 20 æèëýýðîëãîãääîã.

Ïàòåíòààð ÿìàð òºðëèéíõàìãààëàëò õèéãäýõ âý?

Ïàòåíòèéí ýðõèéí õàìãààëàëòãýäýã íü òóõàéí øèíýá¿òýýëèéã ïàòåíòýçýìøèã÷èéíçºâøººðºëã¿éãýýð àøèãîðëîãî îëîõ çîðèëãîîðõèéõ, àøèãëàõ, òàðààõ áîëîíõóäàëäààëàõûã õîðèãëîíîãýñýí ¿ã þì. Ýäãýýðïàòåíòèéí ýðõèéã èõýíõòîãòîëöîîíä ïàòåíòèéíýðõèéí çºð÷ëèéã çîãñîîõ ýðõá¿õèé ø¿¿õ õýðýãæ¿¿ëäýã.Ò¿¿í÷ëýí ãóðàâäàã÷ ýòãýýäèéíýñýðã¿¿öëèéí äàãóó ø¿¿õïàòåíòèéã õ¿÷èíã¿éä òîîöîæáîëíî.

Ïàòåíò ýçýìøèã÷ ÿìàð ýðõýäëýõ âý?

Ïàòåíò ýçýìøèã÷ íü ïàòåíòàâñàí øèíý á¿òýýëèéíõýýýðõèéí õàìãààëàëòûíõ¿÷èíòýé õóãàöààíä õýíàøèãëàæ áîëîõ, ìºí õýíáîëîõã¿éã øèéäýõ ýðõòýé.Ïàòåíò ýçýìøèã÷ ººðýòãýýäýä õàðèëöàíòîõèðîëöñîí íºõöë¿¿äèéí¿íäñýí äýýð øèíý á¿òýýëýýàøèãëàõ çºâøººðºë, ëèöåíçîëãîæ áîëíî. Ò¿¿í÷ëýíýçýìøèã÷ øèíý á¿òýýëèéíõýýýðõèéã ººð íýãýíä õóäàëäàæáîëîõ áà ýíý òîõèîëäîëäõóäàëäàí àâàã÷ íü ïàòåíòèéíøèíý ýçýìøèã÷ áîëäîã.

5

Ïàòåíòèéí õ¿÷èíòýé õóãàöààäóóññàíààð ýðõèéíõàìãààëàëò äóóñãàâàð áîëæ,øèíý á¿òýýë îëîí íèéòèéíýçýìøèëä î÷èõ áà èíãýñíýýðòóõàéí ýçýìøèã÷ øèíý á¿òýýëýçýìøèõ îíöãîé ýðõã¿éáîëæ, á¿òýýëèéã áóñàäýòãýýä àøèã îëîõ çîðèëãîîðàøèãëàõ áîëîìæòîé áîëíî.

Ïàòåíò ÿàãààä çàéëøã¿éõýðýãòýé áàéäàã âý?

Ïàòåíò íü õóâü õ¿íäìàòåðèàëëàã áà ìàòåðèàëëàãáóñ óðàìøóóëëûã ºãäºã.Á¿òýýë íü õ¿ëýýíçºâøººðºãäºæ, îëíû òàíèëáîëñíîîðîî ìàòåðèàëëàãáóñ óðàìøóóëàëûã, óã øèíýá¿òýýë çàõ çýýëäáîðëîãäñíîîðîîìàòåðèàëëàã óðàìøóóëëûãòóñ òóñ îëãîäîã. Ýäãýýðóðàìøóóëëóóä çîõèîí á¿òýýõ¿éë àæèëëàãààã äýìæèæ,õ¿íèé àìüäðàëûí ò¿âøèíäýýøëýí äýâæèõ áàòàëãààáîëäîã.

ªäºð òóòàìûí àìüäðàëäïàòåíò ÿìàð ¿¿ðýãã¿éöýòãýäýã âý?

Ïàòåíòëàãäñàí øèíýá¿òýýë¿¿ä íü ¿íýí õýðýãòýýõ¿íèé àìüäðàëûí á¿õ õ¿ðýýãõàìàðäàã. Æèøýý íüöàõèëãààí ãýðëýýñ ýõëýýä(Ýäèñîí, Ñâàí íàðûí ýçýìøèæáàéñàí ïàòåíò), õóâàíöàð(Áýêåëýíäèéí ýçýìøèæ

áàéñàí ïàòåíò), òîñîí áàë(Áàéðî ïàòåíòèéã íü ýçýìøèæáàéñàí), áè÷èë ïðîöåññîð(Èíòåë ýçýìøèæ áàéñàíïàòåíò) õ¿ðòýë.Á¿õ ïàòåíò õàìãààëàëòõèéëãýñýí ýçýìøèã÷ á¿ðõàìãààëàëòûíõàà õàðèóäýðãýýä øèíý á¿òýýëèéíõýýòóõàé ìýäýýëëèéã íèéòýä èëòîä áîëãîæ, õàìààðàõñàëáàðûíõàà äýëõèé äàõèíûìýäëýãèéí ¿íäñýí õýñãèéíáàÿæóóëæ áàéõ ¿¿ðýãòýé.Èéíõ¿¿ áàéíãà ºñºæ áàéãààîëîí íèéòèéí ìýäëýã áóñäûíøèíèéã ñàíàà÷ëàõ, çîõèîíá¿òýýõ ¿éë àæèëëàãààã öààøíü óëàì ºäººí äýìæèæáàéäàã. Ýíý óòãààðàà ïàòåíòçºâõºí ýçýìøèã÷èääýýýðõèéí õàìãààëàëò áîëîîäçîãñîõã¿é õîé÷ ¿åèéí çîõèîíá¿òýýã÷, ýðäýìøèíæèëãýýíèé àæèëòíóóäàä¿íýòýé ìýäýýëýë áîëæ óðàìçîðèã ºã÷ áàéäàã.

Ïàòåíòèéã ÿàæ îëãîäîã âý?

Ïàòåíò áàòàëãààæóóëàõ ýõíèéàëõàì áîë ïàòåíò àâàõ øèíýá¿òýýëèéí ìýä¿¿ëýã ãàðãàõÿâäàë þì. Øèíý á¿òýýëèéíìýä¿¿ëýã íü åðºíõèé人øèíý á¿òýýëèéí íýð, ò¿¿íèéõàìààðàõ ñàëáàðûí çààëò,øèíý á¿òýýëèéí òîâ÷òàéëáàð, òîäîðõîéëîëòçýðãèéã áàãòààñàí áàéäàãáºãººä òóõàéí ñàëáàðûíäóíäàæ îéëãîëòòîé õ¿í øèíýá¿òýýëèéã àøèãëàæ¿éëäâýðëýë ÿâóóëæ ÷àäàõààð6

îéëãîìæòîé õýëëýãýýðòîäîðõîé èëýðõèéëýãäñýíáàéõ ¸ñòîé.Òîäîðõîéëîëòîä øèíýá¿òýýëèéã èë¿¿ îéëãîìæòîéáîëãîõûí òóëä ãîëäóó çóðàã,á¿ä¿¿â÷, õ¿ñíýãò çýðýãìàòåðèàë õàâñàðãàñàí áàéäàã.Ò¿¿í÷ëýí ìýä¿¿ëýã íüïàòåíòààð îëãîãäîõ ýðõèéíõàìãààëàëòûí õ¿ðýýã òîãòîîõòàéëáàð ìýäýýëëèéí õýñýãáîëîõ òîìú¸îëëóóäûãàãóóëíà.

ßìàð òºðëèéí øèíý á¿òýýëäýðõèéí õàìãààëàëò õèéãäýõâý?

Ïàòåíòèéí ýðõèéí õàìãààëàëòõèéëãýõèéí òóëä øèíý á¿òýýëíü äàðààõü øàëãóóðûã õàíãàæáàéõ ¸ñòîé. Ýíý íü¿éëäâýðëýëä àøèãëàõáîëîìæòîé, øèíýëýã îëîëò,øèéäýë àãóóëñàí, ººðººðõýëáýë õàìààðàõ ñàëáàðûíõààòåõíèêèéí õºãæëèéí òóõàéí¿åèéí ò¿âøèíä ìýäýãäýýã¿éàëèâàà íýã îíöëîãòîé áàéõ¸ñòîé. Òåõíèêèéí òóõàéí¿åèéí ò¿âøèíã òºñººòýéñàíàëûí ìºí ÷àíàð ãýæíýðëýíý. Øèíý á¿òýýë íüòóõàéí ñàëáàðûí äóíäàæìýäëýã á¿õèé õ¿í ãàðãàæ èðæ÷àäàõààðã¿é øèíý á¿òýýëèéíò¿âøèíã àãóóëñàí áàéíà. Ýöýñòíü ò¿¿íèé ñóáüåêò íü ººðººõóóëèéí äàãóó ïàòåíòîëãîãäîõîîð áàéõ ̧ ñòîé.Îëîí îðîíä øèíæëýõ óõààíûîíîë, ìàòåìàòèêèéí àðãà,

óðãàìàë, àìüòíû ¿¿ëäýð,áàéãàëèéí íýýëò, àðèëæààíûàðãà õýðýãñýë, ýì÷èëãýý,îíîøèëãîîíû àðãà(ýì÷èëãýýíèéá¿òýýãäýõ¿¿íýýñ áóñàä) çýðýãíü ïàòåíò îëãîãäîõ øèíýá¿òýýëä òîîöîãääîãã¿é.

