«УНИВЕРСИТЕТ «ТҰРАН» МЕКЕМЕСІlib.turan-edu.kz/images/book/22218/22218.pdf · Силлабус 23 ; 4. ... теориялық негіздері мен тәжірибелік

«УНИВЕРСИТЕТ «ТҰРАН» МЕКЕМЕСІ

БЕКІТЕМІН

«Университет «Тұран» мекемесінің ОӘЖ проректоры

___________ А.А.Арупов «____»________ 2013 ж.

«ӘЛЕМДІК ЖӘНЕ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАНЫҢ» КАФЕДРАСЫ

ОҚУ ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

Пәні:

«Кәсіпкерлік»

Мамандық: 5В050600 Экономика 5В050900 Қаржы Авторы туралы мәліметтер: оқытушы э.ғ.к. Жакупова С.Т. Несие саны: 3 кредит Курс 4\3 Семестр 7\5 Оқу технологиясы: кредиттік, дистанциондық Оқыту нысаны: күндізгі\сырттай Бөлім: қазақша Білімгерлердің білімін бағалау жүйесі: әріптік (пайыз бойынша)

АЛМАТЫ, 2013

Құрастырған : Жакупова С.Т. «Кәсіпкерлік» пәні бойынша ПОӘК 5B050600 «Экономика», 5В050900 «Қаржы» мамандығының студенттеріне құрастырылған. «ӘЖҰЭ» кафедрасының отырысында ПОӘК қарастырылды. «_______»_____________2013ж.. Хаттама №____________ Кафедра меңгерушісі:_____________ PhD докторы Закирова Д.И.

2013-2014 оқу жылына пән бойынша оқу жұмысын тарату сеткасы

Оқу түрі: Күндізгі (4 ж.о.; 3 ж.о. )

Сырттай (2 ж.о.)

Сырттай (3,2ж.о.)

Курс, оқу жылы 4 2 3 Семестр 7 8 8 Барлығы, несие 3 3 3 Жалпы еңбек сиымдылығы, сағ.

135 135 135

Дәрістер, сағ. 30 18 18 Тәжірибе сағ. 15 9 9 СОӨЖ, сағ. 15 32 32 СӨЖ сағ. 75 76 76 Аралық бақылау, саны 2 2 2 Бақылау формасы Емтихан емтихан емтихан Курстық жұмыс

курс жұмысы - курс жұмысы

Мазмұны беті

1. Пәннің типтік оқулық бағдарламасы (егер пән міндетті компоненттерден болса)

2. Пәннің оқулық жұмыс бағдарламасы 4

3. Силлабус

23

4. Пән бойынша тапсырмаларды орындалуы және өткізу кестесі 5. Лекциялық кешен-контент (Дәріс тезисы, иллюстративті және тарату

материалдары, ұсынылған әдебиеттер)

6. Семинарлық (тәжірибелік) дәрістер жоспары

7. Пәнды оқыту бойынша әдістемелік ұсыныстар

8. Типтік есептеулер, выполнению есептік-графикалық, лабораториялық жұмыстардың, курстық проектілірді (жұмыстарді) орындауы бойынша әдістемелік ұсыныстар мен белгілеулер

9. Оқұшының жеке жұмыстарына материалдар (ағымды жұсмытар, рефераттар және ұй тапсырмалардың еңбек сыйымдылығымен әдебиеттермен белгілеуі мен тапсырмалар; әрбір Тақырып бойынша өзін өзі бақылау материалдары)

10. Оқұшылардың оқу жетістіктерін бағалау және бақылау материалдары (жазбаша бақылау жұмыстары, тестілік тапсырмалар; өзіндік дайындыққа арналған сұрақтар тізімі және т.б.с.с..)

11. Оқу дәрістерінің бағдарламалық және мультимедиялық сүйемелдеу (пәннің мазмұнына байланысты)

12. Арнайы мамандандырылған аудиториялардың, кабинеттердың және лабораториялардың тізімі

13. Пәннің оқу әдістемелік қамтамасыз етілу картасы

УНИВЕРСИТЕТ «ТҰРАН» МЕКЕМЕСІ

БЕКІТЕМІН «Университет «Тұран» мекемесінің

ОӘЖ проректоры ___________ А.А.Арупов «____»________ 2013 ж.


ЖҰМЫС БАҒДАРЛАМАСЫ

Пәні:


Мамандығы: 5В050600 Экономика (3 курс) 5В050600 экономика (4 курс)

Авторы (оқытушы): Жакупова С.Т. «Тұран» университеті, «Экономика» факультеті, «Әлемдік және ұлттық экономика» кафедрасының доценті Оқу нысаны: күндізгі\сырттай Барлығы 3 кредит\3 кредит Курс 4\2,3 Семестр .7\3-5 Дәріс 30 сағат \18 сағат Тәжіриебе 15 сағат \9 сағат АБ саны 2\2 СОӨЖ 15 сағат \32 сағат СӨЖ 75\76 сағат Емтихан 3- 5 семестр\9 семестр Еңбек сыйымділігі 135 сағат\135 сағат

Алматы, 2013

Құрастырушы: Жакупова С.Т., э.ғ.к., доценті жұмыс бағдарлама «Кәсіпкерлік» пәні бойынша 5В050600 экономика (3 курс),

5В050600 экономика (4 курс) бакалавр, 5В050600 экономика (2 курс) мамандығтарының оқыту жоспары бойынша құрастырылған жұмыс бағдарлама әлемдік және ұлттық экономика кафедрасының мәжілісінде қарастырылған «_____»_____________2013 жылы, №________протоколы.

Әлемдік және ұлттык экономика кафедрасының меңгерушісі доктор РhD: Закирова Д.И.

ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБА «Кәсіпкерлік» пәні бойынша жұмыс бағдарлама «Экономика», «ММБ», «Қаржы»

мамандықтарының студенттеріне арнайы курс ретінде жасалған және кәсіпорын экономикасының қазіргі заманғы теориясы мен тәжіриебесінің негіздерімен құралдарын сипаттайды. Курстың мақсатты аудиториясы – 5В050600 «Экономика», 5В050900 «Қаржы», мамандықтарының студенттері.

ЖҰМЫС БАҒДАРЛАМАСЫ БОЙЫНША ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР:

Кесте 1 Оқыту нысаны

Жұмыс бағдарлама бойынша оқыту семестр-лердің (циклдер-дің) саны

Кре

дитт

ер с

аны

:

Барл

ығы

сағ

атта

р

Дәр

істе

р (с

ағат

тар

саны

)

Лаб

орат

ория

лық

дәрі

стер

(с

ағат

тар

саны

)

Сем

инар

лық

/пра

ктик

алы

қ дә

ріст

ер:

СӨ

Ж

СО

ӨЖ

Бақылау түрі мен нысаны

МБ

1

МБ

2

НБН

(қ

оры

тынт

ы)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Күндізгі Экономика

Семестр 7

3 135 15 15 75 15 бақылау тест тест

Күндізгі Экономика

Семестр 6


Сырттай Экономика

Семестр 5



Семестр 3

3 135 18 9 76 32 бақылау бақыл тест

ЖҰМЫС БАҒДАРЛАМАНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТЫ:

Курстың қысқаша сипаттамасы «Экономика» мамандығы бойынша «Кәсіпкерлік» пәні білікті кадрларды

дайындауда профильді пән болып табылады. Аталған пәнді оқып болғаннан кейін студенттер мыналарды білу керек:

- қәсіпкерлік қызметті ұйымдастырудың теориялық негіздері бойынша білімді игеру - қәсіпкерлік қызметтіұйымдастыру мен қызмет етуі бойынша дұрыс, нақты

шешімдерді қабылдай алу - бизнесті басқарудың әртүрлі әдістері мен тәсілдерін қолдануды меңгеру «Кәсіпкерлік» пәнін зерттеу объектісі- кәсіпкерлік теория мен тәжіриебесін қосатын кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыру үрдісі болып табылады.

Пәнді оқыту мақсаты: бәсекелік жағдайларда студенттерге кәсіпкерлік қызметті ұйымдастырудың теориялық негіздері мен тәжірибелік әдістері туралы білім беру.

Пәнді оқыту мәселелері Бұл пәнді беру мақсаты болып шаруашылық жүргізудің нарықтық жағдайында

кәсіпкерліктің қызмет етуінің экономикалық механизмін зерттеу негізінде студенттердің экономикалық ой-өрісін дамыту болып табылады.

Осыған байланысты пәнді оқытуда келесі негізгі міндеттер қойылады: 1. студенттерге кәсіпкерліктың пәнін және негізгі қағидаларын үйрету. 2. кәсіпкерлік саласындағы нормативтік актілер туралы терең білім беру. 3. студенттерді ҚР-да кәсіпкерлікті қолдау және дамыту мәселесімен таныстыру.

4. іспен айналысуға, кәсіпорын ашуға үйрету. 5. кәсіпкерлерді қорғау мәселесін қарастыру және т.б..

«Кәсіпкерлік» пәнін игеру үшін студентте: - ғылыми-іс-тәжиребелік талдау жүргізуге қабілеті болуы қажет; - зерттеу, эксперимент жасау және өз бетімен жұмыс істеу қабілеті болуы қажет; - ғылыми әдебиетпен жұмыс істей білуі қажет; - рыноктық экономика негіздері жөнінде білімі болуы қажет; - экономикада қызмет ететін нарықтардың қызмет ету ерекшеліктерін ашу; - шет мемлекеттердегі Кәсіпкерлік ұйымдастырылу нысандары мен негізін үйрену; - экономикада қаржы құралдарының мүмкіншіліктері мен пайдаланылуын меңгеру; - әртурлі мамандық қызметтердің қолданылатын қаржы нарықтары мен Кәсіпкерлікте бага белгілеу әдістерін, оларды басқару стильдерін, ішкі және халықаралық қаржы нарықтарындағы қызмет ету стратегиясын оқыту, зерттеу; - әр түрлі нысанында ұйымдастырылған Кәсіпкерлік, яғни кәсиби қатысушылардың қызметін талдау; - курсты меңгеру арқылы студенттерге Қазақстаның Кәсіпкерлік-нарығында болып жатқан процестерді және оның жалпы экономикалық дамуындағы рөлін тусіндіруге комектесу.

Курс саясаты Студент білу керек- бухгалтерлік есеп жүйесі, бухгалтерлік есептің концепциялары

мен принциптері, шоттар жүйесі мен екі жақты жазу, актив, міндеттемелер және кәсіпорынның меншікті капиталы туралы түсініктерді білуді көздейді.

Студент істей білу керек- күн сайын сабақта өткен Тақырыптар бойынша қорытынды жасап және шаруашылық есеп операцияларына корреспонденция құра білу, оқу процесінде белсенділік таныту.

Студент дағдылыққа үйрене білу-студент өз бетіншеәр Тақырыпқа байланысты құжаттарды ажырата білу және оның қай уақытта қолданылатын, құжатқа байланысты шешімдер қабылдауды және қорытынды жасай білуге дағдылану.

Пәнді оқытуды тәмамдау бойынша студенттармен алынатын білім деңгейі, қабілеттері, дағдылары және құзырлары:

а) жалпымәдени (ЖМ): Кесте2

Құзіреттіліктер Дескрипторлар – игерудің негізгі белгілері (нәтижеге жету көрсеткіштері)

Құзыреттілікті қалыптастыруды және дамытуды оқытудың нысандары мен әдістері

Ойлау мәдениетін игерген, ақпаратты қабылдауға,жинақтауға және талдауға, мақсатты қоя білуге және оған жетудің жолдарын таңдай білуге қабілетті

Білуі тиіс: басты философиялық ұғымдар мен категориялар, табиғат дамуының, қоғам мен ойлаудың заңдылықтарын Істей білуі тиіс: интеллектуалды дамуы үшін таным әдістері мен құралдарын қолдана білу, мәдени деңгейін, кәсіби құзыреттілігін арттыра білу, экономикалық құбылыстарды, үрдістерді және институттарды микро және макро деңгейде өзара байланыста талдай білу

Меңгеруі тиіс: тұтынушылардың, өндірушілердің, қор мен мемлекеттік меншік иелерінің мінез-құлқын талдаудың экономикалық әдістерін , басқарушылық сонымен қатар, орындау сипатындағы кәсіптік мәселелерді шешу жөніндегі ұтымды шешім ойлап табу үшін және кәсіпорынның шаруашылық міндетемелерін ең жақсы шешу тәсілін таңдауға қажетті творчествалық өй-өрісін дамыту керек; кәсіпорынның экономист ретінде

- зерттеудің түсінігі мен оны зерттеудің әдісін білу;

творчествалық, одан әрі белсенді кәсіптік қызметті жүргізу үшін тәжірибелік дағдылар болу керек.

ұйымдастыру-басқару шешімдерін таба білуге қабілетті және олар үшін жауапкершілікті алуға дайын

Білуі тиіс: заманауи экономиканың микро және деңгейде қызмет ету заңдылықтарын Істей білуі тиіс: қойылған міндетке сәйкес экономикалық мәліметтерді өңдеу үшін көмекші құралдар таңдауын жүргізу, бизнестің (ұйымның) ішкі және сыртқы ортасын талдау үшін экономикалық инструментарийлерді қолдану Меңгере білуі тиіс: қоғам мәселелерін талдаудағы біртұтас тәсіл дағдыларын : Кәсіпкерлік теориясы, тарихи және даму эволюциясымен танысады; - әр түрлі Кәсіпкерлік түрлерін жүргізу жөнінде білім алады; - Кәсіпкерлікті басқару тәсілдерін игереді; - Кәсіпкерлік тауқыметтері жөнінде өз зерттеулерін жүргізуге машықтанады; - Кәсіпкерлік әлемінде іскерлік келіссөздер жүргізуге машықтанады; - Кәсіпкерліктегі менеджмент және маркетинг туралы білім алады; - Кәсіпкерлікте ақпараттық технологияны қолдануға машықтанады. Ғылыми ұғымдардың әр дайым дамып отыратындығын түсіну үшін Кәсіпкерлік жүргізудегі отандық және шетелдік іс тәжірибені салыстырып талдаудың маңызы үлкен.

экономикалық ғылымның негізгі ерекшеліктерін білу;

Өз қызметінде құқықтық-нормативті құжаттарды пайдалана білу

Білуі тиіс: негізгі нормативті-құқықтық құжаттар Істей білуі тиіс: кәсіби қызметтік ортасын реттейтін заң шығару және нормативті-құқықтық актілер жүйесіне бағытталу, кәсіби және қоғамдық кәсібі аясында құқықтық нормаларды қолдану Меңгере білуі тиіс: қоғам мәселелеріне деген жүйелі, біртұтас көзқарас тудыру үшін философиялық ойлау дағдыларын

- таңдаған Тақырып бойынша зерттеуге қажет заңнамалар және басқа да әдебиеттермен жұмыс

Зерттеудің жаңа әдістерін өз бетінше меңгеру қабілеті, өзінің кәсіби қызметінің ғылыми және ғылыми-өндірістік бейінін өзгертуге деген қабілеті

Студент зерттеу жүргізуде дербестік танытады

- тұрақты көрсеткiштердiң ұтымды жүйесiн таңдау және оны қаржы саласында бағалауда қолдану.

- жалпы ғылыми зерттеудің негізін анықтау;

Кәсіби қарым-қатынас құралы ретінде шет тілін еркін қолдана білу қабілеті

студент алған білімін жарияланымдарында көрініс тапқан шетелдік тәжірибені оқып-үйренуі үшін қолданады

- шетелдік ғалымдардың зерттеу жұмыстарымен танысу

Көпшілік және ғылыми сөйлеу дағдыларын меңгерген

студент дағдысын өз жұмысының нәтижелерін презентациялар дайындау жолдары арқылы көрсетеді

- диссертациялық зерттеудің талаптарын меңгеру

б) кәсіби (КП):

Операционды қызмет ұйымдарының заманауи тұжырымдамаларын біледі және оларды қолдануға дайын

Білуі тиіс: операционды қызмет ұйымдарының ұстанымдарын, ұйымның операционды қызметін басқарудың басты әдістері мен құралдарын Істей білуі тиіс: ұйымның ішкі және сыртқы ортасын талдай білу, олардың басты элементтерін анықтау және олардың ұйымға әсерін бағалау, ұйымның операционды қызметін жоспарлау Меңгере білуі тиіс: операцияларды басқару әдістерін

ғылыми зерттеудің түрлері бойынша өзектілікті анықауда нақты бекітілген Тақырып бойынша қызметті меңгеру әдістері

Жаһандану жағдайындағы әлемдік нарықтағы операциялармен байланысты басқарушылық міндеттерді шешуге қабілетті

Білуі тиіс: ұйымның даму және қызмет ету заңдылықтарының ұстанымдарын, инвестициялық жобалар мен ұйымдарды, активтерді бағалаудың ұстанымдарын, тәсілдері мен әдістерін Істей білуі тиіс: қабылданатын қаржылық шешімдерді компанияның құндылықтарын (құнын) құруға әсер ету тұрғысынан бағалай білу, қаржылық құралдарды бағалауды жүргізу Меңгере білуі тиіс: басты басқарушылық қызмет әдістерін жүзеге асыру (шешім қабылдау, ұйымдастыру, уәжділік және бақылау)

Әлемдегі қаржы саласындағы құқықтық ерекшеліктерімен таныса отырып отандық құқықтық нормативтік базамен салыстыру

Макроэкономикалық ортаның ұйым мен мемлекеттік және муниципиалды басқару қызметіне әсер етуін бағалау қабілеті

Білуі тиіс: қаржыландыру көздері, қаржылық нарық институттары мен құралдары Істей білуі тиіс: есепке алудың түрлі жүйелері мен үлестірулерді қолдану тиімділігін бағалау, тәуекелдерді бағалау, түсімділік және қабылданатын қаржылық және инвестициялық шешімдердің тиімділігі Меңгере білуі тиіс: бизнес-бірлік деңгейінде стратегияны тұжырымдау және жүзеге асыру әдістерін, инвестициялық талдау және қаржылық нарықты талдау әдістерін

Дамыған мемлекеттердегі қаржы нарығын басқару ерекшеліктерін қарастыру: талдау және мәселелерді анықтау

Қаржылық нарық пен институттардың рөлін түсінеді, түрлі қаржылық құралдар талдауына қабілетті

Білуі тиіс: қаржылық менеджменттің іргелі тұжырымдамаларын, қаржыландыру көздері мен қаржылық нарық құралдарын Істей білуі тиіс: қаржылық құралдарға бағалау жүргізу Меңгере білуі тиіс: инвестициялық талдау және қаржылық нарықты талдау әдістерін

Мамандық бойынша таңдаған Тақырыпқа байланысты жіктеу

Отандық және шетелдік зерттеушілердің алған нәтижелерін жинақтай білу және сыни бағалай білу қабілеті, перспективалық бағытты анықтау, зерттеу бағдарламасын құру

Студент шетелдік ғылыми және тәжірибелік тәжірибесін қолданады, оларды елдік ерекшеліктерін есепке ала отырып сыни бағалай білу және қолдана білу қабілетін көрсетеді

Шетелдерде өткен тәжірбие нәтижесін қолдану

Таңдап алған ғылыми зерттеу жұмысының тақырыбының өзектілігін, теориялық және практикалық маңыздылығын негіздей білу қабілеті

Студент сол және басқа да зерттеулердің нәтижелерінің болашақ зерттеу үшін қаншалықты маңызды екенін бағалайды, олардың өз әзірлемелерінің тақырыбымен байланысын ұсынады

Зерттеу жұмысының тақырыбының өзектілігін ашу

Әзірленген бағдарламаға сәйкес өз бетінше зерттеу жүргізе білу қабілеті

студент ғылыми-зерттеу жұмыстарын өз бетінше жүргізе білу, мақсат қоя білу және міндеттерді шеше білу қабілетін танытады

Қойылған мақсаттарға нақты міндеттер қоя білу

Жүргізген зерттеуінің нәтижелерін мақала немесе баяндама түрінде ғылыми бірлестікке ұсына білу қабілеті

студент ғылыми жұмысының нәтижелерін презентация жасай білу қабілетін танытады

Ғылыми мақаланы жазуды меңгеру

Экономикалық есеп өткізу үшін ақпараттың түрлі көздерін талдай және қолдана білу қабілеті

студент ғылыми жұмысына қажетті түрлі ақпарат көздерімен және мәліметтер жабдықтаушыларымен жұмыс істей білу қабілетін танытады

Ғылыми зерттеу жұмыстың тақырыбына қолданылатын ақпарат көзін іріктеу

Пән алдындағы реквизиттері: • «Экономикалық, теория» • «Микроэкономика» • «Макроэкономика» • «Менеджмент негіздері» • «Маркетинг»

Пәннен соңғы реквизиттері: • «Кәсіпкерлік» • «Кәсіпорын және кәсіпкерлік экономикасы» • «Кәсіпкерлік іс-әрекеттерді ұйымдастыру» • «Кәсіпорын қаржылары»

НЕГІЗГІ БӨЛІМ ЛЕКЦИОНДЫҚ ДӘРІСТЕРДІҢ ТАҚЫРЫПТАРЫ

1 Тақырып Кәсіпкерліктің мәні, атқаратын қызметтері, даму шарттары Кәсіпкерлік: ұғымы, пәні, теориялық негіздері Кәсіперлік әрекеттің негізгі

субъектілері Кәсіпкерлік әрекеттің мақсаты мен меншік түрлері Тақырып 2 Кәсіпкерліктің нысандары мен түрлері. Кәсіпкерлік қызметтің негізгі түрлері және олардың ұйымдастырылуы. Бірлескен

кәсіпкерлік нысандары және кәсіпкерліктің өзгешеліктері. ҚР-ғы кәсіпкерліктің түрлері және өнеркәсібіндегі шағын кәсіпорындар.

Тақырып 3 Кәсіпкерлік қызметінің мәні және негізгі рекшеліктері Шағын кәсіпкерлік – ұлттық экономиканы дамытудың маңызды шарты. Іскерлік

идеялардың өмірге икемділігі. Кәсіпкерлік процесінің ноба (схема). Кәсіпкерліктің қасиеттері. " Кәсіпкерліктің алтын ережелері ".

Тақырып 4 Заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлерді тіркеу Қазақстан Республикасындағы заңды тұлғаларды тіркеу тәртібі. Кәсіпкерлік субъектілерінің қызмет ету ерекшеліктері мен банкроттық. Тақырып 5 Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау және дамыту Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау. Жергілікті өкілетті органдардың құзыретi.

Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау мен дамыту. Тақырып 6 Кәсіпкерліктегі басқаруды ұйымдастыру және ондағы адам

факторының рөлі Жоспарлау басқарудың ең басты функциясы ретінде. Кәсіпкерлікте қойылған мақсаттарға жету жолдары.

Тақырып 7 Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау. Жоспарлау түрлері: Бизнес-жоспар

Жоспарлаудың негіздері және экономикалық ұйымды жоспарлау қажеттілігі. Бизнес: қатысушылары және бизнесты болжамдау әдістері. Бизнесті басқару стратегиясы\тактикасы және жоспарлық принциптері. Бизнес жоспар: тағайындалу тәртібі және оның шығындары.

Тақырып 8. Бизнестің ұйымдастыру ерекшеліктері. Шарттар, есеп берулер. Төңіректегі бизнес – ортаның рөлі. Бизнестегі персоналдың

ролі және еңбек қатынасы. Тақырып 9 Кәсіпкерлерді қаржыландыру мәселесі Кәсіпкерлік қолдау механизмінің шетелдік тәжіриебесі. Шағын кәсіпкерлік

субъектілерін қаржылық қолдау: Шағын кәсіпкерлікті несиелендірудегі негізгі таұқыметтері.

Тақырып 10 Кәсіпорін және оның экономикалық ортасы Кәсіпорынның инфрақұрылымы мен микро макромен байланысы. Кәсіпорынның

сыртқы ортасы. Негізгі ішкі және сыртқы факторларды бағалау Тақырып 11 Кәсіпорынның келісімдерін несиелеу. Лизингттік операциялар

Жеке кәсіпкерліктің артықшылықтарына байланысты лизингтік несиелер, сақтандыру, франчайзингті дамыту қажеттілігі. Халықаралық несие. Лизингтік несие.

Тақырып 12 Лицензияландыру және сертификациялау Лицензия ұғымы және негiзгi принциптерi.. Лицензиялардың түрлерi Тақырып 13 Кәсіпкерлік мәмілелер Мәмiле ұғымы. Мәмiленiң жазбаша түрi. Жарамсыз мәмiлелер мен жарамсыздықтың

салдары. Тақырып 15 Салық салу мәселелері Салықтар және салық салудың теориялық негіздері. Салық салудың принциптері

мен салық органдарының қызметі. Қазақстан Республикасының салық жүйесі және кәсіпкерлердің қызметін салық салудың негізгі түрлері.

Тақырып 14. Бизнестегі маркетинг Бизнестегі маркетинг концепциясы. Маркетингтік зерттеулерді жүргізу және

ұйымдастыру. Қазақстандағы маркетингтің қалыптасуы мен даму ерекшеліктері.

ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАРДЫҢ ТАҚЫРЫПТАРЫ:

1 кредит (25 сағат) Такырып 1 Кәсіпкерліктің мәні, атқаратын қызметтері, даму шарттары Такырып 2 Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау. Жоспарлау түрлері: Бизнес-жоспар Такырып 3 Кәсіпкерліктегі басқаруды ұйымдастыру және ондағы адам факторының рөлі Такырып 4 Кәсіпкерлік жүйесі және экономикалық ортасы. Кәсіпорынның қаржылық ортасы. Такырып 5 Кәсіпорынның келісімдерін несиелеу. Лизингттік операциялар.

2 кредит (25 сағат) Такырып 6 Кәсіпкерліктегі факторинг. Қаржылық ресурстарды жоспарлау Такырып 7 Кәсіпкерліктің субъектілері. Кәсіпкерлік ұйымдарды кадрлік қамтамасыз ету. Такырып 8 Кәсіпкерлік фирма ұйымдастыру принципері мен типтері. Такырып 9 Кәсіпкерлердің шаруашылық серіктестіктермен келісімдік қатынастары құжаттар: келісім-шарт сатып алу-сату. Такырып 10 Кәсіпкерлік мәдениет. Кәсіпкерлік құпия және оны қорғау әдістері

3 кредит (25 сағат) Такырып 11 Кәсіпкерлікті ұйымдастыру нысандары. Делдалдық Кәсіпкерлік. Өндірістік Кәсіпкерліктің ерекшеліктері. Коммерциялық Кәсіпкерліктің ерекшеліктері. Такырып 12 Кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің жауапкершілігі. Кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін талдау мен бағалау Такырып 13 Кәсіпкерлік қызметтінің инфрақұрылымы (шағын бизнес орталықтар, кеңес беру кеңес беру жтб) Такырып 14 Кәсіпкерлік қызметті тоқтату Қазақстан Республикасының «Банкроттық туралы» Заңы және фирманы тарату процедурасы. Такырып 15 Кәсіпкерлік фирманы қайта құру процесі.

Барлығы - 3 кредит (75 сағат):

СТУДЕНТТІҢ ОҚЫТУШЫМЕН ӨЗІНДІК ЖҰМЫСЫ (СОӨЖ)

1. Қазақстан Республикасында қалыптасқан кәсіпкерлік түрлерінің қызмет ету ерекшеліктері

2. Қауіпсіздік ұғымы және кәсіпкерліктегі тәуекелдік. 3. Жеке кәсіпкерлік қиіншылықтары. 4. Ақционерлық Қоғамдардың құрылу ерекшеліктері. 5. Жауапкершілігі толық және шектеулі серіктестіктер. 6. Тауарлар мен қызметтер өндірісі Кәсіпкерлік сферасы ретінде. 7. Биржалық сауда ерекшеліктері. 8. Орта және шағын Кәсіпкерліккті инвестициялау және несиелеудің 9. жолдары. 10. Сақтандыру нарығының кәсібі мамандары және олардың делдалдық қызметі. 11. Халықаралық Кәсіпкерліктің сипаттамасы мен дамуы. 12. Нарық механизмі: мәні, құрамдық элементтері. Нарықтық инфрақұрылымының

негізгі элементтері. Нарықтық қатынастар қалыптастыру жағдайындағы Қазақстандағы нарық инфрақұрылымын дамыту.

13. Кәсіпорын құрылымы. 14. Кәсіпорындар бірлестіктері. 15. Кәсіпорынның кәсіпкерлік міндеттемелері және құқықтары. 16. Әр түрлі белгілері және меншік нысандары бойынша кәсіпорындардың жіктелуі.

Кәсіпорындардың жаңа түрлері – халықтық кәсіпорындар, әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар.

17. Ілесетін салаларда тиімділік пен капитал салымдарды есепке алу. 18. Инвестициялардың экономикалық тиімділігін анықтаудағы (көрсеткіштерді

дисконттау) уақыт факторын есептеу әдістері. 19. Қаржы тұрақтылық көрсеткіштері. 20. Салыстыру базасын таңдау. 21. Салыстырылған варианттардың дербес жағдайлары. 22. Кәсіпорынның негізгі қорларының экономикалық мәні, олардың құрамы және

құрылымы. Ұдайы өндірістің нысандары және негізгі капиталды жетілдіру. 23. Негізгі қорлардың амортизациясы және тозуы. Негізгі өндірістік қорларды бағалау

әдістері. 24. Негізгі қорларды қайта бағалау. Амортизацияны есептеу әдістемелер: біркелкі,

өндірістік, жеделдетілген (кумулятивті, қалдық құнын азайту). 25. Нарықтық қатынастар қалыптасу кезіндегі Қазақстан Республикадағы

амортизациялық саясат. 26. Шикізаттың химиялық түрлерінің өндірісін дамыту. 27. Қоршаған ортаны қорғау және өндіріс тиімділігін көтеруді ескере отырып

материалдық ресурстарды ұтымды пайдаланудың жолдары. 28. Шикізат таңдаудың экономикалық негіздеуі, шикізатты кешенді түрде пайдалану,

өндіріс қалдықтарын өндіру, шикізатты алғашқы өндеуден өткізу және толықтырудың экономикалық тиімділігі.

29. Айналым капиталды қаржыландыру көздері. 30. Кәсіпорын жұмысының экономикалық көрсеткіштерін жақсартудағы айналым

қаржылардың айналымдылығын жеделдетудің мәні. 31. Кәсіпорынның тауарлы-материалдық қорларды (запастарды) басқару және бағалау.

ТМҚ-ды бағалау әдістері. 32. Айналым қорлардың пайдалану тиімділігін көтеру жолдары. Айналым қорлардың

айналыдымдылығын жеделдету жолдары. 33. Еңбек нарығы: мәні және қызмет ету механизмі. 34. Еңбек нарығын мемлекеттік реттеу.

35. Қадрларды нарықтық қатынас жағдайында жұмыс істеуге қайта дайындау. 36. Кәсіпорындағы қадрлық жұмыс. 37. Кәсіпорындағы еңбек ақы төлеудің формалары және жүйелері. 38. Инфляцияға байланысты еңбек ақыны индексациялау. 39. Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын бағалау әдістемесі. 40. ҚР-сының Салық кодексі бойынша салықтық преференциялардың сипаттамасы. 41. Басшылық инвестициялық ұсыныстар көрсеткіштері. 42. Инвестициялардың экономикалық тиімділігін анықтау әдістемесі. 43. Инвестициялау ережесі. 44. Инвестицияларды қаржыландыру көздері. 45. Өнімнің өзіндік құнының құрылымы және оның әр түрлі салалардағы

ерекшеліктері. 46. Өнімнің өзіндік құнының калькуляциялық статьялар бойынша өнімнің өзіндік

құнына кіретін шығындары. 47. Салық салудың принциптері мен түрлері. 48. Қазақстан Республикасының салық жүйесі. 49. Кәсіпорын төлейтін салықтарының жалпы сипаттамасы. 50. ҚР-сының Салық Кодексі бойынша жалпы жылдық табысты есептеу кезіндегі

табыстардың түрлері.

СТУДЕНТТІҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСЫ (СӨЖ) 1. Нарықтық қатынастар қалыптастыру жағдайындағы Қазақстан Республикасының

мемлекеттік құрылымдық саясаты: ұзақмерзімді басым бағыттары және іске асыру стратегиясы. Қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуындағы өнеркәсіптің рөлі. 2015 жылға дейін Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық саясаттың басым бағыытары.

2. Нарықтың мәні және негізгі категориялары. Нарық түрлері, олардың ерекшеліктері және өзіне тән қасиеттері, оның элементтерінің бірлігі және қайықшылықтары.

3. Нарықтар құрылымы. 4. Кәсіпорындар қалыптастырудың негізгі қағидалары. 5. Кәсіпорынның басты міндеттері және функциялары. 6. Банкроттықтың түсінігі және белгілері. 7. Банкроттық және дағдарыс кезіндегі кәсіпорынды қайта құру және басқару. 8. Өндіріс тиімділігінің мәні, тиімділікке әсер ететін факторлар және көрсеткіштер

жүйесі 9. Өндірістік қызметінің тиімділік көрсеткіштері. 10. Кәсіпорын өтімділігін сипаттайтын көрсеткіштер. 11. Кәсіпорындар қызметінің тиімділікті бағалау экологиялық аспектілері. 12. Негізгі капиталды пайдалану көрсеткіштері. Негізгі өндірістік қорларды тиімді

пайдаланудың факторлары және жолдары. 13. Негізгі капиталдың бәсеке қабілеттілігін арттыру шаралары. 14. Кәсіпорынның тіркелген активтер. Кәсіпорынның материалдық емес активтер: түсінігі,

түрлері. Материалдық емес активтердің амортизациясы. 15. Кәсіпорынның шикізаттық, материалдық және отын-энергетикалық ресурстарды басқару. 16. Табиғи ресурстарды ұтымды пайдалануды ынталандыру. 17. Материалдық ресурстарды пайдалануды талдау әдістері, көрсеткіштері, факторлары және

мәні. 18. Айналым қаржылар қажеттілігін анықтау: өндірістік қор, аяқталмаған өндіріс және дайын

өнімді қалыптасу үшін. 19. Айналым қорларды пайдалануды бағалау. 20. Кәсіпорын жұмысының нәтижесіне айналым капиталды басқаруының әсері. 21. Кәсіпорынның айналым қаржыларды пайдалануды жақсартудың негізгі бағыттары.

22. Нарық жағдайында кадрлардың білістілігін көтеру және оларды қайта дайындауға тұжырымдамасы.

23. Кәсіпорынның тиімді жұмыс істеу үшін ұйымдастырушылық мінез-құлықтың мәні және маңызы.

24. Еңбек өнімділік және оны есептеудің әдістері. 25. Еңбек өнімділігі өсуінің факторлары мен жолдары. 26. Еңбек ақыны жоспарлау әдістері. 27. Әлеуметтік әріптестіктің дамуы: генералдық (бас), салалық және тарифтік келісімдер,

коллективтік келісім. 28. Жұмысберушілер мен кәсіподақтар бірлестіктері және ҚР-сының Үкіметі арасындағы

генералдық келісім. 29. Еңбек мотивациясы. 30. Кәсіпорынның инвестициялық жобаларын анықтау және тиімділігін бағалау. 31. Қаржы инвестициялар. 32. Құнды қағаз қоржының қалыптасуы. 33. Құнды қағаздардың инвестициялық қызметін бағалау. 34. Құнды қағаз портфелінің қауіп-қатері. 35. Өнімнің өзіндік құнының калькуляциялардың түрлері. 36. Калькуляциялаудың әдістері. 37. Өндіріс және өнімді өткізу шығындарды есепке алу әдістері. 38. Өнімнің өзіндік құнының көрсеткіштері. 39. Өнімнің өзіндік құнын азайтудың мәні, көздері және факторлары. 40. Өнім, жұмыс және қызмет көрсетудегі баға түрлері. 41. Кәсіпорындағы баға құрудың мезанизмі. 42. Нарықтық экономика жағдайындағы бағаны мемлекеттік реттеу. 43. ҚР-сының «Трансферттік бағаларды пайдалану кезіндегі мемлекеттік бақылау туралы»

Заңы, 13 қантар, 2001ж.. 44. Кәсіпорындағы салық салу және табысты тарату. 45. ҚР-сының Салық Кодексі бойынша салықсалу табысты анықтау кезіндегі ұстапқалулардың

сипаттамасы. 46. Корпоративті табыстық салықты анықтаудың жалпы ережелер. Корпоративті табыстық

салықты анықтау кезіндегі салықсалу табысты анықтау әдістемесі. 47. ҚР-дағы акциздерді және НДС есептеудің жалпы ережелер. Кәсіпорындағы пайданы

ұлғайту күштері. 48. Өндіріс рентабелділігі – кәсіпорын жұмысының тиімділік көрсеткіші. Рентабелділік

деңгейін көтеру және кәсіпорынның ішкі күштерін пайдалану жолдар. 49. Өнімді стандартқа келтіру. Өнімді сертификациялау. 50. Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін өсіру және бағаның рөлі.

Курстық жұмыстың Тақырыптары 1. Шаруашылық жүйесіндегі қаржының атқаратын рөлі 2. Кәсіпкерлік қызметтің теориясы және кәсіпорындардың ұйымдық нысандары. 3. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қызметтің дамуы. 4. Қазақстан Республикасындағы шағын және орта бизнестің дамуы. 5. Қазақстан Республикасындағы ірі бизнес дамуы . («....» Акционерліқ қоғамның

мысалында). 6. Қаржы нарығындағы кәсіпорындардың делдалдық қызметі. 7. Коммерциялық банктердің кәсіпорындарды несиелеу қызметі. 8. Кәсіпорындардың коммерциялық банктермен қаржылық қарым-қатынасы («...»

кәсіпорын мысалысында). 9. Өндірісті басқаруды ұйымдастыру. 10. Кәсіпорындардың маркетингттік қызметі. 11. Қәсіпорындардағы менедмент негіздері.

12. Кәсіпорынның басқару жүйесіндегі экономикалық стратегияны жүргізудің ұтымды жолдары.

13. Қазақстан Республикасында тау-кен саласынындағы кәсіпорындардың қызметі. 14. Қазақстан Республикасында мұнай-газ кешеніндегі кәсіпорындардың қызметі. 15. Қазақстан Республикасындағы көмір өнеркәсібінің дамуы. 16. Қазақстан Республикасындағы жеңіл өнеркәсібінің дамуы. 17. Қазақстан Республикасындағы агроөнеркәсібінің дамуы. 18. Қазақстан Республикасындағы көлік кәсіпорындарының қызметі. 19. Кәсіпорындардағы электронды-компьтерлі жүйелердің рөлі. 20. Кәсіпорындардың сыртқы-экономикалық қызметі. 21. Кәсіпорын – халық шаруашылығының негізгі звеносы. 22. Қазақстан Республикасындағы меншік нысандарына байланысты кәсіпорындардың

қалыптасуы. 23. Кәсіпорынның өндірістік және нарықтық қатынастары. 24. Өндіріс тиімділігін арттыру жолдары. 25. Банкроттық және дағдарысқа қарсы басқару. 26. Кәсіпорын ресурстары және оларды пайдалану тиімділігі. 27. Негізгі қорлар және оларды бағалау. 28. Қазақстан Республикасының отын-энергетикалық кешенінің дамуы. 29. Кәсіпорынды шикізатпен қамтамасыз ету мәсселелері. 30. Кәсіпорынның айналым капиталының қаржыландыру көздері. 31. Еңбек нарығының қазіргі ерекшеліктері. 32. Еңбек қарқындылығын тұрақтандыру факторлары. 33. Кәсіпорындағы еңбекақы төлемін ұйымдастыру. 34. Нарықтық экономика жағдайындағы еңбекақыны реттеу қағидалары. 35. Кәсіпорынның инвестициялық және инновациялық саясаты. 36. Инвестициялық жобалардың тиімділігін анықтау. 37. Инновациянық даму заңдылықтары. 38. Өзіндік құн – экономикалық санаты. 39. Өзіндік құнды қалкуляциялау ерекшеліктері. 40. кәсіпорынның маркетингттік және өндірістік қызметі. 41. Кәсіпорында жоспарлау жүйесін ұйымдастыру. 42. Табыс және өндіріс табыстылығы. 43. Табыстылықтың экономикалық негіздері. 44. Кәсіпорынның қаржы ресурстарын бағалау. 45. Кәсіпорынның қаржы стратегиясы.

ДИПЛОМ ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТАРЫ 1. Қазақстан Республикасындағы шетел инвестициялардың тиімді қолдану

мәсселелері. 2. Қазақстан - әлемдік қызметтер нарығында. 3. ӘСҰ (ВТО) – Қазақстан Республикасының қатысу мәсселелері. 4. Қазақстан Республикасындағы экспорттық өндірістің ұйымдастырылуы. 5. Еркін экономикалық аймақтар: әлемдік және Қазақстандық тәжіриебе. 6. Кәсіпорындардың сыртқы нарыққа шығу стратегиялары. (....кәсіпорын

мысалысында) 7. Сыртқы саудадағы фирманың коммерциялық қызметінің ұйымдастырылуы. 8. Қазақстан Республика экспорттының кәзіргі заман мәсселелері. 9. Халықаралық сауда және оның Қазақстан Республикасының сыртқы

экономикалық қызметгіндегі орны.

10. Халықаралық лизинг және оның Қазақстан Республикасындағы сыртқы экономикалық тәжіриебесіндегі қолдануы.

11. Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық қызметін кеден-тарифтік реттелуі мен жетілдіру жолдары.

12. Тендерлік қызметтің халықаралық тәжіриебесі және оның Қазақстан Республикасындағы дамуы.

13. Қазақстан Республикасында франзайзингтің мүмкіндіктері мен қолданылуы аясы. 14. Қазақстан Республикасының мұнай қоры: құрылуы және қолдану стратегиясы. 15. Қазақстан Республикасының халықаралық аудиторлық және кеңестік қызметін

қалыптастыру жолдары. 16. Халықаралық есептесу ұйымдарының сыртқы экономикалық қызмет ретінде

жетілдірілуі. 17. Қазақстан экономикасының ауыл шаруашылық секторының дамуында 18. Қазақстан Республикасының мұнай-газ кешенінің даму болашағы. (сыртқы-

экономикалық аспект) 19. Халықаралық саудадағы көлік инфрақұрылымының тұрақтануы. (Қазақстан

Республикасының мысалысында) 20. Қазақстан Республикасының азық-түлік қауіпсіздігі: түінділелері мен қамтамасыз

ету жолдары. 21. ТМД-мемлекеттерінің аграрлық нарығы: тұрақтандыру жолдары мен даму

болашағы. 22. Қазақстан дұниежүзілік азық-түлік нарығында. 23. Қазақстан Республикасының ауылшаруашылық секторының экспорттық әлеуеті

(потенциалы). 24. Дүниежүзілік бидай нарығындағы Қазақстан Республикасының бидай кешені. 25. Қазақстан Республикасының бидай экспортының тиімділігі және оның дамуы. 26. Фирманың сыртқы-экономикалық қызметінің мемлекеттік реттелуі. 27. халықаралық қаржылық интеграцияланудағы евронота нарығының рөлі. 28. Қазақстан Республикасының инвестициялық үрдістердің дамуындақор

нарығының қаржы құралдарын қолданудың әлемдік тәжрибесі. 29. Қазақстанның құнды қағаздар нарығының қәзіргі заман жағдайларында

қалыптасуы. 30. Әлемдік нарықта қазақстандық өнімдердің бәсекелесттік қабілетін арттыру

мәселелері. 31. Қазақстандық кәсіпкерлердің сыртқы нарыққа шығудың түінділері (мәсселелері). 32. Қазақстан Республикасының кәсіпорындарының сыртқы-экономикалық қызметіне

мемлекеттің әсері. 33. Қазақстан Республикасының кәсіпорындарының сыртқы-экономикалық қызметінің

тиімділігін бағалау әдістері. 34. Қазақстан Республикасының тәжириебесіндегі жаңа дүниежүзілік қаржы

құралдары. 35. Жекешелендіру үрдістердің әлемдік тәжриебесі мен Қазақстан Республикасының

жағдайы. 36. Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық даму стратегиясы. 37. Қазақстанның әлемдегі ең дамыған 50 мемлекеттер қатарына қосылу стратегиясы. 38. Экономиканың кластерлы даму концепциясы (Қазақстан Республикасының

мысалысында). 39. Өнеркәсіптік кәсіпорындарда өнім сапасын басқару ( кәсіпорын мысалында) 40. Жаңа техниканы енгізудің экономикалық тиімділігі (кәсіпорын мысалында) 41. Қазақстан өнеркәсібінде негізгі құралдарды пайдалануын жақсарту жолдары және

оларды талдау (кәсіпорын мысалында)

42. Өнеркәсіптік кәсіпорындарда өнімнің жаңа түрлерін игерудің экономикалық тиімділігі (кәсіпорын мысалында)

43. Нарық жағдайындағы кәсіпорынның өндірістік қызметін ұйымдастыру және оның тиімділігі

44. Нарық экономика жағдайындағы кәсіпорынның өнімді өткізу қызметін ұйымдастыру және оның тиімділігі (кәсіпорын мысалында)

45. Өнеркәсіптік қалдықтар мен екінші қайтара ресурстарды пайдаланудың экономикалық тиімділігі (кәсіпорын мысалында)

46. Кәсіпорынның айналым қаржылары және оларды пайдалану тиімділігі (кәсіпорын мысалында)

47. Нарық экономика жағдайында еңбек ақыны ұйымдастыру және оның ерекшеліктері (кәсіпорын мысалында)

48. Нарық экономика жағдайында кәсіпорындағы өндіріс шығындарды төмендету резервтері (кәсіпорын мысалында)

49. Өндірістің рентабелділік деңгейін талдау және оны көтеру жолдары (кәсіпорын мысалында)

50. Кәсіпорында өндірістік ұжымдарының әлеуметтік дамуын ұйымдастыру және өндірісті басқаруды жетілдірудегі олардың міндеттері. (кәсіпорын мысалында)

51. Өнімнің материалсыйымдылығы және оны төмендету жолдары (кәсіпорын мысалында)

52. Нарық қалыптасу жағдайдағы өндіріс тиімділігін көтеру жолдары (кәсіпорын мысалында)

53. Бірлескен кәсіпорындар: құру тәжірибесі және өнеркәсіптің әр түрлі салалардағы олардың ерекшеліктері (кәсіпорын мысалында)

54. Қазақстан Республикасының монополияға қарсы саясаты: мәні, бағыттары, қолдану тәжірибесі ( өнеркәсіп саласының мысалында)

55. Кәсіпорында табысты бөлуді және қалыптасуды талдау (кәсіпорын мысалында) 56. Кәсіпорынның сыртқыэкономикалық қызметін дамыту (кәсіпорын мысалында) 57. Кәсіпорынның өндірістік бағдарламасын жасау (кәсіпорын мысалында) 58. Нарық жағдайында кәсіпорындағы еңбек ақыны төлеуді ұйымдастыруды жетілдіру 59. Акционерлік қоғамдардың экономикалық тиімділігі және олардың дамуы

(кәсіпорын мысалында) 60. Кәсіпорында жоспарлауды ұйымдастыруды талдау (кәсіпорын мысалында) 61. Қазақстан Республикасының өнеркәсібінде кәсіпкерлікті дамыту 62. Қазақстан Республикасының өнеркәсібінде инновациялық процестердің дамуы

(кәсіпорын мысалында) 63. Шикізат таңдаудың экономикалық негіздеуі (кәсіпорын мысалында) 64. ҚР-сы өнеркәсібіндегі шағын кәсіпорындар қалыптасуының тиімділігі және

дамуы (кәсіпорын мысалында) 65. Кәсіпорындардың коммерциялық қызметін ұйымдастыру (кәсіпорын мысалында) 66. Кәсіпорында инновацияларды басқару (кәсіпорын мысалында) 67. Өнеркәсіптік кәсіпорынның инвестициялық стратегиясы (кәсіпорын мысалында) 68. Өнеркәсіптік кәсіпорынның инвестициялық қызметін талдау 69. Өнеркәсіптік кәсіпорындағы ұйымдастырушылық (корпоративтік) мәдениетін

қалыптастыру (кәсіпорын мысалында) 70. Өнімнің бәсеке қабілеттілігін көтеру жолдары (кәсіпорын мысалында) 71. Кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігіне жету жолдары (кәсіпорын мысалында) 72. Кәсіпорында еңбек мотивациясын жетілдіру (кәсіпорын мысалында) 73. Кәсіпорында шығындарды басқару (кәсіпорын мысалында) 74. Кәсіпорынның маркетингтік қызметін жетілдіру (кәсіпорын мысалында) 75. Кәсіпорынның қаржы тұрақтануына жету жолдары (кәсіпорын мысалында)

76. Өндірісті әртараптандыру (диверсификациялау) және оның экономикалық тиімділігі (кәсіпорын мысалында)

77. Кәсіпорынның банкроттықтан сақтану жолдары (кәсіпорын мысалында) 78. Өнеркәсіптік кәсіпорында запастарды басқару (кәсіпорын мысалында) 79. Кәсіпорынның экономикалық кауіпсіздігіне жету жолдары. 80. Кәсіпорынның тауарлық стратегиясын құру. 81. Кәсіпорынның амортизациялық саясаты, негізгі құралдарды жаңартуды

жеделдетудің мәні және талдауы. 82. Лизингті дамыту - кәсіпорынның негізгі құралдарды жаңарту формасы ретінде 83. Қазақстан Республиканың экономикасын жедел жаңарту жағдайында

кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығына жету жолдары. 84. Қазақстан Республиканың өнеркәсібін дамытудың кластерлік перспективалар 85. ( кәсіпорын мысалында) 86. Қазақстан өнеркәсібін әртараптандыру және одан әрі жаңартудың негізгі

бағыттары.

ОҚУ- ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҰРАЛМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛУІ ҰСЫНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

I. Нормативты құқықтық атілер: 1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы. – 1995ж. 2. ҚР-сының Салық Кодексі, 2001г. 20 мауысым 3. ҚР-сының Жер Кодексі. – Егемен Қазақстан, 26 мауысым, 2003 ж. 4. ҚР-сының Су Кодексі. – Егемен Қазақстан, 17 шілде , 2003 ж. 5. ҚР-сының Орман Кодексі. – Егемен Қазақстан, 12 шілде, 2003 ж. 6. ҚР-сының Бюджет Кодексі. – Егемен Қазақстан, 28 сәуір, 2004 ж. 7. 07.02.06 жылдың Қазақстан Республикасының "Жеке кәсіпкерлік туралы" Заңы 8. ҚР-сының «Мемлекеттік кәсіпорындар туралы» Заңы- Егемен Қазақстан, 9 мамыр

2001ж. және 11 мауысым 2004ж. 9. ҚР-сының «Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктері

туралы» Заңы, Егемен Қазақстан,30 сәуір, 1998ж. 10. ҚР-сының «Акционерлік қоғамдар туралы» Заңы // Егемен Қазақстан, 13 мамыр,

2003ж. 11. ҚР-сының «Кредиттік серіктестіктер туралы» Заңы - Егемен Қазақстан, 2 сәуір,

2003ж. 12. ҚР-сының «Тұтыну кооперативтер туралы» Заңы – Егемен Қазақстан, 15 мамыр,

2001ж. 13. ҚР-сының «Өндірістік кооператив туралы» Заңы – Егемен Қазақстан, 12 шілде,

2001ж 14. ҚР-сының «Еңбек Кодексі» (жобасы) //Егемен Қазақстан,2005ж. 15. ҚР-сының Заңы «Инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау туралы», 30 наурыз,

2006ж. 16. Қазақстан Республикасы «Инвестициялар туралы» Заңы. //Егемен Қазақстан, 2003ж.,

8 қантар. 17. «2003-2015 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының индустриялық-

инновациялық даму Стратегиясы», 2003ж 18. ҚР-сының «Инвестициялық қорлар туралы» Заңы – 7 шілде, 2004ж. 19. «2003-2015 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының индустриялық-

инновациялық даму Стратегиясы», 2003ж 20. ҚР Кеден Кодексі. Алматы, 2007ж. 21. Указ президента Республики Казахстан «О создании Таможенно- тарифного совета

РК» от 27 декабря 1993г. 22. ҚР сыртқы экономикалық қызметі туралы заңдары: Нормативтік-құқықтық актілер

жинағы. 23. «Транспорт туралы» ҚР заңы, қантар 1998ж.. 24. ҚР Президентінің "Кеден ісі туралы" Қаулылары және Кеден Кодексіне еңгізген

өзгерістері 2004гг. 2005-2007гг., 2009-2013г.. 25. ИНКОТЕРМС-1990.Сыртқы сауда терминдердің түсіндірудің халықаралық ережелері. 26. Габригидзе Б. Таможенное законодательство.- М., 1994г. 27. Гребенщикова Л.В., Кубасова И.А., Сарсенбаев М.А. Таможенное законодательство и

международные конвенции. – А.: 1996г. II. Негізгі әдебиеттердің тізімі: 1. Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында»

и(Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы) Астана 2006ж.2010 ж арналған ҚР даму стратегиялық жоспары Астана 2005ж.

2. Основы предпримательства Мамыров Н.К. Смагулова Н.Т. и др. Алматы Экономика 1997гг

3. Настольная книга предпринимателя под ред. Полбицена С.Н. и др. Екатеринбург. 2003г..

4. Осипова Л.В., Синяева И.М. Основы коммерческой деятельности. Москва, 2000г. 5. Рубин Ю.Б. Основы Бизнеса ООО «Маркет ДС Корпорейшн»7-е издание 2006г. 6. Дойников И.В. Государственное предпринимательство. Москва, 2000г.. 7. Губарев В.Г. Основы экономики и предпринимательства. Учебное пособие. Ростов на

дону, 2003г. 8. Бастауыш кәсіпкерге көмек үшін негіздер.- Алматы: ХХ1 ғасыр, 2003г.-105 б. (10 экз.). 9. Основы Кәсіпкерліка: Учебник. /Под. Ред. Ю.Б. Рубина, 5-е изд. – М.: Маркет, 2003 -

784 с. 10. Оценка Бизнеса: Учебник /Под ред. А.Г. Грязновой и М.А. Федоровой, Москва, 2004. 11. Синяковский Н.Г. Оценка бизнеса: гипотезы, инструментарий, практические решения

в различных областях деятельности. Москва, 2004г.. 12. Грибов В.Д. Основы Бизнеса: учебное пособие. Москва, 2000г.. Қосымша оқұлық әдебиеттер: 1. Памбухчиянц, О.В. Организация и технология коммерческой деятельности: Учебник.

/ О.В. Памбухчиянц; Изд. 2-е, перераб. и доп.- М.: ИВЦ "Маркетинг", 2001.- 450 с.1 экз.

2. Райт, Дж.П. "Дженерал Моторс" в истинном свете. Автомобильный гигант: взгляд изнутри: Учебное пособие. / Дж.П. Райт.- М.: Прогресс, 1985.- 384 с. 1 экз.

3. Реструктурирование предприятия: рациональная система бизнес-единиц.- М.: Дело, 1996.- 198 с.- (Искусство управления приватизированным предприятием)1 экз.

4. Рикертсен, Р. Выкуп бизнеса менеджерами: советы инсайдера/ Р. Рикертсен.- М.: Альпина Бизнес Букс, 2004.- 404 с. 1 экз.

5. Уркумбаев, М.Ф. Антология бизнеса: Арифметика успеха; Алгебра власти: Учебное пособие. / М.Ф. Уркумбаев, С.А. Терещенко, Т.Н. Уркумбаева.- Тараз: Сенім, 2004.- 732 с. 1 экз.

6. Уроки организации бизнеса: Учебное пособие. / Сост.: А.А.Демин, В.С.Катькало.- СПб.: Лениздат, 1994.- 336 с. 8 экз.

7. Фатхутдинов, Р.А. Конкурентоспособность: экономика, стратегия, управление: Учебное пособие. / Р.А. Фатхутдинов.- М.: ИНФРА-М, 2000.- 312 с. 1 экз.

8. Фатхутдинов, Р.А. Организация производства. Практикум: Учебное пособие. / Р.А. Фатхутдинов.- М.: ИНФРА-М, 2001.- 156 с.- (Высшее образование)1 экз.

9. Аманиязова, Г.Д. Экономика нефтедобывающих предприятий: Учебное пособие. / Г.Д. Аманиязова, Г.У. Джолдасбаева.- Алматы: Экономика, 2011.- 302 с. 1 экз.

10. Анализ и диагностика финансово-хозяйственной деятельности предприятий: Учебник. / Под ред. В.Я.Позднякова.- М.: ИНФРА-М, 2010.- 617с.- (Высшее образование)1 экз.

11. Андреева, Т.Б. Работа предприятия на Украине. Что определяет успех: Научный доклад № 03/01. / Т.Б. Андреева.- М.: EERC, 2003.- 56 с.1 экз.

12. Губина, О.В. Анализ и диагностика финансово-хозяйственной деятельности предприятия. Практикум: Учебное пособие. / О.В. Губина.- М.: ФОРУМ: ИНФРА-М, 2011.- 176с.- (Высшее образование) 2 экз.

13. Губина, О.В. Анализ финансово-хозяйственной деятельности. Практикум: Учебное пособие. / О.В. Губина, В.Е. Губин; 2-е изд., перераб. и доп.- М.: ФОРУМ: ИНФРА-М, 2011.- 192с.- (Профессиональное образование) 2 экз.

14. Зайцев, Н.Л. Экономика промышленного предприятия. Практикум: Учебное пособие. / Н.Л. Зайцев; 2-е изд.- М.: ИНФРА-М, 2002.- 224 с.3 экз.

15. Зайцев, Н.Л. Экономика промышленного предприятия. Практикум: Учебное пособие. / Н.Л. Зайцев.- М.: ИНФРА-М, 2001.- 192 с. 2 экз.

16. Иванов, И.Н. Экономика промышленного предприятия: Учебник. / И.Н. Иванов.- М.: ИНФРА-М, 2011.- 395с.- (Высшее образование) 2 экз.

17. Карлик, А.Е. Управление экономикой предприятия: зарубежный опыт в деятельности предприятий России и Казахстана: Учебное пособие. / А.Е. Карлик, Е.А. Горбашко, М.С. Жанабилов.- СПб.-Алматы, 1999.- 140 с. 3 экз.

18. Радченко, Л.А. Организация производства на предприятиях общественного питания: Учебник. / Л.А. Радченко; 11-е изд. испр. и доп.- Ростов-на-Дону: Феникс, 2011.- 318 с.- (Среднее профессиональное образование) 1 экз.

19. Раздорожный, А.А. Экономика организации (предприятия): Учебное пособие. / А.А. Раздорожный.- М.: РИОР, 2005.- 95 с 1 экз.

20. Раицкий, К.А. Экономика организации (предприятия): Учебник. / К.А. Раицкий; Изд. 4-е, перераб. и доп.- М.: ИД "Дашков и К", 2003.- 1012 с.1 экз.

21. Экономика предприятия: Учебник / Под ред. Н.А. Сафронова – М.: Юрист – 2005г. 22. Экономика предприятия. Учебное пособие/ В.П.Волков, А.И.Ильин, В.И.Станкевич и

др.; под общей редакцией А.И.Ильина, М.:Новое знание, 2004г. 23. Экономика предприятия/ Под ред. Академика В.М.Семенова, 4-е изд. Спб.:Питер,

2005г. 24. Скляренко В.И., Прудников В.М., Акуленко Н.Б. Экономика предприятия. Учебное

пособие, ИНФРА-М, 2005г. 25. Экономика предприятия: Учебник / Под ред. Н.А. Сафронова – М.: Юристь. – 2005. 26. Экономика предприятия / Под ред. В.М. Семенова. – Спб.: Питер, 2005. 27. Скляренко В.И., Прудников В.М., Акуленко Н.Б. Экономика предприятия. Учебное

пособие. – М.: ИНФРА – М, 2005. 28. Зайцев Н. Л. Экономика промышленного предприятия. Практикум: Учебное пособие.

– М.: ИНФРА – М, 2001. 29. Жиделева В. В., Коптейн Ю. Н. Экономика предприятия: Учебное пособие. – М.:

ИНФРА – М, 2000. 30. Экономика предприятия в схемах. Составитель Д. И. Платонов. – М.: Приор, 1999. 31. Экономика предприятия / Под ред. В. Я. Хрипача. – Мн.: Экономпресс, 2000. 32. Ковалев А.И., Казиник Е.М., Козловская Л.Г. Экономика предприятия в вопросах и

ответах. Учебное пособие – 2-ое изд. Переработанное и дополненное. Под ред. Член-корр. МАИ Ковалева А.И. – М.: ООО фирма «Благовест-В», 2005.- 240с.

33. Грибов В.Д., Грузинов В.П. Экономика предприятия: Учебное пособие. М.: Финансы и статистика. 2003г.

34. Г.В. Савицкая. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. Учебник – 2 издание, исправленное и дополненное. Москва. ИНФРА-М, 2004г.

35. Шарипов, А.Қ. Қаржылық есептілік: құрастырылуы, бағалануы және аудиті: Оқу құралы. / А.Қ. Шарипов, А.А. Адамов.- Алматы: Экономика, 2012.- 508 б.

36. Чеботарев, Н.Ф. Оценка стоимости предприятия (бизнеса): Учебник. / Н.Ф. Чеботарев; 2-е изд.- М.: Издательско-торговая корпорация "Дашков и К"., 2012. 256с.

37. Грос Д. Величайшие истории бизнеса всех времен. Нью - Йорк, 1998г..

38. Основы предпринимательского дела. Благородный Бизнес. Учебник под ред. Ю. М. Осипова. Москва, 1996г.

39. Довгань В. Опыт предпринимателя. Москва, 2002г.. 40. Егерев И.А. Стоимость Бизнеса. Искусство управления. Учебное пособие. Москва,

2004г. 41. Жизнин С. Крупков В. Как стать бизнесменом (американский опыт). 1990г. 42. Датков Л.П., Данилов А.И., Тютюкина Е.Б. Ппредпринимательство и Бизнес. Москва,

1995г. 43. Глушенко Л.П.Основы предпринимательства. Москва, 1996г. 44. Курс предпринимательства. Учебник под ред. В.Я. Голфлинксля. Москва, 1997г. 45. Медынский В.Г. Инновационное предпринимательство. Москва, 1997г. 46. Никеле У. Постижение Бизнеса. Международное учебное пособие. Тольятти, 1996г. 47. Основы предпринимательского дела. Москва, 1992г. 48. Райзберг Б.А. Основы бизнеса. Учебное пособие. Москва, 1996г. 49. Савченко В.А. Современное предпринимательство: экономические и

организационные основы; проблемы формирования и регулирования. Москва, 1997г. 50. Синецкий Б.Н. Основы коммерческой деятельности. Москва, 1998г. 51. Абчук В.А. Коммерция. 2000г.. 52. Энциклопедия малого бизнеса или как начать свое дело. Москва, 1994г. 53. Архангельская М. Бизнес этикет или игра по правилам: правила, принципы,

рекомендации. Москва, 2004г. 54. Томилов В.В. Культура предпринимательства. Учебное пособие. Питер, 2000г. 55. Жатканбаев Е.Б. Этика Бизнесмена: учебное пособие. Анкара (Турция) 1997г. 56. Кочеткова А. Медиапланирование. Учебное пособие. Москва, 2003г. 57. Зейнельгабдин А.Б. Финансовая система: экономическое содержание и механизм

использования. – Алматы, Каржы – Каражат, 1995г. 58. Интыкбаева С.Ж. Фискальная политика и её роль в обеспечении устойчивого

развития экономики Казахстана – Алматы, Каржы-Каражат, 2002г. 59. Маянлаева Г.И. Организация страхового дела в Республики Казахстан. – Алматы,

ТОО LEM, 2000г. 60. Мельников В.Д. государственное финансовое регулирование экономики Казахстана.

– Алматы, Каржы-Каражат, 1995г. 61. Стиглиц Д. Ю. Экономика государственного сектора. Изд. МГУ. М.: Инфра-М, 62. 1997г. 63. Руднева В. «Эмиссия корпоративных ценных бумаг: теория и практика», М. – 2001г. 64. Индивидуальный Бизнес в РК. Алматы, 2004г. 65. Байте М.Р. Управление экономикой и стратегией Бизнеса. 2004г. 66. Богатин Ю.В., Швандер В.А. Экономическое управление Бизнесом. Москва, 2001г. 67. Бизнес: составляющие успеха: в помощь предпринимателю. Алматы, 2000г. 68. Гейтс Б. Бизнес со скоростью мысли. Москва, 2001г. 69. Черчикова И.Н. Регулирование предпринимательской деятельности: государственное

и межфирменное. Москва, 2002г. 70. Алкадырова С.М., Алапаева А.А. Модульная программа по управлению Кәсіпкерліком. 2000г. 71. Базарбаева Р.Ш.,Рахимова К.Б. Модульная программа по управлению Бизнесом. 2002г. 72. Кудабаева Г.З. Исланова Р.У. Модульная программа по управлению бизнесом. 2002г. 73. Современный Бизнес. Учебник в 2-х т. Москва, 1995г. 74. Дадаков В.Ю. Портфельный менеджмент на развивающихся финансовых рынках. 75. Монография, Алматы, 2003г. Анықтамалық әдебиеттер

1. Больщой экономический словарь/ Под ред. А.Н. Азрилияна – 5-ое изд. Дополненное и переработанное. – М.: Институт новой экономики, 2002г. 2. Киперман Г.Я. Экономика предприятия. Словарь. М.: Юрист. 2000г. 3. Статистические справочники Агенства РК по статистике «Промышленность РК», 2007г. 4. Журнал «Экономика и статистика». 5. «Бюллетень бухгалтера» и его приложения. Мерзімді басылымдар (жорналдар): 1. «Аль-Пари» 2. «Бюллетень бухгалтері» журналы 3. Журнал «Файл Бухгалтера» 4. Журнал «Труд-Зарпалата-Пенсия» Мерзімді басылымдар (газеттер): 1. «Панорама» еженедельная газета. 2. «Деловая неделя» еженедельная газета. 3. «Капитал» еженедельная газета. 4. «Труд» еженедельная газета. 5. Статистические данные с Информационно-вычислительного центра Агентства РК по статистике. Дайындық кезінде электронды кітапханалардың келесі ресурстарын пайдалануға болады: 1. http://bookz.ru/ 2. http://lib.ru/ 3. http://aldebaran.ru/ 4. http://www.koob.ru/ 5. http://biblioteka.cc/ 6. www.madis.com.ua/rus/Spravka/Incoterms/1_incoterms.html 7. Международные правила по толкованию терминов "ИНКОТЕРМС" http://dev.eastlink.uz/main/inter/354.htm 8. [email protected]. 9. www.google.kz Интернет ресурстар. Ресьми сайттары 1.www.nationalbank.kz. Официальный сайт Нацбанка РК 3.www.sakon.kz Официальный сайт Минюста РК 4.www.afn.kz Официальный сайт КФН Нацбанка РК 1. www.minfin.kz 2. www.economy.gov.ru 3.www.buh.kz 4. salik.kz 5.www.edu.go Университеттің видеотекасынан келесі видеофильмдерды

http://bookz.ru/

http://lib.ru/

http://aldebaran.ru/

http://www.koob.ru/

http://biblioteka.cc/

http://dev.eastlink.uz/main/inter/354.htm

mailto:[email protected]

http://www.nationalbank.kz/

http://www.bankrotstvo.almaty.kz/

http://www.afn.kz/

http://www.minfin.kz/

http://www.economy.gov.ru/

http://www.buh.kz/

БЕКІТЕМІН «Университет «Тұран» мекемесінің ОӘЖ

проректоры ___________ А.А.Арупов «____»________ 2013 ж.

СИЛЛАБУС

Пәні:


Мамандығы: 5В050600 «Экономика»

Оқыту нысаны: күндізгі\сырттай Барлығы 3 несие\3 несие Курс 2,3\3,4 Семестр 3,5\7,9 Дәріс 30 сағат \18 сағат Тәжіриебе 15 сағат \9 сағат АБ саны 2\2 СОӨЖ 15 сағат \32 сағат СӨЖ 75\76 сағат Емтихан 3- 5 семестр\9 семестр Еңбек сыйымділігі 135 сағат\135 сағат

Алматы, 2013

Құрастырушы: Жакупова С.Т., доцент Жұмыс бағдарлама «Кәсіпкерлік» пәні бойынша 5В090200 «экономика» мамандығы 2, 3 курс бакалавр мамандығын оқыту жоспары бойынша құрастырылған Жұмыс бағдарлама әлемдік және ұлттық экономика кафедрасының мәжілісінде қарастырылған «_____»_____________2013 жылы. №________протоколы Әлемдік және ұлттык экономика кафедрасының меңгерушісі доктор PhD Закирова Д.И.

ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБА «Кәсіпкерлік» пәні бойынша жұмыс бағдарлама «Экономика», «ММБ», «Қаржы»

мамандықтарының студенттеріне арнайы курс ретінде жасалған және кәсіпорын экономикасының қазіргі заманғы теориясы мен тәжіриебесінің негіздерімен құралдарын сипаттайды. Курстың мақсатты аудиториясы – 5В050600 «Экономика», 5В050900 «Қаржы», мамандықтарының студенттері.

СИЛЛАБУС БОЙЫНША ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР:

Кесте 1 Оқыту нысаны

Жұмыс бағдарлама бойынша оқыту семестр-лердің (циклдер-дің) саны К

реди

ттер

сан

ы:

Барл

ығы

сағ

атта

р

Дәр

істе

р (с

ағат

тар

саны

)

Лаб

орат

ория

лық

дәрі

стер

(сағ

атта

р са

ны)

Сем

инар

лық

/пра

ктик

алы

қ дә

ріст

ер:

СӨ

Ж

СО

ӨЖ

Бақылау түрі мен нысаны

МБ

1

МБ

2

НБН

(қ

оры

тынт

ы)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12


Семестр 3 3 135 30 15 75 15 бақылау тест тест





СИЛЛАБУСТЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ

Курстың қысқаша сипаттамасы «Экономика» мамандығы бойынша «Кәсіпкерлік» пәні білікті кадрларды

дайындауда профильді пән болып табылады. Аталған пәнді оқып болғаннан кейін студенттер мыналарды білу керек:

- қәсіпкерлік қызметті ұйымдастырудың теориялық негіздері бойынша білімді игеру - қәсіпкерлік қызметтіұйымдастыру мен қызмет етуі бойынша дұрыс, нақты

шешімдерді қабылдай алу - бизнесті басқарудың әртүрлі әдістері мен тәсілдерін қолдануды меңгеру «Кәсіпкерлік» пәнін зерттеу объектісі- кәсіпкерлік теория мен тәжіриебесін қосатын кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыру үрдісі болып табылады.

Пәнді оқыту мақсаты: бәсекелік жағдайларда студенттерге кәсіпкерлік қызметті ұйымдастырудың теориялық негіздері мен тәжірибелік әдістері туралы білім беру.

Пәнді оқыту мәселелері Бұл пәнді беру мақсаты болып шаруашылық жүргізудің нарықтық жағдайында

кәсіпкерліктің қызмет етуінің экономикалық механизмін зерттеу негізінде студенттердің экономикалық ой-өрісін дамыту болып табылады.

Осыған байланысты пәнді оқытуда келесі негізгі міндеттер қойылады: 1. студенттерге кәсіпкерліктың пәнін және негізгі қағидаларын үйрету. 2. кәсіпкерлік саласындағы нормативтік актілер туралы терең білім беру. 3. студенттерді ҚР-да кәсіпкерлікті қолдау және дамыту мәселесімен таныстыру. 4. іспен айналысуға, кәсіпорын ашуға үйрету. 5. кәсіпкерлерді қорғау мәселесін қарастыру және т.б..

«Кәсіпкерлік» пәнін игеру үшін студентте: - ғылыми-іс-тәжиребелік талдау жүргізуге қабілеті болуы қажет; - зерттеу, эксперимент жасау және өз бетімен жұмыс істеу қабілеті болуы қажет; - ғылыми әдебиетпен жұмыс істей білуі қажет; - рыноктық экономика негіздері жөнінде білімі болуы қажет; - экономикада қызмет ететін нарықтардың қызмет ету ерекшеліктерін ашу; - шет мемлекеттердегі Кәсіпкерлік ұйымдастырылу нысандары мен негізін үйрену; - экономикада қаржы құралдарының мүмкіншіліктері мен пайдаланылуын меңгеру; - әртурлі мамандық қызметтердің қолданылатын қаржы нарықтары мен Кәсіпкерлікте бага белгілеу әдістерін, оларды басқару стильдерін, ішкі және халықаралық қаржы нарықтарындағы қызмет ету стратегиясын оқыту, зерттеу; - әр түрлі нысанында ұйымдастырылған Кәсіпкерлік, яғни кәсиби қатысушылардың қызметін талдау; - курсты меңгеру арқылы студенттерге Қазақстаның Кәсіпкерлік-нарығында болып жатқан процестерді және оның жалпы экономикалық дамуындағы рөлін тусіндіруге комектесу.

Курс саясаты Студент білу керек- бухгалтерлік есеп жүйесі, бухгалтерлік есептің концепциялары

мен принциптері, шоттар жүйесі мен екі жақты жазу, актив, міндеттемелер және кәсіпорынның меншікті капиталы туралы түсініктерді білуді көздейді.

Студент істей білу керек- күн сайын сабақта өткен Тақырыптар бойынша қорытынды жасап және шаруашылық есеп операцияларына корреспонденция құра білу, оқу процесінде белсенділік таныту.

Студент дағдылыққа үйрене білу-студент өз бетіншеәр Тақырыпқа байланысты құжаттарды ажырата білу және оның қай уақытта қолданылатын, құжатқа байланысты шешімдер қабылдауды және қорытынды жасай білуге дағдылану.

Пәнді оқытуды тәмамдау бойынша студенттармен алынатын білім деңгейі, қабілеттері, дағдылары және құзырлары:

а) жалпымәдени (ЖМ): Кесте2

Құзіреттіліктер Дескрипторлар – игерудің негізгі белгілері (нәтижеге жету көрсеткіштері)

Құзыреттілікті қалыптастыруды және дамытуды оқытудың нысандары мен әдістері

Ойлау мәдениетін игерген, ақпаратты қабылдауға,жинақтауға және талдауға, мақсатты қоя білуге және оған жетудің жолдарын таңдай білуге қабілетті

Білуі тиіс: басты философиялық ұғымдар мен категориялар, табиғат дамуының, қоғам мен ойлаудың заңдылықтарын Істей білуі тиіс: интеллектуалды дамуы үшін таным әдістері мен құралдарын қолдана білу, мәдени деңгейін, кәсіби құзыреттілігін арттыра білу, экономикалық құбылыстарды, үрдістерді және институттарды микро және макро деңгейде өзара байланыста талдай білу

Меңгеруі тиіс: тұтынушылардың, өндірушілердің, қор мен мемлекеттік меншік иелерінің мінез-құлқын талдаудың экономикалық әдістерін , басқарушылық сонымен қатар, орындау сипатындағы кәсіптік мәселелерді шешу жөніндегі ұтымды шешім ойлап табу үшін және кәсіпорынның шаруашылық міндетемелерін ең жақсы шешу тәсілін таңдауға қажетті творчествалық өй-өрісін дамыту керек; кәсіпорынның экономист ретінде творчествалық, одан әрі белсенді кәсіптік қызметті жүргізу үшін тәжірибелік дағдылар болу керек.

- зерттеудің түсінігі мен оны зерттеудің әдісін білу;

ұйымдастыру-басқару шешімдерін таба білуге қабілетті және олар үшін жауапкершілікті алуға дайын

Білуі тиіс: заманауи экономиканың микро және деңгейде қызмет ету заңдылықтарын Істей білуі тиіс: қойылған міндетке сәйкес экономикалық мәліметтерді өңдеу үшін көмекші құралдар таңдауын жүргізу, бизнестің (ұйымның) ішкі және сыртқы ортасын талдау үшін экономикалық инструментарийлерді қолдану Меңгере білуі тиіс: қоғам мәселелерін талдаудағы біртұтас тәсіл дағдыларын : Кәсіпкерлік теориясы, тарихи және даму эволюциясымен танысады; - әр түрлі Кәсіпкерлік түрлерін жүргізу жөнінде білім алады; - Кәсіпкерлікті басқару тәсілдерін игереді; - Кәсіпкерлік тауқыметтері жөнінде өз зерттеулерін жүргізуге машықтанады; - Кәсіпкерлік әлемінде іскерлік келіссөздер жүргізуге машықтанады; - Кәсіпкерліктегі менеджмент және маркетинг туралы білім алады; - Кәсіпкерлікте ақпараттық технологияны қолдануға машықтанады. Ғылыми ұғымдардың әр дайым дамып отыратындығын түсіну үшін Кәсіпкерлік жүргізудегі отандық және шетелдік іс тәжірибені салыстырып талдаудың маңызы үлкен.

