4. Hafta – İŞLETİM SİSTEMLERİ

Dr. Öğr. Üyesi Nesibe YALÇIN

BARTIN ÜNİVERSİTESİ

MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ

BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

2

İşletim Sistemi (Operating System)

• Kullanıcı ile bilgisayar arasında iletişimi sağlayan

programlardır.

3

• Program işletimi • Hata denetimi • Giriş/Çıkış denetimi • Dosya yönetimi • Muhasebe • Koruma • Paylaşım

• Birden çok yazılım aynı anda çalışıyorsa, her yazılıma yeterli

sistem kaynağını ayırmaktan ve birbirleri ile çakışmamalarını sağlamaktan da sorumludur.

İşletim Sistemi

4

• İşletim sistemlerinin karşılaştırılmasında sıkça kullanılan bazı

terimler: • Çok işlemcililik (multiprocessing) • Çok kullanıcılılık (multiprogramming) • Zaman paylaşımı (time sharing) • Çok görevlilik (multitasking) • Gerçek zamanlı işlem (real time processing) • Sanal bellek (virtual memory)

İşletim Sistemi

5

İşletim Sisteminin Katmanları

Uygulama Katmanı

Kabuk (Shell) Katmanı

Çekirdek (Kernel) Katmanı

Donanım Katmanı

6

• Tek Kullanıcılı İşletim Sistemleri

• Bilgisayarın işlemci, hafıza ve disk alanını bir kişinin kullanmasına yönelik tasarlanmış işletim sistemleridir. Tek Kullanıcılı-Tek Görevli İşletim Sistemleri Tek Kullanıcılı-Çok Görevli İşletim Sistemleri

• IBM-DOS, MS-DOS, Windows 3.0, Windows 95, Windows

98 ve Windows ME işletim sistemleri bu gruba dahil edilebilir.

İşletim Sistemi Türleri

7

• Çok Kullanıcılı İşletim Sistemleri

• Aynı anda çok sayıda kullanıcının farklı uygulama yazılımları kullanmasına ve farklı dosyalara erişmesine olanak sağlayan işletim sistemi türüdür.

• Unix, Linux, Windows NT, Windows 2000, Windows XP, Windows 2003, Windows Vista vb. işletim sistemleri çok kullanıcılı işletim sistemleri grubunda yer alır.

İşletim Sistemi Türleri

8

• Gerçek Zamanlı İşletim Sistemleri

• Bu işletim sistemi türü, genel olarak endüstride ve büyük işletmelerde bilgisayarları ve bilgisayarlara bağlı sistemleri kontrol etmek amacıyla kullanılır.

• Bu tür bir işletim sisteminde kullanıcı arayüzü (user interface) kapasitesi oldukça sınırlıdır.

• İşlemlerin her defasında aynı biçimde ve standartta yapılmasını sağlar.

İşletim Sistemi Türleri

9

• 1965 yılında MIT, AT&T Bell Labs ve GE'nin birlikte geliştirdikleri

MULTICS (Multiplexed Operating and Computing System) projesiyle kökleri atılmıştır.

• Unix’ in ilk uyarlaması 1969 yılında BELL laboratuarlarında çalışan Ken THOMPSON tarafından geliştirildi; daha sonra gruba Dennis RITCHIE’ nin katılımı ile ilk uyarlaması üretildi (1971).

• İlk UNIX sürümü assembler ile yazıldı, üçüncü sürümünde C programlama dili kullanıldı.

Unix

10

• DOS (Disk Operating System), bilgisayarlar için ufak ve basit

bir işletim sistemi türü olup ana görevi disket ve sabit disk gibi saklama ortamlarının yönetimidir.

• Microsoft firmasının geliştirdiği bir DOS sistemidir. İlk olarak 1981 yılında piyasaya sürülen MS-DOS, 1980'li yıllarda PC uyumlu platformlar üzerinde kullanılan en yaygın işletim sistemidir. • MS-DOS ve PC-DOS (IBM-DOS)

MS-DOS

11

• Macintosh İşletim Sistemi, Apple firması tarafından 1984

yılında Macintosh bilgisayarları için tasarlanılan daha sonra “Mac OS” olarak isimlendirecek işletim sisteminin orijinalidir.