Ïàòåíòèéã õààíààñ îëãîõ âý?

Ïàòåíòèéã ¿íäýñíèé ïàòåíòèéíãàçàð ýñâýë õýä õýäýí îðíûãõàìàðñàí á¿ñèéí áàéãóóëëàãà,òóõàéëáàë Åâðîïûí ÏàòåíòèéíÃàçàð (EPO), ÀôðèêèéíÎþóíû ªì÷èéí Áàéãóóëëàãà(OAPI) ãýõ ìýò áàéãóóëëàãóóäîëãîíî. Èéì òºðëèéí á¿ñèéíòîãòîëöîîãîîð ìýä¿¿ëýããàðãàã÷ íü øèíý á¿òýýëèéíõýýýðõèéí õàìãààëàëòûã íýãáóþó õýä õýäýí îðîíäõèéëãýõýýð õ¿ñýëò ãàðãàæáîëîõ áºãººä îðîí á¿ð ººðººðèéí íóòàã äýâñãýðèéíõ¿ðýýíä ýðõèéí õàìãààëàëòõèéæ ïàòåíò îëãîõ ýñýõ òóõàéçîõèõ øèéäâýð ãàðãàäàã.ÄΪÁ-ààñ óäèðäàíçîõèöóóëäàã Ïàòåíòèéíõàìòûí àæèëëàãààíû ãýðýý(PCT) íü øèíý á¿òýýëèéí îëîíóëñûí ìýä¿¿ëýã íü íýðçààñàí óëñóóäàä ¿íäýñíèéìýä¿¿ëýãòýé àäèë õ¿÷èíòºãºëäºð áàéõ áîëîìæèéãîëãîäîã. Ýðõèéí õàìãààëàëòõèéëãýõèéã õ¿ññýí ìýä¿¿ëýããàðãàã÷ òàë øààðäëàãàòàé áîëíýã ìýä¿¿ëãýýð õýäýí ÷ãèø¿¿í îðíóóäàä ýðõèéíõàìãààëàëò õèéëãýõýýðõ¿ñýëò ãàðãàæ áîëäîã. 7

Áàðààíûòýìäýã ãýæ þóâý?

Áàðààíû òýìäýã áîëòîäîðõîé õóâü õ¿í,¿éëäâýðèéí ãàçà𠺺ðèéí¿éëäâýðëýäýã áàðàà,¿éë÷èëãýýã áóñäûíõààñ ÿëãàõçîðèëãîîð õýðýãëýäýã òàíèõòýìäýã þì. ¯¿íèé ãàðàë¿¿ñýë ýðò äýýð ¿åýñóëáààòàé áºãººä ãàð óð÷óó人ðñäèéí óðëàñàí óðàíñàéõíû áîëîí õàâñàðãàá¿òýýë äýýðýý ººðñäèéíãàðûí ¿ñýã áóþó “òýìäýã”òàâüäàã áàéæýý. Îí æèëóëèðàõ ÿâöàä ýäãýýð “òýìäýã”íü ºíººãèéí áàðààíûòýìäãèéí á¿ðòãýë, ýðõèéíõàìãààëàëòûí òîãòîëöîîáîëîí õºãæñºí áàéíà. Ýíýõ¿¿òîãòîëöîî õýðýãëýã÷äýä àëèâáàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé ãàðàë¿¿ñëèéã òàíèóëæ, õýðýãöýýãíü õàíãàäàã îíöãîé áàðààíûòýìäãýýð èëýðõèéëýãäýõ÷àíàðûã çààñíààðààáîðëóóëàëòàä íü íºëººëäºã.

Áàðààíûòýìäýã ãýæþó âý?

Áàðààíû òýìäýã ÿìàð ¿¿ðýãã¿éöýòãýäýã âý?

Áàðààíû òýìäýã íü ò¿¿íèéãýçýìøèã÷ ýòãýýä áàðàà,¿éë÷èëãýýãýý ÿëãàõçîðèëãîîð óã òýìäãèéãîíöãîé ýðõòýéãýýð àøèãëàõ,ýñâýë ººð ýòãýýäýäòºëáºðòýéãýýð àøèãëóóëàõçºâøººðºë îëãîõ ýðõèéíõàìãààëàëò áîëæ ºãíº.Ýðõèéí õàìãààëàëòûí õóãàöààÿíç á¿ð áàéõ áîëîâ÷ çîõèõòºëáºðòýéãýýð áàðààíûòýìäãèéí õ¿÷èíòýé õóãàöààãõÿçãààðëàëòã¿éãýýð ñóíãàæáîëäîã. Èõýíõ òîãòîëöîîíäáàðààíû òýìäãèéí ýðõèéíõàìãààëàëò íü áàðààíûòýìäãèéí àøèãëàëòûíçºð÷ëèéã çîãñîîõ ýðõ á¿õèéø¿¿õýýð çîõèöóóëàãäàíõýðýãæèíý.

ªðãºí óòãààðàà áàðààíûòýìäýã íü ò¿¿íèéýçýìøèã÷äèéã õ¿ëýýíçºâøººð÷, òýäíèé ñàíõ¿¿ãèéíàøèã îðëîãûí ýõ ñóðâàëæáîëäîã äýëõèé äàõèíû¿éëäâýð, àæ àõóéí ãàçðóóäûíøàãíàë óðàìøóóëëûíòîãòîëöîî þì. Ò¿¿í÷ëýíõóóðàì÷ààð äóóðàéëãàí¿éëäâýðëýã÷èä, ÷àíàð ìóóòàéáóþó ººð òºðëèéí áàðàà,á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàõ çýýëäòºñººòýé ÿëãàõ òýìäýãõýðýãëýõ ìýòèéí øóäàðãà áóñ

ºðñºëäºã÷ íàðò çîõèõ õîðèãñààä áîëæ ºãíº. Ýíýòîãòîëöîî íü ÷àäâàðëàãõ¿ì¿¿ñ, ¿éëäâýðèéíãàçðóóäàä õàìãèéí øóäàðãà,áîëîìæòîé íºõö뺺ð áàðàà¿éëäâýðëýí çàõ çýýëäíèéë¿¿ëýõ, ¿éë÷èëãýýãýýõ¿ðãýõ áîëîìæèéã îëãîæ,èíãýñíýýðýý îëîí óëñûíõóäàëäààíä ººðèéí õóâüíýìðýý ÿìàãò îðóóëæ áàéäàã.

ßìàð òºðëèéí áàðààíûòýìäýã á¿ðòãýãäýæ áîëîõ âý?

Áîëîìæèéí õóâüä áàðàãõÿçãààðã¿é. Áàðààíû òýìäýã íüíýã áóþó õýä õýäýí ¿ã, ¿ñýã,òîîíû õîñëîë áàéæ áîëíî.Ýäãýýð íü ÿëãàõ èëýðõèéëýëáîëãîí àøèãëàõ çóðàã, òýìäýãìºí áàðààíû õýëáýð ãàëáèðáîëîí áàãëàà áîîäîë ãýõìýòèéí ýçýëõ¿¿íò ä¿ðñ,õºãæìèéí áîëîí äóó àâèàíûòýìäýã, ¿íýð, ºíãºíººñá¿ðäýæ áîëíî.

Áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèéàðèëæààíû ýõ ¿¿ñâýðèéã íüèëýðõèéëäýã áàðààíûòýìäãýýñ ãàäíà õýä õýäýíòºðëèéí òýìäã¿¿ä áàéäàã.

Õàìòûí òýìäãèéã ñàëáàðìýðãýæëèéí õîëáîîýçýìøèæ, ãèø¿¿ä íüõîëáîîíîîñîî òîãòîîñîí

9

÷àíàðûí ò¿âøèí, áóñàäøààðäëàãà, íºõöë¿¿äèéãõàíãàæ áàéãààãàà èëýðõèéëýíàøèãëàíà. Íÿãòëàí áîäîã÷äûí,èíæåíåð¿¿äèéí,àðõèòåêòîðóóäûí ãýõìýò÷èëýí õîëáîîäûã ýíäæèøýý áîëãîæ áîëíî.