экономикалық ғылымның негізгі ерекшеліктерін білу;

Өз қызметінде құқықтық-нормативті құжаттарды пайдалана білу

Білуі тиіс: негізгі нормативті-құқықтық құжаттар Істей білуі тиіс: кәсіби қызметтік ортасын реттейтін заң шығару және нормативті-құқықтық актілер жүйесіне бағытталу, кәсіби және қоғамдық кәсібі аясында құқықтық нормаларды қолдану Меңгере білуі тиіс: қоғам мәселелеріне деген жүйелі, біртұтас көзқарас тудыру үшін философиялық ойлау дағдыларын

- таңдаған Тақырып бойынша зерттеуге қажет заңнамалар және басқа да әдебиеттермен жұмыс

Зерттеудің жаңа әдістерін өз бетінше меңгеру қабілеті, өзінің кәсіби қызметінің ғылыми және ғылыми-өндірістік бейінін өзгертуге деген қабілеті

Студент зерттеу жүргізуде дербестік танытады

- тұрақты көрсеткiштердiң ұтымды жүйесiн таңдау және оны қаржы саласында бағалауда қолдану.

- жалпы ғылыми зерттеудің негізін анықтау;

Кәсіби қарым-қатынас құралы ретінде шет тілін еркін қолдана білу қабілеті

студент алған білімін жарияланымдарында көрініс тапқан шетелдік тәжірибені оқып-үйренуі үшін қолданады

- шетелдік ғалымдардың зерттеу жұмыстарымен танысу

Көпшілік және ғылыми сөйлеу дағдыларын меңгерген

студент дағдысын өз жұмысының нәтижелерін презентациялар дайындау жолдары арқылы көрсетеді

- диссертациялық зерттеудің талаптарын меңгеру

б) кәсіби (КП): Операционды қызмет ұйымдарының заманауи тұжырымдамаларын біледі және оларды қолдануға дайын

Білуі тиіс: операционды қызмет ұйымдарының ұстанымдарын, ұйымның операционды қызметін басқарудың басты әдістері мен құралдарын Істей білуі тиіс: ұйымның ішкі және сыртқы ортасын талдай білу, олардың басты элементтерін анықтау және олардың ұйымға әсерін бағалау, ұйымның операционды қызметін жоспарлау Меңгере білуі тиіс: операцияларды басқару

ғылыми зерттеудің түрлері бойынша өзектілікті анықауда нақты бекітілген Тақырып бойынша қызметті меңгеру әдістері

әдістерін

Жаһандану жағдайындағы әлемдік нарықтағы операциялармен байланысты басқарушылық міндеттерді шешуге қабілетті

Білуі тиіс: ұйымның даму және қызмет ету заңдылықтарының ұстанымдарын, инвестициялық жобалар мен ұйымдарды, активтерді бағалаудың ұстанымдарын, тәсілдері мен әдістерін Істей білуі тиіс: қабылданатын қаржылық шешімдерді компанияның құндылықтарын (құнын) құруға әсер ету тұрғысынан бағалай білу, қаржылық құралдарды бағалауды жүргізу Меңгере білуі тиіс: басты басқарушылық қызмет әдістерін жүзеге асыру (шешім қабылдау, ұйымдастыру, уәжділік және бақылау)

Әлемдегі қаржы саласындағы құқықтық ерекшеліктерімен таныса отырып отандық құқықтық нормативтік базамен салыстыру

Макроэкономикалық ортаның ұйым мен мемлекеттік және муниципиалды басқару қызметіне әсер етуін бағалау қабілеті

Білуі тиіс: қаржыландыру көздері, қаржылық нарық институттары мен құралдары Істей білуі тиіс: есепке алудың түрлі жүйелері мен үлестірулерді қолдану тиімділігін бағалау, тәуекелдерді бағалау, түсімділік және қабылданатын қаржылық және инвестициялық шешімдердің тиімділігі Меңгере білуі тиіс: бизнес-бірлік деңгейінде стратегияны тұжырымдау және жүзеге асыру әдістерін, инвестициялық талдау және қаржылық нарықты талдау әдістерін

Дамыған мемлекеттердегі қаржы нарығын басқару ерекшеліктерін қарастыру: талдау және мәселелерді анықтау

Қаржылық нарық пен институттардың рөлін түсінеді, түрлі қаржылық құралдар талдауына қабілетті

Білуі тиіс: қаржылық менеджменттің іргелі тұжырымдамаларын, қаржыландыру көздері мен қаржылық нарық құралдарын Істей білуі тиіс: қаржылық құралдарға бағалау жүргізу Меңгере білуі тиіс: инвестициялық талдау және қаржылық нарықты талдау әдістерін

Мамандық бойынша таңдаған Тақырыпқа байланысты жіктеу

Отандық және шетелдік зерттеушілердің алған нәтижелерін жинақтай білу және сыни бағалай білу қабілеті, перспективалық бағытты анықтау, зерттеу бағдарламасын құру

Студент шетелдік ғылыми және тәжірибелік тәжірибесін қолданады, оларды елдік ерекшеліктерін есепке ала отырып сыни бағалай білу және қолдана білу қабілетін көрсетеді

Шетелдерде өткен тәжірбие нәтижесін қолдану

Таңдап алған ғылыми зерттеу жұмысының тақырыбының өзектілігін, теориялық және практикалық маңыздылығын негіздей білу қабілеті

Студент сол және басқа да зерттеулердің нәтижелерінің болашақ зерттеу үшін қаншалықты маңызды екенін бағалайды, олардың өз әзірлемелерінің тақырыбымен байланысын ұсынады

Зерттеу жұмысының тақырыбының өзектілігін ашу

Әзірленген бағдарламаға сәйкес өз бетінше зерттеу жүргізе білу қабілеті

студент ғылыми-зерттеу жұмыстарын өз бетінше жүргізе білу, мақсат қоя білу және міндеттерді шеше білу қабілетін танытады

Қойылған мақсаттарға нақты міндеттер қоя білу

Жүргізген зерттеуінің нәтижелерін мақала немесе баяндама түрінде ғылыми бірлестікке ұсына білу қабілеті

студент ғылыми жұмысының нәтижелерін презентация жасай білу қабілетін танытады

Ғылыми мақаланы жазуды меңгеру

Экономикалық есеп өткізу үшін ақпараттың түрлі көздерін талдай және қолдана білу қабілеті

студент ғылыми жұмысына қажетті түрлі ақпарат көздерімен және мәліметтер жабдықтаушыларымен жұмыс істей білу қабілетін танытады

Ғылыми зерттеу жұмыстың тақырыбына қолданылатын ақпарат көзін іріктеу

Пән алдындағы реквизиттері: • «Экономикалық, теория» • «Микроэкономика» • «Макроэкономика» • «Менеджмент негіздері» • «Маркетинг»

Пәннен соңғы реквизиттері: • «Кәсіпкерлік» • «Кәсіпорын және кәсіпкерлік экономикасы» • «Кәсіпкерлік іс-әрекеттерді ұйымдастыру» • «Кәсіпорын қаржылары»

ОҚУ- ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҰРАЛМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛУІ

ҰСЫНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ II. Нормативты құқықтық атілер: 28. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы. – 1995ж. 29. ҚР-сының Салық Кодексі, 2001г. 20 мауысым 30. ҚР-сының Жер Кодексі. – Егемен Қазақстан, 26 мауысым, 2003 ж. 31. ҚР-сының Су Кодексі. – Егемен Қазақстан, 17 шілде , 2003 ж. 32. ҚР-сының Орман Кодексі. – Егемен Қазақстан, 12 шілде, 2003 ж. 33. ҚР-сының Бюджет Кодексі. – Егемен Қазақстан, 28 сәуір, 2004 ж. 34. 07.02.06 жылдың Қазақстан Республикасының "Жеке кәсіпкерлік туралы" Заңы 35. ҚР-сының «Мемлекеттік кәсіпорындар туралы» Заңы- Егемен Қазақстан, 9 мамыр

2001ж. және 11 мауысым 2004ж. 36. ҚР-сының «Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар

серіктестіктері туралы» Заңы, Егемен Қазақстан,30 сәуір, 1998ж. 37. ҚР-сының «Акционерлік қоғамдар туралы» Заңы // Егемен Қазақстан, 13 мамыр,

2003ж. 38. ҚР-сының «Кредиттік серіктестіктер туралы» Заңы - Егемен Қазақстан, 2 сәуір,

2003ж. 39. ҚР-сының «Тұтыну кооперативтер туралы» Заңы – Егемен Қазақстан, 15 мамыр,

2001ж. 40. ҚР-сының «Өндірістік кооператив туралы» Заңы – Егемен Қазақстан, 12 шілде,

2001ж 41. ҚР-сының «Еңбек Кодексі» (жобасы) //Егемен Қазақстан,2005ж. 42. ҚР-сының Заңы «Инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау туралы», 30 наурыз,

2006ж. 43. Қазақстан Республикасы «Инвестициялар туралы» Заңы. //Егемен Қазақстан, 2003ж.,

8 қантар. 44. «2003-2015 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының индустриялық-


инновациялық даму Стратегиясы», 2003ж 47. ҚР Кеден Кодексі. Алматы, 2007ж. 48. Указ президента Республики Казахстан «О создании Таможенно- тарифного совета

РК» от 27 декабря 1993г. 49. ҚР сыртқы экономикалық қызметі туралы заңдары: Нормативтік-құқықтық актілер


өзгерістері 2004гг. 2005-2007гг., 2009-2013г..

52. ИНКОТЕРМС-1990.Сыртқы сауда терминдердің түсіндірудің халықаралық ережелері. 53. Габригидзе Б. Таможенное законодательство.- М., 1994г. 54. Гребенщикова Л.В., Кубасова И.А., Сарсенбаев М.А. Таможенное законодательство и

международные конвенции. – А.: 1996г. II. Негізгі әдебиеттердің тізімі: 13. Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында»





дону, 2003г. 20. Бастауыш кәсіпкерге көмек үшін негіздер.- Алматы: ХХ1 ғасыр, 2003г.-105 б. (10 экз.). 21. Основы Кәсіпкерліка: Учебник. /Под. Ред. Ю.Б. Рубина, 5-е изд. – М.: Маркет, 2003 -

784 с. 22. Оценка Бизнеса: Учебник /Под ред. А.Г. Грязновой и М.А. Федоровой, Москва, 2004. 23. Синяковский Н.Г. Оценка бизнеса: гипотезы, инструментарий, практические решения

в различных областях деятельности. Москва, 2004г.. 24. Грибов В.Д. Основы Бизнеса: учебное пособие. Москва, 2000г.. Қосымша оқұлық әдебиеттер: 76. Памбухчиянц, О.В. Организация и технология коммерческой деятельности: Учебник.

/ О.В. Памбухчиянц; Изд. 2-е, перераб. и доп.- М.: ИВЦ "Маркетинг", 2001.- 450 с.1 экз.

77. Реструктурирование предприятия: рациональная система бизнес-единиц.- М.: Дело, 1996.- 198 с.- (Искусство управления приватизированным предприятием)1 экз.

78. Рикертсен, Р. Выкуп бизнеса менеджерами: советы инсайдера/ Р. Рикертсен.- М.: Альпина Бизнес Букс, 2004.- 404 с. 1 экз.

79. Уркумбаев, М.Ф. Антология бизнеса: Арифметика успеха; Алгебра власти: Учебное пособие. / М.Ф. Уркумбаев, С.А. Терещенко, Т.Н. Уркумбаева.- Тараз: Сенім, 2004.- 732 с. 1 экз.

80. Уроки организации бизнеса: Учебное пособие. / Сост.: А.А.Демин, В.С.Катькало.- СПб.: Лениздат, 1994.- 336 с. 8 экз.

81. Фатхутдинов, Р.А. Конкурентоспособность: экономика, стратегия, управление: Учебное пособие. / Р.А. Фатхутдинов.- М.: ИНФРА-М, 2000.- 312 с. 1 экз.

82. Фатхутдинов, Р.А. Организация производства. Практикум: Учебное пособие. / Р.А. Фатхутдинов.- М.: ИНФРА-М, 2001.- 156 с.- (Высшее образование)1 экз.

83. Аманиязова, Г.Д. Экономика нефтедобывающих предприятий: Учебное пособие. / Г.Д. Аманиязова, Г.У. Джолдасбаева.- Алматы: Экономика, 2011.- 302 с. 1 экз.

84. Анализ и диагностика финансово-хозяйственной деятельности предприятий: Учебник. / Под ред. В.Я.Позднякова.- М.: ИНФРА-М, 2010.- 617с.- (Высшее образование)1 экз.

85. Андреева, Т.Б. Работа предприятия на Украине. Что определяет успех: Научный доклад № 03/01. / Т.Б. Андреева.- М.: EERC, 2003.- 56 с.1 экз.

86. Губина, О.В. Анализ и диагностика финансово-хозяйственной деятельности предприятия. Практикум: Учебное пособие. / О.В. Губина.- М.: ФОРУМ: ИНФРА-М, 2011.- 176с.- (Высшее образование) 2 экз.

87. Губина, О.В. Анализ финансово-хозяйственной деятельности. Практикум: Учебное пособие. / О.В. Губина, В.Е. Губин; 2-е изд., перераб. и доп.- М.: ФОРУМ: ИНФРА-М, 2011.- 192с.- (Профессиональное образование) 2 экз.

88. Зайцев, Н.Л. Экономика промышленного предприятия. Практикум: Учебное пособие. / Н.Л. Зайцев; 2-е изд.- М.: ИНФРА-М, 2002.- 224 с.3 экз.

89. Зайцев, Н.Л. Экономика промышленного предприятия. Практикум: Учебное пособие. / Н.Л. Зайцев.- М.: ИНФРА-М, 2001.- 192 с. 2 экз.

90. Иванов, И.Н. Экономика промышленного предприятия: Учебник. / И.Н. Иванов.- М.: ИНФРА-М, 2011.- 395с.- (Высшее образование) 2 экз.

91. Карлик, А.Е. Управление экономикой предприятия: зарубежный опыт в деятельности предприятий России и Казахстана: Учебное пособие. / А.Е. Карлик, Е.А. Горбашко, М.С. Жанабилов.- СПб.-Алматы, 1999.- 140 с. 3 экз.

92. Радченко, Л.А. Организация производства на предприятиях общественного питания: Учебник. / Л.А. Радченко; 11-е изд. испр. и доп.- Ростов-на-Дону: Феникс, 2011.- 318 с.- (Среднее профессиональное образование) 1 экз.

93. Раздорожный, А.А. Экономика организации (предприятия): Учебное пособие. / А.А. Раздорожный.- М.: РИОР, 2005.- 95 с 1 экз.

94. Раицкий, К.А. Экономика организации (предприятия): Учебник. / К.А. Раицкий; Изд. 4-е, перераб. и доп.- М.: ИД "Дашков и К", 2003.- 1012 с.1 экз.

95. Экономика предприятия: Учебник / Под ред. Н.А. Сафронова – М.: Юрист – 2005г. 96. Экономика предприятия. Учебное пособие/ В.П.Волков, А.И.Ильин, В.И.Станкевич и

др.; под общей редакцией А.И.Ильина, М.:Новое знание, 2004г. 97. Экономика предприятия/ Под ред. Академика В.М.Семенова, 4-е изд. Спб.:Питер,

2005г. 98. Скляренко В.И., Прудников В.М., Акуленко Н.Б. Экономика предприятия. Учебное

пособие, ИНФРА-М, 2005г. 99. Экономика предприятия: Учебник / Под ред. Н.А. Сафронова – М.: Юристь. – 2005. 100. Экономика предприятия / Под ред. В.М. Семенова. – Спб.: Питер, 2005. 101. Скляренко В.И., Прудников В.М., Акуленко Н.Б. Экономика предприятия. Учебное

пособие. – М.: ИНФРА – М, 2005. 102. Зайцев Н. Л. Экономика промышленного предприятия. Практикум: Учебное пособие.

– М.: ИНФРА – М, 2001. 103. Жиделева В. В., Коптейн Ю. Н. Экономика предприятия: Учебное пособие. – М.:

ИНФРА – М, 2000. 104. Экономика предприятия в схемах. Составитель Д. И. Платонов. – М.: Приор, 1999. 105. Экономика предприятия / Под ред. В. Я. Хрипача. – Мн.: Экономпресс, 2000. 106. Ковалев А.И., Казиник Е.М., Козловская Л.Г. Экономика предприятия в вопросах и

ответах. Учебное пособие – 2-ое изд. Переработанное и дополненное. Под ред. Член-корр. МАИ Ковалева А.И. – М.: ООО фирма «Благовест-В», 2005.- 240с.

107. Грибов В.Д., Грузинов В.П. Экономика предприятия: Учебное пособие. М.: Финансы и статистика. 2003г.

108. Г.В. Савицкая. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. Учебник – 2 издание, исправленное и дополненное. Москва. ИНФРА-М, 2004г.

109. Шарипов, А.Қ. Қаржылық есептілік: құрастырылуы, бағалануы және аудиті: Оқу құралы. / А.Қ. Шарипов, А.А. Адамов.- Алматы: Экономика, 2012.- 508 б.

110. Чеботарев, Н.Ф. Оценка стоимости предприятия (бизнеса): Учебник. / Н.Ф. Чеботарев; 2-е изд.- М.: Издательско-торговая корпорация "Дашков и К"., 2012. 256с.

111. Грос Д. Величайшие истории бизнеса всех времен. Нью - Йорк, 1998г.. 112. Основы предпринимательского дела. Благородный Бизнес. Учебник под ред. Ю. М.

Осипова. Москва, 1996г. 113. Довгань В. Опыт предпринимателя. Москва, 2002г..

114. Егерев И.А. Стоимость Бизнеса. Искусство управления. Учебное пособие. Москва, 2004г.

115. Жизнин С. Крупков В. Как стать бизнесменом (американский опыт). 1990г. 116. Датков Л.П., Данилов А.И., Тютюкина Е.Б. Ппредпринимательство и Бизнес. Москва,

1995г. 117. Глушенко Л.П.Основы предпринимательства. Москва, 1996г. 118. Курс предпринимательства. Учебник под ред. В.Я. Голфлинксля. Москва, 1997г. 119. Медынский В.Г. Инновационное предпринимательство. Москва, 1997г. 120. Никеле У. Постижение Бизнеса. Международное учебное пособие. Тольятти, 1996г. 121. Райзберг Б.А. Основы бизнеса. Учебное пособие. Москва, 1996г. 122. Савченко В.А. Современное предпринимательство: экономические и

организационные основы; проблемы формирования и регулирования. Москва, 1997г. 123. Синецкий Б.Н. Основы коммерческой деятельности. Москва, 1998г. 124. Абчук В.А. Коммерция. 2000г.. 125. Энциклопедия малого бизнеса или как начать свое дело. Москва, 1994г. 126. Архангельская М. Бизнес этикет или игра по правилам: правила, принципы,





– Алматы, Каржы-Каражат, 1995г. 134. Стиглиц Д. Ю. Экономика государственного сектора. Изд. МГУ. М.: Инфра-М, 135. 1997г. 136. Руднева В. «Эмиссия корпоративных ценных бумаг: теория и практика», М. – 2001г. 137. Индивидуальный Бизнес в РК. Алматы, 2004г. 138. Бусыгин А.В. Предпринимательство. Основной курс. Москва, 1997г. 139. Введение в Кәсіпкерлік. Пол общей ред. Б.И. Камаева и Б.И. Домненко Ижевск, 1991г. 140. Байте М.Р. Управление экономикой и стратегией Бизнеса. 2004г. 141. Богатин Ю.В., Швандер В.А. Экономическое управление Бизнесом. Москва, 2001г. 142. Бизнес: составляющие успеха: в помощь предпринимателю. Алматы, 2000г. 143. Гейтс Б. Бизнес со скоростью мысли. Москва, 2001г. 144. Черчикова И.Н. Регулирование предпринимательской деятельности: государственное

и межфирменное. Москва, 2002г. 145. Алкадырова С.М., Алапаева А.А. Модульная программа по управлению Кәсіпкерліком. 2000г. 146. Базарбаева Р.Ш.,Рахимова К.Б. Модульная программа по управлению Бизнесом. 2002г. 147. Кудабаева Г.З. Исланова Р.У. Модульная программа по управлению бизнесом. 2002г. 148. Современный Бизнес. Учебник в 2-х т. Москва, 1995г. 149. Дадаков В.Ю. Портфельный менеджмент на развивающихся финансовых рынках. 150. Монография, Алматы, 2003г. Анықтамалық әдебиеттер 6. Больщой экономический словарь/ Под ред. А.Н. Азрилияна – 5-ое изд. Дополненное и переработанное. – М.: Институт новой экономики, 2002г. 7. Киперман Г.Я. Экономика предприятия. Словарь. М.: Юрист. 2000г.

8. Статистические справочники Агенства РК по статистике «Промышленность РК», 2007г. 9. Журнал «Экономика и статистика». 10. «Бюллетень бухгалтера» и его приложения. Мерзімді басылымдар (жорналдар): 5. «Аль-Пари» 6. «Бюллетень бухгалтері» журналы 7. Журнал «Файл Бухгалтера» 8. Журнал «Труд-Зарпалата-Пенсия» Мерзімді басылымдар (газеттер): 6. «Панорама» еженедельная газета. 7. «Деловая неделя» еженедельная газета. 8. «Капитал» еженедельная газета. 9. «Труд» еженедельная газета. 10. Статистические данные с Информационно-вычислительного центра Агентства РК по статистике. Дайындық кезінде электронды кітапханалардың келесі ресурстарын пайдалануға болады: 10. http://bookz.ru/ 11. http://lib.ru/ 12. http://aldebaran.ru/ 13. http://www.koob.ru/ 14. http://biblioteka.cc/ 15. www.madis.com.ua/rus/Spravka/Incoterms/1_incoterms.html 16. Международные правила по толкованию терминов "ИНКОТЕРМС" http://dev.eastlink.uz/main/inter/354.htm 17. [email protected]. 18. www.google.kz Интернет ресурстар. Ресьми сайттары 1.www.nationalbank.kz. Официальный сайт Нацбанка РК 3.www.sakon.kz Официальный сайт Минюста РК 4.www.afn.kz Официальный сайт КФН Нацбанка РК 1. www.minfin.kz 2. www.economy.gov.ru 3.www.buh.kz 4. salik.kz 5.www.edu.go Университеттің видеотекасынан келесі видеофильмдерды

http://bookz.ru/

http://lib.ru/


http://www.koob.ru/






http://www.afn.kz/



http://www.buh.kz/

ТАҚЫРЫПТАРЫ МЕН ОЛАРДЫҢ ОҚЫТУ МЕРЗІМІНІҢ ҰЗАҚТЫЛЫҒЫ Кесте 2

(оқытудың күндізгі нысаны 3 кредит) \

Тақырыптардың аталуы:

Оқу сағаттардың саны:

апта

:

лекц

ияла

р:

сем

инар

лік

О

СӨ

Ж

С

ӨЖ

1 кредит (45 сағат) 10\6 5\1 8\8 20\20

1. 1 Тақырып Кәсіпкерліктің мәні, атқаратын қызметтері, даму шарттары

2\1 1\1 1\1 4\2

2. Тақырып 2 Кәсіпкерліктің нысандары мен түрлері.

2\2 1 1\1 4\2

3. Тақырып 3 Кәсіпкерлік қызметінің мәні және негізгі рекшеліктері

2\1 1 2\2 4\4

4. Тақырып 4 Заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлерді тіркеу

2\1 1 2\2 4\8

5. Тақырып 5 Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау және дамыту

2\1 1 2\2 4\4

2 кредит (45 сағат) 10\5 5\3 14\14 20\26 6. Тақырып 6 Кәсіпкерліктегі басқаруды

ұйымдастыру және ондағы адам факторының рөлі 2\1 1 4\4 4\6

7. Тақырып 7 Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау. Жоспарлау түрлері: Бизнес-жоспар

2\1 1\1 2\4 4\6

8. Тақырып 8. Бизнестің ұйымдастыру ерекшеліктері.

2\1 1\1

2\2 4\4

9 Тақырып 9 Кәсіпкерлерді қаржыландыру мәселесі 2\1 1\1 2\2 4\4

10. Тақырып 10 Кәсіпорін және оның экономикалық ортасы

2\1 1 4\2 4\6

3 кредит (45 сағат) 10\7 5\5 10\10 20\30

11. Тақырып 11 Кәсіпорынның келісімдерін несиелеу. Лизингттік операциялар

2\1 1\1 2\2 4\4

12. Тақырып 12 Лицензияландыру және сертификациялау

2\2 1\1 2\2 4\6

13. Тақырып 13 Кәсіпкерлік мәмілелер 2\2 1\1 2\2 4\6

14. Тақырып 14. Бизнестегі маркетинг 2\1 1\1 2\2 4\6

15 Тақырып 15 Салық салу мәселелері 2\1 1\1 2\2 4\8

Барлығы - 3 кредит (135 сағат): 30\18 15\9 30\32 60\76 *Ескерту: алымындағы көрсеткіш саны күндізгі бөлім, бөліміндегі көрсеткіш сырттай бөлім сағаттар санын білдіреді

Таблица 3

(оқытудың сырттай нысаны 3 кредит Апталар Тақырыптардың аталуы Сағаттар саны Барл

ығы Лекция СПД СОӨЖ СӨЖ

1 1 Тақырып Кәсіпкерліктің мәні, атқаратын қызметтері, даму шарттары 1 1 2 6 10

2 Тақырып 2 Кәсіпкерліктің нысандары мен түрлері. 2 1 2 6 11

3 Тақырып 3 Кәсіпкерлік қызметінің мәні және негізгі рекшеліктері 1 1 2 6 10

4 Тақырып 4 Заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлерді тіркеу 1 1 2 4 8

5 Тақырып 5 Кәсіпкерлікті мемлекеттік 2 1 4 6 13

қолдау және дамыту

6 Тақырып 6 Кәсіпкерліктегі басқаруды ұйымдастыру және ондағы адам факторының рөлі

1 2 4 7

Аралық бақылау

7 Тақырып 7 Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау. Жоспарлау түрлері: Бизнес-жоспар

1 1 2 4 8

8 Тақырып 8. Бизнестің ұйымдастыру ерекшеліктері. 1 1 2 4 8

9 Тақырып 9 Кәсіпкерлерді қаржыландыру мәселесі 1 2 4 7

10 Тақырып 10 Кәсіпорін және оның экономикалық ортасы 1 2 4 7

11 Тақырып 11 Кәсіпорынның келісімдерін несиелеу. Лизингттік операциялар 1 2 4 7

12 Тақырып 12 Лицензияландыру және сертификациялау 1 1 2 6 10

13 Тақырып 13 Кәсіпкерлік мәмілелер 2 2 6 10 14 Тақырып 14. Бизнестегі маркетинг 1 2 6 9 15 Тақырып 15 Салық салу мәселелері 1 1 2 6 10

2 аралық бақылау Барлығы: 18 9 32 76 135

Кесте 4

Бақылау өткізудің сұрақтары № п/п

Жұмыс бағдарлама Бойынша

Оқыту семестрлері (кезеңдері)

күндізгі/сырттай

Бақылау түрі АБ 1 АБ 2 ҚБН (қорытынды)

Бақылау өткізудің сұрақтар тізімі

1 2 3 4 5 1 5/9 семестр Тест, докладтары

презентациясы Тест, докладтары презентациясы

Қорытынды тест

1-7 Тақырыптар бойынша сұрақтар тізімі

7 -15 Тақырыптар бойынша сұрақтар тізімі

Толық курс бойынша сұрақтар тізімі

*Ескерту: алымы – оқытудың күндізгі түрі,бөлімі - сырттай ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАРДЫҢ ТАҚЫРЫПТАРЫ:

1. Кәсіпкерліктің мәні, атқаратын қызметтері, даму шарттары 8\5 2. Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау. Жоспарлау түрлері: Бизнес-жоспар 8\5 3. Кәсіпкерліктегі басқаруды ұйымдастыру және ондағы адам факторының рөлі 11\7 4. Кәсіпкерлік жүйесі және экономикалық ортасы. Кәсіпорынның қаржылық ортасы 11\11 5. Кәсіпорынның келісімдерін несиелеу. Лизингттік операциялар 11\7 6. Кәсіпкерліктегі факторинг. Қаржылық ресурстарды жоспарлау10\11 7. Кәсіпкерліктің субъектілері. Кәсіпкерлік ұйымдарды кадрлік қамтамасыз ету 11\12 8. Кәсіпкерлік фирма ұйымдастыру принципері мен типтері 9\8 9. Кәсіпкерлердің шаруашылық серіктестіктермен келісімдік қатынастары құжаттар: келісім-

шарт сатып алу-сату 9\8 10. Кәсіпкерлік мәдениет. Кәсіпкерлік құпия және оны қорғау әдістері 11\9 11. Кәсіпкерлікті ұйымдастыру нысандары. Делдалдық Кәсіпкерлік. 12. Өндірістік Кәсіпкерліктің ерекшеліктері. Коммерциялық Кәсіпкерліктің ерекшеліктері

9\8 13. Кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің жауапкершілігі Кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін

талдау мен бағалау 9\11

14. Кәсіпкерлік қызметтінің инфрақұрылымы (шағын бизнес орталықтар, кеңес беру кеңес беру жтб) 9\11

15. Кәсіпкерлік қызметті тоқтату Қазақстан Республикасының «Банкроттық туралы» Заңы және фирманы тарату процедурасы 9\10

16. Кәсіпкерлік фирманы қайта құру процесі 9\12 Барлығы - 3 кредит (135 сағат):

ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАРДЫҢ ТАҚЫРЫПТАРЫ: 1 кредит (25 сағат)

Такырып 1 Кәсіпкерліктің мәні, атқаратын қызметтері, даму шарттары Такырып 2 Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау. Жоспарлау түрлері: Бизнес-жоспар Такырып 3 Кәсіпкерліктегі басқаруды ұйымдастыру және ондағы адам факторының рөлі Такырып 4 Кәсіпкерлік жүйесі және экономикалық ортасы. Кәсіпорынның қаржылық ортасы. Такырып 5 Кәсіпорынның келісімдерін несиелеу. Лизингттік операциялар.

2 кредит (25 сағат) Такырып 6 Кәсіпкерліктегі факторинг. Қаржылық ресурстарды жоспарлау Такырып 7 Кәсіпкерліктің субъектілері. Кәсіпкерлік ұйымдарды кадрлік қамтамасыз ету. Такырып 8 Кәсіпкерлік фирма ұйымдастыру принципері мен типтері. Такырып 9 Кәсіпкерлердің шаруашылық серіктестіктермен келісімдік қатынастары құжаттар: келісім-шарт сатып алу-сату. Такырып 10 Кәсіпкерлік мәдениет. Кәсіпкерлік құпия және оны қорғау әдістері

3 кредит (25 сағат) Такырып 11 Кәсіпкерлікті ұйымдастыру нысандары. Делдалдық Кәсіпкерлік. Өндірістік Кәсіпкерліктің ерекшеліктері. Коммерциялық Кәсіпкерліктің ерекшеліктері. Такырып 12 Кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің жауапкершілігі. Кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін талдау мен бағалау Такырып 13 Кәсіпкерлік қызметтінің инфрақұрылымы (шағын бизнес орталықтар, кеңес беру кеңес беру жтб) Такырып 14 Кәсіпкерлік қызметті тоқтату Қазақстан Республикасының «Банкроттық туралы» Заңы және фирманы тарату процедурасы. Такырып 15 Кәсіпкерлік фирманы қайта құру процесі.

Барлығы - 3 кредит (75 сағат):

СТУДЕНТТІҢ ОҚЫТУШЫМЕН ӨЗІНДІК ЖҰМЫСЫ (СОӨЖ) 1. Қазақстан Республикасында қалыптасқан кәсіпкерлік түрлерінің қызмет ету ерекшеліктері 2. Қауіпсіздік ұғымы және кәсіпкерліктегі тәуекелдік. 3. Жеке кәсіпкерлік қиіншылықтары. 4. Ақционерлық Қоғамдардың құрылу ерекшеліктері. 5. Жауапкершілігі толық және шектеулі серіктестіктер. 6. Тауарлар мен қызметтер өндірісі Кәсіпкерлік сферасы ретінде. 7. Биржалық сауда ерекшеліктері. 8. Орта және шағын Кәсіпкерліккті инвестициялау және несиелеудің 9. жолдары. 10. Сақтандыру нарығының кәсібі мамандары және олардың делдалдық қызметі. 11. Халықаралық Кәсіпкерліктің сипаттамасы мен дамуы. 12. Нарық механизмі: мәні, құрамдық элементтері. Нарықтық инфрақұрылымының негізгі элементтері. Нарықтық қатынастар қалыптастыру жағдайындағы Қазақстандағы нарық инфрақұрылымын дамыту.

13. Кәсіпорын құрылымы. 14. Кәсіпорындар бірлестіктері. 15. Кәсіпорынның кәсіпкерлік міндеттемелері және құқықтары. 16. Әр түрлі белгілері және меншік нысандары бойынша кәсіпорындардың жіктелуі. Кәсіпорындардың жаңа түрлері – халықтық кәсіпорындар, әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар. 17. Ілесетін салаларда тиімділік пен капитал салымдарды есепке алу. 18. Инвестициялардың экономикалық тиімділігін анықтаудағы (көрсеткіштерді дисконттау) уақыт факторын есептеу әдістері. 19. Қаржы тұрақтылық көрсеткіштері. 20. Салыстыру базасын таңдау. 21. Салыстырылған варианттардың дербес жағдайлары. 22. Кәсіпорынның негізгі қорларының экономикалық мәні, олардың құрамы және құрылымы. Ұдайы өндірістің нысандары және негізгі капиталды жетілдіру. 23. Негізгі қорлардың амортизациясы және тозуы. Негізгі өндірістік қорларды бағалау әдістері. 24. Негізгі қорларды қайта бағалау. Амортизацияны есептеу әдістемелер: біркелкі, өндірістік, жеделдетілген (кумулятивті, қалдық құнын азайту). 25. Нарықтық қатынастар қалыптасу кезіндегі Қазақстан Республикадағы амортизациялық саясат. 26. Шикізаттың химиялық түрлерінің өндірісін дамыту. 27. Қоршаған ортаны қорғау және өндіріс тиімділігін көтеруді ескере отырып материалдық ресурстарды ұтымды пайдаланудың жолдары. 28. Шикізат таңдаудың экономикалық негіздеуі, шикізатты кешенді түрде пайдалану, өндіріс қалдықтарын өндіру, шикізатты алғашқы өндеуден өткізу және толықтырудың экономикалық тиімділігі. 29. Айналым капиталды қаржыландыру көздері. 30. Кәсіпорын жұмысының экономикалық көрсеткіштерін жақсартудағы айналым қаржылардың айналымдылығын жеделдетудің мәні. 31. Кәсіпорынның тауарлы-материалдық қорларды (запастарды) басқару және бағалау. ТМҚ-ды бағалау әдістері. 32. Айналым қорлардың пайдалану тиімділігін көтеру жолдары. Айналым қорлардың айналыдымдылығын жеделдету жолдары. 33. Еңбек нарығы: мәні және қызмет ету механизмі. 34. Еңбек нарығын мемлекеттік реттеу. 35. Қадрларды нарықтық қатынас жағдайында жұмыс істеуге қайта дайындау. 36. Кәсіпорындағы қадрлық жұмыс. 37. Кәсіпорындағы еңбек ақы төлеудің формалары және жүйелері. 38. Инфляцияға байланысты еңбек ақыны индексациялау. 39. Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын бағалау әдістемесі. 40. ҚР-сының Салық кодексі бойынша салықтық преференциялардың сипаттамасы. 41. Басшылық инвестициялық ұсыныстар көрсеткіштері. 42. Инвестициялардың экономикалық тиімділігін анықтау әдістемесі. 43. Инвестициялау ережесі. 44. Инвестицияларды қаржыландыру көздері. 45. Өнімнің өзіндік құнының құрылымы және оның әр түрлі салалардағы ерекшеліктері. 46. Өнімнің өзіндік құнының калькуляциялық статьялар бойынша өнімнің өзіндік құнына кіретін шығындары. 47. Салық салудың принциптері мен түрлері. 48. Қазақстан Республикасының салық жүйесі. 49. Кәсіпорын төлейтін салықтарының жалпы сипаттамасы.

50. ҚР-сының Салық Кодексі бойынша жалпы жылдық табысты есептеу кезіндегі табыстардың түрлері.

СТУДЕНТТІҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСЫ (СӨЖ) 1. Нарықтық қатынастар қалыптастыру жағдайындағы Қазақстан Республикасының мемлекеттік құрылымдық саясаты: ұзақмерзімді басым бағыттары және іске асыру стратегиясы. Қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуындағы өнеркәсіптің рөлі. 2015 жылға дейін Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық саясаттың басым бағыытары. 2. Нарықтың мәні және негізгі категориялары. Нарық түрлері, олардың ерекшеліктері және өзіне тән қасиеттері, оның элементтерінің бірлігі және қайықшылықтары. 3. Нарықтар құрылымы. 4. Кәсіпорындар қалыптастырудың негізгі қағидалары. 5. Кәсіпорынның басты міндеттері және функциялары. 6. Банкроттықтың түсінігі және белгілері. 7. Банкроттық және дағдарыс кезіндегі кәсіпорынды қайта құру және басқару. 8. Өндіріс тиімділігінің мәні, тиімділікке әсер ететін факторлар және көрсеткіштер жүйесі 9. Өндірістік қызметінің тиімділік көрсеткіштері. 10. Кәсіпорын өтімділігін сипаттайтын көрсеткіштер. 11. Кәсіпорындар қызметінің тиімділікті бағалау экологиялық аспектілері. 12. Негізгі капиталдың бәсеке қабілеттілігін арттыру шаралары. 13. Кәсіпорынның тіркелген активтер. Кәсіпорынның материалдық емес активтер: түсінігі, түрлері. Материалдық емес активтердің амортизациясы. 14. Кәсіпорынның шикізаттық, материалдық және отын-энергетикалық ресурстарды басқару. 15. Табиғи ресурстарды ұтымды пайдалануды ынталандыру. 16. Материалдық ресурстарды пайдалануды талдау әдістері, көрсеткіштері, факторлары және мәні. 17. Кәсіпорын жұмысының нәтижесіне айналым капиталды басқаруының әсері. 18. Кәсіпорынның айналым қаржыларды пайдалануды жақсартудың негізгі бағыттары. 19. Нарық жағдайында кадрлардың білістілігін көтеру және оларды қайта дайындауға тұжырымдамасы. 20. Кәсіпорынның тиімді жұмыс істеу үшін ұйымдастырушылық мінез-құлықтың мәні және маңызы. 21. Еңбек өнімділік және оны есептеудің әдістері. 22. Еңбек өнімділігі өсуінің факторлары мен жолдары. 23. Еңбек ақыны жоспарлау әдістері. 24. Әлеуметтік әріптестіктің дамуы: генералдық (бас), салалық және тарифтік келісімдер, коллективтік келісім. 25. Жұмысберушілер мен кәсіподақтар бірлестіктері және ҚР-сының Үкіметі арасындағы генералдық келісім. 26. Еңбек мотивациясы. 27. Кәсіпорынның инвестициялық жобаларын анықтау және тиімділігін бағалау. 28. Қаржы инвестициялар. 29. Құнды қағаз қоржының қалыптасуы. 30. Құнды қағаздардың инвестициялық қызметін бағалау. 31. Құнды қағаз портфелінің қауіп-қатері. 32. Өнімнің өзіндік құнының калькуляциялардың түрлері. 33. Калькуляциялаудың әдістері. 34. Өндіріс және өнімді өткізу шығындарды есепке алу әдістері. 35. Өнімнің өзіндік құнының көрсеткіштері. 36. Өнімнің өзіндік құнын азайтудың мәні, көздері және факторлары. 37. Өнім, жұмыс және қызмет көрсетудегі баға түрлері. 38. Кәсіпорындағы баға құрудың мезанизмі. 39. Нарықтық экономика жағдайындағы бағаны мемлекеттік реттеу.

40. ҚР-сының «Трансферттік бағаларды пайдалану кезіндегі мемлекеттік бақылау туралы» Заңы, 13 қантар, 2001ж.. 41. Кәсіпорындағы салық салу және табысты тарату. 42. ҚР-сының Салық Кодексі бойынша салықсалу табысты анықтау кезіндегі ұстапқалулардың сипаттамасы. 43. Корпоративті табыстық салықты анықтаудың жалпы ережелер. Корпоративті табыстық салықты анықтау кезіндегі салықсалу табысты анықтау әдістемесі. 44. ҚР-дағы акциздерді және НДС есептеудің жалпы ережелер. Кәсіпорындағы пайданы ұлғайту күштері.

СОӨЖ тапсыру кестесі: Кесте 3

№ п/п

Тақырыптар: Апта: Жұмыс түрі:

Еңбек сыйымдылығы:

Қорғау түрі:

Тапсыру уақыты:

1. Қазақстан Республикасында қалыптасқан Кәсіпкерлік түрлерінің қызмет ету ерекшеліктері

4 бақылау 15 ауызша МБ 1

2. Қауіпсіздік ұғымы және кәсіпкерліктегі тәуекелдік.

5 эссе - жазбаша МБ 1

3. Жеке кәсіпкерлік қиіншылықтары.

6 реферат - жазбаша МБ 1

4. Ақционерлық Қоғамдардың құрылу ерекшеліктері.

7 бақылау - МБ 1

5. Жауапкершілігі толық және шектеулі серіктестіктер.

9 бақылау - ауызша МБ 2

6. Тауарлар мен қызметтер өндірісі Кәсіпкерлік сферасы ретінде.


7. Биржалық сауда ерекшеліктері.

11 эссе - ауызша МБ 2

8. Орта және шағын Кәсіпкерліккті инвестициялау және несиелеудің жолдары.


9. Сақтандыру нарығының кәсібі мамандары және олардың делдалдық қызметі.


10. Халықаралық Кәсіпкерліктің сипаттамасы мен дамуы.

15 бақылау - реферат МБ 2

СӨЖ тапсыру кестесі Кесте 4

№ п/п

Тақырыбтар: Апта: Жұмыс түрі:

Еңбек сыйымдылығы:

Қорғау түрі:


1 Отандық Кәсіпкерліктің дамуының негізгі беталысы (тенденциялары).

4 бақылау 15 ауызша МБ 1

2 Шағын және орта кәсіпкерліктің артықшылықтары мен кемшіліктері.

5 эссе - жазбаша МБ 1

3 Фирманы құру және тіркеу құжаттарын дайындау тәртібі.


4 Кәсіпкерлік фирманың Кәсіпкерліктің сыртқы ортасымен байланысы.


5 Қор биржасындағы листинг процедурасының отандық кәсіпкерлерге әсері.

9 бақылау - жазбаша МБ 2

6 Биржадан тыс нарықтың автоматталған жұйелерінің ұймдастырылуы.


7 ҚР сақтандыру компанияларының қызметі.

11 эссе - ауызша МБ 2

8 Инвестициялық компаниялар мен қорлардың кқурылуы мен қызметі және олардың ерекшеліктері.


9. Қаржы нарығы: шетелдік тәжириебе.

- - реферат МБ 2 бақылау

10. Қаржы орталықтар: әртүрлі Кәсіпкерліктің биржаларға қатысу ерекшеліктері.

- ауызша МБ 2 бақылау

Студенттің өзіндік жұмысы оқұ кестесінен тыс өткізіледі және дәрістік материал

бойынша білімін күшейту мен әдебиеттермен танысуға бағытталған. Әр бір кредит бойынша ұсынылған Тақырыптардың ішінен біреусі таңдалып реферат жазылады. Әр бір өзіндік жұмыстың орындалуы үшін студентке 4 апта беріледі. Студенттің өзіндік жұмысын бақылау семестрдің әрбің 5-ші аптасында өткізіледі. Өзінің жасаған жұмысын студент қорғайды. Бақылау нысаны – рефератты қорғау.

АРАЛЫҚ БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ Кесте 9

БАҚЫЛАУ ЖҮРГІЗУГЕ АРНАЛҒАН СҰРАҚТАРЫ: № п/п

Жұмыс бағдарламасы бойынша оқыту cеместры (кезеңі):

Бақылаудың түрлері: 1-ші АБ: 2-ші АБ: ҚБН (қорытынды):

Бақылауды өткізуге арналған сұрақтар тізімі 1. 8 семестр Тест Тест Қорытынды тест 1-7

Тақырыптар 8-15 Тақырыптар

Барлық Тақырыптар бойынша (СОӨЖ мен СӨЖ сұрақтарын қосып)

Аралық бақылау өткен Тақырыптар бойынша өткізіледі. Сонымен қоса бақылау есептер беріледі. 1 Аралық бақылауға № 1-3 өзіндік жұмыстарын өткізген студенттер жіберіледі. 2 Аралық бақылау № 4-7 өзіндік жұмыстарын өткізген студенттер жіберіледі. Пәнді тәжірибе сабақтарымен, өзіндік жұмыспен, тестпен, 1, 2 аралық бақылау түрімен өткізіледі.Емтихан тест түрінде тапсырылады.

Студенттердің білімін бағалауға арналған сұрақтар: 1-ші аралық бақылау өткізудың сұрақтары

1. Нарықтық қатынастар қалыптастыру жағдайындағы Қазақстан Республикасының мемлекеттік құрылымдық саясаты: ұзақмерзімді басым бағыттары және іске асыру стратегиясы.

2. 2015 жылға дейін Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық саясаттың басым бағыытары.


4. Нарықтар құрылымы. 5. Кәсіпорындар қалыптастырудың негізгі қағидалары. 6. Кәсіпорынның басты міндеттері және функциялары. 7. Банкроттықтың түсінігі және белгілері. 8. Банкроттық және дағдарыс кезіндегі кәсіпорынды қайта құру және басқару. 9. Нарықтық қатынастар қалыптастыру жағдайындағы Қазақстан Республикасының

мемлекеттік құрылымдық саясаты: ұзақмерзімді басым бағыттары және іске асыру стратегиясы.

10. Қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуындағы өнеркәсіптің рөлі. 11. Нарықтың мәні және негізгі категориялары. Нарық түрлері, олардың ерекшеліктері және

өзіне тән қасиеттері, оның элементтерінің бірлігі және қайықшылықтары. 12. Нарықтар құрылымы. 13. Кәсіпорындар қалыптастырудың негізгі қағидалары. 14. Кәсіпорынның басты міндеттері және функциялары. 15. Банкроттықтың түсінігі және белгілері. 16. Банкроттық және дағдарыс кезіндегі кәсіпорынды қайта құру және басқару. 17. Кәсіпорын өтімділігін сипаттайтын көрсеткіштер. 18. Кәсіпорындар қызметінің тиімділікті бағалау экологиялық аспектілері. 19. Негізгі капиталдың бәсеке қабілеттілігін арттыру шаралары. 20. Кәсіпорынның тіркелген активтер. Кәсіпорынның материалдық емес активтер: түсінігі,

түрлері. Материалдық емес активтердің амортизациясы. 21. Кәсіпорынның шикізаттық, материалдық және отын-энергетикалық ресурстарды

басқару. 22. Табиғи ресурстарды ұтымды пайдалануды ынталандыру.

23. Материалдық ресурстарды пайдалануды талдау әдістері, көрсеткіштері, факторлары және мәні.

24. Кәсіпорын жұмысының нәтижесіне айналым капиталды басқаруының әсері. 25. Кәсіпорынның айналым қаржыларды пайдалануды жақсартудың негізгі

бағыттары. 26. Нарық жағдайында кадрлардың білістілігін көтеру және оларды қайта дайындауға

тұжырымдамасы. 27. Кәсіпорынның тиімді жұмыс істеу үшін ұйымдастырушылық мінез-құлықтың мәні және

маңызы. 28. Кәсіпорын өтімділігін сипаттайтын көрсеткіштер. 29. Кәсіпорындар қызметінің тиімділікті бағалау экологиялық аспектілері. 30. Негізгі капиталдың бәсеке қабілеттілігін арттыру шаралары. 31. Кәсіпорынның тіркелген активтер. Кәсіпорынның материалдық емес активтер: түсінігі,

түрлері. Материалдық емес активтердің амортизациясы. 32. Кәсіпорынның шикізаттық, материалдық және отын-энергетикалық ресурстарды

басқару. 33. Табиғи ресурстарды ұтымды пайдалануды ынталандыру. 34. Материалдық ресурстарды пайдалануды талдау әдістері, көрсеткіштері, факторлары

және мәні. 35. Кәсіпорын жұмысының нәтижесіне айналым капиталды басқаруының әсері. 36. Кәсіпорынның айналым қаржыларды пайдалануды жақсартудың негізгі

бағыттары. 37. Нарық жағдайында кадрлардың білістілігін көтеру және оларды қайта дайындауға

тұжырымдамасы. 38. Кәсіпорынның тиімді жұмыс істеу үшін ұйымдастырушылық мінез-құлықтың мәні және

маңызы. 39. Нарықтық экономика жағдайындағы бағаны мемлекеттік реттеу. 40. ҚР-сының «Трансферттік бағаларды пайдалану кезіндегі мемлекеттік бақылау туралы»

Заңы, 13 қантар, 2001ж..

2 аралық бақылау сұрақтары: 1. Еңбек өнімділік және оны есептеудің әдістері. 2. Еңбек өнімділігі өсуінің факторлары мен жолдары. 3. Еңбек ақыны жоспарлау әдістері. 4. Әлеуметтік әріптестіктің дамуы: генералдық (бас), салалық және тарифтік келісімдер,


генералдық келісім. 6. Еңбек мотивациясы. 7. Кәсіпорынның инвестициялық жобаларын анықтау және тиімділігін бағалау. 8. Қаржы инвестициялар. 9. Құнды қағаз қоржының қалыптасуы. 10. Құнды қағаздардың инвестициялық қызметін бағалау. 11. Құнды қағаз портфелінің қауіп-қатері. 12. Өндіріс тиімділігінің мәні, тиімділікке әсер ететін факторлар және көрсеткіштер

жүйесі 13. Өндірістік қызметінің тиімділік көрсеткіштері. 14. Өнімнің өзіндік құнының калькуляциялардың түрлері. 15. Калькуляциялаудың әдістері. 16. Өндіріс және өнімді өткізу шығындарды есепке алу әдістері. 17. Өнімнің өзіндік құнының көрсеткіштері. 18. Өнімнің өзіндік құнын азайтудың мәні, көздері және факторлары. 19. Өнім, жұмыс және қызмет көрсетудегі баға түрлері. 20. Кәсіпорындағы баға құрудың мезанизмі. 21. Нарықтық экономика жағдайындағы бағаны мемлекеттік реттеу.

22. ҚР-сының «Трансферттік бағаларды пайдалану кезіндегі мемлекеттік бақылау туралы» Заңы, 13 қантар, 2001ж..

23. Кәсіпорындағы салық салу және табысты тарату. 24. ҚР-сының Салық Кодексі бойынша салықсалу табысты анықтау кезіндегі ұстапқалулардың



ұлғайту күштері. 27. Өндіріс тиімділігінің мәні, тиімділікке әсер ететін факторлар және көрсеткіштер

жүйесі 28. Өндірістік қызметінің тиімділік көрсеткіштері. 29. Еңбек өнімділік және оны есептеудің әдістері. 30. Еңбек өнімділігі өсуінің факторлары мен жолдары. 31. Еңбек ақыны жоспарлау әдістері. 32. Әлеуметтік әріптестіктің дамуы: генералдық (бас), салалық және тарифтік келісімдер,


генералдық келісім. 34. Еңбек мотивациясы. 35. Кәсіпорынның инвестициялық жобаларын анықтау және тиімділігін бағалау. 36. Қаржы инвестициялар. 37. Құнды қағаз қоржының қалыптасуы. 38. Құнды қағаздардың инвестициялық қызметін бағалау. 39. Құнды қағаз портфелінің қауіп-қатері. 40. Өнімнің өзіндік құнының калькуляциялардың түрлері. Калькуляциялаудың әдістері. 41. Өндіріс және өнімді өткізу шығындарды есепке алу әдістері. 42. Өнімнің өзіндік құнының көрсеткіштері. 43. Өнімнің өзіндік құнын азайтудың мәні, көздері және факторлары. 44. Өнім, жұмыс және қызмет көрсетудегі баға түрлері. 45. Кәсіпорындағы баға құрудың мезанизмі. 46. Кәсіпорындағы салық салу және табысты тарату. 47. ҚР-сының Салық Кодексі бойынша салықсалу табысты анықтау кезіндегі ұстапқалулардың



ұлғайту күштері.

ОҚУ- ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҰРАЛМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛУІ БІЛІМДІ БАҚЫЛАУ БОЙЫНША АҚПАРАТ

Білімгерлердің білімін бағалау жүйесі: әріптік (пайыз бойынша)

Студент курс кезеңінде екі аралық бақылауды және өзіндік жұмысты тапсыру керек. Сонымен қатар курсқа толық қатысып, оқытушы берген бақылау есеп сұрақтарын уақытысында орындауға міндетті.

Аралық бақылау Аралық бақылау келесі формуламен бағаланып, есептеледі:

R = 0,5* Lср + 0,5* Т – 0,25* p, Мұнда, Lср, – тәжірибе сабағының орташа балы (от 0 до 100);

p – жіберілген сағаттар саны Т – аралық бақылауда алған балы (от 0 до 100).

Аралық бақылау өткен дәрістер мен өзіндік жұмыс, бақылау сұрақтарын қамтиды.

Қорытынды баға Қорытынды бағада студенттің екі аралық бақылауда алған балдар ескеріліп

қорытынды баға шығады. Екі аралық бақылаудың балдары 0,6 коэффициентіне көбейтіледі, ал емтиханда алған бал 0,4 көбейтіледі.

Қорытынды баға келесі формуламен есептеледі: U = 0.6*[(R1 + R2)/2] + 0.4*E, Мұнда, R1 – 1 аралық бақылау бағасы; R2 – 2 аралық бақылау бағасы; Е – емтиханда алған баға (0 Е 100).

Кесте 7 Қорытынды бақылау барысында студенттердің білімін бағалаудың критерийі

Баллдар саны Баға әріп түрінде Сандық эквивалентте Дәстүрлі түрде

95-100 А 4,0 өте жақсы 90-94 А – 3,67 85-89 В + 3,33

жақсы 80-84 В 3,0 75-79 В – 2,67 70-74 С + 2,33

Қанағаттандырылады 65-69 С 2,0 60-64 С – 1,67 55-59 D + 1,33 50-54 D 1,0 0-49 F – 0 Қанағаттандырылмайды

БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ БІЛІМІН БАҒАЛАУ КРИТЕРИЙЛАРЫ (жалпыланған)

БАҒАЛАУ КРИТЕРИИЛЕРІ (жалпыланған)

95-100 балды (A) оқу бағдарламалық материалы терең, жүйелі және жан-жақты қамтыған, бағдарламалық тапсырмада барлық қарастырылғандарды дербес орындаған, бағдарламада ұсынылған негізгі және қосымша әдебиетті терең игерген, тәжірибелік сабақтарда белсенді жұмыс жасаған, оқылатын пән бойынша негізгі ғылыми тұжырымдаманы алдай алатын, оқу бағдарламалық материалды түсіну және түсіндіруде ғылыми ыңғай және шығармашылық қабілетін танытқан, жауабы пайдаланылған терминдердің нақтылығы және жауабының байлығымен ерекшеленетін, материалы логикалық және сатылы түрде түсіндіретін білімгер ие болады. 90-94 балды (A-) оқу бағдарламалық материалы терең, жүйелі және жан-жақты қамтыған, бағдарламалық тапсырмада барлық қарастырылғандарды дербес орындаған, бағдарламада ұсынылған негізгі және қосымша әдебиетті терең игерген, тәжірибелік сабақтарда белсенді жұмыс жасаған, пән бойынша білімінің жүйелі түрде сипаттайтын, сонымен қатар оқуын жалғастыру үшін қабілетінің жеткіліктілігі, жауабы пайдаланылған терминдердің нақтылығы және жауабының байлығымен ерекшеленетін, материалы логикалық және сатылы түрде түсіндіретін білімгер ие болады. 85-89 балды (B+) оқыту-бағдарламалық материалдарды толық білетін, жауабында аса нақтылықты танытпайтын, бағдарламалық тапсырмада барлық қарастырылғандарды дербес орындаған, бағдарламада ұсынылған негізгі әдебиетті игерген, тәжірибелік сабақтарда белсенді жұмыс жасаған, пән бойынша білімінің жүйелі түрде сипаттайтын, сонымен қатар олардың дербес түрде толықтыруына қабілетті білімгер ие болады.

80-84 балды (B) оқыту-бағдарламалық материалдарды жеткілікті толық білетін, жауабында аса нақтылықты танытпайтын, бағдарламалық тапсырмада барлық қарастырылғандарды дербес орындаған, бағдарламада ұсынылған негізгі әдебиетті игерген, тәжірибелік сабақтарда белсенді жұмыс жасаған, пән бойынша білімінің жүйелі түрде сипаттайтын, сонымен қатар олардың дербес түрде толықтыруына қабілетті білімгер ие болады. 75-79 балды (B-) оқыту-бағдарламалық материалдарды жеткілікті толық білетін, жауабында аса нақтылықты танытпайтын, бағдарламалық тапсырмада барлық қарастырылғандарды дербес орындаған, бағдарламада ұсынылған негізгі әдебиетті игерген, тәжірибелік сабақтарда жұмысымен ерекшеленетін, пән бойынша білімінің жүйелі түрде сипаттайтын білімгер ие болады. 60-74 (C) мамандығы бойынша алдағы жұмысы және ары қарайғы оқуға қажетті негізгі оқыту-бағдарламалық материалдар көлемінін білетін, тәжірибелік сабақтарда жұмысымен белсенділік танытпайтын, бағдарламалық тапсырмалардың негізгілерін дербес түрде қарастырған, бағдарламада ұсынылған негізгі әдебиетті игерген, сондай ақ осыларды орындау барысында жіберілген қателіктері және емтихандағы жауаптарында жіберілген кейбір қателіктері бар, бірақта оларды жою үшін қажетті білімі бар білімгер ие болады. 60-64 балды (C-) негізгі оқыту-бағдарламалық материалдарды білетін, тәжірибелік сабақтарда жұмысымен белсенділік танытпайтын, бағдарламалық тапсырмалардың негізгілерін дербес түрде қарастырған, бағдарламада ұсынылған негізгі әдебиетті игерген, сондай ақ осыларды орындау барысында жіберілген қателіктері және емтихандағы жауаптарында жіберілген кейбір қателіктері бар, бірақта оларды жою үшін оқытушының жетекшілігі қажет ететін білімгер ие болады. 50-59 балды (D) негізгі оқыту-бағдарламалық материалдарды білетін, тәжірибелік сабақтарда жұмысымен белсенділік танытпайтын, бағдарламалық тапсырмалардың негізгілерін дербес түрде қарастырған, бағдарламада ұсынылған негізгі әдебиетті игерген, сондай ақ осыларды орындау барысында жіберілген қателіктері және емтихандағы жауаптарында жіберілген тым аса қателіктері бар, бірақта оларды жою үшін оқытушының жетекшілігі аса қажет ететін білімгер ие болады. 0-49 балла (F) негізгі оқыту-бағдарламалық материалдардың едәуір бөлігі бойынша білімінің жоқтығы немесе біліміндегі табылған ағаттық табылған, бағдарламалық тапсырмалардың негізгілерін дербес орындамайтын, бағдарламалық тапсырмаларды орындау барысында қағидалық қателіктерді жіберген, негізгі тәжірибелік, семинарлық, лабораториялық сабақтарды орындамаған және оқуын жалғастыра алайтын немесе сәйкес ән бойынша қосымша сабақтарсыз кәсіби қызметіне кірісуіне боатын білімгерге қойылады.

СІБ бойынша қорытындыны анықтау Оқыту пәні бойынша СІБ бойынша қорытынды бағалау келесі бақылау түрлерін енгізуі тиіс:

Кесте 8 № Бақылау түрі Баллдары 1 Қатысуы 15 дейін 2 Аудиториядағы жұмысы (дәріс және семинардағы белсенділігі):

- Тақырып бойынша шолу - қысқаша эссе - глоссарийдің жазылуы (қазақ немесе орыс тілдерінде және олардың ағылшын тілдеріндегі аудармасымен) - кез келген Тақырыптың презентациясы - іскери ойындарға қатысу (Business Game) - нақты оқыту жағдайын шешу (Case Study) - жеке жобаны қорғау және т.б.

30 дейін

3 СӨЖ орындау: - үй жұмыстары

25 дейін

- эссе - тесттер - аралық тапсырмалар

1 балл әрбір тапсырмаға

4 Рубеждік бақылау 30 дейін Оқытушы оқыту пәнін бұзғаны үшін семестр ағымында

максимум 10 балға дейін төмендетуге құқылы, яғни.: - балағат; - оқытушы және басқа да білімгерлерді жәбірлеу; - оқу үрдісіне қасысты оқытушының талаптарын ашық түрде елемеу - сабақ уақытында мобильдік телефон арқылы сөйлесу - аудитория тазалығы бойынша ОӘБ белгілеген талаптарын орындамау.

СІБ бойынша максималды балы Қорытынды емтиханға өтуінің минималды балы

100 балл 50 балл

Ескерту: сабаққа қатысуды бағалаудың критерииі 15% тең, сонда апта бойына сабаққа қатысуының бағалау балы 1% құрайды

Курсты түсінудің негізгі талаптары -курс келесілерді кіргізеді: дәрістік сабақтарды, семинарлық сабақтарды,

оқытушылармен бірге студенттердің өзіндік жұмыстарын (ОБСӨЖ); студенттердің өзіндік жұмыстарын (СӨЖ) жазу;

-аудиториялық сабақтарға қатысу-міндетті турде; -сабақтарға кешігіп келуге болмайды-екі кешігу бір келмегендікке теңестіріледі.

Кешігушілерді сабаққа қатыстырудың құқығын оқытушы өзі шешеді, өйткені олар, басқа студентерді және оқытушының назарын бөліп, оқу үрдісіне бөгет жасайды;

-семинарлық сабақтар, оқытудың әр турлі активті әдістерін қолданумен ауысша нысанында жүргізіледі;

-өзіндік түрде орындау үшін оқытылып жатқан Тақырыптар бойынша оқытушы тәжірбелік тапсырмаларды береді, оларды міндетті түрде жасау керек;

- әр студент семестр арасында берілген Тақырып бойынша (рефераттардың Тақырыптары қосылған) бір рефератты дайындауы және топта баяндама жасауы қажет;

-тапсырмаларды студенттер күрделі турде белгіленген уақытта жасауы тиіс.

Аудиториялық сабақтардағы қимылдық ережелері Сабақтар уақытысында өзге істермен айналысуға БОЛМАЙДЫ, атап айтқанда: -мобильдік телефондармен қолдануға болмайды; -музыканы тыңдауға болмайды; -тамақ ішуге, сағызды шайнауға болмайды; -газеттер мен журналдарды оқуға және тағы солармен байланысты істерді жасауға; -өзге Тақырыптарға студенттердің бір бірімен сөйлесуіне болмайды; -ойнауға болмайды.

Аудиториялық сабақтардағы қимылдық ережелерді бұзған кездерде студент сабақтан босатылады.

БЕКІТЕМІН «ӘжҰЭ» кафедра мәжілісінде

«мекемесі «Тұран» Университеті»» № __ протоколы «____»________ 2013 ж.

Кафедра меңгерушісі ______________Д.И.Закирова

ПӘН БОЙЫНША ТАПСЫРМАЛАРДЫ ОРЫНДАУ ЖӘНЕ ТАПСЫРУ

МЕРЗІМІ

Мақсаты: кестеде берілген барлық Тақырыптар бойынша теориялық мәселелерді терең меңгеріп, берілген тапсырманы жан-жақты талдап, зерделеу.

Әдістемелік нұсқау: студенттердің түп-деректермен және қосымшаәдебиеттермен жұмыс жасай білуіне ерекше көңіл бөлінеді; олардан нақтымәселелерге жауап таба білуі және анықтай ала білуі; мәселені тапсырма бойыншажан-жақты қарастыру; тапсырманың әрбір сұрағын ашатындай 2-3 беттік сауаттыжазылған жазбаша жұмыс тапсыру немесе мәселені жан-жақты талдай отыра,жауабын кесте түрінде жазбаша тапсыруы қадағаланды

СОӨЖ өткізу графигі

Күндізгі бөлімнің студенттің оқытушы жетекшілігімен бірге өзіндік жұмыстарын тапсыру кестесу (CОӨЖ)*

№ п/п

Дәріс бойынша Тақырыптар:

Қорғау түрі: Апта: Еңбек сыйымдылығы:

Жұмыс түрі:



Презентация, талдау мәлімет

1-ші апта 2 cағат ауызша 1-ші апта

1. Тақырып 2 Кәсіпкерліктің нысандары мен түрлері.

Презентация, Ауызша талқылау,

2-ші апта 2 cағат жазбаша 2-ші апта

2. Тақырып 3 Кәсіпкерлік қызметінің мәні және негізгі рекшеліктері

Презентация, талдау мәлімет,

3-ші апта 2 cағат Жазбаша доклад, реферат.

3-ші апта

3. Тақырып 4 Заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлерді тіркеу

Презентация, Конспекттеу,

4-ші апта 2 cағат 4-ші апта

5. Тақырып 5 Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау және дамыту


5-ші апта 2 cағат Ауызша, талдау жасау

5-ші апта

6. Тақырып 6 Кәсіпкерліктегі басқаруды

Презентация, Талдау анықтамасы,

6-ші апта 2 cағат Жазбаша доклад

6-ші апта

ұйымдастыру және ондағы адам факторының рөлі

конспект

7. Тақырып 7 Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау. Жоспарлау түрлері: Бизнес-жоспар


7-ші апта 2 cағат ауызша, талдау жасау

7-ші апта

8. Тақырып 8. Бизнестің ұйымдастыру ерекшеліктері.

Презентация, 8-ші апта 2 cағат ауызша 8-ші апта

9. Тақырып 9 Кәсіпкерлерді қаржыландыру мәселесі

талдау мәлімет


10. Тақырып 10 Кәсіпорін және оның экономикалық ортасы

Презентация, 10-ші апта 2 cағат реферат 10-ші апта

11. Тақырып 11 Кәсіпорынның келісімдерін несиелеу. Лизингттік операциялар



12. Тақырып 12 Лицензияландыру және сертификациялау

Презентация, 12-ші апта 2 cағат 12-ші апта

13. Тақырып 13 Кәсіпкерлік мәмілелер



14. Тақырып 14. Бизнестегі маркетинг


15. Тақырып 15 Салық салу мәселелері



Барлығы 30 сағат * Консультациялар ұақыты «ӘжҰЭ» кафедрасымен бекітілген кестемен белгіленген

Cырттай бөлімінің студенттің оқытушы жетекшілігімен бірге өзіндік жұмыстарын тапсыру кестесі (СОӨЖ) )*

№ п/п








2 Тақырып 2 Кәсіпкерліктің нысандары мен түрлері.



3 Тақырып 3 Кәсіпкерлік қызметінің мәні және негізгі рекшеліктері



3-ші апта

4 Тақырып 4 Заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлерді тіркеу



5 Тақырып 5 Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау және дамыту



5-ші апта


Презентация, Талдау анықтамасы, конспект


6-ші апта




7-ші апта

8 Тақырып 8. Бизнестің ұйымдастыру ерекшеліктері.


9 Тақырып 9 Кәсіпкерлерді қаржыландыру мәселесі

талдау мәлімет 9-ші апта 2 cағат ауызша 9-ші апта

10 Тақырып 10 Кәсіпорін және


оның экономикалық ортасы

11 Тақырып 11 Кәсіпорынның келісімдерін несиелеу. Лизингттік операциялар

талдау мәлімет 11-ші апта 2 cағат 11-ші апта

12 Тақырып 12 Лицензияландыру және сертификациялау


13 Тақырып 13 Кәсіпкерлік мәмілелер


14 Тақырып 14. Бизнестегі маркетинг


15 Тақырып 15 Салық салу мәселелері


Барлығы 32 сағат

*Консультациялар ұақыты «ӘжҰЭ» кафедрасымен бекітілген кестемен белгіленген

Күндізгі бөлімнің студенттің оқытушы жетекшілігімен бірге өзіндік жұмыстарын (СӨЖ) тапсыру кестесі және консультациялар ұақыты*

№ п/п





1 1 Тақырып Кәсіпкерліктің мәні, атқаратын қызметтері, даму шарттары


1-ші апта 4cағат ауызша 1-ші апта



2-ші апта 4cағат жазбаша 2-ші апта



3-ші апта 4cағат Жазбаша доклад, реферат.

3-ші апта



4-ші апта 4cағат 4-ші апта



5-ші апта 4cағат Ауызша, талдау жасау

5-ші апта



6-ші апта 4cағат Жазбаша доклад

6-ші апта



7-ші апта 4cағат ауызша, талдау жасау

7-ші апта

8 Тақырып 8. Бизнестің ұйымдастыру ерекшеліктері.

Презентация, 8-ші апта 4cағат ауызша 8-ші апта

9 Тақырып 9 Кәсіпкерлерді қаржыландыру мәселесі


9-ші апта 4cағат ауызша 9-ші апта

10 Тақырып 10 Кәсіпорін және оның экономикалық ортасы

Презентация, 10-ші апта 4cағат реферат 10-ші апта





Презентация, 12-ші апта 4cағат 12-ші апта





Презентация, 14-ші апта 4cағат 14-ші апта




Барлығы 60 сағат *Консультациялар ұақыты «ӘжҰЭ» кафедрасымен бекітілген кестемен белгіленген 4. Күндізгі бөлімнің студенттің оқытушы жетекшілігімен бірге өзіндік жұмыстарын

(СӨЖ) тапсыру кестесі және консультациялар ұақыты*

№ п/п





1 1 Тақырып Кәсіпкерліктің мәні, атқаратын қызметтері, даму шарттары









3-ші апта







5-ші апта




6-ші апта




7-ші апта

8 Тақырып 8. Бизнестің ұйымдастыру


ерекшеліктері. 9 Тақырып 9

Кәсіпкерлерді қаржыландыру мәселесі

талдау мәлімет 9-ші апта 6 cағат ауызша 9-ші апта

10 Тақырып 10 Кәсіпорін және оның экономикалық ортасы












Барлығы 76 сағат *Консультациялар ұақыты «ӘжҰЭ» кафедрасымен бекітілген кестемен белгіленген Оқытушы __________________ Жакупова С.Т.

БЕКІТЕМІН «Университет «Тұран» мекемесінің

ОӘЖ проректоры ___________ А.А.Арупов «____»________ 2013 ж.


ДӘРІСТЕР ЖИНАҒЫ

(ЛЕКЦИЯЛЫҚ КЕШЕН-КОНТЕНТ, ДӘРІС ДЫҢ ТЕЗИСТЕРІ, ИЛЛЮСТРАТИВТІ ЖӘНЕ ТАРАТУ МАТЕРИАЛДАРЫ,

ҰСЫНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ) Пәні: «Кәсіпкерлік»

Жұмыс бағдарламасының авторы: Жакупова С.Т. Жұмыс бағдарламасының авторының жұмыс орны: «Тұран» университеті, Кредиттер саны: 3 кредит Оқыту нысаны: күндізгі\сырттай Барлығы 3 кредит\3 кредит Курс 4\3 Семестр 7\5 Дәріс 30 сағат \18 сағат Тәжіриебелік 15 сағат \9 сағат МБ саны 2\2 СОӨЖ 15 сағат \32 сағат СӨЖ 75\76 сағат Емтихан 3- 5 семестр\9 семестр Еңбек сыйымділігі 135 сағат\135 сағат

Алматы, 2013

[gl]1 Тақырып Кәсіпкерліктің мәні, атқаратын қызметтері, даму шарттары [:]

Дәрістің мақсаты: кәсіпкерліктің теориялық негізгілерін зерттеу және әрекет ету ерекшеліктерімен таныстыру.

Дәріс құрылымы: 1. Кәсіпкерлік: ұғымы, пәні, теориялық негіздері 2. Кәсіперлік әрекеттің негізгі субъектілері 3. Кәсіпкерлік әрекеттің мақсаты мен меншік түрлері

1. Экономикалық әдебиеттерде кәсіпкер түсінігі алғаш рет Парижде 1723 ж. басып

шығарылған жалпы сөздігінде пайда болды, мұнда кәсіпкер деп өндірістік және құрылыстық объектілердің міндеттерін өз мойнына алатын адамды түсінген. Ғылыми түсінік ретінде кәсіпкер-18ғ. басында ағылшын экономисі Ричард Кантильон еңбектерінде пайда болған. Ол кәсіпкерлік концепсиясын жасап шығарып, кәсіпкер-деп тәуекел жағдайында қызмет ететін адамды айтқан, ал қолөнершілер, саудагерлер фермерлер тауарды нақты бағамен сатып алып, белгісіз бағамен сататындарды айтқан. К.Бордо французы Р.Кантильоннан да әрірек барды, ол, кәсіпкер нақты интеллектті адамды, яғни білімді және түрлі ақпаратты иемденген адамды айтқан. Басқа француз экономисі Ж.Ж. Тюрго кәсіпкердің тек нақты ақпарат ғана емес, капиталы да болу керек деп санаған. Ол капиталды экономиканың негізі, ал пайда өндірістің даму негізі және кәсіпкердің мақсаты деп түсінген.

А.Маршалл және оның өкілдері кәсіпкердің ұйымдастырушылық функциясына көп көңіл бөлген және әрбір қалаушы кәсіпкерлік қабілетті анықтай отырып кәсіпкер бола алады деп санаған.

Қазақстандағы кәсіпкерлік кейбір қиындықты жағдайда болса да, оның қызметі бары анық. Ол заңмен қорғалады және даму үстінде.

«Кәсіпкерлік» ұғымы туралы экономикалық әдебиеттерде көзқарастар әртүрлі болғанмен олар бірін-бірі толықтырады және де кәсіпкерлікке байланысты анықтамалардың қалыптасып дамуы, оның атқаратын нақты қызметтерінде көрсетіледі. «Кәсіпкер» туралы ежелгі заманнан қазіргі уақытқа дейін қандай, теориялар мен тұжырымдамалар қалыптасқаны жөнінде көптеген ғалымдар зерттеген. Алғашқы кезеңде көрсетілген «кәсіпкерлік - адамның қандай да бір іс-әрекетпен айналысуы»,-деген түсінігі бүгінгі күнгі «кәсіпкерлікке» берілген анықтамалардан біршама өзгеше мән-мазмұнға ие екендігі айқын. Кәсіпкер туралы IX-X ғасырларда өмір сүрген орта ғасырлық араб ойшылдардың еншісінде.

«Кәсіпкерлік» ұғымы туралы экономикалық әдебиеттерде көзқарастар әртүрлі болғанмен олар бірін-бірі толықтырады және де кәсіпкерлікке байланысты анықтамалардың қалыптасып дамуы, оның атқаратын нақты қызметтерінде көрсетіледі. «Кәсіпкер» туралы ежелгі заманнан қазіргі уақытқа дейін қандай, теориялар мен тұжырымдамалар қалыптасқаны жөнінде көптеген ғалымдар зерттеген. Алғашқы кезеңде көрсетілген «кәсіпкерлік - адамның қандай да бір іс-әрекетпен айналысуы»,-деген түсінігі бүгінгі күнгі «кәсіпкерлікке» берілген анықтамалардан біршама өзгеше мән-мазмұнға ие екендігі айқын. Кәсіпкер туралы IX-X ғасырларда өмір сүрген орта ғасырлық араб ойшылдардың еншісінде. Осы түсініктер мен талқылауларды реттілік негізде қарастыра отырып, кәсіпкерлік қызмет терминінің эволюциясын төмендегідей (кесте 1) сипаттауға болады.