• Mac, Unix türevi açık kaynak kodlu bir işletim sistemidir.

• Yasal olarak sadece Apple marka bilgisayarlar ile uyumludur. Mac OS X Macintosh işletim sistemi ailesinin son sürümüdür.

• Grafik açısından çok ayrıcalıklı olduğundan genellikle yayıncılık alanında ilgi görür.

Macintosh

12

• Windows, Microsoft şirketinin geliştirdiği kişisel

bilgisayarlarda en çok kullanılan işletim sistemidir.

• Kullanıcıya grafik arabirimler ve görsel iletilerle yaklaşarak, yazılımları çalıştırmak, komut vermek gibi klavyeden yazma zorunluluğunu ortadan kaldıran bir işletim sistemi ailesidir.

• Görseldir. • Hızlıdır. • Bir işlemin yapılabilmesi için birden fazla yöntem mevcuttur.

Windows

13

Dokunmatik ekranlar ile kullanımı kolaylaştıran yeni bir arayüze sahip olan sürümler (Windows 8, Windows 10), son yıllarda piyasaya sürülmüştür.

• MS-DOS (Grafik arayüzü yok)

• Windows XP, Vista, 7, 8, 8.1, 10

• Masaüstü pazarında en yaygın kullanılan işletim sistemi

• Lisanslı

• Sunucu (Server) İşletim Sistemleri mevcut

• Windows 2008 Server, 2012 Server

Windows

14

• Helsinki Üniversitesi‘ nde bilgisayar mühendisliği öğrencisi

olan Linus Torvalds‘ ın 1991 yılında Intel'in yeni işlemcisi 80x86‘ nın mimarisini denemek üzere geliştirmeye başladığı Unix tabanlı bir işletim sistemi çekirdeğidir.

• Linus, comp.os.minix haber grubuna gönderdiği yazıda yeni bir işletim sistemi geliştirmekte olduğunu ve ilgilenen herkesin yardımını beklediğini duyurmuş.

• İnternette yaptığı duyuru sonucunda tüm dünyadan birçok yazılımcının da desteği ile hızla gelişmiş ve halen aynı destek ile gelişmekte olan açık kaynak kodlu, özgür bir yazılımdır.

15

Linux Dağıtımları

16

• Türkiye‘ de TÜBİTAK tarafından geliştirilen bir Linux dağıtımı olan işletim sistemi Pardus, planlamasına 2003 yılında başlanmış olup ilk kararlı sürümü 27 Aralık 2005’te

yayınlanmıştır.

• Milli Savunma Bakanlığı, Akaryakıt İkmal ve NATO Pol Tesisleri İşletme Başkanlığı, çoğunluğu Bursa'da olmak üzere kamu hastanesi, İSKİ, Pendik ve Eyüp belediyeleri olmak üzere birçok kurum tarafından kullanılmaktadır.

• PARDUS; uzaktan yönetim için Lider Ahenk, kimlik yönetimi için Engerek, siber güvenlik için Ahtapot gibi bazı alt projelerle de desteklenmektedir.

• Pardus 17.4

Pardus

17

Windows - % 89.79 Mac - % 7.87 Linux - % 2.33

İşletim Sistemleri Kullanım Oranları

18

Mobil İşletim Sistemleri

19

1. Windows 1.0

2. Windows 2.0

3. Windows 3.0 – 3.1

4. Windows NT

5. Windows 95

6. Windows 98

7. Windows 2000

8. Windows XP

9. Windows Vista

10.Windows 7

11.Windows 8.0

12.Windows 10

Windows İşletim Sistemleri

20

• İlk Windows sürümü- 1985

• Uygulamada tek

bir pencere bulunmakta ve tüm işlemler bu pencere üzerinde

gerçekleştirilmekteydi.