Ãýð÷ëýõ òýìäãèéã òîãòñîíñòàíäàðòàä òîõèðóóëàí ºãñºíáàéäàã áîëîâ÷ ãèø¿¿í÷ëýëýýðõÿçãààðëàãääàãã¿é. Õàìðàãäàæáóé áàðàà íü òîãòñîíòîäîðõîé ñòàíäàðòàä íèéöíýãýäãèéã ãýð÷èëæ ÷àäàõ õ¿íá¿ðò ò¿¿íèéã îëãîæ áîëíî.Îëîí óëñûí õýìæýýíäáàòëàãäñàí “ISO 9000”÷àíàðûí ñòàíäàðòóóäèéìýðõ¿¿ ºðãºíººð õ¿ëýýíçºâøººðºãäñºíèé æèøýý þì.

Áàðààíû òýìäýã õýðõýíá¿ðòãýãääýã âý?

Íýãä¿ãýýðò, õàðúÿàëàãäàæ áóé¿íäýñíèé áóþó á¿ñèéíáàðààíû òýìäýã îëãîõá¿ðòãýëèéí ãàçàðò áàðààíûòýìäýã á¿ðòã¿¿ëýõ

ìýä¿¿ëãýý ãàðãàõ ̧ ñòîé.Á¿ðòã¿¿ëýõýýð ìýä¿¿ëñýíáàðààíû òýìäãèéí ìýä¿¿ëýãíü á¿õèé ë ºíãº, õýëáýð,ýçýëõ¿¿íò èëýðõèéëëèéã íüàãóóëñàí òýìäãèéí òîä, öýâýðõóóëáàðûã àãóóëíà. ̺íìýä¿¿ëýã íü òýìäãèéãõýðýãëýõ áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèéæàãñààëòûã áàãòààíà. Òýìäýãíü áàðààíû òýìäýã, áóñàäòºðëèéí òýìäãýýðõàìãààëàãäàõûí òóëäòîäîðõîé øàëãóóðóóäûãõàíãàæ áàéõ ̧ ñòîé. Áàðààíûòýìäýã íü ººð áàðààãòàíèóëæ áóé ººð áàðààíûòýìäãýýñ õýðýãëýã÷ ÿëãàõààð,ò¿¿í÷ëýí òóõàéí áàðàà㺺ðèéã íüòàíèóëàõààð áàéõøààðäëàãàòàé. Òýìäýã íüõýðýãëýã÷èéã òººðºãäºëäîðóóëàõààð þìóó õóäàëç¿éë, ýñâýë íèéãìèéí äýãæóðàì, çàí ñóðòàõóóíä õàðøáàéæ áîëîõã¿é.

Ýöýñò íü, ìýä¿¿ëæ áóéýðõèéí õàìãààëàëò ºìíº íüáàðààíû òýìäýã ýçýìøèã÷ ººðíýãýíä îëãîãäñîí ýðõòýé

10

àäèë áóþó òºñººòýé áàéæáîëîõã¿é. ¯¿íèéã ¿íäýñíèéáàéãóóëëàãûí õàéëò,ø¿¿ëòýýð ýñâýë èæèëòºñººòýé ýðõèéí õàìãààëàëòõèéëãýñýí ãýäãýý ìýäýãäñýíãóðàâäàã÷ òàëûí ýñýðã¿¿öýõíîòîëãîîãîîð òîãòîîíî.

Áàðààíû òýìäãèéí ýðõèéíõàìãààëàëò õýð ºðãºíõ¿ðýýòýé âý?

Äýëõèéí áàðàã á¿õ îðîíäáàðààíû òýìäãèéã á¿ðòãýæõàìãààëäàã. ̄ íäýñíèé áîëîíá¿ñèéí áàéãóóëëàãà á¿ðá¿ðòãýë, ñóíãàëò, õàéëò,ø¿¿ëò, ãóðàâäàã÷ òàëûí áîäèòíÿöààëò çýðýã ìýä¿¿ëã¿¿äèéíòàëààðõè á¿ðýí ìýäýýëýëá¿õèé áàðààíû òýìäãèéíá¿ðòãýëèéí ñàíòàé áàéíà. Ãýâ÷èéì á¿ðòãýë íü òóõàéíóëñäàà ë (á¿ñèéí á¿ðòãýëèéíõóâüä òîäîðõîé òîîíû óëñàä)õ¿÷èí òºãºëäºð áàéäàãîíöëîãòîé.

¯íäýñíèé áîëîí á¿ñèéíáàéãóóëëàãà òóñ á¿ðòäàâõàðäóóëàí á¿ðòã¿¿ëýõøààðäëàãààñ çàéëñõèéõèéíòóëä ÄΪÁ Áàðààíû òýìäãèéíîëîí óëñûí á¿ðòãýëèéãóäèðääàã áàéíà. Óã òîãòîëöîîíü Áàðààíû òýìäãèéí îëîíóëñûí á¿ðòãýëèéí òóõàéÌàäðèäûí õýëýëöýýð áîëîíÌàäðèäûí õýëýëöýýðèéíïðîòîêîë ãýñýí õî¸ðãýðýýãýýð çîõèöóóëàãääàã.Ýäãýýð ãýðýýíèé àëü íýãþìóó àëü àëèíä íü íýãäýíîðñîí îðîíòîé õîëáîîòîé(¿íäýñ óãñààãààðaa, îðøèíñóóäàã ýñâýë õàðúÿàëëààð)õ¿í òóõàéí îðíûõîî ¿íäýñíèéáàðààíû òýìäãèéíáàéãóóëëàãàä ãàðãàñàíìýä¿¿ëýã áîëîîä á¿ðòãýëèéí¿íäñýí äýýð Ìàäðèäûíõîëáîîíû ãèø¿¿í áóñàä á¿õîðîí ýñâýë ãàãöõ¿¿ çàðèìîðîíä îëîí óëñûí õ¿÷èíòºãºëäºð á¿ðòãýëèéãõèéëãýæ áîëíî.

11

Á¿òýýãäýõ¿¿íèéçàãâàð ãýæ þóâý?

Á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàãâàð ãýäýãíü àëèâàà ýä ç¿éëèéí÷èìýãëýë áóþó ãîî ç¿éíãàäààä õýëáýð ¿çýìæ íüáàéäàã. Õèéö çàãâàð íü ãàäíàõýëáýð, ãàäàðãóó ãýõ ìýòýçýëõ¿¿íò èëýðõèéëýë, ýñâýëçóðààñ, øóãàì, ºí㺠ãýõ ìýòõàâòãàéí èëýðõèéëýë áàéæáîëíî.

Àæ ¿éëäâýð, ãàð óðëàëûíìàø îëîí òºðëèéíá¿òýýãäýõ¿¿íä, òóõàéëáàëòåõíèê, ýìíýëãèéí áàãàæààñýõëýýä öàã, àëò ìºíãºíýäëýë áîëîí áóñàä ¿íýòýäëýëä, ãýðèéí ñàâ ñóóëãà,öàõèëãààí áàðààíààñ ýõëýýäòýýâðèéí õýðýãñýë,àðõèòåêòîðûí á¿òýýöýä,íýõìýëèéí çàãâàðààñ ýõëýýäàìðàëò, ÷ºëººò öàãòçîðèóëñàí áàðààá¿òýýãäýõ¿¿íä õ¿ðòýëá¿òýýãäýõ¿¿íèé çàãâàðûíòóõàé îéëãîëò õýðýãëýãääýã.

Èõýíõ îðíû ¿íäýñíèé õóóëüòîãòîîìæèéí äàãóó ýðõèéíõàìãààëàëò õèéëãýõèéí òóëäçàãâàð íü öîî øèíý, ºâºðìºö,òåõíèêèéí áóñ øèéäýë áàéõ¸ñòîé áàéäàã. Ýíý íüá¿òýýãäýõ¿¿íèé õèéö çàãâàðáîë þóíû ò¿ð¿¿íä ýäç¿éëèéí ãîî ç¿éí òàë íüãýñýí ¿ã áºãººä ò¿¿íäõýðýãëýñýí àëèâàà òåõíèêèéíøèíæèä õàìãààëàëòõèéãäýõã¿é.

Á¿òýýãäýõ¿¿íèéçàãâàð ãýæ þóâý?

Ùâå

éö

àð

èé

í à

ðì

èé

í õ

óòãà

: Â

èêò

îð

èí

îêñ

êî

ìï

àí

è ç

ºâø

ºº

ðñº

í.

Áóã

óéí

öà

ã: Ñ

âî

ò÷ À

Ãçº

âø

ºº

ðñº

í.

Á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàãâàðòÿàãààä ýðõèéí õàìãààëàëòõèéäýã âý?

Á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàãâàð íüáàðààã àíõààðàë òàòàõóéö, äóðáóëààì áîëãîäîã áà èéìýýñ÷ òóõàéí áàðààíû àðèëæààíû¿íý öýíèéã íýìýãä¿¿ëæ çàõçýýëä áîðëîãäîõ ÷àíàð íüäýýøèëäýã.