Кесте 1 - «Кәсіпкерлік» терминіне әртүрлі тәсілдемелер эволюциясы* № Ғалымның аты-жөні,

еңбегі Теорияның негізгі мәні

1 Ричард Кантиллион 1725 жыл

кәсіпкер - өзіне өзі жұмыс орнын құрайтын адам; кәсіпкер белгісіздік пен тәуекел жағдайында жұмыс жасайды; кәсіпкер нарық талаптарына сай іс-әрекет етуі керек.

2 Николас Бауде 1767 жыл

кәсіпкер ең алдымен инновациялық менеджер; кәсіпкерлер мен меншік иелері арасында айырмашылықтар бар; кәсіпкерлерді қолдау керек және арнайы түрде оқыту қажет.

3 А. Бодо 1797 жыл

кәсіпкер – өзі атқаратын жұмысқа жауапкершілікті атқаратын адам: ол жоспарлайды, бақылайды, ұйымдастырады және кәсіпорынды басқарады

4 Жан Батист Сэй 1810 жыл

кәсіпкерлік еңбек – еңбек, жер, капитал сияқты өндірістің негізгі факторы; кәсіпкерлер арнайы ар-ұждандық және білікті қасиеттерді бойларында

ұстаулары керек; кәсіпкер белгісіздік жағдайда жұмыс атқара отырып, кәсіпорын алдында

тұрған күнделікті қиыншылықтырды жеңе білуі керек. 5 Карл Менджер

1871 жыл кәсіпкер шешім қабылдағанда 4 кезеңнен өтуі керек: ақпарат жинау,

экономикалық есеп жүргізу, өнімді таңдау, өндірістік жоспардың орындалуын бақылау.

6 Ф.Уокер 1876 жыл

келесі айырмашылықтарды білу қажет: кім капиталды ұсынады және сол үшін пайыз алады, кім өзінің ұйымдастырушылық қабілетінің арқасында пайда алады.

7 Альфред Маршал 1890жыл

кәсіпкер мен менеджер бір-бірінен ерекшеленеді, сондықтан оларға қойылатын талаптар әр түрлі болады;

кәсіпкердің міндеті – еңбек пен капиталды қозғалысқа келтіріп, жоспарды жасау, оның орындалуын ұйымдастыру.

8 Джозеф Шумпетер 1910 жыл

кәсіпкерліктің мәні өндірістік күштерді жаңаша ұйымдастыруда: кәсіпкерлік қызметтің бағыттары: жаңа өнім немесе қызмет, өндірістің жаңа

әдістері, өткізудің жаңа нарықтары, жабдықтаудың жаңа көздері, ұйымдастырудың жаңа формалары

кәсіпкер өзінің еңбегімен пайданың жаңа түрін - кәсіпкерлік табысты қалыптастырады.

9 Франк Найт 1921 жыл

кәсіпкер бір уақытта капиталдың меншік иесі де болу керек; кәсіпкердің негізгі функциялары – ұйымдастыру мен бақылау; кәсіпкер өз көзқарасын дәлелдей отырып, қиыншылықтарды жеңе білуі керек.

10 Давид Макклеланд 1961 жыл

кәсіпкер келесі қасиеттердің иесі болуы керек: қуаттылық, тәуекелге бара алуы, болашақтағы нәтижелерді алдын ала болжай алу қабілеттілігі.

11 Питер Друкер 1964 жыл

кәсіпкер міндеті – аз тиімді саладан жоғары тиімді салаға ресурстарды айырбастай білуі.

12 А. Шапиро 1975 жыл Кәсіпкер – белсенділікті танытатын адам. 13 Р. Хизрич

1985 жыл Кәсіпкерлік – құндылықты қамтитын қандай да бір жаңаның қалыптасу үрдісі,

ал кәсіпкер осы үрдіске барлық қаржылық психологиялық және әлеуметтік тәуекелділікті өз мойнына ала отырып, бүкіл күш-қуатын және уақытын жұмсайды, с.қ. сыйақы ретінде қол жеткізген жетістіктерден қанағатшылық пен ақша игеретін адам.

14 Харви Либенстейн 1987 жыл

Кәсіпкер әр түрлі нарықтық жағдайларда қызмет атқара білуі керек: тұрақты нарық жағдайында да, белгісіз нарық жағдайында.

15 Говард Стивенсон 1990 жыл

Кәсіпкерлік – ағымдық жағдайда ресурстардың қажетті көлемінің жету/жетіспеушілігіне байланыссыз жағымды мүмкіндіктерді қолдану.

* [3] әдебиет көзінің материалдарына 12, 13, 15-ші жолдардағы анықтамалармен толықтыру енгізу арқылы әзірленген

Осы кестедегі кәсіпкерліктің терминінің эволюциялық өзгерістеріна назар

аударсақ Д. Шумпетерге дейінгі анықтамалар, кәсіпкерлікті бірыңғай кәсіпкер тұлғаның қызметіне байланысты сипаттағандары байқалады. Д. Шумпетер мен А. Хизрич тек қана кәсіпкер қызметін қарастырумен шектелмей, жалпы кәсіпкерлік қызметтің түпкі мәнін айқындау мақсатында ізденіс танытқан. Жоғарыда келтірілген кәсіпкерлік түсініктерін жүйелей отырып келесідей қорытындылық сипаттаманы беруге болады: «Кәсіпкерлік” – белгілі бір пайда алу мақсатында, тәуекелділікке бара отырып, жаңаға ұмтылушылық әрекетімен сипатталынатын жеке тұлға не белгілі бір топтың қызметі».

Біздің дәуіріміздің IX-X ғасырда өмір сүрген Аль-Ашари (873-935 жж.) атымен байланысты. Яғни, ашариттер, жәбраиттер (жәбр- арабша-еріксіз), кадариттер (кадар - арабша- қабілеттілік, құдіреттілік), мутазалиттер (арабша-айрықша, яғни еркін ойлайтын

адамдар) кәсіпкерлік туралы Ислам діні шеңберінде ой толғап, тарихта алғашқы болып «Касб» тұжырымының негізін қалыптастыруға өз үлестерін қосты.

Әйгілі орта ғасырлық араб ойшылы, оқымыстысы және мемлекет қайраткері Ибн-Хальдун (1332-1406 жж.) өз еңбектерінде «касб» ұғымын одан әрі зерттеп, ол туралы өз тұжырымдамасын жасады. Ол кәсіпкерлікті меншікті иелік етумен, еңбекпен, адамның еңбекқорлығымен байланыстырады. Сонымен қатар, оның кәсіпкерлік теориясы өзі қалыптастырған меншік («мульк»), тауар өндірісі және айырбас, қажетті және қосымша еңбек және өнім қағидаларымен тығыз байланысты болды.

Кәсіпкерлікті үйрену үшін осы сөздің шығу тегі мен өркендеуінің мәнін ұғынуымыз қажет. Кәсіпкерліктің өзі соңғы 800 жылға жуық уақыт бойы әр түрлі елдер мен әр түрлі адамдар арасында әр жақты түсіндірілді. Француздық «Enteprendre» сөзі XII ғасырдан XV ғасырға дейін «бір нәрсе жасау» деген мағына білдірді. XV ғасырдың басынан бастап бұл сөз Англияда мағынасы кәсіпкерлікке жақындау, «marchant» - саудагер, «adventure» - адам, шұғыл шешімді, «undertaker» - міндетті өзіне алушы адам ретінде қолданылды.

Кәсіпкерліктің алғашқы теориялық тұжырымдамасы 1725-1730 жылдардағы Ричард Контиллион жазба жұмыстарында сипатталады. Соңғы 250 жылдан бері кәсіпкерлік теориясы әр түрлі ғалымдар мен экономистердің еңбектерінде дамытылды отырып, бұның әр адамдардың жаңашылдық пен тың шешімдерге ұмтылуы ғана емес, қорыта келгенде, жаңа кәсіпорынның құрылуна жол ашу деген пікірге бірте-бірте келді. Кәсіпкерлік термин алғашқыда тәуекел сөзімен байланыстырылды, ол кәсіпкерді тәуекелге барып өндіріспен тауардың таратылу жауапкершілігін мойынына алған алғаш адам дегенді білдірді.

Өндіріс дамуымен бірге адамдар белгілі бір проблемалармен кездесіп отырды. Кәсіпкерліктің тарихы орта ғасырлардан басталады. Сол кездің өзінде көпестер, саудагерлер қолөнершілер жаңа қалыптасып келе жатқан кәсіпкерлерді көрсетті.

Кәсіпкерліктің даму тарихы бір уақытта алмастыру қатынастары, қоғамдық еңбек бөлінісі және жалпы нарықтық қатынастардың даму тарихы болып табылады. Барлық осы проблемалар тығыз байланысты, сонымен қатар біреуі екіншісінің даму шарты, біреуінің дамуы қалғандарының дамуы болып табылады.

Кәсіпкерлік (бизнес) нақты істің қатысушылары арасындағы қатынастарды білдіреді. Нақты бір іспен айналысатын адам іскер адам, яғни бизнесмен болып табылады. Іс деп адам айналысатын кез келген әрекет емес, ал оның экономикалық әрекетін айтады.

Бизнес бұл материалды игіліктер өндірілетін немесе қызмет көрсетілетін шаруашылық әрекет. Бизнесмен нақты әрекетті орындай отырып жалғыз мұддені көздейді-пайда табу. Яғни бизнес – бұл адамдардың пайда табу мақсатындағы экономикалық әрекеті.

Нарықтық жүйенің негізгі белгілерінің бірі кәсіпкерлік болып табылады. Кәсіпкерлер үнемі өндірісте, тұрғындарға қызмет көрестуде жаңа идеяларды айқындап, жаңа тауар құрып отырады. Олар басқалардың энергиясын жаулап оны жалпы мақсатқа пайдаланады.

Кәсіпкерлік – бұл коммерциялық нәтиже алу үшін іскер адамдардың ішінен шығатын энергиясы. Оның негізі басталған істің барлық тәуекелін өз мойнына алу.

Кәсіпкерлер – бұл коммерциялық мүмкіндіктерді көре білетін, қажетті капитал ала білетін, сәйкес операцияның қалай жасалатынын білетін және пайда немесе шығын тәуекеліне баратын іскер әлемдегі адамдар. Бұл толықтай немесе жартылай қандайда бір материалды құндылықты бизнесті ұйымдастыру үшін пайдаланылатын энергиялы және инициятивалы адамның іскерлік әрекеті, жаңа қиын идеялардың орындалуы. Кәсіпкерлік – бұл пайда әкелетін кез келген әрекет.Кәсіпкерліктің негізі оның принциптерінде жақсы көрсетілген: адамның бағыттылығы, сатып алушыға ерінбей қызмет ету, фирманың мәдени ортасын ұстау, серіктестіктің руханилығы, алға шығуға үнемі ынталану.

Кәсіпкерлік макродеңгейде нақты әлеуметтік-экономикалық ортада құрылады және осы ортадан шыққандықтан оған бейімделеді. Сонымен кәсіпкерлік осы ортаның өнімі болып табылады..

Кәсіпкерлік – бұл дербес инициативаға, міндеттілікке негізделген экономикалық активтіліктің ерекше түрі. Экономикалық активтік деп индивидтің қоғамдық өндіріске

пайда табу үшін қатысу түрінің бірін түсінеміз. Индивидтің мұндай қоғамдық өндіріске қатысу түрі оның қоғамдық міндеттерінің бірі болып табылады және ол келесілер ретінде көрсетіледі: - қандай да бір пайда әкелетін объектінің, үйдің (кәсіпорын немесе жалға берілетін үйдің) иегері, өзінің жұмыс күшін сататын жалдамалы жұмысшы (токарь, мұғалім т.б.), дербес өңдіруші (өзінің туындыларынан табыс алатын суретші, өзінің автокөлігін такси ретінде пайдаланып табыс алатын жүргізуші) , мемлекеттік немесе муниципалды қызметші, менеджер (басқа біреудің кәсіпорының басқарушы), зейнеткер, оқушы немесе студент, жұмыссыз және т.б..

Кәсіпкерлік әрекеттің мақсаты – пайда әкелетін және сұранысқа ие болатын жаңа тауарды нарыққа ұсыну. Пайда – бұл тұрақты кәсіпкерлік процесті жүргізу кезінде алынатын табыстан шығындардың айырмасы. Алайда пайда табу тек кәсіпкерлік әрекетке емес, іскерлік активтің басқа да түрлеріне тән. Осыған байланысты кәсіпкерлік пайда және кәсіпкерлік табыс деген экономикалық категорияларға тоқталған жөн. Инновациялық әрекеттен, яғни өндірісті ұйымдастырудың жаңа тәсілдері мен әдістерін енгізуден түскен табыс кәсіпкерлік табыс болып саналады. Кәсіпкерлік табыс деп қосымша табысты, яғни кәсіпкердің өндіріс факторларын тиімді пайдалана алу қабілетін, тиімді басқару және іс жүргізу қабілетін айтамыз. Кәсіпкердің табысы екі элементтен құралады: - іскер адамның жалпы пайдасы; іскер адамның пайдасының айырмасы. Екінші элемент кәсіпкерлік пайда болып саналады, яғни адамның көрсеткен инновациялық қызметі үшін алынатын табысы.

Кәсіпкерлер – бұл коммерциялық мүмкіндіктерді көре білетін, қажетті капитал ала білетін, сәйкес операцияның қалай жасалатынын білетін және пайда немесе шығын тәуекеліне баратын іскер әлемдегі адамдар. Бұл толықтай немесе жартылай қандайда бір материалды құндылықты бизнесті ұйымдастыру үшін пайдаланылатын энергиялы және инициятивалы адамның іскерлік әрекеті, жаңа қиын идеялардың орындалуы. Кәсіпкерлік – бұл пайда әкелетін кез келген әрекет. Кәсіпкерліктің негізі оның принциптерінде жақсы көрсетілген: адамның бағыттылығы, сатып алушыға ерінбей қызмет ету, фирманың мәдени ортасын ұстау, серіктестіктің руханилығы, алға шығуға үнемі ынталану.

Кәсіпкерлік макродеңгейде нақты әлеуметтік-экономикалық ортада құрылады және осы ортадан шыққандықтан оған бейімделеді. Сонымен кәсіпкерлік осы ортаның өнімі болып табылады..

Кәсіпкерлік – бұл дербес инициативаға, міндеттілікке негізделген экономикалық активтіліктің ерекше түрі. Экономикалық активтік деп индивидтің қоғамдық өндіріске пайда табу үшін қатысу түрінің бірін түсінеміз. Индивидтің мұндай қоғамдық өндіріске қатысу түрі оның қоғамдық міндеттерінің бірі болып табылады және ол келесілер ретінде көрсетіледі: қандай да бір пайда әкелетін объектінің, үйдің (кәсіпорын немесе жалға берілетін

үйдің) иегері, өзінің жұмыс күшін сататын жалдамалы жұмысшы (токарь, мұғалім т.б.), дербес өңдіруші (өзінің туындыларынан табыс алатын суретші, өзінің автокөлігін

такси ретінде пайдаланып табыс алатын жүргізуші) мемлекеттік немесе муниципалды қызметші, менеджер (басқа біреудің кәсіпорының басқарушы), зейнеткер, оқушы немесе студент, жұмыссыз және т.б..

Кәсіпкерлік экономикалық активтіліктің ерекше түрі ретінде көрінеді, себебі ол бастапқы этапында тек жаңа идеямен байланысты болады. Кәсіпкерлік міндетті түрде инновациялық уақытпен сипатталады – мысалы жаңа тауар өндірісі, жаңа кәсіпорын құру. Өндірісті басқарудың жаңа жүйесі,өндірісті ұйымдастырудың жаңа әдістерін немесе жаңа технологияны енгізу – инновациялық уақытты көрсетеді.

Нарықтық қатынастар көптегн адамдардың «өз ісіне» деген табиғи ұмтылуды тудырып, өздерінің меншіктерін арттыра түседі. Ең соңында бұл қызметтің ерекше түрі – кәсіпкерлік қайраткерліктің пайда болуына әкеп соғады.

Кәсіпкерлік дегеніміз – адамдар мен олар құрған бірлестіктедің белсенді, дербес шаруашылық қызметі. Оның көмегімен адамдар тәуеклге бел буып, мүліктік жауапкершілікті сақтай отырып, пайда табу жолын көздейді. Кәсіпкерлікті шығармашылық күш – жігерді жүзеге асыруға, экономикалық және ұйымдастыру ісінде тапқырлыққа, жаңашылдыққа байланысты. Кәсіпкерлікті жаңа тұрғыдан түсіндіргенде мынадай екі жағдайға: біріншіден, коммерциялық бағыт – бағдарға,тәуекелге бел буушылық пен дербестікке, бастаған ісін аяғына жеткізуге, кездескен кедергілерді жеңе білуге; екіншіден, экономикада, ұйымдастыру ісінде тапқырлық пен жаңашылдық танытуға, ғылыми – техникалық прогреске жетуге тікелей қатысты.

2. Кәсіперлік әрекеттің негізгі субъектісі болып кәсіпкер саналады. Алайда кәсіпкер жалғыз субъект емсе, кез келген жағдайда ол негізгі контрагенті ретінде мемлекетпен әсерлесу керек. Тұтынушы да, мемлекет те кәсіпкерлік әрекеттің субъектісі болып келеді. Кәсіпкер мен тұтынушының арасындағы байланыс кезінде кәсіпкер активті субъект, ал тұтынушы пассивті субъект болады. Осы байланыстарды талдау кезінде тұтынушы кәсіпкерлік процестің индикатор ролін ойнайды. Себебі кәсіпкердің кез келген әрекеті тек тұтынушының оң баға беруі кезінде жүзеге асады. Мұндай бағалау тұтынушының кейінгі осы өнімді сатып алу қабілетімен түсіндіріледі. Кәсіпкер өзінің әрекетін ұйымдастыру және жоспарлау кезінде міндетті түрде тұтынушының қажеттіліктерін, күтімін, мүдделерін қарастыру керек.

Кәсіпкерлік субъектілері ретінде жеке тұлғалар да, біріккен әріптестер де бола алады. Жеке тұлғалар кәсіпкерлік құқық субъектісі ретінде жеке өзінің немесе отбасылық кәсіпорын құру арқылы танылса, ал әріптестердің бірігуі әртүрлі шаруашылық ассоциациялар нысанында болады. Жеке тұлғаның кәсіпкерлігі жалдамалы еңбекті қолданумен немесе өзінің жеке еңбегін жүзеге асырумен шектеледі.

Кәсіпкерлікті қалыптастыру үшін белгілі бір талаптар қажет: олар – экономикалық, мысалы: сатып алушылар алатын тауарды ұсыну; әлеуметтік талабы, мысалы:сатып алушылардың тауарды белгілі таңдауы, яғни сән

бойынша алуға ұмтылуы; құқықтық талабы, мысалы: кәсіпкерлік қызметті реттейтін заңдардың болуы. Осыларды қарастыра отырып, келесі қорытынды шығаруға болады: егер қоғамдық

өндіріс көзқарасы тұрғысынан кәсіпер активті субъектке жатса, кәсіпкерлік процестің көз қарасы тұрғысынан активті рол тұтынушыда болады.

Кәсіпкерліктің субъектісі ретінде мемлекеттің ролі қалыптасқан шарттарға, жағдайларға мемлекет алдындағы мақсаттарға қарай әр түрлі болуы мүмкін.

Сонымен кәсіпкердің негізгі мақсаты тұтынушының жаулап алып, өзінің жеке тұтынушы ортасын қалыптастыру болып табылады. Кәсіпкердің тұтынушыға әсер етуінің негізгі тәсілдеріне мыналар жатады:

Нақты жағдайларға байланысты мемлекет келесілер ретінде көрінуі мүмкін: - кәсіпкерліктің дамуының тежеушісі, мұнда ол оның дамуына тиімсіз шарттар жасап,

немесе кәсіпкерлікке қарсы шығуы мүмкін, - бақылаушы, мұнда мемлекет кәсіпкерлік әрекетке араласпайды, бірақ оның дамуына себептеседі;

- кәсіпкерлік процестің тездетушісі, яғни мемлекет кәсіпкерлік процеске үнемі жаңа экономикалық агенттерді жұмылдырудың тәсілдерін іздестіреді.

Жалдамалы жұмысшы кәсіпкердің идеясын орындаушы ретінде кәсіпкерлік процестің субъектілері қатарына жатады.

Шаруашылықтың қазіргі жағдайында әрбір кәсіпкер өндірістің терең мамандану шарттарында жұмыс істейді. Кез-келген кәсіпкер тиімді партнерлік байланысты қажет етеді. Нарықтық жағдайда кәсіпкерден басқа кәсіпкерлермен байланысу мүмкіндігі, тиімді

партнерлік байланыстарды іздестіре білу мүмкіндігі талап етіледі. Сонымен, Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметтің субъектілері мыналар

болады: • Қазақстанның азаматтары; • Шетел мемлекеттерінің азаматтары; • Адамдардың бірігуі (кәсіпкерлер ұжымы);

Кәсіпкерліктің мәртебесі заңды және заңды тұлғалар мемелекеттік тіркеуден өткеннен кейін күшіне енеді.

Құқығы, міндеті, жауапкершілігі және кәсіпкерлердің кепілдіктері ұлттық заңдармен реттеледі. Мысалы, Қазақстан Республикасының заңдарымен реттелетіндер: • Кәсіпкерлік қызметпенмайналысу құқығы, кәсіпорындар құру және олар үшін қажетті мүліктерді сатып алу; • Барлық субъектілердің рыноктағы материалдық, еңбек, ақпарат және табиғи ресурстарға қол жеткізудің теңдік құқығы; • Меншік түрлеріне және ұйымдастыру – құқықтық формасына қарамастан кәсіпорын қызметінің теңдік жағдайы; • Кәсіпкерлердің мүліктерінен заңсыз айыруды қорғау; • Кәсіпкерлік саласындағы бекітілген шегінді еркін таңдау; • Нарықтық монополия жағдайында кәсіпкерлер мен кейбір тауар өндірушілердің бәсекеге селқос қарауына жол бермеу.

3. Қазақстан экономикасына кәсіпкерліктің сала тұрғысындағы нақты ықпал етуінің сипаттамасын төмендегі сызбадағы үлгідей қарастыруымызға болады (сурет 1).

Сурет 1 – Кәсіпкерліктің ел экономикасына ықпалы Кәсіпкерлік экономикалық активтіліктің ерекше түрі ретінде көрінеді, себебі ол

бастапқы этапында тек жаңа идеямен байланысты болады. Кәсіпкерлік міндетті түрде инновациялық уақытпен сипатталады – мысалы жаңа тауар өндірісі, жаңа кәсіпорын құру.

КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ЕЛ

ЭКОНОМИКАСЫНА

ЫҚПАЛЫ

Жоғары сапалы технология негізінде еңбек өнімділігін

жетілдіреді

Жаңа технология мен бұйымдарды меңгеріп, таратуды жеделдетеді

Салалар арасында қаржыларды қайта

үлестіруді ынталандырады

Жаңа жұмыс орындарын

қалыптастыру

Өндіріс шығындарын төмендетуге

ұмтылдырады

Өз қызметіне жаңа талап бен идеяларды

тартады

Ақпараттық жүйе, өнеркәсіп, ғылым

дамуына инвестиция

салуды жүргізеді

Жаңа нарықтарды іздестіріп, қалыптастыру,

жаулап алынған нарықтың үлесін арттыруға мүмкіндік береді

Тұтынушылардың сұраныстарын уақытылы,

жоғарғы дәрежеде қанағаттандыруға талаптандырады

Жұмысшылардың әлеуметтік

қорғаныштылығы деңгейін жоғарлатады

Өндірісті басқарудың жаңа жүйесі,өндірісті ұйымдастырудың жаңа әдістерін немесе жаңа технологияны енгізу – инновациялық уақытты көрсетеді.

Сонымен кәсіпкердің негізгі мақсаты тұтынушының жаулап алып, өзінің жеке тұтынушы ортасын қалыптастыру болып табылады. Кәсіпкердің тұтынушыға әсер етуінің негізгі тәсілдеріне мыналар жатады:

Сүрет 2. Кәсіпкердің тұтынушыға әсер етуінің негізгі тәсілдері

Нақты жағдайларға байланысты мемлекет келесілер ретінде көрінуі мүмкін: - кәсіпкерліктің дамуының тежеушісі, мұнда ол оның дамуына тиімсіз шарттар жасап,

немесе кәсіпкерлікке қарсы шығуы мүмкін, - бақылаушы, мұнда мемлекет кәсіпкерлік әрекетке араласпайды, бірақ оның дамуына

себептеседі; - кәсіпкерлік процестің тездетушісі, яғни мемлекет кәсіпкерлік процеске үнемі жаңа

экономикалық агенттерді жұмылдырудың тәсілдерін іздестіреді. Жалдамалы жұмысшы кәсіпкердің идеясын орындаушы ретінде кәсіпкерлік процестің

субъектілері қатарына жатады. Кәсіпкерлік идеяның сапалы орындалуы дәл осы жұмысшыға байланысты болады. Әрбір экономикалық субъектінің өз көздеген мақсаты болатыны белгілі. Кәсіпкер мен жалдамалы жұмысшыны алатын болсақ, олардың жоспарының жартысы сәйкес келеді (пайда көп болса, еңбекақы да көп болады), ал жартысы қарама-қарсы болады (кәсіпкер жоғары еңбек жалақысына қызықпайды, ал жұмысшының мүддесі жоғары еңбек жалақысы).Осы жағдайда екі жақ та өзара келісім шарттарын іздестіреді, ал бұл кәсіпкерлік процестің субъектілерінің өзара байланысының негізі болып табылады [kgl]

[gl] Тақырып 2 Кәсіпкерліктің нысандары мен түрлері.[:]

Дәрістің мақсаты: ҚР-ғы кәсіпкерліктің түрлері анықтау жыне оның өзгешелік қасиеттерін талдау. Дәріс құрылымы:

1. Кәсіпкерлік қызметтің негізгі түрлері және олардың ұйымдастырылуы. 2. Бірлескен кәсіпкерлік нысандары және кәсіпкерліктің өзгешеліктері. 3. ҚР-ғы кәсіпкерліктің түрлері және өнеркәсібіндегі шағын кәсіпорындар.

1. Кәсiпкерлiк - меншiк түрлерiне қарамастан, азаматтар мен заңды тұлғалардың, тауарларға (жұмысқа, қызметке) сұранымды қанағаттандыру арқылы таза табыс табуға бағытталған, жеке меншiкке (жеке кәсiпкерлiк) не мемлекеттiк кәсiпорынды шаруашылық басқару құқығына (мемлекеттiк кәсiпкерлiк) негiзделген ынталы қызметi. Кәсiпкерлiк қызмет кәсiпкердiң атынан, оның тәуекел етуiмен және мүлiктiк жауапкершiлiгiмен жүзеге асырылады.

КӘСІПКЕРДІҢ ТҰТЫНУШЫҒА ӘСЕР ЕТУ ТӘСІЛДЕРІ

тауардың жаңалығы және оның тұтынушы

мүддесіне сай келуі бойынша

сапалығы, тауар жарнамасының

ерекшелігі бойынша

тауардың бағасы, оның жеткіліктігі

бойынша

тауардың артықшылықтары

бойынша

сыртқы сипаты және орамы

бойынша

жалпы немесе мемлекеттік стандартқа сәйкес келуі

бойынша

сатудан кейін сервистік қызмет алу мүмкіндігі бойынша

Кәсіпкерлік- меншік түрлеріне қарамастан, азаматтар мен заңды тұлғалардың тауарларға, жұмыстарға, қызметке сұранымды қанағаттандыру арқылы таза табыс табуға бағытталған, жеке меншікке не мемлекеттік кәсіпорынды шаруашылық басқару құқығына негізделген ынталы қызметі болып табылады.

Кәсiпкерлiк - меншiк түрлерiне қарамастан, азаматтар мен заңды тұлғалардың, тауарларға (жұмысқа, қызметке) сұранымды қанағаттандыру арқылы таза табыс табуға бағытталған, жеке меншiкке (жеке кәсiпкерлiк) не мемлекеттiк кәсiпорынды шаруашылық басқару құқығына (мемлекеттiк кәсiпкерлiк) негiзделген ынталы қызметi. Кәсiпкерлiк қызмет кәсiпкердiң атынан, оның тәуекел етуiмен және мүлiктiк жауапкершiлiгiмен жүзеге асырылады. Яғни, экономикалық активтің ерекше түрі ретінде кәсіпкерлік экономиканың мемлекеттік, сонымен бірге жеке секторында да әрекет ете алады. Осыған байланысты экономикада келесі түрлері қарастырылады:

1. Мемлекеттік кәсіпкерлік 2. Жеке кәсіпкерлік Мемлекеттік кәсіпкерлік экономикалық активті мыналар ретінде құрылған

кәсіпорын атынан жүргізудің формасы: 1. мемлекеттік мүлікті басқаруға құқықты басқарудың мемлекеттік органдарды (мемлкеттік кәсіпорын) 2. жергілікті басқару органы (жергілікті кәсіпорын). Мұндай кәсіпкерлітің меншігі

мемлекеттік немесе муниципалды мүліктің, бюджеттік құралдардың, басқа да көздердің бір бөлігінің түрі болып табылады. Осы кәсіпкерліктердің маңызды сипаты –олардың өздерінің жеке меншігіндегі мүлігімен міндеттерге жауап беруі болып табылады.

Сызба 2.Кәсіпкерліктің әрекет ету секторының жіктемесі Жеке кәсіпкерлік – кәсіпорын немесе кәсіпкер атынан экономикалық активтілікті

жүргізудің бір түрі. Әрине олардың әрқайсысының айырмашылықтары бар, бірақ олардың жүргізілуінің негізгі принциптері көбінесе сәйкес келеді. Жеке кәсіпкерлікте де, мемлекеттік кәсіпкерлікте де әрекет, инициатива: жауапкершілікті, инновациялық жүрісті және пайданы көбейтуге тырысуды талап етеді.

Жеке кәсіпкерлік- азаматтардың өздерінің немесе заңды тұлғалардың меншігіне негізделген, азаматтың немесе заңды тұлғаның өздерінің атынан олардың тәуекелімен және мүліктік жауапкершілігіне алынып жүзеге асырылатын, азаматтардың немесе мемлекеттік емес заңды тұлғалардың табыс табуға бағытталған бастамашылық қызметі.

Дара кәсіпкерлік - жеке тұлғалардың кіріс алуға бағытталған, жеке тұлғалардың өздерінің меншігіне негізделген және жеке тұлғалардың атынан олардың тәуекелімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылатын бастамашылық қызметі.

Азаматтар заңды тұлға құрмай-ақ кәсіпкерлік қызметпен айналысуға құқылы, егер жеке кәсіпкер лицензиялануға тиісті қызметті жүзеге асырса, оның осы қызметті жүзеге асыуға лицензиясы болуы қажет.

Жеке кәсіпкерлік- азаматтардың өздерінің немесе заңды тұлғалардың меншігіне негізделген, азаматтың немесе заңды тұлғаның өздерінің атынан олардың тәуекелімен

Кәсіпкерліктің әрекет ету секторы

Мемлекеттік кәсіпкерлік

Жеке кәсіпкерлік

мемлкеттік кәсіпорындар жергілікті кәсіпорындар

жеке кәсіпкер атынан экономикалық активтілікті жүргізу

және мүліктік жауапкершілігіне алынып жүзеге асырылатын, азаматтардың немесе мемлекеттік емес заңды тұлғалардың табыс табуға бағытталған бастамашылық қызметі.

Жеке кәсіпкерлік субъектілері: 1. шағын кәсіпкерлік субъектілеріне; 2. орта кәсіпкерлік субъектілеріне; 3. ірі кәсіпкерлік субъектілеріне жатқызылуы мүмкін. Жеке кәсіпкерлік Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес белгіленген

негіздер бойынша ғана шектелуі мүмкін. Жеке кәсіпкерлікті шектеу Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мемлекеттің айрықша құзыретіне жатқызылған мәселелер бойынша ғана орын алуы мүмкін. Мемлекеттік органдардың жекелеген жеке кәсіпкерлік субъектілерінің артықшылық жағдайын белгілейтін нормативтік құқықтық актілер қабылдауына тыйым салынады.

Жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеудің негізгi мақсаты мен принциптерi. Жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеудің негізгі мақсаты жеке кәсіпкерлікті дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау және жеке кәсіпкерлікке әкімшілік етуді енгізу жолымен мемлекеттің мүдделері мен тұтынушылардың құқықтарын қорғау болып табылады.

Жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеудің негізгі принциптері: - жеке кәсіпкерлік еркіндігінің кепілдігі және оны қорғау мен қолдауды қамтамасыз ету; - кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға барлық жеке кәсіпкерлік субъектілерінің теңдігі; - жеке меншікке (жеке кәсіпкерлік субъектілерінің меншігіне) қол сұғылмауы мен оны

қорғаудың кепілдігі; - Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті дамытудың басымдығы; - жеке кәсіпкерліктің мүдделерін қозғайтын нормативтік құқықтық актілердің

жобаларына сараптама жасауға жеке кәсіпкерлік субъектілерінің қатысуы болып табылады.

Жеке кәсіпкерлік субъектілерінің мүдделерін қозғайтын нормативтік құқықтық актілердi әзірлеудің және қабылдаудың ерекшеліктерi. Орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдар жеке кәсіпкерлік субъектілерінің мүдделерін қозғайтын нормативтік құқықтық актілердің жобаларын сарапшылық кеңестер арқылы жеке кәсіпкерлік субъектілерінің аккредиттелген бірлестіктеріне сараптамалық қорытынды алу үшін жібереді.

Жеке кәсіпкерлік субъектілерінің мүдделерін қозғайтын нормативтік құқықтық актінің жобасына түсіндірме жазба нормативтік құқықтық актіні қолданысқа енгізуге байланысты жеке кәсіпкерлік субъектілері шығындарының азаюын және (немесе) көбеюін растайтын есептеу нәтижелерін міндетті түрде қамтуға тиіс.

Сараптамалық қорытындылар жеке кәсіпкерлік субъектілерінің аккредиттелген бірлестіктері мүшелерінің жинақталған пікірін білдіреді, ұсынымдық сипатта болады және оларды мемлекеттік орган қабылдағанға дейін нормативтік құқықтық актінің жобасына міндетті қосымшасы болып табылады. Мемлекеттік орган сараптамалық қорытындымен келіскен кезде нормативтік құқықтық актінің жобасына тиісті өзгерістер мен толықтырулар енгізеді. Мемлекеттік орган сараптамалық қорытындымен келіспеген жағдайда жеке кәсіпкерлік субъектілерінің бірлестігіне сараптамалық қорытындымен келіспеу себептерінің негіздемесі бар жауап жібереді.

Жеке кәсіпкерліктің мүдделерін қозғайтын нормативтік құқықтық актіні қолданысқа енгізу мерзімі жеке кәсіпкерлік субъектісіне қызметті Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленетін талаптарға байланысты жүзеге асыруға дайындалу үшін қажетті мерзімдер негізге алына отырып, белгіленуге тиіс. Нормативтік құқықтық актілердің қолданысқа енгізілу тәртібі мен мерзімдері жеке кәсіпкерлік субъектілеріне залал келтірмеуге тиіс. Осы көзделген рәсімдер жеке кәсіпкерлік субъектілерінің мүдделерін қозғайтын нормативтік құқықтық актілерді қабылдаудың міндетті шарты болып табылады. Жеке кәсіпкерлік субъектілерінің мүдделерін қозғайтын нормативтік құқықтық актілердің жобалары оларды тиісті органда немесе сарапшылық

кеңестің отырысында қарағанға дейін бұқаралық ақпарат құралдарында, WEB-сайттарды қоса алғанда, жалпыға бірдей қолжетімді телекоммуникация желілерінде міндетті түрде жариялануға (таратылуға) тиіс.

2. Бірлескен кәсіпкерлік нысандары және кәсіпкерліктің өзгешеліктері:

1. Ерлі- зайыптылардың кәсіпкерлігі 2. Отбасылық кәсіпкерлік 3. Жай серіктестік.

Кәсіпкерлік шарт- бұл екіжақты мәміле, көпжақты мәміле де болады. Кәсіпкерлік мәміле- азамат пен заңды тұлғалардың пайда немесе жеке табыс табу үшін, өзінің тәуекелімен және мүліктік жауапкершілігімен өз атынан жасалатын мәмілесі.

Мұндай мәмілелер 2 топқа бөлінеді: 1-сі- өзара кәсіпкерлік мәмілесі, 2-сі-кәсіпкерлік-тұтынушылық мәмілесі. Кәсіпкерлік мәміленің жарамдығы мен жарамсыздығы- қазақстандық кәсіпкерлер

мен бизнесмендердің кәсіпкерлік қызметпен айналысуы кезінде тәжірибеелік маңызы зор. Кәсіпкерлік шарт- заңдарға, жария тәртіпке, адамгершілік, мораль қағидаларына қайшы келмеуі тиіс, бұл дегеніміз кәсіпкерлік шарттың пәні, мақсаттары, мазмұны, нысаны- заңды болуы тиіс дегенді білдіреді. Кәсіпкерлік шарт тараптарының еркі болуы тиіс, басқа тараптың еркіне араласпайтындай болу қажет. Құқыққа және заңға қайшы келетін кәсіпкерлік шартты жасау- демократиялық заңдылықты бұзудың қауіпті нысаны болып есептеледі. Заңға қайшы мәмілелер мемлекетке және қоғамға елеулі зиян келтіреді. Кәсіпкерлік мақсаттағы кезкелген мәміле жазбаша нысанда жасалуға жатады. Кәсіпкерлік қызмет саласында кеңінен таралған шарттардың бірі-тауар жеткізілімі, мұны кәсіпкерлік сатып алу сату деп те атайды, бұл шарттың басты ерекшелігі оның пәні болып табылатын тауарды пайдаланудың ерекше сипатында, ол тауар кәсіпкерлік қызметте пайдалану үшін алынады Дара кәсіпкерлік - жеке тұлғалардың кіріс алуға бағытталған, жеке тұлғалардың өздерінің меншігіне негізделген және жеке тұлғалардың атынан олардың тәуекелімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылатын бастамашылық қызметі.

Мыналарды: - есірткі заттарының, психотроптық заттардың және прекурсорлардың айналымымен

байланысты қызметті; - акцизделетін өнімді өндіруді және (немесе) көтерме сатуды; - астық қабылдау пункттерінде астық сақтау жөніндегі қызметті; - лотереялар өткізуді; - ойын және шоу-бизнес саласындағы қызметті; - сертификаттау, метрология және сапаны басқару саласындағы қызметті; - мұнай, мұнай өнімдерін, газ, электр және жылу энергиясын өндіру, қайта өңдеу

және сату жөніндегі қызметті; - радиоактивті материалдардың айналымымен байланысты қызметті; - банк қызметін (не банк операцияларының жекелеген түрлерін) және сақтандыру

нарығындағы қызметті (сақтандыру агентінің қызметінен басқа); - аудиторлық қызметті; - бағалы қағаздар нарығындағы кәсіби қызметті жүзеге асыратын дара кәсіпкерлер

мен заңды тұлғалар шағын кәсіпкерлік субъектілері болып таныла алмайды. Шағын кәсіпкерлік субъектілері жұмыскерлерінің жылдық орташа саны осы

субъектінің филиалдарының, өкілдіктері мен басқа да оқшау бөлімшелерінің жұмыскерлерін қоса алғанда, барлық жұмыскерлері ескеріле отырып, айқындалады.

Осы белгіленген шарттардың бірі артық болып кеткен жағдайда, шағын кәсіпкерлік субъектілеріне Қазақстан Республикасының заңнамасында шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін көзделген жеңілдіктер қолданылмайды.

Заңды тұлға құрмаған, жұмыскерлерінің жылдық орташа саны елу адамнан астам дара кәсіпкерлер және жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыратын, жұмыскерлерінің жылдық орташа саны елуден астам, бірақ екі жүз елу адамнан аспайтын және жыл бойғы активтердің орташа жылдық құны тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген үш жүз жиырма бес мың еселенген айлық есептік көрсеткіштен аспайтын заңды тұлғалар орта кәсіпкерлік субъектілері болып табылады.

Жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыратын, жұмыскерлерінің жылдық орташа саны екі жүз елу адамнан артық немесе жыл бойғы активтердің жалпы құны тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген үш жүз жиырма бес мың еселенген айлық есептік көрсеткіштен асатын заңды тұлғалар ірі кәсіпкерлік субъектілері болып табылады.

Дара кәсіпкерлік. Дара кәсіпкерлік өзіндік немесе бірлескен кәсіпкерлік түрінде жүзеге асырылады.

Өзіндік кәсіпкерлікті бір жеке тұлға өзіне меншік құқығымен тиесілі мүлік негізінде, сондай-ақ мүлікті пайдалануға және (немесе) оған билік етуге жол беретін өзге де құқыққа орай дербес жүзеге асырады.

Некеде тұратын жеке тұлға жұбайын кәсіпкер ретінде көрсетпей өзіндік кәсіпкерлікті жүзеге асырған кезде ол жұбайдың кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға келісімі талап етілмейді.

Жеке тұлға өзіндік кәсіпкерлікті жүзеге асыру үшін ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін пайдаланған жағдайларда, егер заңдарда немесе неке шартында не ерлі-зайыптылардың арасындағы өзге келісімде өзгеше көзделмесе, мұндай пайдалануға жұбайының келісімі қажет.

Бірлескен кәсіпкерлікті жеке тұлғалар (дара кәсіпкерлер) тобы өздеріне ортақ меншік құқығымен тиесілі мүлік негізінде, сондай-ақ мүлікті бірлесіп пайдалануға және (немесе) оған билік етуге жол беретін өзге де құқыққа орай жүзеге асырады.

Бірлескен кәсіпкерлік кезінде жеке кәсіпкерлікпен байланысты барлық мәмілелер бірлескен кәсіпкерліктің барлық қатысушыларының атынан жасалады, ал құқықтар мен міндеттер олардың атынан алынады және жүзеге асырылады.

Бірлескен кәсіпкерліктің нысандары: 1) ерлі-зайыптылардың ортақ бірлескен меншігі негізінде жүзеге асырылатын ерлі-

зайыптылардың кәсіпкерлігі; 2) шаруа (фермер) қожалығының ортақ бірлескен меншігі немесе жекешелендірілген

тұрғын үйге ортақ бірлескен меншік негізінде жүзеге асырылатын отбасылық кәсіпкерлік; 3) жеке кәсіпкерлік ортақ үлестік меншік негізінде жүзеге асырылатын жай

серіктестік болып табылады. Ерлі-зайыптылардың кәсіпкерлігін жүзеге асырған кезде жұбайлардың бірі екінші

жұбайдың келісімімен іскерлік айналымда ерлі-зайыптылардың атынан әрекет етеді, келісім дара кәсіпкерді тіркеу кезінде расталуы немесе дара кәсіпкердің қызметі мемлекеттік тіркеусіз жүзеге асырылған жағдайларда жазбаша түрде көрсетіліп, нотариалдық жолмен куәландырылуы мүмкін.

Ерлі-зайыптылардың біреуінің іскерлік айналымда ерлі-зайыптылар атынан әрекет етуіне екіншісінің келісімі болмаған кезде іскерлік айналымда әрекет ететін жұбай дара кәсіпкерлікті өзіндік кәсіпкерлік түрінде жүзеге асыратындығы көзделеді.

Жай серіктестік нысанын пайдаланатын дара кәсіпкерлік Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.

Дара кәсіпкерлер өз міндеттемелері бойынша, Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өндіріп алынбайтын мүлікті қоспағанда, өздерінің барлық мүлкімен жауапты болады.

Жеке тұлға өзіндік кәсіпкерлікті жүзеге асырған кезде өзіне меншік құқығымен тиесілі барлық мүлкімен, соның ішінде ерлі-зайыптылардың ортақ меншігіндегі үлесімен жауапты болады.

Жеке тұлға жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыру үшін ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін пайдаланған жағдайларда, оның борыштары бойынша өндіріп алу ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкіне де қолданыла алады.

Жұбайлардың жеке кәсіпкер болып табылмайтын әрқайсысының мүлкі өзіндік кәсіпкерлікті жүзеге асыратын жұбайының біреуінің борыштары бойынша өндіріп алуды қолдану нысанасы бола алмайды.

Ерлі-зайыптылар кәсіпкерлігін жүзеге асырған кезде ерлі-зайыптылардың кәсіпкерлікті жүзеге асыруға байланысты борыштары бойынша өндіріп алу олардың қайсының іскерлік айналымда әрекет ететініне қарамастан, ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкіне қолданыла алады.

Дара кәсіпкер өз қызметін жүзеге асыру кезінде іскерлік құжаттаманың дербес бланкілерін, мөрді, мөртабандарды пайдалануға құқылы. Пайда табуға бағытталған инициативалық әрекет түріндегі кәсіпкерлік мынаны жүзеге асырады:

1. тікелей өндірістік функцияларды, яғни тауар (өнім) өндірісін немесе қызмет көрсетуді жүзеге асыру; 2. Делдалдық функцияларды, яғни тауарды нарыққа өткізу және оның өндірушіден

тұтынушыға тікелей жеткізілуімен байланысты қызмет көрсетулерді жүзеге асыру. Кәсіпкерлік әрекеттің бірінші түрінің маңызы зор, себебі қоғам байлығы осы

материалдық өндірістегі, ғылыми-техникалық, сервистік қызметтегі жағдайға байланысты болады.

Екіншіде, практикада кәсіпкерлік әрекеттің бұл түріне қоғамдық қатынас маңызды емес, себебі, қоғам кәсіпкерлік әрекеттің екіенші түрінің дамуына себептеседі. Неліктен? Себебі ең алдымен қоғамның әрбір мүшесінің өмір сүру деңгейі, сапасы, қолайлығы делдалдық саланың (стаушыға қолайлы сауда ұйымы, жарнама, тауарды үйге жеткізу, тауарды почта немесе телефон арқылы алу) даму деңгейімен байланысты. Бірақ делдалдық әрекетке қоғамның мұндай қабылдауы жалғыз және негізгі себеп емес. Маңыздысы– делдалдық кәсіпкерлік әрекет және оның болуы мынаған әкеледі:

1. Тауар өндірушілерінің еңбек өнімділігін терең мамандандыру негізінде көбейту; 2. Капитал айналым қарқынын өсіру; 3. Тауар нарығын қажетті тауар мөлшерімен және тауар өндірушілердің тұтынушы

мүдделеріне сай жұмыс істеуін толтыру. 3. Шағын кәсіпкерлік субъектілері - бұл заңды тұлға құрмаған, жұмыскерлерінің

жылдық орташа саны 50 адамнан аспайтын дара кәсіпкерлер және кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын, жұмыскерлерінің жылдық орташа саны 50 адамнан аспайтын және жыл бойы активтерінің орташа жылдық құны тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген 60 000 еселенген а.е.к. аспайтын заңды тұлғалар.

Орта кәсіпкерлік субъектілері - бұл заңды тұлға құрмаған, қызметкерлерінің жылдық орташа саны 50 адамнан астам дара кәсіпкерлер және жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыратын, жұмыскерлерінің жылдық орташа саны 50-ден астам, бірақ 250 адамнан аспайтын және жыл бойғы активтердің орташа жылдық құны тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген 325 000 еселенген а.е.к. аспайтын заңды тұлғалар.

Ірі кәсіпкерлік субъектілері - бұл жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыратын, жұмыскерлерінің жылдық орташа саны 250 адамнан артық немесе жыл бойғы активтернің жалпы құны тиісті қаржы жылына арналған 325 000 еселенеген а.е.к. асатын заңды тұлғалар.

Шағын кәсіпкерлік субьектілері кез келген мемлекет экономикасының дамуында маңызды рөл атқарады. Нарықтық экономикасы дамыған елдердегі шағын кәсіпкерлік үлесіне ІЖӨ 40% дан 60% келеді. Қазақстанда бұл көрсеткіштер айтарлықтай төмен, сол себепті еліміздің басшылары шағын бизнес дамуына, республикадағы бизнес ортаның жетілуіне үлкен назар аударуда. Мемлекет және бизнестің тығыз қарым қатынасының негізінде әлеуметті-кәсіпкерліктер одағымен (ӘКО) құрылған, Қазақстан

Республикасындағы шағын кәсіпкерлікті қолдау және дамыту мемелекеттік бағдарламасы жүзеге асуда.

Қазақстанда 2011 жылдың 1 қыркүйек айының көрсеткіштері бойынша, нарықта белсенді түрде жұмыс жасап жатқан шағын және орта кәсіпкерлік субьектілерінің саны - 675 172 . Оның – 72 926 заңды тұлғалар, 430 804 – жеке кәсіпкерлер (ЖК) және 171 442 - шаруалар шаруашылығы. Осы шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінде жұмыс істейтін қызметкерлер саны - 2 487 474, оның ішінде заңды тұлға қызметкерлері – 1 360 937, жеке кәсіпкер қызметкерлері – 697 062, шаруалар шаруашылығы қызметкерлері – 429 475 адам. Шағын және орта кәсіпкерліктер шығарған өнім бойынша - 5 089 611, оның ішінде заңды тұлғалар – 4 602 228, жеке кәсіпкерлер - 366 676, шаруалар шаруашылығы - 120 707 млн.тенге.

Кәсіпкерлік қызметпен шұғылданатын шағын кәсіпорындар – есеп беру жылы жұмыскерлердің тізімдік орташа саны 50 адамнан аспайтын,өз қызметтерін коммерциялық негізде жүзеге асыратын, әділет органдарында тіркелген және статистикалық тіркеуге енгізілген заңды тұлғалар.

«Шағын кәсіпорын» кәсіпорындары – мына критерилерге жауап беретін кәсіпорындар (заңды тұлғалар): • жұмыскерлердің орташа жылдық саны (қосымша істеушілерді қоса) 50 адамға дейін; • активтердің жылдық орташа жалпы құны 60000 есе айлық есептік көрсеткіштен

аспайтын; • мынадай ұйымдық-құқықтық нысанда кәсіпкерлік қызметпен шұғылданатын заңды

тұлғалар: • толық серіктестік; • сенім серіктестігі; • жауапкершілігі шектеулі серіктестік; • қосымша жауапкершілікті серіктестік; • өндірістік кооператив.

Шағын кәсіпкерліктің дамуын сипаттайтын негізгі көрсеткіштер істеп тұрған шаруашылық субьектілері бойынша есептеледі. Істеп тұрған кәсіпорындарға мыналар жатады:

• белсенді, ағымдағы жылы қандай да бір қызметті жүзеге асырған; • жаңа, яғни таяуда ғана тіркелген, бірақ әлі өндірістік қызметті бастамаған; • уақытша тоқтап тұрған кәсіпорындар. Шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың басты мақсаты кәсiпкерлiктi мемлекеттiк

қолдауды қамтамасыз ету негiзiнде шағын және орта бизнес ұстанымдарын кеңейту және нығайту болып табылады.

Қойылған мақсаттарға қол жеткiзу үшiн мынадай мiндеттердi шешу қажет: - бизнес пен мемлекеттiң әрiптестiгiн нығайту; - шағын және орта кәсiпкерлiктi жедел дамыту үшiн жағдайлар жасау; - жеке кәсiпкерлiк пен мемлекеттiң тиiмдi өзара iс-қимылы; - жеке кәсiпкерлiктi мемлекеттік қолдауды қалыптастыруға жаңа ұстанымдар әзiрлеу.

4. Кәсіпкерлік әрекеттің мазмұнына байланысты және атқаратын қызметіне

байланысты оларды өндірістік, коммерциялық, қаржылық, делдалдық, сақтандырушы деп бөлуге болады.

Сызба 3. Кәсіпкерлік қызметтің негізгі түрлері

Кәсіпкерлік түрлері

өндірістік коммерциялық қаржылық делдалдық Сақтандырушы б

http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0

Егер кәсіпкреді өзі тікелей өндіріс құралдары мен факторларын пайдаланып, өнім

қызмет, жұмыс, ақпарат, рухани құндылықтарды өндірсе және оларды тұтынушыға, сауда ұйымдарына сатса бұл кәсіпкерлік әрекет түрі өндірістік әрекет деп, аталады. Демек осы кәсіпкерлік түрінде өндіріс негізгі анықтаушы болып табылады. Тікелей тауар өндірумен байланысты кәсіпкрелік әрекет мынадай сипатта болады:

1. дәстүрлік сипат, 2. инновациялық сипат . Тікелей тауар өндіріс саласындағы кәсіпкерлік дәстүрлі және инновациялық тауарды өндіруге және нарыққа жеткізуге бағыттала алады. Кәсіпкерлік әрекеттің кез-келген формасындағы практикасы инновациялық процессті

қамтиды. Нарыққа дәстүрлі тауарларды жеткізу және өндіру өндірісті ұйымдастыру, оның техникалық элементтерін ұйымдастырумен немесе өндірілетін тауар сапасын өзгертумен байланысты жаңа тәсілдер мен әдістерді пайдалану арқылы жүзеге асады.

Коммерциялық кәсіпкерліктің іс өрісі тауар биржалары, сауда мекемелері. Тауар биржалары –бір қалыпты жұмыс істейтін көтерме сауда нарығы. Тауар биржасында тауар мен жабдықтаушылармен сауда жасаумен бірге келісім-шарттар жасау, яғни фьючерлік айырбас келісімдері жасалады. Мұндай шарттар бойынша төлемді мерзімді уақыт өткеннен кейін келісілген бағамен сатады. Коммерциялық кәсіпкерліктің негізгі жұмысы тауарды сатып алып – сату операцияларымен байланысты. Өндірістік кәсіпкерліктен коммерциялық кәсіпкерліктің айырмашылығы біріншісі тауар өндірсе, екіншісі сатып алып – сатады. Сауда өндірістің жалғасы болып табылады.

Коммерциялық келісім бағасы: 1. сауда делдалдық жұмыс атқаруға жұмысшылар жалдау 2. ғимараттар, үй, қоймаларды ұсақ саудаға сатып алу, жалдау 3. тауар сатып алу, сату; 4. тауар сатып алуға керекті несиелерді ұйымдастыру, табу және оны уақытында қайтару 5. жоспарлауға керекті ақпараттарды табу, жасақтау 6. тұтынушыға тауар сатып, ақшасын алу 7. қаржы органдарына салықтарды мерзімінде төлеу. Қаржылық кәсіпкерлік. Қаржы кәсіпкерлігіне негізінен коммерциялық банктер мен қор биржалары кіреді. Коммерциялық банктер - бұл қаржы –несие

мекемелері негізінен акционерлік типте болады. Олар көпшілікке коммерциялық ксәіпорындарға несие береді. Ол үшін пайыздық ставкасымен берген несие қайырылады. Қор биржалары – бағалы қағаздар нарығы, ол капиталдың қозғалысын жеделтеді және активтердің реалдық құнын анықтайды.

Қаржы кәсіпорындарының негізгі объектілері –ақша, валюта, бағалы қағаздар. Қаржы кәсіпорындарының негізгі операциялары –тауар ақша сату-сатып алу қатынастары. Делдалдық кәсіпкерлік, мұнда кәсіпкер өзі өндірмейді және тауар сатпайды. Ол тауар алмасу кезінде, тауар ақша операциясында байланыстырушы звено қызметін атқарады. Делдалдық кәсіпкерлік әрекетте басты мақсат –екі жақтың мүдделерін өзара келісім шартта байланыстыру. Демек делдал екі жаққа да қызмет етеді. Осы көрсеткен қызметі үшін белгілі табыс алады. Өндіруші немесе тұтынушының мүдделерін білдіретін заңды немесе жеке тұлғалар делдал болып табылады.

Делдалдық саладағы кәсіпкерлік әрекет қысқа мерзім ішінде өндіруші мен тұтынушының экономикалық мүдделерін сәйкестіруге мүмкіндік береді. Өндіруші көзқарасы тұрғысынан делдал оның жұмысының тиімділігін арттырады, себебі барлық көңілді өндіріске бере алады, ал тауарды нарыққа өткізумен делдал айналысады. Сонымен бірге тұтынушы мен өндіруші арасында делдалды іске қосу капитал қозғалысын жетілдіріліп, яғни өндіріс пайдасын көбейтеді.

Сақтандыру кәсіпкерлігі кезінде кәсіпкер сақтанушыға өмірдің, мүліктің, бағалы

құндылықтардың т.б. сақтануына кепілдік беріп, апат нәтижесінде белгілі компенсация төлейді. Мүлікті, денсаулықты, өмірді сақтандыру қаржы-несие кәсіпкерлігінің ерекше түрі, мұнда кәсіпкердің пайдасын сақтандыру салымдары болып табылады.

Өндірістік кәсіпкерлік. Өндірістік кәсіпкерлік кәсіпкерліктің негізгі түрлерінің бірі. Мұнда тауар өндіріледі, қызмет көрсетіледі, т.б.Өндірістік кәсіпкерлікке инновациялық, ғылыми-техникалық әрекет, тікелей тауар және қызмет көрсету әрекеттері, олардың өндірістік тұтынылуы т.б. жатады.Өндірістік әрекетпен айналысым деген кез келген кәсіпкер не өндіретінін анықтап алуы керек. Одан кейін ол маркетингтік жоспарға көшеді.

Венчурлік бизнес – инновациялық кәсіпкерліктің бір түрі. Ол әдетте тәуекелді бизнес ретінде түсіндіріледі. Ол жаңа технологиялық ашылулардың бір түрі. Венчурлік бизнес деп- жаңа технологиялар мен техниканы енгізумен айналысатын коммерциялық ғылыми-техникалық фирма, яғни тәуекел капитал салымы. Венчурлік бизнес тәуекелді бөлістіру және қайта бөлістіруге негізделеді.

Ол АҚШ-та пайда болып, дами бастады. АҚШ-та шағын иннвациялық бизнестерді мемлекеттік қолдау бағдарламасы бар. Ол яғни шағын инновациялық кәсіпкерлікті қаржыландырумен айналысады [kgl].

[gl] Тақырып 3 Кәсіпкерлік қызметінің мәні және негізгі ерекшеліктері[:] Дәріс мақсаты: Ұлттық экономикадағы кәсіпкерліктің ерекшеліктік қасиеттерін, даму шарттарымен ережелерін зерттеу. Дәріс құрылымы:

1. Шағын кәсіпкерлік – ұлттық экономиканы дамытудың маңызды шарты. 2. Іскерлік идеялардың өмірге икемділігі. 3. Кәсіпкерлік процесінің ноба (схема). 4. Кәсіпкерліктің қасиеттері. 5. " Кәсіпкерліктің алтын ережелері ".

1. Шағын кәсіпкерлік – ұлттық экономиканы дамытудың маңызды шарты. Кәсіпкерлік жоғарыда айтылғандай, кәсіпорынның экономикалық дамуының

маңызды факторы. Сонымен бірге ұлттық экономиканы одан әрі дамытуға да аса басты ықпал етеді. Соңғысын мына жағдаймен түсіндіруге болады: кәсіпкерлік өзінің мәнін жете түсіну кезінде (әрбір сартуға талаптану) шағын және орта бизнесті дамыту формасы арқылы жалпы жағдайды тудырады.

Бағдарламаның міндеттері оның мақсатымен айқындалған және олар мыналар: • Халықтың жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету; • Қоғамдық бірлестіктердің шағын кәсіпкерлікті қолдау және қорғау мәселелеріндегі

рөлін күшейту; • Шағын кәсіпкерлікті ақпараттық қамтамасыз ету; • Шағын кәсіпкерлікті ақпараттық қамтамасыз ету жүйесін жетілдіру және дамыту

арқылы шағын кәсіпкерлік субъектілерінің тұрақты қызметі үшін қолайлы жағдайлар жасау болып тұжырымдалады.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 7 мамырдағы Жарлығымен Қазақстан Республикасында «Шағын кәсіпкерлыкты дамыту мен қолдаудың 2001-2002 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» бекітілді. Оның басты мақсаты шағын кәсіпкерліктің өндірістік саласының серпімді дамуын қамтамасыз ететін мемлекеттік қолдау саясатын жетілдіру болып табылады.

2. Іскерлік идеялардың өмірге икемділігі. Іскерлік идеялардың сынауын өмірдің өзі өткізеді, ол қатаң нарықтық шындық. Өз ісін ашқысы келген әрбір адам тыңғылықты дайындалып, барлығын оқу керек. Шығыс елінде айтқандай: жаңа есік жасау үшін 1000 есік үлгісін оқып-зерттеу керек. Іскерлік идеялардың өмірге икемділігі Сіз ұсынып

отырған тауар мен қызмет көрсету сапасы, бағасы, саны жағынан тұтынушыларға қаншалықты қажеттілігіне байланысты. Сапа дегеніміз – баға тепе-тең кезінде артықшылықты білдіреді, Баға дегеніміз – сапалылығы тепе-тең кезінде бағасының төмендігін білдіреді, Саны дегеніміз – сапалылығы мен бағасы тепе –тең кезінде санының артықшылығын білдіреді.

Іскерлік идея белгілі процестерден кейін пісіп, жетіліп болған соң сізге маза бермейтін бір тынышсыздық сәтке душар боласыз, ол сіздің кәсіпкер болуыңызды, өз ісіңізді, бизнесіңізді ашуға іштей қатаң шешім қабылдауыңызды қажет етеді.

3. Кәсіпкерлік процесінің ноба (схема). Кәсіпкер іскерлік идеяны ойлап табады және оны жүзеге асырады. Істің табысты болуы көбінесе жеке адамға байланысты, себебі оның артында кәсіпкерлік бастамасы тұр. Жеке тұлғалық дегеніміз- тәрбиемен, біліммен, өмірлік тәжірибемен анықталатын, туа біткен дағдылардың, қасиеттердің, қабілеттіліктердің үйлесімі. Кәсіпкерлік табыс дегеніміз –ол сәт пен жол болушылықтың және күнделікті мұқият еңбектің нәтижесі, басқалардың жолы болмай және күштері қалмаса да, сәтсіздік пен қиындықты жең

Бизнес мүмкіншіліктерін бағалау және анықтау. Бизнестің мүмкіндігі мен перспективасы.

Бизнесті жүргізу мүмкіншілігінің ұзақтылығы Бизнес мүмкіншілігін жүзеге асыру үшін қандай нарық бар? Бәсекелерді талдау. Нарық пен фирма үшін бизнес перспективасының құндылығы қандай? Мүмкіншіліктерді кәсіпкерлік біліімдермен, дағдылармен, тәжірибемен, арман –

тілектермен үйлестіру. Нашар және жан –жақты дамытылған екі мамандықтың қарама –қайшылығын

жеңу. Кәсіпкер барлық уақытта таңдау алдында тұрады: бір бағытта жұмыс істесем –онда тәуекелдік күшейеді, бірақ мүмкіндік артады, жоқ әлде " барлық жұмыртқаны бір себетке жинауға болмайды" принціпімен бірнеше бағытпен жұмыс істесем бе екен. Мұндай кезде істер арасындағы алшақтық пен шашырап кету қаупі ұлғаяды, бірақ тәуелділік едәуір азаяды, айталық бағыттың біреуі шығын әкелсе, онда екінші бағыт пайда әкелуі мүмкін, сонымен бірге істі түгелдей жақсартуы мүмкін.

4. Кәсіпкерліктің қасиеттері. Көп елдерде жүргізілген зерттеулер үлкен табысқа ие болған кәсіпкерлердің ең негізгі сапаларын атап көрсетуге мүмкіндік берді: Тапқырлық, ынталылық және икемділік; Тәуекелшіл және өзіне жауапкершілік ала білу; Мақсатқа талпынушылық және еңбек сүйгіштік; Тәуелсіздік және әлеуметтік жауапкершілік; Тұтынушылар үшін тиімділікті немесе сапаны шамалау; Сендіру және мақсат қоя білу, соңынан адамдарды ерте алу қабілеті; Білімге талпыну, жаңалыққа құштарлық; Жүйелітүрде жоспарлау, зерттеу және бақылау; Адалдық пен парасаттылық; Стресске қарсы тұра білу және ұстамдылық. Кәсіпкерлік төмендегі маңызды ерекшеліктермен былай сипатталады: Шаруашылық етуші субъектілердің еркіндігі мен тәуелсіздігі. Кәсіпкер құқықтық

норма шегінде белгілі мәселелер бойынша шешім қабылдауға ерікті. Экономикалық құштарлығы. Кәсіпкерліктің негізгі мақсаты –мүмкіншілігінше

максимальді пайда түсіру. Сонымен бірге, кәсіпкер жоғары табыс алу үшін жеке қызығушылығын көздей отырып, қоғамның да ынтасын жетілдіруге мүмкіндік береді. Шаруашылық тәуекелді және белгісіздік. Әбден дәлелдеп есеп жасаған күнде де

белгісіздік пен тәуекелдік қалады. Тек тәуекел кезінде оны басқара білу қажет. 5. " Кәсіпкерліктің алтын ережелері ".

• Қолыңнан не келеді, соған қарап өз ісіңді аш, құра біл. Білімділік пен кәсіпқорлық –істің ең ұтымдылығы.

• Өз жобаңа тиісті тәуекелді мұқият талда, ісіндегі кедергілерді азайтады. • Өз іс-әрекетіңнің саласын анық белгіле. Нарықтың барлық қажеттілігін жасырудың

қажеттілігі жоқ. Шағын нарықтарға, нақты " іс орнына " көңіл бөл. • Өз қаражатыңа қарай ісіңді аш. Жоба қолыңдағы қаржыға қарай құрылу керек. • Тек өзіңе ғана сен. Кәсіпорынды басқара білу, демек шешім қабылдай білу, мойныңа

жауапкершілік арта білу деген сөз. Бұны басқа біреу істейді деп күтпе. • Қызмет саласы ұқсайтын ұйымдармен ынтымақтас бол және олардың жұмысы

жөнінде хабардар бол, себебі әріптесіңнің тәжірибесінен пайда шы,аруың мүмкін. • Барлық істің өзің істеуіңнің қажеті жоқ, қызметкерлерге бөліп бер, ал өзіңді

маңызды проблемаларды шешу үшін бағышта. • Айналаңдағыларды сендіре біл: келешекте отбасы мен жұмыс аралығын таңдайтын

болып қалма. • Өзіне қызметкерлер мен әріптестерді саралай біл. • Үнемсіз инвестициядан алшақтай біл. • Қиыншылықтар алдыңда бетіңді ашықұстай біл және өжет бол[kgl].

[gl] Тақырып 4 Заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлерді тіркеу[:] Дәрістің мақсаты: Қазақстан Республикасындағы заңды тұлғаларды тіркеу тәртібімен, олардың қызмет ету ерекшеліктерімен және банкроттық жағдайлардың пайда болуын зерттеу. Дәріс құрылымы:

1. Қазақстан Республикасындағы заңды тұлғаларды тіркеу тәртібі. 2. Кәсіпкерлік субъектілерінің қызмет ету ерекшеліктері мен банкроттық.

1. Заңды тұлғаларды тіркеу тәртібі Қазақстан Республикасының 1995 жылдың 17 сәуіріндегі «Заңды және филиалдар мен өкілеттіліктерді

мемлекеттік тіркеу туралы» Заңымен реттеледі. Заңды тұлғалардың мемлекеттік тіркеуі мынаны атқарады: - Құрылтайшылық және басқа да құжаттарды тексеру; - Тіркеу нөмірімен қоса мемлекеттік тіркеу туралы куәлік беру; - Заңды тұлғалар туралы Мемлекеттік тіркеуге мәлімет әкелу. Филиалдар мен өкілеттерді есептік тіркеу мынаны атқарады: Құжаттар сәйкестігін тексеру; Есептік тіркеуге алғаны туралы куәлік, нөмірімен беру; Филиалдар мен өкілеттік туралы мәліметті филила мен өкілеттік реестріне әкелу.

Заңды тұлғаларды тіркеу мен филиалдар мен өкілеттікті есептік тіркеуді әділеторгандары жүзеге асырады.

Төменде заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу мен қайта тіркеуге қажетті құжаттар көрсетілген.

Жеке кәсіпкерлік (ЖК) • Бекітілген үлгідегі мемлекеттік тіркеу туралы өтініш; • Тіркеу үшін төленетін төлемнің квитанциясы (4120 тенге). Өндірістік кооператив (ӨК) • Бекітілген үлгідегі мемлекеттік тіркеу туралы өтініш; • Қатысушылардың жалпы жиналысында бектілген жарғының қазақ және орыс

тілдегі 3 данасы; • Қазақ және орыс тілдеріндегі құрылтайшылық келісім-шарттың барлық

қатысушылар қол қойған 3 данасы немесе барлық мүшелерінің аты-жөні, туған жылы мен мекен-жайы көрсетілген кооператив мүшелерінің тізімі;

http://www.e.gov.kz/download?page=bus_start&fileID=156161

http://www.e.gov.kz/download?page=bus_start&fileID=156161

• Орналасқан жері туралы құжат; • Тіркеуге байланысты төленетін төлем квитанциясы (7600 тенге). • Сенім-хат / құжаттарды үшінші бір тұлға ұсынса/. Коммандитті серіктестік (КС) • Бекітілген үлгідегі мемлекеттік тіркеу туралы өтініш; • Қатысушылардың жалпы жиналысында бектілген жарғының қазақ және орыс



• Орналасқан жері туралы құжат; • Тіркеуге байланысты төленетін төлем квитанциясы (7600 тенге). • Сенім-хат / құжаттарды үшінші бір тұлға ұсынса/. Толық серіктестік (ТС) • Бекітілген үлгідегі мемлекеттік тіркеу туралы өтініш; • Қатысушылардың жалпы жиналысында бектілген жарғының қазақ және орыс



• Орналасқан жері туралы құжат; • Тіркеуге байланысты төленетін төлем квитанциясы (7600 тенге). • Сенім-хат / құжаттарды үшінші бір тұлға ұсынса. Жауапкершілігі шектеулі және қосымша серіктестік (ЖШС және ЖҚС) • Бекітілген үлгідегі мемлекеттік тіркеу туралы өтініш; • Қатысушылардың жалпы жиналысында бектілген жарғыныңнаториуспен

куәландырған қазақ және орыс тілдегі 3 данасы; • Орналасқан жері туралы құжат; • Тіркеуге байланысты төленетін төлем квитанциясы (7600 тенге). • Сенім-хат / құжаттарды үшінші бір тұлға ұсынса/. Акционерлік қоғам (АҚ) • Бекітілген үлгідегі мемлекеттік тіркеу туралы өтініш; • Қатысушылардың жалпы жиналысында бектілген жарғының қазақ және орыс

тілдегі 3 данасы; • Қоғам құру туралы құрылтайшылық жиналыс хаттамасы; • Орналасқан жері туралы құжат; • Тіркеуге байланысты төленетін төлем квитанциясы (7600 тенге). • Сенім-хат / құжаттарды үшінші бір тұлға ұсынса/. Шетелдік қатысумен заңды тұлғаны тіркеу Қазақстан Республикасы заңды

тұлғаларын тіркеу туралы тәртіппен қосымша келесі құжаттарды қажет етеді: • Заңды тұлғаның шетелдік екенін куәландыратын легалды құжат немесе сауда

реестрінен шығарылған легальді қағаз; • Нотариуспен бекітілген шығу қағазы; • Нотариуспен бекітілген паспорт көшірмесі. Заңды тұлғаны бір немесе бірнеше тұлғамен қайта құру нәтижесіндегі мемлекеттік

тіркеу үшін несие берушінің жазбаша дәлелдеме құжатын анықтайтын берілім акті қажет. Акционерлік қоғам (АҚ) • Бекітілген үлгідегі мемлекеттік қайта тіркеу туралы өтініш; • Құрылтайшылық құжаттарға өзгерістер мен толықтыруларды енгізу туралы

акционерлер жиналысының шешімінен АҚ мөрімен расталған шешім; • Акционерлердің жалпы отырысында бекітілген толықтырулар мен өзгертулер

енгізілген жарғының қазақша және орыс тілдеріндегі 3 данасы;

• Мұнда өзгертулер мен толықтырулар енгізу екі түрлі жолмен безендіріледі: жарғыны құрудағы жаңа редакциялау және бұрынғы жарғыға қосымша ретінде толықтыру енгізу;

• Құрылтайшылар құжаттарының түпнұсқасы; • Заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің түпнұсқасы; • Статистикалық карточканың түпнұсқасы; • салық төлеушіні тіркеу туралы куәліктің түпнұсқасы; • қайта тіркеуге төлейтін төлем квитанциясы (7600 тенге). • Сенім-хат құжаттарды үшінші тұлға ұсынса. Өндірістік кооператив (ӨК) • Бекітілген үлгідегі мемлекеттік қайта тіркеу туралы өтініш; • Құрылтайшылық құжаттарға өзгерістер мен толықтыруларды енгізу туралы

кооператив жиналысының шешімінен мөрмен расталған шешім; • Кооперативтің жалпы отырысында бекітілген толықтырулар мен өзгертулер

енгізілген жарғының қазақша және орыс тілдеріндегі 3 данасы; Мұнда өзгертулер мен толықтырулар енгізу екі түрлі жолмен безендіріледі: жарғыны құрудағы жаңа редакциялау және бұрынғы жарғыға қосымша ретінде толықтыру енгізу;

• Кооперативтің барлық құрылтайшылар қол қойған толықтырулар мен өзгертулер енгізілген құрылтайшылық келісім-шарттың қазақша-орысша тілдеріндегі 3 данасы; Мұнда өзгертулер мен толықтырулар енгізу екі түрлі жолмен безендіріледі: жарғыны құрудағы жаңа редакциялау және бұрынғы жарғыға қосымша ретінде толықтыру енгізу;

• Құрылтайшылар құжаттарының түпнұсқасы; • Заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің түпнұсқасы; • Статистикалық карточканың түпнұсқасы; • салық төлеушіні тіркеу туралы куәліктің түпнұсқасы; • қайта тіркеуге төлейтін төлем квитанциясы (7600 тенге). • Сенім-хат құжаттарды үшінші тұлға ұсынса. Коммандитті серіктестік (КС) • Бекітілген үлгідегі мемлекеттік қайта тіркеу туралы өтініш; • Құрылтайшылық құжаттарға өзгерістер мен толықтыруларды енгізу туралы

серіктестік жиналысының шешімінен мөрмен расталған шешім; • Серіктестіктің жалпы отырысында бекітілген толықтырулар мен өзгертулер

енгізілген жарғының қазақша және орыс тілдеріндегі 3 данасы; Мұнда өзгертулер мен толықтырулар енгізу екі түрлі жолмен безендіріледі: жарғыны құрудағы жаңа редакциялау және бұрынғы жарғыға қосымша ретінде толықтыру енгізу;

• Серіктестіктің барлық құрылтайшылары қол қойған толықтырулар мен өзгертулер енгізілген құрылтайшылық келісім-шарттың қазақша-орысша тілдеріндегі 3 данасы; Мұнда өзгертулер мен толықтырулар енгізу екі түрлі жолмен безендіріледі: жарғыны құрудағы жаңа редакциялау және бұрынғы жарғыға қосымша ретінде толықтыру енгізу;

• Құрылтайшылар құжаттарының түпнұсқасы; • Заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің түпнұсқасы; • Статистикалық карточканың түпнұсқасы; • салық төлеушіні тіркеу туралы куәліктің түпнұсқасы; • қайта тіркеуге төлейтін төлем квитанциясы (7600 тенге). • Сенім-хат құжаттарды үшінші тұлға ұсынса. Толық серіктестік (ТС) • Бекітілген үлгідегі мемлекеттік қайта тіркеу туралы өтініш; • Құрылтайшылық құжаттарға өзгерістер мен толықтыруларды енгізу туралы

серіктестік жиналысының шешімінен мөрмен расталған шешім; • Серіктестіктің жалпы отырысында бекітілген толықтырулар мен өзгертулер

енгізілген жарғының қазақша және орыс тілдеріндегі 3 данасы; Мұнда өзгертулер мен

толықтырулар енгізу екі түрлі жолмен безендіріледі: жарғыны құрудағы жаңа редакциялау және бұрынғы жарғыға қосымша ретінде толықтыру енгізу;

• Серіктестіктің барлық құрылтайшылар қол қойған толықтырулар мен өзгертулер енгізілген құрылтайшылық келісім-шарттың қазақша-орысша тілдеріндегі 3 данасы; Мұнда өзгертулер мен толықтырулар енгізу екі түрлі жолмен безендіріледі: жарғыны құрудағы жаңа редакциялау және бұрынғы жарғыға қосымша ретінде толықтыру енгізу;

• Құрылтайшылар құжаттарының түпнұсқасы; • Заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің түпнұсқасы; • Статистикалық карточканың түпнұсқасы; • салық төлеушіні тіркеу туралы куәліктің түпнұсқасы; • қайта тіркеуге төлейтін төлем квитанциясы (7600 тенге). • Сенім-хат құжаттарды үшінші тұлға ұсынса. Жауапкершілігі шектеулі және қосымша серіктестік (ЖШС және ЖҚС) • Бекітілген үлгідегі мемлекеттік қайта тіркеу туралы өтініш; • Құрылтайшылық құжаттарға өзгерістер мен толықтыруларды енгізу туралы

өкілетті орган шешімінен мөрмен расталған шешім; • Жалпы отырысында бекітілген толықтырулар мен өзгертулер енгізілген жарғының

қазақша және орыс тілдеріндегі 3 данасы; Мұнда өзгертулер мен толықтырулар енгізу екі түрлі жолмен безендіріледі: жарғыны құрудағы жаңа редакциялау және бұрынғы жарғыға қосымша ретінде толықтыру енгізу;

• Шаруашылық серіктестігінен шығу кезінде қатысушылар саны жүз немесе одан көп болса, Қазақстан Республикасы заңнамасына сәйкес қатысушы құрамынан шығушының жарғы капиталындағы мүлікке деге хұқығын айқындайтын құжат;

• Құрылтайшылар құжаттарының түпнұсқасы; • Заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің түпнұсқасы; • Статистикалық карточканың түпнұсқасы; • салық төлеушіні тіркеу туралы куәліктің түпнұсқасы; • қайта тіркеуге төлейтін төлем квитанциясы (7600 тенге). • Сенім-хат құжаттарды үшінші тұлға ұсынса. 2. Кәсіпкелік қызметтің субъектiлерi: мемлекет, мемлекеттік органдар, заңды

тұлғалар мен дара кәсіпкерлер. . Жеке тұлға ұғымы. Қазақстан Республикасының азаматтары, басқа мемлекеттердiң

азаматтары, сондай-ақ азаматтығы жоқ адамдар жеке тұлғалар болып ұғынылады. Егер осы Кодексте басқаша белгiленбесе, бұл тараудың ережелерi барлық жеке тұлғаларға қолданылады.