Windows 1.0

21

Windows 1.0

22

• 1987- Birden fazla pencere üzerinde işlem yapma imkanı geldi ve klavye kısayolları kullanıcılara sunuldu.

Windows 2.0

23

Windows 3.0 ve 3.1 • Windows 3.0 1990 yılında, 3.1 ise 1992 yılında piyasaya

sürülmüştür.

24

• Dosya yöneticisi, Program yöneticisi ve Registry sisteme dahil edilmiştir. Ayrıca video dosyaları oynatma desteği getirilmiştir.

Windows 3.0 ve 3.1

25

• 1993 yılında sunucu pazarını hedefleyen Windows NT 3.1 piyasaya sürüldü.

• NT ailesinin amacı, sunucu sistemleri ve kurumsal bilgisayarlar için üst düzey bir kullanım sunmaktır.

Windows NT (New Technology)

26

• Görev çubuğu, Başlat menüsü gibi Windows için bilindik

özellikler bu sürümde dahil edilmiştir.

• “Masaüstü kavramı”

• Multitasking ve 32 bit desteği sunmaktadır.

• MSN hizmetleri Windows 95’in çıkışıyla beraber hizmete sunulmuştur.

Windows 95

27

• Windows 98 - 1998

• Internet Explorer 4, Outlook

Express, FrontPage Express ve Windows Media Player bu işletim sitemi ile yüklü olarak gelmekte idi.

• USB desteği de yine bu

sürümle gelmiştir.

Windows 98

28

• 2000 yılında sunucu (server)

ve iş istasyonu (workstation) türünde bilgisayarlar için çıkartılan Windows NT çekirdeğine sahip işletim sisteminin adı Windows 2000 oldu.

• Windows 2000 aslında 98’in değil NT’ nin devamıdır.

Windows 2000

29

• Deneyim kelimesinin

İngilizcesi olan eXPerience ifadesinden gelmektedir.

• 2001 yılında Home ve Professional olmak üzere iki farklı Dağıtım (Edition) ile piyasaya sürülmüştür.

Windows XP

30

• Windows Vista - 2007

• Grafik Kullanıcı

Arayüzünde birçok değişiklik yapılmış ve Aero tanıtılmıştır.

• Windows Search adı altında bir arama mekanizması sisteme eklenmiştir.

Windows Vista

Aero: pencere kenarlarında yarı saydam bir görünüm sağlayan yeni grafiksel arayüz

31

• Windows 7 -2009

• XP’nin başarısından

sonra Vista’daki hayal kırıklığı, 2 yıl sonrasında Windows 7’nin piyasaya sürülmesine neden olmuştur.

Windows 7

32

• Dokunmatik ekranlarla daha rahat kullanım için Metro UI adı altında yeni bir kullanıcı arayüzü geliştirilmiştir.

• Bu arayüz parmakla kullanım kolaylığı sağlamak amacıyla büyük kutucuklardan oluşur ve kaydırma, parmak hareketleri desteği içerir.

Windows 8

33

Genişletilmiş Başlat Menüsü

Görev çubuğu

Hızlı başlat

Ayarlar

Bildirim alanı

Windows 10

Arama kutusu

34

35

• 32 bitlik bir işlemcinin (x86) bellek adresi, adres veri yolları ve ilgili veri yollarına bağlı birimleri 32 bitliktir.

• 32-bit 232 = 4,294,967,267 = 4 GB adrese sahip • En fazla 4GB RAM'e destek verir.

• 64-bit işlemciler 32-bit'e göre daha fazla bilgiyi tutup

işleyebildiklerinden daha güçlüdürler. 4 GB RAM ve üzeri rahatlıkla kullanılabilir.

32 ve 64 Bit Farkı

36

İşletim sistemini ilk çalıştırdığımızda karşımıza gelen ekrana masaüstü (desktop) denir.

Hem dosya ve klasörlerin yerleştirilebileceği, hem de programları çalıştırmaya yarayan kısayolların bulunduğu kısımdır.