Á¿òýýãäýõ¿¿íèéõýý çàãâàðûãõàìãààëóóëñíààð ò¿¿íèéãýýá¿ðòã¿¿ëñýí ýçýìøèã÷ õóâüõ¿í, áàéãóóëëàãà íü ãóðàâäàã÷ýòãýýä òóõàéí çàãâàðûã õóóëüáóñààð õóóëáàðëàõ þìóóäóóðàéëãàõûí ýñðýã îíöãîéýðõòýé áîëíî. Èíãýñíýýðõèéñýí õºðºíãºîðóóëàëòààñàà øóäàðãààðàøèã îëîõîä íü òóñàëäàã.Ò¿¿í÷ëýí ýðõèéíõàìãààëàëòûí îíîâ÷òîéòîãòîëöîî íü øóäàðãàºðñºë人í, øóäàðãàõóäàëäààã äýìæñýíýýðõýðýãëýã÷èä, îëîí íèéòýäàøèã òóñàà ºã÷, á¿òýýë÷ñýòãýëãýýã õºãæ¿¿ëýí ãîîç¿éí õóâüä òààøààë òàòàõóéöá¿òýýãäýõ¿¿íèéã äýìæèíý.Á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàãâàðûíýðõèéí õàìãààëàëò íü àæ¿éëäâýðèéí ñàëáàð, ìºíò¿¿í÷ëýí óëàìæëàëò ãàðóðëàë, äàðõàíû ñàëáàðòá¿òýýë÷ ñýòãýëãýýãõºãæ¿¿ëñíýýðýý ýäèéíçàñãèéí õºãæèëä ò¿ëõýöáîëäîã. ̺í õóäàëäàààðèëæààã ºðãºòãºæ ¿íäýñíèéá¿òýýãäýõ¿¿íèé ýêñïîðòîäõóâü íýìðýý îðóóëäàã áàéíà.

Á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàãâàðõàðüöàíãóé õÿìä òºñºðàðãààð á¿òýýãäýæ, ýðõèéíõàìãààëàëò õèéãäýõáîëîìæòîé. Ýíý íü àæ¿éëäâýðæñýí áîëîí õºãæèæáóé îðíóóäûí àëü àëèíäæèæèã äóíä ¿éëäâýð¿¿ä,õóâèàðàà àæ àõóé ýðõëýã÷, ãàðóð÷óóäàä õàðüöàíãóé õÿìä,áîëîëöîîòîé ýðõèéíõàìãààëàëò áîëäîã þì.

Á¯òýýãäýõ¿¿íèé çàãâàðõýðõýí õàìãààëàãääàã âý?

Èõýíõ îðíóóäàä õóóëèéíäàãóó á¿òýýãäýõ¿¿íèéçàãâàðûí ýðõèéí õàìãàà-ëàëòõèéëãýõèéí òóëä çàãâà-ðààá¿ðòã¿¿ëýõ ̧ ñòîé áàéäàã.Íèéòëýã æóðìààð á¿ðòã¿¿-ëýõèéí òóëä òóõàéí õèéöçàãâàð íü “öîî øèíý” áóþó“ºâºðìºö” áàéõ øààðäëàãàòàé.Ýäãýýð íýð òîìú¸îíû òîäîð-õîéëîëò óëñ îðîí á¿ðò ººðººð áàéõ áºãººä á¿ðòãýë íü÷ ìºí îëîí ÿíç áàéäàã. “Öîîøèíý” ãýäýã íü ºìíº á¿ðò-ãýãäñýí çàãâàðóóäòàé àíõàà-ðàë òàòàõóéö èæèë, òºñòýéáàéæ áîëîõã¿é ãýñýí ¿ã þì.Á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàãâàðûãá¿ðòãýëä àâñíààð á¿ðòãýëèéíãýð÷èëãýý îëãîíî. Èéíõ¿¿îëãîãäñîí ýðõèéí õàìãààëàë-òûí õóãàöàà ãîëäóó 5 æèëáàéäàã áºãººä öààø öààøèäèõýâ÷ëýí 15 õ¿ðòýë æèëýýðñóíãàõ áîëîìæòîé áàéäàã.Òóõàéí ¿íäýñíèé õóóëüòîãòîîìæ, ìºí çàãâàðûí òºð-뺺ñ øàëòãààëààä á¿òýýãäý- 13

õ¿¿íèé çàãâàðò õàâñàðãà óðëàãõýëáýðýýð çîõèîã÷èéí ýð-õèéí õàìãààëàëò õèéãäýæáîëíî. Çàðèì îðíóóäàäá¿òýýãäýõ¿¿íèé çàãâàð, çî-õèîã÷èéí ýðõèéí õàìãààëàëòõî¸ð õàìò áàéäàã áîë çàðèìãàçàð ýçýìøèã÷ ýðõèéíõàìãààëàëòûí íýã òºðëèéãñîíãîñîí áîë íºãººã àâàõáîëîìæã¿é ÷ áîëäîã.

Òîäîðõîé íºõöºë áàéäàëòàéóÿëäàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàãâàðýçýìøèõ ýðõèéã ìºí øóäàðãàáóñ ºðñºë人íèé òóõàéõóóëèàð õàìãààëæ áîëîõáîëîâ÷ ýðõèéí õàìãààëàëòûííºõöºë, ýðõ, ò¿¿íèéãõàìãààëàõ õýðýãñýëõîîðîíäîî ýðñ ÿëãààòàéáàéäàã.

Á¯òýýãäýõ¿¿íèé çàãâàðûíýðõèéí õàìãààëàëòûí õ¿ðýýõýð ºðãºí áý?

Åð íü áîë á¿òýýãäýõ¿¿íèéçàãâàðûí ýðõèéí õàìãààëàëòíü ò¿¿íèéã îëãîñîí îðíîîðõÿçãààðëàãääàã. ÄΪÁ-ûíÁ¿òýýãäýõ¿¿íèé çàãâàðûíîëîí óëñûí õàäãàëàëòûíòóõàé Ãààãèéí õýëýëöýýðèéíäàãóó îëîí óëñûí á¿ðòãýëõèéëãýõ áîëîìæòîé.Ìýä¿¿ëýã ãàðãàã÷ ÄΪÁþìóó äýýðõ ãýðýýíèé ãèø¿¿íîðíû ¿íäýñíèé áàéãóóëëàãàäíýã õóâü ìýä¿¿ëýã ãàðãàíà.Èíãýýä ìýä¿¿ëýã ãàðãàã÷èéíõ¿ñýëòèéí äàãóó õýäýí ÷îðîíä á¿òýýãäýõ¿¿íèéçàãâàðûí ýðõ õàìãààëàãäàõáîëîìæòîé.

Ãàçàð ç¿éíçààëò ãýæþó âý?

14

Ãàçàð ç¿éíçààëò ãýæ þóâý?

Ãàçàð ç¿éí çààëò ãýäýã íüãàçàð ç¿éí îíöëîã ãàðàë¿¿ñýëòýé áîëîõûíõîî õóâüäºâºðìºö ÷àíàð, ºíäºð íýðõ¿íä îëæ àâñàí áàðààíäõýðýãëýãääýã íýã ¸ñîíäîîòýìäýã þì. Èë¿¿ ºðãºíóòãààðàà ãàçàðç¿éí çààëò íüáàðàà áèé áîëñîí ãàçðûííóòãèéí íýðíýýñ ¿¿äýëòýéáàéäàã. պ人 àæ àõóéíá¿òýýãäý-õ¿¿í¿¿ä òóõàéíãàçðûíõàà óóð àìüñãàë, õºðñãýõ ìýò îðîí íóòãèéí ãàçàðç¿éí íºëººãººð ººðèéíîíöãîé ÷àíàðàà îëæ àâäàã.Òóõàéí áàðàà á¿òýýã-äýõ¿¿íèéã òàíèõ òýìäýã íüãàçàð ç¿éí çààëò ìºí áîëîõýñýõ íü ¿íäýñíèé õîëáîãäîõõóóëü òîãòîîìæ, äýýð íüíèéò õýðýãëýã÷èä õýð çýðýãõ¿ëýýí àâàõààñ øàëòãààëäàãáàéíà. Ãàçàð ç¿éí çààëòûãõºäºº àæ àõóéí ìàø îëîíòºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íä,æèøýý íü: Èòàëèéí íýãýí á¿ñíóòàãò ¿éëäâýðëýñýí“Òîñêàíü” ÷èäóí æèìñíèé òîñ,Ôðàíöûí àäèëõàí íýðòýéíóòàãò ¿éëäâýðëýñýí“Ðîêôîð” íýðòýé áÿñëàã ãýõìýòýýð õýðýãëýæ áîëäîã.