Азаматтардың кәсiпкерлiк қызметi. Азаматтар, Кодексте және өзге заң актiлерiнде көзделген жағдайларды қоспағанда заңды тұлға құрмай-ақ кәсiпкерлiк қызметпен айналысуға құқылы. Жеке кәсiпкерлердi мемлекеттiк тiркеу өз бетiмен тiркелу сипатында жасалады және жеке кәсiпкер ретiнде есепке алынады. Азаматтардың заңды тұлға құрмай-ақ жүзеге асырылатын кәсiпкерлiк қызметiне, егер заңдардан немесе құқықтық қатынастар мәнiнен өзгеше нәрсе туындамайтын болса, тиiсiнше осы Кодекстiң коммерциялық ұйымдар болып табылатын заңды тұлғалардың қызметiн реттейтiн ережелерi қолданылады.

Мынадай шарттардың бiрiне сәйкес келетiн: 1) жалданбалы қызметкерлердiң еңбегiн тұрақты негiзде пайдаланатын; 2) кәсiпкерлiк қызметтен салық заңдарына сәйкес есептелген, Қазақстан

Республикасының заң актiлерiнде жеке тұлғалар үшiн белгiленген жиынтық жылдық табыстың салық салынбайтын мөлшерiнен артық жиынтық жылдық табыс табатын жеке кәсiпкерлер мiндеттi мемлекеттiк тiркеуге жатады.

Қазақстан Республикасының Салық кодексiнде белгiленген жағдайларды қоспағанда, мемлекеттiк тiркеусiз аталған жеке кәсiпкерлердiң қызметiне тыйым салынады.

Егер жеке кәсiпкер лицензиялануға тиiс қызметтi жүзеге асырса, оның осындай қызметтi жүзеге асыру құқығына лицензиясы болуы мiндеттi. Лицензия лицензиялау туралы заңдарда белгiленген тәртiппен берiледi. Қазақстан Республикасының Үкiметi жеке кәсiпкерлерге лицензия берудiң оңайлатылған тәртiбiн белгiлеуге хақылы.

Азаматтың мүлiктiк жауапкершiлiгi. Азамат өз мiндеттемелерi бойынша өзiне тиесiлi бүкiл мүлiкпен жауап бередi, бұған заң құжаттарына сәйкес ақы өндiрiп алуға болмайтын мүлiктер кiрмейдi. Азаматтардың ақы өндiрiп алуға болмайтын мүлкiнiң тiзбесi Қазақстан Республикасының Азаматтық iс жүргiзу кодексiмен белгiленедi.

2. Жеке кәсiпкердiң банкроттығы. Жеке кәсiпкердiң дәрменсiздiгi оны банкрот деп тануға негiз болып табылады. Жеке кәсiпкерлiк банкроттығы Кодексте көзделген ерекшелiктер ескерiле отырып, заңды тұлғалар үшiн белгiленген ережелер бойынша ерiктi немесе мәжбүрлi тәртiппен танылады. Жеке кәсiпкердi банкрот деп таныған кезден бастап оны жеке кәсiпкер ретiнде тiркеудiң күшi жойылады.

Жеке кәсiпкерге банкроттық рәсiмiн қолданған кезде оның кәсiпкерлiк қызметпен байланысты емес мiндеттемелер жөнiнде несие берушiлерi, егер осындай мiндеттемелер бойынша орындау мерзiмi жетсе, өз талаптарын қоюға хақылы. Аталған несие берушiлердiң осындай тәртiппен мәлiмделмеген талаптары, сондай-ақ конкурстық жиынтықтан толық көлемде қанағаттандырылмаған талаптар күшiн сақтап қалады және банкроттық рәсiм аяқталғаннан кейiн жеке тұлға ретiнде борышкерден өндiрiп алуға қойылуы мүмкiн. Бұл талаптардың мөлшерi борышкердiң банкроттығы процесiнде алынған қанағаттандыру сомасына кемiтiледi.

Несие берушiлердiң талаптары қанағаттандырылғанға дейiн конкурстық жиынтықтан сот шығыстары, сондай-ақ олар тағайындалған жағдайда конкурстық және оңалтушы басқарушыларға сыйақы төлеу жөнiндегi шығыстар өтеледi. Жеке кәсiпкер банкрот деп танылған жағдайда, оған несие берушiлердiң талаптарын қанағаттандыру соған тиесiлi мүлiк есебiнен мынадай кезектiлiкпен жүзеге асырылады:

1) бiрiншi кезекте алимент өндiрiп алу жөнiндегi талаптар, сондай-ақ өмiр мен денсаулыққа келтiрiлген зиянды өтеу жөнiндегi талаптар қанағаттандырылады;

2) екiншi кезекте еңбек шарты бойынша жұмыс iстеген адамдарға еңбекақы және өтемақыларды төлеу, Мемлекеттiк әлеуметтiк сақтандыру қорына әлеуметтiк аударымдар бойынша берешектердi төлеу жөнiндегi, тұлғаның кiрiсiнен ұсталған мiндеттi зейнетақы жарналарын, сондай-ақ авторлық шарттар бойынша сыйақылар төлеу жөнiндегi есеп айырысулар жүргiзiледi;

3) үшiншi кезекте несие берушiлердiң жеке кәсiпкерге тиесiлi мүлiк кепiлiмен қамтамасыз етiлген талаптары қамтамасыз ету сомасы шегiнде қанағаттандырылады;

4) төртiншi кезекте салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер бойынша берешек өтеледi;

5) бесiншi кезекте заңнамалық актiлерге сәйкес басқа да несие берушiлермен есеп айырысулар жүргiзiледi.

Банкрот деп танылған борышкер несие берушiлермен есеп айырысып болғаннан кейiн кәсiпкерлiк қызметке байланысты қалған мiндеттемелердi орындаудан босатылады, бұған банкрот деп жарияланған адамның азаматтардың өмiрiне немесе денсаулығына зиян келтiргенi үшiн жауапты болатын талаптары, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген жеке сипаттағы өзге де талаптар қосылмайды.

Заңды тұлға ұғымы. Меншiк, шаруашылық жүргiзу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкi бар және сол мүлiкпен өз мiндеттемелерi бойынша жауап беретiн, өз атынан мүлiктiк және мүлiктiк емес жеке құқықтар мен мiндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым заңды

тұлға деп танылады. Заңды тұлғаның дербес балансы немесе сметасы болуға тиiс. Заңды тұлғаның өз атауы жазылған мөрi болады.

Заңды тұлғалардың түрлерi мен нысандары. Өз қызметiнiң негiзгi мақсаты ретiнде табысын келтiрудi көздейтiн (коммерциялық ұйым) не мұндай мақсат ретiнде пайда келтiре алмайтын және алынған таза табысын қатысушыларына үлестiрмейтiн (коммерциялық емес ұйым) ұйым заңды тұлға бола алады.

Коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға мемлекеттiк кәсiпорын, шаруашылық серiктестiк, акционерлiк қоғам, өндiрiстiк кооператив нысандарында ғана құрылуы мүмкiн.

Коммерциялық емес ұйым болып табылатын заңды тұлға мекеме, қоғамдық бiрлестiк, акционерлiк қоғамдар тұтыну кооперативi, қоғамдық қор, дiни бiрлестiк нысанында және заң құжаттарында көзделген өзге де нысанда құрылуы мүмкiн.

Коммерциялық емес ұйым кәсiпкерлiк қызметпен өзiнiң жарғылық мақсаттарына сай келуiне қарай ғана айналыса алады.

Коммерциялық емес ұйым болып табылатын және мемлекеттiк бюджеттiң есебiнен ғана ұсталатын заңды тұлға тек қана мемлекеттiк мекеме нысанында құрылуы мүмкiн.

Заңды тұлғалар бiрлестiк құра алады. Заңды тұлға Кодекстiң, заңды тұлғалар нысандарының әрқайсысы туралы Заңның,

өзге де заң құжаттары мен құрылтай құжаттарының негiзiнде жұмыс iстейдi. Заңды тұлғаның құқық қабiлеттiлiгi. Заңды тұлғаның азаматтық құқықтары болып,

өз қызметiне байланысты мiндеттердi осы Кодекске сәйкес мойнына алуы мүмкiн. Мемлекеттiк кәсiпорындарды қоспағанда, коммерциялық ұйымдардың азаматтық құқықтары болуы және заң актiлерiнде немесе құрылтай құжаттарында тыйым салынбаған кез келген қызмет түрiн жүзеге асыру үшiн қажеттi азаматтық мiндеттердi атқаруы мүмкiн.

Заң актiлерiнде көзделген жағдайларда белгiлi бiр қызмет түрiн жүзеге асырушы заңды тұлғалар үшiн басқа қызметпен айналысу мүмкiндiгi болмауы немесе шектелуi мүмкiн.

Заңды тұлға тiзбесi заң актiлерiнде белгiленетiн жекелеген қызмет түрлерiмен лицензия негiзiнде ғана айналыса алады.

Заңды тұлғаның құқық қабiлеттiлiгi ол құрылған кезде пайда болып, оны тарату аяқталған кезде тоқтатылады. Айналысу үшiн лицензия алу қажет болатын қызмет саласында заңды тұлғаның құқық қабiлеттiлiгi сондай лицензияны алған кезден бастап пайда болып, ол қайтарып алынған, оның қолданылу мерзiмi өткен немесе заң құжаттарында белгiленген тәртiппен жарамсыз деп танылған кезде тоқтатылады.

Коммерциялық емес ұйым болып табылатын және мемлекеттiк бюджеттiң есебiнен ғана ұсталатын заңды тұлғаның (мемлекеттiк мекеме) құқық қабiлеттiлiгi осы Кодекспен және Қазақстан Республикасының өзге де заң актiлерiмен белгiленедi.

Құрылтайшылардың (қатысушылардың) өздерi құрған аңды тұлғалардың мүлкiне құқықтары. Заңды тұлғаның оқшау мүлкiне қатысты оның құрылтайшыларының (қатысушыларының) мiндеттемелiк және заттық құқықтары болуы мүмкiн. Мүлкiне өз қатысушылары (құрылтайшылары) мiндеттемелiк құқықтарын сақтап қалатын заңды тұлғаларға шаруашылық серiктестiктер, акционерлiк қоғам мен кооперативтер жатады. Мүлкiне өз құрылтайшылары меншiк құқығын немесе өзге де заттық құқығын сақтап қалатын заңды тұлғаларға шаруашылық жүргiзушi құқығында немесе оралымды басқару құқығында мүлкi бар ұйымдар жатады. Мүлкiне өз құрылтайшылары (қатысушылары) мүлiктiк құқықтарын сақтамайтын заңды тұлғаларға қоғамдық бiрлестiктер, қоғамдық қорлар және дiни бiрлестiктер жатады.

Құрылтайшылардың (қатысушылардың) өздерi құрған өзге ұйымдық-құқықтық нысандардағы заңды тұлғалардың мүлкiне құқықтары Қазақстан Республикасының заңнамалық актiлерiнде айқындалады.

Заңды тұлғаның органдары. Заңды тұлға заң құжаттары мен құрылтай құжаттарына сәйкес жұмыс iстейтiн өз органдары арқылы ғана азаматтық құқықтарға ие болып, өзiне мiндеттер қабылдайды. Заңды тұлға органдарының түрлерi, тағайындалу немесе сайлану тәртiбi және олардың өкiлеттiгi заңдар мен құрылтай құжаттарында белгiленедi.

Заңды тұлғаның атауы. Заңды тұлғаның оны басқа заңды тұлғалардан айыруға мүмкiндiк беретiн өз атауы болады. Заңды тұлғаның атауы оның қалай аталатынын және ұйымдық-құқықтық нысанын көрсетудi қамтиды. Ол заңдарда көзделген қосымша мағлұматты қамтуы мүмкiн.

Заңды тұлғаның атауы оның құрылтай құжаттарында көрсетiледi. Заңды тұлғаның атауында заң талаптарына немесе қоғамдық мораль қалыптарына

қайшы келетiн аттарды, егер жеке адамдардың есiмдерi қатысушылардың есiмдерiне сәйкес келмесе не қатысушылар бұл адамдардың есiмiн пайдалануға олардан (олардың мұрагерлерiнен) рұқсат алмаса, олардың есiмдерiн пайдалануға жол берiлмейдi.

Коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлғаның атауы заңды тұлға тiркелгеннен кейiн оның фирмалық атауы болып табылады. Заңды тұлға белгiлi бiр фирмалық атауымен заңды тұлғалардың бiрыңғай мемлекеттiк тiзiлiмiне енгiзiледi.

Заңды тұлғаның фирмалық атауды тек қана өзi пайдалануға құқығы бар. Бөтен бiр фирмалық атауды заңсыз пайдаланатын тұлға фирмалық атаудың құқық иесiнiң талап етуi бойынша мұндай атауды пайдалануды тоқтатуға және келтiрiлген залалдың орнын толтыруға мiндеттi.

Заңды тұлғаның фирмалық атауды пайдалануға байланысты құқықтары мен мiндеттерi заңдарда белгiленедi.

Мемлекеттiк органдар болып табылмайтын заңды тұлғалардың фирмалық атауларында, қызмет көрсету таңбаларында, тауар таңбаларында, Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде, Президентi мен Үкiметi актiлерiнде белгiленген Қазақстан Республикасы мемлекеттiк органдарының ресми атауларына сiлтемелердi пайдалануға тыйым салынады.

Заңды тұлғаның тұрған жерi. Заңды тұлғаның тұрақты жұмыс iстейтiн органы тұрған жер оның тұрған жерi болып танылады. Заңды тұлғаның тұрған жерi оның құрылтай құжаттарында почталық толық мекен-жайы жазылып, көрсетiледi.

Үшiншi тұлғалармен қарым-қатынаста заңды тұлға өзiнiң нақты мекен-жайының бiрыңғай мемлекеттiк тiзiлiмге енгiзiлген мекен-жайға сәйкес келмейтiнiне сiлтеме жасауға құқығы жоқ. Бұл орайда үшiншi тұлғалар заңды тұлғаға мемлекеттiк тiзiлiмге енгiзiлген мекен-жайына да, нақты мекен-жайына да почталық және өзге де хат-хабарлар жiберуге құқылы.

Заңды тұлғаның құрылтайшылары. Заңды тұлғаны бiр немесе бiрнеше құрылтайшы құруы мүмкiн. Мүлiктi меншiктенушiлер не олар уәкiлдiк берген органдар немесе жақтар, ал заң құжаттарында арнайы көзделген реттерде өзге де заңды тұлғалар заңды тұлғаның құрылтайшылары бола алады. Бұл орайда, мүлiктi шаруашылық жүргiзу немесе оралымды басқару құқығымен иеленетiн заңды тұлғалар меншiк иесiнiң немесе ол уәкiлдiк берген органның келiсiмiмен басқа заңды тұлғалардың құрылтайшылары бола алады.

Заңды тұлғаның құрылтайшылары, Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген жағдайларды қоспағанда, осы заңды тұлғаның құрылтайшылары болып табылмайтын оның басқа қатысушыларынан қандай да бiр артықшылықтарға ие бола алмайды.

Заңды тұлғаның құрылтай құжаттары. Егер Кодексте және Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде өзгеше көзделмесе, заңды тұлға өз қызметiн жарғысы және құрылтай шарты негiзiнде, немесе eгep заңды тұлғаны бiр тұлға құрған болса, жарғысы және заңды тұлға құру туралы жазбаша түрде ресiмделген шешiмi (жалғыз құрылтайшының шешiмi) негiзiнде жүзеге асырады. Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген жағдайларда, коммерциялық ұйым болып табылмайтын заңды тұлға ұйымдардың осы түрi жөнiндегi жалпы ережелер негiзiнде iс-әрекет жасай алады.

Шағын кәсiпкерлiк субъектiсi болып табылатын заңды тұлға өз қызметiн Қазақстан Республикасының Үкiметi мазмұнын белгiлейтiн үлгi жарғының негiзiнде жүзеге асыра алады.

Заңды тұлғаның құрылтай шарты жасалады, ал жарғысын құрылтайшылары бекiтедi. Егер коммерциялық ұйымның құрылтайшысы бiр адам болса, құрылтай шарты жасалмайды.

Коммерциялық емес ұйым мен мемлекеттiк кәсiпорынның құрылтай құжаттарында заңды тұлға қызметiнiң мәнi мен мақсаты белгiленуге тиiс.

Шаруашылық серiктестiгi, акционерлiк қоғамы мен өндiрiстiк кооперативтiң құрылтай құжаттарында олардың қызметiнiң мәнi мен мақсаттары көзделуi мүмкiн.

Құрылтай шартында тараптар (құрылтайшылар) заңды тұлға құруға мiндеттенедi, оны құру жөнiндегi бiрлескен қызмет тәртiбiн, оның меншiгiне (оралымды басқаруына) өз мүлкiн беру және оның қызметiне қатысу ережелерiн белгiлейдi. Егер осы Кодексте немесе заңды тұлғалардың жекелеген түрлерi туралы заң актiлерiнде өзгеше көзделмесе, шартта құрылтайшылар арасында таза табысты бөлудiң, заңды тұлға қызметiн басқарудың, оның құрамынан құрылтайшылардың шығуының шарттары мен тәртiбi де белгiленедi және оның жарғысы бекiтiледi.

Құрылтай шартына құрылтайшылардың келiсуi бойынша басқа да ережелер енгiзiлуi мүмкiн.

Жалғыз құрылтайшының шешiмi заңды тұлғаны тiркеу жөнiндегi iс-әрекеттi жүзеге асыратын тұлғаны тағайындау, мүлiктердi меншiкке беру (шаруашылық жүргiзу, оралымды басқару) шарттары туралы шешiмдi және Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келмейтiн өзге де шешiмдердi қамтуға тиiс.

Жалғыз құрылтайшының - заңды тұлғаның шешiмiн Қазақстан Республикасының заңдарына және осы заңды тұлғаның жарғысына сәйкес оның осындай шешiм қабылдауға құқығы бар органдары қабылдайды.

Заңды тұлғаның жарғысында: онда оның атауы, тұрғылықты орны, оның органдарын құру тәртiбi және олардың құзыретi, оның қызметiн қайта құру мен тоқтату ережелерi белгiленедi.

Егер заңды тұлғаны бiр адам құрса, онда оның жарғысында мүлiктi құру және кiрiстердi бөлу тәртiбi де белгiленедi.

Жарғыда заңдарға қайшы келмейтiн басқа да ережелер болуы мүмкiн. Бiр заңды тұлғаның құрылтай шарты мен жарғысы арасында қайшылықтар болған

жағдайда: 1) егер олар құрылтайшылардың iшкi қатынастарына қатысты болса, құрылтай

шартының 2) егер олардың қолданылуы заңды тұлғаның үшiншi тұлғалармен қатынастарында

маңызы болса, жарғының ережелерi қолдануға тиiс. Барлық мүдделi адамдар заңды тұлғаның жарғысымен танысуға құқылы. Заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу және қайта тiркеу. Қазақстан

Республикасының заңнамалық актiлерiнде көзделген жағдайларды қоспағанда, заңды тұлға әдiлет органдарында мемлекеттiк тiркеуден өтуге тиiс. Мемлекеттiк тiркеу тәртiбi заңдарда белгiленедi. Мемлекеттiк тiркеу деректерi, соның iшiнде коммерциялық ұйымдар үшiн фирмалық атауы заңды тұлғалардың бiрыңғай мемлекеттiк регистрiне енгiзiледi.

Заңды тұлға мемлекеттiк тiркеуден өткен кезден бастап құрылды деп саналады. Филиалдар мен өкiлдiктер заң құжаттарында белгiленген тәртiппен тiркеледi. Филиалдар мен өкiлдiктер атаулары өзгерген жағдайда қайта тiркелуге жатады. Заңды тұлға құрудың заңда белгiленген тәртiбiн бұзу немесе оның құрылтай

құжаттарының заңға сәйкес келмеуi заңды тұлғаның мемлекеттiк тiркеуден бас тартуға әкелiп соқтырады. Заңды тұлға құрудың тиiмсiздiгiн желеу етiп тiркеуден бас тартуға жол берiлмейдi.

Мемлекеттiк тiркеуден бас тартқаны, сондай-ақ мұндай тiркеуден жалтарғаны үшiн сотқа шағым берiлуi мүмкiн.

Заңды тұлға мынадай жағдайларда: 1) жарғылық капиталының мөлшерi азайтылған; 2) атауы өзгергенде; 3) шаруашылық серiктестiктерiндегi қатысушылардың құрамы өзгергенде

(шаруашылық серiктестiгi қатысушыларының тiзiлiмiн жүргiзудi бағалы қағаздарды ұстаушылар тiзiлiмдерiнiң жүйесiн жүргiзу жөнiндегi қызметтi жүзеге асыруға лицензиясы бар бағалы қағаздар рыногының кәсiби қатысушысы жүзеге асыратын шаруашылық серiктестiктерiн қоспағанда) қайта тiркелуге тиiс.

Аталған негiздер бойынша құрылтай құжаттарына енгiзiлген өзгерiстер заңды тұлға қайта тiркелмейiнше жарамсыз болып табылады.

Құрылтай құжаттарына басқа өзгерiстер мен толықтырулар енгiзiлген ретте заңды тұлға бұл туралы тiркеушi органды бiр айлық мерзiмде хабардар етедi.

Филиалдар мен өкiлдiктер. Заңды тұлғаның тұрған жерiнен тыс орналасқан және оның мiндеттерiнiң бәрiн немесе бiр бөлiгiн, соның iшiнде өкiлдiк мiндетiн жүзеге асырушы оқшау бөлiмшесi филиал болып табылады.

Заңды тұлғаның тұрған жерiнен тыс орналасқан және оның мүдделерiн қорғау мен өкiлдiгiн жүзеге асыратын, Қазақстан Республикасының заңнамалық актiлерiнде көзделген жағдайларды қоспағанда, оның атынан мәмiлелер мен өзге құқықтық әрекеттер жасайтын оқшау бөлiмшесi өкiлдiк болып табылады.

Филиалдар мен өкiлдiктер заңды тұлға болмайды. Бұларға өздерiн құрған заңды тұлға мүлкi берiледi және оның бекiткен ережелерi негiзiнде жұмыс iстейдi.

Қоғамдық бiрлестiктердiң құрылымдық бөлiмшелерiнiң (филиалдары мен өкiлдiктерiнiң) басшылары қоғамдық бiрлестiктiң жарғысында және оның филиалдары немесе өкiлдiктерi туралы ережеде көзделген тәртiппен сайланады.

Дiни бiрлестiктердiң құрылымдық бөлiмшелерiнiң (филиалдары мен өкiлдiктерiнiң) басшылары дiни бiрлестiктердiң жарғысында және оның филиалы немесе өкiлдiгi туралы ережеде көзделген тәртiппен сайланады не тағайындалады.

Өзгеше нысандағы заңды тұлғалардың филиалдарды мен өкiлдiктерiнiң басшыларын заңды тұлға уәкiлдiк берген орган тағайындайды және оның сенiмхаты негiзiнде жұмыс iстейдi.

Заңды тұлғаның жауапкершiлiгi. Арнайы қаржы компанияларынан, құрылтайшы қаржыландыратын мекемелерден, мемлекеттiк мекемелерден және қазыналық кәсiпорындардан басқа заңды тұлғалар өз мiндеттемелерi бойынша өздерiне тиесiлi барлық мүлiкпен жауап бередi.

Мекеме мiндеттемелер бойынша өз билiгiндегi ақшамен жауап бередi. Олар жеткiлiксiз болған жағдайда мекеменiң мiндеттемелерi бойынша оның құрылтайшысы жауапты болады.

Мемлекеттiк мекеме өзiнiң мiндеттемелерi бойынша өз билiгiндегi ақшамен жауап бередi.

Мемлекеттiк мекеме ақша жеткiлiксiз болған жағдайда оның мiндеттемелерi бойынша Қазақстан Республикасының Үкiметi немесе тиiстi жергiлiктi атқарушы орган жауапты болады.

Қазыналық кәсiпорын өзiнiң мiндеттемелерi бойынша өз билiгiндегi ақшамен жауап бередi.

Қазыналық кәсiпорында ақша жеткiлiксiз болған жағдайда оның мiндеттемелерi бойынша Қазақстан Республикасы Үкiметi немесе тиiстi әкiмшiлiк аумақтық бiрлiк субсидиарлық жауаптылықта болады. Шарттық мiндеттемелер бойынша жауапкершiлiк мемлекеттiк кәсiпорын туралы заң актiлерiнде белгiленген тәртiппен туындайды.

Мемлекеттiк мекемелермен жасалатын азаматтық-құқықтық мәмiлелер Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлеген тәртiппен тiркелуге тиiс.

Мемлекеттiк мекемелер жасасатын, бюджет қаражатын жұмсау көзделмейтiн азаматтық-құқықтық мәмiлелер тiркелуге жатпайды.

Мемлекеттiк мекемелердiң азаматтық-құқықтық мәмiлелерiне ақы олар тiркелгеннен кейiн төленуге жатады.

Арнайы қаржы компаниясы өз мiндеттемелерi бойынша Қазақстан Республикасының секьюритилендiру туралы заңнамасында көзделген тәртiппен жауап бередi.

Заңды тұлғаның құрылтайшысы (қатысушысы) немесе оның мүлкiнiң меншiк иесi оның мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi, ал заңды тұлға заңды тұлғаның құрылтайшысының (қатысушысының) немесе оның мүлкiнiң меншiк иесiнiң мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi, бұған осы Кодексте, өзге заң актiлерiнде не заңды тұлғаның құрылтай құжаттарында көзделген жағдайлар қосылмайды.

Егер заңды тұлғаның банкроттығы оның құрылтайшысының (қатысушысының) немесе оның мүлкiнiң меншiк иесiнiң iс-әрекетiнен туындаған болса, заңды тұлғаның қаражаты жеткiлiксiз болған жағдайда құрылтайшы (қатысушы) немесе оның мүлкiнiң меншiк иесi несие берушiлер алдында субсидиарлық жауапкершiлiкте болады.

Заңды тұлға үшiншi тұлғалардың алдында заңды тұлғаның органы құрылтай құжаттарында белгiленген өз өкiлеттiгiн асыра пайдаланып қабылдаған мiндеттемелерi бойынша жауап бередi, бұған осы Кодекстiң 159-бабының 11-тармағында көзделген жағдайлар қосылмайды.

Заңды тұлғаны қайта құру. Заңды тұлғаны қайта құру (қосу, бiрiктiру, бөлу, бөлiп шығару, өзгерту) оның мүлкiн меншiктенушiнiң немесе меншiк иесi уәкiлдiк берген органның, құрылтайшылардың (қатысушылардың) шешiмi бойынша, сондай-ақ заңды тұлғаның құрылтай құжаттарында уәкiлдiк берiлген органның шешiмi бойынша, не заң құжаттарында көзделген реттерде сот органдарының шешiмi бойынша жүргiзiледi. Заңдарда қайта құрудың басқа да нысандары көзделуi мүмкiн.

Заңды тұлға - жинақтаушы зейнетақы қорын, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымын, арнайы қаржы компаниясын қайта құру зейнетақымен қамсыздандыру, сақтандыру қызметi және секьюритилендiру туралы заңнамада көзделген ерекшелiктер ескерiле отырып жүзеге асырылады. R970070 Р970819 V001180

Акционерлiк қоғамдарды қайта ұйымдастыру Қазақстан Республикасының акционерлiк қоғамдар туралы заң актiсiнде белгiленген ерекшелiктер ескерiле отырып жүзеге асырылады.

Қайта құру ерiктi түрде немесе ықтиярсыз жүргiзiлуi мүмкiн. Заң құжаттарында көзделген реттерде ықтиярсыз қайта құру сот органдарының

шешiмi бойынша жүзеге асырылуы мүмкiн. Егер заңды тұлғаның мүлкiн меншiктенушi, ол уәкiлдiк берген орган,

құрылтайшылар немесе заңды тұлғаның құрылтай құжаттарында қайта құруға уәкiлдiк берiлген органы заңды тұлғаны қайта құруды сот органының шешiмiнде белгiленген мерзiмде жүзеге асырмаса, сот заңды тұлғаның басқарушысын тағайындайды және оған осы заңды тұлғаны қайта құруды жүзеге асыруды тапсырады. Басқарушы тағайындалған кезден бастап заңды тұлғаның iсiн басқару жөнiндегi өкiлеттiк соған ауысады. Басқарушы сотта заңды тұлғаның атынан әрекет етедi, бөлу балансын жасайды және оны заңды тұлғаны қайта құру нәтижесiнде туындайтын құрылтай құжаттарымен бiрге соттың бекiтуiне бередi. Аталған құжаттарды соттың бекiтуi жаңадан пайда болған заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу үшiн негiз болады.

Заңды тұлға, бiрiктiру нысанында қайта құрылатын реттердi қоспағанда, жаңадан пайда болған заңды тұлғалар тiркелген кезден бастап қайта құрылған деп есептеледi.

Заңды тұлғаны оған екiншi бiр заңды тұлғаны бiрiктiру жолымен қайта құрған кезде, заңды тұлғалардың мемлекеттiк регистрiне бiрiктiрiлген заңды тұлға қызметiнiң тоқтатылғандығы туралы жазба жасалған кезден бастап олардың бiрiншiсi қайта құрылған деп есептеледi.

Заңды тұлғаларды қайта құрған кездегi құқықты мирасқорлығы. Заңды тұлғаларды қосқан кезде олардың әрқайсысының құқықтары мен мiндеттерi өткiзу құжатына сәйкес жаңадан пайда болған заңды тұлғаға ауысады.

Заңды тұлғаны екiншi бiр заңды тұлғаға бiрiктiрген кезде бiрiктiрiлген заңды тұлғаның құқықтары мен мiндеттерi өткiзу құжатына сәйкес соңғысына ауысады.

Заңды тұлғаны бөлген кезде оның құқықтары мен мiндеттерi бөлу балансына сәйкес жаңадан пайда болған заңды тұлғаларға ауысады.

Заңды тұлғаның құрамынан бiр немесе бiрнеше заңды тұлғаларды бөлiп шығарғанда, бөлу балансына сәйкес олардың әрқайсысына қайта құрылған заңды тұлғаның құқықтары мен мiндеттерi ауысады.

Заңды тұлғаның бiр түрiн екiншi түрдегi заңды тұлғаға өзгерткен кезде (ұйымдық-құқықтық нысанды өзгерткенде) қайта құрылған заңды тұлғаның құқықтары мен мiндеттерi өткiзу құжатына сәйкес жаңадан пайда болған заңды тұлғаға ауысады.

Заңды тұлғаны тарату негiздерi. Заңды тұлғаның мүлкiн меншiктенушiнiң немесе меншiк иесi уәкiлдiк берген органның шешiмi бойынша, сондай-ақ құрылтай құжаттарында шешiм қабылдауға уәкiлдiк берiлген заңды тұлға органының шешiмi бойынша заңды тұлға кез келген негiз бойынша таратылуы мүмкiн.

Заңды тұлға - жинақтаушы зейнетақы қорын, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымын, арнайы қаржы компаниясын, мақта өңдеу ұйымын тарату, зейнетақымен қамсыздандыру, сақтандыру қызметi, секьюритилендiру және мақта саласын дамыту туралы заңнамада көзделген ерекшелiктер ескерiле отырып жүзеге асырылады.

Соттың шешiмi бойынша заңды тұлға: 1) банкрот болған; 2) заңды тұлғаны құру кезiнде заңдардың түзетуге келмейтiн сипатта бұзылуына жол

берiлуiне байланысты оны тiркеу жарамсыз деп танылған; 3) заңды тұлғаның жарғылық мақсаттарына қайшы келетiн қызмет үнемi жүзеге

асырылған; 4) тиiстi рұқсат алынбаған (лицензиясыз) қызметтi, не заң құжаттарында тыйым

салынған қызметтi жүзеге асырған, не қызметiн заңдарды бiрнеше рет немесе өрескел бұза отырып жүргiзген жағдайларда, соның iшiнде заңда белгiленген табыс ету мерзiмiнен кейiн бiр жыл өткен соң корпорациялық табыс салығы туралы (жиынтық жылдық табыс пен жасалған шегерiмдер туралы) декларация немесе оңайлатылған декларация табыс етпеген, заңды тұлға орналасқан жерi бойынша немесе нақты мекен-жайы бойынша болмаған, сондай ақ заңды тұлға бiр жыл iшiнде оларсыз жұмыс iстей алмайтын құрылтайшылар (қатысушылар) және лауазымды адамдар болмаған;

5) заң құжаттарында көзделген басқа да жағдайларда таратылуы мүмкiн. Осы аталған негiздер бойынша заңды тұлғаны тарату туралы талапты заң актiлерiнде

осындай талап қоюға құқық берiлген мемлекеттiк орган, ал банкрот болған жағдайда - несие берушiлер де сотқа беруi мүмкiн.

Заңды тұлғаны тарату туралы сот шешiмiмен заңды тұлғаны таратуды жүзеге асыру жөнiндегi мiндеттер оның мүлкiн меншiктенушiге, меншiк иесi уәкiлдiк берген органға, заңды тұлғаны таратуға оның құрылтай құжаттарында уәкiлдiк берiлген органға, не сот тағайындаған басқа органға (тұлғаға) жүктелуi мүмкiн.

Егер заңды тұлға жөнiнде осы баптың 1-тармағында белгiленген тәртiп бойынша оны тарату туралы шешiм қабылданып, оның мүлкiнiң құны несие берушiлердiң талаптарын қанағаттандыру үшiн жеткiлiксiз болса, ондай заңды тұлға банкроттық туралы заңдарда белгiленген тәртiппен таратылуы мүмкiн.

Заңды тұлғалардың жекелеген түрлерi мемлекет уәкiлдiк берген тиiстi органның шешiмiмен заң актiлерiнде көзделген негiздер бойынша таратылуы мүмкiн.

Заңды тұлғаны тарату тәртiбi. Заңды тұлғаның мүлкiн меншiктенушi немесе заңды тұлғаны тарату туралы шешiм қабылдаған орган бұл туралы заңды тұлғаларды тiркеудi

жүзеге асыратын әдiлет органына, тiркеу орны бойынша салық органына дереу жазбаша түрде хабарлауға мiндеттi.

Заңды тұлғаның мүлкiн меншiктенушi немесе заңды тұлғаны тарату туралы шешiм қабылдаған орган тарату комиссиясын құрады және осы Кодекске сәйкес тарату тәртiбi мен мерзiмiн белгiлейдi.

Тарату комиссиясы құрылған кезден бастап заңды тұлғаның мүлкiн және iстерiн басқару жөнiндегi өкiлеттiк соған ауысады. Тарату комиссиясы сотта таратылатын заңды тұлға атынан әрекет етедi.

Тарату комиссиясы заңды тұлғаны тарату туралы, сондай-ақ оның несие берушiлерiнiң талаптарын мәлiмдеу тәртiбi мен мерзiмi туралы ақпаратты орталық әдiлет органының ресми баспасөз басылымдарында жариялайды. Талаптарды мәлiмдеу мерзiмi тарату туралы жарияланған кезден бастап екi айдан кем бола алмайды.

Тарату комиссиясы несие берушiлердi анықтау және қарыздарын алу үшiн шаралар қолданады, сондай-ақ несие берушiлерге заңды тұлғаның таратылғандығы туралы жазбаша хабарлайды.

Несие берушiлер талаптарын қоюға арналған мерзiм аяқталғаннан кейiн тарату комиссиясы аралық тарату балансын жасайды, онда таратылатын заңды тұлға мүлкiнiң құрамы, несие берушiлер қойған талаптар тiзбесi, сондай-ақ оларды қарау нәтижелерi туралы мәлiметтер болады.

Аралық тарату балансын заңды тұлғаның мүлкiн меншiктенушi немесе заңды тұлғаны тарату жөнiнде шешiм қабылдаған орган бекiтедi.

Аралық тарату балансын жасаған кезде таратылатын заңды тұлға мүлкiнiң құрамына Қазақстан Республикасының секьюритилендiру туралы заңнамасына сәйкес шығарылған облигациялар бойынша қамтамасыз ету болып табылатын бөлiнген активтер және ипотекалық облигациялар бойынша мынадай қамтамасыз ету болып табылатын кепiл мүлкi: ипотекалық тұрғын үй қарызы шарттары бойынша талап ету құқығы (ипотекалық куәлiктердi қоса алғанда), сондай-ақ аталған облигацияларды ұстаушыларда оларға меншiк құқығы туындаған немесе мәмiлелер бойынша не Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген өзге де негiздер бойынша оларға ауысқан жағдайларда Қазақстан Республикасының мемлекеттiк бағалы қағаздары енгiзiлмейдi. Егер таратылатын заңды тұлғаның (мемлекеттiк мекемелерден басқа) ақшасы несие берушiлердiң талабын қанағаттандыру үшiн жеткiлiксiз болса, тарату комиссиясы заңды тұлғаның мүлкiн сот шешiмдерiн орындау үшiн белгiленген тәртiп бойынша жария сатуды жүзеге асырады.

Таратылатын заңды тұлғаның несие берушiлерiне ақша төлеудi тарату комиссиясы Кодекстiң 51-бабында белгiленген кезек тәртiбiмен аралық тарату балансы бекiтiлген күннен бастап, соған сәйкес жүргiзедi. Акционерлiк қоғамдардың мүлкiн бөлу ерекшелiктерi олар туралы заңдармен белгiленедi.

Несие берушiлермен есеп айырысу бiткеннен кейiн тарату комиссиясы тарату балансын жасайды, оны заңды тұлғаның мүлкiн меншiктенушi немесе заңды тұлғаны тарату туралы шешiм қабылдаған орган бекiтедi.

Несие берушiлердiң талаптары қанағаттандырылғаннан кейiн қалған мүлiк құрылтай құжаттарында көрсетiлген мақсаттарға жұмсалады.

Несие берушiлердiң талаптарын қанағаттандыру үшiн таратылатын қазыналық кәсiпорынның - мүлкi, ал таратылатын мекеменiң ақшасы жеткiлiксiз болған жағдайда, несие берушiлер талаптарының қалған бөлiгiн осы кәсiпорынның немесе мекеменiң мүлкiн меншiктенушi есебiнен қанағаттандыру туралы талап қойып сотқа жүгiнуге құқылы.

Мүлiктiк кешенi жекешелендiрiлген мемлекеттiк кәсiпорындар Қазақстан Республикасының жекешелендiру туралы заңында белгiленген тәртiппен таратылады.

Заңды тұлғалардың мемлекеттiк регистрiне тиiстi жазба жасалғаннан кейiн заңды тұлғаның таратылуы аяқталады, ал заңды тұлғаның өмiр сүруi тоқтатылды деп есептеледi.

Несие берушiлердiң талаптарын қанағаттандыру. Заңды тұлға таратылған кезде оның несие берушiлерiнiң талаптары мынадай кезек бойынша қанағаттандырылады:

1) бiрiншi кезекте - жалақыдан және (немесе) өзге де кiрiстен ұсталған алименттердi төлеу жөнiндегi талаптар, сондай-ақ таратылатын заңды тұлға өмiрiне немесе денсаулығына зиян келтiргенi үшiн алдында жауаптылықта болатын азаматтардың талаптары тиiстi мерзiмдiк төлемдердi капиталға айналдыру жолымен қанағаттандырылады;

2) екiншi кезекте - банкроттық мәселелерiн реттейтiн заң актiсiне сәйкес талаптар сомасының бiр бөлiгi бесiншi кезекте қанағаттандырылатын жағдайларды қоспағанда, еңбек шарты бойынша жұмыс iстеген адамдардың еңбегiне ақы төлеу және өтем төлеу, Мемлекеттiк әлеуметтiк сақтандыру қорына әлеуметтiк аударымдар бойынша, еңбекақыдан ұсталатын мiндеттi зейнетақы жарналарын төлеу жөнiндегi берешектердi өтеу, сондай-ақ авторлық шарттар бойынша сыйақы төлеу жөнiнде есеп айырысулар жүргiзiледi;

3) үшiншi кезекте - кредиторлардың таратылатын банкроттың кепiлмен қамтамасыз етiлген мүлкiнiң мiндеттемелерi жөнiндегi талаптары, кредиторлардың - ипотекалық тұрғын үй қарызы шарттары бойынша талап ету құқықтары кепiлiмен (ипотекалық куәлiк кепiлiн қоса алғанда) қамтамасыз етiлген ипотекалық облигацияларды, сондай-ақ аталған облигацияларды ұстаушыларда оларға меншiк құқығы туындаған немесе мәмiлелер бойынша не Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген өзге де негiздер бойынша оларға ауысқан жағдайларда Қазақстан Республикасының мемлекеттiк бағалы қағаздарын ұстаушылардың талаптарын қоспағанда, қамтамасыз ету сомасы шегiнде қанағаттандырылады;

4) төртiншi кезекте салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер жөнiндегi берешек өтеледi;

5) бесiншi кезекте - заң құжаттарына сәйкес басқа да несие берушiлермен есеп айырысылады.

Әр кезектiң талаптары оның алдындағы кезек талаптары толық қанағаттандырылып болғаннан кейiн қанағаттандырылады.

Таратылған заңды тұлғаның мүлкi жеткiлiксiз болған жағдайда, егер заңда өзгеше белгiленбесе, ол несие берушiлер арасында тиiстi кезекпен қанағаттандырылуға жататын талаптардың сомаларына қарай бөлiнедi.

Тарату комиссиясы несие берушiнiң талаптарын қанағаттандырудан бас тартқан не оларды қараудан жалтарған жағдайда, несие берушi заңды тұлғаның тарату балансы бекiтiлгенге дейiн тарату комиссиясына талап қойып сотқа жүгiнуге құқылы. Соттың шешiмi бойынша несие берушiнiң талаптары таратылған заңды тұлғаның қалған мүлкi есебiнен қанағаттандырылуы мүмкiн.

Заңды тұлғаның несие берушiлердiң талаптары қанағаттандырылғаннан кейiн қалған мүлкi, егер заңдарда немесе заңды тұлғаның құрылтай құжаттарында өзгеше көзделмесе, оның бұл мүлiкке заттық құқықтары бар немесе заңды тұлға жөнiнде мiндеттемелiк құқықтары бар меншiк иесiне немесе құрылтайшыларына (қатысушыларына) берiледi.

Таратылатын заңды тұлға мүлкiнiң жеткiлiксiз болуына байланысты несие берушiлердiң қанағаттандырылмаған, сондай-ақ тарату балансын бекiткенге дейiн мәлiмделмеген талаптары өтелген деп есептеледi.

Егер несие берушi талап қойып сотқа жүгiнбесе, несие берушiлердiң тарату комиссиясы мойындамаған талаптары да, сот шешiмiмен несие берушiге қанағаттандырудан бас тартылған талаптар да өтелген деп есептеледi.

Банкроттық. Банкроттық - борышкердiң соттың шешiмiмен танылған оны таратуға негiз болып табылатын дәрменсiздiгi.

Борышкердiң - жеке кәсiпкердiң немесе заңды тұлғаның ақшалай мiндеттемелер бойынша несие берушiлердiң талаптарын қанағаттандыра алмауы, еңбек шарты бойынша жұмыс iстейтiн адамдармен еңбегiне ақы төлеу жөнiнде есеп айырыса алмауы, сондай-ақ

бюджетке және бюджеттен тыс қорларға мiндеттi төлемдердi қамтамасыз ете алмайтын қабiлетсiздiгi оның дәрменсiздiгi деп түсiнiледi.

Банкрот деп тану. Банкроттық ерiктi түрде немесе мәжбүр ету тәртiбiмен танылуы мүмкiн. Банкроттықты ерiктi түрде тану борышкердiң сотқа берген өтiнiшi негiзiнде жүзеге асырылады.

Мәжбүр ету тәртiбiмен банкрот деп тану несие берушiнiң, ал заң актiлерiнде көзделген жағдайларда өзге де адамдардың сотқа өтiнiш беруi негiзiнде жүзеге асырылады.

Банкроттық туралы iс жөнiндегi оңалту рәсiмi. Төлем қабiлетi жоқ борышкерге оның таратылуына жол бермеу мақсатымен төлем қабiлетiн қалпына келтiруге бағытталған, заңға қайшы келмейтiн кез-келген шаралар қолданылуы мүмкiн.

Аталған шаралар оңалту рәсiмi шеңберiнде iске асырылады, оны жүзеге асырудың тәртiбi мен мерзiмi банкроттық туралы заңдармен белгiленедi.

Сырттай байқау. Сырттай байқау рәсiмiн сот: борышкер мүлкiнiң сақталуын қамтамасыз ету; әдейi және жалған банкроттық белгiлерiн анықтау; борышкердiң - қаржылық жай-күйiне және кредиторлар алдындағы мiндеттемелерiн орындаудан жалтару жөнiндегi әрекеттерiне (әрекетсiздiгiне) талдау жүргiзу; кредиторлар тарапынан борышкердiң қаржы-шаруашылық қызметiнiң жай-күйiне және олардың қайта ұйымдастыруды жүргiзуiне бақылау жасау; негiзгi құралдарды иелiктен шығару, мүлiктi кепiлге немесе жалға беру бойынша мәмiлелер, сондай-ақ орындалуы борышкерге залал келтiруi мүмкiн нарықтық бағадан айтарлықтай төмен бағамен не жеткiлiксiз негiздер бойынша өзге де мәмiлелер жасауға бақылау жасау мақсатында енгiзуi мүмкiн.

Сырттай байқауды қолдану Қазақстан Республикасының заңнамалық актiлерiнде белгiленген тәртiппен жүзеге асырылады.

Конкурстық iстi қозғау салдары. Конкурстық iс қозғалған кезден бастап: 1) шамасы жоқ борышқордың мүлiктi иелiктен шығаруына (иелiктен шығаруға несие

берушiлердiң жиналысы рұқсат еткен кезден басқа жағдайда), бiреуге беруiне және мiндеттемелердi өтеуiне тыйым салынады;

2) шамасы жоқ борышқордың барлық борыштылық мiндеттемелерiнiң мерзiмi өткен деп саналады;

3) шамасы жоқ борышқор берешектерiнiң барлық түрлерi бойынша айыпақы мен сыйақыны (мүдденi) есептеу тоқтатылады;

4) шамасы жоқ борышқор мүлкiнен ақы өндiрiп алуға заңдармен қойылған шектеулердiң бәрi алынып тасталады;

5) егер шамасы жоқ борышқор қатысатын мүлiктiк сипаттағы сотта қаралып жатқан даулар туралы шешiм заңды күшiне енбеген болса, олар тоқтатылады.

Осы кезден бастап мүлiктiк сипаттағы барлық талаптар борышқорға тек конкурстық iстi жүргiзу шеңберiнде ғана қойылады.

Дәрменсiз борышқорды борыштардан босату. Мүлiктi сатқаннан кейiн және сатудан түскен ақшаны несие берушiлердiң арасында бөлгеннен кейiн дәрменсiз борышқор қалған мiндеттемелер мен орындауға ұсынылған және заңды тұлғаны банкрот деп тану кезiнде есепке алынған өзге де талаптарды орындаудан босатылады.

Дәрменсiз борышқор, егер өзiнiң мүлкiнiң бiр бөлiгiн тарату iс басталғанға дейiнгi үш жыл iшiнде жасырса немесе жасыру мақсатымен басқа адамға берiп жiберсе, бухгалтерлiк кiтаптарды, шоттарды, құжаттарды қоса алғанда, қажеттi есеп-қисап ақпаратын жасырса немесе қолдан жасаса мiндеттемелерiн орындаудан босатылмайды.

Банкрот болған заңды тұлға қызметiнiң тоқтатылуы. Заңды тұлғаны соттың банкрот деп тануы оның таратылуына әкелiп соқтырады. Банкрот кәсiпорын мемлекеттiк тiркеу регистрiнен шығарылған кезден бастап оның қызметi тоқтатылды деп есептеледi. [kgl]

[gl] Тақырып 5 Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау және дамыту[:] Дәріс мақсаты: бәсекеге қабілетті салаларды құру, отандық кәсіпкерлік

субъектілерінің бизнесын ынталандыру мақсатында мемлекеттің қолайлы саясатының бағыттары мен жеке кәсіпкерлік мәселелері жөніндегі консультативтік-кеңесші органдар қызметтін зерттеу

Дәріс құрылымы: 1. Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау. 2. Жергілікті өкілетті органдардың құзыретi. 3. Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау мен дамыту. 1. Жеке кәсіпкерлік - жеке кәсіпкерлік субъектілерінің кіріс алуға бағытталған, жеке кәсіпкерлік субъектілерінің өздерінің меншігіне негізделген және

жеке кәсіпкерлік субъектілерінің атынан олардың тәуекелімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылатын бастамашылық қызметі. Жеке кәсіпкерлік субъектілері - кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын жеке және мемлекеттік емес заңды тұлғалар.

Жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау - Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік бастаманы іске асыру үшін жеке кәсіпкерлікті дамытуды ынталандыру, қолайлы құқықтық, экономикалық және әлеуметтік жағдайлар жасау жөніндегі мемлекеттік шаралар кешені.

Шағын кәсіпкерлікті қолдау орталықтары - оқытуды, ақпараттық қамтамасыз етуді, консультациялық және маркетингтік қызметтер көрсетуді, шағын кәсіпкерлік субъектілерінің жобаларына құқықтық, экономикалық және технологиялық сараптама жасауды жүзеге асыратын заңды тұлғалар.

Бизнес-инкубатор - шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қалыптасуы кезеңінде өндірістік үй-жайлар, жабдық беру, ұйымдық, құқықтық, қаржылық, консалтингілік және ақпараттық қызметтер көрсету жолымен оларды қолдау үшін құрылатын заңды тұлға.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің құзыретi. Қазақстан Республикасының Үкіметі: 1) жеке кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі

бағыттарын әзірлейді; 2) жеке кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік жүйесін қалыптастырады; 3) Үкімет жанынан жеке кәсіпкерлік мәселелері жөніндегі консультативтік-кеңесші

органдар құрады және таратады; 4) орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдар әзірлейтін, жеке

кәсіпкерліктің мүдделерін қозғайтын нормативтік құқықтық актілердің жобаларын сарапшылық кеңестердің қарауын ұйымдастырады;

5) мемлекеттік мұқтаждар үшін шағын кәсіпкерлік субъектілерінен сатып алынатын тауарлардың (жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің) номенклатурасын және олардың көлемін (проценттік көріністегі) бекітеді;

6) шағын кәсіпкерліктің дамуын ынталандырады, мемлекет тарапынан шағын кәсіпкерлік субъектілеріне қаржылық қолдау көрсету үшін арнайы қор құрады;

7) өнеркәсіп өндірісін ұйымдастыру және халыққа қызметтер көрсету саласын дамыту үшін жалға немесе сенімгерлік басқаруға берілген объектілерді шағын кәсіпкерлік субъектілерінің меншігіне өтеусіз беру тәртібін айқындайды;

8) бәсекеге қабілетті салаларды құру мен жетілдіруді, жеке кәсіпкерлік субъектілерін дамытуды және олар шығаратын өнімнің сапасын арттыруды ынталандыратын мемлекеттік саясатты айқындайды және іске асырады;

9) бәсекелестіктің дамуына және инновацияларға, материалдық активтерге, сондай-ақ ұзақ мерзімді инвестицияларға инвестициялар салуды ынталандыруға септігін тигізетін нормативтік құқықтық актілер әзірлейді;

10) экономиканың жекелеген секторларында кластерлер құруды ынталандырады; 11) жеке кәсіпкерлік субъектілерінің дамуы үшін кедергілерді жою мақсатында

экономика салаларының жұмыс істеуіне талдау жүргізеді;

12) Қазақстан Республикасының экономикасына инвестицияларды ұлғайту және инновациялар ендіруді жеделдету мақсатында ұлттық даму институттарын құрады;

13) жекелеген салаларда жеке кәсіпкерлік субъектілері арасындағы бәсекелестікті дамыту үшін жағдайлар жасай отырып, осы салаларды тарифтік және тарифтік емес әдістермен уақытша қорғауды жүзеге асырады;

14) ұлттық экспорттаушыларға қатысты басқа елдер орнатқан кедергілерді жоюға шаралар қабылдайды;

15) жеке кәсіпкерлік субъектілерін келісімді бірлескен экспорттық саясатты жүргізуге ынталандырады;

16) жеке кәсіпкерлік субъектілеріне ішкі және сыртқы нарықтардың жай-күйі туралы экономикалық ақпарат беруді ұйымдастырады;

17) сапа менеджментінің жүйесін ендіруді ынталандыру жолымен ұлттық өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға жағдайлар жасайды;

18) ұлттық экспорттаушылардың басқа елдердің аумағындағы мүдделерін қолдау жолымен сыртқы сұранысқа жағдай жасайды;

19) жеке кәсіпкерлік субъектілердің персоналын көтермелейді, жеке кәсіпкерлік субъектілерінің және жұмыс берушілердің бірлестіктерімен өзара әрекет етеді;

20) бәсекеге қабілетті салалар құру мақсатында жекелеген салаларды қолдау бағдарламаларын бекітеді;

21) саланың немесе кластерлердің проблемаларын шешу үшін ғылыми-зерттеу ұйымдарын құрады, іргелі және қолданбалы ғылыми-зерттеулерді қаржыландырады;

22) республиканың экономикасы үшін білікті кадрлар даярлау жөнінде мемлекеттік бағдарламалар әзірлейді;

23) халықтың әлеуметтік қорғалмаған жігін жеке кәсіпкерлікке тарту жөнінде шаралар әзірлейді.

Уәкілетті органның құзыретi. Уәкілетті орган: 1) жеке кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың мемлекеттік саясатын жүргізуді жүзеге

асырады; 2) жеке кәсіпкерлікті дамытудың бағдарламаларын әзірлеп, іске асырады; 3) шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың мемлекеттік шараларының

орындалуын ұйымдастырады және үйлестіреді; 4) жеке кәсіпкерлік субъектілерін қаржыландыру және оларға кредит беру жөніндегі

шараларды жетілдіру туралы ұсыныстар әзірлейді; 5) кәсіпкерлік ортаға, инвестициялық ахуалға және жеке кәсіпкерлікті дамытудың

инфрақұрылымына талдау жүргізеді; 6) жеке кәсіпкерлік қызмет саласында зерттеулер жүргізуді ұйымдастырады; 7) жеке кәсіпкерлікті қолдауды және дамытуды қамтамасыз ететін нормативтік

құқықтық актілерді әзірлеп, Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсынады; 8) республика өңірлерінде шағын кәсіпкерлік инфрақұрылымын қалыптастыру мен

дамытуға септігін тигізеді; 9) шағын кәсіпкерлік саласында кадрлар даярлау, қайта даярлау және олардың

біліктілігін арттыру жүйесін қалыптастыру жөнінде ұсыныстар әзірлейді; 10) Қазақстан Республикасының жеке кәсіпкерлік субъектілерінің құқықтарын

қорғауға бағытталған заңнамасының сақталуын бақылауды жүзеге асырады; 11) жеке кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі орталық мемлекеттік және жергілікті

атқарушы органдарды ведомствоаралық үйлестіруді жүзеге асырады; 12) орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдардың жанындағы

сарапшылық кеңестердің қызметін үйлестіреді; 13) шағын кәсіпкерліктің инновациялық, инвестициялық және индустриялық

дамудың мемлекеттік бағдарламаларын іске асыруға қатысуы үшін жағдайлар жасайды; 14) инвесторлар, грант беруші халықаралық ұйымдар үшін жеке кәсіпкерлікті қолдау

және дамыту мәселелерінде жағдайлар жасайды;

15) жеке кәсіпкерлік субъектілеріне әдіснамалық көмек ұйымдастырады; 16) жеке кәсіпкерлік субъектілерінің тауарлардың (жұмыстардың, көрсетілетін

қызметтердің) халықаралық нарықтарына шығуы үшін жағдайлар жасайды; 17) жеке кәсіпкерлікті дамыту саласында халықаралық ынтымақтастықты жүзеге

асырады; 18) жеке кәсіпкерлікті дамыту мен қолдау жөніндегі мемлекеттік саясатты

насихаттайды; 19) мемлекеттік органдар мен олардың лауазымды адамдары жол беретін жеке

кәсіпкерлік субъектілерінің қызметін регламенттейтін Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзушылықтар туралы Қазақстан Республикасының Президенті мен Yкіметін хабардар етеді.

2 Қазақстан Республикасының жергілікті өкілетті органдары: 1) шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың өңірлік бағдарламаларын бекітеді; 2) жергілікті атқарушы органдар басшыларының Қазақстан Республикасындағы

шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту мәселелері бойынша есептерін қарайды. Жергілікті атқарушы органдардың құзыретi. Қазақстан Республикасының жергілікті

атқарушы органдары: 1) жеке кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың мемлекеттік саясатының іске

асырылуын жүзеге асырады; 2) жеке кәсіпкерлікті дамыту үшін жағдайлар жасайды; 3) өңірлерде мемлекеттік бағдарламалардың іске асырылуы мен орындалуын

қамтамасыз етеді және ол үшін жауапты болады; 4) шағын кәсіпкерлікті қолдаудың өңірлік бағдарламаларын әзірлеп, іске асырады; 5) өңірде шағын кәсіпкерлікті және инновациялық қызметті қолдау

инфрақұрылымының объектілерін құру мен дамытуды қамтамасыз етеді; 6) жергілікті атқарушы органдардың жеке кәсіпкерлік субъектілерінің

бірлестіктерімен және нарықтық инфрақұрылым объектілерімен өзара қарым-қатынастарын дамыту стратегиясын айқындайды;

7) сарапшылық кеңестердің қызметін ұйымдастырады; 8) шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін мамандар мен персоналды оқытуды,

даярлауды, қайта даярлауды және олардың біліктілігін арттыруды ұйымдастырады. Жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың негізгi бағыттары. Жеке кәсіпкерлікті

мемлекеттік қолдау мынадай негізгі бағыттар бойынша жүзеге асырылады: жеке кәсіпкерлікті реттеу мәселелері жөніндегі заңнаманы жетілдіру; жеке кәсіпкерлікті қолдау орталықтарын, бизнес-инкубаторларды, технологиялық

парктерді, индустриялық аймақтарды және жеке кәсіпкерлік инфрақұрылымының басқа да объектілерін құру және дамыту;

бюджет қаражаты есебінен жеке кәсіпкерлік субъектілерінің қызметін оқу-әдіснамалық, ғылыми-әдістемелік және ақпараттық қамтамасыз ету.

Жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау және дамыту: мемлекеттік органдардың жанынан жеке кәсіпкерлік проблемаларын зерделеу және

оны дамыту ұсыныстарын әзірлеу жөніндегі ғылыми-зерттеу институттарын құру; орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдардың жанындағы

сарапшылық кеңестердің қызметін ұйымдастыру; жеке кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың қаржы институттарын құру; бизнес-инкубаторлардың және индустриялық аймақтардың қызметін ұйымдастыру; жер учаскелерін, ғимараттарды, үй-жайларды сату не тұрғын үй-жайларды

Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес тұрғын емес үй-жайға ауыстыру жолымен жүзеге асырылады.

Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау мыналарды:

шағын кәсіпкерлік субъектілерінің мемлекеттік қаржылық, статистикалық, материалдық-техникалық және ақпараттық ресурстарды, сондай-ақ ғылыми-техникалық әзірлемелер мен технологияларды пайдалануы үшін жағдайлар жасауды;

шағын кәсіпкерлікті дамытудың мемлекеттік, салалық (секторальдық) және өңірлік бағдарламаларын әзірлеуді;

шағын кәсіпкерлік субъектілерін мемлекеттік тіркеудің және таратудың оңайлатылған тәртібін белгілеуді;

оңтайлы салық салу режимін белгілеуді; шағын кәсіпкерлікке кредит берудің бағдарламаларын қабылдауды; шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту үшін инвестицияларды, оның ішінде

шетелдік инвестицияларды тарту мен пайдалану жүйесін жасауды; мемлекеттік мұқтаждар үшін тауарларды (жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді)

сатып алудың кепілдендірілген көлемін қамтамасыз етуді; жұмыс істеп тұрған оқу және зерттеу орталықтарын, консалтингтік ұйымдар мен

шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың ақпараттық жүйелерін дамыту және жаңаларын құру жолымен кадрлар даярлауды, қайта даярлауды және олардың біліктілігін арттыруды ұйымдастыруды;

ұлттық даму институттарын құруды қоса алғанда, осы баптың 1-тармағында көрсетілген бағыттар бойынша жүзеге асырылады.

Индустриялық аймақтар жеке кәсіпкерлікті дамыту үшін экономикалық және ұйымдық жағдайларды қамтамасыз ету мақсатында құрылады. Индустриялық аймақтардың міндеттері:

1) өнеркәсіп саласындағы жеке кәсіпкерлікті жедел дамытуға жәрдемдесу; 2) жаңа өндірістер инфрақұрылымын құруға және дамытуға арналған шығындарды

оңтайландыру; 3) өндіріс тиімділігін арттыру; 4) халықтың жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету болып табылады. 3 Мемлекеттік органдар жеке кәсіпкерлік субъектілеріне жер учаскелерін,

ғимараттарды, үй-жайларды сатады, не жер учаскесінің нысаналы мақсатын Қазақстан Республикасының жер заңнамасына сәйкес өзгертеді, не Қазақстан Республикасының тұрғын үй қатынастары туралы заңнамасына сәйкес сатып алу-сату шартына не рұқсатқа қажетті инфрақұрылымға қосудың техникалық шарттарын міндетті түрде қоса отырып, тұрғын үйді тұрғын емес үй-жай етіп қайта жабдықтауға рұқсат береді. Жеке кәсіпкерлік субъектілерін одан әрі инфрақұрылымға қосу сатып алу-сату шартына не рұқсатқа сәйкес жүзеге асырылады.

Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың негізгі принциптері: Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті дамытудың басымдығы; шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың кешенділігі; шағын кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымының және жүзеге асырылатын

шаралардың шағын кәсіпкерліктің барлық субъектілері үшін қолжетімділігі; шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту саласындағы халықаралық ынтымақтастық

болып табылады. Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау мен дамыту: 1) қаржылық қолдау көрсету; 2) шағын кәсіпкерлікті қолдау орталықтарының желісін ұйымдастыру; 3) бизнес-инкубаторлардың қызметін ұйымдастыру; 4) бір жылдан астам пайдаланылмаған мемлекеттік меншік объектілерін шағын

кәсіпкерлік субъектілеріне сенімгерлікпен басқаруға немесе жалға беру; 5) өнеркәсіп өндірісін ұйымдастыру және халыққа қызмет көрсету саласын дамыту

үшін жалға немесе сенімгерлікпен басқаруға берілген объектілерді шағын кәсіпкерлік субъектілерінің меншігіне Қазақстан Республикасының Yкіметі белгілеген тәртіппен

көзделген шарттарды олар орындаған жағдайда шарт жасасқан кезден бастап бір жыл өткен соң өтеусіз беру жолымен жүзеге асырылады.

Осы шарттар сауда-делдалдық қызметті жүзеге асыратын шағын кәсіпкерлік субъектілеріне қолданылмайды.

Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің жалға алу немесе сенімгерлікпен басқару шарттарының талаптарын орындауын бақылауды республикалық және коммуналдық меншікке иелік етуге уәкілетті тиісті мемлекеттік органдар жүзеге асырады.

Шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың мемлекеттік, салалық (секторальдық) және өңірлік бағдарламалары. Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау мемлекеттік, салалық (секторальдық) және өңірлік бағдарламалар негізінде жүзеге асырылады және ол шағын кәсіпкерлікті дамыту мен қолдауға бағытталған шаралар кешенін білдіреді. Шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың мемлекеттік, салалық (секторальдық) және өңірлік бағдарламалары өндірісті бәсекеге қабілетті өніммен қамтамасыз ету, сондай-ақ инновациялық, білім беру қызметі, қаржылық және құқықтық консалтинг саласындағы шағын кәсіпкерлік субъектілеріне қаржылық, оқу-әдістемелік көмек көрсету үшін әзірленеді.

Шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың мемлекеттік бағдарламаларын Қазақстан Республикасының Президенті бекітеді және олар республиканың барлық аумағында мемлекеттік органдар мен жеке кәсіпкерлік субъектілерінің орындауы үшін міндетті болып табылады.

Қазақстан Республикасының Үкіметі шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың мемлекеттік және салалық (секторальдық) бағдарламаларын іске асыру барысында алынған нәтижелер туралы Қазақстан Республикасы Президентінің алдында жыл қорытындылары бойынша Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен есеп береді.

Мемлекет экономикасын дамытудың басым бағыттарына және өңірдің экономикасын дамытудың ерекшелігіне сәйкес жергілікті атқарушы органдар өңірдің экономикалық даму бағдарламасының құрамдас бөлігі болып табылатын шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың өңірлік бағдарламаларын әзірлейді.

Шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың мемлекеттік, салалық (секторальдық) және өңірлік бағдарламаларына:

нормативтік құқықтық базаны жетілдіру жөніндегі ұсыныстар; шағын кәсіпкерлік қызметінің басым түрлері; шағын кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымын қалыптастыру жөніндегі шаралар; шағын кәсіпкерлікті кредиттік-қаржылық және мүліктік қолдау жөніндегі шаралар; жеке кәсіпкерлікке халықтың әлеуметтік қорғалмаған жіктерін тартуға бағытталған

шаралар; ірі өнеркәсіп ұйымдарының бизнестің бір бөлігін шағын кәсіпкерлік субъектілеріне

беруін ынталандыруға, сондай-ақ олардан салалық емес жанама қызметтер түрлерін сатып алуға бағытталған шаралар;

шағын кәсіпкерлікті қолдау жөніндегі мемлекеттік саясатты насихаттау жөніндегі шаралар;

шағын кәсіпкерлікті қолдау, дамыту және қорғау жөніндегі мемлекеттік саясатты іске асырумен байланысты басқа да шаралар кіреді.

Шағын кәсіпкерлік субъектілерін оқу-әдіснамалық, ғылыми-әдістемелік қолдау. Шағын кәсіпкерлік субъектілерін оқу-әдіснамалық, ғылыми-әдістемелік қолдау олардың бәсекеге қабілетті тауарлар (жұмыстар, көрсетілетін қызметтер) шығаруға мүмкіндік беретін кәсіби деңгейін арттыру мақсатында жүзеге асырылады.

Шағын кәсіпкерлікті оқу-әдіснамалық, ғылыми-әдістемелік қолдау: жеке кәсіпкерлікті жүргізу мәселелері бойынша оқу семинар-тренингтер және

ғылыми-практикалық конференциялар ұйымдастыру;

жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыру практикасы, жаңа технологиялар нарығы туралы әдістемелік құралдар, ақпараттық бюллетеньдер тарату;

өңірлерде ақпараттық, консалтингтік орталықтар желісін құру; өңірлерде шағын кәсіпкерлік субъектілерін оқытуды ұйымдастыру үшін

менеджерлер даярлау жолымен жүзеге асырылады. Шағын кәсіпкерлік субъектілерін оқу-әдіснамалық, ғылыми-әдістемелік қолдау

бюджет қаражаты және Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған өзге де көздер есебінен жүзеге асырылады.

Ауыл шаруашылығы қызметін жүзеге асыратын жеке кәсіпкерлік субъектілерін мемлекеттік қолдау. Ауыл шаруашылығы қызметін жүзеге асыратын жеке кәсіпкерлік субъектілерін мемлекеттік қолдау республикалық және өңірлік деңгейлерде жүргізіледі және Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес реттеледі. Ауыл шаруашылығы қызметін жүзеге асыратын жеке кәсіпкерлікке мемлекеттік қолдау көрсетудің мерзімі, көлемі мен шаралары Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес белгіленеді.

Жеке кәсіпкерлікті ақпараттық қамтамасыз ету. Барлық деңгейдегі мемлекеттік органдар таратуға шек қойылмаған, оның ішінде Жеке кәсіпкерлік туралы Заңның 5-бабында көзделген ақпарат пен материалдарды тегін негізде тарату үшін көпшілікке қолжетімді телекоммуникациялық желілерде (Интернет және басқаларында) WЕВ-сайттар құруға және олардың жарнамасын қамтамасыз етуге міндетті. [kgl]

[gl] Тақырып 6 Кәсіпкерліктегі басқаруды ұйымдастыру және ондағы адам факторының рөлі [:]

Дәрістің мақсаты: нарықтық жағдайындағы кәсіпорынның қызметіндегі жоспарлауды ұйымдастыру мен оны басқаруындағы адам факторының рөлін анықтау.

Дәріс құрылымыақтары: 1. Жоспарлау басқарудың ең басты функциясы ретінде. 2. Кәсіпкерлікте қойылған мақсаттарға жету жолдары.

1. Шетелдік мамандардың анықтауы бойынша фирманың ішкі жұмыстарын

жоспарлау жуйесінде шешім қабылдау фирманың тиімді жұмыс істеуін және болашақта дамуын қамтамасыз етеді. 20-шы жылдары ірі концерндер фирманың ішкі жумыстарын жоспарлауға аса зор көңіл бөлді. Бұл кезеңде ірі монополистік бірлестіктер біріңғай жоспарсыз өмір суре алмай қалды. екінші дуние жузілік соғыстан кейін де мундай қажеттілік одан әрі қатты сезіле бастады. мунын негізгі себебі ғылым мен техника жаналыктарына және басқа да проблемаларға тығыз байланысты болды. Ғылыми-техникалық прогресс кезеңінде өндірістін жаңа салалары дами бастады. Электронды-техникалық машинамен бірге жаңаша математикалық әдістер қолданыла бастады. Мунын барі жоспарлауды жоғарғы денгейге көтере бастады.Шетелдік кәсіпорындар өз жумыстарын жоспарлау ушін арнаулы машиналар, теникалар ақпараттарды қолданды. Қазіргі кезенде ірі өндірістік кәсіпорындар өз жумыстарын ұзақ мерзімге жоспарлай бастады. Фирманың ішкі жұмыстарын жоспараудын мәні оның негізгі мақсаттарымен анықталады:

- өзгертулер мен анықсыздықты болдырау; - негізгі міндетерге назар аудармау; - экономикалық тиімділікке жету және бақылауды күшейту. Жоспарды әзірлеу кезінде оның тиімділігін артыру үшін мынадай қағидалар

суйенеді: - бейімділік қағидасы; - жоспарды орындау урдісіне өзгерістер енгізу қағидасы; - ұтымдылық қағидасы. Әрине, қандай бір жақсы жасалған жоспар болса да оның құрамында тусініксіз

элементтер мен қателіктер болуы мумкін. Сондықтан жоспар өндірістік жағдайларға

икемді болуы қажет. Жоспардың икемді болуы кутілмеген жағдайлардағы жоғалтулар мен кері факторлардың әсерін төмендетеді. Бейімділік қағидасы деп жоспардың бағытын өндірістік жағдайларға байланысты өзгерте алу мумкіндігін айтады. Мұндай жағдайда тәуекелділікке байланысты шығындар да аз болады. Икемділік қағидасы белгілі бір оның шектеріне байланысты жузеге асырылады:

1) жоспарға толық сенімділік болмай шешім қабылдау көз жумбайлылық деп атауға болады;

2) жоспар өте қымбат болса шығындарды азайту үшін икемді жоспарға өтуді қамтамасыз етуге болады;

3) жоспарды орындау кезінде оның икемді болуы көп қиыншылықтарға әкеліп соғатын болса, онда икемділік қағидасы өз мағынасын жояды.

Өндірісте кездесетін өзгерістерге жоспарға түзетулер мен толықтырулар енгізіледі: Жоспардың ұтымды варианттарын анықтау қағидасы үш бағытта жургізіледі: 1) күрделі қаржының ең тиімді варианттарын анықтау, перспективалы жоспардың

негізгі көрсеткішіне күрделі қаржының қурылымы мен көлемі жататын жағдайда; 2) өндіріс үшін тиімді қурал жабдықтардың ұтымды варианттарын анықтап алу; 3) сатылып алынатын шикізат пен материалдардың көлемі кәсіпорынның өнім

көлемін арттыратын жағдайда. Жоспарлау турлері: 1) ұзақ мезімдік жоспарлау; 2) орташа мезімдік жоспарлау; 3) қысқа мезімдік жоспарлау. Жоспарлаудың негізгі мақсаттарына мынадай көрсеткіштерді анықтау жатады: 1) сату көлемі; 2) тауарлық масса; 3) табыс; 4) кәсіпорынның нарықтағы үлесі. Әлемдік тәжірибеде ұзақ мерзімдік жоспарлау кең қолданылады және оның

қурамына орташа және қысқа мерзімдік жоспарлар кіреді. Жапонияда компаниялардың 70-80 % ұзақ мерзімдік жоспарлаумен айналысады. Ұзақ мерзімдік жоспар үш жылдық және бес жылдық мерзімге жасалады. Ұзақ мерзімдік жоспарда компанияның, кәсіпорының ұзақ уақытағы стратегиялық мақсаттары анықталады және оны компанияның басшылары дайындайды. Бұл жоспарда өндірістің кеңею варианттары, шығындардың азаюы, табысты арттыру жолдары қарастырылады.

Орта ерзімдік жоспар ұзақ мерзімдік жоспарға қарағанда нақты мақсаттар мен сандық сипаттамалар берумен ерекшеленеді. Бұл жоспар екі немесе уш жылға жасалады. Орта мерзімдік жоспарда ресурстарды бөлу негізгі орын лады. Орта мерзімдік жоспар үш кезеңнен турады.