Görev çubuğu

Temel Kavramlar

37

Başlat menüsü

Görev çubuğu

Hızlı başlat

Ayarlar

Bildirim alanı

Masaüstü Dosya Gezgini

38

Temel Kavramlar

• Sürücü (Driver); Dosya/Klasörlerin saklandığı ortam • Yerel Disk C, CD Sürücü, …

• Klasör (Dizin) (Folder); Dosyaları kategorize etmek için

kullanılan yapılar

39

Temel Kavramlar

• Dosya (File); Bilgisayarda bilgilerin kaydedildiği birimlere dosya adı verilir. Dosya içerisindeki bilgi; resim, yazı, çizim, ses gibi her şey olabilir. • Dosya_adi . dosya_uzantisi

Dosya uzantısı İçerik

txt yazı

doc, docx MS Office Word

ppt, pptx MS Office PowerPoint

xls, xlsx MS Office Excel

pdf Kitap

bmp, jpg, tiff, jpeg, png Resim

mp3, wav Ses, müzik

mp4, avi, mpeg, mov, dat Video, film

rar, zip, exe Diğer

40

Temel Kavramlar

• Dosya Sistemi (File System); Bir dosyanın disk üzerinde nasıl saklandığını ve bilgisayarın dosyaları yönetebilmek için erişimi nasıl sağladığını kontrol eden sistemdir.

− Windows Dosya Sistemleri

• NTFS • FAT32 • FAT • exFAT

− Linux Dosya Sistemleri

• EXT2, EXT3, EXT4, XFS, Resier

41

Birden Fazla İşletim Sistemi

42

Başlat menüsü

Görev çubuğu

Hızlı başlat

Ayarlar

Bildirim alanı

Masaüstü Aygıt Yöneticisi

43

Sistem Geri Yükleme

44

Denetim Masası

45

Denetim Masası

• Kullanıcı Hesapları • Sistem ve Güvenlik • Ağ ve Internet • Görünüm ve Kişiselleştirme • Programlar • Donanım ve Ses • Saat, Dil ve Bölge • Erişim Kolaylığı

46

• Denetim masasının en önemli görevlerinden birisi bilgisayara kurulu programlarla ilgili kaldırma ve güncellemelerin yapılabilmesidir.

Kurulan programlar, Denetim Masası Programlar ve Özellikler seçeneği seçildiğinde gelen pencerede listelenir.

Kaldırılmak istenen programın üzerindeyken sağ tıkladığımızda Kaldır-Değiştir düğmesi görünür ve tıklandığında ilgili program bilgisayardan kaldırılmaya başlanır.

Program Ekle - Kaldır

47

Program Ekle - Kaldır

48

Uzak Masaüstü Bağlantısı

• İnternete bağlı olduğunuz sürece bulunduğunuz yere

bakılmaksızın bilgisayarınıza erişmenizi sağlar. TeamViewer, Ammyy, AnyDesk, ..

49

Sanal Makine

• Sanal makine programları; işletim sistemi üzerinde

çalışan, sanal bir işletim sistemi kurmaya yarayan yazılımlardır.

• VirtualBox • VMware • Parallels

50

Çevrim İçi İşletim Sistemi: EyeOS

51

• Herhangi bir internet tarayıcısı ile çalıştırabilmek

mümkün.

• 128 bitlik şifreleme sağlayarak dosya ve verilerinizi koruma altına alıyor.

• Demo Admin Sayfası: https://s1.demo.opensourcecms.com/s/107

• Username: root • Password: opensourcecms

Çevrim İçi İşletim Sistemi: EyeOS

52

• Açık kaynak kodlu ve özgür belgeleme lisanslı (GNU GPL

lisanslı) bir işletim sistemi

• Açık kaynak kodlu olduğundan dolayı herkes PHP uygulama kodunu indirip değişiklik yapabilir.

• Kendi içinde Word editörü, FTP programı, RSS okuyucusu bulunuyor.

• EyeTerre adlı uygulaması (Google Earth tarzı bir hizmet), televizyon, oyun, sistem içi mesajlaşma ve dahası!..

Çevrim İçi İşletim Sistemi: EyeOS