պ人 àæ àõóéí á¿òýýãäý-õ¿¿íä ãàçàð ç¿éí çààëòûãõýðýãëýõ áîëîìæ õÿçãààðã¿é.Ãàçàð ç¿éí çààëò íü á¿òýýã-äýõ¿¿í àíõ ¿¿ññýí òýðõ¿¿

ãàçàð íóòãèéí ¿éëäâýðëýëèéíºâºðìºö ÷àäâàð, óëàìæëàëçýðýã õ¿íèé õ¿÷èí ç¿éëýýðá¿òñýí á¿òýýãäýõ¿¿íèéîíöëîã ÷àíàðò ó÷èð õîëáîã-äîë ºãäºã òîõèîëäîë áèé.Èéì ãàçàð íü õîò òîñãîí, á¿ñíóòàã, á¿õýë á¿òýí óëñ îðîíàëü íü ÷ áàéæ áîëíî. Æèøýýíü îëîí óëñ îðîíä Øâåéöàðò¿éëäâýðëýãäñýí á¿òýýã-äýõ¿¿í, òóõàéëáàë öàãíûõóâüä ãàçàð ç¿éí çààëòààð íüîéëãîõ áîëñîí “Switzerland”ýñâýë “Swiss” áîëíî.

Y¿ñýë ãàðëûí íýð ãýæ þóâý?

Á¿òýýãäýõ¿¿í àíõ ¿¿ññýíãàçðûí íýð ãýæ¿éëäâýðëýãäñýí ãàçðûíõààãàçàð ç¿éí íºõöºëòýé øóóäõîëáîãäñîí îíöëîã øèíæá¿õèé áàðààíä õýðýãëýäýããàçàðç¿éí çààëòûí îíöãîéòºðëèéã õýëíý. Ãàðàë¿¿ñëèéí ãàçðûí íýð íü ãàçàðç¿éí çààëò ãýñýí îéëãîëòäîòîð áàãòäàã. Áàðààíû ãàðàë¿¿ñëèéí ãàçðûí íýðèéãõàìãààëàõ òóõàé Ëèññàáîíûõýëýëöýýðò íýãäñýí ãèø¿¿íîðíóóä áîëîí òýäãýýðèéíîëîí óëñûí á¿ðòãýëýýðýðõèéí õàìãààëàëò õèéãäñýíáàðààíû ãàðàë ¿¿ñëèéí ãàçðûííýðíèé æèøýý ãýâýë ÔðàíöûíÁîðäî ìóæèä ¿éëäâýðëýñýí“Áîðäî” äàðñ, Êóáûí Ãàâàíàäóðãóóëñàí òàìõè “Àáàíà”,Ìåêñèêò ¿éëäâýðëýñýí“Òåêèëà” àðõè çýðãèéã 15

äóðüäàæ áîëíî.

Ãàçàð ç¿éí çààëòàä ÿàãààäýðõèéí õàìãààëàëòøààðäëàãàòàé âý?

Õýðýãëýã÷èä ãàçàð ç¿éí çààë-òûã áàðààíû ãàðàë ¿¿ñýë,÷àíàðûã èëýðõèéëäýã ãýæîéëãîäîã. Òýäãýýðèéí äóí-äààñ ¿íý öýíýòýé íýð õ¿íäèéãõýäèéíýý îëæ àâñàí íü îëîíáºãººä õýðýâ çîõèõ ¸ñîîðõàìãààëàãäààã¿é áàéâàë øó-äàðãà áóñ õóäàëäàà÷èäòººðºãäºëä îðóóëæ áîëçîø-ã¿é áàéäàã. Çîõèõ çºâøººðºë-ã¿é ýòãýýä¿¿ä ãàçàð ç¿éíçààëòûã õóóðàì÷ààð, æèøýýë-áýë, Äàðæèéëèí íóòãèéíöàéíû óðãàìëûí áóòíû òàðèà-ëàíä óðãóóëààã¿é “Darjeeling”öàéã õóäàëäààëàõ íü õýðýã-ëýã÷èä áîëîí õóóëü ¸ñíû¿éëäâýðëýã÷äèéã õîõèðîîäîã.Õýðýãëýã÷èä òººðºãäºëäîðæ, îíöãîé øèíæ ÷àíàðá¿õèé æèíõýíý á¿òýýãäýõ¿¿íõóäàëäàí àâ÷ áàéãàà ãýæèòãýâ÷ ¿íýí õýðýãòýý ÷àíàðíü æèíõýíý áóñ, äóóðàéìëûãàâ÷ áàéãàà õýðýã áîëíî.Õóóëü ¸ñíû ¿éëäâýðëýã÷èéíõóâüä ¿íýò áèçíåñýý áóëààë-ãàæ, îëæ àâñàí áàðààíû íýðõ¿íäýä íü õîð õ¿ðãýñíýýðèõýýõýí õîõèðîë àìñäàãáèëýý.

Ãàçàð ç¿éí çààëò, áàðààíûòýìäýã õî¸ðûí ÿëãàà þó âý?

Áàðààíû òýìäýã ãýæ àæ àõóéíýãæ, áàéãóóëëàãààñ ººðèéíáàðàà ¿éë÷èëãýýã áóñäûíõààñÿëãàõ çîðèëãîîð õýðýãëýõòýìäãèéã õýëäýã. Òóõàéí àæàõóéí íýãæ áàðààíû òýìäýãýçýìøèã÷èääýý áóñàäýòãýýäýä àøèãëóóëàõã¿é áàéõýðõèéã îëãîäîã. Ãàçàð ç¿éíçààëò íü õýðýãëýã÷äýä óãá¿òýýãäýõ¿¿í òîäîðõîé ãàçàðíóòàãò ¿éëäâýðëýãäñýí áàçºâõºí óã ãàçàðòàé õîëáîîòîéòîäîðõîé øèíæ¿¿äèéãàãóóëñàí ãýäãèéã áàòëàí õýëæºãíº. Óã á¿òýýãäýõ¿¿íèéã÷óõàìõ¿¿ ãàçàð ç¿éí çààëòàäçààñàí ãàçàðò á¿òýýãäýõ¿¿íýýõèéäýã, á¿òýýãäýõ¿¿í íüíèéòëýã ÷àíàðòàé á¿õ¿éëäâýðëýã÷èä õýðýãëýæáîëíî.

Ãàçàð ç¿éí çààëòàä ýðõèéíõàìãààëàëò õýðõýí õèéäýãâý?

Ãàçàð ç¿éí çààëòûí ýðõèéíõàìãààëàëò òóõàéí ¿íäýñíèéõóóëü òîãòîîìæèéí äàãóóìàø ºðãºí õ¿ðýýíä,òóõàéëáàë øóäàðãà áóñºðñºë人íèé òóõàé,õýðýãëýã÷äèéí ýðõ àøãèéãõàìãààëàõ òóõàé, ãýð÷ëýõòýìäãèéí òóõàé õóóëèóä, ìºíãàçàð ç¿éí çààëò, ãàðàë¿¿ñëèéí ãàçðûí íýðíèé òóõàéçýðýã òóñãàé õóóëü, ýðõ ç¿éíàêòóóäààð çîõèöóóëàãääàã.Ýäãýýðèéã ¿íäñýí óòãààð íüàâ÷ ¿çâýë ãàçàð ç¿éí çààëòûãõýðýãëýõ íü áàðààíû ãàðàë16

¿¿ñëèéí òóõàéä îëîí íèéòèéãòººðºãäºëä îðóóëàõààðáàéâàë çîõèõ çºâøººðºëã¿éýòãýýä ò¿¿íèéã õýðýãëýæáîëîõã¿é ãýñýí ¿ã þì.Òîðãóóëü øèéòãýëèéí õýëáýðíü çºâøººðºëã¿é õýðýãëýõèéãø¿¿õýýð õîðèãëîõîîñ ýõëýýäó÷ðóóëñàí õîõèðëûãáàðàãäóóëàõ, ìºíãºíòîðãóóëü, ýñâýë õ¿íäð¿¿ëýõíºõöºëòýéãýýð íîöòîéõîõèðîë ó÷ðóóëñàí áîëõîðèõ ÿë îíîãäóóëàõ õ¿ðòýëîëîí õýëáýðòýé áàéäàã.

Îëîí óëñûí ò¿âøèíä ãàçàðç¿éí çààëòàä õýðõýí ýðõèéíõàìãààëàëò õèéäýã âý?

Ãàçàð ç¿éí çààëòûí ýðõèéíõàìãààëàëòòàé õîëáîîòîéÄΪÁ-ààñ óäèðäàíõýðýãæ¿¿ëäýã õýä õýäýíãýðýý áàéäãààñ îíöîëæäóðüäàõàä 1883 îíû Àæ¯éëäâýðèéí ªì÷èéãÕàìãààëàõ Òóõàé Ïàðèñûíêîíâåíöè, Áàðààíû ÃàðëûíÃàçðûí Íýðèéã ÕàìãààëàõÒóõàé Ëèññàáîíû Õýëýëöýýð,òýäãýýðèéí îëîí óëñûíá¿ðòãýë¿¿ä îðæ áàéãààáîëíî.

“Íèéòëýã” ãàçàð ç¿éí çààëòãýæ þó âý?