1- кезеңде әрбір бөлімше өзінің мәліметтері негізінде дамудың болжамын жасайды. 2- кезеңде болжамдар салыстырылады және олардың арасындағы айырмашылықтар

анықталады. 3- кезеңде дамудың жалпы сцинариі дайындалып, ол жоғарғы басшыларға

ұсынылады. Қысқа мерзімдік жоспар бір жылға, жарты жылға, бір айға әзірленеді. Бір жылдық

жоспар мынадай бөлімдерден турады: а) өнім өндіру мен өткізуді жоспарлау; ә) материалдық- техникалық жабдықтау жоспары; б) күрделі қаржыны жоспарлау; в) еңбек ақымен мамандарды жоспарлау; г) толық өзіндік қун, табыс пен табыстылықты жоспарлау; д) қаржыны жоспарлау және тағы басқалар.

Қысқа мерзімдік жоспарда серіктестіктер мен жабдықтаушылардың арасындағы байланысты нығайту жөніндегі мәселелер келісіледі. Айлық жоспар екі кезеңнен турады:

1) жоспарлаудан екі ай бурын өндірілетін өнімнің көлемімен модификациясы анықталады;

2) толықтырылған жоспар әзірленеді. Жоспарлаудың негізгі қуралдарына бюджет жатады. Бюджет жалпы турде кірістер

мен шығыстардың жоспарын жасау арқылы анықталынады. Бюджет ақшалай және натуралды шамамен есептеледі. Бюджет жоспардың жалпы статьяларын және компанияның толық жумысын қамтиды. келесі сызбада жалпы бюджеттің бір бөлігі көрсетілген.

Бюджеттің беріктілігі бюджет мезгілінің аяғындағы жоспарланған және нәтижелі көрсеткіштерді салыстыру мумкіндігімен анықталады. Бюджет көрсеткіштері және оның орындалуы бюджет мезгілінде қайта-қайта толықтырылып отырады. Кейде бюджетті жаңа ситуацияларға өзгертіп отыруға болады. юджеттің негізгі екі турі бар:

1) күрделі қаржы бюджеті; 2) ағымдағы операциялар бюджеті. Күрделі қаржы бюджеті ұзақ уақыттық жоспарарды орындауда көп қаржылар қажет

етілетін болса қолданылады. Жалпы бюджетің құрамдас бөліктері. Табыс табу жөнідегі тапсырма және болашақта

табатын табыстың шамасын анықтау. Ағымдағы операциялар бюджеті күнделікті өндірістік және өнім өткізуді бақылау

және жоспарлау кезінде қажетті қаржылардың қолданылуын айтады. Бұл бюджет уақыттың қысқа мерзіміне – 1 жылға, жарты жылға,кварталға,айға,аптаға жасалады. Бюджет мерзімінің ұзақтығы жоспарлаудың мазмунна сәйкес өзгеріп отырады. Кәсіпорындардың жұмысын жоспарлауда үздіксіз бюджет құрау әдісі қолданылады. Мысалы, айталық сіз кварталға үздіксіз бюджет жасауыңыз керек. Бұл үшін қаңтар айынан наурыз айына дейін бюджет жасалады. Қаңтардың соңында бюджет қайта қарастырылады.

Тағы да бір бюджет құраудың әдісіне бюджеттің әр түрлі варианттары есептеледі. а) жоспарланған бюджет; ә) жоспарланған деңгейден жоғары бюджет; б) жоспарланған деңгейден төмен бюджет. Кәсіпорынды өз алдына жеке жуйе ретінде қарастырсақ, мынаны атап кету керек,

оған: кіру, шығыс, үрдіс, екі жақты байланыс, мақсат сияқты жуйелердің болуы тән. Кіру мен шығу жуйелерінің аралығында турлі материалдық, еңбек ресурстары, ақша қаражатары, аяқталмаған өндіріс, дайын өнім, ақарат т.б ағымдар қозғалыста болады. Жуйе элементтері әрқашан байланыста бьлады. Олардың өзара байланыстары, құрамы, нысаны бүкіл жуйе қызметінің мән мағынасы көрсетеді.Элементтер арасындағы байланыс физикалық жіне ақпараттық турде болады. Физикалық жуйеде қарастырылатын кәсіпорын өндіріс қуралдарының және еңбек заттарының дайын өнімге айналу урдісінің жиынтығын қалыптастырады.

Ақпараттық жуйе екі кіші жуйеден турады. Оларға басқарылатын және басқарушы; басқарудың субъектілері (басқарушы кіші жуйелер) мен басқарудың объектілері (басқарылатын кіші жүйелер) басқару жүйесі жатады.

Үрдіс элементері арасындағы өзара байланысты білдіреді. Элементтің жағдайына әсер етуі басқару жүйесінің негізгі мазмұнын анықтайды. басқару жұйесі дұрыс жұмыс істеуі үшін мына шарттар орындалуы қажет: элементтер арасындағы себеп саладарлы байланыстардың болуы, әсіресе басқарушы жүйемен басқарылатын объект арасында, қозғалмалылығы ұрдістің ағымын өзнгерту мүмкіндігін беретін параметрлердің болуы, басқару әсерін біліп қана қоймай, оны күшейту, басқарушы ақпаратты қабылдау, жинау, қайта даярлау, жұйенің біртұтастық сипаттамасы.

Бұл талаптармен қатар, басқарудың барлық жүйелері үшін спецификалық өзгешеліктер де тән. Кәсіпорын әлеуметік жүйе ретінде қарстырылады, яғни өндіруші мен тұтынушының материадық рухани қажеттіліктері алдыңғы қатарға қойылған. Тағы бәр өзгешелік жүйемен байланыста болатын ортаны анықтаумен байланысты болады. Кәсіпорын үшін шаруашылық сала қызмет ету ортасы болып табылады.

Кәсіпорын мен оның ішіндегі басқару үрдістерін біртұтас жұйе ретінде қарастыру басқарудың жүйелі жолын құруға негіз болады.

2. Басқарудың жүйелі жолы – бұл логикалық ойлау сана сезімі, яғни кез келген

шешім қабылдау үрдісі жүйенің ортақ бір мақсатқа жетуіне ықпал етеді. Даму жоспарын, тағы басқа параметрлерді қоса есептегенде, барлық кіші жүйелердің сол мақсатты іске асыруға бағынуына тікелей байланысты болады. Мұндай жүйе ірі жүйенің бір бөліг ретінде қарастырылады, ал оның даму мақсаты сол ірі жүйенің мақсатарына сәйкес келеді. Жүйелі тәсілдің негізгң құралы болып жүйелі талдау жүргізу саналады. Ол алдын ала мақсатарды және қызмет бағытын анықтауы қажет ететін күрделі жүйелер мен жағдайларды зертеуге арналған. Оның маңызды сипаттамасы – мақсат қоя білу, қойылған мақсатқа жету жолдары, қажетті ресурстарды наықтау және оларды бөлу, үлгілер мен критерийлер дайындау.

Мақсат – жүйенің жоспарланған жағдайы, жүйе қызметінің түпкі нәтижесі. Мақсаттарды белгілеу үшін мақсаттардың деңгей бойынша иереархиясын көрсетеді. Бір деңгейде орналасқан мақсаттарды маңыздылығына, орындалу мерзіміне қарай бөліп қарайды.

Қойылған мақсаттарға жету жолдары неғұрлым көп болса, олардың ішінен ұтымдысын таңдау соғұрлым ыңғайлырақ жүзеге асырылады.

Үлгі. Үлгіні жасау жүйелі талдаудың соңғы кезеңі болып табылады. Үлгілер нақты жүйенің мәнді ерекшкліктерін немесе олардың басқаруды зарттеу үшін құрылады. Үлгілерді зерттеудің құралы ретінде пайдалану үшін және олрадың көмегімен шешім қабылдау үшін оларға келесідей ерекше талаптар қойылады:

- үлгі зерттелетін жүйені толық түрде көрсетуі тиіс; - оның абстрактылық дәрежесі үлгінің тәжірибелік пайдалылығы жөнінде ешбір

күмән келтірмеуі қажет: - үлгі талап етілетін уақыт ішінде қабылданатын шешімнің жуық мүмкін мәні болса

да, ол туралы алдын ала ескертуі тиіс; - үлгін құруда оның дұрыстығын тексеру мүмкіндігінің болуы. Кәсіпорынды, өндірістік бірлестікті басқару менеджменттің заңдарына негізделеді.

Сонымен бірге кибернетика және басқарумен байланысты тағы басқа ғылымдардың заңдары да басқаруда елулі маңызды орынға ие болады. Сонда да ол еі алдымен экоомикалық заңдардың жүйесіне сүйенеді. Бұл жүйедегі ерекше орын басқарудың объектісі мен субъектісінің даму тенденциясын анықтайтын еңбек бөлінісі мен коперациясының заңдылықтарына негізделеді. [kgl].

[gl] Тақырып 7 Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау. Жоспарлау түрлері: Бизнес-жоспар[:] Дәрістің мақсаты: жоспарлаудың жалпы экономикалық түсінігін талдау. Дәріс құрылымы:

1. Жоспарлаудың негіздері және экономикалық ұйымды жоспарлау қажеттілігі. 2. Бизнес: қатысушылары және бизнесты болжамдау әдістері. 3. Бизнесті басқару стратегиясы\тактикасы және жоспарлық принциптері. 4. Бизнес жоспар: тағайындалу тәртібі және оның шығындары.

1Фирма қызметін жоспарлау түсінігінің екі мағынасы бар. Біріншісі – жалпы экономикалық, фирманың жалпы теориясы жағынан алғанда. Екіншісі – нақты –

басқаратын. Мұнда жоспарлау – менеджмент функциясының бірі. Ол кәсіпорынның болашағын болжап, оны пайдаланады. Жоспарлаудың екі жағы бір – бірімен тығыз байланысты. Қызметтің нақты түрі ретінде жоспарлаудың мүмкіншілігі фирманың бастауынан шығып, шаруашылықтың жалпы жағдайымен тікелей анықталады. Барлық материал – бұл жоспарлаудың нақты тәсілініңжәне әдістерінің басқару функциясы ретінде көрсетіледі. Бірақ жоспарлаудың мазмұнын түсіну үшін оның екі жағын анықтау қажет.

Жоспарлау баға механизмінің антиподы ретінде. Жоспарлауды жалпы экономикалық жағынан қарағанда – бұл баға мен нарықты алмастыратын механизм. Нарықтық жүйенің шегінде қызметтің басты үйлестірушісі және қатысушысы баға болып табылады. Атап айтқанда, бағалар сатушы мен сатып алушылар үшін тиімді мөлшерін және тұтыну мен өнім өндірудің әдістерін белгілейді. Фирма нарықтық жүйенің қатысушысы есебінде бағалық механизмге, сұраныс пен ұсыныс заңдылықтарына бағынуға мәжбүр болады. Себебі оның қызметін өзгертуге мүмкіндігі жоқ. Сондықтан нарықты қоршаған әлемінде тек қана үлкен тордың бір ғана мүшесі. Бірақ әр шаруашылық өлшемінің ішкі ортасында бағалардың механизмі кәсіпкерлер мен менеджменттің сапалы әрекетімен және беделді шешімдерімен ығыстырылды. Кәсіпкер фирманың ішкі қызметінің негізгі бағыттарын түсініп анықтайды. Демек, фирманың ішкі ортасы жоспармен шешу жүйесіне негізделеді. Мысалы, Х автомобиль зауытының жұмыскері:

А) машинаның моторымен емес, корпусты өндірумен шұғылданады; Б) бұл корпусты қызылға емес, жасыл түске бояйды, бұл иаңдауды оған баға

жүйесінен емес, зауыттың басшылығының үкімі бойынша орындалады. Сөйтіп, фирманың ішкі қызметінің қатысушылары іс - әрекетінің еркіндігін

жоғалтады. Олардың мінез – құлқы ләсіпорынның басшысының бақылауында болады. Неге жоспарлау еріктік, санаулы түрде шешім қабылдайтын жүйе есебінде

фирманың ішкі қызметінен нарықты қысып шығарады? Бұл сұраққа экономистердің бірнеше жауабы бар.

1. Фирманың шектеулілік өлшемі ішіндегі іс - әрекетін бақылай алады, сөйтіп нарықтық ортаның белгісіздігін және оның келеңсіз салдарын минимумға апарады.

2. Жоспарлауды қолданып, фирма болған шығындарды жояды, егер де бүкіл іс - әрекет фирманың ішінде сату–сатып алу негізінде жасалса. Әр түрлі сауда келісіммен (трансакция) бірге трансакциондық шығындар да бірге жүреді. Оларға: сатушы мен сатып алушыны іздеуге кеткен шығындар жатады. Сатып алу–сату қарым–қатынасын бұзып, кәсіпорын қосымша шығындарды жояды. Әкімшілік жүйесін орындап, жігерлі басқару мен шешім қабылдаумен байланысты, кәсіпкер де жоспарлауды тар мағынасында басқару қызметінің есебінде әр түрлілігімен қолданылады.

Жоспарлауды басқару түсінігі. Жоспарлау – бұл болжау. Жоспарлау менеджменттің міндетті және қажетті бөлігі болып табылады. Оны кәсіпорынның қызметінің және ресурстарының нәтижелерін, белгілі бір мақсаттарға жетудің қажеттілігін, оның мақсаттарын болжауы шебері ретінде анықтауға болады.

Жоспарлау келесі сұрақтарға жауап беруге көмектеседі: 1. Мекеменің қазіргі уақытта қайда орналасқан (кәсіпорынның экономикалық

қалпы), оның қызметінің шарты және қорытындысы қандай? 2. Қалай және қандай ресурстардың көмегімен мекемелердің мақсаттарына жетуге

болады? Бизнес – жоспар – бұл менеджменттің бірінші және маңызды процесс кезеңі.

Фирманың жасалған жоспардың жүйесі негізінде болашақта жоспарланған жұмыстарды ұйымдастыруды, нәтижелерді бақылауды, жоспарланған көрсеткіштерді бағалауды жүзеге асырады.

Қазіргі менеджменттің «әкелерінің» бірі А. Файоль айтқан: «Басқару – бұл болжау», ал «болжау – бұл әрекет жасау дерлік». Жоспарлау – бұл тек қана қажетті іс- әрекеттерді ескеру ғана емес, сонымен қатар бұл қабілет іс - әрекет барысында болатын жағдайларды

болжап, оларды жою. Фирма өзінің қызметіндегі қатерді толықтай жоя алмайды, бірақ болжау арқылы оны басқара алады.

Экономикалық ұйымды жоспарлау қажеттілігі. Менеджмент классиктері кәсіпорындағы жоспардың жоқтығы толқулардың, қателік маневрлердің, жұмыстың нашар жүруінің пайда болуын, күйреуге ұщырауына себеп болады дегенге көңіл аударған.

Жоспарлауды қолдану келесі маңызды артықшылықтарды тұғызады: - болашақта қолайлы жағдай жасауды қамтамасыз етеді; - туатын қиыншылықтарды айқындайды; - менеджерлерді өздерінің шешімдерінің болашақ жұмысты орындалуына жағдай

жасайды; - ұйымдағы қызметтің координациясын жақсартады; - менеджерлердің мамандығын арттырудың алғышарттарын жасайды; - фирманы қажетті ақпаратпен қамтамасыз етудің мүмкіншілігін арттырады; - ресурстардың ұтымды орналасуына көмектеседі; - ұйымды басқаруды жақсартады. Жоспарлау фирманы экономикалық жетістіктерге апарады, ол жетістіктер жоғары

айналым көлемінің, пайданың, өсімнің және басқа әсерлі қаржылық көрсеткіштердің көрсетілуін ұсыну қызық болар еді. Кейбір жоспарлау бойынша мамандар нақты мысалдарды тапқысы келеді. Олар осындай өзара тәуекел байланысында көрініс табады. Бірақ бөлек ұсыныстан әрі қарай іс бармайды. Қарсыда, тәжірибе көрсеткендей, фирманың жоспарлаумен өте жиі байланысты болмайды, керісінше кәсіпкердің талантының, фирманың екпінді және батыл басқарушысы салдарынан болады. Көптеген кәсіпорындар, соның ішінде ресейлік, жоспардауды өзінің сол даму кезеңінде қашан жеткен жетістіктерді бекітудегі проблемалар туғанда және тұрақтылықты қамтамасыз ету кезеңінде, қарқындап өсу кезеңі өткенде қолданыла бастады. Жоспарлау бойынша ағылшын мамны Р. Финмен жасалған зерттеуі үлкен жетістіктердің өзара байланыс тезисі формалдық жоспарлаумен қолдануды дәлелдейді. Ол 56 ағылшын фирмалардың жоспарлауы бойынша қызметтін зерттеді. Олардың ішінде ірі мен ұсақ, сонымен қатар жоғарғы және аз табысты фирмалар бар. Фирмалар фирманың ішкі жоспарлаудың стажын және оның тиімділігін көрсету міндетті еді (үлкен жетістіктерден сәтсіздікке дейін). Олар жоспарлауды қолдануды қажет етеді.

1. Қайта құрылған жеке фирмалар. Капитал қорлану прцессі осы фирманың қызметінің көбінің көбеюіне және қиындауына және басқа факторлардың пайда болуына әкеп соқты. Осы факторлар жоспарлау форманың қазіргі нарықтық шаруашылығына адекваттық қажеттіліктерін тудырады. Басты проблема осы ортада жоспарлануды қолданумен байланысты. Формалдық жоспарлауға сенімсіздік келесі пікірге негізделген: «Бизнес – бұл айналу» шеберлігі, яғни ағымдағы жағдайды дұрыс бағдарлай алу. Осыдан назары онша алыстаған болашаққа жеткіліксіз туындайды. Дегенмен ірі жеке фирмалардың көбі жоспарлау бөлімшелерін жасап және жоспарлаушы лауазымен енгізе бастады.

2. Мемлекеттік және бұрынғы мемлекеттік, қазіргі жекешелендірілген кәсіпорындар. Олар үшін жоспарлау қызметі дәстүрлі болып табылады. Бірақ олардың тәжіребисі негізінен экономиканы басқаратын бір ортаға топталған кезеңге жатады. Осыдан осы кәсіпорындағы жоспарлауда қайталама сипат болды. Осы сипат салалы және орталық деңгейдегі жоспарлы қызметті қамтиды және өзінің дамуының мақсаттарын анықтауды, болжауды, анализ жасаудың шеберлігін ұйғара алмады.

Сондықтан, кәсіпорынның бірінші түрі сияқты мемлекеттік және жекешелендірілген кәсіпорындарға фирманың ішкі бизнес – жоспарлау тәжірибесін жаңадан игеру қажет. Қазіргі нарық кәсіпорынға жеке талаптардыұсынып отыр. Оның процессіндегі қиындық және жоғарғы ептілік жоспарлауды аса салмақты қолдану жаңа алғышарттарын тудырады.

Қазіргі нарықтық шаруашылықтың жағдайында артушы маңыздылығының негізгі факторларын анықтайық.

Фирманың көлемін ұлғайту және оның қызметінің түрлерін қиындату. Кіші бизнес пен орта фирмалар жандануы мен дамуына қарамстан, ірі фирмалар қазіргі нарықта жетекші орын алады.

Мамандардың есебі бойынша әлемнің батыс жағының қажеттіліктерін (мұқтаждықтарын) 200 – ден аса ірі компаниялар қанағат етеді. Ресейлік экономиканың шаруашылықтың бүкіл ортасында өте ірі кәсіпорынның басымдылығы тарихи қалыптасады. Әрине, мұндай алыптықтың жағымсыз салдары да болады. Бірақ ол қайта құрылған жеке фирманың көбінің заңды ірілендірумен қатар отандық экономиканың реалдығы болып келеді. Сондықтан бизнестің ауқымды сипат – қазіргі экономиканың жалпы сипаты деп те атауға болады.

Басқа жағынан қарағанда, экономиканың ұйымның қызметінің құрылымы қиындайды. Мұның себебі, ең біріншіден дамуға ұмтылу, екіншіден, тәуекелді қайта бөлуді қажет етеді, яғни бизнестің жаңа сферасын инвестициялау.

Фирма қызметінің бағытының масштбы, қиындығы және әр түрлілігі одна алдын ала анықтамасына ерекше көңіл аударуды қажет етеді: – шығаратын тауардың түрлері; қаржыландырудың қайнар көздері; технологиялық ресурстар.

Болашақты болжау ғылыми әдістемені қажет етеді. Бұл дәлелді ескеру ресейлік экономистер мен кәсіпкерлер арасында, әсіресе қолданбалы бұйым үшін көрсетіледі. «Экономика и жизнь » газеті жоспарлы шешімдерді қабылдау қажеттілігі үшін аналитикалық саймандарды және стратегиялық үлгілерді әрдайым басып шығарады.

Жоспарлау шегі. Бизнес жоспардың мүмкіндігі кәсіпкерлік экономикалық ұйымда обьективті және субьективті себептердің қолында шектеулі болып табылады. Осының ішінде керектілерін қарастырып өтейік.

Нарықтық ортаның белгісіздігі. Әрбір экономикалық ұйым, ол батыс фирмасы болмасын немесе ресейлік кәсіпорын болмасын өздерінің қызметінде қала алмайтын белгісіздікке соқтығысады. Фирма өзінің толық мәліметін және өзінің қазіргі және болашақтағы қалпын білмейді және қандай өзгерістер болатыны жайлы хабарсыздар, ал осының бәрі сыртқы ортада болуы мүмкін. Жоспарлау қызметінің ішкі және сыртқы шарттық «анықтылығын» қамтамассыз ететін бірден бір көзі. Жоспарлау бұл белгісіздіктен құтылу жолы. Бірақ тіпті сондай қатты фирмаларда өзінің қызметінде белгісіздікті түгел жол алмайды, бұл деген, қызметтің барлығын делік жоспарлау керек. Яғни белсіздікті жою деген нарықты да жою деген сөз, нарық субьектілерінің әртүрлілігі қызығушылықтарының келіспеуі және қызметінің ұқсаспауы. Қызметке нарықтық қатысуын қысқарту жолы арқылы фирма өзінің ішкі қарым-қатынасын ретке келтіруге ұсынады және осындай жол белгілі бір нәтижеге жеткізеді.

Нарықты реттеудің бірнеше жолдары бар. Солардың ішінде: - вертикальды интеграция - сұранысты реттеу - контракттік қарым-қатынас - кәсіпкерлік жүйені ойластыру Вертикальды интеграция – бұл жоспарлау ұйымдары бір-біріне қосу арқылы

жүзеге асырады. Фирма – жеткізушілер, фирма-клиент. Бұл дегеніміз бір цепочкадағы фирмалар бірігеді. Бұл жағдайда сыртқы келісім ішукі фирмалыққа ауысады. Бұның шешімінде фирма өзіне гарантия және шикізаттың уақытылы келуі, капитал, жұмыс күші және керекті экономикалық ресурстарды алуға кеткен шығындарды реттей алады. Вертикальды интеграция ежелден бері ресей экономикасына жақсы таныс. Советтік кезеңде вертикальды интеграция орталық басқару дерективті қызмет ретінде қолданылып келеді. Бұның негізінде әйгілі АПК құрылған аграрлық-промышленный комплекс СССР, өзіне ауыл шаруашылық өндірісін ұйымдарды қосып алған, олар ауылшаруашылық өнімдерін өндірді. Советтік вертикальды интеграцияның нарықтық вертикальды интеграциядан айырмашылығы мынада: экономиканы басқарудың орталықтанған күйіне түсуі, қатты және өзара келісімімен халықаралық шаруашылық шегінде шаруашылық

құрылымы құрылған, ал бұл уақытта вертикальды интеграцияның нарықтық түрді, бөлек фирмаларға қызметін жүзеге асырады, бұл екі жағдайда да нәтиже бірдей вертикальды интергацияның белгісіздіктен өту мүмкіндіктері шектеулі.

Біріншіден, вертикальды интеграция үнемі үлкен көлемдегі байланыс болып келеді, дәлірек тоқталсақ, ол осы нарыққа қатысты үлкен көлемдегі ұйым. Мысалы, фермер өзінің өнімін шығару циклынан үлкен машина құрастыру заводын қоса алмайды, себебі, бұл масштабты заводтың баға деңгейімен өнім көлемін жалғыз өзі әсер ете алмайды.

Екіншіден, нарықтық қатынасты жоя отырып, вертикальды интеграция бәсекелес эффектісін жоққа шығарады, ұйым шығындарын төмендетуге ұмтылуы және өнімнің сапасын көтеру, клиент пен ең жақсы жеткізушіні таңдау және тағы бұған байланысты бәсекелестікке қабілетін нығайту және нарық жағдайында ұйымның тұрақтылығы. Бәсекелестікті және оның шешімін жоққа шығара отырып экономикалық ұйым өзінің нарықтағы жұмысының халін мүшкілдете отырғанына қарамастан өз шаруашылығынның потенциалын төмендетеді. Сондықтан көптеген іскер фирмалар соңғы 10 жыл ішінде вертикальды интеграциядан бастарта отырып, өз істеріндегі шартты нарықтық тиімді шарттарға ауыл шаруашылыққа тартылады.

Сұранысты бақылау – жасау дегеніміз, фирма өнімді әртүрлі жолмен өндіру арқылы сұранысқа әсер ете отырып бақылау жасай алады. Сұранысты бақылаудың бір нұсқасы ол – нарыққа монополиялық әсерді орнату. Фирма тауарды жеткізудің кең көлемді түрі болып табылады, сондықтан олар өз өнімін сатып алушыларға тікелей әсер ете алады. Бірақта сұранысқа монополиялық үстемдік тұрақсыз және көп уақыт нарықта орын ала алмайды. Сұранысты монополиялық бақылауға қарсы шығатындар оларға бір жағынан қаша алмайтын бәсекелестік күш, екінші жағынан антимонополиялық қызмет әсер етеді. Бірақ, бұл жағдайдаларда бәсекелестік күш жоспардың толықтай сұранысқа өте тиімді және тұрақты әсер ететін кез ол фирманың маркетингтік қызметі, мұнда сұранысқа өте қатты әсер етпей, фирма тұтынушы қажеттілігіне және көңіліне қарай үйренуі. Бірақ, бұл жағдайда да бәсекелестік күш жоспардың толықтай орнатуына және тұтынушылармен қарым-қатынасын тұрақтандыруға әсерін тигізеді.

Контрактік қарым-қатынас. Белгісіздікті жоюдың және өз ісін жоспарлаудың өте нақты түрі контрактік қарым-қатынас болып табылады. Бұл әлемдегі экономикасы дамыған мемлекеттерде қолданылады. 90-шы жылдардың басында батыс елдерінің тауар шартының 2/3 бөлігі контракт түрінде болған. Контрактілік қарым-қатынастың мәні мынада, ол потенциалды кәсіпкер біріншіден өз өнімін өндірер алдында бұл өнімді сатып ала алатын сатып алушыны ізейді, ол сатып ала алатына толық шешімді болғаннан кейін, тауарды өндіреді. Сатып алушы мен сатушы арасында контрактіге отырады, бұнда баға және жеткізілетін немесе сатып алынатын өнімнің көлемі және де бұл ұзақ уақыт бойы кезеңіне жасалатын шарт болып табылады. Контракт бұл екі жаққа да тиімді болып табылады. Бір жағынан өнімді өндіргенді өзіне қажетті тәуекелді өнім өндіруге. Контракт алдын ала өнімді өндіруге жоспар құру, өзіне қажетті ресурстармен қамтассыз ету, қаржылық жоспар жасауға мүмкіндік береді. Екінші жағынан қарасақ, шарттың атриорлық мінезі нақты және кішкене кәсіпкерлік шығындарды өзгертуге мүмкіндік береді. Ауылға көптеген өнімді шығаруға өнімді жеке тапсырма арқылы шығаруға мүмкіндік береді. Жеке тапсырыс арқылы есеп ол жоғарғы техникалық өнім өндіруді жоғарлатады және өте икемді, жеңіл орналыстырылымаған құралдар, компьютерлік жүйелерді қолданады. Жеке тапсырыс арқылы шығарылған өнімнің бірінші түрі автомобильдік өндірісінде көрсетімді. Контракт қорытындысында ресейлік фирмалардың қарым-қатынасын реттейді және жауапкершіліктерден жоғарламайды, шартта белгіленген міндеттемелерді жасауға тура келеді, себебі әрбір контракт бұзылған кезде заң жүзінде, заң акциясы мен жауапқа тартылады.

Бірақ, бұл контракт жоспарлауда басқалары сияқты абсалютті және универсалды болып табылмайды, себебі, шартта белгіленген міндеттерді бір жақ орындамай қалу

мүмкіндігі бар. Шартты орындауға себебі болатындар олар барлық факторлардың әсері болуы мүмкін, соның ішінде табиғи және саяси өрескелдер болуы мүмкін.

Кәсіпкерлік жүйе – фирма ішкі ортадағы белгісіздікті жою үшін контракртіден басқа кәсіпкерлік жүйені де қолдана алады. Кәсіпкерлік жүйе ол фирмаларда қосу арқылы жұмыс жасайды, яғни олар бірі – біріне деген экономикалық қызығушылығы болу керек және олар бір-біріне деген қарым-қатынасы икемді негізінде және жұмыс жасаулары, бір-біріне сенімділіке болуы керек. Жүйені оқудың бірінші негізі бір технология немесе коммерциалық цепочка болып табылады, ал екіншісі екі фирманы қосу. Жүйенің нақты негізі мыналар: тез таралатын және жаңашыл, фирмаға керекті ақпарат табу, тәуекелдің жүйе арасында бөлінуі. Ресейлік экономикада кәсіпкерлік жүйенің алатын орны қандай? Осы кезең ол өте қауіпті болып келеді, соның ішінде өте маңызды үлкен масштабтан. Бұндай жүйенің өмір сүруі негізігі кәсіпкерлердің арасындағы сенімділікті орнату, олардың ашық қызметке әзірлігі, бір-бірінен дұрыс ақпарат алмасуы. Сонымен осы, айтылып өткен әрбір фактор – вертикальды интеграция, сұранысты бақылау, контракттік қарым-қатынасы, кәсіпкерлік жүйе – бұлардың бәрі фирмадағы белгісіздікті жауып, жоспарлауды қолданудың шекарасын үлкейтеді немесе кеңейтеді.

2. «Бизнес» сөзі ағылшын тілінен енгізілген. Ол пайда әкелетін әр түрлі іс деп түсіндіріледі. Бизнеспен айналысатын адам бизнесмен немесе коммерсант, кәсіпкер деп аталады. Бизнес өзіне пайда әкелетін ұйымдастырушы адамдардың коммерциялық ісі. Егер кімде кім мақсаты пайда табу болмайтын іспен айналысса онда оны қайырымдылық ісі деп атайды.

Бизнес – бұл азаматтың өзіне пайда әкелетін меншікті қызметі. Сонымен қатар бизнес бұл – фирманың, кәсіпорынның, ұйымның өркендеуіне, пайда әкелу мақсатына оның барлық қатысушылары арқылы құрылған топ. Бизнеске қатысушы адамдар келесідей топқа бөлінеді.

Бірінші топ – жеке кәсіпкерлер немесе экономикалық және заңдық жауапкершілігіне өз ісіне тәуелдікке баратын адамдар, сонымен қатар ұжымдық кәсіпкерлер, ассоциялар және т.б. Бірінші топтың бизнеске қатысушыларын қызықтыратыны – пайда табу, кәсіпорын арқылы өнім сату. Өзінің ісін жүргізу процесінде өзге бизнеске қатысушылардың қарым-қатынасын кәсіпкерлік бизнес сферасына алып келеді. Ол мынадай 3 компоненттен тұрады: кәсіпорын өнімі, коммерция, коммерциялық қатынас.

Бизнесті тек коммерция немесе коммерциялық қатынас деп қарауға болмайды. Бизнес – бұл өндіріс, әр экономиканың түп негізі.

Екінші топ – индивидуальдық және ұжымдық тұтынушы кәсіпкер ұсынысы, ассоция өз одағын құрайды. Бұл топ тауар айналымымен айналысады. Өндірушілер мен сатушылар өнімімен пайда табу мақсатында олармен қатынасын жүзеге асырады. Егер бұл кәсіпкер үшін қолайлы болса, онда тұтынушылар үшін тауар, қызметкөрсету олардың көңілінен шығуы тиіс. Өзінің тұтынушыларының қызығушылығын тудырса, онда бұл топ тұтынушылар бизнес сферасын құрайды.

Үшінші топ – еңбек қызметін жүзеге асыратын жұмысшылар, контрактік сонымен қатар олардың профессионалдық ұжымы. Бұл топты қызықтыратын шешім-табыстың ұлғаюы. Фирмада, өндірісте, кәсіпорында контрактік немесе басқада негіздер бойынша жұмыстардың жүзеге асуы. Егер кәсіпкермен фирманың пайдасы үнемді болса, онда жалданбалы жұмысшылардың табысы өздерінің істеген жұмыстарының қорытындысына байланысты болады. Бұл топ қатысушылары еңбек бизнес сферасын қатысады.

Төртінші топ – мемлекеттік органдар, мекеме және ұйымдар.Бұл топтың қызығушылығы жалпы мемлекеттік бағдарламаның жүзеге асуы, ғылыми техникалық, ғылыми өндірушілік, әлеуметтік және басқа да мемлекет сияқты қажеттіліктерді қанағаттандыру.

Фирмалар, ұйымдар, кәсіпорындар бұл бағдарламаға қатысу үшін мемлекетпен оларды тәжірибе жүзінде іске асыруына мүмкіндік алады, соңғы есепте мемлекеттік бизнес сферасын қамтиды.

Болжау әдістері . Басында, фирма аясында болжау , жалпы бизнес ұзақтығының экономикалық

параметрлерін алдын-ала ескерту ретінде құрылған болатын ( фирмаға қатынасы бойынша сыртқы және ішкі жағынан).

Кейбір фирмалар өз ортасындағы технологиялық болжауды, cондай-ақ әлеуметтік және политикалық компоненттерді түсіне бастады

Сондықтан , көбінесе таралған барлық болжау әдістері , экологиялық болжаудың аясында пайда болды , бірақ , кейін олар өздерінің амалдарын технологиялық және әлеуметтік политикалық болжауларда таба білді.

Сондай-ақ технологиялық және әлеуметтік-политикалық болжамдарға зерттеудің өздерінің спецификалық әдістері көп қолданылады.

Барлық болжау әдістерін 4 ірі топқа бөлуге болады : 1.Эксперттік бағалаудың әдістері ; 2.Трендтер экстраполияциясының әдістері; 3.Регресссиондық анализдің әдістері ; 4.Экономикалық-математикалық модельдеудің әдістері. Трендтер

экстраполяциясының және регресссиондық анализдің әдістері уақытша қатарлар анализінің әдістері деген түсінікті бірге құрайды.

Эксперттік бағалаудың әдістері . Бұл болжау әдістерінің тобы , эксперттердің болашақтағы жұмыс- тардың жағдайы

туралы субьективті пікірінің есебін айқындайды. Эксперттік бағалау үшін , интуитивті білім тұрғысында болашақты болжау, көбінесе ұнамды болып келеді . Эксперттік бағалау әдістері сапалы мінезді қамтиды. Эксперттік бағалауды индивидуалді және коллективті деп бөледі. Индивидуальді эксперттік бағалауға: сценариялар, «интервью» әдісі, аналитикалық докладтау хаттары жатады. «Интервью» әдісі болжау жұмысының ұйымдастырушысы мен болжаушы-эксперт арасындағы әңгімені көрсетеді және сол әңгімеде фирманың және оның айналасындағы болашақ жағдайы туралы сұрақтар қойылады. Аналитикалық докладтау хаттарының әдісі , эксперттің , жұмыс жағдайының анализі және оның дамуындағы пайдалы жолдары өзіндік жұмысын білдіреді. Коллективті эксперттік бағалауды , болжаудың комплексті әдістері деп атауға болады және оларға қосылады: біріншіден , индивидуальды эксперттік бағалаудың дайындалуы және жиналуы ; екіншіден, алынған материалдар жинағының статистикалық әдістері. Коллективті эксперттік бағалауға : «комиссиялар» әдісі, «ми шабуылының» әдісі, Дельфи әдісі жатады. «Комиссиялар» әдісі , стол шеңберінің ұйымын және басқа да ұқсас шараларды білдіреді. «Милар шабуылының» әдісі үшін проблемалардың творчествалық шешілуі жақын келеді.

Дельфи әдісі «Рэнд» зерттеу корпорациясының әйгілі эксперті Олаф Хельмерам жасақтаған болатын. Сондықтан да, Дельфи әдісіндегі проблемалардың творчествалық жақындау арқылы шешілуі және болжаудың жеткілікті дәлдігі бір-біріне сәйкес келеді. Бұл әдіс өз атын Ежелгі Греция қаласы Дельфидің құрметіне алынды. Дельфи әдісінің мәні мамандардың анкеталық сұрауларды таңдалған білім түрі арқылы жүргізу болып табылады.

Алынған анкеталық көрсеткіштер статискалық айналымға түседі, қорытындысында эксперттер пікірінің диапозоны құрылады. Көбінесе бірінші сұраулардан кейін пікірлердің көп таралуы байқалады . Сондықтан Дельфи әдісінің процедурасын жүргізу , тағы да 3-4 сұрауларды өткізуді көрсетеді.

Барлық жоғарыда көрсетілген эксперттік бағалау әдістерінің ішінде, соңғы онжылдықта , сценарийларды құру әдісі өте жоғары атаққа ие болды.

Сценарийлерді құру әдісі . Алғашында «сценарий» термині 1960 ж. футуролог Х.Кан болашақтағы картиналарды жасауда осы терминді қолданған. Сценария - ол жалпы болашақтың суреттелуі . Жалпы болжауға бірнеше сценариялар жатады . Көбінесе бұл 3 сценария: оптимистік, пессимистік және ортақ;

Сценариялар болашақ дамудың тұрғысын анықтау үшін дайындалады. - технологияларды ; мемлекеттер мен аймақтар және т.б..

Жалпы, сценариялар фирманың стратегиялық функциясына бағытталған және ұзақмерзімдік жоспарлау кезінде дайындалады . Сценария үшін кейбір дәлдіктердің жетіспеуі және қателер санының өсуі жағымды болып келеді. Сценарияларды құруда көбінесе сапалы әдістер және көрсеткіштердің интервалді болжамдары қолданылады. Сонымен қатар, сценария өзі оның дайындалуы үшін комплексті. Ыңғайлықты айқындатады, сапалық пен сандық әдістер қолданылады; Экономика-математикалық, модельдеу , корреляциондық анализ және т.б..

1 этап .Сұрақтың структуралануы. Анализ үшін алынған сұрақ , жүзеге асатындай, анықталуы қажет. Бұл этапта базалық ақпарат жиналуы және анализденуі қажет. Қойылған мақсат жобаның қатысушыларының келісімімен жүзеге асуы керек.

2 этап. Екінші этаптың жүзеге асуы үшін бизнес ортасының нашар жерлерін бөліп алу керек және олардың ұйымның болашағына әсер етуін бағалау.

Жалпы әсер ету анализінің техникасы «экономикалық ұйымдағы стратегиялық жоспарлау» деген бастамада көрсетілген.

3 этап. Ұйым ортасының маңызды факторларының болашақ дамуындағы көрсеткіштерінің орнатылуы . Болашақ жағдайдың көрсеткіштері өте жақсы , керемет болмауы қажет.

4 этап . Егер үшінші фирма ортаның болашақ жағдайын анықта-ған болса , ал бүгінгі жағдай тұрғысында анықталады.

Болашақ жағдайға қатысты әртүрлі альтернативті көзқарастар жинаққа байланысты болады. Жинақтардың жасалуы компьютерлік программалардың көмегімен жүзеге асады . Алынған жинақтардан дәстүр бойынша 3 жинақ алынады . Жинақ келесі критерийлерге байланысты іске асады: - көзқарастардың бір-біріне жоғары сәйкес келуі; - өзгерістер санының болуы; - көптеген шаралардың болу мүмкіндігі;

5 этап . Әсер ету сфераларының болашақ жағдайының қойылған көрсеткіштері мен олардың дамуындағы көзқарастары бірге сәйкес келуі . Бұл этапта 3-ші және 4-ші этаптардың қорытындысы сәйкес келеді . Орта жағдайының жоғарланған және төмендетілген көрсеткіштері 4- ші этаптан алынған мәліметтердің көмегімен байланысты болады.

Егер фирма 3-ші этапта аймақтағы 2000 ж . туу көрсеткішінің 5% жоғарлағанын болжаған болса , ал 4-ші этаптағы анализ , экономикалық коньюктураның , экологиялық жағдайдың нашарлауын көрсеткен, ал 5-ші этапта 5% көрсеткіші төмендетілу жағына қарай өзгеруі қажет.

6 этап . Жойылған жағдайларға анализдің енгізілуі . Жойылған жағдай - бұл кенеттен болған жәйіт . Жойылған жағдайлар сол және оң болуы мүмкін.

7 этап. Жойқындардың орнатылуы . Бұл этапта фирманың стратегиялық проблемалары алда тұрады.

8 этап. Шаралар қолданылуы. Қысқа мәнде бұл этап анализге жатпайды. Регрессиондық анализдің әдістері Регрессиондық анализ анықталған жоғарылықтың

басқа жоғарылықтан тәуелділігін зерттейді. Регрессиондық анализ ортамерзімдік және ұзақмерзімдік болжамдарда пайдаланылады .Орта және ұзақмерзімді периодтар бизнес ортасында өзгерістердің пайда болуына мүмкіндік береді.

Регрессиондық анализдің жүзеге асуы үшін қажет: - зерттелген көрсеткіштердің жылдық мәліметінің болуы; - бірлік болжамдардың болуы , яғни жаңа мәліметтердің түсуімен күресе алмайтын болжамдар.

Регрессиондық анализ қиын , көпфакторлы табиғатты қамтитын обьектілерге жіберіледі , олар мынадай: - инвестициялар көлемі; - пайда; - сату көлемі және т.б .

Трендтер эастраполяциясының әдістері статистикалық бақылау тұрғысында құрылған , жалпы трендер экстраполяциясының әдістері ортадағы өзгерістер саны төмен

болған кезде , олар қысқамерзімдік болжауда қолданылады . Болжау әрбір нақты орынға жеке пайда болады. Егер болжау тауарға құрылатын болса , онда болжаудың тапсырмасына сол өнімнің сұраныс анализі мен сату анализі кіреді. Болжаудың қорытындысы ішкіфирмалық жоспардың барлық сфераларында қолданылады . Оған жатады: жалпы стратегиялық жоспарлау қаржылық жоспарлау , өндірістің жоспарлануы мен запастармен басқаруы , маркетингтік жоспарлау , сауда ағымын және сауда операцияларын басқару. Трендтер экстраполяция-ң көп таралған әдістері , сырнағанаулы ортаның әдісі және экспоненциальдік басудың әдісі болып табылады.

Сырмалы орташа әдісі . Бұл әдіс жәй болжамнан туындайды . Бұл деген уақыт бойынша келесі көрсеткіш көлеміне байланысты орташаға тең . Мыс . егер сату көлемі құраған болса : наурызда – 270 бірлік; - сәуірде 260 бірлік; мамырда – 290 бірлік; онда, сату болжамы 1 маусымға – сырғанауыш (орташа ) = ( 260 + 270 + 290 )\ 3 = 273. Егер , маусымға сату көрсеткіші 290 бірлікті құраған болса , онда сату болжамы шілде айына ( 260+ 290 + 280) \ 3 = 273 тең болады. Экспоненциальдік басылу әдісі . Экспоненциальдік басылу әдісі берілген нақты уақыттағы көрсеткіштердің бағасы ретінде болжау көрсеткішін болашақ уақытқа көрсетеді. Сату болжауын экспоненциальдік басылу әдістері арқылы нақты мысал арқылы қарастырайық ; а = 0,3 деп санайық . Онда экспоненциальдік басылудың формуласын қолданып «сату болжамы» кестесін толтыруға болады. Ал , егер сатылым көрсеткіші қаңтар айына 50 бірлікті құраса, онда болжау ақпан айына = 0,3 х , сату қаңтарда + 0,7 х , қаңтар айына болжау = 0,3 х 504 – 0,7х 0,65=61.

3. Стратегия және тактика түсінігі. Стратегияны iске асыру оны өнеркәсiптiк өндiрiстi инновациялық даму талабына сай барабар әрекет ететiн

жоғарғы бiлiктi кәсiби мамандармен қамтамасыз етуге тiкелей тәуелдi. Бұл ғылыми, инженерлiк-техникалық, ғалым-конструктор мамандарға да, ұйымдастыру-басқару мамандарына (менеджерлерге) да бiрдей қатысты болады.

Бұл мiндеттi шешу үшiн өнеркәсiптi қарқынды дамыту және жоғарғы технологиялар жағдайындағы жұмысқа қажеттi түрлi кәсiптердiң мамандарын даярлаудың арнаулы стратегиясы әзiрленедi.

Стратегияда тiкелей қозғалатын басқа да маңызды әлеуметтiк-экономикалық проблема жұмыспен қамтамасыз ету болып табылады. Қосылған құны жоғары өңдеушi өнеркәсiп салаларын жеделдете дамыту, бiр жағынан жұмыспен қамтудың өсуiне және жұмыс күшiнiң салааралық қайта айналуына алып келедi, ал екiншi жағынан инновациялық даму жекеленген салаларда, әсiресе бiлiктiлiгi төмен жұмысшыларды жұмыспен қамтудың төмендеуiне әкеп соғады.

Соңғы проблема жұмыс күшiнiң салааралық қайта айналуы мен өңiраралық ауысуы, оны жұмылдыруды арттыру есебiнен жеңiлдейтiн болады. Бұл кадрларды, оның iшiнде жұмысшы мамандарын кәсiби даярлау және қайта даярлауды мемлекет арқылы да, өңiрлердегi еңбек рыногы мен тұрғын үй, әлеуметтiк-тұрмыстық блок, өндiрiстiк инфрақұрылымды және т.б. дамытудың жекеше жүйесi арқылы да жүзеге асыруды талап етедi.

Бүгiнде Қазақстанның еңбек және жұмыспен қамту рыногына Қазақстанда жұмыс iстейтiн шетел компанияларындағы шетел мамандары мен жұмысшыларының ағылып келуi айтарлықтай салмақ түсiрiп отыр.

Компанияларда мынадай таңдау мүмкiндiктерi бар: Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлеген квота шеңберiнде шетел

мамандарын тарту немесе; сондай бiлiктiлiгi бар жергiлiктi кадрларды, бiршама төмен деңгейдегi еңбекақыға

тарту. Стратегияны iске асырудың екiншi кезеңiнде Қазақстан Республикасының Yкiметi

шетел жұмысшы күшiн тартудың тетiктерiн жетiлдiру туралы мәселенi қарайды.

Кәсіпорын, егерде өзінің жұмысында белгілі бір принциптерге сүйенсе және қажетті бернесін орындаса, алдына қойған мақсатына жетеді. Осыған орай кәсіпорындардың негізгі міндетіне жататындар:

жоғарғы сапалы өнімдер өндіру,оларды жүйелі түрде жаңалау және қолда бар өндірістік мүмкіншіліктеріне,сұраныстарына сай қызмет көрсету;

өзара алмасушыларын ескере отырып, өндірістік ресурстарды ұқыпты пайдалану; ғылыми-техникалық жетісіп қалыпсыңдар мен озық тәжірбиені, еңбекті ұйымдастыру және басқаларды өндіріске кеңінен енгізу;

өздерінің қызметкерлеріне жағдай жасау, олардың сыныптамаларының өсуін және еңбектерін үлкен маңыздылығы,олардың тіршілік деңгейлерін арттыру еңбек ұжымдарыда қолайлы саяси-психологиялық ахуалды жақсарту.

Нарықтық қатынастар жағдайында қоршаған ортадағы өзгерістер жылдамдығы, сондай ақ осы өзгерістерден туатын қосымша мүмкіндіктер тұрақты өседі. Снодықтан, кәсіпорынның стратегиясы осы өзгерістерден артықшылықтар алу мүмкіндігін шаруашылықты жүргізу үшін барлық қосымша мүмкіндіктерді қамтитындар болуы керек.

Кәсіпорынның мақсаты оның қызметінің соңында қандай нәтижені көздейтінін көрсетсе, стратегиясы осы нәтижеге жету жолдарын, бағыттарын анықтайды. Әрбір кәсіпорынның стратегиясы өзгеріп отырған нарық жағдайын ескеріп, кәсіпорынға жаңа шешімдер қабылдауға еркіндік береді.

Кәсіпорынның нарықтағы іс- әрекетінің Негізгі үш бағыты бар: • өндіріс шығындарын барынша азайту. Өндіріс шығындары неғұрлым аз болған

сайын кәсіпорын өз өнімінің бағасын бәсекелестерге қарағанда төмендете алады. Соның нәтижесінде бұл өнімнің нарықтағы үлесі артады. Бұл үшін кәсіпорын стратегиясы жоспарлағанда өндрісті және жабдықтауды жақсарту шараларын жаңатехнологияны игеруді, өнімнің өзіндік құнын арзандату жолдарын қарастырады:

• өнім өндіруде мамандандыруды жоғарылату. Бұл бағыттың Негізгі мақсаты- өндіріс өнімнің сапасын жақсарту, тұтынушылар бағасы жоғары болса да, сапалы өнімді таңдайды. Сондықтан да бұл бағытты таңдаған кәсіпорындақалай да өз өнімінің сапасын жоғарылатуды көздейді. Бұл үшін жақсы дизайнерлер, жақсы дамыған маркетинг жүйесі болуы керек:

• кәсіпорын өз қызыметін нарықтың белгілі бір бөлігіне ғана арнайды. Бұл бағытты таңдаған кәсіпорын нарықтағы бір өнім түріне деген сұранысты зерттеп, соған сай өндірісті ұйымдастырады, яғни осы өнімнің өзіндік құнын төмендету немесе осы өнім өндіруіне жеке мамандану саясатын жүзеге асырады. Кәсіпорын бүкіл нарыққа ғана емес, тек оның бір бөлігіне нақты тұтынушыға, оның сұранысына қызмет етеді.

Қазіргі нарықтық жағдайда іс жүзінде басты бағытты көздейтін стратегиялар эталондық стратегиялар деп аталады. Ол үш топқа бөлінеді.

Бірінші топтағы стратегиялар: өндіретін өнімнің сапасын жақсарту: жаңа өнім өндіруді бастау: нарықта өзінің артықшылығын көнсету:

Екінші топқа – стратегияның интеграциялық дамуы, яғни жаңа құрылымды қосу арқылы кәсіпорынның өус жорлдары жатады.Кәсіпорын қосымша бөлімшелер ашуы мумкін, жабдықтаушыларын өз қарамағынаенгізіп алу, өндірілген өнімді тұтынушыларға жеткізетін жаңа құрылымдар ашу.

Үшінші топ- бұл мақсаттылықпен қысқарту стратегиясы. Егер кәсіпорынның өндірісі ұзақ уақыт бойы өсіп келіп, ең соңғы кезде ол құлдырай бастаса, рыноктағы өзгерістерге қарай пайда әкелмесе, нода кәсіпорын нысаналы түрде жоспарға өз өндірісін қысқартуға мәжбір болады.

а) жою стратегиясы – егер де кәсіпорын раы қарай өндірісін жүргізе алмайтын болса, нода өз қызметін түпкілікті тоқтатады;

ә) ұзақ мерзімді көзқарас ұзақ мерзімде пайда алуды көздемей, қысқа мерзімде, қысқа уақытта барынша пайда алуды мақсат етеді;

б) қысқарту стратегиясы – кәсіпорын өзінің бір бөлімшесін жабады немесе сатады. Егер де бұл бөлімше басқа бөлімшелерге қарағанда пайданы аз атбатын болса, оған жұмсалатын қаржы басқа бөлімшелерді дамытуға жұмсалады.

Кәсіпорын алға қойған стратегисын жүзеге асыру үшін өзінің іс-әрекеттерін қай бағытта, қандай заңдар Негізінде орындайтынын анықтайды, яғни өзінің саясатын және тактикасын белгілейді, алға қойған стратегиялық мақсатқа жету жолдары анықталады.

Кәсіпорын алға қойған стратегиясын жүзеге асыру үшін өзінің іс-әрекет- терін қай бағытта қандай заңдар Негізінде орындайтынын анықтайды, яғни өзінің саясатын және тактикасын белгілейді алға қойған стратегиялық мақсатқа жету жолдары анықталады.

Кәсіпорын стратегиясын орындау үшін өз қызметінде мынадай шарттар орынндалуы тиіс;

Кәсіпорынның мақсатты стратегиясы сол кәсіпорынның барлық қызметкерлеріне түсінікті болуы керек;Стратегияны орындауға қажетті қорға уақытылы жеткізіліп тұруы қажет әі. Бұл үшін кәсіпорын басшылығының әр деңгеиі өзіне белгілі мақсаттары мен міндеттерін нақты орындап отырған жөн ;

Басшылық кәсіпорынның ұйымдық жөнінде шешім қабылдау. Қабылдаған стратегияны орындау үшін кәсіпорынның құрылымы тиімді ме жоқ па соған аса көғңл бөлінуі қажет .

Жоспардың принциптері экономикалық кәсіпорындағы жоспарлық қызметтің мінезі мен мазмұнын анықтайды. Жоспар принциптері фирмалардың жақсы жұмыс істеуіне және мүмкін болатын жағымсыз нәтижелерді азайтады.

Ертеде А.Файоль негізгі төрт жоспардың принциптерін анықтаған. Оның айтуынша олар қызметтің жақсы жүруіне септігін тигізеді. Олар: бірлік, үздіксіздік, иілгіштік және дәлділік принциптері. Одан кейін Р. Акоф тағы бір жоспар принципін қатыстылық принципін ұсынды.

Бірлік принципі. Бірлік принципі бойынша экономикалық кәсіпорындағы жоспар жүйелік түрде болуы керек.

«Жүйелік» мазмұны мынада: • Элементтердің жиынтығының болуы; • Олардың арасындағы қарым-қатынас; • Жалпы мақсатқа бағытталған элементтер жүйесінің, мінезінің даму бағытындағы

бірлігінің болуы; Фирма ішіндегі жоспардағы «жүйенің» негізін құрайтын түсінік қандай ұғымды

білдіреді. Оларды «координация» және «интеграция» категорияларын қолдану арқылы түсінуге болады.

Ұйымдағы жоспардың элементтері бөлек бөлімшелермен бөлек жоспар процестерінің бөлімі болып табылады. Бөлімшелерінің арасындағы қатынас көлденен деңгейдегі координация негізінде, яғни функционалдық бөлімшелер деңгейде жүзеге асырылады(маркетинг бөлімі, өндіріс бөлімінде, қаржылық бөлімінде және т.б.). Бірлік бағытындағы жоспарлық қызмет экономикалық ұйымдардағы барлық элементтердің мақсаты тек тіктік бірлік бөлімшелер және интеграция негізінде жүзеге асады.

Бөлек функционалдық бөлімшелердің жоспарлық қызметтің координациясының мазмұны, бір бөлімшенің жоспардағы кезкелген өзгеріс басқа да бөлімшелерінің жоспарында көрініс табу керек.

Сонымен, ұйымдағы жоспардың негізгі координация қасиеттер- өзара байланыстылық пен бір мезгілділік.

Жоспар интеграциясы бойынша, әртүрлі қызметтегі бөлімшелер тек әбіреуі өз жоспарымен ғана емес, жалпы фирманың стратегиясы бағыты бойынша жүзеге асыру керек.

Ұйымдағы барлық пайда болған жоспарлар тек жиынтық немесе жиналған документтер емес, бұл олардың арасындағы байланысқан жүйе.

Қатыстылық принципі. Қатыстылық принципі бірлік принципімен тығыз байланысты. Қатыстылық принципі бойынша, экономикалық ұйымның әрбір мүшесі оның қызметімен орындайтын функцияларына қарамастан жоспар қызметінің қатысушылары болып табылады. Яғни жоспар процесі өзіне назар аудартуы қажет.

Қатыстылық принциптерінің жүзеге асуы неде? Біріншіден, әрбір ұйым қатысушысы ұйым туралы терең ой және оның жан-жақты

өмірімен танысады. Ол ұйым туралы үлкен ауқымда ақпарат алады. Жалпы фирмаішілік ақпраттың дамуы жеңілденеді.

Екіншіден, жоспар процесінде ұйымның жеке мүшелерінің қатысуы, тіптіжұмысшыларға дейін, олардың жеке жоспарларына айналады, ал жоспардың мақсатына жету барысы олардың жеке қызығушылығын тудырады. Әр жұмысшыда тиімді еңбекке деген құштарлық пайда болып, ұйымдағы ұйымшылдық күшейе түседі.

Үшіншіден, қатыстылық принципін қолдану, ұйым мүшелерінің жоспарларымен айналасу барысында өздерін жан-жақты жетілдіруге себеп болады. Оларда жаңа дағдылар, жаңа білімдер, жаңа мүмкіндіктерге қол жеткізеді, ал бұл болса ұйымның болашақтағы істерін жүзеге асыруда қосымша ресурстарға ие болады.

Төртіншіден, партисипативтік жоспар өзіне менеджменттің екі функциясын біріктіреді, олар бір-бірімен жиі қарама-қайшылық болып келеді. Олар: шұғыл басшылық пен жоспар. Басшыларға жоспар сырттай болуы қажетсіз болады. Басшылар оны сырттай құруға тырысады.

Жұмысшылар колективі жоспарлауда практикалық қатысуы сапаны жоғарлату мақсатында үйірмелер құрамы негізінде ұйымдастырылуы мүмкін.

Ірі компаниядағы партисипативтік жоспарды ұйымдастырылуы үшін қатты және тіктік құрылған құрылымын қолданудағы кепілдеме беріледі ол ұйымның бүкіл деңгейдің арасындағы тіке және кері байланыстарды қаматамасыз етеді.

Үздіксіздік принципі. Үздіксіздік принципінің мағынасы мынада: - ұйымдағы жоспар процесі әрқашан орнатылған жүйе негізінде орындалуы керек. - дайындалған жоспар үздіксіз орындалып, бір кезектің орнына екінші кезек келуі

керек. Үздіксіздік принципінің екінші жағдайы-жоспардың әрқашан бір-бірінің соңынан

орындалуы. Компаниядағы жоспарлар процесі кей кезде үзілуі шарт емес. Фирмалар жоспарларды белгілі бір жыл ішіндегі бөлігінде әзірлейді, ол бекітіледі және жоспарлауды келесі кезеңге дейін тоқтатады. Жоспарлау процесі келесі маңызды ұйғарымдар негізінде үздіксіз болуы керек:

• сыртқы орталарға, фирманың күтілетін жағдайына байланысты жоспарға өзгерістер мен түзетулер енгізу керек.

• Нақты ұйғарымдар ғана емес, сонымен бірге фирманың ішіндегі құндылықтармен мүмкіндіктері де өзгереді. Егер фирма мынадай өзгерістерді енгізбесе, жоспарланған және алынған нәтижелер ешкімге қажет болмауы мүмкін.

Сонымен, үздіксіздік жоспар процесі әрқашан жұмысшылардың жоспар қызметіне қатысыподан шығатын пайданы алады.

Иілгіштік принципі. Иілгіштік принципі күтпеген жағдайда пайда болған өз бағытын өзгертуге мүмкіндік береді.

Иілгіштік принципін орындау үшін ішкі және сыртқы жағдайдың өзгеруіне байланысты жоспарларда өзгертулер негізуге болатындай етіп құру керек. Сондықтан жоспарлар өзінде резерв «қосымша қауіпсіздік» қамту керек.

Бірақ жоспардағы резервтің шегі болады: • резерв салынған көрсеткіштерде өте үлкен ауқымда болмауы керек, өйткені жоспар

дәл болмауы мүмкін; • ал өте төмен шегі артынан көп өзгертулерлі талап етеді, ал ол болса фирма қызмет нысанын жоғалтады.

Қаржылық жағынан иілгіштік принципі қосымша шығынды қажет етеді, ал шығын деңгейі болашақта мүмкін болатын тәекел қатынасына тең болуы керек. Мысалы, фирма жаңа құрал-жабдықтарды алу үшін қосымша шығындарды бөлуге әзір болуы керек, егерде олардың болжауы бойынша шығарылған жаңа түріндегі бұйымдар жаңа өңдеудің қажет етсе.

Иілгіштік принципінің қосымша шығындардың да шегі болады. Кей кезде шығынның көптігі сонша болуы мүмкін, тіпті иілгіштік жоспардың және онымен байланысты артықшылықтары оны өтей алмауы.

Дәлділік принципі. Кез-келген жоспар дәлділікпен құрылуы керек. Басқа сөзбен айтқанда, жоспар нақтыланған және түйінделген болуы, фирманың ішкі және сыртқы жағдайымен рұқсатталуы тиіс. Жоспардың стратегиясы және ұзақтығы шектеулі керек, өйткені болашақ туралы ақпарат өте аз, ал өзгерістің диопозоны мен жылдамдығы үнемі өсуде. Қысқа және бөлек бөлімшелерге арналған жоспар нақты және өнделген болуы керек, өйткені мынадай жоспар инструкциялар болып табылады, ал ол болса жоспарды жүзеге асыратын адамдар мен коллективтердің қызметі болып табылады.

4. Фирмалардың қызметін алдын ала болжамдау үшін фирманы ашу процесімен қатар оның бизнес жоспарын да құрастырады. Жалпы алғанда барлық өнеркәсіпте қызмет ететін баролық фирмаларға тән бизнес жоспарды ұйымдасту, құру үлгісісі ретінде төмендегі бизнес жоспарды тағаыйындау тәртібін ұсынамыз.

БИЗНЕС-ЖОСПАРДЫҢ дайындау тәртібі. Кіріспе: - сыртқы беті, тараулардың мазмұны, мақсаттарын белгілеу. Бизнесті белгілеу – 1. Бизнестің түрі:

A. Компания B. Өнімі C. Даму саласы

Нарықты белгілеу – 2. Нарықты талдау: A. Тұтынушы B. Нарық мөлшері (көлемі) мен орналасу орны C. Бәсекены талдау D. Біздің артықшылықтарымыз

Өнім дамуының жоспарлануы – 3. Өнімнің дамуы: A. Жобалау B. Даму фазалары C. Өзгерістер D. Әлеуетті мәсселелері (потенциалды проблемалары)

Өндірісті жоспарлау – (егер ол бар болса) 4. Өндіріс: A. Жеткізушілер B. Технологиялық желісі (процестер) C. Жабдықтануы D. Өндіріс шығындары (тарату, сервисты жоспарлау)

Маркетингтің ұйымдастырылуы –5. Өткізілім және маркетинг: A. Маркетингтің жоспары B. Баға белгілеу C. Жарнама D. Сату стратегиясы E. Оқыту (қызмет көрсету)

Ұйымдастырушылық құрылым –6. Ұйымдастырушылық жоспар: A. Негізгі қызметі (функциялары) B. Маңызды қызметтер (лауазымдары) C. Басқалары

Жұмыс тәртібі –7. Жұмыс кестесі: A. Басқару мәжілістері (заседания правления) B. Өндіріс C. Маркетинг D. Тарату E. Инкассо

Қаржықоры –8. Қаржы жоспарлануы A. Қаржыландыру қөздері B. Ұсынылатын шығындар (табыстар) C. Аққа құралдарының жылжыун талдау

Қорытынды – Қорытынды: - тәуекелділікті талдау, альтернативті жұмыстар, резюме Қолданылған әдебиеттер мен ақпараттық құралдардың тізімі.

Бизнес жоспардың шығындары. Ұйымдардың жіберілген және жүзеге асырылған жоспарлаудың шегі және шығындардың көптігі анықталмаған. Жоспарлаудың бір жетіспеушілігі ол керекті толықтырылған шығындар. Оларға: - іздестіру, жоспарлау ұйым бөлімі, жұмысшыларды толықтыру жатады. Бұнда әңгіме керекті экономикалық тапсырмаларды шешетін құралдар жетіспеушілігі жайлы болып отыр. Егер әңгіме ақшалай шығында болатын болса, онда жоспарлау тағы да бір өте керекті шығын категориясын қарастыру керек. Ол уақыт шығыны – ресурстардың типтері болуы мүмкін. Экономикалық қызметте минималды нәтиже ол жоспарлаудың өте үлкен қателігін болдырмау дгеніміз осы. Шығынды жатарлай дегеніміз толықтырылған керекті сферасын болса да онда сол жағдайда ғана әрбір толықтырылған тауар тартылуы мүмкін.

Масштабты қызмет фирмалары Масштабты қызмет фирмаларында жоспарлау мүмкіндігін ұйымдарда шектейді немесе кеңейтеді. Ішкі фирмалық при имуществаны жүзеге асыру үлкен формалардың жоспарлауына жатады, себебі, олар керекті потенцияалдар мен жұмыс жасайды, Олар болашақты көру үшін:

- оларда қаржылық мүмкіндіктері жоғары болуы керек, - олар жоғары квалификациялық жұмыскерлермен жұмыс жасайды және жоғары

квалификациялық жұмысшыларды өздеріне тартады және т.б. Көптеген экономикалық ұйыдарңға кең танымал жоспарлау жұмысын жүргізуге

қиынырақ. Соның ішінде қымбат тұратын жоспарлауды жасауға. Бірақ олар мыналар жүзеге асыра алады:

- бірнеше жоспарлаудың қызметін соның ішінде оперативті жоспардарды қолдана алады.

- атақты компаниялар мен іздестіру формалық жасаған дайын стратегиялық жоспарын қолдана отырып өзінің стратегиялық жоспарын қолдана отырып өздерінің стратегиялық жоспарын құралады.

Формальды жоспарлаудың басқа қолданылып жүрген шешімдірімен үйлестігі. Басқару шешімдерінің бірден-бір қабылдау формасы формальды жоспарлау болып табылады. Формальды жоспарлаудан басқа практикада «интенсивті алдын ала көру» қолданылады, басқару тәжірибенің негізгі, кейбірінде ретінде, тапқырлық, творчестволық бөлімнің және т.б. негізінде пайда болады. Интенсивтік жоспарлау мен формальдық жоспарлау бір-бірімен жақсы келіседі, ал кейбір жағдайда осы ортаудың негізгісі болып табылады. Көптеген жағдайларда шынайылық формалары жоспарлаудың мүмкіндіктерін шектейді және керісінше антретивті жоспарлау артығырақ болады. Формальды методтан кейін интенсивті тиімдірек б.т. Неге? Бұл сұраққа жауап нарық табиғатында жатыр. әрбір нарықтық жағдайлар қайталанбас, керемет жағдайлардың бір бірімен келісуінен тұрады. Формальды жоспарлау әр түрлі қарым қатынас, нарықтың қайталанбас жағдайлары және сондықтан ол керемет жобалардың кемі бола алмайды. Бұл уақытта көмекке интенсивті жоспарлау келеді немесе Л.Хейканың айтуы бойынша «анықталмаған».

Ішкі фирмалық жоспарлардың сәтс»здігінің себептері.

Жоспарлаудың сәтсіздігінің себептерін бірінші топ менеджерлері мен жоспарлардың жоспар обьективтігінің шегін ескермейді деп түсіндіреді. Ал екінші топ субьективті негіздегі себептерді көрсетеді, яғни байланысты солардыңіс әрекетіне байланысты.

Мамандар жоспарлау тиімділігіне қарсы тұратын субьективті негіздердің 3 түрін көрсетеді:

Сәтсіздіктің бірінші және маңызды себебі ол кіші мерзімді көрсеткіштердің ұзақ мерзімді приоритетке шектен тыс басымдығы.

Әрбір фирмада кейінге қалдыруға болмайтын тапсырмалар көп. Олар оны максималды қысқа уақыт негізінде шешуге тырысады. Бірақ өте тезі – олар әрқашанда негізгісі бола бермейді. Ұйымның қызметінің барлығына бірдей бағыт беру, негізгі мақсаттарын анықтау, ұзақ уақыттық тапсырмалар олардың негізгісі болып табылады. Көптеген басшылықтар уақыт аздығына қарсылық айтып жатады, себебі жоспардың жүзеге асыруға уақыт жеткіліксіз, соның ішінде ұзақ уақыт жоспарлауға жеткіліксіз.

Екінші себебі ол басшының жеке жан дүниесіне байланысты, оны былай көрсетуге болады – басқарушының жосрпарлық мүмкіндігі аз.

Басшы ол аз ісін жақсы білген, шешілген басшы болуы керек. Тіпті істі тез және шешімдерді тез қабылдау керек.

Үшіншіден, жоспардың сәтсіздігінің кесірі себебіне бизнес жоспарлаудың маманының жеке жан дүниесіне байланысты. Негізінен жоспарлаушымен басшы екі қарама қарсы адамдар категориясына жатады. Басшыға қарағанда жоспарлаушылар жағдайға теориялық жағынан керекті бөлімдер бар, олар ғылыми метод арқылы жоспарлауға қолданылып бағаны шығарады. Бірақ жоспарлау мамандығана «саяси» және практикалық көз қарас жетіспейді. Бұл жоспарда екі қарама-қарсы шешімдерге әкеледі:

- жоспарлар әсер етейік деп жүрген шаруашылық қызметтің жоспарын тартып алып жоспар құрады.

- басшымен жоспарлардың арасындағы қарсылығымен қарама қайщылық. Бұл жағдайдан шығу үшін менеджер мен жоспарлаушы жоспар қызметі мен фирма

жұмысына қатысты сұрақтарды бірлесіп шешуі керек. [kgl].

[gl] Тақырып 8. Бизнестің ұйымдастыру ерекшеліктері[:]. Дәріс мақсаты: Дәріс құрылымы:

1. Шарттар, есеп берулер. 2. Төңіректегі бизнес – ортаның рөлі. 3. Бизнестегі персоналдың ролі және еңбек қатынасы.

1. Кәсіпкер төмендегі бланкілер (ресми құжат) мен квитанцияларды (ресми қолхат) толтырады: Жеке кәсіпкерлкрдің мемлекеттік тіркелуі туралы куәлік алуы үшін өтініш

бланкісі; Жеке тұлғаның осы іс әрекет бойынша жұмыс істеуге рұқсат алу өтініші; Табыс салығын алдын ала төлейтін " Анықтама " бланкісі; Кірістер мен шығындар есебін жүргізу бойынша арнайы кітап; Бір жылдық ҚҚС (НДС) туралы квитанциялар, 4 бланкіге дейін; Бір жылдық әлеуметтік салық туралы квитанциялар, 4 бланкіге дейін Бір жылға зейнет қоры үшін квитанциялар, 12 бланкіге дейін; Бір жылдық табыс бойынша төленетін салық үшін квитанциялар, 4 бланкіге дейін; әрбір жұмысшымен бір жылға жасалған еңбек келісімі бланкісі. Табыс салығы төмендегідей есептеледі:

Өткен айда сатылғандар -өткен айдың шығындары. • Өткен айдың НДС сомасын өткен айдың 15 –не (егер 500 х МРП –дан көп болса) төлеу керек немесе есеп айыру тоқсанның бірінші айының 15 –не төлеу керек;

• Келесі айға зейнетақы жарнасының сомасын ағымдағы айдың 10 –на төлеу керек; • Әлеуметтік сомасы және қалған сомаға негізделген табыс салығының өзгерілетін пайызын ағымдағы айдың 15 –не төлеу керек. Бланкілердің түрлері: жеке кәсіпкер ретінде тіркелу үшін өтініш; патент алу үшін өтініш ; НДС төлеу үшін өтініш; әлеуметтік салық төлеут үшін бланк; зейнетақы қорына төлеу үшін бланк; табыс салығын төлеу үшін бланк; патент бланкісі үшін мемлекеттік банкке кәсіпкер банкінен ақша аудару үшін

бланк және жеке кәсіпкердің куәлігіне бланк -2 дана; әрбір жалға алынатын жұмысшымен шартқа отыру бланкісі.

2. Төңіректегі бизнес – ортаның рөлі. Кәсіпкерге сыртқы ортаның төмендегі негізгі факторлар әсер етеді:

Инфрақұрылым – кез келген тұтас экономикалық жүйенің міндетті құрамдас бөлігі. Кәсіпкерлікте, шағын бизнесте қолданылатын инфрақұрылым әртүрлі іскерлік қатынастардың субъектілерін бір бүтінге байланыстыратын құқықтық-ұйымдастыру нормаларының жиынтығын білдіреді. Инфрақұрылым ұйымдастырып ғана қоймайды, ол іскерлік қатынасты да ұйымдастырады және оған қатысышулардың мүдделерін жүзеге асыруды жеңілдетеді, бірақ әртүрлі субъектілердің экономикасын мамандандыруды қамтамасыз етеді, олардың нарықтық орындарын толтыруды қарастыру негізінде олардың жұмыстарының нәтижелігі мен шапшандығын жоғарылатуды ұйымдастырады, заңдық және экологиялық бақылауды жеңілдетеді, іскерлік тәжірибені мемлекеттік және қоғамдық реттеуді ұйымдастырады.

3. Бизнестегі персоналдың ролі және еңбек қатынасы. Адам факторы қржымен, технологиямен және ақпаратпен қатар кәсіпкерліктегі табыстың ең маңызды факторы болуда. Персоналды басқарудың бүгінгі теориясы –басқару әлеуметтік-психологиялық әдістермен негізделу керектігін айтады және жұмысшыларға деген ықпал кешенді болуы мүмкін. Бұл материалдық және қаржылай ынталарды пайдалану, сонымен бірге жұмысты сезімдегі міндетке айналдыру үшін еңбекке мотивациялау, адамның ішкі сезімінде тек осы кәсіпкерде жұмыс істеу керек деген ұғым болуы керек. Олар мына төмендегі әдістер: ұжымды, топты ұйымдастыру; жеке үлгі көрсете білу; дәлелді жағдайлар; маңызды шешім қабылдауда, басқаруда персоналдың қатысуы; қызметкерлердің мәдени және рухани қажеттіліктерін қанағаттандыру; әлеуметтік даму, перспективалар, қорғау.

Тіке әсер ететін факторлар: Жанама әсер ететін факторлар: - мемлекеттік органдар мен заңдар - саяси факторлар - "күшпен мәжбүрлеу" көздері - елдің экономикалық жағдайы - кәсіподақ ұйымдары - әлемдік нарық -әріптестер және әріптестік байланыстар - ғылыми – техникалық жетістіктер - біліктілік дәрежесі - әлеуметтік – мәдени факторлар - істің имиджі - шындықты психологиялық қабылдау дәрежесі - бәсекелестер - орталықтардан аулақтық - инфрақұрылым - өмірдің деңгейі мен сапасы - қызмет көрсетулерге тарифтер (энерготасымалдаушылар, транспорт т.б)

- отбасы

Кәсіпкерге көмек ретінде персоналмен дұрыс жұмыс істеу үшін міндетті түрде қажетті түсінік жүргізудің ең маңызды жолдарын келтіреміз.

Кәсіби жарамдылық –лауазымды қаралған қызметтік міндеттерді орындау қабілеті.

Жан –жақты білікітілік –қызметтік міндеттерді орындау үшін қажетті білімдерді беру.

Мамандық – шағын кәсіби міндеттерді орындайтын білім мен дағдылар жиынтығы. Менеджмент саласындағы американдық сарапшы Р.Генри Мильор " тамақтандыру және қамқорлық жасау " теориясын ұсынеды. Ол табыстың ең маңызды көзі басшы мен бағынышты арасындағы кері байланыстың барлығы деп есептейді, ал бізде кәсіпкер мен жұмысшы арасында. Жұмысшы мақсыттырды, жұмысының нәтижесін, кәсіпкердің өзіне деген қатынасын білу керек, әйтпесе, зерттеулер көрсеткендей ол наразылықты сезеді. Бастық пен бағынышты адамның өз міндеттерінің көзқарастары түбегейлі әртүрлі екенін американдық зерттеушілер көрсетті.

Біз ойлаймыз, бизнеспен айналысу негізінде өркендеу болу мүмкін, егер адам ресурстарын басқару саласында жұмыс басынан бастап жаңа зерттеулерге негізделген болса. Бұған ЕҢБЕК ӨМІРІНІҢ САПАСЫН нығайту бағдарламасы кіреді. Себебі адам өмірінің көбісін жұмыста өткізеді ғой!

Еңбек өмірінің жоғары сапасы төмендегідей сипатталады: жұмыс қызықтырарлық болуы керек; жұмысшылар өзінің еңбегіне әділ мақтаулы және қадірлі болу керек; жұмыс істейтін орын таза, шу деңгейі төмен және жақсы жарық болу керек; басшы тарапынан бақылау аз болу керек, бірақ қажет жағдайда барлық уақытта

жүргізіледі; жұмысшылар өздеріне және жұмысына қатысты шешімдер қабылдауға қатысып

отыру керек; тұрмыстық және медициналық қызмет көрсету жабдықтарымен қамтамасыз ету

керек. Еңбек - адам мен қоғамның өміріне және қажеттіліктерін қанағаттандыруға қажетті

материалдық, рухани және басқа да құндылықтарды жасауға бағытталған адам қызметі. Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді және осы Кодекстен, Қазақстан Республикасының заңдары мен Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.

Еңбек Кодексінде көзделген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Республикасының басқа заңдарына еңбек қатынастарын, әлеуметтік әріптестік пен еңбекті қорғау қатынастарын реттейтін нормаларды енгізуге тыйым салынады.

Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта осы Кодекстегіден өзгеше ережелер белгіленген болса, онда халықаралық шарттың ережелері қолданылады. Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта оны қолдану үшін заң шығару талап етілетін жағдайларды қоспағанда, халықаралық шарттар еңбек қатынастарына тікелей қолданылады.

Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының мақсаты мен міндеттері. Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының мақсаты еңбек қатынастарын және еңбек қатынастарына тікелей байланысты өзге де қатынастарды еңбек қатынастары тараптарының құқықтары мен мүдделерін қорғауға, еңбек саласындағы құқықтар мен бостандықтардың ең төмен кепілдіктерін белгілеуге бағытталған құқықтық реттеу болып табылады. Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының міндеттері еңбек қатынастары тараптары мүдделерінің теңгеріміне, экономикалық өсуге қол жеткізуге, өндіріс тиімділігі мен адамдардың әл-ауқатын арттыруға бағытталған қажетті құқықтық жағдайлар жасау болып табылады.

Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының принциптері:

1) адам мен азаматтың еңбек саласындағы құқықтарының шектелуіне жол бермеу; 2) еңбек бостандығы; 3) кемсітушілікке, мәжбүрлі еңбекке және балалар еңбегінің ең нашар түрлеріне тыйым салу; 4) қауіпсіздік және гигиена талаптарына сай келетін еңбек жағдайларына құқықты қамтамасыз ету; 5) өндірістік қызмет нәтижелеріне қатысты алғанда қызметкердің өмірі мен денсаулығының басымдығы; 6) еңбегі үшін жалақының ең төменгі мөлшерінен кем емес, әділетті сыйақыға құқығын қамтамасыз ету; 7) тынығу құқығын қамтамасыз ету; 8) қызметкерлердің құқықтары мен мүмкіндіктерінің теңдігі; 9) қызметкерлер мен жұмыс берушілердің өздерінің құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін бірігу құқығын қамтамасыз ету; 10) әлеуметтік әріптестік; 11) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелерін мемлекеттік реттеу; 12) қызметкерлер өкілдерінің Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының сақталуына қоғамдық бақылауды жүзеге асыру құқығын қамтамасыз ету болып табылады.

Қызметкердің негізгі құқықтары мен міндеттері. Қызметкердің:

1) осы Кодексте көзделген тәртіппен және жағдайларда еңбек шартын жасасуға, өзгертуге, толықтыруға және бұзуға; 2) жұмыс берушіден еңбек шартының, ұжымдық шарттың талаптарын орындауды талап етуге; 3) еңбек қауіпсіздігіне және еңбекті қорғауға; 4) еңбек жағдайлары мен еңбекті қорғаудың жай-күйі туралы толық және дәйекті ақпарат алуға; 5) еңбек шартының, ұжымдық шарттың талаптарына сәйкес уақтылы және толық көлемде жалақы төленуіне; 6) бос тұрып қалу үшін Кодекске сәйкес ақы алуға; 7) тынығуға, оның ішінде жыл сайынғы ақылы еңбек демалысына; 8) егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе, өз еңбек құқықтарының берілуі мен оларды қорғау үшін, кәсіподақ немесе басқа да бірлестіктер құру, сондай-ақ оларға мүшелік құқығын қоса алғанда, бірігуге; 9) өзінің өкілдері арқылы ұжымдық келіссөздерге қатысуға және ұжымдық шарт жобасын әзірлеуге, сондай-ақ қол қойылған ұжымдық шартпен танысуға; 10) осы Кодексте көзделген тәртіппен кәсіптік даярлықтан, қайта даярлықтан өтуге және өзінің біліктілігін арттыруға; 11) еңбек міндеттерін атқаруға байланысты денсаулығына келтірілген зиянды өтетуге; 12) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда міндетті әлеуметтік сақтандырылуға; 13) кепілдіктерге және өтемақы төлемдеріне; 14) өзінің құқықтары мен заңды мүдделерін заңға қайшы келмейтін барлық тәсілдермен қорғауға; 15) бірдей еңбегі үшін қандай да болмасын кемсітусіз бірдей ақы алуға; 16) еңбек дауын шешу үшін таңдауы бойынша келісім комиссиясына, сотқа жүгінуге; 17) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау талаптарына сәйкес жабдықталған жұмыс орнына; 18) Қазақстан Республикасының еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау туралы заңнамасында, сондай-ақ еңбек шартында, ұжымдық шартта көзделген талаптарға сәйкес жеке және ұжымдық қорғану құралдарымен, арнаулы киіммен қамтамасыз етілуге;

19) өзінің денсаулығына немесе өміріне қауіп төндіретін жағдай туындаған кезде, бұл туралы тікелей басшы немесе жұмыс берушінің өкілін хабардар ете отырып, жұмысты орындаудан бас тартуға; 20) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі талаптарға сәйкес келмеуі себепті ұйымның жұмысы тоқтатыла тұрған уақытта орташа жалақысының сақталуына; 21) еңбек жөніндегі уәкілетті органға немесе оның аумақтық бөлімшелеріне өзінің жұмыс орнындағы еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жағдайларын тексеру туралы өтініш жасауға, сондай-ақ еңбек жағдайларын, қауіпсіздігін және еңбекті қорғауды жақсартуға байланысты мәселелерді тексеру мен қарауға өкілдікпен қатысуға; 22) жұмыс берушінің еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы іс-әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағым жасауға; 23) біліктілігіне, еңбектің күрделілігіне, орындалған жұмыстың саны мен сапасына, сондай-ақ еңбек жағдайларына сәйкес еңбегіне ақы төленуіне; 24) осы Кодексте, Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында және ұжымдық шартта көзделген нысандарда ұйымды басқаруға қатысуға; 25) осы Кодексте, Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында белгіленген тәртіппен, ереуілге құқықты қоса алғанда, жеке және ұжымдық еңбек дауларын шешуге құқығы бар. Қызметкер: 1) еңбек міндеттерін еңбек шартына, ұжымдық шартқа, жұмыс берушінің актілеріне сәйкес орындауға; 2) еңбек тәртібін сақтауға; 3) жұмыс орнында еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау, өрт қауіпсіздігі мен өндірістік санитария жөніндегі талаптарды сақтауға; 4) жұмыс берушінің және қызметкерлердің мүлкіне ұқыпты қарауға; 5) адамдардың өмірі мен денсаулығына, жұмыс беруші мен қызметкерлер мүлкінің сақталуына қауіп төндіретін ахуал туындағаны, сондай-ақ бос тұрып қалу туындағаны туралы жұмыс берушіге хабарлауға; 6) еңбек міндеттерін орындауға байланысты өзіне мәлім болған мемлекеттік құпияны, қызметтік, коммерциялық және заңмен қорғалатын өзге де құпияларды құрайтын мәліметтерді жария етпеуге; 7) жұмыс берушіге келтірілген зиянды осы Кодексте белгіленген шектерде өтеуге міндетті. 3. Қызметкердің осы Кодексте көзделген өзге де құқықтары болады және ол өзге де міндеттерді атқарады.

Жұмыс берушінің негізгі құқықтары мен міндеттері. Жұмыс берушінің:

1) жұмысқа қабылдау кезінде таңдау еркіндігіне; 2) қызметкерлермен еңбек шартын осы Кодексте көзделген тәртіппен және негіздер бойынша өзгертуге, толықтыруға және бұзуға; 3) өз өкілеттігі шегінде жұмыс берушінің актілерін шығаруға құқығы бар. Еңбек жағдайларының өзгеруіне байланысты актілер шығару осы Кодекстің 48-бабына сәйкес жүзеге асырылады; 4) өз құқықтары мен мүдделеріне өкілдік ету және оларды қорғау мақсатында бірлестіктер құруға және оларға кіруге; 5) қызметкерлерден еңбек шарты, ұжымдық шарт талаптарының, еңбек тәртіптемесі ережелерінің және жұмыс берушінің басқа да актілерінің орындалуын талап етуге; 6) Кодексте көзделген жағдайларда және тәртіппен қызметкерлерді көтермелеуге, оларға тәртіптік жаза қолдануға, қызметкерлерді материалдық жауапкершілікке тартуға; 7) еңбек міндеттерін атқару кезінде қызметкердің келтірген зиянын өтетуге; 8) еңбек саласындағы өзінің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау мақсатында сотқа жүгінуге;

9) қызметкерге сынақ мерзімін белгілеуге; 10) егер жеке еңбек шартының талаптарында ескертілген болса, қызметкерді оқытуға байланысты өз шығындарын өтетуге құқығы бар. Жұмыс беруші: 1) Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының, келісімдердің, ұжымдық шарттың, еңбек шартының, өздері шығарған актілердің талаптарын сақтауға; 2) жұмысқа қабылдаған кезде осы Кодексте белгіленген тәртіппен және жағдайларда қызметкерлермен еңбек шарттарын жасасуға; 3) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау бойынша ішкі бақылауды жүзеге асыруға; 4) қызметкерге еңбек шартында келісілген жұмысты беруге; 5) қызметкерге Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінде, еңбек шартында, ұжымдық шартта, жұмыс берушінің актілерінде көзделген жалақы мен өзге де төлемдерді уақтылы және толық мөлшерде төлеуге; 6) қызметкерді жұмыс берушінің актілерімен және ұжымдық шартпен таныстыруға; 7) қызметкерлердің өкілдеріне ұжымдық келіссөздер жүргізу, ұжымдық шарттар жасасу, сондай-ақ олардың орындалуын бақылау үшін қажетті толық және дәйекті ақпарат беруге; 8) қызметкерлер өкілдерінің ұсыныстарын қарауға, ұжымдық келіссөздер жүргізуге және осы Кодексте белгіленген тәртіппен ұжымдық шарт жасасуға; 9) қызметкерлерді Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасына, еңбек шартына, ұжымдық шартқа сәйкес еңбек жағдайларымен қамтамасыз етуге; 10) қызметкерлерді жабдықпен, құралдармен, техникалық құжаттамамен және еңбек міндеттерін атқару үшін қажетті өзге де құралдармен өз қаражаты есебінен қамтамасыз етуге; 11) мемлекеттік еңбек инспекторларының нұсқамаларын орындауға; 12) егер жұмысты жалғастыру қызметкердің және өзге де адамдардың өміріне, денсаулығына қауіп төндіретін болса, жұмысты тоқтата тұруға; 13) қызметкерлерді міндетті әлеуметтік сақтандыруды жүзеге асыруға; 14) қызметкер еңбек міндеттерін атқару кезінде оның өмірі мен денсаулығына зиян келтіргені үшін азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыруға; 15) қызметкерге жыл сайынғы ақылы еңбек демалысын беруге; 16) қызметкерлердің еңбек қызметін растайтын құжаттардың және оларды зейнетақымен қамсыздандыруға арналған ақшаны ұстап қалу мен аудару туралы деректердің сақталуын және мемлекеттік мұрағатқа тапсырылуын қамтамасыз етуге; 17) қызметкерге зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауіпті жұмыс жағдайлары мен кәсіптік аурудың болу мүмкіндігі туралы ескертуге; 18) жұмыс орындары мен технологиялық процестерде қауіп-қатерді болғызбау жөнінде шаралар қабылдауға, өндірістік және ғылыми-техникалық прогресті ескере отырып профилактикалық жұмыстар жүргізуге; 19) жұмыс уақытының, оның ішінде әрбір қызметкер орындайтын үстеме жұмыстардың, зиянды (ерекше зиянды), қауіпті еңбек жағдайларындағы жұмыстардың, ауыр жұмыстардың нақты есебін жүргізуге; 20) қызметкерлердің кәсіби даярлықтан, қайта даярлықтан өтуін және олардың біліктілігін арттыруды осы Кодекске сәйкес қамтамасыз етуге; 21) қызметкердің өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес өтеуге; 22) еңбек жөніндегі уәкілетті органның және еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органның аумақтық бөлімшелерінің лауазымды адамдарын, қызметкерлер өкілдерін, еңбекті қорғау жөніндегі қоғамдық инспекторларды ұйымдардағы еңбек қауіпсіздігінің, еңбек жағдайы және еңбекті қорғаудың жай-күйін және Қазақстан Республикасының еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау туралы заңнамасының сақталуын, сондай-ақ өндірістегі жазатайым оқиға мен кәсіптік ауруларды тексеру үшін кедергісіз жіберуге;

23) жұмысқа қабылдау кезінде осы Кодекстің 31-бабына сәйкес еңбек шартын жасасу үшін қажетті құжаттарды талап етуге міндетті. Жұмыс берушінің осы Кодексте көзделген өзге де құқықтары болады және ол өзге де міндеттерді атқарады.

Еңбек шарты - қызметкер мен жұмыс берушінің арасындағы жазбаша келісім, бұған сәйкес қызметкер белгілі бір жұмысты (еңбек функциясын) жеке өзі орындауға, еңбек тәртіптемесінің ережелерін сақтауға міндеттенеді, ал жұмыс беруші қызметкерге келісілген еңбек функциясы бойынша жұмыс беруге, Кодексте, Қазақстан Республикасының заңдары мен өзге де нормативтік құқықтық актілерінде, ұжымдық шартта, жұмыс берушінің актілерінде көзделген еңбек жағдайын қамтамасыз етуге, қызметкерге уақтылы және толық мөлшерде жалақы төлеуге міндеттенеді. Еңбек шартының нысанасы. Еңбек шарты бойынша қызметкер сыйақы үшін тиісті біліктілігі бойынша жұмысты (еңбек функциясын) атқарады және еңбек тәртіптемесін сақтайды, ал жұмыс беруші еңбек жағдайларын қамтамасыз етеді, қызметкерге Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында, еңбек шартында, ұжымдық шартта, тараптардың келісімінде көзделген жалақыны уақтылы және толық көлемінде төлейді және өзге де төлемдерді жүзеге асырады.

Еңбек шартының мазмұны. Еңбек шартында: 1) тараптардың деректемелері: жұмыс беруші-жеке тұлғаның тегі, аты, әкесінің аты (егер жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілген болса), оның тұрақты тұратын мекен-жайы, жеке басын куәландыратын құжаттың атауы, нөмірі, берілген күні, салық төлеушінің тіркеу нөмірі; жұмыс беруші-заңды тұлғаның толық атауы мен орналасқан жері, жұмыс беруші-заңды тұлғаның мемлекеттік тіркеу нөмірі мен күні, салық төлеушінің тіркеу нөмірі; қызметкердің тегі, аты, әкесінің аты (егер жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілген болса), жеке басын куәландыратын құжаттың атауы, нөмірі, берілген күні, жеке сәйкестендіру нөмірі және салық төлеушінің тіркеу нөмірі, әлеуметтік жеке коды; 2) белгілі бір мамандық, біліктілік немесе лауазым бойынша жұмысы (еңбек функциясы); 3) жұмыстың атқарылатын орны; 4) еңбек шартының мерзімі; 5) жұмыстың басталу күні; 6) жұмыс уақыты мен тынығу уақытының режимі; 7) еңбекке ақы төлеу мөлшері мен өзге де шарттары; 8) егер жұмыс ауыр жұмыстарға жататын болса және (немесе) зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауіпті жағдайларда орындалатын болса, еңбек жағдайларының сипаттамасы, кепілдіктер мен жеңілдіктер; 9) қызметкердің құқықтары мен міндеттері; 10) жұмыс берушінің құқықтары мен міндеттері; 11) еңбек шартын өзгерту мен тоқтату тәртібі; 12) кепілдіктер мен өтемақы төлемдері, оларды төлеу тәртібі; 13) сақтандыру жөніндегі талаптар; 14) тараптардың жауапкершілігі; 15) жасалу күні мен реттік нөмірі болуға тиіс. Тараптардың келісімі бойынша еңбек шартына Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмейтін өзге де талаптар енгізілуі мүмкін. Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасымен салыстырғанда қызметкердің жағдайын нашарлататын еңбек шартының ережелері жарамсыз деп танылады. [kgl]

[gl] Тақырып 9 Кәсіпкерлерді қаржыландыру мәселесі[:] Дәрістің мақсаты: Мемлекет тарапынан шағын кәсіпкерлікті қаржылық қолдауды

жеке қызметте шағын кәсіпорын бюджеттерін құруда қолжетімділікті бюджеттеу, жеңілдік және ақпараттармен қамтамасыз ету бағыттарын және шетелдік тәжіриебесін зерттеу.

Дәріс құрылымы: 1 Кәсіпкерлік қолдау механизмінің шетелдік тәжіриебесі. 2 Шағын кәсіпкерлік субъектілерін қаржылық қолдау: 3Шағын кәсіпкерлікті несиелендірудегі негізгі таұқыметтері. 1 Көптеген шетел мемлекттерінің тәжірибесі көрсетіп отырғандай, шағын бизнеске

байланысты мемлекеттік саясат маңызды өз бетінше жүйелік бағыт болып табылады. Ұйымдық құрылымдарды және шағын кәсіпкерлікті қолдау механизмдерін басқа мемлекеттерде зерттеу қандай да болмасын ұлттық ерекшеліктерге қарамастан барлық сипаттамаларға анықтауға мүмкіндік береді.

Кесте 1 Кәсіпкерлік қолдау механизміне сиппатама

№ Дамыған мемлекеттер тәжірибесі ҚР деңгейін бағалау 1 Мемлекттік саясат мақсаттарын анықтайтын кәсіпкерлік

қызметті қолдау сұрақтарын реттейтін әлеуметтік құқықтық актілер болуы.

Жүзеге асыру үстінде

2 Мемлекеттік қаржылық, технологиялық, ақпараттық, кеңістік және кадрлық мемлекеттік жобалардың жүйесін құрастыру және жүзеге асыру

Жүзеге асыру үстінде

3 Шағын кәсіпкерлікті қолдаудың тікелей және жанама шараларының байланысы

Дамуда

4 Әр түрлі деңгейдегі бюджеттерден шағын кәсіпкерлікті қолдау жобаларын жүзеге асырудың ассигнациясын анықтау

Даму үстінде

5 Шағын бизнес саласындағы барлық міндеттерді реттейтін дамыған арнайы мамандандырылған мемлекеттік мекемелердің болуы

Жоқ

6 Орталық, аймақтық және жергілікті билік органдарының функцияларын өзара рационалды бөлу


7 Мемлекеттік билік органдарының шағын бизнес мүдделерін қорғайтын ұйымдармен өзара қарым – қатынасы


8 Шағын бизнес саласындағы мемлекеттік саясатты өзара қарым – қатынасты қолдауға бағытталған


Ескерту. Қазақстандағы шағын және орта кәсіпкерліктің дамуы туралы есеп. www.nur.kz Үлестерден көріп отырғанымыздай шағын бизнесті дамыту үшін Қазақстан шағын

бизнесті басқару процессін жетілдіруге көп күш жұмсауда. Шетелдік мамандардың айтуы бойынша қазіргі бизнес ішкі және сыртқы факторлардың әсеріне тәуелді.

Бизнестің ішкі және сыртқы ортасын сараптаудан екі факторды есепке алған жөн: ішкі және сыртқы ықпалдардың көлемі және ортаның өзгеру деңгейі. Кәсіпкерлікке барлық сыртқы ықпалдарды өз кезегінде макроэкономикалық және салалық деп бөлуге болады. (1 сурет)

Экономикалық факторлар

Бизнесті мемлекеттік реттеу

Ортаның бизнеске макро ықпалы

Әлеуметтік факторлар

Технологиялық факторлар

Ресурстық факторлар 2 - сурет. Ортаның бизнеске макроықпалы

Ішкі немесе бақыланатын факторларға кәсіпорын қызметіне байланысты факторларды жатқызады. Енді әртүрлі тәжірибесіне келейік.

АҚШ – ғы шағын бизнес . Әдетте америкалық фирмалардың көлемі жұмысшылардың санымен бағаланады: өте ұсақ фирмалар – 40 адамға дейін жұмысшылары бар, шағын 65-нан 120 адамға дейін, орташа 150-ден 630-ға дейін, ірі 800 адамнан көп (2 - кесте). Көрсеткіштерді салалар бойынша құрады: бөлшек саудада 100 жұмысшысы бар, өңдеу саласында 500-ге дейін жұмысшылары бар фирмалар шағынға жатады.

2– кесте. АҚШ-ғы әртүрлі деңгейдегі фирмалардың саны Фирма көлемі Фирма саны Ірі 1580 Орташа 164010 Шағын 2990015 Шағын кеңселер 3890600

Ескерту. Қазақстандағы шағын және орта кәсіпкерліктің дамуы туралы есеп. www.nur.kz

АҚШ тәжірибесі көрсетіп отырғандай, шағын бизнес ортаның өзгерісіне тез бейімделгіш. Шағын кәсіпорындардың жаппай ликвидациясы кәсіпкерлерге кері әсерін тигізбейді. Жұмысшы күшінің және капиталдың территориялық және саналық ағымы жақсарады, тұтынушы сұранысының және жоғары өндіріс шағындарының өзгеруіне өндіріс қимылының жеделдігі жоғарылайды. Бір шағын кәсіпорындар жабылса, екінші біреулері ашылады.

Қазіргі уақытта АҚШ халқының 78 % шағын және орта бизнес саласында жұмыс істейді. АҚШ тәжірибесі шағын бизнес ірі өндірістің өзгерістерге, жаңа міндеттемелерге бейімделуін және икемділігін көтеретіндігін көрсетіп отыр.

Енді АҚШ-та шағын кәсіпорындарға мемлекет тарапынан көмекке келейік. Шағын кәсіпорындардың қызметі арнайы ұйымының – 1953ж АҚШ Конгресі құрған шағын бизнес әкімшілігінің құзырына кіреді. Сол жеке сектордың құқықтық негізгі болып табылатын шағын бизнес туралы Заң қабылданды. 1953ж Эйзенхаур президент болған кезде елде жұмыссыздық және инфляция болатын. Экономиканы жандандыру үшін – шағын бизнес әкімшілігін (ШБӘ) құрды. Ол өз қызметтерін дұрыс атқарды. Қазіргі уақытта АҚШ-та шағын бизнесте 34 млн кәсіпорын бар, онда елдегі барлық жұмысбастылардың 81% қызмет етеді. Шағын бизнес кәсіпорындарының өндіріс және сату көлемі жалпы мемлекеттегі сату көлемінің 71 % құрайды, және 121,3 % кәсіпкерлер – бұл шағын бизнес басшылары. Шағын бизнес әкімшілігі - шағын кәсіпорындарға қаржылық және кеңестік көмек көрсетеді. Басты міндеті – шағын кәсіпкерлікті ұйымдастыру, қолдау және өмір сүруін қамтамасыз ету. ШБӘ өз қызметін басқа агенттіктер мен комитеттер, соның ішінде қаржы, білім, кәсіби ассоциациялар мен бірігіп отырып жүзеге асырады. Мемлекет өнімнің ірі тұтынушыларының бірі болғандықтан шағын бизнес әкімшілігі шағын кәсіпорындарға мемлекетпен мәміле орнатуға көмектеседі. Әйел, мүгедек, ардагер – кәсіпкерлерге ерекше назар аударады, шағын бизнес әкімшілігі 7 мың адам жұмыс істейді, оның 5,2 мыңы Вашингтоннан тыс жерлерде. Ұйымның 12 аймақтық орталығы және 68 территориялық бөлімшелері бар. Олардың арасындағы байланыс аудан – аймақ – орталық тізбегі бойынша жүзеге асады. АҚШ-ғы шағын бизнес қоғамдағы ресми белсенділікті сақтау үшін маңызды болып табылады[13].

Америкалық тәжірибе көрсетіп отырғанындай кәсіпкерлік еркіндігін шектейтін кез келген үкіметтік немесе басқа да шектеулер ресми белсенділікті төмендетеді. Сондықтан шағын бизнестің барлық мүдделері АҚШ конгресінің бақылауында. Сонда да ерекше рөлді шағын бизнес әкімшілігі шеңберіндегі жобалар ойнайды. Мысалы, шағын бизнеспен айналысқысы келетіндер үшін арнайы қызмет қарастырылған, олар тегін кеңестер береді, конференциялар ұйымдастырады, кездесу және семинарлар өткізеді. Оның үстіне, шағын

http://www.nur.kz/

бизнес бизнес - инкубатордың бастауымен ақпарат беру, кәсіпкерлерді оқыту және оларға әр түрлі сұрақтар бойынша кеңес берумен айналысатын орталықтар ұйымдастырылған.

Бұдан басқа, 1976 ж. арнайы шағын бизнес мүдделер қорғайтын Адвокаттық кеңсе құрылды, ол тікелей Президент пен Сенатқа бағынады. Адвокаттық кеңсе негізгі міндеттері:

- мемлекеттік заңдардың, жобалардың, ережелер мен салықтардың шағын бизнестің дамуына әсерін зерттеу.

- Шағын бизнеске әсер ететін факторларға экономикалық және статистикалық зерттеулер жүргізу, шағын бизнес потенциалын бағалау, шағын бизнес мәселелері мен қажеттіліктерін зерттеу т.б.

Қазақстандық тәжірибеде шағын бизнеске көмектесудің «инкубаторлық» жобасын қолданған жөн. «Инкубатор» термині алғаш кәсіпкерлікпен айналысушыларға көмек көрсету мақсатында университет, ұйымдар, кампаниялар, федералдық үкімет органдары жандарына ашылған ұйымдарға қолданылады. «Инкубатордың» басты міндеті – шағын, әсіресе иннновациялық бизнесті алғашқы қолдау. Инкубаторлар жанынан құрылған кәсіпорындар тәжірибе жинайды, одан ары даму үшін көмек алады, нарықтағы өз орындарын бекітеді. Дамудың белгілі бір деңгейіне жеткеннен соң, әдетте үш жылдан соң, фирмалар бизнес – инкубаторлардан шығып өз бетінше қызмет етеді. Ал босаған орындарға бизнесті нөлден бастап жатқан жаңа фирмалар келеді.

Әдетте бизнес - инкубаторлар бірнеше жаңа бастаушы орналасқан арнайы ғимараттарда орналасқан. Олар ғимарттар мен құрал – жабдықтарды бірігіп қолданып ғана қоймайды, сонымен бірге бизнес-инкубатор көрсететін барлық қызметтерге, бизнес кеңестерге қол жеткізе алады. Кейбір қызмет түрі, аренда құнына қосылған, көрсетілетін қызметтердің басқа түрлерінің бағасы төменірек.

Бизнес – инкубатордың негізгі ресурстарына келесілер жатады: а) бизнес- инкубаторлар персоналы, соның ішінде кеңес берушілер; б) құрал – жабдықтар, соның ішінде ұйымдастыру техникалары (көшірме

машиналары, факс, компьютерлер т.б.); в) бір жылға жалданатын ғимарттар мен жиһаздар; Бизнес – инкубатордың басындағы тұлға – директор немесе атқарушы директор. Америка Құрама Штаттарындағы бизнес – инкубаторлардың 97% жуығы – бұл

коммерциялық емес ұйымдар, олардың басты мақсаттары жаңа кәсіпорындар құру және дамыту. Қазақстан экономикалық дамуының қазіргі кезеңінде бизнес – инкубаторлардың құрылуын әлі ертерек дейді. Өйткені бизнес – инкубаторлар коммерциялық ұйымдар ретінде мемлекеттік және мемлекеттік емес демеушілер есебінен қаржыландырылады. Біздер үшін ең қиын қаржы көздерін табу. Соған қарамастан, АҚШ тәжірибесі көрсетіп отырғандай, бизнес – инкубаторлардың клиенті – 90 % жуығы жоғары эффективті кәсіпорындар болып табылады. Бұл факт Қазақстанда бизнес – инкубаторларды құруда маңызды болып табылады. Инкубаторлар мақсаты және қаржыландыру көздеріне қарай фирмалық, мемлекеттік, университеттік және жеке деп бөлінеді. Қазір бүкіл әлемде бизнес бизнес – инкубаторлар шағын кәсіпкерлікті қолдаудың тартымды әдісі болды.

Ұлыбританиядағы шағын бизнес. Ұлыбритания тәжірибе көрсетіп отырғандай, шағын бизнес, өндіріс көлемін ұлғайтуда, тауарлар мен қызметтер ассортиментін кеңейтуде, өнім сапасын көтеруде маңызды рөл ойнайды. Шағын бизнес адамдарға өзінің творчествалық мүмкіндіктерін көрсетуге мүмкіндік береді. Ұлыбританияда шағын кәіспкерліктің дамуына консервативті үкімет саясаты – қаржылық жеңілдіктер, кеңес беру қызметтері мен бизнес техникасын оқытатын курстардың болуын ықпал етті.

Ұлыбританияда шағын кәсіпкерліктің дамуының үш үлгісі бар: қызмет масштабын кеңінен статус – квосын сақтай отырып консервациялау; ресми белсенділікті ақырын кеңейту; шағын кәсіпорындарды орташаға, сосын ірі компанияларға өзгерту. Көптеген зерттеулер көрсетіп отырғандай, шағын кәсіпорындар иелерін біраз бөлігі одан әрі өсуге тырыспайды. Олардың ең басты мақсаты – тұрақтылықты қамтамасыз ету.

Үкімет шағын бизнес саласына жалпы кәсіпкерлік қызметтің әлеуметтік – экономикалық шарттарын қамтамасыз ету арқылы ықпал етеді (салық салу, жекешелендіру, еңбек заңдары саласындағы шаралар), сонымен бірге әр түрлі экономикалық, ұйымдық, құқықтық нормалар мен әдістерді қолданды. 1991 ж. Ұлыбританияда ұсақ кәсіпорындарға оларды басқару мәселелері бойынша көмек беруге мамандандырылған фирмалардың қызметінен зерттеу жүргізілді. Шағын кәсіпорындардағы мәселелермен кеңес берушілер танысып, кеңес берумен ғана шектеліп қоймайды, сонымен бірге өз ұсыныстарының фирманың жүзеге асуына ат салысады. Бұл көмектің болуы және орта және шағын бизнестің даму стратегиясының болуы бұл саланың Ұлыбританияда гүлденуіне әкелді[15].

Франциядағы шағын бизнес. Кәсіпорындарды шағын фирмалар категориясына жатқызудың кең таралған қағидаларының бірі – ондағы жұмысшылардың саны. Мысалы, он адамнан аз жұмысшылары бар фирмалар ұсақ болып табылады, 10-49 адамдар – шағын, 50-499 – орташа, 500 көп - ірі фирмалар. Экономикалық саясатты жүзеге асырарда мемлекеттің мақсатттарының бірі – шағын фирмаларды қолдау. Шағын бизнеске ерекше жағдай жасау концепциясы Францияда кеңінен тарады. Шағын бизнесті дамыту үшін үкіметтен қаржылық, салықтық және әкімшілік шараларды қосатын жоба дайындалды. Француз үкіметі қаржылық ынтаға көп көңіл бөлді. Ол жаңадан кәсіпорын құруға, фирмалардың басқа аймақтарға ауысуына, инвестицияның өсуіне, шағын және орташа фирмалардың ынтымақтастығын реттеуге арналған жеңілдіктерді ұсынды. Мемлекет ұсақ және шағын фирмаларға несие беретін бірқатар ұйымдар құрды. Оның ішінде – аймақтық даму қоғамы, өнеркәсіптік даму институты, жаңалық енгізуді қаржыландыратын компаниялар және т.б. Францияда несиелерді кепілдендіретін 68 жуық ұйымдар бар. 80 жыл басында несиелерді кепілдеудің Ұлттық қоры құрылды. Қор шағын және орташа фирмаларды тәуекел капиталды ұсынатын компанияның қарамағында. Ол шағын бизнеске әр түрлі қаржылық ұйымдармен ұсынылатын займдардың 72% кепілдеуді қамтамасыз етеді. Қоғам шағын фирмаларға құрал алу үшін және оны жұмыс бабында ұстап тұру үшін қаржылық ресурстар бөледі.

Шағын және орташа кәсіпорындағы жұмысшылардың жалпы саны 18 500 323 адам. Орташа және шағын кәсіпорындардың орташа көлемі – 9 жұмысшыдан. Шетелдегі француздық шағын және орташа кәсіпорындар – 1610. Мемлекеттің жалпы экспорт көлеміндегі шағын және орташа кәсіпорындар пайдасына жүргізілетін француз үкіметінің саясаты экономиканың бұл саласына мемлекеттің қызығуын дәлелдейді. Ол үкіметтің екі декретінде көрінеді:

- «Франциядағы ұсақ және орташа кәсіпорындары» және «шағын және орташа кәсіпорындардың пайдасына 42 шара». Құжаттардың атының өзі мемлекеттің шағын бизнестің дамуына қандай маңыз беретінін айтады. Егер алғашқы құжат қаржылық – экономикалық қолдауды қарастырса, онда екіншісі ұйымдық - әкімшілікті қарастырады. Ондағы ең басты пункт болып тіркелу орталықтарында шағын кәсіпорындарды құруға арыздарды қарастыруға бұрынғы 5 күннен 24 сағатқа дейін қысқарту, «шағын кәсіпорындарға даму банкін» құру табылады, сонымен бірге әрдайым ірі банктер және қаржылық ұйымдармен ынтымақтастықта болу жағдайды жақсартуға және шағын кәсіпорындардың пайдасына қаржыландыру тиімділігін ұлғайтуға мүмкіндік береді. Оған мысал ретінде территориялық орналастыру және аймақтағы қызмет жөніндегі Делегацияны – DATAR келтіруге болады, ол аймақтарда шағын және орта бизнесті дамытумен айналысады. DATAR өндірістік жобаларға егер олар келесідей міндеттерге жауап берсе дотация бөледі:

1. Кәсіпорын территориялық құрылымның жоспарына айрықша зонада орналасқан болса.

2. Кәсіпорынның қалпына келу жөніндегі құрылған жұмыс орындарының саны (алғашқы қызметінің 3 жылы – 20жұмыс орны).

Жобаны қолдауда DATAR дотацияларға үштен бірін жобаның басында ұсынады, ал қалған бөлігін – жобаны жүзеге асыру барысында кезеңдік төлемдер жолымен жүзеге асады. Франция Үкіметінің басқа шаралары өнеркәсіптік меншік субъъектілеріне салықты қысқарту қағидасын, өнеркәсіпті зерттеу және даму орталықтарын құруды білдіреді.

Израильдегі шағын бизнес. 60 ж. бастап Израилде экономикаға үлкен ықпалды акционерлік қоғамдар түріндегі ірі кәсіпорындар көрсетті. Дәл осы сектор үлкен табыс берді, бірақ 80 ж. аяғындағы Шығыс Еуропа және КСРО елдеріндегі экономикалық және саяси жағдайдың тұрақсыздану ірі масштабты иммиграцияға әкелді. Осы кезде Израиль Үкіметі алдында жаңа азаматтарды жұмысқа орналастыру сұрағы туды. Соған байланысты шағын және орта бизнесті дамытуды жылдамдатты. Израиль тәжірибесіне келесідей шараларды қолданды:

1. Технопарктердің қызмет ету қағидалары бойынша технологиялық «жылы жайларды» құру және дамыту. Технологиялық «жылы жай» тәуелсіз заңды тұлғаны, фирма немесе ассоцияцияны білдіреді. Ол қажетті инфрақұрылымы, ғылыми – зертттеулер құралдары, жұмыс жасау орындары бар кішкентай ұжымдар біріктіреді. Оның қызметі жарғы немесе қоғамдық комитетпен реттеледі. Технологиялық «жылы жайлар» жаңадан құрылған фирмаларды қолдайды. Кейде өнім өткізу кезеңіне дейін жеткізеді.

2. Бизнес «жылы жайларды» құру. Олар өз басқару органдары, директорлар кеңесі және де экономистер, заңгерлері, бухгалтерлері бар жеке компаниялар. Бизнес – «жылы жайлар» өз ісін ашуға ынталы адамдарға, бірақ ол үшін білімнің жеткіліксіздігі бизнесте бағыттала алмау және ең басты алғашқы капиталдың болмауы кедергі жақсы мүмкіндіктер береді. Екі жыл бойы жобаны құру үшін 480 000 шекелге дейін ақша бөлінеді (98 000 $) Ол жобаға есептелген шығынның 91% жабады, қалған 9 % жеке инвесторлар ұсынады.

3. Ғылыми зерттеулерді сонымен бірге өнеркәсіпте дайын өнім өндіруді қаржыландыратын ғылыми зерттеу ұйымдары мен қорларын құру.

4. Шағын кәсіпорындар қорының сауда және өнеркәсіп министрлігінің жанынан жұмыс істеу. Қор шағын және орта бизнеске кәсіпорындардың масштабына байланысты жеңілдік беру жолдарын инвестицияларды жүзеге асырады. Көмек сонымен қатар, егер кәсіпорын несие алу үшін мемлекеттік кепіл алу және жеңілдіктерден қашық аймақтарда орналасса қайтарымсыз ссуда беру арқылы жүзеге асады. Жеңілдіктер көбінесе өнім өндіретін шағын және орта кәсіпорындарға беріледі.

5. Көптеген Израилдік банктерге шағын бизнеске қолдау арнайы бөлімшелер бар. Олар банктік жеңілдіктер, маркетингтік жеңілдіктер, менеджерлік, консалтингтік қызметтер көрсетеді, кәсіпорындардың бизнес жоспарларын дамыту жобаларын қарастырады және бағалайды.

6. Шағын және орта бизнесті қолдаудың маңызды бағыттарының бірі болып мошав – овдимдерді қолдау табылады. Ол әрбір жанұя өз шаруашылығын жүргізіп, өзінің жерін өңдейтін ауылшаруашылық, поселке. Ал өнімді бөлу және өткізуді ауыл шаруашылық құралдардың сатып алуды коммуналдық қамтамасыз етуді мошава тұрғындары кооперативтік негізде жүзеге асырады. Мошаваларды ауылшаруалық өндірістің бірқатар негізгі бағыттар қалыптасқан:

- сүт шаруашылығы (30 сиырға дейін, орташа көлемі) бір жанұяға. - егістік (негізінен көкөніс және техникалық дақылдар) бір жанұяға Қазақстанның

шикізат ресурстарынан басқа дамыған ғылымы, біздің еліміздің экономикасы кезіккен қиындықтарды және алатын интеллектуалдық потенциалы бар. Оның үстіне республикада өз өндірістерін конверсиялау процесіндегі кәсіпорындар, сонымен бірге негізінде Hitech сферасындағы шағын және орта кәсіпорындарды құруға болатын машина жасау зауыттары бар. Біздің экономикамызда болып жатқан құрылымдық өзгерістер дамыған мемлекеттер сонымен бірге Израилдің шағын және орта бизнестің дамуының тәжірибесін есепке алу қажет.

Қысқаша, басқа мемлекеттік тәжірибесін қарастырайық. Мысалы, Кореяда субконтрактілік кеңінен тараған. Бұл форма кәсіпкерлерге шағын және ірі бизнесті ұжымдандыру мүмкіндігін береді. Яғни, трансұлттық компаниялар шағын кәсіпорындардың көмегімен өзінің өндірістік және өткізу желілерін кеңейтеді. Оның үстіне үкімет шағын кәсіпорындарды модернизациялауға бағытталған жобалар құрастырды, технология және сапаның ұлттық институтын құрды, шағын кәсіпорындардың өнімдерін алу және өткізуді кепілдеді. 1997 ж. соңында Оңтүстік – Кореяда 2 640 000 шағын және орташа кәсіпорындар тіркелді, ол жалпы Оңтүстік Корея компаниялардың 99,5 % құрды, онда 9 млн. адам жұмыс істеді немесе жалпы жұмысшылардың 78,5 % құрады. Шағын және орта бизнес Әкімшілігінің мәліметтері бойынша шағын және орташа кәсіпорындардың 90 % жалпы саны 50 жуық.

Енді Литвадағы шағын кәсіпкерлікті қарастырайық. Қазіргі уақытта бұл сектор экономика тұрақтануының негізгі фактор болып табылады, оның көмегімен дотацияны қажет етпейтін халықтың орта бөлігі құралады. Литваның ішкі өнімдегі шағын кәсіпорындардың үлесі 69 % құрайды. Ал жұмысшылар саны бойынша еңбекке қабілетті адамдардың 1/3. Кәсіпорындардың 90 % - дан көбі шағын және орташа болып табылады. Мемлекет шағын кәсіпорындарға салықтық жеңілдіктер береді.

- бірінші екі жылдай пайдаға салық тарифі 70 % проценттен төмендейді, ал үш жылдан бастап 50 %. Оның үстіне кәсіпорындарды несиелейтін мемлекеттік шағын кәсіпкерлікті қолдау қоры құрылды.

Байқап отырғанымыздай, дамыған мемлекеттер тәжірибесі кәсіпкерлерге жағдай жасауда үкімет шешуші рөл атқаратынын көрсетуде. Ал ол шағын бизнесті қолдау және дамытудың тиімді саясатын жүргізеді.

Олардың басшылыққа алған негізгі қағидалары келесілер: 1. Құқықтық және әкімшілік құрылымдарға негізделген нарықтық экономикалық саясат. 2. Жаңадан бастап келе жатқан кәсіпкерлерді оқыту жобалары.

3. Кіші жаңа кәсіпорындар үшін капиталға қол жеткізуді қамтамасыз ететін кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау.

Жоғарғы үш шартта өте маңызды. Мысалы, тек ғана оқытып және техникалық беру жеткіліксіз. Көптеген елдерде кәсіпкерлер заңының қиын заң жүйелеріне тап болды. Мысалы, Перуде жаңа фирманың тіркелуі үшін 11 рұқсат керек. Перудің бостандық және демография институтының зерттеуі бойынша оны алуға 289 күн кетеді. Екінші жағынан, жеке секторды қолдайтын мемлекеттер бірқатар жетістіктерге жетті. Олар шағын бизнесті экономикалық өсудің негізгі көзі деп біледі. Польша тәжірибесі кедергілерді алып тастау және кәсіпкерліктің гүлденуіне ықпал ететінін көрсетті. Елде қырық жыл бойы кәсіпкерлікке жол берілмейтін орталықтандырылған жүйе қызмет етеді. Онда үш жылда қиын экономикалық жағдайға қарамастан пайда табатын миллиондаған жаңадан фирмалар ашылды.

Мұның барлығы шағын және орта бизнестің әсер ететін дамыған инфрақұрылымның болу керектігін көрсетеді. Ақпаратқа еркін қол жеткізу қаржылық ақпаратты дәлме – дәл және түсінікті ету үшін бухгалтерлік есеп стандарттары қажет. Инфрақұрылым жолдарды, порт телекомуникация жүйесін қоса алғанда қазіргі заманға сай болу керек. Фирмалардың капиталды алуы үшін дамыған қаржылық нарық қажет. Қосымша қызметтер заң, сақтандыру, бухгалтерлік және консултациялық фирмалар нарық қажеттіліктеріне сәйкес қызмет етуі керек.

Қазіргі уақытта шағын және орта бизнестің дамыту процесі Еуропаның көптеген елдерінде, АҚШ және Жапонияда әлі жүріп жатыр. Қазір шағын бизнес экономиканың қозғаушы күші екені мойындалуда. Шағын бизнес қазіргі қоғам назарының ортасында, ол бүкіл халықтың өмірін қорғайды. Кейбір зерттеулер бойынша шағын кәсіпорындар ірі компанияларға қарағанда табыстырақ.

Шағын кәсіпкерлік субъектілерін қаржылық қолдау:

1) мемлекеттік мұқтаждар үшін тауарлардың (жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің) кепілдендірілген көлемін сатып алу. Шағын кәсіпкерлік субъектілерінен сатып алынатын тауарлардың (жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің) номенклатурасын және олардың көлемін жыл сайын Қазақстан Республикасының Yкіметі айқындайды;

2) екінші деңгейдегі банктер арқылы кредит беруді ұйымдастыру; 3) экономика салаларында әлеуметтік маңызы бар жобаларды ұйымдастыру және

іске асыру үшін мемлекеттік гранттар беру; 4) арнайы инвестициялық бағдарламаларды іске асыру; 5) бюджет қаражаты есебінен қарыздар беру жолымен жүзеге асырылады. Мемлекет тарапынан шағын кәсіпкерлікті қаржылық қолдауды негізгі мақсаты

қаржылық ресурстарға қолжетімділікті қамтамасыз ету болып табылатын, Қазақстан Республикасы Yкіметінің шешімімен құрылатын, ұлттық басқарушы компания жалғыз акционері болып әрекет ететін арнайы қор жүзеге асырады.

Қордың негізгі міндеттері: 1) жобалық қаржыландыру; 2) жеке кәсіпкерлік субъектілерінің қатысуымен микрокредиттік ұйымдар желісін

дамыту; 3) шағын кәсіпкерлік субъектілеріне екінші деңгейдегі банктерден олар кредиттер

алған кезде кепілдік беру жүйесін жасау; 4) қаржылық лизингті дамыту; 5) шағын кәсіпкерлік субъектілерін оқыту және консалтингілеу; 6) шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін сапа менеджменті жүйесін ендіру жөніндегі

операцияларды қоса қаржыландырудың гранттық жүйесін дамыту болып табылады. Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне кредит беруді қор тартылған және өз қаражаты есебінен жүзеге асырады. Ауыл шаруашылығы қызметін жүзеге асыратын шағын кәсіпкерлік субъектілеріне қарыздар бірінші кезектегі тәртіппен беріледі. Шағын кәсіпкерлікті қолдау орталықтары халықты жеке кәсіпкерлікке тарту, жаңа шағын кәсіпкерлік субъектілерін құру мақсатында құрылады.

Шағын кәсіпкерлікті қолдау орталықтарының міндеттері: 1) кәсіпкерлік ахуалды, отандық және халықаралық нарықтарды, экономиканың

салалары мен секторларын талдау; 2) маркетинг және менеджмент саласында қызметтер кешенін көрсету; 3) инвестициялық және бизнес-жобаларды әзірлеу жөніндегі қызметтерді,

консультациялық және басқа да қызметтер көрсету; 4) шағын кәсіпкерлік субъектілерінің инновациялық белсенділігін арттыруға

жәрдемдесу; 5) шағын кәсіпкерлік субъектілерінің кәсіби өсуіне жәрдемдесу; 6) ақпараттық және сараптамалық ресурстарға қолжетімділікті қамтамасыз ету; 7) семинарлар, тренингтер өткізу; 8) шағын кәсіпкерлік субъектілерінің деректер базасын қалыптастыру; 9) шағын кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі ақпаратты және оны дамытудың

проблемалық мәселелерін талдау мен қорыту болып табылады. Бизнес-инкубаторлар шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қалыптасуына және

дамуына жәрдем көрсету үшін құрылады. Бизнес-инкубатордың міндеттері: 1) бизнес-инкубаторға орналастыру үшін шағын кәсіпкерлік субъектілерін іріктеу; 2) шағын кәсіпкерлік субъектілеріне білім беру, маркетингтік, консалтингтік және

басқа да ұйымдастырушылық-басқарушылық қызметтер көрсету болып табылады. Шағын кәсіпкерлікті қолдау орталықтарын, бизнес-инкубаторларды құрудың және

олардың қызметінің тәртібін Қазақстан Республикасының Yкіметі айқындайды.

Сауда-делдалдық қызметті қоспағанда, өнеркәсіп өндірісін және қызмет көрсету саласын ұйымдастыру үшін шағын кәсіпкерлік субъектілеріне бір жылдан астам пайдаланылмаған мемлекеттік меншік объектілері сенімгерлікпен басқаруға немесе жалға берілуі мүмкін.

Сонымен шағын кәсіпкерлік субъектілерін қаржылық қолдау: 1) тауарлардың (жұмыстардың, көрсетiлетiн қызметтердiң) кепiлдік берілген көлемiн

сатып алу. Қазақстан Республикасының мемлекеттік сатып алу туралы заңнамасына сәйкес

шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiнен сатып алынатын тауарлардың (жұмыстардың, көрсетiлетiн қызметтердiң) номенклатурасын және олардың көлемiн Қазақстан Республикасының Yкiметi айқындайды;

2) екінші деңгейдегі банктер арқылы кредит беруді ұйымдастыру; 3) экономика салаларында әлеуметтік маңызы бар жобаларды ұйымдастыру және

іске асыру үшін мемлекеттік гранттар беру; 4) арнайы инвестициялық бағдарламаларды іске асыру; 5) бюджет қаражаты есебінен қарыздар беру; 6) жеке кәсіпкерлік субъектілеріне қаржы институттары беретін кредиттер бойынша

сыйақы ставкасын субсидиялау; 7) жеке кәсіпкерлік субъектілерінің кредиттеріне ішінара кепілдік беру; 8) лизинг жолымен жүзеге асырылады. [5] 2 Шағын кәсіпорын өзінің іс - әрекетінде көптеген қиындықтарға кездеседі: Біріншіден, шағын кәсіпорындардың негізгі проблемасы - ресурстық базаның

жетіспеушілігі: материалдық - техникалық және қаржылық. Шын мәнінде халық шаруашылығында бос жерге кең жаңа сектор құру көзделіп отыр. Ондаған жылдар бойы шағын кәсіпорын секторы болған емес. Олай болса осындай жұмысты ұйымдастырып, алып кететіндей кәсіпкерлерде болған жоқ. Тұрғындардың көпшілігінің бос артық ақшасы болмады, ал өз ісін бастап кәсіпкер болу үшін өзінің қаражаты жоқ. Сондықтан өз ісін жүргізу үшін тек қана несие керек болды.

Екіншіден, шағын кәсіпкерліктің заңға сүйенерлік базасы жоқ деуге болады. Үшіншіден, шағын кәсіпкерліктің іс - әрекеттерін терең талдау жасайтын жүйе жоқ.

Олардың істеген жұмысынан қорытынды табу қиын, қандай көрсеткіштер арқылы талдау жасап мемлекеттік жеңілдік беру керек екендігін анықтау қиын. Көбіне тек таныстық керек, ондай жағдайлар коррупцияға апарады.

Шағын кәсіпорындардың әлеуметтік қызметі жұмысқа қамтылмаған көптеген жұмыс күшін қамту, ол әлеуметтік қайшылықты қиындықтар - жұмыссыздықты жоюға септігін тигізеді. Шағын кәсіпорындар мемлекеттің жан - жақты қамқорлығына мұқтаж, себебі ол тұрақсыз кәсіпкерлік құрылым ретінде нарықтың тұрақсыздығына тәуелді. Бұлай дейтін себебіміз, кәсіпкерлік қызметті жүргізуді ең алдымен мемлекет, содан кейін кәсіпкер қолдайды. Соған байланысты оны жүргізудегі қиыншылықтардың алдын – алу шараларын жүргізеді.

Республикамызда шағын бизнесті дамыту барысында шағын кәсіпорындардың меншік істерін ұлғайту және айналым қаражаттарын толықтыру үшін несие ресурстарын тарту проблемасы жиі кездесіп отырады. Несие алудағы қиыншалықтар несие ресурстарын тарту шарттарында және тағы бір ерекшелік - инфрақұрылымның сапасының төмендігі болып табылады. Несие ресурстарын тарту шарттарында келесі ерекшеліктер байқалады:

- кепілмен қамтамасыз ету проблемасы; - жоғары дәрежедегі ссудалық пайыз; - несие ресурстарын иеленудегі мерзімнің қысқалығы; - несиелендірудің жарналық кезеңінің артта қалуы. Сонымен қатар, инфрақұрылымның жетілмеуі біріншіден, банкке құжаттар

дайындау кезінде кәсіпкерлердің білім деңгейінің жетіспеушілігі; екіншіден, ақпараттық -

консалтингтік қызметтердің жетіспеушілігі; үшіншіден, шағын кәсіпкерлік субъектілерінің несиелендірудің отандық және шетелдік бағдарламалардан тыс қалуына байланысты болып табылады. Осы көрсетілген проблемаларды негізгі екі топқа бөлуге болады. Бірінші топ банктен несие алудағы жалпы шарттармен байланысты, ал екінші топ - несиені алу және рәсімдеу жүйесіндегі кәсіпкерлердің жеке проблемалары болып табылады.

Кәсіпкерлік қызметте шағын кәсіпорын бюджеттерін құру келесі этаптардан тұруы тиіс:

- шағын кәсіпорын дамуындағы жалпы бағыттардың құрылуы; - әрбір бөлімге жалпы бағыттар мен тапсырмаларды анықтау; - оперативті бюджеттерді дайындау; - басқару құрамымен бюджет дайындығын талдау; - қорытынды бюджетті дайындау. [kgl] [gl] Тақырып 10 Кәсіпорін және оның экономикалық ортасы[:]

Дәрістің мақсаты: кәсіпорынның қаржы-экономикалық ортасының мәнін ашу. Дәріс құрылымы:

1. Кәсіпорынның инфрақұрылымы мен микро макромен байланысы. 2. Кәсіпорынның сыртқы ортасы. 3. Негізгі ішкі және сыртқы факторларды бағалау

1. Инфрақұрылым ұйымдастырып ғана қоймайды, ол іскерлік қатынасты да

ұйымдастырады және оған қатысышулардың мүдделерін жүзеге асыруды жеңілдетеді, бірақ әртүрлі субъектілердің экономикасын мамандандыруды қамтамасыз етеді, олардың нарықтық орындарын толтыруды қарастыру негізінде олардың жұмыстарының нәтижелігі мен шапшандығын жоғарылатуды ұйымдастырады, заңдық және экологиялық бақылауды жеңілдетеді, іскерлік тәжірибені мемлекеттік және қоғамдық реттеуді ұйымдастырады.

Қайбір кәсіпорын болмасын өзінен - өзі тіршілік ете алмайды, ол жалпы экономикамен тікелей байланысты, бірінші жағынан - огы, екінші жағынан - өткізу рыногы арқылы. Сондықтан да кәсіпорын экономикасы жеке кәсіпорындардың басқа шаруашылық құрылымдарымен қатынасатын рынокпен зерделеуге тиіс. Сонымен ол шаруашылық процесін жалпы ж/е де жеке кәсіпорынның мүддесі ретінде көзқарасты қарайды. Кәсіпорын бизнестің негізгі звеносы болады ал оны зерттеу, яғни экономикасы микро ж/е макроэкономикамен тығыз байланысты. Микроэкономика – бұл сала, кәсіпорындар, отбасылар, яғни жекелеген экономикалық құбылыстарды қамтитын экономикалық ғылымның бір бөлігі. Осы салалардағы тауарлар ж/н қаржы рыноктарын, банкілерді, түрлі фирмалар мен кәсіпорындарды, тағы басқаларды зерттейді. Микроэкономика сол сияқты жекелеген тауарларды өндірудің көлемін қалай тағайындайтынын ж/е олардың бағаларын, халықтың жинақ ақшаларына салықтар қалай ықпал ететінін, т.б. зерделейді. Ол кәсіпкерлік қызметінің экономикасы мен ұйымдастыру мәселелерін де зерттейді. Бұған жататындар: бизнестің ұйымдық нысаны ж/е құқықтық негізі, фирмалардың қаржы ж/е шаруашылық мәселелерін жоспарлау, бизнестің дамуы үшін капиталды жұмылдыру тәсілі, рынокты монополиялау деңгейін бағалау әдісі, баға белгілеу мәселесі ж/е өнімдерді сатудағы өндіріс шығындарын есептеу т.б.

Микроэкономикалық талдау тек жеке кәсіпорынға ғана тиісті емес, сонымен бірге жеке кәсіпорынның рыноктағы ықпалын және ақиқатында, кәсіпорын денгейіндегі экономиканы және эканомиканы және өндірісті ұыймдастыруды зерттеу болып табылады.

Макроэкономика – бұл экономиканы бірыңғай тұтас ретінде қарайды ж/н сұраныс пен ұсыныстың жиынтық процестерін қалыптастыруды зерттейді. Мұнда сұраныс – белгілі баға бойынша тұтынушылар сатып алудағы дайын тауар саны, ал ұсыныс – бұл тауарды ж/е қызмет көрсетуді жеткізу.

Макроэкономика, сол сияқты ұлттықм табысты, жалпы өнімді зерттейді, үкіметтің бюджнт саясатының экономиканы дамытуға ықпалын, инфляцияны, жұмыссыздық деңгейін және т.б. талдайды.

Макроэкономикалық талдау деңгейі жалпы экономика боынша немесе олардың құрамдық бөліктері ұлттық экономиканың салаларына жатады. Бұл салаларды зерделей отырып, макроэкономика экономика құрылымының жалпы көрінісін және халық шаруашылығының салалар арсындағы өзара қатынастарын көрсетуге өзінің алдына мақсат етіп қояды.

Әр елдің ұлттық экономикасы макроэкономика деп аталады. Қазақтың макроэкономикасы аралас экономика болып табылады. Аралас экономикада экономикалық механизмдер кеңінен пайдаланылады, себебі мемлекеттік емес кәсіпорындарды макродәрежеде басқару қажеттілігі және микродеңгейде ұйымдастыру және басқару рөлінің өзгеруі экономикалық механизмін кеңінен пайдалануды талап етеді. өйткені, аралас экономикада өндірістің өнім көлемін жоспарлау арқылы мемелекет белгілей алмайды. Қанша, қандай және қайда қызмет көрсету қажеттілігін рынок анықтайды.

Экономиканың дамуының барлық кезеңдерінде кәсіпорын негізгі звено болып саналады. Тек кәсіпорында өнім өндіріліп, жұмысшының өндіріс құралдарымен тікелей байланысы қалыптасады.

Өнеркәсіптік кәсіпорын дегеніміз өндірістік-техникалық, ұйымдастыру-әкімшілік және шаруышылық еркіндігі бар өндіріс бірлігін айтамыз.

Кәсіпорынның өндірістік-техникалық бірлігі белгілі бір территорияда өнім өндіруге пайдаланылатын өндіріс құралдарының топтастырылуын айтады. Кәсіпорындар белгілі бір өндіріс өнімін шығару үшін, не болмаса жұмыс атқару үшін, әр түрлі қызметтер көрсетулер арқылы қоғамның қажеттілігін қанағаттандыру және пайда табу мақсатында құрылады.

Нарықтық экономикадағы кәсіпорынның негізгі мақсаты – бәсекелесуге қабілетті өнім шығару арқылы неғұрлым көп пайда табу және ең аз шығынмен ең жоғарғы пайда табу негізінде сұранысқа ие және бәсекелесуге қабілеті бар өнім шығару болып табылады.

Кәсіпорынның негізгі міндеттері мыналар: 1. Кәсіпорынды мемлекеттік тіркеуден өткізу 2. Өндіріске және жекеше тұтынылатын өнім шығару. 3. Ол үшін кәсіпорындағы өндірісті техника мен құрал-жабдықтармен жабдықтау. 4. Өндірісті шикізат пен материалдармен жабдықтау. 5. Кәсіпорын жұмысшыларының еңбегін ұйымдастыру және басқару, оларға жағдай

жасау 6. Тұтынушыға өнімді жеткізу және сату 7. Салықтарды төлеу және мемлекеттік бюджеттің міндетті төлемдерін орындау 8. Мемлекеттік заңдарды, стандарттарды, нормативтерді орындау 9. Кәсіпорындағы өндіріс көлемін жан-жақты дамытып, ұлғайту Өндірістік жүйе ретінде кәсіпорынның ішкі және сыртқы ортасы (средасы) болады.

Ішкі ортаға – кәсіпорынның еңбек ресурстары, техника мен технологиясы, яғни құрал-жабдықтардың жағдайы, маркетинг қызметі, өндірісті ұйымдастыруы, жұмысшыларға еңбек жағдайлар жасау және т.б. 2. Сыртқы ортаға – мемлекеттегі экономикалық саясаты, құқықтық, әлеуметтік, экологиялық, табиғи, технологиялық жағдайлар және бәсекелестік, жабдықтаушылар мен тұтынушылар, нарықтағы жалпы жағдайлар жатады.

Кәсіпкерге сыртқы ортаның төмендегі негізгі факторлар әсер етеді:

Кесте 1 Тіке әсер ететін факторлар: Жанама әсер ететін факторлар: - мемлекеттік органдар мен заңдар - саяси факторлар

Инфрақұрылым – кез келген тұтас экономикалық жүйенің міндетті құрамдас бөлігі.

Кәсіпкерлікте, шағын бизнесте қолданылатын инфрақұрылым әртүрлі іскерлік қатынастардың субъектілерін бір бүтінге байланыстыратын құқықтық-ұйымдастыру нормаларының жиынтығын білдіреді.

Кәсіпкерлік үшін берілетін шамалар, ол әр уақытта есепке алынады. Халық шаруашылығындағы кез келген өзгерістер, мысалы қажеттілік құрылымының өзгеруі, демографиялық ілгерілеу, халық табысының өзгеруі, ғылыми – техникалық жетістіктер және т.б. кәсіпорынның жағдайын өзгертуге әкеліп соқтырады. Керісінше, кәсіпорын экономикасын зерделеу объектісі, мысалы, өндіріс шығындары макроэкономиканың мәліметтері болады, сондықтан да зерттеулерде осыларды ескеру қажет.

3. Кәсіпорынның бірден бір басты міндеті – оның қаржы жағдайына бағалылығы болып табылады және ол көрсеткіш жүиелерін немесе қаржы коэфицентін анықтайды .

Негізгі қаржылық коэфиценттерді төменгі үш санатқа топтастыруға болады: өтімділік (төлем қаблеті); пайдалылық (табыстылық); активтерді басқару тиімділігі . Қаржы ресурстарының құрылуы тұрлі көздер бойынша жүзеге асырылады. Олар

ішкі және сыртқы болып бөлінеді .Ішкі көздер меншікті және оларға теңестірілген қаржылар есебінен құрылады және шаруашылықты жүргізудегі нәтижелілігімен байланысты, ал сыртқы – кәсіпорынға сырттан түсетін ресурстар.

Кәсіпорынның шаруашылық қызметі тиімділігінің бағалылығы басқарушылық және кәсіпкершілік шешімдерінің қажетті шарттары болып саналады. Кәспорын қызметінің тиімділігіне талдау Негізгі көздерінің бірі – бухгалтерлік баланс. Онда кәсорынның мүлігі мен қаржы жағдайын, оның шаруашылық қызметіндегі нәтижелілігінің жыл ішіндегі деректері көрсетіледі. Кәсіпорынның және өндіріс қаржы жағдайының тиімділігіне талдау жасау үшін түрлі әдістер мен көрсеткіштер пайдаланылады. Ең алдымен ресурстарды тиімді пайдалануды және олардың қайтарымын сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі, пайдалылық көрсеткіштер, кәсіпорынның рыноктағы кәсіпкерлігінің белсенділігін қамтитын көрсеткіштер, кәсіпорынның қаржы орнықтылығы және төлем қаблеттілінің көрсеткіштер жүиесі жатады.

Нарықтық жағдайда әрбір кәспорын экономикалық дербес тауар өндіруші ретінде мемлекеттіе шеңберде бекітілген салық аударымы және әлеуметтік шектеу меншікті өндірісті дамыту тиімділігінің кез келген бағалылығын пайдалануға ерікті.

Өндірістің тиімділігін анықтау тиімділіктің өлшемін белгілеуден басталады. Ол кәсіпорынның қойған даму мақсатына сай қол жететін нәижелікті барынша көбеиту немесе өндірістік шығындарды барынша азайту қажеттілігінен шығады.

Кәсіпорынның қаржы жағдайы төлем қаблеттілігі, пайдалылығы, активтерді пайдалану тиімділігі және меншікті ( акционерлі ) капиталы,. жағымпаздығымен сипатталады.

Материалды емес активтерге болашақта табыс әкелетін құқықтар жатады. Олардың физикалық формасы жоқ және күтідетін пайдаға байланысты болады.

Материалы емес активтердің негізгі формалары: “Гуд вилл” корпорацияның іскерлік аты; патенттер, авторлық құқықтар, сауда маркалары

- "күшпен мәжбүрлеу" көздері - елдің экономикалық жағдайы - кәсіподақ ұйымдары - әлемдік нарық -әріптестер және әріптестік байланыстар - ғылыми – техникалық жетістіктер - біліктілік дәрежесі - әлеуметтік – мәдени факторлар - істің имиджі - шындықты психологиялық қабылдау дәрежесі - бәсекелестер - орталықтардан аулақтық - инфрақұрылым - өмірдің деңгейі мен сапасы -қызмет көрсетулерге тарифтер (энерготасымалдаушылар, транспорт т.б)

- отбасы

жалға алынған мүлікке құқықтар; табиғи ресурстарды игеруге кететін шығындар құқықтары; формулалар, технологиялар, нұсқалар; ноу-хау; тауарлық белгі; лицензиялар; мүліктік құндылықтардың басқа да түрлері. Материалды емес активтерге сонымен қатар ұйымдастыру шығындары жатқызылуы

мүмкін. Халықаралық стандарттарға сәйкес материалды емес активтерді бағалаудың 2 әдісі бар:

бағалау әдісі; мүмкін балама әдіс. ҚР Заңнамасына сәйкес, материалды емес активтер бағаланады: - жарғылық капиталға салынған құрылтайшылар салымы жақтардың келісуімен

жүргізіледі. Бағалаудың мұндай түрі тәуелсіз аудитормен расталуы қажет; - басқа шаруашылық субъектілері мен азаматтардан сатып алынғандар – сатып алу

мен оларды дайын жағдайына келтіру кеткен шығындары; - басқа шаруашылық субъектілері мен азаматтардан сый ретінде алынғандар үшін

бағалау сараптама немесе келісілген баға арқылы жүргізіледі. Материалды емес активтердің амортизациясының сомасы үнемі аралығында бөлініп

отырады: падалану мерзімінде; жылда, бірінші тану күнінен бастап. Материалды емес активтер құны оларды пайдалану мерзіміне байланысты

амортизация есептеу арқылы өтеледі. Мына әдістер арқылы жүргізіледі: Құнды біркелкі есептен шығару; Өндірістік әдіс; Жеделдетіп есептен шығару; Санның жиынтығы әдісі (кумулятивтік әдіс); Қалдық құн әдісі. Сонымен, Кәсіпкерлікн зерттеу мағынасын зерделеу дегенді білдіреді, яғни

кәсіпорынның іс - әрекетін, әзірлеуды процесін және шаруашылық шешімдерін қабылдауды.

Кәсіпорын белгілі бір кәсіпкерлік ортада қызмет атқарып, оның барлық іс - әрекетіне ықпал көрсетеді. Кәсіпкерлік орта қалыптасқан экономикалық және саяси – ахуалды, құқықтық, әлеуметтік – мәднни, экологиялық жағдаймен, сонымен бірге институционалдық және ақпарат жүйелерін сипаттайды.

3. Негізгі ішкі және сыртқы факторларды бағалау Ішкі факторлар: 1) телекоммуникация саласын дамыту, радиожиілік спектрінің шектеулі

ресурстарын, нөмірлеу ресурсын пайдаланумен тікелей байланысты; 2) ұтқыр байланыс желісінің конвергенциясының дамуымен телекоммуникация

қызметтері тіркелген желілермен жаңа қызметтер пайда болады; 3) тіркелген және ұтқыр байланыс нарығының дамуымен бірге олардың ақпаратты

технологиялармен конвергенциясы негізінде қызметтердің жаңа түрлері пайда болуда; 4) қазіргі заманғы ақпараттық коммуникация құралдарының дамуы дәстүрлі пошта

қызметтері түрлеріне тұтынушылар сұранысының төмендеуіне әкеп соқтырады; 5) ІТ-қызметтері нарығының және теле-, радиоарналардың тарату нарықтарының

негізгі кірісі мемлекеттік тапсырыс есебінен құралады; 6) Қазақстанда бағдарламамен қамтамасыз ету нарығында шетелдік өндірушілердің

өнімі үстемдік ету жағдайына ие;

7) Қазақстандық кәсіпорындар негізінен белгілі халықаралық өндірушілердің қондырғыларын өткізумен және компьютерлік техниканы жинаумен айналысады.

Сыртқы факторлар: 1) байланыс кәсіпорындарының кірісіне халықтың саны, орналасу тығыздығы және

қозғалысы әсер етеді; 2) телекоммуникациялық нарықтың жағдайы еліміздегі экономикалық белсенділікке

тікелей байланысты: 3) АКТ секторының импортқа тәуелділігінің жоғарылығы [kgl].

[gl] Тақырып 11 Кәсіпорынның келісімдерін несиелеу. Лизингттік операциялар [:] Дәрістің мақсаты: Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қызметтің

қалыптасуындағы халықаралық несиемен лизингттік несиелеу қосымша инвестициялау көзі ретінде қарастырып, экономикалық маңыздылығын түсіндіру.

Дәріс құрылымы: 1. Жеке кәсіпкерліктің артықшылықтарына байланысты лизингтік несиелер, сақтандыру,

франчайзингті дамыту қажеттілігі. 2. Халықаралық несие. 3. Лизингтік несие.

1 Қазақстан Республикасының Президентінің мемлекет кәсіпорны туралы

жарлығына сай кәсіпкерлік қызмет шаруашылық түріне қарай жеке және ұйымдық болуы мүмкін.

Кәсіпкерлік қызмет қатысушылары үшін өзара тиімді нәтежелер мен кірістер алу мақсатындағы, жеке зайымдық және тағы басқа да мүліктер, қаражаттар есебінен жүзеге асырылатын ынталы шаруашылық қызметі. Қазақстанда жеке кәсіпкерлік, серіктестік, акционерлік қоғам түрінде шаруашылық қызметті жүргізу аса маңызды. Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметтің негізгі нысандарының артықшылықтары мен кемшіліктерін қарастырсақ:

Жеке кәсіпкерліктің артықшылықтары: а) құрылуы оңай; ә) әрекет бостандығы елеулі; б) табысын өз еркімен жұмсайды; Жеке кәсіпкерліктің кемшіліктері: а) толық мүліктік жауапкершілік; ә) қаржы шектеулілігі; б) несиелендіру мүмкіндіктерінің шектеулілігі; в) жеке мамандандыру, барлық ұйымдық және басқарушылық іс-әрекетін біріктіру қажеттілігі.

Ал шаруашылық серіктестіктің артықшылықтары: әрекет етудің ұйымдастырылуы қарапайым; қаржылық мүмкіншілігі айтарлықтай мол; мамандандыру деңгейі жоғары;

өндірісті кеңейту үшін және техникалық базасын жетілдіру үшін қосымша инвистициялар тарту.

Шаруашылық серіктестіктің кемшіліктері: Қатысушының әрқайсысы қызмет нәтижесі үшін мүліктік жауапкершілікке ие; Басқаруда серіктестер мүдделерінің сәйкес келмеу мүмкіндігі; Иеленушінің біреуі шыққанда фирманың ыдырау қаупі туындайды.

Акционерлік қоғамның артықшылықтары: Қосымша капиталды тартуға мол мүмкіндігі бар; Жауапкершілігі шектеулі; Капитал жинақтау артықшылықтары.

Акционерлік қоғамның кемшіліктері: Басқаруының тым күрделілігі және оперативтілігінің төменділігі; Акционерлік басқаруға қатысуы мен бақылау деңгейінің жоғары еместігі; Екі қайтара салық салу; Жиналыста басқару мәселелерін шешуге көп уақыт және қаржы жұмсау; Мұндай бірлестіктер мына бағытқа негізделеді:

Кәсіпкерлікті қаржылай қолдау едәуір шығындарды талап етеді, ал мемлекеттік

бюджеттің мүмкіндігі шектеулі. Мұндай жағдайда қаржыны пайдаланудың коммерциялық механизмдеріне көшу қажет. Қазір банктер сату-сатып алуды несиелейді немесе ірі тауар өндірушілерді несиелеуді қолайлы көреді. Шағын бизнес өтімді кепілдік базаның жоқтығынан несиелік ресурстарға қолы жете алмай тұр. Осыған байланысты шағын кәсіпкерлікке лизингтік несиелер, сақтандыру, франчайзингті дамытудың қажеттігі назарға ұсталған. Кәсіпкерлікті қаржылай қолдау саясаты орташа және ұзақ мерзімді несиелеуді, аймақтық деңгейде кепілдік қорлар мен несие серіктестіктерін құруға бағытталуы қажеттігі анықталған.

2 Халықаралық несие. Халықаралық несие несиегер ретінде мемлекет, банк, басқа елдердің жеке және занды тұлғалары алға шығатын халықаралыкқ экономикалық қатынас саласындағы ссудалық капиталдың қозғалыс білдіреді Осылайша, халықаралық несие қайтар, мерзімді және ақылы шарттарының негізінде елдер арасындағы ссуда капиталының қозғалысына қызмет ететін несие қатынасын әр түрлі формаларымен субъектілері бойынша біріктіретін үлкен ұғым. Халыкаралық несие жаңа техника, технология, тауар мен қызмет көрсету импортын ұлғайтуға мүмкіндік береді. Ол төлем балансының тапшылығын (экспорт пен импорттың арасындагы айырмашылықты) жабудың құралына және жинақтаудың (қорлардың) қосымша көзіне айналады.

Шетелдік инвесторлар үшін халықаралык несие басқа елдерге, әсіресе, қосымша инвестицияға мұқтаж дамушы елдерге капитал салудың ең тартымды формасы болып табылады. Бұл несие ең сенімді несие ретінде саналады, өйткені, ол тек компаниялармен, фирмалармен және банктермен ғана емес, сонымен бірге, үкімет кепілдігімен қамтамасыз етіледі. Бүгінгі танда Қазақстан, әсіресе, ірі компаниялар, филиалдар және банктер халықаралық несиені жиі пайдаланады. Бұл белгілі бір реттеуді және шектеуді кажет етеді. Әйтпесе өтелмеген берешектердің жинақталуы және сыртқы қарыздың ағымдағы қызмет көрсетуі бойынша өсе түскен төлемдер мемлекеттің каржылық валюта жағдайын қиындатып, оны тұрақсыз етеді, тіпті, үкімет, яғни мемлекет тарапынан саяси және экономикалық қысым көрсетілуі мүмкін.

Халықаралык иесие делдалдың көмегі арқылы немесе тікелей берілуі мүмкін. Делдал ретінде аса ірі ұлттық және трансұлттық банктер, халықаралық және аймақтық валюталық несие әрі каржы ұйымдары алға шыға алады.

Меншік формасы бойынша халықаралық несие мемлекеттік, жеке және аралас несиелерге бөлінеді. Қазақстан жеке халықаралық несиені жиі алады, яғни несиені жекеше компаниялардан, фирмалардан, банктерден алады. Ол қарыз алушы елдің валютасында, үшінші елдің валютасында берілуі мүмкін. Халықаралық несие формасы бойынша коммерциялық (тауарлық) және банктік несиелерге бөлінеді.

Коммерциялық немесе фирмалық несие сыртқы саудамен және қызмет көрсетулермен тікелей байланысты болады. Оны, әдетте, басқа елдердегі әр түрлі коммерциялык құрылымға ие компаниялар, фирмалар вексельдің көмегімен тауарлы формада береді. экспорттаушы тауарды тиегеннен кейін аударылатын вексельді (траттаны) импорттаушыға кояды. Импорттаушы коммерциялық кұжаттарды алғаннан кейін оның векселін акцептейді, яғни оның төлемін белгілі бір мерзімде төлеуге келісімін береді.

Банктік несиелеу тек экспорт-импорт операциялар бойынша есеп айырысулармен ғана байланысты.