Ãàçðûí íýðèéã ãàðàë ¿¿ñëèéíçààëò ãýõýýñýý èë¿¿ áàðààíûòºðëèéã çààõàä õýðýãëýñýíáàéõ þì áîë ãàçàð ç¿éí çààëòãýæ ¿çýõã¿é. Æèøýý íü: “Dijon

mustard” íýðòýé õîîëíû ãè÷îëîí æèëèéí ºìíº ÔðàíöûíÄèæîí õîòîîñ ãàðàëòàéãè÷íèé òºðºë áàéñàí áºãººäºíãºðñºí öàã õóãàöààíû ÿâöàäîëîí ãàçàð îðîíä ¿¿íòýéòºñòýéãýýð ¿éëäâýðëýäýãáîëñîí ãè÷íèé òºðëèéãõýëäýã áîëæýý. Èéìýýñ îäîî“Dijon mustard” (Äèæîíû ãè÷)-èéã ãàçðûí íýð ãýõýýñýýá¿òýýãäýõ¿¿íèé òºðëèéã çààæáóé íèéòëýã íýð ãýæ ¿çýõáîëñîí áàéíà.

Ãàçàð ç¿éí çààëòûí ýðõèéíõàìãààëàëòàä ÄΪÁ ÿìàð¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã âý?

ÄΪÁ ãàçàð ç¿éí íýðíèéàñóóäëûã á¿õýëä íü þìóóõýñýã÷ëýí çîõèöóóëäàã õýäõýäýí îëîí óëñûí ãýðýý,õýëýëöýýðèéí õýðýãæèëòèéãõàðèóöàæ àæèëëàäàã(òóõàéëáàë Àæ ̄ éëäâýðèéíªì÷èéí Ýðõèéí Õàìãààëàëòûíòóõàé Ïàðèñûí Êîíâåíö,Áàðààíû Ãàðàë ̄ ¿ñëèéíÃàçðûí Íýðíèé òóõàéËèññàáîíû Õýëýëöýýð áîëîíòýäãýýðèéí Îëîí óëñûíá¿ðòãýë). ÄΪÁ-ûí ãèø¿¿íîðíóóä áîëîí ñîíèðõîã÷òàëóóä ÄΪÁ-ûí óóëçàëòóóääýýð öààøèä ãàçàð ç¿éíçààëòûí îëîí óëñûí ýðõèéíõàìãààëàëòûí øèíýõýëáýð¿¿äèéã îëæíýâòð¿¿ëýõ àðãà çàìûã õàéæîëîõ ñàíàë, àñóóäëóóäûãäýâø¿¿ëñýýð áàéíà.

17

Çîõèîã÷èéíýðõ, ò¿¿íäõàìààðàõ ýðõãýæ þó âý?

Çîõèîã÷èéí ýðõ ãýæåðºíõèéä íü “á¿òýýë” õýìýýííýðëýõ óòãà çîõèîë, óðàíñàéõíû á¿òýýëèéí íü õóâüäçîõèîë÷, çóðàà÷, áóñàä óðàíá¿òýýë÷äýä îëãîæ,õýðýãæ¿¿ëäýã ýðõòýéõîëáîîòîé õóóëèóäûí öîãöûãõýëíý. Çîõèîã÷èéí ýðõòýéíÿãò õîëáîîòîé ýðõèéíõàìãààëàëòûí ñàëáàðûã“õàìààðàõ ýðõ” ãýäýã áà ýíýíü çîõèîã÷èéí ýðõòýé èæèëòºñòýé ýðõèéã îëãîäîãáºãººä çàðèì ¿åä õàðüöàíãóéõÿçãààðëàãäìàë, áîãèíîõóãàöààíûõ ãýæ áàéäàã.Õîëáîãäîõ ýðõèéã äàðààõüýòãýýäýä, òóõàéëáàë:

óðàí á¿òýýë÷ (æ¿æèã÷èä,õºãæèì÷èä) -òîãëîëòîíäîî;

äóó àâèàíû áè÷ëýã¿éëäâýðëýã÷èä (õóóðöãèéíáè÷ëýã áîëîí êîìïàêòäèñê) - áè÷ëýãòýý;

íýâòð¿¿ëýã ÿâóóëäàãðàäèî, òåëåâèçèéíáàéãóóëëàãà õºòºëáºðòººòóñ òóñ ýäýëíý.

Çîõèîã÷èéí ýðõýä äàðààõüá¿òýýë¿¿ä õàìààðàõ áîëîâ÷çºâõºí ýäãýýðýýð

Çîõèîã÷èéíýðõ, ò¿¿íäõàìààðàõýðõ ãýæ þóâý?

õÿçãààðëàãäàõã¿é. ̄ ¿íä:ðîìàí òóóæ, ø¿ëýã ÿðóóíàéðàã, øèé æ¿æèã, ¿¿ñìýëá¿òýýë, ñîíèí, êîìïüþòåðèéíïðîãðàìì, ìýäýýëëèéí ñàí,êèíî, õºãæìèéí çîõèîë,á¿æèã, çóðàã, óðàí çóðàã,ãýðýë çóðàã, óðàí áàðèìàë,áàðèëãà àðõèòåêòóð, ðåêëàìñóðòàë÷èëãàà, ãàçðûí çóðàã,òåõíèêèéí õîëáîãäîëòîéçóðàã çýðýã áàãòàíà.

Çîõèîã÷èéí ýðõ áîëîíõàìààðàõ ýðõ¿¿ä ÿìàð ýðõîëãîäîã âý?

Çîõèîã÷, ò¿¿íèé ºâ áîëîíýðõ çàëãàìæëàã÷ (åðºíõèéäíü ýðõ ýçýìøèã÷ ãýíý)çîõèîã÷èéí ýðõèéí õóóëèéíäàãóó çîõèîã÷èéí ýðõýýðõàìãààëñàí á¿òýýëèéíòîäîðõîé ýðõèéã ýäýëíý. Òýäá¿òýýëýý àøèãëàõ,õîîðîíäîî çºâøèëöñºííºõö뺺ð áóñäàäàøèãëóóëàõûã çºâøººðºõîíöãîé ýðõ ýäýëíý.Á¿òýýëèéí ýðõ ýçýìøèã÷ íü:

á¿õ õýëáýðýýðîëøðóóëàõ (¿¿íä õýâëýõáîëîí äóó áè÷ëýã õèéõîðíî),íèéòèéí õ¿ðòýýë áîëãîõ,òàíèëöóóëàõ;íýâòð¿¿ëýõººð õýëýíä îð÷óóëæ,õºðâ¿¿ëýõðîìàí, òóóæèéã êèíîçîõèîë áîëãîõ ãýõìýòýý𠺺ð÷ëºí

õóâèðãàõûã õîðèãëîõýñâýë çºâøººðºõ ýðõòýé.

Áóóëãàæ àâàõ (áè÷ëýã õèéõ),äàõèí ¿éëäâýðëýõòýéõîëáîãäîõ ýðõèéí äàãóóáóñàä ýðõòýé òºñòýé ýðõîëãîãäîíî.

Çîõèîã÷èéí áîëîí ò¿¿íäõàìààðàõ ýðõèéí òóõàéõóóëèéí õ¿ðýýíäõàìãààëàãäñàí òºðºë á¿ðèéíá¿òýýëèéã èõ õýìæýýãýýðòàðààõ, íèéòëýõèéí òóëäèõýýõýí õºðºí㺠îðóóëàëòøààðäàãääàã (æèøýý íü:õýâëýë, äóó àâèà áè÷ëýã,êèíî) ó÷ðààñ çîõèîã÷èäèõýâ÷ëýí ººðñäèéí á¿òýýëèéãñàéæðóóëàí çàõ çýýëäíèéë¿¿ëýõ ÷àäâàðòàé, õàðèóäíü òºëáºð, çîõèîã÷èéí øàãíàëõýëáýðýýð óðàìøèë(á¿òýýëýýñ îëîõ îðëîãûíòîäîðõîé õóâü äýýð¿íäýñëýñýí) õóâààðèëàí ºãºõ÷àäâàðòàé êîìïàíèóäàä ýðõýýøèëæ¿¿ëäýã ïðàêòèê áèé.

Çîõèîã÷èéí ýä õºðºíãèéí ýðõíü ÄΪÁ-ûí õîëáîãäîõãýðýý, êîíâåíöèä çààãäñàíààðá¿òýýë òóóðâèí ãàðãàñíààñýõëýýä íàñ áàðñíààñ õîéø 50æèëýýñ äîîøã¿é õóãàöààòàé¿ðãýëæèëäýã áàéíà. ¯íäýñíèéòóõàéí õóóëü ýðõ ç¿éíçààëòààð ýðõèéí õàìãààëàëòûíõóãàöàà èë¿¿ óðò ÷ áàéæáîëäîã. Õàðèí õàìààðàõýðõèéí õóãàöàà õàðüöàíãóéáîãèíî, ãîëäóó òîãëîëòÿâóóëñàí, áè÷ëýã õèéãäñýí, 19

íýâòð¿¿ëñíýýñ õîéø 50æèëèéí õóãàöààíä õ¿÷èíòýéáàéäàã. Çîõèîë÷äûí áîëîíóðàí á¿òýýë÷äèéí ýðõýä ìºíýä õºðºíãèéí áóñ àìèíû ýðõáàãòàõ áºãººä ýíý íü çîõèîã÷íýðýý äóðäóóëàõ, á¿òýýëäçîõèîã÷èéí íýð õ¿íäýäõîõèðîë ó÷ðóóëàõààðººð÷ëºëò õèéõèéã õîðèãëîõáàéäàã áàéíà.

Çîõèîã÷èéí áîëîí ò¿¿íäõàìààðàõ ýðõèéí òóõàéõóóëèéí äàãóó ýðõýçýìøèã÷èéí øààðäñàíààðèðãýíèé õýðýã ¿¿ñãýõ,çàõèðãààíû àðãà õýìæýý àâàõ,ýð¿¿ãèéí õàðèóöëàãàõ¿ëýýëãýõ çýðýã îëîí õóóëüäçààãäñàí îëîí õýëáýðýýðøèéòãýë îíîîæ áîëäîã. Ýíäþóíû ºìíº ø¿¿õýýð õîðèãòàâèõ, ýðõ çºð÷ñºí çºð÷ëèéãóñòãàõ, òîãòîîë ãàðãàõ,áàéöààëòààð æóðàìëàõ çýðýãàðãóóä õýðýãëýãäýíý.

Çîõèîã÷èéí áîëîí ò¿¿íäõàìààðàõ ýðõèéí õàìãààëàëòõèéëãýñíèé àøèã òóñ þóíäáàéõ âý?

Çîõèîã÷èéí áîëîí ò¿¿íäõàìààðàõ ýðõèéí õàìãààëàëòíü õ¿íèé á¿òýýë÷, øèíèéãñàíàà÷ëàõ ÷àíàðûã äýìæèõ¿éë àæèëëàãààíû ñàëøã¿éõýñýã íü áîëäîã. Ýðõèéã íüõ¿ëýýí çºâøººðñíººðçîõèîë÷, çóðàà÷ ìºí áóñàä

óðàí á¿òýýëäýä óðàì çîðèãºã÷, øóäàðãààð îëãîãäñîíýäèéí çàñãèéí óðàìøóóëàë íüòýäíèé èäýâõè, á¿òýýìæèéãíýìýãä¿¿ëæ ¿ð ä¿íã íüäýýøë¿¿ëäýã. Ò¿¿í÷ëýí ýäëýõýðõèéí õ¿÷èí òºãºëäºðáàéäëûã áàòàëãààæóóëñíààð¿éëäâýð, àæ àõóéí ãàçàð,êîìïàíèóäûí õóâüä àëèâààá¿òýýë, ò¿¿íèéãáîëîâñðîíãóé áîëãîõ,äýëõèéí õýìæýýíä ò¿ãýýíäýëãýð¿¿ëýõýä çîðèóëæõºðºí㺠îðóóëàëò õèéõýääºõºìòýé áîëæ, ýíý íüýðãýýä äýëõèé íèéòýýð ñî¸ë,ìýäëýãèéí ¿ð øèìèéãõ¿ðòýýõ, áàÿñàë öýíãýëèéãàâ÷èð÷, á¿ð öààøëààä ýäèéíçàñàã, íèéãìèéí õºãæèëäò¿ëõýö áîëíî.

Çîõèîã÷èéí áîëîí ò¿¿íäõàìààðàõ ýðõèéãòåõíîëîãèéí äýâøèëòýéõýðõýí íèéö¿¿ëýõ âý?

Ñ¿¿ëèéí õýäýí àðâàí æèëòåõíîëîãèéí äýâøèëòýé õàìòçîõèîã÷èéí ýðõ áîëîíõàìààðàõ ýðõèéí õ¿ðýý àñàðèõýýð òýëæ, á¿òýýëèéãäýëõèé íèéòýä õèéìýëäàãóóëûí íýâòð¿¿ëýã, êîìïàêòäèñê áîëîí DVD-ýýð ò¿ãýýõøèíý àðãà çàì íýýãäñýíáèëýý. Èíòåðíåòýýðá¿òýýëèéã ò¿ãýýõ íü õàìãèéíñ¿¿ëèéí ¿åèéí äýâøèëáîëîâ÷ äàÿàð÷ëàëûí àñàðºðãºí àðãà áîëîìæ

20

íýýãäñýíòýé õîëáîîòîéãîîðçîõèîã÷èéí áîëîí õîëáîãäîõýðõèéí ñàëáàðò óðüä íüáàéãààã¿é öîî øèíýàñóóäëóóä øèë øèëýý äàãàíãàð÷ èðæ áàéíà. ÄΪÁ îëîíóëñûí õýìæýýíä ºðíºæ áóéêèáåð îðîí çàéä çîõèîã÷èéíýðõèéí á¿òýýëèéã õàìãààëàõøèíý ñòàíäàðòóóäûã áèéáîëãîõ õýëýëö¿¿ëýãò øàìäàíîðîîä áàéãàà áèëýý. ¯¿íòýéõîëáîîòîéãîîð ÄΪÁ-ûíÇîõèîã÷èéí ýðõèéí ãýðýý(WCT) áîëîí ÄΪÁ-ûíÒîãëîëò, äóó áè÷ëýãèéí ãýðýý(WPPT) áàòëàãäñàí áºãººäýäãýýðèéã “Èíòåðíåòèéíãýðýý” ãýæ íýðëýæýý.Èíòåðíåòèéí ãýðýýí¿¿äèíòåðíåò äýõ á¿òýýëäçºâøººðºëã¿é íýâòðýõ,àøèãëàõààñ ñýðãèéëñýí îëîíóëñûí õýì õýìæýýãòîäîðõîéëæ ºãñºí áàéäàã.

Çîõèîã÷èéí áîëîí ò¿¿íäõàìààðàõ ýðõ õýðõýíçîõèöóóëàãääàã âý?

Çîõèîã÷èéí áîëîîä ò¿¿íòýéõîëáîãäîõ ýðõèéíõàìãààëàëòûã õàíãàõûí òóëäàëèâàà á¿ðòãýë, áóñàä ýëäýâàæèëëàãàà øààðäëàãàã¿éáºãººä øóóä îëãîãääîã.Ãýõäýý îëîí îðîíäá¿òýýëèéã õàäãàëàõ, á¿ðòãýõ¿íäýñíèé òîãòîëöîî áàéäàãáà ýíý òîãòîëöîî íü á¿òýýë,ºì÷ëºëèéí ìàðãààí,ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ àæèëëàãàà,

àðèëæàà, ýðõ øèëæ¿¿ëýõçýðýã àñóóäëóóäûãõºíãºâ÷èëæ ºãºõ ¿¿ðýãòýéáàéäàã.

ªíººäºð îëîíõè çîõèîëòóóðâèã÷, óðàí á¿òýýë÷èä óòãàçîõèîë, õºãæèì áîëîíòîãëîëòûí ýðõèéí ºñºííýìýãäýæ áóé äýëõèéíèéòèéí õýðýãëýýíäçîõèîã÷èéí ýðõ áîëîí ò¿¿íäõàìààðàõ á¿õèé ýðõ¿¿äýýõ¿÷èí òºãºëäºð áîëãîõ ýðõç¿éí áîëîí óäèðäëàãûí àðãàõýðýãñýë, ÷àäâàðààð äóòìàãáàéñààð áàéãàà áîëíî. ̄ ¿íýýñ¿¿äýí “õàìòûí óäèðäëàãûíáàéãóóëëàãà” áóþó“íèéãýìëýã” áàéãóóëæõºãæ¿¿ëýõ øààðäëàãà îëîíîðîíä ºñºõ íýìýãäýõõàíäëàãàòàé áàéíà. Ýíýõ¿¿íèéãýìëýã íü õóóëèéí çîõèõìýäëýãòýéãýýð, óäèðäëàãûíçîõèîí áàéãóóëàëòòàéãààðãèø¿¿äèéíõýý á¿òýýë,òîãëîëòûã ¿íäýñíèé áîëîíîëîí óëñûí õýìæýýíäàøèãëóóëñíààñ àâàõçîõèîã÷èéí øàãíàëûãá¿ðä¿¿ëýí áàòàëãààæóóëæøààðäëàãàòàé çîõèöóóëàëòõèéæ ººðñäºä íü îëãîõàæëûã ¿ð ä¿íòýé çîõèîíáàéãóóëæ ãèø¿¿ääýý îðëîãîîðóóëàõ ÷èã ¿¿ðýãòýéàæèëëàõ ó÷èðòàé. Çàðèìòîõèîëäîëä äóó àâèàíûáè÷ëýã ¿éëäâýðëýã÷,íýâòð¿¿ëýã÷ áàéãóóëëàãóóäûíòîäîðõîé ýðõ¿¿ä õàìòûíóäèðäëàãààð çîõèöóóëàãääàã.