Экспорттык банк несиесі - бұл экспорттаушы ел банкісінің импорттаушы елдің банкісіне машина, кұрал-жабдык жеткізілімін несиелеу үшін беретін несиесі. Ол, сонымен бірге, байланысқан несие деп атапады, өйткені, ол тек машина мен құрал-жабдық үшін ғана беріледі.

Импорттық банк несиесі - бұл импорттаушы елдің фирмаларына және банктеріне тікелей берілетін несие берушінің елінде кандай да бір тауарларды сатып алуға арналған несие. Сатып алушы несиенің бірнеше формалары беліп көрсетіледі: бір жолғы контракті бойынша несие, несие желісі, сондай-ак, өнеркәсіптік және азаматтык кұрылғыларға арналған несие. оны кұралжабдықты жеткізумен береді.

Қазақстанның халықаралық жетекші ұйымға кіруі экономикалык реформаларды жүргізуге кажетті қосымша қаржыға жол ашты.

Бүгінгі таңда Қазақстан халықаралық қайта құру және Даму банкі, Азия даму банкі, Ислам даму банкі, Жапонияның экспорт-импорт банкі және өзге де халықаралык қаржы-валюта мекемелері беретін несиені пайдаланады.

Қазакстанның және банктердің халықаралық рейтингісі игеруі несие бағасы бойынша да, оның мерзімі бойынша да пайдалы шартқа кұрылған халықаралық несиеге жол ашты.

Халықаралық несие арқылы ұлғайтылған ұдайы өндірісті қамтамасыз ету, қолма-қол ақшасыз есеп айырысуды дамытудың халықаралық есеп айырысу саласындағы айналыс шығынын үнемдеу, сондай-ақ, капиталдың жэне шоғырлануын орталықтандырылуын күшейту мақаттарында капитал елдерге кайта бөлінеді.

Қақстан 2003-2015 жылдарына арналған Индустриалдық-инновациялык дамудын стратегиясын жүзеге асыруда халықаралық несиені қосымша құны жоғары әрі бәсекеге жарамды ғылыми сыйымдылығы бар өнімдер өндірісінің жаңа машина, құралжабдық және технология импорты үшін пайдалануы кажет.

Қазакстандағы компаниялар, фирмалар және банктер бір несие келісімі аясында топтасқан банктердің несие беруін білдіретін бірлестірілген деп аталатын несиені алады. Бұл арада банктердің біреуі бірлестірілген несиені ұйымдастырушы ретінде алға шығып, несиелеуге кажетті қаражатты жинау үшін езге банктер мен қаржы институттарын тартады (біріктіреді), несие береді әрі қарыз алушылардан қайтарылған несиелерді пайызымен банктерге бөліп таратады.

Бірлестірілген несие банктердің шектеулі несие мүмкіндіктері мен бірінші класты қарыз алушылардың аукымды қажеттіліктері арасындағы қайшылықты жоюға мүмкіндік береді.

Қазіргі таңда лизинг өндірістік кәсіпорындарға инвестицияларды жұмылдырудың жалғыз ғана перспективалық түрі болып саналуда. Шаруашылықта қолданудың нәтижесінде жетістіктерге жеткен лизинг шартының тиімділігі инвестициялық процестерді активтендіруден, лизинг алушы кәсіпорындардың қаржылық жағдайын жақсартудан, кіші және орта бизнестің бәсекелестік қабілетін арттырудан байқалады.

3 Лизингтік несие. Қазақстанда 2000 жылдан бері лизингілік несие қолданылып

келеді. Лизинг - бұл негізгі кұрал-жабдық, мүлкін сатып алу және оны жеке заңды тұлғаларға белгілі бір төлем үшін нақты мерзімге әрі лизинг алушының мүлікті сатып алу құқығын қарастыратын келісімшарттың бекітілуіне себепкер болатын белгілі бір шарттармен лизингілік келісімшарттың негізінде ұсыну бойынша инвестициялык қызметтің түрі. Лизинг бұйымына кез келген тұтынылатын заттар, оның ішінде, кәсіпкерлік кызметте пайдаланылатын машина, құрал-жабдық, сайман, үй - ғимараты, құрылғы, көлік құралдары жатады. Лизинг объектісі лизинг берушінің балансында болады және лизинг объектісінің амортизациясы жеделденлген амортизация коэффициентіне сәйкес «қызмет көрсету» жұмысының өзіндік құнына қатысты болады, лизингтің әрекет ету мерзімі лизинг объектісінің толық амортизациясының мерзімімен ұзактық бойынша өлшемделуі керек.

Енді біз несие мен лизинг механизмін қолданудың ерекше өзгешеліктерін мысал ретінде көрсеткіміз келіп отыр.

. Кестесі. Несие және лизинг механизмін қолданудың ерекше өзгешеліктері

Несие Лизинг Инвестициялар кез-келген кәсіпкерлік қызметке жұмсалады

Инвестициялар өндірістік қызметті күшейтуге, күштерді дамыту мен модернизациялауға жұмсалады

Керекті құралдардың жоқтығына байланысты қаржыны жұмсауды қадағалау, бақылау

Қаржы жұмсауды бақылау қамтамасыз етілген, өйткені лизингке нақты бір мүлік (құрал-жабдықтар, машиналар және т.б.) беріледі

Несие алу үшін, оны қайтарудағы 100% кепілдік керек

Кепілдіктің көлемі өзі кепілдік болып табылатын лизингке берілген мүліктің (құрал-жабдықтар мен машиналардың) құнына төмендейді

Алынған мүлік кәсіпорынның балансына әсер етеді, оған амортизация есептеленеді

Мүлік лизинг берушінің немесе лизинг алушы-кәсіпорынның балансына әсер етеді. Жеңілдетілген (3-коэффициентімен) амортизация есептеледі

Несиені өтеу алдын-ала қарастырылған салықтар салынатын кәсіпорынның тапқан табысы есебінен жүзеге асырылады

Лизинг төлемдері (өнімнің құнына кіреді) салық базасын төмендетіп, өндірістің дамуына жағдай жасайды

Мүліктің екі негізгі - қаржылық және жедел (оперативтік) түрі бар. Қаржылық

лизингте (fіnance lease, оны кейде толық аммортизациялық деп те атайды) мүлік шарт бойынша нормасы қызмет мерзіміне тең немесе одан біршама кем мерзімге, яғни аммортизациялық бөлектеудің нормасы есебіне салынған мерзімге беріледі /2;331/. Егер шарт жасаушы жақтар қызметтің нормативті мерзімінен кем мерзім белгілесе, мүліктің қалған құны шарт мерзімі біту уақытына белгіленеді. Қаржы лизингі кезінде мүлікті және сатушыны таңдау құқы лизинг алушыға беріледі. Шартта лизинг алушының келісімі мен тапсырмасы бойынша сатушының мүлкін таңдауды лизинг беруші жүзеге асырады. Барлық жағдайларда, лизинг беруші мүлік алу кезінде, сатушыны мүліктің лизингке өткізілетіні жөнінде ескертуі тиіс.

Қаржы лизингі барысында қаржыны қосымша жұмылдыру арқылы лизинг мүлкін табу процедурасы сияқты, кепіл берудің, кепілдікке қоюдың, сақтандыру жүйелерінің де маңызы зор.

Лизинг мүлкін алу процедурасы үш варианттан тұрады: бірінші вариант бойынша лизинг алушы шартқа ақы төлеу арқылы мүлік пен оның сатушысын өз бетінше таңдайды және шарт бойынша мүлікпен пайдалану құқы лизинг алушыға өтеді; екінші вариант бойынша лизинг беруші сатушыны таңдайды және мүлікпен қамтамасыз ету жөнінде лизинг алушының алдында жауапты; үшінші вариант бойынша лизинг беруші лизинг алушыны сатушымен жасалатын операциялар жөнінде агент болуға уәкіл етеді.

Қаржы лизингі мүліктің ең кең тараған түрі. Ол мүлікті лизингке ұзақ мерзімге өткізуді және оны пайдаланған мерзімі үшін құнын толық өтеуді қарастырады.

Оперативті лизинг шарты бойынша (operatіng lease, оны толық емес аммортизациялық лизинг деп те атайды) лизинг алушыға мүлік оның нормативті жұмыс мерзімінен кем мерзімге беріледі, бұл мүлікті лизинг алушыға бірнеше рет өткізуге мүмкіндік туғызады. Осыған байланысты лизинг төлемдері бір келісім-шарт ішінде мүліктің толық құнын өтемейді. Лизинг беруші мүлікті уақытша пайдалануға бірнеше рет беруге мәжбүр болады және егер лизинг обьектісіне сұраным болмаса, оның қалған құнын өтеу жөніндегі қауіп лизинг беруші үшін есейе түсуі мүмкін. Оперативті лизинг шартының мерзімі шарт жасаушы жақтармен 1 сөтке мен үш жыл шегінде бекітіледі. Сондықтан көбіне лизинг алушыға қажетті қысқа мерзімді, бір жолғы маусымдық жұмыстарды орындайтын мүліктер (автокөліктер, ұшақтар және техниканың басқа да түрлері) және моральдық жағынан тез ескіретін техника лизинг шартының обьектісі бола алады. Оперативті лизинг кезінде мүлікті лизинг алушы таңдайды, бірақ таңдау мүмкіндігі лизинг беруші қоймасында бар мүлікпен шектеледі.

Оперативті лизинг мынадай белгілермен сипатталады: -лизинг шартының мерзімі мүлік қызметінің нормативті мерзімінен әлдеқайда қысқа,

соған орай лизинг беруші мүлік құнының бір келісім-шарт есебінен өтелуінен үміттенбейді;

-мүлік лизингке бірнеше рет өткізіледі; -лизингке лизинг алушының тапсырысы бойынша арнайы алынатын мүлік емес,

лизинг компаниясында бар мүлік өткізіледі. Басқа сөзбен айтқанда лизинг компаниясы, мүлікті иелігіне ала отырып, оның нақты пайдаланушысын алдын-ала білмейді. Сондықтан оперативті лизинг бойынша мамандандырылған лизинг компаниялары жаңа және бұрын қолданылған лизинг мүлкі нарқының коньюктурасын жетік білулері тиіс;

-мүлік мәмілесі екі жақты сипатталады (лизинг беруші-лизинг алушы);

-техникалық қызмет көрсету, сақтандыру жөніндегі міндеттер лизинг компанияларына жүктеледі;

-егер лизингке алынған мүлік белгісіз жағдайлармен пайдалануға жарамсыз болып табылса, онда лизинг алушының шартты бұзуға құқы бар;

-лизинг мүлкінің кездейсоқ бұзылу, жойылу қаупі лизинг берушінің мойнында болады;

-оперативті лизинг кезіндегі лизинг төлемдері қаржы лизингі кезіндегі төлемдерден жоғары болады, өйткені лизинг беруші мүлікті қайта беру үшін клиенттердің болмай қалу қаупін және мүліктің бұзылу қаупін ескеруге тиіс;

-егер лизинг алушыда қаржы болмай қалған жағдайда, оның мүліктің ақысын бөліп төлеу арқылы қолдануға құқы бар. Бұл оперативті лизингтің қаржы лизингісінен айырмашылығы;

-лизинг мүлкін қайтару кезінде лизинг алушы мүлік құнының айырмашылығын (мүліктің құнының қалдығы мен мүлік құнын жабудағы айырманы) келісім-шартта белгіленген мерзімде өтейді;

-шарт мерзімі аяқталған кезде мүлік лизинг алушыға қайтарылады. Лизинг алушының тілегі бойынша лизинг шарты мерзімі жаңа шарттар бойынша ұзартылуы мүмкін, және оның мүлікті өз меншігіне алуға да құқы бар.

Сонымен, біздің ойымызша, оперативті лизинг баршаға таныс аренда болып табылады.

Қазақстанда лизингті оперативті және қаржы лизингтеріне бөлу шарт обьектісінің өтелу деңгейі бойынша жүзеге асырылады. Заң актілерінде және нормативті құжаттарда бұлар жүйелі анықталған.

Бухгалтерлік есепте “қаржы лизингі” мен “оперативті лизинг” терминдері тек қана лизинг мәмілелерінде есепке алумен байланысты, мұнда қаржы лизингі лизинг берушімен мүлікті және оны иемденуге байланысты түсетін пайдалар мен қауіптерді қоса лизинг алушыға өткізілетін және лизинг мерзімінің соңында мүлік те лизинг алушыға өтетін мәміле ретінде анықталады. Осыған сәйкес, лизинг алушы қаржы есептерінде лизинг мүлкінің құнын және лизинг берушінің алдында лизинг төлемдері бойынша міндеттеріне байланысты бар сомасын көрсетуі тиіс.

Толық аммортизацияланған лизинг қаржылық лизингтің параметрлеріне сәйкес келеді: шарттың ұзақтығы мүлікті аммортизациялаудың нормативті мерзіміне тең келеді, лизингке мүлік бір рет алынған кездің өзінде, оның құны толық өтеледі.

Ресей Федерациясының заңына сәйкес қаржылық лизингте шарт жасаушы жақтардың келісімі бойынша салық салу органдарын ескерту арқылы қарастырылатын лизинг мүлкінің жеделдетілген аммортизациясы (3-коэффициентімен) қарастырылған. Мұнда жеделдетілген аммортизация механизмін қолданатын жоғары технологиялық салалар мен мүліктің белгілі бір түрлерінің тізімін атқарушы өкіметтің федералдық органдары бекітеді.

Мүлік құнын жарым-жартылай өтеуге жол беретін толық емес аммортизациялық лизинг мазмұны бойынша оперативті лизинг параметрлеріне сәйкес келеді.

Лизинг мәмілесінің негізгі қатысушыларының қайсібір елде орналасуына байланысты лизинг ішкі және халықаралық болып екіге бөлінеді. Ішкі лизинг кезінде лизинг шартына қатысушылардың барлығы бір елдің заңды тұлғалары (азаматтары) болулары керек. Егер лизинг беруші мен лизинг алушы әртүрлі елдерде орналасқан болса, онда лизинг халықаралық болып саналады. Егер мүлік шетелден алынатын болса, лизинг алушы орналасқан ел үшін халықаралық лизинг импорттық деп аталады.

Егер мүлік лизинг беруші орналасқан елден алынатын болса, онда лизинг экспорттық боп саналады. Импорттық лизинг кезінде сатушы шетелде орналасады, ал экспорттық лизингте-лизинг алушы шетелдік серіктес (партнер) болып табылады.

Бұдан басқа тағы да тура халықаралық лизинг бар. Мұндай мәміледе барлық операциялар екі елдің каммерциялық ұйымдары арасында жасалады. Бұл жағдай лизинг

алушыға экспорттық несиені өзі тұрып жатқан елінен алуға және осы арқылы өз мүлкінің өтім қарқын кеңейтуге мүмкіндік, берілді; лизинг беруші осы мүлікті пайдалануда толық қарастыруды және кәсіпорын өндірісін шұғыл түрде жабдықтандыруды қамтамасыз етеді. Шетел машығында халықаралық лизингтің тағы бір түрін қолданады. Бұл-транзиттің (өткінші) лизинг. Бұл лизингте шартқа қатысушының барлығы әртүрлі елде орналасады: бір елде орналасқан лизинг беруші басқа елден несие немесе қажетті мүлікті алып, үшінші елде орналасқан лизинг алушыға өткізеді.

Операциялар жүргізудің формаларына, ұйымдастырушысына, техникасына қарай лизинг-тура лизинг, жанама лизинг, қайтарымды және “леведж-лизинг” болып бөлінеді.

Тура лизингте - лизинг беруші мен өндірушінің функцияларын бір тұлға орындайды.

Жанама лизинг - лизингке мүлікті делдал арқылы өткізуді қарастырады. Көптеген лизинг мәселелері мүлікті жарым-жартылай сатуға ұқсас келетін жанама лизинг процедурасы негізінде жасалады. Өзі лизинг беруші болып табылатын делдал өндірушінің мүлкін қаржыландырып, лизинг алушыға береді, сонан соң одан лизинг төлемдерін алады.

Қайтарымды лизингте лизинг беруші мен қамтамасыз етуші (сатушы) өз жабдықтарын немесе кәсіпорын толығымен лизинг алушыға сатады және сол мүлікті иемдену және пайдалану құқын сақтай отырып, оны лизингке алады. Сатылған мүліктің ақшасын лизинг беруші кез-келген өндірістік және инвестициялық мақсатта қолдана алады, ал лизинг шарты бойынша лизинг төлемдерін әдеттегі тәртіпте жүзеге асырады.Қайтарымды лизинг айналымды жеткілікті қаржысы жоқ кәсіпорындарды қызықтырады, өйткені лизинг беруші мүлік кепілдігіне несие бергендей болады.

“Леведж-лизингке” бір немесе екі лизинг беруші мен (лизинг компаниялармен) өз көлемінде инвестициялана алмайтын және инвестициялануға 5-7 немесе одан көп лизинг берушілерді (лизинг компанияларын) жұмылдыратын лизинг беруші (лизинг компаниясы) мүлік құнының бір бөлігі ғана төлейді, ал мүлікті алуға қажетті қалған сомманы басқа лизинг берушілер төлейді. Мұндай жағдайда лизинг берушінің меншігінде болады,бірақ ол лизинг төлемдерін алу құқын өзінің қарыз берушілеріне ( басқа лизинг берушіге) беру мүмкін.

Лизингті дәрежелеужің үшінші белгісіне сәйкес лизинг алушыға сервистік қызмет көрсету көлемі бойынша лизинг таза, толық, толық емес қызмет көрсетуші және басты болып бөлінеді.

Таза лизингте - лизинг беруші лизинг алушыға қайсыбір қызмет көрсетуге міндетті емес. Таза лизинг кезінде қолданылатын мүлікті пайдалану, жөндеу және сақтандыру кезіндегі шығындарды лизинг алушы өтейді және олар лизинг төлемдеріне кірмейді.

Толық лизинг - техникалық қызмет көрсетудің кешендік жүйесін, мүлікті жөндеуді, сақтандыруды, және де қызметкерлерді, маркетинг пен жарнама дайындауды қарастыруды. Мүлікті өз меншігінде қалдыра отырып, лизинг беруші де шарт мерзімі аяқталмағанша салық төлеп отырады. Лизинг алушыны қосалқы бөлшектермен және пайдаланатын материалдармен қамтамасыз ету мүлік сервистік қызметінің маңызды және күрделі элементі болып табылады. Дүниежүзілік тәжірбие мүліктің үздіксіз жұмыс істеуіне қажетті маңызды түйіндер мен детальдарды ауыстыру қорын құрудың тиімділігін дәлелдеп отыр.

Толық емес қызмет жинағы лизингі шарт жасаушы жақтардың мүліктің техникалық қызметі жөніндегі функцияларын алдын-ала өзара келісіп бөлісуді қарастырады. Мысалы, лизинг беруші мүлікті пайдалануға берілген нормаларды және оның күнделікті қызметін қадағалауға жауапты, ал мұны алушы лизинг мүлкін жарамды күйінде ұстау жөніндегі шығындарды төлейді.

Кешенді лизингте лизингке берілетін лизинг мүлкінің ақысын төлеуден бөлек, лизинг беруші өнім өндірісін ұйымдастыруды бастау үшін алушыға қажетті лизинг мүлкі бойынша (шикізаттың бастапқы көлемін сатып алу ж.т.б.) қосымша қаржы бөлуді

инвестициялайды. Машықта қолданылатын басты лизинг шартында лизинг алушының, жаңа шарт жасаспай-ақ, лизингке мүлікті алу үшін қосымша тапсырыстар жасау құқын қарастырады. Басты лизинг-лизинг алушы мен лизинг берушінің тұрақты қызметтестігі кезінде лизинг алушыға қосымша мүлік қажет болған жағдайда, жаңа шарт жасаспай-ақ, екеуінің арасында жалпы келісім жасасуға мүмкіндік береді.

Лизинг төлемдері бойынша лизинг ақшалай лизинг, өтемақы лизингі, аралас лизинг болып бөлінеді.

Егер барлық төлемдер ақша түрінде жүзеге асырылса, ақшалай лизинг қолданылады. Өтем ақы лизинг төлемдерді лизинг объектісіне өндірілген өнім арқылы өтеу түрінде немесе жауапты қызмет көрсету түрінде қарастырылады, аралас лизинг бартерлік мәміле элементтерінен тұратын ақшалай және өтемақы төлемдерінің байланысу негізінде жүзеге асырылады.

Салық және амортизациялық жеңілдік белгілері бойынша лизинг нағыз және жалған лизинг болып екіге бөлінеді.

Нағыз лизинг қазіргі заңға және кәсіпкерлік қызметтің лизингтік түрінің экономикалық мазмұнына сәйкес келеді. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодекісіне, “Лизинг туралы” Қазақстан Республикасының заңына және басқа да нормативті құжаттарға сүйене келе, нағыз лизингтің мына төмендегі белгілерін атап өтуге болады:

Лизинг беруші шартың аяғына дейін мүліктің иесі болып табылады, ал экономикалық иесі лизинг алушы болып табылады, лизингке берілген мүлік тек ғана кәсіпкерлік мақсатты пайдаланылады; жалпы ереже бойынша лизинг беруші мүліктің бұзылу қаупіне жауап береді; белгіленген жеңілдіктермен пайдаланады, егер шартта өзгеше көзделмесе, мүліктің бастапқы құнын жарым-жартылай немесе толығымен төлейді; лизинг шарты ұзартылған жағдайда, мүліктің нарықтық құны мәмілені пролонгациялау кезінде есепке алынады;

Лизинг алушы мүліктің тек нарықтық бағамен сатып алады және ол лизинг берушімен мүлікті сатып алудағы қаржыландыруға қатыса алмайды; лизинг алушыға көрсетілетін қосымша қызметтің құны (сақтандыру, жөндеу және тағы басқа жұмыстар) лизинг төлемдеріне кіреді; салық қызметіне декларация жасау кезінде, лизинг алушыға түскен табыстан лизинг төлемдерін шегеріп тастауға мүмкіндік беріледі.

Жалған лизингке саудагерлік сипаттама беріледі. Ол елімізде қазіргі салық және басқа жеңілдіктері есебінен пайда түсіру арқылы жүзеге асырылады. Егер жалған лизингте белгілі бір шарт бойынша лизинг алушыға мүлікті сату кезінде толық амортизациялау және мүлікті келісілген уақыт ішінде алдын-ала сынау арқылы ұзақ уақыт пайдалану шарттары қарастырылған болса, онда лизинг төлемдерінің орнына бөліп-бөліп төлеу арқылы сауда саттық операциялары жүзеге асырылады. /23;127/

“Қаржы лизинг туралы” Қазақстан Республикасы Заңының 3-бабында банктік лизингі қарастырылған. Мұнда банк лизинг беруші болып табылады.

Мәмілелеудің көлемі бойынша лизинг майда лизинг, стандартты лизинг (орта) және ірі лизинг болып үшке бөлінеді.

Майда лизинг (Ресей Федерациясының 100-200 мың руб. дейін) көптеген елдерде кеңінен қолданылады. Бұл мәміледе өндірістік емес мүліктер қолданылады (компьютерлер, телефон стансалары, қауіпсіздік жүйелері және тағы басқа)

Орташа лизинг Р. Ф. 200мың-2,5млн. руб. дианазонында жүзеге асырылады. Стандартты лизингте кеңінен қолданылатын мүлік түрлері (кішігірім зауыттар, технологиялық жабдықтар және тағы басқа) пайдаланылады.

Ірі лизинг шарттарында (20,0млн. руб аса ұшақтар, кемелер, энергетикалық жабдықтар және тағы басқа қолданылады. Бұл нарық секторындағы жұмыс үлкен қаржы ресурстарын және жеке тапсырыс берушілерге арнайы қаржы жобаларын жасап бере алатын лизинг алушы мамандарды (лизинг компанияларын) дайындауды талап етеді [kgl].

[gl]Тақырып 12 Лицензияландыру және сертификациялау[:] Дәрістің мақсаты: лицензиялардың түрлері, лицензиялаудың елімізде беру

ерекшеліктері мен негiзгi принциптерi қаралады, сондай-ақ сертификаттау процесінің қажеттілігі.

Дәріс құрылымы: 1 Лицензия ұғымы және негiзгi принциптерi.. 2 Лицензиялардың түрлерi 1 Азаматқа немесе заңды тұлғаға белгiлi бiр қызмет түрiмен айналысуға немесе

белгiлi бiр iс-әрекет жасауға құзырлы мемлекеттiк орган беретiн рұқсат лицензия деп ұғылады.

Лицензиялар беру лицензияның осы түрi үшiн белгiленген талаптарға сай келетiн барлық адамдар үшiн бiрдей негiздер мен тең шартқа сәйкес жүзеге асырылады. Мемлекеттiк кәсiпорындарға басым лицензиялар беру құқығына тыйым салынады, бұған заң актiлерiмен мемлекеттiк монополияға жатқызылған қызмет түрлерi кiрмейдi.

Заңды тұлға құрмай-ақ кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын азаматтар (жеке кәсiпкерлер) лицензияны заңды тұлғалар үшiн белгiленген тәртiппен алады.

Қазақстан Республикасының Үкiметi шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiне лицензия берудiң оңайлатылған тәртiбiн белгiлеуге хақылы.

Бәсекелестiктi шектеу немесе кәсiпкерлердiң қандай да бiр топтарына олардың меншiк нысандарына, ведомстволық мүдделерiне не болмаса орналасқан жерiне қарай артықшылықтар беру мақсатында лицензия беруге тыйым салынады.

Лицензия беру монополизмнiң күшеюiне немесе кәсiпкерлiк қызмет еркiндiгiн шектеуге себепшi болмауға тиiс.

Лицензиялар иелiктен алынбайды, яғни, егер заң актiлерiнде өзгеше көзделмесе, лицензиат оларды басқа жеке немесе заңды тұлғаларға бере алмайды.

Лицензиялар алу Заңда лицензиялау көзделген қызмет түрлерiн ғана жүзеге асыру және iс-әрекет түрлерiн ғана атқару үшiн қажет.

Қызмет түрлерi бойынша лицензиялық тәртiп енгiзу немесе оны жою осы Заңмен белгiленедi және мемлекеттiк қауiпсiздiк, мемлекеттiк монополияны iске асыру, құқық тәртiбiн қамтамасыз ету, айналадағы ортаны, азаматтардың меншiгiн, өмiрi мен денсаулығын қорғау тұрғысынан орын алуы мүмкiн.

2 Лицензиялардың түрлерi Лицензиялар мынадай белгiлерi бойынша ажыратылады: 1. Субъектiлер бойынша: 1) Қазақстан Республикасының азаматтары мен заңды тұлғаларына берiлетiндер; 2) шетелдiк заңды тұлғаларға, шетелдiк азаматтарға, азаматтығы жоқ адамдар мен

халықаралық ұйымдарға берiлетiндер. 2. Қызмет көлемi бойынша: 1) бас - қызметтiң белгiлi бiр түрiмен айналысуға, мерзiмiне шек қойылмай, егер

олар бірыңғай технологиялық кешенге енетін болса, қызметтің бірнеше түріне бас лицензия беруге жол беріледі;

2) бiр жолғы - рұқсат етiлген көлем, салмақ немесе мөлшер (заттай немесе ақша түрiнде) шегiнде белгiлi бiр шаруашылық операциясын жүргiзуге берiлетiндер.

3) операциялық - банк қызметiнде белгiлi бiр операциялар жасауға және валюталық заңдармен белгiленген валюталық құндылықтарды пайдалануға байланысты операциялар берiлетiндер.

4. Қолданылатын аумақтық аясы бойынша: 1) қолданылуы Қазақстан Республикасының белгiлi бiр аумағымен шектелетiн; 2) Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында қолданылатын; 3) Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде қолданылатындар. Лицензиялауды жүзеге асырушы органдар

Лицензия алушыға (лицензиатқа) лицензия берудi Қазақстан Республикасының заң актiлерi мен Үкiметi белгiлеген мемлекеттiк органдар (лицензиарлар) жүргiзедi.

Белгiлi бiр кәсiпкерлiк қызмет түрiмен айналысуға, мұндай қызметтi жүзеге асыратын субъектiлерге қарамастан заңмен көзделгеннен басқа жағдайларда лицензиялар берудi бiр орган жүргiзедi.

Мемлекеттiк органдарға (лицензиарларға) лицензиялау жөнiндегi өкiлеттiктерiн тиiстi аумақтық бөлiмшелерге беруге рұқсат етiледi. Мемлекеттiк функцияларды жүзеге асыруды мемлекеттiк емес ұйымдарға, соның iшiнде қоғамдық бiрлестiктерге бергенi үшiн мемлекеттiк органдардың лауазымды адамдары заңдарда белгiленгендей жауапты болады. Кәсіпкерлік меншік формасына қарамастан, тауарларға (жұмыстар, қызмет көрсету) сұранымды қанағатандыру арқылы таза табыс алуға бағытталған, жеке меншікке (жеке кәсіпкерлік) немесе мемлекеттік кәсіпорынды шаруашылық жүргізу (мемлекеттік кәсіпкерлік) құқығына негізделген азаматтардың және заңды тұлғалардың бастамалы қызметіне қарамастан, кәсіпкердің атынан, тәуекелмен және мүліктік жауапкершілікпен жүзеге асырылады.

Кәсіпкерлікті лицензиялауға заңнамалық негіз болып 1995 жылғы 17 сәуірдегі ҚР “Лицензиялау туралы” Заңы қызмет атқарады. Лицензияны беру шарттары бұзылған жағдайда ол заңсыз деп мойындалуы мүмкін. Лицензияны мерзімінен бұрын тоқтату, кері қайтарып алу, оның іс-әрекетін тоқтатып, тоқтата тұру немесе оны заңсыз деп мойындау заңнамалық актілермен бұлтартпай белгіленген және сыбайлас-жемқорлыққа жол бермеу үшін оған қатаң сәйкес болуы тиіс.

ҚР кәсіпкерлік қызметті және бақылау-қадағалау функцияларын жүзеге асыратын органдардың қызметін реттейтін нормативтік-құқықтық актілердің көптеген саны қабылданған. Оларға ҚР 2006 жылғы 31 қаңтардағы «Жеке меншік кәсіпкерлік туралы» заңдары, 2003 жылғы 22 желтоқсандағы «Мемлекеттік құқықтық статистика және арнайы есеп жүргізу туралы», 2004 жылғы 1 наурыздағы бекітілген шаруашылық субъектілер қызметін тексерудің барлығын есепке алу бойынша нұсқау.

Шағын кәсіпкерлікке мемлекеттік қолдауды күшейту және оның дамуын жандандыру мақсатында, 1997 жылғы наурыз айында «Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ құруға негіз болған Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы шықты. «Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ қызметін 1997 жылғы 18 тамызда бастады. Қорды құрудың негізгі мақсаты: Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қалыптасуы мен экономикалық өсуін ынталандыру, шағын бизнеске қолдау көрсетуге бағытталған мемлкеттің қаржы ресурстарының тиімді пайдаланылуын арттыру болып табылады.

Қазақстандағы кәсіпкерлік - шаруашылық қызмет келесі белгілермен сипатталады: а) нарықта өнім, қызмет көрсету, өндіру және сату арқылы кіріс (пайда) алуға

бағытталған; б) пайда бастама болып табылады, яғни кәсіпкердің тек өз ықтияры бойынша оның

мүддесіне сәйкес және оның өз қарауы бойынша жүзеге асырылуы мүмкін; в) кәсіпкердің толық мүліктік дербестігі базасында жүзеге асырылады. Кәсіпкер

мүліктік базаның меншігі болып табылады, ол кәсіпкерлік барысында болуы мүмкін мүліктік шығын мен шығыстың толық қаупін көтереді;

г)кәсіпкер азаматтық айналымда өз атынан шешім қабылдайды. 2 2011 жылы екі R&D зертханасы ашылды. Біреуі АТХУ базасында (open source)

және екіншісі ҚарМТУ базасында (ақпараттық технологиялар). 2012 жылы ғылыми-зерттеу институты және/немесе Қазақстанның ЖОО базасында

басқа да зертханалар ашу жоспарланып отыр. Осы зертханалардың қызметін үйлестіру және АКТ саласында зерттеу қызметін

дамыту мақсатында Қазақстан Республикасында салалық ғылыми-зерттеу институты құрылды, ол мынадай функцияларды іске асыру арқылы АКТ дамытудың өзекті

бағыттарын анықтайтын және үйлестіретін болады: R&D қызметі, АКТ әзірлемелерін коммерциялау, АКТ мамандарын даярлау және қайта даярлау мәселелері, нормативтік құқықтық актілер бастамалары, салалық стандарттарды әзірлеу және жүйелеу, жабдықтарды, өнімдер мен қызметтерді сертификаттау, лицензияланатын қызметті және қызметтер сапасын бақылау, сала қызметін және жеке қызмет түрлерін, сараптамалық қызметті талдау, консалтинг және жобалар аудиті.

Ғылыми-зерттеу институты «Алатау» ақпараттық технологиялар паркі» арнайы экономикалық аймағының қатысушы ретінде тіркелді.

Бұдан басқа «Ақпараттық технологиялар паркі» аумағында АКТ-кластерін құру жөніндегі жобаға бастамашылық жасалған. АКТ-кластері ғылыми-зерттеу кешенінің, бизнес орталығының, дата-орталығының, бизнес инкубациялау және дамыту институттарының АКТ-кластерінің жұмыс істеуі үшін басқа да қажетті функцияларымен себу қорының құрылысы көзделген 30 га ауданы бар аумақты алып жатыр.

Қазақстан Республикасында АКТ қарқынды дамытудың маңызды аспектісі мемлекеттің жоғарыда аталған саланың даму институттарын құру болып табылатынын атап өткен жөн.

[kgl] [gl] Тақырып 13 Кәсіпкерлік мәмілелер[:] Дәрістің мақсаты: Мәмiленiң түрлері, өзгешеліктері, нысаны мен жасалу шарттары

қарастырылған. Дәріс құрылымы: 1 Мәмiле ұғымы. 2 Мәмiленiң жазбаша түрi. 3 Жарамсыз мәмiлелер мен жарамсыздықтың салдары. 1 Азаматтар мен заңды тұлғалардың азаматтық құқықтары мен мiндеттерiн

белгiлеуге, өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған әрекеттерi мәмiлелер деп танылады. Бiржақты мәмiлелер мен шарттар. Мәмiлелер бiржақты және екi немесе көпжақты

(шарттар) болуы мүмкiн. Заңдарға немесе тараптардың келiсiмiне сәйкес жасалуы үшiн бiр тараптың ерiк бiлдiруi қажет және жеткiлiктi болатын мәмiле бiржақты мәмiле деп есептеледi. Шарт жасасу үшiн екi тараптың (екiжақты мәмiле) не үш немесе одан да көп тараптың (көпжақты мәмiле) келiсiлген ерiк бiлдiруi қажет.

Бiржақты мәмiлелердi құқықтық реттеу. Бiржақты мәмiле мәмiле жасаған адамға мiндеттер жүктейдi. Ол басқа адамдарға заң құжаттарында белгiленген не сол адамдармен келiсiм болған реттерде ғана мiндеттер жүктей алады.

Бiржақты мәмiлелерге тиiсiнше мiндеттемелер туралы және шарттар туралы жалпы ережелер қолданылады, өйткенi бұл заңдарға, мәмiленiң табиғаты мен мәнiне қайшы келмейдi.

Шартпен жасалған мәмiлелер. Егер тараптар құқықтар мен мiндеттердiң туындауын басталу-басталмауы белгiсiз мән-жайға байланысты етiп қойса, мәмiле кейiнге қалдырылатын шартпен жасалды деп есептеледi.

Егер тараптар құқықтар мен мiндеттемелердiң тоқтатылуын басталу-басталмауы белгiсiз мән-жайға байланысты етiп қойса, мәмiле кейiн күшi жойылатын шартпен жасалды деп есептеледi.

Егер шарттың басталуы тиiмсiз болатын тарап шарттың басталуына терiс пиғылмен кедергi жасаса, шарт басталды деп танылады.

Егер шарттың басталуы тиiмдi болатын тарап шарттың басталуына терiс пиғылмен ықпал етсе, шарт басталмаған деп танылады.

Мәмiленiң нысаны. Мәмiлелер ауызша және жазбаша нысанда жасалады (жай немесе нотариалдық). Заңдармен немесе тараптардың келiсiмiмен жазбаша (жай не нотариалдық) немесе өзге белгiлi бiр нысан белгiленбеген мәмiле, атап айтқанда, олар

жасалған кезде атқарылатын мәмiлелердiң бәрi ауызша жасалуы мүмкiн. Мұндай мәмiле адамның мiнез-құлқынан оның мәмiле жасау еркi айқын көрiнiп тұрған ретте де жасалған деп саналады.

Жетон, билет немесе әдеттегiдей қабылданған өзге де растайтын белгi арқылы расталған мәмiле, егер заңдарда өзгеше белгiленбесе, ауызша түрде жасалған болып табылады.

Үндемей қалу заңдарда немесе тараптардың келiсiмiнде көзделген реттерде мәмiле жасауға ерiк бiлдiру деп танылады.

Жазбаша түрде жасалған шартты орындау үшiн жасалған мәмiлелер, егер заңдарға қайшы келмесе, тараптардың келiсiмi бойынша ауызша жасалуы мүмкiн.

2 Мәмiленiң жазбаша түрi. Мынадай мәмiлелер: 1) егер мәмiлелердiң жекелеген түрлерi үшiн заңдарда өзгеше арнайы көзделмесе

немесе iскерлiк қызмет өрiсiнiң әдеттегi құқықтарынан туындамаса, мәмiлелердi жасау кезiнiң өзiнде орындалатындарынан басқа, кәсiпкерлiк қызмет үрдiсiнде жүзеге асырылатын;

2) мәмiлелердi жасау кезiнiң өзiнде орындалатындарынан басқа, жүз есептiк көрсеткiш жоғары сомаға;

3) заңдарда немесе тараптардың келiсiмiнде көзделген өзге де реттерде жазбаша түрде жасалуға тиiс.

Егер iскерлiк қызмет өрiсiнiң әдеттегi құқықтарынан өзгеше туындамаса, жазбаша түрде жасалған мәмiлеге тараптар немесе олардың өкiлдерi қол қоюға тиiс.

Егер заңдарға немесе мәмiлеге қатысушылардың бiрiнiң талаптарына қайшы келмесе, мәмiле жасау кезiнде қол қоюдың факсимилелiк көшiрме, электрондық цифрлық қолтаңба құралдарын пайдалануға жол берiледi.

Екiжақты мәмiлелер әрқайсысына өзiн жасаған тараптар қол қойған құжаттарды алмасу арқылы жасалуы мүмкiн.

Хат, жеделхат, телефонжазба, телетайпжазба, факс, электрондық құжаттар немесе субъектiлердi және олардың ерiк бiлдiруiнiң мазмұнын айқындайтын өзге де құжаттар алмасу, егер заңдармен немесе тараптардың келiсiмiмен өзгеше белгiленбесе, жазбаша түрде жасалған мәмiлеге теңестiрiледi.

Заңдармен және тараптардың келiсiмiмен қосымша талаптар белгiленуi мүмкiн, оларға мәмiле нысаны, атап айтқанда, белгiленген нысанды бланкiге жазу, мөрмен бекiту сәйкес келуге және оларда осы тараптарды орындамау салдары көзделуге тиiс.

Егер азамат дене кемтарлығы, науқастығы немесе сауатсыздығы салдарынан өзi қол қоя алмаса, оның өтiнiшi бойынша мәмiлеге басқа азамат қол қоя алады. Соңғысының қойған қолын, егер заңдарда өзгеше көзделмесе, нотариат немесе сондай нотариалдық әрекет жасау құқығы бар басқа лауазымды адам, мәмiле жасаушының өзi қол қоя алмаған себептердi көрсете отырып, куәландыруға тиiс.

Жазбаша түрде жасалған мәмiленi орындаған тарап екiншi тараптан оның орындалғанын растайтын құжат талап етуге құқылы.

Мәмiлелердi жасау кезiнiң өзiнде орындалатындарынан басқа, ауызша кәсiпкерлiк мәмiленi орындаған тараптың да осындай құқығы бар.

Мәмiленiң жазбаша түрiн сақтамау салдары. Мәмiленiң жай жазбаша түрiн сақтамау оның жарамсыз болып қалуына әкелiп соқтырмайды, бiрақ дау туған жағдайда тараптарды мәмiленiң жасалғанын, мазмұнын немесе орындалуын куәгерлiк айғақтармен растау құқығынан айырады. Алайда тараптар мәмiленiң жасалғанын, мазмұнын немесе орындалғанын жазбаша немесе өзге, куәгерлiк айғақтардан басқа дәлелдермен растауға құқылы.

Заң құжаттарында немесе тараптардың келiсiмiнде тiкелей көрсетiлген реттерде мәмiленiң жай жазбаша түрiн сақтамау оның жарамсыз болып қалуына әкелiп соқтырады.

Сыртқы экономикалық мәмiленiң жай жазбаша түрiн сақтамау мәмiленiң жарамсыз болып қалуына әкелiп соқтырады.

Мәмiленi нотариаттың куәландыруы. Заң құжаттарында немесе тараптардың келiсiмiмен белгiленген реттерде жазбаша мәмiлелер оларды нотариат куәландырғаннан кейiн ғана жасалды деп саналады. Мұндай талапты сақтамау осы Кодекстiң 157-бабының 3-тармағында көзделген салдармен мәмiленiң жарамсыз болып қалуына әкелiп соқтырады.

Егер нотариаттың куәландыруын талап ететiн мәмiленi тараптар немесе тараптардың бiрi iс жүзiнде орындаған болса, ол өзiнiң мазмұны жағынан заңдарға қайшы келмесе және үшiншi жақтардың құқықтарын бұзбаса, сот мүдделi тараптың арызы бойынша мәмiленi жарамды деп тануға құқылы. Бұл ретте мәмiленi кейiннен нотариаттың куәландыруы талап етiлмейдi.

Мәмiлелердi тiркеу. Егер заңнамалық актiлерде өзгеше көзделмесе, заңнамалық актiлерге сәйкес мемлекеттiк немесе өзге де тiркелуге тиiс мәмiлелер тiркелгеннен кейiн жасалған болып есептеледi.

Тiркеуден бас тарту жазбаша түрде ресiмделуге тиiс және заңнама талаптарының бұзылуына сiлтеме жасалғанда ғана мүмкiн болады.

Егер тараптардың бiрi мәмiле бойынша құқықтарды мемлекеттiк тiркеуден жалтарса, сот екiншi тараптың талап етуiмен мәмiле бойынша құқықтарды тiркеу туралы шешiм шығаруға құқылы. Мұндай жағдайда құқықтар сот шешiмiне сәйкес тiркеледi.

3 Мәмiленiң нысанына, мазмұнына және қатысушыларына, сондай-ақ олардың ерiк бiлдiру бостандығына қойылатын талаптар бұзылған жағдайда мүдделi адамдардың, тиiстi мемлекеттiк органның не прокурордың талабы бойынша мәмiле жарамсыз деп танылуы мүмкiн. Мәмiле жарамсыздығының негiздемелерi, сондай-ақ оны жарамсыз деп тануды талап етуге құқығы бар адамдардың тiзбесi осы Кодексте не өзге де заң құжаттарында белгiленедi.

Мәмiле жарамсыз деп танылған жағдайда тараптардың әрқайсысы екiншi тарапқа мәмiле бойынша алынғанның бәрiн қайтарып беруге, ал заттай қайтарып беру мүмкiн болмаған жағдайда құнын ақшалай өтеуге мiндеттi.

Егер мәмiле қылмыстық мақсатқа жетуге бағытталып, екi тарапта да жымысқы ниет болған жағдайда олардың мәмiле бойынша алғандарының немесе алуға тиiстi болғандарының бәрi соттың шешiмi немесе үкiмi бойынша тәркiленуге тиiс. Мұндай мәмiленi бiр тарап орындаған ретте, екiншi тараптан алғандарының бәрi және одан мәмiле бойынша бiрiншi тарапқа тиесiлiнiң бәрi тәркiленуге тиiс. Егер тараптардың ешқайсысы да орындауға кiрiспеген болса, мәмiледе орындалуы көзделгеннiң бәрi тәркiленуге тиiс.

Қылмыстық мақсатқа жету жөнiндегi жымысқы ниет тараптардың бiрiнде ғана болған жағдайда оның мәмiле бойынша алғандарының бәрi екiншi тарапқа қайтарылуы тиiс, ал соңғысының алғаны не оған мәмiле бойынша тиесiлiсi тәркiленуге тиiс.

Нақты мән-жайларды ескере отырып, сот осы баптың 4 және 5-тармақтарында көзделген салдарды, жарамсыз мәмiле бойынша алынған, не алынуға тиiс мүлiктi тәркiлеуге қатысты бөлiгiнде iшiнара не толық қолданбауға құқылы. Бұл бөлiкте осы баптың 3-тармағында көзделген салдар басталады.

Осы көзделген салдармен қоса, сот мәмiленiң жарамсыз болуын туғызған әрекеттердi жасауға кiнәлi тараптан мәмiленi жарамсыз деп тануға байланысты екiншi тараптың залалын оның пайдасына өндiрiп беруi мүмкiн.

Жарамсыз мәмiле заңдық салдарға әкелiп соқтырмайды, бұған мәмiленiң жарамсыздығына байланысты және ол жасалған кезден бастап жарамсыз мәмiлелер кiрмейдi.

Мәмiленi жарамсыз деп тани отырып, сот нақты мән-жайларды ескеру арқылы оның одан әрi орындалуына тыйым салумен шектелуге құқылы [kgl].

gl] Тақырып 14. Бизнестегі маркетинг [:] Дәрістің мақсаты: Мәмiленiң түрлері, өзгешеліктері, нысаны мен жасалу шарттары

қарастырылған. Дәріс құрылымы:

1. Бизнестегі маркетинг концепциясы. 2. Маркетингтік зерттеулерді жүргізу және ұйымдастыру. 3. Қазақстандағы маркетингтің қалыптасуы мен даму ерекшеліктері.

1. Нарықтық қатнастардың дамуына орай, экономикалық субьектілерінің қызметін басқарудың нарықтық тұжырымдамасы ретінде маркетингті қолданудың обьективтік қажеттілігі туындайды.Маркетиннг қағидаларын терең пайдалану үшін,оның теориясы мен әлемдік маркетинг тәжірбиесі Қазақстанның әлуметтік – экономикалық, ұлттық, аймақтық және тарихи ерекшеліктерін ескере атырып, қайта пайымдау қажет

Әкімшілік - жоспары экономика кезеңде отандық ғалымдар маркетингтің өнімді мөлшерін көп өндіріп, оны экономикалық категория ретінде қарастырған.

Маркетинг қағидаларын елемеу, көптеген өнімді өткізу нарықтың және тұтынушылардың төлем қабілеттілігінің болмауы өнеркәсіптік кәсіпорындардың қоймаларында дайын өнімнің ірі қорларының жинақталуына әкеледі.мұндай экономикалық жағдай өтпелі экономиканың дамуын алғашқы кезеңін тән. Егер 1998 жылыдың бірінші қаңтарында ҚР статистика агенттігінің мәліметтері бойынша республикамыздың өндіруші кәсіпорындарына дайын өнім қорларында 10 мирд теңгеге жетті.Мұндай жағдайдың басты себептерінің бірі-кәсіпорындардың нарықты зерттемеуі, тұтынушылардың сұранысына маркетингтік зерттеулер жүргізбеу болып табылады.

Қазақстан экономикасында маркетингтің қолданудың ерекшеліктері мен серпімі және экономикалық субьектілерінің қоршаған орта факторларының қағдаларын пайдалану барысына ықпал ету сипаты көбіне өтпеген өтпелі кезең жағыдайларына орай анықталады.

Қазақстанда жоспарлы-директивті байланыстың үзілуі өтпелі кезең қиыншылықтарын арттырады және экономикалық субьектілерге күрделі проблемаларды туғызады. Өтпелі кезең ерекшеліктері отандық маркетингтің қалыптасу және даму үдерісіне ықпалын тигізіп,оның экономикасының әр түрде қалыптасу өзгешелігін анықтайды. Әлемдік тәжірбие көрсеткендей,маркетинг белгілі бір жағдайда,яғни «сатып алушы нарығы»жағдайда, бәсекелестік дамығанда және нағыз бабындағы нарықтық қатынастар бар болғанда қолданылуы мүмкін.АҚШ- та маркетинг даму шартына қатысты әр түрлі қатынастарды ұсынатын тұтас маркетинг бар. Мәселен, Гарвард университетінің профессоры Т.Левитт ұсынған американдық маркетинг мектебі нарықта бәсекелестік болмаған күннің өзінде маркетинг өз әрекетін тоқтатпайды деп есептейді. Кентукки штатындағы Экономика университетінің профессоры Скиннер басқарған маркетинг мектебінің топшылауынша, маркетинг тек «сатып алушы нарығы» және дамыған бәсекелестік жағдайында ғана орын алады.

Маркетинг дамудың негізгі факторы- нарық шартын сатып алушы белгілеп, билік жүргізгендей, ұсыныс пен сұраныстан жоғары болатындай жасау.

1994 жылғға дейін Қазақстанда тауарлы ассортиментті шектелген және тапшылық орын алған «сатушы нарығы» қалыптаса бастады, бұл негізінен бағасы әлемдік бағадан әлде қайда жоғары отандық тауардың бәсекелестікке төтеп бере алмауынан және импорт себебінен болды. 1998 жылдың тамызында ішкі нарықтағы қант бағасы әлемдік бағадан екі есе,ал сары май 1,7 есе артық болды. Егер нарықтық қатынастардың қалыптасуының бірінші жылдары тұтыну нарығының жай-күйіне коммерциялық-делдалдық құрылмандар, коперативтер, сауда кәсіпорындардың өзіндік сатып алуы, «желқайықтар» (челноки) әсер етсе, қазір ол өнімді отандық өндірушілердің өндіру себебін толқысып келе жатыр.

Тұтыну тауарлары мен қызметтері нарығының жай-күйін талдау олардың кейбіреулерінде «сатып алушы нарығын» жағдайлары қалыптаса бастағанын көрсетеді.

Маркетинг үшін қолайлы шарттар тек дамыған бәсекелестік қатынастыр жағдайында ғана принциптері іске асатын кемеліне келген бәсекелестік кезінде жасалады. Монополия маркетингінің нарықтық мүмкіндіктерін біршама төмендетеді Қазақстанда нарыққа өту кезеңінде шоғырландыру және монополиянған өнеркәсіп орныққан. Кейіннен бәсекелестік ортаны құру жөнінде жасалған мемлекеттік шараларға кәсіпкерлікті дамыту және қолдау, кәсіпорындарды қайта мамандандыру және артараптандыру (диверсификациялау),шағын және орта кәсіпорындар құру жатады. Бірақ Қазақстанда көптеген өндірістік және тұтыну тауарлары бойынша құрылған нарықтар олигаполистік болып табылары.

Экономиканы басқару жүйесін демакрияландыруы шетелдік инвеститцияларды үйіру, қызмет көрсету саласынан белсенді дамуы және басқадай жаңадан жасалған нарықтық өзгерістер маркетинг дамуының алғы шарттары болды.Әйтсе де, Қазақстанда кәсіпкерлердің нарықтағы еркін іс-әрекетін қарастыратын нағыз бабындағы нарық қатынастар,несие алу мүмкіндігі, қор нарығы, лизинг, тауар биржалары, нарық инфрақұрылымы әлі де болсада қалыптасқан.

Қазақстандағы маркетинг қалыптасу үрдісін сипаттай келе оны өндірісті сипаттай келе, оны өндірісті жоспарлау, сұранысты зерттеу болжау сияқты элементтері әкімшілік-жоспарлы экономикада қолданылғанын атап өту керек.Маркетингке деген қызығушылық ынта - ықылас 70- жылдары пайда болды алғашында оның кәсіпорындардың сыртқы экономикалық қызметінде пайдаланылады, ол отандық өнімнің шетелдік нарықтарға шығуына жол ашты.

Маркетингтің негізі 1976 жылдан бастап басқару тұжырамдамасы және ғылымдағы бағыт болып, тұтынушы талаптарын ескере отырып өнімді өндірудің әдістемелік тәсілі ретінде КСРО-да,кейіннен Ресейде қаланды 90-жылдардың басында, көптеген Ресей кәсіпроындарында және коммерциялық ұйымдарында маркетинг бөлімдері құрылды, осы кезде маркетингтің мәскеулік мектебі қалыптаса бастады.

Қазақстанда маркетинг ғылым бағыты, шаруашылық қызмет аумағы және өндірістік-өткізу қызметін басқару жүйесі ретінде республиканың нарықтық қатнастарға өтуінен бастап қалыптасты.1991 жылдан бастап кәсіпорындар мен ұйымдарда маркетинг бөлімдері ашылды, оған маркетолог мамандардың қызметі қалыптаса бастады.Республика Президенті Н.Назарбаев 1994 жылы «Бүгінде басшылыққа кәсіпорынды жұмысқа алып шығаратын бағдарламасы бар,маркетингті және өндірісті жаңғыртып, жетілдіруге қаржы табу жолын білетін адамдар келуі тиіс» деп атап өтті.

Маркетинг бәсекелестік күрестің тиімді құралы болып табылады, сондықтан отандық экономикада ол неғұрлым бәсекеге қабілетті күшті салаларда дами бастады. Маркетингтің қағидалары мен элементтері алғашында коммерциялық құрылымдарға, саудаға, ауыл шаруашылығында, қаржылық банктік жүйеде ал кейінірек-өнереәсіптік кәсіпорындарға, қызмет көрсету саласында, ең соңғы кезекте коммерциялық емес қызметке енгізіліп дамыды.

Қазіргі жағдайда көптеген ірі және орта кәсіпорындарда, сондай-ақ банктерде маркетинг қызметі, ал олардың кейбіреулерінде департаменттер, іс-әрекет етеді. Бұлардың маркетинг бөлімдерінің ұйымдастырудың нақты схемаларымен түрлері әр түрлі болуы мүмкін,бірақ олар: нарықтағы маркетингтік зерттеу, сұраныс жағдайын, тауарлық өткізу, баға және коммуникацияны ұйымдастыру сияқты жалпы міндеттерге незізделеді.

Маркетингтік бөлімдердің қызметі кәсіпорындардың негізгі мақсаттарын жүзеге асыруға және бәсекелестік жағдайда оның тиімді қызмет етуіне әсер етеді.

Олардың көпшілігінің маркетинг қызметі құрылымдары кезінде директивті түрде қалыптасады да, қазіргі күні нарық талабына сай түзетілуде. 2001 жылы маркетингтік тәжірбиені байыту мақсатында Алматы ауыр машина жасау зауыты, «Харрикейн Құмкөл Мұнай», «Беккер және К» және басқада Қазақстанның ірі және орта кәсіпорындарының маркетинг жөніндегі директорлары мен жетекшілерінен пікір сұрау жүргізілуде,

олардың 83% -інде маркетинг және жарнама бөлімдері бар екендігін, ал респонденттердің 17%-інде ондай бөлімдердің әлі күнге дейін құрылмағандығын көрсетті .

Осы күнге дейін маркетинг бөлімдері құрылмаған кәсіпорындарға «Қазақмыс» «Құйма механикалық зауыты» «Харрикейн Құмкөл Мұнай» БК ЖШС және т.б. жатады. Маркетинг бөлімдері негізінен тау-кен металургиялық кешен кәсіпорындардың алғашқы бөлімшелерінде және мұнай өндіруші өнеркәсіпте жоқ. Респонденттердің көбі мұндай бөлімдер 1996-1997жылдары құрылғанын айтты. Бұл қазіргі кездегі Қазақстанда шетелдік компаниялар қызмет ете бастаумен, біріккен кәсіпорындардың кұрылуымен , жаңа отандық фирмалардың ашылуымен тұтыну нарығында бәсекеге бәрі маркетинг құралын пайдалануды талап етеді. Міндетті қызмет аясында нарықтық зерттеулер, нарық коньюнктурасын болжау, маркетингтік баға саясатын жасау тауар өткізуді ынталандыру, жарнамалау және т.б. кіретін маркетнг бөлімдерін басқару құрылымның қарқынды түрде қалыптасуы 1996-1997 ж.ж. болды.Қазақстан экономикасындағы маркетингті екі шартты түрге бөлуге болады.

Бірінші кезең шамамен 1991 жылы дами бастады, оған кірген кәсіпорындардың коммерциялық өткізу бағытталған әрекет пен маркетингтің жекелеген элементтерімен қағидаларын пайдалану тән болады. Бұл кезенде кәсіпорындар өздерінің өндірістік мүмкіндіктеріне қарай бейімделеді, сондықтан да маркетингтің өндірісі басқарудағы ролі қосалқы ғана еді.

Нарықтық экономикаға өту кезіндегі маркетингтің дамуына негізі кедергі болатын себептерге: тұтынушылардың төлем қабілеттілігінің төмендеуін,қарыздарды, төленбеген төлемдерді, импорт тауардың интервенциясын және дәстүрлі өткізу арналары мәселелеріне айналып келді.

Осы кезең ішінде, маркетинг жөніндегі және маркетинктік зерттеулер жүргізетін агенттіктер мен орталықтар, жарнама агенттіктері, жоғарғы оқу орындарында осындай кафедралар,маркетинктік инфроқұрылым қалыптаса бастады. 1991 жылы әлументтік зерттеулер жөніндегі БРИФ атты алғашқы агенттік құрылды. 1993 жылы Қазақ басқару академиясы

қазақстандық оқу орындарының ішінде бірінші болып маркетинг бойынша мамандарды дайындайтын мамандықты және кафедраны ашты. Осы жылдары маркетингтің ғылыми ілім ретінде қалыптасуы басталды. Қазақстандағы нарықтық қатынастардың қалыптасуына обьективті және субьективті жағдайларды ішкі нарықтың шамадан тыс аштықты және қорғалмағандарды, шаруашылық субьектілерінің әрекет ету сипаты, басшылықтың маркетинг рөлін бағаламауы, оның қазіргі тұжырымдардың дамуы мен жүзеге асырылмауын асырылуын ынталандырады. Сондықтан республикасында маркетинг тұжырымдамасы маркетингтің қалыптастыру кезінде өткізушілік сипаты болды.

2000 жылдан бастаған маркетинг дамуының екінші кезеңі кезеңі басталады, оған көптеген кәсіпорындардың маркетингіне бейімделуі тән. Нарықтағы бәсекелестіктің, әсіресе оның бағалық емес тәсілдерінің шиеленісуіне байланысты,маркетингтік құралдардың қадырын саналы түрде жете ұғынып, пайдалану қажеттілігі пайда бола бастады. Маркетинг нашар дамыған кәсіпорындар негізінен өз өнімдерін өткізу проблемаларымен айналысады және маркетинктің ролін жете бағаламай отыр. «Маркетинг тұжырымдамасын кәсіпорын басшылығының негізін қалаушы ретінде қабылдадыңыздар ма?» деген сауалға «ФудМастер», «Филлип Моррис», «Рахат», «PRG Bottlers», «Әсем-Ай» компанияларының мркетинг бөлімнің басшылары оң жауап берді. Оларда маркетинг жүйесі қалыптасқан және олар енді жетілдіру бағытында дамып келеді.

«Алматы шайы», «Қарағанды конфеттері», «Бахус», «Қант орталығы» және «Баян сұлу» компанияларының маркетинг мамандары, олардың басшылары бұл тұжырымдаманы әлі толық мақұлдамаған. Міне сондықтан осы компаниялардағы өткізу немесе тауарлық тұжырымдамаға бейімделмеген маркетинг қалыптасу кезеңінде.

Көптеген жағдайда мұндай тәсіл басшының маркетингті түсінбеуден,оны тұжырымдама және ойлау бейнесі ретінде қабылдау үшін жағдайлардың жоқтығынан болып тұр.

Біз талдаған кейбір кәсіпорындарда маркетинг бөлімдері әлі жоқ. Мысалы, «Бахус» ААҚ,алматы маргарин зауыты, «Қарағанды конфеттері» компанияларында маркетинг бөлімі жоқ ,оның қызметін өткізу немесе қамтамассыз ету бөлімінің бір маманы атқарады.

2. Зерттеулер бойынш, нарыққа өту кезінде маркетинг бөлімдерін құруға сапалы

тәсілдер болмады,сондықтан олардың қалыптасуы жағдайында болмады. Кейбір кәсіпорындарда ике бөлім атқарудың ауысуы ғана болмады.Қаржылық жағдай мамандардың нарық жағдайында жұмыс істеу тәжірбиесінің аздығы, басқару шещімдерін қабылдаудағы маркетингтің маңыздылығын жете бағаламау кәсіпорындарда маркетинг бөлімдерін құруға бөгет болады.Сондықтан маркетингтің кейбір элементтері компания мен фирмалардың әр түрлі құрылымдық бөлімдері арасында шашыраңқы түрде бей-берекет атқарылып жүреді.Сонымен бірге маркетингтің қалыптасу кезіндегі оның құралдарын қолдау ерекшкелігін сипаттауымыз қажет.Нарықтың алғашқы даму кезенінде маркетингтің ең тартымды үлкен шағын талап етпейтін нақ сол уақытта нәтиже беру мүмкіндіні бар элементі баға болады. Ал коммерциялық және қаржылық құрылымдарда маркетингтің әйгілі құрамы жарнама болады.

Қазіргі кезде маркетингтің ең жиі қолданылатын элементі жарнама және «sales promotion»(өткізуді ынталандыру) акциялары.

Салыстыру үшін: АҚШ-тың маркетинг кешенінде басты орынды жарнама және өткізуді ынталандыру шаралары алады,Еуропада - өткізу арналары, ал Жапонияда - өнімділік саясаты инновацияға басым көңіл бөледі.

Маркетингтің маңыздылығына көзі жеткен компаниялар басқару аппараттарын және қызметтерін кеңейтіп, өзіндік маркетинг бөлімдерін құрады.

Пепси-кола және шырын өндіретін компанияның «PRG Bottltrs» компанияның тәжірбиесі үлгі тұрарлықтай.Қазақстан нарығында 2000 жылдан бері жұмыс істеп келе жатқан компанияның іс-әрекетін басқару франчайзинг жүйесін тиімді пайдалануы , оның жаңа озық технологияны «ноу-хауды»,басқару дағдыларын және жеке құрамды басқарушылық пен қызмет аумағы үшін тиімді оқытуды қамтамассыз етуге шетелдік инвестицияларды ұлғайту мен нарыққа жоғары сапалы тауарлар және қызметтер үстемелеп келуіне халықтың сатып алушылық сұранысын қанағаттандыруға бағытталған .Менеджменттің американдық тәжірбиксі, соның ішінде логистика және маркетинг компания қызметінде пайдаланылады.

Маркетинг – бизнестің концепциясы. Тауардың өмірге келуін әрине сұраныс белгілейді. Ал сұранысты айқындайтын да, оны қалыптастыратын да маркетинг үрдісі болады. Сондықтан маркетинг қазіргі бизнестің концепциясы ретінде зерттеу, талдау, ойлау және болжау үрдісін қамтиды. Ол әр түрлі нешімдердің әр дәрежеде қолданылуын қамтамасыз етеді. Маркетинг концепциясына сәкес фирманың жан-жақты жұмыстарын рынок жағдайында алдын-ала реттеу Жане әлеуетті тұтынушылардың мұқтаждығы мен қажеттіліктерін нақтылы білу, олардың болашақта өзгеруін болжамдар арқылы есепке алынып отырады. «Өндірген тауарды сатыдың орнына, сатылатын затты өндіріңіз», «Тауарды емес клиенті жақсы біліңіз» - бұл маркетинг концепциясындағы фирманың сенімі.

Маркетинг саласындағы белгілі маман Ф.Котлер мынадай анықтама берді: Маркетинг – айырбас арқылы мұқтаждық пен қажеттілікті қанағаттандыруға бағытталған адам қызметінің түрі.

Бір жағынан мұндай қызмет рынокты жан-жақты, жүйелі зерттеуге, тұтынушылардың нақты қажеттіліктерін және талғамдарын табуға, оларға өндірісті бейімдеуге бағытталған. Маркетинг қызметінің негізгі мақсаты-тұтынушы мен өндірушіні бір-бірімен тығыз байланыстыру, бірін-бірі табуға көмектесу болып табылады.

Жоғары айталғанның бәрін тұжырысдасақ, маркетинг қызметіне төмендегілер жатады:

- әр түрлі тұтынушылар топтарының мұқтажын, қажеттіліктерін, сұранысын анықтау;

- тұтынушыға керекті және қажеттілігін қанағаттандыратын тауар шығару; - тауардың құндылығына сәйкес тұтынушыға қолайлы және өндірушіге пайданы

жетқилікті деңгейде қамтамасыз ететін баға қою; - өндірген тауарды тұтынушыға ең пайдалы және ыңғайлы арнамен жнткізуді

анықтау; - рынокқа сұранысты қалыптастыруға және өтімді ынталандыруға белсенді әсер ету

жолдарын табу. Осы маркетинг қызметтерінің әрқайсысының бағытары, олардың құнылығы және

маңыздылығы тек оларды бірге қарастырылып қолданса өседі. Бұл жағдайда маркетинг концепциясы қалыптасады және оның қолданылуы мүмкін.

Шетел фирмаларының тәжірибесі көрсетіп отырғандай рыноктағы табыс фирманың тек қана өндірістік және қаржы мүмкіндіктерін ғана емес, сонымен қатар маркетингті дұрыс қолдануын да далелдейді. Өткені маркетинг

- кәсіпорында басқару принципі ретінде тиісті рынок шешімдерін дәйекті бағыттау үшін тұтынунылардын қажеттіліктерін қанағаттандыру жолдары мен әдістерін белгілейді;

- рынок әрекетінің құралдары ретінде ерекше тәсілдер арқылы бәсекелестерге қара~ганда басымдылық алуын қамтамасыз етеді;

- рынок әдісі ретінде өндірушілер мен тұтынушылардың мүделері үйлесуіне қол жеткізеді.

Маркетинг концепцияларының дамуы. Маркетинг дегеніміз дүние жүзі кәсіпкерлерінің бірлескен творчествосының туындысы. Олардың қорытқан тәжірибесі тұтас бір философиялық бизнес идеологиясын дүниеге әкеледі. Сөйтіп маркетинг бүкіл кеңістікте орын алып дамиды. Рынок қатынастарына дамуының әр сатысына сәйкес өзінің неше түрлі концепциясы қалыптасты.

Маркетинг концепциясының мына сатылары белгілі: өндірістік тауарлық өткізу (коммерциялық әрекеттерді интенсивтендіру) маркетинг (тұтыну) әлеуметтік-этикалық

Осы концепциясылар экономика дамуының әр түрлі кезеңдерін (негізінде американдық), сонымен қатар соңғы жылдарда болып жатқан әлеуметтік, экономикалық және саяси өзгерістерін бейнелейді.

Өндірістік концепциясы. Тарихи тұңғыш қалыптасқан маркетингтің өндірістік концепциясы тұтынушылар арасында кең тараған

тауарларды қолайлы бағамен сатылуын көбейтуді көздейді деген пайымдаумен негізделеді. Ол технологияны және өндіру процесін әрқашан жетілдіруді, өндіріс көлемін ұлғайтуды, өндіріс шығындарын төмендетуді талап етеді. Бұл жағдайда барлық назар өндірістің ішкі мүкіндіктерін неғұрлым толық пайдалануға аударылады. Сондықтан осы жолмен рынокты әлде бір тауармен тез толтыруға, молынан пайда алуға болады. Осы концепция келесі екі жағдайда кеңінен қолданады:

- тауарға сұраныс ұсыныстан басым болғанда өндіріс көлемін ұлғайтуға болады; - тауардың шығынын жалпай кең өндіру арқылы төмендетуге болады, ал төмен

шығын төмен баға арқылы тауардың сатылуын қамтамасыз етіп, пайданы ұлғайтады. Тауар концепциясы. Өндірістік крнцепциямен бірге тауар концепциясы пайда болды. Бұл концепцияның негізгі тауарды жетілдіруге , оның

сапасын, дизайнын, орауын жақсартуына көңіл бөледі. Тұтынушылар жетілген тауарларды алады, өйткені олардың сапасы жоғары және бағасы қолайлы.

Бірақ тауарды шамадан тыс қызығып артық шығару «маркетингтік соқырлыққа» апаруы мүмкін. Осындай жағдайдың пайда болуын

және оның себептерін маркетинг саласындағы белгілі маман Теодор Левитт анықтадыю ол Гарвард жоғары бизнес мектебінің ғылыми хаттарында «Близорукость маркетинга» деген экономикалық-публицистикалық мақаласын жариялады. Левитт американдық үлкен темір жол компанияларының күйреуге ұшырауы себептерін талдап, мынадай қорытындыға келген: сол компаниялардың басқарушылары тек қана темір дамып кеткенін ескере алмай қалған.

Тұтынушы тауарды емес, оның қанағаттандырушы қабілетіне мүдделі. Тауарлар біршама басқаша көрінетін, алайда ұқсас тұтыну қызметін атқаратын тауарлармен өзара бәсекедк болады. Олар басқаша өндіріліп, тұтынушының қажеттілігін қанағаттандыратын баламалы өнім болуы мүмкін. Бұл концепция осыны ескермеді.

Өткізу концепциясы. Өткізу концепциясы өндірістік және тауар концепцияларының даму нәтижесінде пайла болды. Жогарыда атап өткен екі

концепция тек қана өндірісті кеңейту және тауарды жетілдіруге көңіл бөледі, ал рынокты жете зерттеп, оны болжаумен шұғылданбайды.мұндай жағдайда ерте ме кеш пе, бірақ міндетті түрде өткізу мәселелері шиеленіседі. Өйткені кәсіпорын өндірген тауарды түгелімен және қалайда тұтынушыға өткізу қажет. Ал тұтынушылардың қажеттіліктері мен сатып алу мумкіндіктері одан төмен болуы мүмкін. Сондықтан бұл концепцияларды іске асыру жұмысы қиындыққа ұшыруы ықтимал.

Америка мен Еуропада тауарды шиеленіскен өткізу маселесі ХХ ғ. 20-жылдарының соңы мен 30-жылдардың басында орын алды. Бұның себебін көптеген ғалымдар кенеттен болған 1929-1933 жж. Экономикалық дағдарыспен байланыстырған еді. Соғыс жылдары тауарлардың тапшылығынан өткізу проблемасы болған емес. Тек 60-жылдардың басында тауар молшылығы қалыптасып, қайтадан осы концепцияға көңіл бөліне бастады.

Қазақстан рыногында шетелдік фирмалар көбінесе осы өткізу концепциясын қолданады.

Маркетинг (тұтыну) концепциясы. Маркетинг концепциясы кәсіпкерлік жұмысты ұйымдастыру жағынан трихи жаңа тәсіл. Оның пайда болу себептері мынада: тауардың көпшілігіне сұранысты барынша қанағаттандырып, онымен рынокты толықтырғандықтан; ғылыми-техникалық прогреспен бірлескен бәсекелес күрнстің күшеюнен.

Беймәлім рынокта жұмыс істеу дегеніміз, тауардың сатылуына өндірушіге өнімді өткізу туралы ешқандай сенім жоқ болғаны. Сондықтан өзінің табысын қамтамасыз ету үшін өндіруші ең алдымен рынокты зерттеп, содан кейін ған рынок сұраныса сай тауар өндірумен айналысуы қажет. Кәсіпкерлік рынок талабына бейімделумен бірге тұтынушылардың мұқтаждықтарын қалыптастыра да білу қажет. Мысла, «Сони» фирмасы кіші габаритті телевизорларға рынокта жол ашқанға дейін, тұтынушыларға олар қажет емес еді. Сондықтан өткізу саясатының алғашқы кезеңінде тұтыну сұранысын анықтаумен бірге, тұтынушылардың жасырын мұқтажын зерттеу қажет болды. «Мұқтаждықты тауып қанағаттандырыңыз» деген сөйлем маркетинг концепциясының мәнін жеткілікті дәрежеде сипаттайды.

Сонымен, бір жағынан кәсіпорын жұмысының негізі – рынокқа қарай бейімдеу болса, екінші жағынан кәсіпорын өзі рынокқа ыкпал етіп, оны басқаруы, қалыптастыруы қажет.

Бұл концепцияның мәнін тереңірек түсіну үшін оны өткізу концепциясымен салыстырған жөн. Өйткені бұл екі концепцияның біршама ұқсастығы бар. Дегенмен маркетинг концепциясы рынок мәселелрін тиімдірек шеше алады. Т.Левит созимен айтар болсақ: «Коммерциялық откізу әрекеттері сатушының мұқтаждықтарына шоғырланса, ал маркетинг болса сатып алушының мұқтаждықтарына шоғырланған».

Маркетинг концепциясын дүние жүзіне әйгілі болған «Проктер энд Гэмбл», «Адидас», «Макдональдс» компаниялары қолданып, табысқа ие болғанадығы белгілі.

Бұл концепцияның пайда болуы мен дамуы маркетинг тарихы көрсеткеніндей қоғамның материалдық және әлеуметтік даму деңгейімен, техникалық прогреспен, тұтынушылардың қажеттерімен қанағаттандыру деңгейімен тығыз байланысты.

Қазақстан кәсікерлері бұл концепцияның мәнін игеріп, оны қазіргі рыноктың біздегі айрықша жағдайына бейімдеп, оған соңғы жаңалықтар енгізуі қажет. Әр түрлі меншік жағдайында маркетинг принйиптері мен әдістерін белсенді және творчестволық тұрғыдан жүзеге асыру арқылы өндірушінің үстемдігін (монополия жасауын) жоюға және тұтынушылар қажетін дұрыс есепке алуға болады.

Отандық кәсіпкерлер маркетингі миллиондаған ақша табу үшін емес, елдің мұқтажын қанағаттандырып, бақытты өмір сүру үшін қолданған жөн деген бизнес философиясын басшылыққа алғаны дұрыс.

Әлеуметтік-этикалық маркетинг концепциясы. Қазіргі кезде қоршаған ортаның ластануы, табиғи ресурстардың жетіспеушілігі, дүниежүзілік инфлияцияның кең өріс алуы және әлеуметтік саланың елеусіз қалғаны әлеуметтік-этикалық маркетинг концепциясын өмірге келтірді. Тұтынушылардың қажетін толық қанағаттарған фирмалар өздері сатып алушылардың және қоғамның ұзақ мерзімдік жағдайын және болашағын есепке ала ма? «Таза» маркетинг концепциясы бұл мәселелерді толық қарастырмайды және оларды мүмкіндігінше шетке қалдырып отырады.Өйткені ондай жұцмыс қосымша шығындарды керек етеді. Сондықтан әлеуметтік-этикалык-маркетинг концепциясы өмірдің талабына сәйкес пайда болды.

Әлеуметтік-этикалық маркетинг концепцияны мына типтік және өзекті талаптармен сипатталады:

- өндірушілердің негізгі мақсаты – қоғамның жарқын болашағына, адамгершілік талабына сәйкес тұтынушылардың саналы және жағымда қажеттіліктерін қанағаттандыру;

- кәсіпорын тұтынушылардың қажеттіліктерін неғұрлым толық қанағаттандыратын жаңа тауарлар шығару мүмкіндіктерін ұдайы іздеумен айналысу;

- тұтынушыларға және қоғмаға зиян келтіретін тауарларды өндіруден және оны сатудан бас тарту;

- тұтынушылардың өмір сүру жағдайын жақсарту үшін экологиялық тұрғыдан зиянды технологияларды қолданған өндірушілердің тауарларын қолдамау;

- өндірушілер өздеріне, еңбекұжымына жане қоршаған ортаға арнаған көпжылдық әлеуметтік-экономикалық даму бағдарламаларын жасап, іске енгізу.

Мысалы, «Сары ағаш» фирмасы тұтынушылардың талғамын қанағаттандыратын өте тамаша су өндіреді. Сондай-ақ тұтынушылар мүддесін және қоршаған ортаны қорғаушылар топтары «Кока-кола компани» фирмасына келесі айыптар тағады: сусынның құрамында нәрлі заттары аз; кока-коладағы қант және фосфор қышқылдығы тіске зиян келтіреді; сусындағы кофеин тырысу, ұйқысыздық, асқазан-ішек және де басқа ауруларын қоздырады, кока-кола құйылған ыдыстар қоршаған ортаны ластайды. Осы тәрізді тауарға қойылатын талаптар әлеуметтік-этикалық маркетинг концепциясының даму нәтижесінде қол жеткен. Бұл концепция маркетинг саясатының құрамындағы үшфактордың (фирманың пайдасы, тұтынушылардың қажеттері, қоғамның мүддесі) өзара байланысын талап етеді [kgl].