21

ÄýëõèéíÎþóíû ªì÷èéíÁàéãóóëëàãûíòóõàé?

1970 îíä áàéãóóëàãäñàíÄΪÁ íü îþóíû ºì÷ á¿òýýã÷,ýçýìøèã÷äèéí ýðõèéã äýëõèéíèéòýä õàíãàíáàòàëãààæóóëàõ, øèíèéãñàíàà÷ëàã÷, çîõèîíá¿òýýã÷äèéí á¿òýýë÷ ÷àäâàðûã¿íýëæ óðàìøóóëàõàä òóñäýì ¿ç¿¿ëýõýä ÷èãëýãäñýíîëîí óëñûí áàéãóóëëàãà þì.

Õ¿íèé á¿òýýë÷ ñýòãýëãýýíäò¿ëõýö áîëîõ îëîí óëñûíýðõèéí õàìãààëàëò íüøèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéãóðàãø àõèóëàí óòãà çîõèîë,óðàí ñàéõíû åðòºíöèéãáàÿæóóëæ áàéäàã. Îþóíûºì÷èéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàõçýýëèéí òîãòâîðòîé îð÷èíãá¿ðä¿¿ëæ ºãñíººð îëîíóëñûí õóäàëäààíû õ¿ðäèéãýðã¿¿ëæ ºãíº. ÄΪÁ íüîþóíû ºì÷èéã õºãæèëäýâøèë, ñàéí ñàéõàíä õ¿ðýõ,óÿí õàòàí, çîõèöîõ ÷àäâàðá¿õèé õýðýãñýë áîëãîæ ºíººáà õîé÷ ¿åèéíõýí îþóíûºì÷èéí íººö áîëîëöîîãîîá¿ðýí ä¿¿ðýí àøèãëàõáîëîìæ îëãîõûí òºëººººðèéí ãèø¿¿í îðíóóä, áóñàäá¿òýöòýéãýý íÿãò õàìòðàíàæèëëàäàã.

Áóãóéí öàã: Ñâîò÷ Àà çºâøººðñºí.

ÄýëõèéíÎþóíûªì÷èéíÁàéãóóëëàãûíòóõàé?

ÄΪÁ îþóíû ºì÷èéí ýðõèéíõàìãààëàëòûã õýðõýíäýìæäýã âý?

ͯÁ-ûí òºðºëæñºíáàéãóóëëàãà áîëîõ ÄΪÁ íüîþóíû ºì÷èéí ýðõèéãõàìãààëàõ ä¿ðýì, æóðàìòîãòîîæ àìüäðàëäõýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿ðýãòýé,ãèø¿¿í îðíóóäûí ÷óóëãàíõýëáýðýýð îðøèí òîãòíîäîã.Àæ ¿éëäâýð õºãæñºí èõýíõîðíóóä õýäýí çóóí æèëèéíò¿¿õòýé ýðõèéí õàìãààëàëòûíòîãòîëöîîòîé áàéäàã. Õàðèíøèíý òóëãàð õºãæèæ áóéîëîí îðîí ººðñäèéí ïàòåíò,áàðààíû òýìäýã, çîõèîã÷èéíýðõèéã áàòàëãààæóóëàõòîãòîëöîîãîî ýìõëýíá¿ðä¿¿ëýõ øàòàíäàà áàéíà.Ñ¿¿ëèéí àðâàí æèëä ºðíºæáóé õóäàëäààíû àñàðõóðäàöòàé äàÿàðøèëëûí ÿâöàäÄΪÁ íü ýäãýýð øèíýòîãòîëöîîã òºëºâø¿¿ëýíõºãæ¿¿ëýõýä òóñëàìæ¿ç¿¿ëýõ çîðèëãîîð ãýðýýõýëöýëä õºíãºëºëòòýéõàíäàõ, ýðõ ç¿é-òåõíèêèéíòóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ, òºðºëá¿ðèéí õýëáýðýýð,òóõàéëáàë îþóíû ºì÷èéíýðõèéã áàòàëãààæóóëàõñàëáàðûíõíûã ñóðãàëòàíäõàìðóóëàõ çýðýã àæèëäãîëëîõ ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæáàéíà.

ÄΪÁ íü ïàòåíò, áàðààíûòýìäýã, á¿òýýãäýõ¿¿íèéçàãâàðûí á¿ðòãýëèéí äýëõèéãõàìàðñàí ººðèéíòîãòîëöîîòîé áºãººäòýäãýýðèéã õýðýãëýã÷äèéíøààðäëàãà, ÷àäàâõèòàé õýðõýíçîõèñòîé íèéö¿¿ëæ áîëîõûãòîäîðõîéëîõ çîðèëãîîðÃèø¿¿í Îðíóóä, áóñàäîðîëöîã÷èéí ç¿ãýýñ òîãòìîëõÿíàëò òàâüæ øèíý÷èëæáàéäàã.

ÄΪÁ îþóíû ºì÷èéã æèðèéíõ¿ì¿¿ñò îéëãîìæòîé áàéæ,áèçíåñèéí ñàëáàðûí áîäëîãîòîäîðõîéëîã÷ áîëãîõ, íèéòýäòàíèë, çîõèõ ¸ñîîðîéëãîãäñîí, á¿ãäýäõ¿ðòýýìæòýé áàéëãàõûíòºëºº Ãèø¿¿í Îðíóóäòàéãààõàìòðàí àæèëëàäàã.

ÄΪÁ õýðõýí ñàíõ¿¿æäýã âý?

ÄΪÁ íü æèëèéí òºñâèéíõºº90 ãàðóé õóâèéã ººðèéíºðãºí õýðýãëýãäýæ áóé îëîíóëñûí á¿ðòãýëèéí ¿éë÷èëãýýÿâóóëàõ, õýâëýí íèéòëýõ,ìàðãààí øèéäâýðëýõ, çóó÷ëàõçýðýã ¿éë àæèëëàãààíààñîëñîí îðëîãîîð á¿ðä¿¿ë溺ðèé㺺 ñàíõ¿¿æ¿¿ëäýãáàéãóóëëàãà ìºí.Ñàíõ¿¿æèëòèéí ¿ëäñýí õýñýãíü Ãèø¿¿í Îðíóóäûíòàòâàðààñ á¿ðäýíý.

23

24

Ýíýõ¿¿ òîâõèìîëûí çîõèîã÷èéí ýðõèéã ýçýìøèã÷ ÄΪÁ-ààñ ýðõëýí ãàðãàâ.ÄΪÁ-ûí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðààñ ýíý ìýäýýëëèéã îð÷óóëàõ, ººð÷ëºííàéðóóëàõòàé õîëáîãäñîí àñóóäëààð ÿìàð íýã ¿¿ðýã õàðèóöëàãà õ¿ëýýõã¿éáîëîõûã àíõààðóóëüÿ.

Îð÷óóëñàí: Ä Ãàíõóÿã.

Ýíýõ¿¿ òîâõèìîëûã ÄΪÁ-ûí òºñëèéí õ¿ðýýíä, ßïîíû Èòãýìæèò ñàíãààññàíõ¿¿æ¿¿ëñýí áºãººä Ìîíãîë Óëñûí Îþóíû ªì÷èéí Ãàçðààñ áýëòãýí ãàðãàâ.Õàÿã: Óëààíáààòàð-46, Áàãà òîéðóó-49 Óòàñ: 329671, 327267, Ôàêñ: 327638È-ìýéë: ipom@magicnet.mn, Âýá õóóäàñ: www.ipom.mn

Íýìýëò ìýäýýëýë øààðäëàãàòàé áîë äîîðõè õàÿãààð õîëáîî áàðèíà óó.World Intellectual Property Organization (Äýëõèéí Îþóíû ªì÷èéí Áàéãóóëëàãà)Õàÿã:34, chemin des ColombettesP.O.Box 18CH-1211 Geneva 20Switzerland

Óòàñ: +41 22 338 91 11Ôàêñ: +41 22 733 54 28È-ìýéë: wipo.mail@wipo.int

ìºí Íüþ-Éîðê äàõü ñàëáàðÕàÿã:2, United Nations PlazaSuite 2525New York, N.Y.10017United States of America

Óòàñ: +1 212 963 6813Ôàêñ: +1 212 963 4801È-ìýéë: wipo@un.org

ÄΪÁ-ûí Âýá õóóäàñ:http://www.wipo.intìºí ýíýõ¿¿ òîâõèìîëûã ÄΪÁ-ûí ýëåêòðîí íîìûí äýëã¿¿ðýýñhttp://www.wipo.int/ebookshop õàÿãààð çàõèàëàí àâ÷ áîëíî.

ÄΪÁ-ûí õýâëýë No.450(Mongolian) ISBN: 92-805-1281-5