[gl] Тақырып 15 Салық салу мәселелері[:] Дәрістің мақсаты: - салық салудың теориялық негіздерінің, Қазақстан

Республикасының салық жүйесі мен салық органдарының экономикалық мазмұнын ашу. Дәріс құрылымы: 1. Салықтар және салық салудың теориялық негіздері. 2. Салық салудың принциптері мен салық органдарының қызметі. 3. Қазақстан Республикасының салық жүйесі және кәсіпкерлердің қызметін салық салудың негізгі

түрлері.

1. Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланады. Осы салық салуға байланысты әр дәуірлерде мемлекет қайраткерлері, экономистер, философтар, ойшылдар көптеген еңбектер жазған. Мысалы, Ф.Аквинский «салықтарды ұрлаудың рұқсат етілген нысаны» ретінде анықтаса, салық салу теориясының негізін салушылардың бірі А.Смит «салық төлеушілер үшін құлшылықтың белгісі емес, бостандықтың белгісі» - деп тұжырымдаған. «салық» ұғымы әр түрлі экономикалық әдебиеттерде әр түрлі қарастырылады.

Ал А.Маршалл салық теориясын сұраныс пен ұсыныс тұрғысынан қарастырған, яғни салық сұранысқа кері әсерін тигізеді, ал ол тікелей өндіріс көлемін төмендетеді. Демек, ол өндіріс көлемін төмендетеді және әрбір өндіріліп шығарылған тауардың өзіндік құнын арттыратынын дәлелдеді.

Салық салу тұжырымдамасы:

Сызба10.Салық салу тұжырымдамасының жіктелуі

Негізінен көптеген экономикалық әдебиеттерде «салық» ұғымы бюджет қорына

белгілі бір көлемде және белгілі бір уақытта түсетін міндетті төлем ретінде қарастырылады. Салықтардың мәнін толық түсіну үшін олардың экономикалық маңызын түсіну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын қызметі арқылы көрінеді. Салықтардың мынадай негізгі қызметтері бар:

-фискалдық; - реттеушілік; -бақылаушылық. Салықтардың бірінші қызметі – фискалдық немесе бюджеттік қызмет. Бұл қызмет

арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылып, салықтардың қоғамдық міндеті артады. Себебі, салықтар мемлекеттік бюджеттің кірісін топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери, қорғаныс, тағы басқа да шаралардың іске асуын қамтамасыз етеді.

Мемлекеттік бюджеттік кіріс көзін, қазынасын құрайтын негізгі қаржылық көз- салықтар болып табылады.

Қазіргі кезде еліміздің бюджетінің кіріс көзінің 90 пайызы салықтардан тұрады. Өнекәсібі дамыған елдердің бюджетіндегі салықтардың үлесі 90 процент. Салықтың негізгі түрлеріне табыс салығы, одан басқа қоғамның құқықты мүшелерінің табыстарына, корпорация пайдаларына салынатын салықтар. Өндірістік бірлестіктер, кәсіпорындар, капитал иелері өздері жариялаған мәлімдемелері бойынша салық төлейді.

Салық мәлімдемесі салық төлеушілердің өз табыстарының мөлшері туралы хабары, ал жалдамалы еңбек адамдарынан салық жалақы төлегенде ұсталады.

Табыс салығын алу белгілі бір төменгі деңгейден бсаталады. Номиналдық табыстың ұлғаюына сәйкес табыс салығын өсірудің базасы жасалсды, салық төлеушілердің санасы артады, мемлекеттің шоғырландырылған жалпы қаржы –қаражаттары көбейеді. Салық салудың нормасы –салық ставкасы объектінің бір өлшеміне салынған мөлшері. Салық ставкаларының көптеген түрлері бар. Егер табыстың көлеміне байланыссыз салық төлеудің біріңғай проценті тағайындалса, олар пропорциялы ставкалар болады. Егер ставкалар табыстың өсуіне көбейсе, онда прогресивті, үдемелі ставкалары болғаны. Салық салудың тәжірибесінде бір объектіге ( мысалы, автомашинаға) оның құнына қарамастан салынатын қатаң ставкалар кездеседі.

Салық саясатын жүргізудегі басты мақсат –отандық тауар өндірушілерді мемлекет тарапынан қолдау, мемлекеттің ішкі экономикалық дамуына ықпалды саясат жүргізу, жеке секторлардың жедел дамуына жағдай жасау, шетел инвестицияларын тартуда кедергілердің алдын алу, яғни мемлекет пен салық төлеушінің талап –тілегін ортақтастыру. Ендеше экономикамызда орын алған осындай келеңсіз жағдайлардың шешімі де осы салық саясатын дүрыс ұйымдастыру болып табылады.

Салық салудың әділдігі мен қарапайымдылығын қамтамасыз ету мақсатында кәсіпорындар мен жеке азаматтар үшін салық жөніндегі жеңілдіктер біршама қысқартылды.

Халықаралық тәжірибеге сәйкес, салық ставкасы 10 процент мөлшерінде белгіленген ауылшаруашылық кәсіпорындарынан басқа заңды тұлғалар үшін табыс салығының біртұтас ставкасы 30 процент мөлшерінде айқындалды.

Сөйтіп, шаруашылық жүргізуші субъектілердің бюджет алдындағы тепе –теңдігі сақталады.

Салық мәселесі мен салық салудың тамыры ғасырларға тереңдеп кеткен. Ал, оларға ғылыми көзқарас XVII –XIX ғасырларда пайда болды. Оған дәлелді теориялық экономия классикалық мекткбі ағылшын өкілдері еңбегінен табамыз: В. Петти (1623 -1687 ж.ж.) “ Салық пен жиынтық трактаты ” –(1662 ж.), Д. Рикардо “ Салық салу және саяси экономиканың басталуы ”-( 1817 ж.), А. Смит “ Халықтар байлығының себептері мен табиғатын зерттеу ” –( 1776 ж.). А. Смит салық салудың төрт принципін айқындаған. Оның осы принциптері дамыған елдерде салық, салудың негізін құрайды.

1. Өзіне бекем мемлекет мүмкіндігіне қарай, қабілеті мен күшіне сай үкіметті ұстауға ( қаржыландыруға ) қатысады. Мемлекеттің қорғауымен қамқорлығын пайдалана отырып, қаржыландыру үкіметтің табысына сай жүзеге асады.

Бұл ережені сақтау немесе сақтамау салық салудың тереңдігіне немесе тепе –теңсіздігіне ұрындырады.

2. Жеке тұлға төлейтін салық міндетті түрде айқын болуы керек. Салықтың төлеу мерзімі, төлем тәсілі, сомасы –барлығы дерлік төлем төлеуші үшін анық әрі ашық болуы және кез келген адамға да солай.

3. Әрбір алынатын салық белгілі уақытта немесе белгілі тәсілмен төлеуші үшін ыңғайлы кезде барлйғын төлейді.

4. Әрбір салық ой елегінен өткізіліп, тоғағына толық жеткізілгені дұрыс. Оның мемлекет қазынасына құйылуы, халық қалтасынан алғаны және ұстағаны мүмкіндігінше аздау болғаны жөн. Қазынаға құйылғаннан гөрі, салықты халық қалтасынан алу мен ұстаудың көп болуы да әбден мүмкін. Себебі, оны жинау шенеуліктердің көп болуы талап етсе, оларға төленетін айлық сомасы салықтың мол мөлшері арқылы жүзеге асады.

А. Смит тікелей, жанбасы, жанама салықтар жүйесін және оларды қолданудың әлеуметтік –экономикалық салдарын барынша терең талдады.

Салық дегеніміз не? Экономикалық мазмұн тұрғысынан салық дегеніміз тұрғындар, кәсіпорындар (фирма ) мен ұйымдардан заңға негізделіп алынатын міндетті төлем жүйесін айтамыз. Салық салудың мақсаты кәсіпорын (фирмамен ) тұрғындар қаржыларын қоғамдық қажеттілікке (өндіріс және әлеумкттік ) тарту болмақ.

2. Салық салудың мынадай принциптері бар: - салық бар игіліктерге пропорционалды түрде қоғам мүддесіне сай алынады; - салық табыс мөлшері мен әлауқаттылық деңгейіне тәуелді болады. Салық төмендегідей қызметтерді атқарады: - фискалды (тіркелген ) немесе жұмылдыру, қызметі. Осы қызметте мемлекет

бюджеттік шығындарды қаржыландыру үшін салық жинайды; - бөлу қызметі, мемлекет қаржыны қайта бөлуді әртүрлі топтардың арасында,

территория, облыс, аудандар бойынша жүргізіледі; - реттеуші қызметі, мемлекет салықтың көмегімен тұтыну және қорлану

арасындағы пропорцияны реттейді. - ынталандыру қызметі, мемлекет өндіріс пен техникалық прогресті дамыту

үшін әртүрлі ынталандыру шараларын жүзеге асырады; - бақылап –есептеу қызметі, мұнда кәсіпорын мен тұрғындар топтарының,

қаржы қоры көлемінің табысын есептеуді жүзеге асырады. Салық қызметінің негізгі міндеттері мыналар: - салық заңдарының орындалуын қамтамасыз ету, оның тиімділігін зерделеу; - заңдардың, салы салу мәселері жөнінде басқа мемлекеттермен жасалатын

шарттардың жоболарын әзірлеуге қатысу; - салық төлеушілерге олардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіру, салық

заңдары мен салық салу жөніндегі нормативті актілердегі өзгерістер туралы салық төлеушілерге уақытылы хабарлап отыру.

Салық қызметі органдарының негізгі міндеттері: 1. салық төлеушілердің құқықтары мен мемлекет мүдделерін сақтау және қорғау,

салықтың дұрыс есептеліп, толығымен, уақытылы төленуіне бақылау жасау; 2. салық төлеушілер ен салық салынатын объектілердің, есебін уақытылы алу; 3. салықты есептеу мен төлеуге байланысты декларацияның және басқа

құжаттардың нысандарын әзірлеу; 4. салық тәртібін бұзушыларға, салықты уақытылы төлемеушілерге, салықты

дұрыс есептемей өз табысын азайтып көрсеткен заңды және жеке тұлғаларға заңға сәйкес шаралар қолдану;

5. салық төлеуден жалтырап жүрген жеке және заңды тұлғаларды салық полициясының бөлімшелерімен бірігіп іздестіруді жүзеге асыру;

6. мәліметтер құпиясын сақтау. Салық төлеушінің:

1. салық жөнінде жеңілдіктерге деген құқығын растайтын құжаттарды табыс етуге; 2. жүргізілген тексерулер актілерімен танысуға; 3. салық органдарына салықтарды есептеу мен төлеу және жүргізі мен тексеру актілері жөніндегі түсіндірмелерді ұсынуға; 4. заңға сәйкес тәртіппен салық органдарының шешімдеріне шағымдануға;

5. салық салуға қатыссыз деп саналатын ақпарат пен құжаттарды тапсырмауға құқығы бар.

3. Салық жүйесі және оның қызмет ету механизмі белгілі бір принциптерге сәйкес қызмет ету керек. Сонда ғана салық жүйесі өз қызметін жан –жақты және тиімді түрде іске асыра алады. Дүниежүзілік тәжірибе қолданылып келе жатқан бірнеше принциптер бар. Олар мыналар: қарапайымдылық, әділеттілік, салыстыру принципі.

Қарапайымдылық принципі. Бюджеттің кіріс көзін құраудағы, салықтар мен төлемдердің тиімді түсуінің ең басты кепілі болып саналады.

Салық жүйесі қарпайым да айқын болуы қажет, салық төленушінің түсінуіне жеңіл болуы қажет. Бұл үшін мынадай шаралар қолданылуы тиіс:

• салықтардың түрлері аса көп болмай, нақты да дәлелді болуы керек; • белгілі бір салықтың түріне біріңғай салық ставкасын белгілеу қажет; • салық салу объектісін, салық салынатын табысты немесе айналымды анықтау

әдісі мейлінше жеңіл, қарапайым, қолдануға ыңғайлы және түсінікті болғаны дұрыс; • салық жеңілдіктері не үшін беріледі, оған қандай негіздер бар екені дәлелді

болуы керек. Салық жеңілдіктерінің мейлінше азайғаны қажет. • Салық төлеуде, салықты табыс көзінен, яғни төлем жүргізілген көзден төлеген

ықтимал. Әділеттік принципі. Салық жүйесінде әділеттік принципі тікелей және көлденең

екі бағытта сақталуы тиіс. Тікелей әділеттілік принцип дегеніміз, салық ставкасы,салық мөлшері,

төлеушінің табысына тікелей байланысты болып, соның негізінде белгіленуі қажеттігін қарастырады. Салық ставкасының шегі аса жоғары болмағаны жөн, себебі мұндай жағдайда салық төлеушінің табыс табуға ынтасы төмендеп, табыс азайуы мүмкін, ал бұдан салық сөзсіз азайады.

Көлденең әділеттілік принципі дегеніміз, тиісті жағдайда біріңғай салық төлеушіге бірдей талап, бірдей шарт қойылуы керектігін қарастырады. Салық төлеушілер белгілі бір табыс немесе қызмет түрінен, мүлкінен бірдей ставкамен салық төлеуі тиіс.

Салыстыру принципі. Бұл принцип бойынша, салық ставкаларын бекіткен кезде ол ставкалар мөлшері басқа елдерде қолданалып жүрген ставкалармен салыстырылып, солардың деңгейіне белгіленуі тиімді. Себебі, шектен тыс жоғары ставкалар өндірісті дамытуға емес, керісінше оны тоқтатуға әсер етеді, шетелдік инвесторлардың ынтасын төмендетіп, олардың республика экономикасына қражыларын салуына кедергі болуы мүмкін. Ал, салық ставкаларының басқа елдерде қолданып жүрген ставкалардан едәуір төмен болуы, алдымен, мемлекет бюджетінің кіріс көзінің құралуына теріс ықпал жасауы ықтимал. Салық төлеуші салықты міндетті түрде табыс мөлшеріне қарай төлеуге тиіс: - салық төлеу мерзімі, әдісі, салық мөлшері салық төлеушіге айқын да, дәлелді болуы керек; салық төлеу мерзімі, салықты есептеу әдісі, төлеу тәртібі салық төлеушіге барынша ыңғайлы болғаны қолайлы.

Салық алудың үш түрлі тәсілі бар: кадастрлық, салық төлеушінің декларациясы бойынша, табыс табу көзінен.

Кадастрдық тәсіл бойынша салық салу объектісін тіркеу арқылы, одан түсетін табыстың нақты мөлшеріне байланыссызалынады. Мысалы: жер салығы, мүлік салығы т.б.

Декларация бойынша салық, салық төлеушінің декларацияда көрсеткен табыс көлеміне байланысты және онда көрсетілген шегерістер мен жеңілдіктерді ескере отырып анықталады.

Үшінші тәсіл, яғни табыс көзі бойынша салық, салық төлеуші қызмет ететін жұмыс орнындағы бухгалтерия қызметкерлерінің есептеуімен анықталып төленеді. Бұл үш тәсіл де, салық механизмі құрамына енеді.

Салық салу органына байланысты салықтар жалпы мемлекеттік және жергілікті болып бөлінсе, экономикалық белгісіне қарай: табысқа салынатын салық және тұтынуға салынатын салық болып жіктеледі. Сонымен қатар салықтық аударымдар мемлекет бюджетін толықтырушы болғандықтан кейбіреулері мемлекеттік бюджетке, ал басқа біреулері сол аймақтың тиісілі жағдайларына жұмсалу үшін сол жергілікті аумақтың бюжетінде қалдырылады. Оларды мынадай түрде жіктеуге болады:

Сызба 2. Жеке және заңды тұлғалардың бюджетке төлейтін салық және алымдарының түрлері Қандай да бір механизмінің құрамында бірнеше тетіктер мен элементтер болады.

Сол сияқты салық механизмі де белгілі бір салық элементтерінен тұрады. Салық салу элементтері мыналар: - субъект; - объект; - салық көзі; - салық мөлшері; - салық өлшем бірлігі; - салық оклады; - салық жеңілдіктері; - салық төлеу мерзімі мен тәртібі; - салық төлеушінің және салық қызметі органдарының құқықтары мен міндеттері; - салық төлеуін бақылау; - салықтық жазалау шаралары;

Табысқа салынатын салықтар салық төлеушінің кез-келген салық салынатын объектісінен түсетін табысынан алынады. Олардың санатына мына салықтар кіреді: табыс

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ БЮДЖЕТ ЖЕРГІЛІКТІ БЮДЖЕТ

Корпоративтік табыс салығы

Жеке табыс салығы

Әлеуметтік салық

Қосылған құн салығы

Акциз

Мүлік салығы

Жер салығы

Транспорт салығы

Сыртқы жарнаманы орнатқан үшін төлем

Басқада төлемдер

Сыртқы ортаны ластағаны үшін төлем

Су ресурстарын қолданғаны үшін төлем

Жер ресурстарын қолданғаны үшін төлем

Биржадағы мәміле алымдары

Ойын бизнесін ашқаны үшін төлемдер

Лицензиялық алым Мемлекеттік пошлина

салығы, пайдаға салынатын салық. Тұтынуға салынатын салықты салық төлеуші тауар немесе қызмет құнын төлеген кезде төлейді. Оған: қосылған құнға салынатын салық пен акциздер жатады.

Бюджетке төленетін міндетті салықтар мен алымдардың ішіндегі келесі түрі- жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен алымдары.

Жер қойнауын пайдаланушы деп, Қазақастан Республикасы аумағындағы геологиялық зерттеуді, пайдалы қызбалар өндіруді, техногендік құрылымдарды қайта өңдеуді жүзеге асыратын және Қазақстан Республикасы заңнамаларында белгіленген тәртіппен шарт жасаған тұлғаларды айтады.

Жер қойнауын пайдаланушы үшін белгіленген салық режимі тек қана Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тіртіппен жер қойнауын пайдалануға жасалатын келісім-шартта айқындалады.

Келісім шарттың негізгі түрлеріне қарай жер қойнауын пайдаланушыларға салық салу екі түрлі үлгімен жүргізіледі:

- бірінші үлгі бойынша жер қойнауын пайдаланушы салық заңында көзделген барлық салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді көздейді;

- екінші үлгі бойынша жер қойнауын пайдаланушы өнімді бөлу шартына сәйкет Қазақстан Республикасының үлесін төлейді және заңға сәйкес тиісті төлемдердің барлық түрін төлейді.

Екінші үлгімен салық төлейтін төлеуші мынадай төлемдерден босатылады: - шикі мұнай мен басқа да пайдалы қазбаларға салынатын акциз; - үстеме пайдаға салынатын салық; - жер салығы; - мүлік салығы. Жер қойнауын пайдаланушыладың арнаулы төлемдері мен салығына мыналар

жатады: - бонустар - роялти - үстеме пайда салығы. Бонустар - жер қойнауын пайдаланушының тіркелген төлемдері болып табылады

және жер қойнауын пайдалануға жасалған келісі-шартта белгіленген мөлшерде ақшалай нысанда төленеді. Жер қойнауын пайдаланушы жер қойнауын пайдалануды жүргізудің жеке жағдайларын негізге ала отырып, бонустардың мына түрлерін белгілейді.

- қол қойылатын; - коммерциялық табу бонусы. Қол қойылатын бонус жер қойнауын пайдаланушының келісім шарт жасалатын

аумақта жер қойнауын пайдалану жөніндегі қызметті жүзеге асыру құқығы үшін бір жолғы тіркелген төлемі болып табылады. Қол қойылатын бонустың бастапқы мөлшерін пайдалы қазбалар көлемі кен орнының экономикалық құндылығы ескерілген есеп негізінде Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді, қол қойылатын бонустың түпкілікті мөлшері пайдалануға берілетін кен орындарының экономикалық құндылығын ескере отырып, келісім-шартта белгіленеді, бірақ бонус мөлшері бастапқы мөлшерден кем болмау керек.

Коммерциялық табу бонусы келісім-шарт аумағы шегінде ашылған, өндіру үшін экономикалық жағынан тиімді пайдалы қазбалардың белгілі бір түрінің запастарына тағайындалады. Коммерциялық табу бонусының мөлшерін салық салу объектісі, есептеу базасы мен ставкасын негізге ала отырып белгілейді. Коммерциялық табу бонусының мөлшерін есептеу үшін:

- кен орнынан алатын пайдалы қазбалар қорының уәкілетті мемлекеттік орган бекіткен осы мақсаттағы көлемі салық салу объектісі болып табылады;

- алынатын пайдалы қазбалар қорының бекітілген көлемінің құны төлемді есептеу базасы болып табылады, алынатын қордың құны осы пайдалы қазбаның төлемі жүзеге

асырылған күнгі биржалық бағасын негізге ала отырып белгіленеді; - коммерциялық табу бонусының ставкасы тиісті коммерциялық табу бойынша

алынатын қордың бекітілген құнына пайыз есебімен, жер қойнауын пайдалануға жасалған әрбір келісім-шартта белгіленеді, бірақ ол 0,1 пайыздан кем болмауы тиіс.

Роялти. Жер қойнауын пайдаланушы роялтиді Қазақстан Республикасының аумағында өндірілетін пайдалы қазбалардың әр түрі бойынша, оның сатып алушыларға өткізілгенінен немесе өз қажетіне пайдаланғанына қарамастан, жеке төлейді.

Роялти салынатын объект – пайдалы қазбалардың көлемі немесе нақты өнірілетін пайдалы қазбалардан алынған алғашқы тауарлы өнім өнірілген пайдалы қазбалардың барлық түрі [kgl].

БЕКІТІЛГЕН «Тұран» Университеті мекемесі

«Ә және ҰЭ» кафедрасы отырысында Хаттама № __ «____»________ 2013 ж.

Кафедра меңгерушісі Закирова Д.И.________________

ТӘЖІРИБЕ ТАҚЫРЫПТАРЫ (оқытудың күндізгі нысаны 3 кредит)

№ п/п

ТӘЖІРИБЕ ОҚУ САҒАТЫ 15/9 сағ.

1. Қазақстан Республикасы экономикасының даму сипаттамасы және оны мемлекеттік реттеу

1\1

2. Кәсіпорын шаруашылық объектісі ретінде 1\1 3. Өндірістің экономикалық және әлеуметтік тиімділігі 1\1 4. Кәсіпорынның негізгі капиталы:

кәсіпорындардың ресурстары және оларды пайдалану тиімділігі 1\1

5. Шикізат, материалдық және отын-энергетикалық ресурстар 1\1 2 кредит (45 сағат) 5\5 6. Айналым капитал 1\1 7. Еңбек ресурстары 1\1 8. Еңбек ақы төлеу- кәсіпорын қызметінің экономикалық механизмі 1\1 9. Кәсіпорынның инвестициялық және инновациялық саясаты 1\1 10. Өнімді өткізу және өндіріс шығындары. 1\1 3 кредит (45 сағат) 5\5 11. Кәсіпорынның маркетингтік және өндірістік қызметі 1\1 12. Өнімнің бәсекеге қабілетілігін қамтамасыз ету 1\1 13. Кәсіпорын қызметінің қаржы нәтижесі: табыс және өндіріс

рентабельділігі 1\1

14. Кәсіпорын қаржысы 1\1 15. Тәуекелді зерттеу және бақылау Кәсіпорынның

инвестициялық\инновациялық саясаты және инновацияны жүзеге асырудың ұйымдастыру формалары

1\1

Барлығы (90\135 сағат): - 2\3 кредит 15\9 *Ескерту: алымындағы көрсеткіш саны күндізгі бөлім, бөліміндегі көрсеткіш сырттай бөлім сағаттар санын білдіреді

Кафедра оқытушысы: Жакупова С.Т. _____________

Келісілді: Кафедра меңгерушісі: ____________ Закирова Д.И.

Пәнді оқу бойынша әдістемелік нұсқау «Кәсіпкерлік»

Негізгі оқу залы және оқу-әдістемелік кешеннің бағыталуы

«Кәсіпкерлік» атты оқу-әдістемелік жүйесі «Есеп және аудит», «Экономика» мамандығының студенттеріне арнайы курс ретінде дайындалған және аталған мәселе бойынша қазіргі заманғы зерттеулер беріледі.Курстың мақсатталған аудиториясы-«Есеп және аудит» мамандығының студенттері.

Бірінші кезекте, курс берілгін пәнді оқытушының басқаруымен меңгеруге негізделген (күндізгі бөлім), сонымен қатар, аталған пәнді өздігінен үйрену барысында қосымша, оқу әдістемелік және тексерілетін ақпарат ретінде қолданылуы мүмкін.

Оқу- әдістемелік кешеннің құрылымы, мазмұны және білім деңгейі. Кешеннің негізі оның мақсаты мен тапсырмасына сәйкес құрастырылған дәріс

мазмұны болып табылады (Тақырып). Арнайы бөлімдерде СӨЖ және СОӨЖ- на арналған сұрақтар берілген.

Сонымен қатар оқу-әдістемелік кешен берілген сұрақтар мен тест тапсырмалары арқылы студентке өз білімін тексеруге мүмкіндік береді.

Оқу-әдістемелік кешеннің ерекшелігі рефераттар жазу және Тақырып бойынша творчествалық тапсырмаларды орындау арқылы материалды тереңірік меңгеруде болып табылады. Оқу-әдістемелік кешенмен жұмыс істеу кезіндегі ұсынылатын реті. Оқу-әдістемелік кешенмен жұмыс істеуді оның құрылымы мен курстың бағдарламасымен танысудан бастаған жөн. Бұл студентке қарастырылған кешеннің құрамына кіретін барлық ресурстарды толықтай қолдануды үйенуіне, оқу-әдістемелік кешенмен жұмыс істеу кезіндегі, материалдың қиындық деңгейін түсінуіне мүмкіндік береді. Тақырыппен танысуды мәтінді толық көлемде оқудан бастаған жөн. (Тақырыптың мағынасын түсіну үшін зейінмен оқу). Тақырыптың мазмұнымен танысуды аяқтағаннан кейін бақылау жұмыстары мен тест сұрақтарын қою арқылы дәрістің негізгі мазмұнымен танысудағы студенттердің білім деңгейін анықтаған дұрыс. Әрине, берілген оқу-әдістемелік кешенмен жұмыс істеу кезіндегі жұмыс реті студенттің дайындығы мен жеке психологиясына байланысты қысқартылуы мүмкін. Дайындық кезінде электрондық кітапхананың келесі ресурстарын қолдану ұсынылады: http://bookz.ru/ http://lib.ru/ http://aldebaran.ru/ http://www.koob.ru/ http://biblioteka.cc/

http://bookz.ru/

http://lib.ru/


http://www.koob.ru/




Кафедра меңгерушісі Закирова Д. И.________________

СТУДЕНТТІҢ ЖАЗБАША ЖҰМЫСТАР (РЕФЕРАТ, ЭССЕ, ТЕРМИНДЕРМЕН, ҰҒЫМДАРМЕН ЖҰМЫСТАР ЖҮРГІЗУ, КУРСТЫҚ

ЖҰМЫС) ЖАЗУЫНА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР. 1. Рефераттар. Жоғарғы оқу орнында рефарат жазу теориялық білімді терең

меңгеріп, берілген тапсырманы жан-жақты талдап меңгеруге бағытталған. Рефарат жазу – студентке ақпараттар ағымын еркін меңгеріп, керекті мағылұматтарды жинақтауға, материалдарды іріктеуге, кәсіби ойлауға, ғылыми- ізденушілік жұмыстың алғашқы белгілерін қалыптастыруға көмектеседі. Рефарат студенттің өзіндік жұмысының бір түрі ретінде қарастырылады.

Рефарат жазуға келесі талаптар қойылады: 1. Жұмыс жақсы теориялық деңгейде жазылуы тиіс, оны дайындауға оқулықтар, оқу құралдары, баспасөз басылымдары, журналдар, газеттерді пайдаланылуға болады. 2. Жұмыс өздігінше жазылуы тиіс, Тақырыпты жан-жақты ашу нақтылығымен

ерекшеленуі тиіс. Әдеби ө алынған материалдар таңдалған Тақырыппен органикалық байланыста болуы және ө сөздерімен жеткізілуі қажет.

3. Қорытындыларды аргументтеу, ұсыныстар мен кеңестерді нақтылау. 4. Жұмыс нақты, сауатты тілмен жазылуы және дұрыс рәсімделуі қажет (титулдық

беті, беттердің номерленуі тиіс және жұмыстың соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі көрсетілуі тиіс).

Реферат 10-15 компьютерлік текст көлемінде орындалып, төмендегі ретте орналастырылады: титул (сыртқы) беті; жоспар-мазмұны; рефератты мәтіндік баяндау (жоспарда көрсетілген бөлімдер ретімен); әдебиеттер тізімі; жұмыста көрсетілген көрнекіліктер, таблица, сызбалар жұмыс соңына қосымша ретіне жалғанады. Реферат А4 форматындағы ақ қағаздың бір жағына жазылады. Жұмыстың әр бетінің

жиектері: сол жағы – 3 см, оң жағы – 2 см, жоғарғы жағы – 2 см, төменгі жағы 2 см. Әрбір бөлім немесе тарау жаңа беттен басталады. Тақырып пен мәтін арасында бір жол таза қалдырылады. Кестелер немесе график, диаграммаларды жұмыстың соңына қосымша ретінде жалғанады немесе баяндау барысында сілтеуден кейін орналастырылады. Кестелерді бір беттен екінші бетке тасымалдауға, араларын бөлуге болмайды. Кесте, сурет немесе көрнекілік соңында аты сөзбен көрсетілуі тиіс. Қорғау ауызша түрде.Реферат жазуға қолданылған барлық материал жұмыстың мазмұнына сәйкес болуы керек, Тақырыпқа қатысы жоқ артық мәліметтер мен материалдарды жазу қажет емес.

2. Терминдермен және ұғымдармен жұмыс, глоссарий. Курсты зерделеу барысында кездесетін терминдер мен ұғымдарды әдебиеттерден іріктеп ала отырып, студент оларды дәптерге жазып, оқытушыға тексеруге береді және ауызша жауап беруге дайын болуы керек. Семестр бойынша осындай 2 тапсырма қарастырылған (тапсыру уақыты – 9-шы,

12-апталардың аралығында). 3. Эссе жазу: эссе – белгілі бір мәселеге немесе Тақырыпқа байланысты студенттің

өз ойы, көзқарасы бойынша еркін түрдегі ойлары, очерктік пайымдаулары. Эссе

тақырыбы әр студентке бөлініп беріледі немесе оқытушының мақұлдауымен 2-аптада студент өзі таңдап алады. Эссе жазуға қойылатын талаптар көлемі 5-7 баспа бет, қажетіне қарай әдебиет тізімі көрсетіледі. Эссені тексергенде Тақырыптың толық әрі терең талдануына, пайымдаулардың нақтылығы, жүйелілігі мен реттілігіне ерекше көңіл бөлінеді. Әссе жазғанда белгілі фактілермен тексті ретсіз ұлғайтып, жекелеген сұрақтарды талғамсыз мазмұндай берудің қажеті шамалы.

«Кәсіпкерлік» пәні бойынша дәріс мазмұны оқу бағдарламасымен белгіленіп, оның сәйкес болуы қадағаланса, студенттердің өзіндік жұмысының мазмұнын таңдауда біршама еркіндік болады. өзіндік жұмыстардың еріктілік сипаты студенттердің қызығушылығы, қабілеті, дербес бейімділігі, танымдық бастамашылығы мен дербестігі бойынша ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Жалпы, студенттердің өзіндік жұмыстары кредиттік оқыту жүйесіндегі оқу үрдісінің басты бір бөлігі болып саналады. Кредиттік оқыту жүйесі білім алушы мен оқытушының оқу жұмысы көлемінің біріздендірілген өлшем бірлігі ретінде кредитті қолдану арқылы, білім алушының пәндерді таңдауы және реттілікпен оқуын өз бетінше жоспарлауы негізінде оқыту болып табылады. Студенттің оқытушының басшылығымен орындайтын өзіндік жұмыстары (СОӨЖ) – арнайы белгіленген уақытта алдарына қойылған дидактикалық мақсатты орындау үшін оқытушының ұйымдастыруымен жүретін білімді іздеуге оны ұғыну мен бекіту, біліктіліктері мен дағдыларын қалыптастыру және дамыту, алған білімдерді жинақтау және жүйелеуге негізделген студенттің іс-әрекеті. СОӨЖ кезінде студентке консультация беріледі, бақылау және орындалған жұмыстарға тексеру жүргізіледі. Студентің өзіндік жұмысы (СӨЖ) – оқытушының тапсырмасымен және әдістемелік басшылығымен, оның тікелей қатысуынсыз орындалатын студенттің жоспарланған жұмысы. СӨЖ сабақтарының мақсаты – студенттердің кәсіби қызметіне қажетті гуманитарлық ойлау және интелектуалды қабілеттерін жаңа оқу пәнін меңгеруде қажетті жаңа білімдермен қаруландыру. СӨЖ арқылы студенттер жаңа материалдарды логикалық, өзара байланысты негізде меңгеруге дағдылануға және оқылған материалға талдау жасап өз ойын сенімді дәлелдей білуге үйренеді. Студенттердің өзіндік жұмыстарының мазмұнын пән бойынша берілген тапсырмалардың жекелеген бөлімінің немесе Тақырыптарының негізгі мазмұны құрайды. Олар, ең алдымен, дәріс курсының материалдарын қайталауға және пысықтап, тиянақтауға, сондай-ақ ішінара пәннің дәріс курстарында қаралмайтын бөлімдері бойынша қосымша білім алуға арналады. Әдістемелік нұсқау: сұрақ-жауап әдісі бойынша оқу тобы шағын топтарға бөлініп, қарастырылатын мәселелер жөнінде өзіндік пікірлері мен көзқарастары тыңдалады, түп-деректермен жұмыстарына көңіл бөлінеді.


«Ә жәнеҰЭ» кафедрасы отырысында Хаттама № __ «____»________ 2013 ж.



ПӘНІ БОЙЫНША БІЛІМГЕРДІҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСЫН (СӨЖ) ОРЫНДАУҒА

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ

СӨЖ БОЙЫНША КЕЛЕСІ ТАҚЫРЫПТАР ҚАРАСТЫРЫЛАДЫ: ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАРДЫҢ ТАҚЫРЫПТАРЫ:

СӨЖ 1 тақырыбы Қазақстан Республикасы экономикасының даму сипаттамасы және оны мемлекеттік реттеу

1. Нарықтық қатынастар қалыптастыру жағдайындағы Қазақстан Республикасының мемлекеттік құрылымдық саясаты: ұзақмерзімді басым бағыттары және іске асыру стратегиясы. Қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуындағы өнеркәсіптің рөлі. 2015 жылға дейін Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық саясаттың басым бағыытары.


3. Нарықтар құрылымы. СӨЖ 2 тақырыбы Кәсіпорын шаруашылық объектісі ретінде

1. Кәсіпорындар қалыптастырудың негізгі қағидалары. 2. Кәсіпорынның басты міндеттері және функциялары. 3. Банкроттықтың түсінігі және белгілері. 4. Банкроттық және дағдарыс кезіндегі кәсіпорынды қайта құру және басқару.

СӨЖ 3 тақырыбы Өндірістің экономикалық және әлеуметтік тиімділігі 1. Өндіріс тиімділігінің мәні, тиімділікке әсер ететін факторлар және көрсеткіштер

жүйесі 2. Өндірістік қызметінің тиімділік көрсеткіштері. 3. Кәсіпорын өтімділігін сипаттайтын көрсеткіштер. 4. Кәсіпорындар қызметінің тиімділікті бағалау экологиялық аспектілері.

СӨЖ 4 тақырыбы Кәсіпорынның негізгі капиталы: кәсіпорындардың ресурстары және оларды пайдалану тиімділігі

1. Негізгі капиталды пайдалану көрсеткіштері. Негізгі өндірістік қорларды тиімді пайдаланудың факторлары және жолдары.

2. Негізгі капиталдың бәсеке қабілеттілігін арттыру шаралары. 3. Кәсіпорынның тіркелген активтер. Кәсіпорынның материалдық емес активтер:

түсінігі, түрлері. Материалдық емес активтердің амортизациясы. СӨЖ 5 тақырыбы Шикізат, материалдық және отын-энергетикалық ресурстар

1. Кәсіпорынның шикізаттық, материалдық және отын-энергетикалық ресурстарды басқару.

2. Табиғи ресурстарды ұтымды пайдалануды ынталандыру. 3. Материалдық ресурстарды пайдалануды талдау әдістері, көрсеткіштері,

факторлары және мәні. СӨЖ 6 тақырыбы 6 Айналым капитал

1. Айналым қаржылар қажеттілігін анықтау: өндірістік қор, аяқталмаған өндіріс және дайын өнімді қалыптасу үшін.

2. Айналым қорларды пайдалануды бағалау. 3. Кәсіпорындағы айналым қаржылардың элементтерін үнемдеу. 4. Кәсіпорын жұмысының нәтижесіне айналым капиталды басқаруының әсері. 5. Кәсіпорынның айналым қаржыларды пайдалануды жақсартудың негізгі

бағыттары. СӨЖ 7 тақырыбы Еңбек ресурстары

1. Нарық жағдайында кадрлардың білістілігін көтеру және оларды қайта дайындауға тұжырымдамасы.

2. Кәсіпорынның тиімді жұмыс істеу үшін ұйымдастырушылық мінез-құлықтың мәні және маңызы.

СӨЖ 8 тақырыбы Кәсіпорын қызметінің экономикалық механизмі. Еңбек ақы төлеу 1. Еңбек өнімділік және оны есептеудің әдістері. 2. Еңбек өнімділігі өсуінің факторлары мен жолдары. 3. Еңбек ақыны жоспарлау әдістері. 4. Әлеуметтік әріптестіктің дамуы: генералдық (бас), салалық және тарифтік

келісімдер, коллективтік келісім. 5. Жұмысберушілер мен кәсіподақтар бірлестіктері және ҚР-сының Үкіметі

арасындағы генералдық келісім. 6. Еңбек мотивациясы.

СӨЖ 9 тақырыбы Кәсіпорынның инвестициялық және инновациялық саясаты 1. Кәсіпорынның инвестициялық жобаларын анықтау және тиімділігін бағалау. 2. Қаржы инвестициялар. 3. Құнды қағаз қоржының қалыптасуы. 4. Құнды қағаздардың инвестициялық қызметін бағалау. 5. Құнды қағаз портфелінің қауіп-қатері.

СӨЖ 10 тақырыбы Өнімді өткізу және өндіріс шығындары. 1. Өнімнің өзіндік құнының калькуляциялардың түрлері. 2. Калькуляциялаудың әдістері. 3. Өндіріс және өнімді өткізу шығындарды есепке алу әдістері. 4. Өнімнің өзіндік құнының көрсеткіштері. 5. Өнімнің өзіндік құнын азайтудың мәні, көздері және факторлары.

СӨЖ 11 тақырыбы Кәсіпорынның маркетингтік және өндірістік қызметі 1. Маркетингтік тәсіл және стратегиялық жоспарлау. 2. Маркетинг стратегиясын таңдау және өткізу жолдары. 3. Кәсіпорын қызметін жоспарлаудың әдістемелік негіздері. 4. Кәсіпорынның жоспарлар құрылымы. 5. Ішкіөндірістік жоспарлау. 6. Нарық жағдайындағы кәсіпорынның өнім шығаруды жоспарлауды ұйымдастыру.

СӨЖ 12 тақырыбы Өнімнің бәсекеге қабілетілігін қамтамасыз ету 1. Өнім, жұмыс және қызмет көрсетудегі баға түрлері. 2. Кәсіпорындағы баға құрудың мезанизмі. 3. Нарықтық экономика жағдайындағы бағаны мемлекеттік реттеу.

СӨЖ 13 тақырыбы Кәсіпорын қызметінің қаржы нәтижесі. Табыс және өндіріс рентабельділігі

1. Өндіріс рентабелділігі – кәсіпорын жұмысының тиімділік көрсеткіші. Рентабелділік деңгейін көтеру және кәсіпорынның ішкі күштерін пайдалану жолдар.

2. Өнімді стандартқа келтіру. Өнімді сертификациялау. 3. 2001-2005 жылдарға арналған «Сапа» деген республикалық бағдарлама (19

мамыр 2001ж). 4. Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін өсіру және бағаның рөлі.

СӨЖ 14 тақырыбы Кәсіпорын қаржысы

1. ҚР-сының «Трансферттік бағаларды пайдалану кезіндегі мемлекеттік бақылау туралы» Заңы, 13 қантар, 2001ж..

2. Кәсіпорындағы салық салу және табысты тарату. 3. ҚР-сының Салық Кодексі бойынша салықсалу табысты анықтау кезіндегі

ұстапқалулардың сипаттамасы. 4. Корпоративті табыстық салықты анықтаудың жалпы ережелер. Корпоративті

табыстық салықты анықтау кезіндегі салықсалу табысты анықтау әдістемесі. 5. ҚР-дағы акциздерді және НДС есептеудің жалпы ережелер. Кәсіпорындағы

пайданы ұлғайту күштері. СӨЖ 15 тақырыбы Кәсіпорынның инновациялық қызметі және ғылыми техникалық прогрестің экономикаға әсері.

СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСЫНЫҢ ТАПСЫРМАЛАРЫ СОӨЖ ТАПСЫРМАЛАРЫ

СОӨЖ 1 тақырыбы Қазақстан Республикасы экономикасының даму сипаттамасы және оны мемлекеттік реттеу

1. Кәсіпкерлікті дамыту. Кәсіпкерлік: нысандары және түрлері. Кәсіпкерлік қызметтегі тәуекел, оны бағалау әдістері.

2. Нарық механизмі: мәні, құрамдық элементтері. Нарықтық инфрақұрылымының негізгі элементтері. Нарықтық қатынастар қалыптастыру жағдайындағы Қазақстандағы нарық инфрақұрылымын дамыту.

СОӨЖ 2 тақырыбы Кәсіпорын шаруашылық объектісі ретінде 1. Кәсіпорын құрылымы. 2. Кәсіпорындар бірлестіктері. 3. Кәсіпорынның кәсіпкерлік міндеттемелері және құқықтары. 4. Әр түрлі белгілері және меншік нысандары бойынша кәсіпорындардың жіктелуі.

Кәсіпорындардың жаңа түрлері – халықтық кәсіпорындар, әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар.

СОӨЖ 3 тақырыбы Өндірістің экономикалық және әлеуметтік тиімділігі 1. Қазақстан Республикасының ғылыми-техникалық саясаты. 2. Ғылыми – техникалық прогресс бағыты және оны жеделдетудегі мемлекет

рөлі. 3. Қазақстан Республикасының ғылым мен техниканы дамытудың басымды

бағыттары. ҒТП – тің кешенді бағдарламасы. 4. ҒТП – тің кешенді 5. бағдарламасының міндеттері. 6. ҒТП – тің бағытын ынталандыру әдісі. 7. ҒТП – тің кешенді бағдарламасын құрамы. 8. ҒТП – тің кешенді бағдарламасын құру процедурасы.

СОӨЖ 4 тақырыбы Кәсіпорынның негізгі капиталы: кәсіпорындардың ресурстары және оларды пайдалану тиімділігі

1. Кәсіпорынның негізгі қорларының экономикалық мәні, олардың құрамы және құрылымы. Ұдайы өндірістің нысандары және негізгі капиталды жетілдіру.

2. Негізгі қорлардың амортизациясы және тозуы. Негізгі өндірістік қорларды бағалау әдістері.

3. Негізгі қорларды қайта бағалау. Амортизацияны есептеу әдістемелер: біркелкі, өндірістік, жеделдетілген (кумулятивті, қалдық құнын азайту).

4. Нарықтық қатынастар қалыптасу кезіндегі Қазақстан Республикадағы амортизациялық саясат.

СОӨЖ 5 тақырыбы Шикізат, материалдық және отын-энергетикалық ресурстар. 1. Кәсіпорынның энергетикалық ресурстарын пайдалануды жақсарту жолдары.

Ауыл-шаруашылық базасын дамыту. 2. Шикізаттың химиялық түрлерінің өндірісін дамыту. 3. Қоршаған ортаны қорғау және өндіріс тиімділігін көтеруді ескере отырып

материалдық ресурстарды ұтымды пайдаланудың жолдары. 4. Шикізат таңдаудың экономикалық негіздеуі, шикізатты кешенді түрде

пайдалану, өндіріс қалдықтарын өндіру, шикізатты алғашқы өндеуден өткізу және толықтырудың экономикалық тиімділігі.

СОӨЖ 6 тақырыбы 6 Айналым капитал 1. Айналым капиталды қаржыландыру көздері. 2. Айналым қаржылардың айналымдылығын жеделдету факторлары. 3. Кәсіпорын жұмысының экономикалық көрсеткіштерін жақсартудағы

айналым қаржылардың айналымдылығын жеделдетудің мәні. 4. Кәсіпорынның тауарлы-материалдық қорларды (запастарды) басқару және

бағалау. ТМҚ-ды бағалау әдістері. 5. Айналым қорлардың пайдалану тиімділігін көтеру жолдары. Айналым

қорлардың айналыдымдылығын жеделдету жолдары. СОӨЖ 7 тақырыбы Еңбек ресурстары

1. Кәсіпорынның еңбек ресурстарына қажеттігін анықтау. 2. Еңбек нарығы: мәні және қызмет ету механизмі. 3. Еңбек нарығын мемлекеттік реттеу. 4. ҚР-сының Еңбек кодексінің жобасы. «Халықтың жұмыс бастылығы туралы»

Заңы, 30 қантар 2001ж. 5. Қадрларды нарықтық қатынас жағдайында жұмыс істеуге қайта дайындау. 6. Кәсіпорындағы қадрлық жұмыс.

СОӨЖ 8 тақырыбы Кәсіпорын қызметінің экономикалық механизмі. Еңбек ақы төлеу 1. Жалақытөлеудің мәні және қағидалары. Еңбек ақының мәні және оның

қалыптасуы. 2. Кәсіпорындағы еңбек ақы төлеудің формалары және жүйелері. 3. Тарифтік жүйесі, оны мазмұны және жалақыны ұйымдастырудағы мәні. 4. Мамандардың, жұмыскерлердің, басшылардың еңбек ақысын ұйымдастыру. 5. Еңбек ақыны мемлекеттік реттеу. 6. Инфляцияға байланысты еңбек ақыны индексациялау.

СОӨЖ 9 тақырыбы Кәсіпорынның инвестициялық және инновациялық саясаты 1. Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын бағалау әдістемесі. 2. ҚР-сының Салық кодексі бойынша салықтық преференциялардың

сипаттамасы. 3. Басшылық инвестициялық ұсыныстар көрсеткіштері. 4. Инвестициялардың экономикалық тиімділігін анықтау әдістемесі. 5. Инвестициялау ережесі. 6. Инвестицияларды қаржыландыру көздері.

СОӨЖ 10 тақырыбы Өнімді өткізу және өндіріс шығындары. 1. Өнімнің өзіндік құнының құрылымы және оның әр түрлі салалардағы

ерекшеліктері. 2. Кәсіпорынның экономикалық элементтері бойынша өнімді өндіруге кететін

шығындар жіктелуі. 3. Тұрақты және өзгермелі шығындар. 4. Кәсіпорындардағы шығындар құрамы. 5. Өнімнің өзіндік құнының калькуляциялық статьялар бойынша өнімнің

өзіндік құнына кіретін шығындары. СОӨЖ 11 тақырыбы Кәсіпорынның маркетингтік және өндірістік қызметі

1. Маркетингтің өндірісті ұйымдастыруға және кәсіпорынның негізгі функцияларына әсер етуі.

2. Кәсіпорынның өндірістік бағдарламасын әзірлеу. 3. Өндірістік бағдарламаны жасау үшін оның нарықтық-ресурстық тәсілі. 4. Кәсіпорын дамуының циклділігін ескере отырып өндірістік бағдарламасын

жоспарлау. 5. Нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның өндірістік бағдарламасын

жасау әдістемесі. 6. Кәсіпорынның өндірістік қуаты және оны анықтау әдістері.

СОӨЖ 12 тақырыбы Өнімнің бәсекеге қабілетілігін қамтамасыз ету 1. Өнімнің өзіндік құнының құрылымы және оның әр түрлі салалардағы

ерекшеліктері. 2. Кәсіпорынның экономикалық элементтері бойынша өнімді өндіруге кететін

шығындар жіктелуі. 3. Салық салудың принциптері мен түрлері. 4. Қазақстан Республикасының салық жүйесі. 5. Кәсіпорын төлейтін салықтарының жалпы сипаттамасы. 6. ҚР-сының Салық Кодексі бойынша жалпы жылдық табысты есептеу

кезіндегі табыстардың түрлері. СОӨЖ 13 тақырыбы Табыс және өнім рентабельділігі

1. Кәсіпорын Ілесетін салаларда тиімділік пен капитал салымдарды есепке алу. 2. Инвестициялардың экономикалық тиімділігін анықтаудағы (көрсеткіштерді

дисконттау) уақыт факторын есептеу әдістері. 3. Таза ағымдық құн және табыстың ішкі нормасы деген көрсеткіштерін

сипаттау. 4. қызметінің қаржы нәтижесі. Табыс және өндіріс рентабельділігі 5. Өнімнің өзіндік құнының калькуляциялық статьялар бойынша өнімнің

өзіндік құнына кіретін шығындары. СОӨЖ 14 тақырыбы Кәсіпорын қаржысы

1. Варианттарды салыстырудағы сапалық талдау. 2. Қаржы тұрақтылық көрсеткіштері. 3. Салыстыру базасын таңдау. 4. Салыстырылған варианттардың дербес жағдайлары.

СОӨЖ 15 тақырыбы Кәсіпорынның инновациялық қызметі және ғылыми техникалық прогрестің экономикаға әсері.

1. Инновация (жаңашылықтар): табиғатының циклділігі және жайылуы. Жаңашылықтарды басқару және инвестициялау.

2. Кәсіпорындардың инновациялық менеджменті: мәні және міндеттемелері. 3. Инновациялық жобалардың портфелін калыптасу, мәні, қағидалары және

бағалау факторлары. 4. Инновациялық лизинг.

ҰСЫНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ I Нормативты құқықтық атілер:

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы. – 1995ж. 2. ҚР-сының Салық Кодексі, 2001г. 20 мауысым 3. ҚР-сының Жер Кодексі. – Егемен Қазақстан, 26 мауысым, 2003 ж. 4. ҚР-сының Су Кодексі. – Егемен Қазақстан, 17 шілде , 2003 ж. 5. ҚР-сының Орман Кодексі. – Егемен Қазақстан, 12 шілде, 2003 ж. 6. ҚР-сының Бюджет Кодексі. – Егемен Қазақстан, 28 сәуір, 2004 ж. 7. 07.02.06 жылдың Қазақстан Республикасының "Жеке кәсіпкерлік туралы" Заңы

8. ҚР-сының «Мемлекеттік кәсіпорындар туралы» Заңы- Егемен Қазақстан, 9 мамыр 2001ж. және 11 мауысым 2004ж.

9. ҚР-сының «Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктері туралы» Заңы, Егемен Қазақстан,30 сәуір, 1998ж.

10. ҚР-сының «Акционерлік қоғамдар туралы» Заңы // Егемен Қазақстан, 13 мамыр, 2003ж.

11. ҚР-сының «Кредиттік серіктестіктер туралы» Заңы - Егемен Қазақстан, 2 сәуір, 2003ж.

12. ҚР-сының «Тұтыну кооперативтер туралы» Заңы – Егемен Қазақстан, 15 мамыр, 2001ж.

13. ҚР-сының «Өндірістік кооператив туралы» Заңы – Егемен Қазақстан, 12 шілде, 2001ж

14. ҚР-сының «Еңбек Кодексі» (жобасы) //Егемен Қазақстан,2005ж. 15. ҚР-сының Заңы «Инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау туралы», 30 наурыз,

2006ж. 16. Қазақстан Республикасы «Инвестициялар туралы» Заңы. //Егемен Қазақстан,

2003ж., 8 қантар. 17. «2003-2015 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының индустриялық-


инновациялық даму Стратегиясы», 2003ж 20. ҚР Кеден Кодексі. Алматы, 2007ж. 21. Указ президента Республики Казахстан «О создании Таможенно- тарифного

совета РК» от 27 декабря 1993г. 22. ҚР сыртқы экономикалық қызметі туралы заңдары: Нормативтік-құқықтық актілер


өзгерістері 2009-2013г.. 25. ИНКОТЕРМС-2010.Сыртқы сауда терминдердің түсіндірудің халықаралық

ережелері. II. Негізгі әдебиеттердің тізімі: 1. Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында»





дону, 2003г. 8. Бастауыш кәсіпкерге көмек үшін негіздер.- Алматы: ХХ1 ғасыр, 2003г.-105 б. (10

экз.). 9. Основы Кәсіпкерліка: Учебник. /Под. Ред. Ю.Б. Рубина, 5-е изд. – М.: Маркет, 2003 -

784 с. 10. Оценка Бизнеса: Учебник /Под ред. А.Г. Грязновой и М.А. Федоровой, Москва, 2004.

11. Синяковский Н.Г. Оценка бизнеса: гипотезы, инструментарий, практические решения в различных областях деятельности. Москва, 2004г..

12. Грибов В.Д. Основы Бизнеса: учебное пособие. Москва, 2000г.. Қосымша оқұлық әдебиеттер: 1. Грос Д. Величайшие истории бизнеса всех времен. Нью - Йорк, 1998г.. 2. Основы предпринимательского дела. Благородный Бизнес. Учебник под ред. Ю. М.

Осипова. Москва, 1996г. 3. Довгань В. Опыт предпринимателя. Москва, 2002г.. 4. Егерев И.А. Стоимость Бизнеса. Искусство управления. Учебное пособие. Москва,

2004г. 5. Глушенко Л.П.Основы предпринимательства. Москва, 1996г. 6. Курс предпринимательства. Учебник под ред. В.Я. Голфлинксля. Москва, 1997г. 7. Медынский В.Г. Инновационное предпринимательство. Москва, 1997г. 8. Никеле У. Постижение Бизнеса. Международное учебное пособие. Тольятти, 1996г. 9. Райзберг Б.А. Основы бизнеса. Учебное пособие. Москва, 1996г. 10. Савченко В.А. Современное предпринимательство: экономические и

организационные основы; проблемы формирования и регулирования. Москва, 1997г. 11. Синецкий Б.Н. Основы коммерческой деятельности. Москва, 1998г. 12. Абчук В.А. Коммерция. 2000г.. 13. Архангельская М. Бизнес этикет или игра по правилам: правила, принципы,





– Алматы, Каржы-Каражат, 2001г. 21. Стиглиц Д. Ю. Экономика государственного сектора. Изд. МГУ. М.: Инфра-М,

1997г. 22. Руднева В. «Эмиссия корпоративных ценных бумаг: теория и практика», М. – 2001г. 23. Индивидуальный Бизнес в РК. Алматы, 2004г. 24. Бусыгин А.В. Предпринимательство. Основной курс. Москва, 1997г. 25. Введение в Кәсіпкерлік. Пол общей ред. Б.И. Камаева и Б.И. Домненко Ижевск, 1991г. 26. Байте М.Р. Управление экономикой и стратегией Бизнеса. 2004г. 27. Богатин Ю.В., Швандер В.А. Экономическое управление Бизнесом. Москва, 2001г. 28. Бизнес: составляющие успеха: в помощь предпринимателю. Алматы, 2000г. 29. Вишневская Д. Успех в Кәсіпкерліке: Раскрепощение творческих способностей.

Москва, 1992г. 30. Гейтс Б. Бизнес со скоростью мысли. Москва, 2001г. 31. Черчикова И.Н. Регулирование предпринимательской деятельности: государственное

и межфирменное. Москва, 2002г. 32. Алкадырова С.М., Алапаева А.А. Модульная программа по управлению

Кәсіпкерліком. 2000г. 33. Базарбаева Р.Ш.,Рахимова К.Б. Модульная программа по управлению Бизнесом.

2002г. 34. Кудабаева Г.З. Исланова Р.У. Модульная программа по управлению бизнесом. 2002г. 35. Дадаков В.Ю. Портфельный менеджмент на развивающихся финансовых рынках.

Монография, Алматы, 2003г.

Анықтамалық әдебиеттер 11. Больщой экономический словарь/ Под ред. А.Н. Азрилияна – 5-ое изд. Дополненное и переработанное. – М.: Институт новой экономики, 2002г. 12. Киперман Г.Я. Экономика предприятия. Словарь. М.: Юрист. 2000г. 13. Статистические справочники Агенства РК по статистике «Промышленность РК»,

2007г. 14. Журнал «Экономика и статистика». 15. «Бюллетень бухгалтера» и его приложения. Мерзімді басылымдар (жорналдар): 9. «Аль-Пари» 10. «Бюллетень бухгалтері» журналы 11. Журнал «Файл Бухгалтера» 12. Журнал «Труд-Зарпалата-Пенсия» Мерзімді басылымдар (газеттер): 11. «Панорама» еженедельная газета. 12. «Деловая неделя» еженедельная газета. 13. «Капитал» еженедельная газета. 14. «Труд» еженедельная газета. 15. Статистические данные с Информационно-вычислительного центра Агентства РК по

статистике. Дайындық кезінде электронды кітапханалардың келесі ресурстарын пайдалануға

болады: 19. http://bookz.ru/ 20. http://lib.ru/ 21. http://aldebaran.ru/ 22. http://www.koob.ru/ 23. http://biblioteka.cc/ 24. www.madis.com.ua/rus/Spravka/Incoterms/1_incoterms.html 25. Международные правила по толкованию терминов "ИНКОТЕРМС" http://dev.eastlink.uz/main/inter/354.htm 26. [email protected]. 27. www.google.kz Интернет ресурстар. Ресьми сайттары 1.www.nationalbank.kz. Официальный сайт Нацбанка РК 3.www.sakon.kz Официальный сайт Минюста РК 4.www.afn.kz Официальный сайт КФН Нацбанка РК 1. www.minfin.kz 2. www.economy.gov.ru 3.www.buh.kz 4. salik.kz 5.www.edu.go

Университеттің видеотекасынан келесі видеофильмдерды

http://bookz.ru/

http://lib.ru/


http://www.koob.ru/






http://www.afn.kz/



http://www.buh.kz/

СӨЖ ТАПСЫРМАЛАРЫН ОРЫНДАУ БОЙЫНША ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ СӨЖ бойынша әдістемелік нұсқау: «Кәсіпкерлік» туралы студенттерге ғылыми фундаментальды білім беру, «Кәсіпкерлік» тәжірибелік дағдыларын жеткізу болып табылады. «Кәсіпкерлік» пәні бойынша студенттің өзіндік жұмысы оқулықтар мен кітаптарды және осы Тақырыпқа байланысты жазылған монографиялық зерттеулер мен ғылыми жарияланымдар және аралық басылымдармен танысуды қамтиды.

Пән бойынша талдау жасау, талдауды қолдана отырып тәжірибелік тапсырмаларды шешу, ғылыми баяндамаларды дайындау, рефераттарды, жеке аспектілер бойынша мақалаларды және Тақырыпқа қатысты мәселерді қарастырады.

Өзіндік жұмысты орындай отырып студент, өз алдына бағалау мен теоретикалық талдауды және құқықтық бастауларды, нақты қорытынды жасай білуді, өзінің көзқарасын айта білуді және өзінің ұсынысын жеткізе отырып т.с.с немесе басқаша сұрақтар бойынша да студент қамтып шығуы тиіс.

СӨЖ бойынша тапсырмаларды отырып, студент толыққанды дәрістік материалдармен, негізгі оқулық және қосымша әдебиеттермен, нормативті –құқықтық актілермен қамтылуы тиіс. Номативті құқықтық актілер материалдарын жұмыс барысында қолдну үшін және ұмысты жеңілдету үшін, жұмысты электронды тасымалдаушыға (диск DVD) алып келіп қолдану.

Ғылыми рефераттар, мақалалар, баяндамалар дайындау барысында, олардың ғылыми тұрғыда маңызы бар өзіндік жұмыс формасы екенін естен шығармау қажет.

Жұмысты жазу барысында негізгі және қосымша әдебиеттер маңыздысы болып табылады және сонымен қатар қаржы өнеркәсіптік топкапиталын бағалауда.

Зерттеу тақырыбына сай тәжірибелік материалдарды қолдану жатады. Салыстырмалы –құқықтық жоспарда қаржы өнеркәсіптік топ кпиталын бағалау заңы бойынша қарастыруға болады.

Ғылыми мақала немесе кіріспе баяндама жазу кезінде қорытынды және негзгі бөлімінде ужекеше көрсетілмейді (текст толығымен болады) бірақ, міндетті болуы қажет. Сілтеме әрбір бетте немесе мақаланың соңында беріледі. Көптеген жағдайда тоғыспайтын сандар сілтемесі.

Жазбаша жұмысты орындаған кезде қолданылған әдебиеттер тізімі болуы шарт. Бірінші нормативті –құқықтық актілер заңды күшіне байланысты кему ретімен

көрсетіледі (Конституция, конституциялық заң, заң, Президент жарлығы т.б.), сосын – арнайы әдебиеттер алфавиттік ретінің орналасуына қарай.

Автордың аты –жөнін толығымен көрсетіп, жұмыс тақырыбын, орнын, шығарылған жылын, ал мақалаға – сол сияқты журнал атауын (газет), жылын, № (немесе шыққан күнін), мақала жарияланған бетін. Нормативті –құқықтық актілер үшін – олардың нақты аталымын, шығарылған мерзімін, басылым көзіне шыққан жылымен сілтеме жасау, басылым номері және мақала номері.

Әдебиеттер мен заңнамалардың белгілі бір мағынасы мен талдауынсыз, қалыпты жағдайда оқулықтан механикалық көшіріп алу рұқсат етілмейді. Жасалынған жұмыстың бағасы көптеген жағдайда студенттің өзіндік көрсеткішінің деңгейіне және творчестволық жағдайына байланысты болады.

Міндеттілік, сапа және тапсырманы уақытында орындауы аралық бақылауды бағалау кезінде әсер етеді (аралық емтихан).

Мысалы: 1) Бұлақбай Б. Қаржылық менеджмент. Оқу құралы. Алматы,2011 2) Мадиярова А. Қаржылық менеджмент. Оқу құралы. Алматы,2010 Студенттің өзіндік жұмыс ретінде қарастырылуға берілетін тапсырмасы: эссе,

рефераттар, презентациялар, және т.б.

СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСЫНЫҢ ТАПСЫРМАЛАРЫ СОӨЖ ТАПСЫРМАЛАРЫ

СОӨЖ 1 тақырыбы Қазақстан Республикасы экономикасының даму сипаттамасы және оны мемлекеттік реттеу

1. Кәсіпкерлікті дамыту. Кәсіпкерлік: нысандары және түрлері. Кәсіпкерлік қызметтегі тәуекел, оны бағалау әдістері.

2. Нарық механизмі: мәні, құрамдық элементтері. Нарықтық инфрақұрылымының негізгі элементтері. Нарықтық қатынастар қалыптастыру жағдайындағы Қазақстандағы нарық инфрақұрылымын дамыту.

СТУДЕНТТІҢ ОҚЫТУШЫНЫҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН ӨЗІНДІК ЖҰМЫС

ЖУРГІЗУІНІҢ (СОӨЖ) ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЫ

СОӨЖ бойынша баяндама келесі тәртіпте ұсынылады: Баяндама құрылымы:

• Титулдық беті • Жоспар • Кіріспе • Негізгі бөлім • Қорытынды • Әдебиеттер тізімі • Қосымша ( графиктер, кестелер, т.б)

Баяндаманы безендіруге қойылатын талаптар: Баяндама көлемі 10-15 парақ; Әріп көлемі – 14Times New Roman, Әдеттегі; жолдар арасында интервал -1,0; сол жақтағы жолдың көлемі -30мм ,оң жақ -10мм; Жоғары -20мм; төменгі 20мм. Текст парақтың бір жағына ғана теріліп жазылады; ескертулер де сол парақта жахылады. (1 интервалдан кейін,) Барлық беттер нөмерленеді, титулдық беттен бастап, нөмерленгенде цифрді, беттің жоғарысына дәл ортасына қояды, титулдық бетке бет нөмері қойылмайды. Әрбір жана бөлім жаңа беттен басталады. Бөлім мен текст арасындағы қашықтық әрі интервалай болады. Бөлім аты жол ортасына жазылады соңында нүкте қойылмайды. Титулдық бет бірінші бет болғандықтан арнайы ережелерге сай жасалады. Жоғарғы жолда оқу орнының толық атауы көрсетіледі Ортанғы жолда реферат тақырыбы көрсетіледі. Тақырып деп жазылмайды. Бұл атау тырнақшасыз жазылады. Төменірек жол ортасында жұмыс түрі және оқу пәні атауы көрсетіледі ( мысалға қаржылық менеджменттен баяндама.)

Баяндама Баяндама бағалауға критерийлері:

• Тақырыпты зерттеу • Тақырыпқа сәйкестігі • материалды қолданудың және жеткізудің логикасы 2-балл • жұмысты өз еркімен орындау 2-балл • ақпарат көздерінің дұрыстығы және толықтығы2-балл • жұмысты безендірудің стандартқа сай болуы 1-балл.

Барлық балл -10 балл 3. Блок сызбаларды тұрғызу бұл тапсырылған Тақырыпты кестелер және графиктер түрінде көрсету. Мысалға ҚР қаржы жүйесінің құрылымы.




«Кәсіпкерлік» пәні бойынша тесттік тапсырмалар – 100 тест [q]3:1: Құрылымдық тұрғыдан ұлттық экономика түрлері: (үш жауабы дұрыс) [a] Салалық. [a] Кеңістік. [a] Құқықтық. [a] аймақтық [a] дұрыс жауабы жоқ [q]3:1: Кәсіпкерлік қызметке тән белгілер: (үш жауабы дұрыс) [a] Өнім өндіру. [a] пайданы көздемеу [a] Жұмыстарды орындау. [a] тек қана қайрымдылықпен айналысу [a] Кеңес беру. [q]3:1: Көлемі бойынша кәсіпорындардың бөлінуі: (үш жауабы дұрыс) [a] құрама [a] орталықтандырылған [a] Ірі. [a] Орташа. [a] Кіші. [q]3:1: Экономикалық тиімділіктің дифференциалды көрсеткіштері: (үш жауабы дұрыс) [a] Материал сиымдылығы, қор сиымдылығы [a] бәсекеге қабілеттілік [a] айналым капиталының коэффициенті [a] Еңбек өнімділігі, материал қайтарымы және қор қайтарымы [a] Еңбек сиымдылығы [q]3:1: Инновациялық қызмет түріне байланысты шығын түрлері: (үш жауабы дұрыс) [a] тұрақты шығындар [a] ауыспалы шығындар [a] Жаңа өнімдер мен технологиялық үдерістерді енгізуге байланысты. [a] Жаңа өнімдерді рынокқа шығару бойынша жүргізілетін маркетингтік зерттеулерге жұмсалынған шығындар. [a] Өндірістік жобалауға жұмсалынған шығындар. [q]3:1: . Нарық субъектілері: (үш жауабы дұрыс) [a] Нарық тетігінің әсерімен [a] Жоспарлы экономиканың әсерімен [a] Мемлекет [a]Заңды тұлғалар [a] Жеке адамдар

[q]3:1: Меншік нысанына байланысты кәсіпорындар бөлінеді: (үш жауабы дұрыс) [a]мемлекеттік [a]аралас [a] кооперативті [a]жеке меншік [a] жергілікті [q]3:1: Өндірісті құраушы негізгі элементтер: (үш жауабы дұрыс) [a] Еңбек заттары [a] Өндіріс қарқындылығы [a] Өнім көлемі [a] Еңбек құралдары [a]Еңбек ресурстары [q]3:1: Негізгі өндірістік қорлар: (үш жауабы дұрыс) [a] транспорттық құралдар [a] Қор қайтарымдылығы [a] Қор сиымдылығы [a] ғимараттар мен құрылғылар [a] жұмыс және күш машиналары 10[q]3:1: Пайда болу сипаттамасы бойынша, шикізат бөлінеді: (үш жауабы дұрыс) [a] өнеркәсіптік [a] органикалық [a] соңғы [a] минералды [a] химиялық [q]3:1: Еңбекақының мотивациялық функциясы: (үш жауабы дұрыс) [a] Еңбектің сапасын арттыруға ықпал етеді [a] Жұмысқа деген белсенділікті күшейтеді [a] сапасыз еңбекті қолдайды [a] жұмысшының жұмысқа деген ынтасын төмендетеді [a] Еңбек өнімділігін арттыруға ықпал етеді [q]3:1: Инвестиция түрлері: (үш жауабы дұрыс) [a] диверсификация [a] дисконт [a] Портфельдік. [a] Тікелей. [a] Нақты. [q]3:1: Жұмыс күшіне жұмсалған тікелей шығындар: (үш жауабы дұрыс) [a] Толассыз өндірісте жұмыс істейтін оператордың немесе метал өңдеуші станокта жұмыс істейтін жұмыскердің еңбекақысы. [a] амортизациялық шығындар [a] өндіріс нысаны [a] Өнімді әзірлеуге тікелей қатысқан өндіріс жұмысшыларына есептелген еңбекақы. [a] Өнімді өндіруге тікелей қатысқан өндіріс жұмыскерлеріне төленетін еңбекақы. [q]3:1: Өндіріс жоспарында қарастырылатын мәселелер: (үш жауабы дұрыс)

[a] түскен пайданы бөлісу [a] Өндірілетін өнімнің өзіндік құны қандай болатыны жоспарланады. [a] Бәсекелестікке мән бермеу мәселелері жоспарланады [a] Тауарлар қайда дайындалатыны, қандай өндірістік қуаттар қажет болатыны жоспарланады. [a] Шикізат пен материалдар кімнен және қайдан сатып алынатыны жоспарланады. [q]3:1: Қоғамдық өндірістің экономикалық тиімділігінің көрсеткіштері: (үш жауабы дұрыс) [a] дисконт нормасы [a] Капитал сыйымдылығы. [a] Еңбек сыйымдылығы. [a] нақты ақша сальдосы [a] Материал сыйымдылығы. [q]3:1: Ақша қаражатының есептен шығу себептері: (үш жауабы дұрыс) [a] акцияны сату [a] өнімді өткізуден түскен түсім [a] Қысқа мерзімді несиелерді өтеу. [a] Негізгі капиталды сатып алу. [a] Ұзақ мерзімді несиелерді өтеу. [q]3:1: Қаржылық тұрақтылықтың түрлері: (үш жауабы дұрыс) [a] Кәсіпорынның ағымдағы қаржылық тұрақтылығы. [a] салық салудағы тұрақсыздық [a] қалыпты емес қаржылық жағдайы [a] Кәсіпорынның абсолютті қаржылық тұрақтылығы. [a] Кәсіпорынның салыстырмалы қаржылық тұрақтылығы. [q]3:1: Өндірістік емес салалар: (үш жауабы дұрыс) [a] Денсаулық сақтау. [a] Білім. [a] Мәдениет. [a] ауыл шаруашылығы [a] металлургия [q]3:1: Мемлекеттік реттеудің негізгі құраллдары: (үш жауабы дұрыс) [a] Табыстарды реттеу саясаты. [a] ғылыми техникалық дамудың бірынғай кешеңі [a] Ақша саясаты. [a] белгілі бір елдің қоғамдық еңбек бөлінісі [a] Сыртқы экономикалық реттеу. [q]3:1: Кәсіпорын құрылымын анықтайтын факторлар: (үш жауабы дұрыс) [a] Өндіріс көлемі. [a] бөлімшілер құрамы [a] жер тілімдерінің көлемі [a] Технологиялық және мамандандыру деңгейі. [a] Өндіріс саласы. [q]3:1: Инновациялық қызмет түріне байланысты шығын түрлері: (үш жауабы дұрыс) [a] тұрақты шығындар

[a] ауыспалы шығындар [a] Жаңа өнімдер мен технологиялық үдерістерді енгізуге байланысты. [a] Жаңа өнімдерді рынокқа шығару бойынша жүргізілетін маркетингтік зерттеулерге жұмсалынған шығындар. [a] Өндірістік жобалауға жұмсалынған шығындар. [q]3:1: . Нарық субъектілері: (үш жауабы дұрыс) [a] Нарық тетігінің әсерімен [a] Жоспарлы экономиканың әсерімен [a] Мемлекет [a]Заңды тұлғалар [a] Жеке адамдар [q]3:1: Меншік нысанына байланысты кәсіпорындар бөлінеді: (үш жауабы дұрыс) [a]мемлекеттік [a]аралас [a] кооперативті [a]жеке меншік [a] жергілікті [q]3:1: Өндірісті құраушы негізгі элементтер: (үш жауабы дұрыс) [a] Еңбек заттары [a] Өндіріс қарқындылығы [a] Өнім көлемі [a] Еңбек құралдары [a]Еңбек ресурстары 25[q]3:1: Негізгі өндірістік қорлар: (үш жауабы дұрыс) [a] транспорттық құралдар [a] Қор қайтарымдылығы [a] Қор сиымдылығы [a] ғимараттар мен құрылғылар [a] жұмыс және күш машиналары [q]3:1: Пайда болу сипаттамасы бойынша, шикізат бөлінеді: (үш жауабы дұрыс) [a] өнеркәсіптік [a] органикалық [a] соңғы [a] минералды [a] химиялық [q]3:1: . Инвестициялық қызметтерді қарқынды жандандыруға ықпал ететіндер: (үш жауабы дұрыс) [a] Инфляция қарқынының өсуі [a] Инфляция қарқынының төмендеуі [a] Еліміздегі экономикалық жағдайдың тұрақтануы [a] Елімізде экономикалық жағдайдың құлдырауы [a] Салық салу жүйесінің жетілдірілуі [q]3:1: Жұмыс күшіне жұмсалған тікелей шығындар: (үш жауабы дұрыс) [a] Толассыз өндірісте жұмыс істейтін оператордың немесе метал өңдеуші станокта жұмыс істейтін жұмыскердің еңбекақысы

[a] Өнімді өндіруге, жұмыстарды атқаруға және қызмет көрсетуге кеткен коммерциялық шығындар [a] Өнімді әзірлеуге тікелей қатысқан өндіріс жұмысшыларына есептелген еңбекақы [a] Өнімнің белгілі бір түрін өндіруге кеткен материалдық шығындар [a] Өнімді өндіруге тікелей қатысқан өндіріс жұмыскерлеріне төленетін еңбекақы [q]3:1: Жарнаманың негізгі функциялары: (үш жауабы дұрыс) [a] Бәсекеге қабілетті өнім шығаруды жоспарлау [a] Бәсекелес тауарлар арасынан жеке сипаттамаларымен ерекшеленетін өнімді бөліп көрсету [a] Тек осы тауар түріне ғана тән, жоғары сапалы немесе төмен бағалы өнімді бөліп көрсету [a] Тұтынушылық қасиеттермен ерекшеленетін өнімді бөліп көрсету [a] Тұтынушының көңіл-күйін көтеру [q]3:1: Жалпы пайданың негізгі жиынтық элементтері: (үш жауабы дұрыс) [a] Өткізуден тыс операциялардан түсетін пайда [a] Объектінің халық шаруашылығы кәсіпорын саласы мен жұмыскерлер саны [a] Өнімді сатудан, қызмет атқарудан, қызмет көрсетуден түсетін пайда [a] Негізгі қорларды, сол сияқты басқа да кәсіпорынның мүліктерін сатудан түсетін пайда [a] Негізгі қорлар құны [a] Объектінің халық шаруашылығындағы маңызы [q]3:1: Қаржылық тұрақтылықтың түрлері: (үш жауабы дұрыс) [a] Кәсіпорынның инвестициялық-инновациялық жағдайы [a] Кәсіпорынның ағымдағы қаржылық тұрақтылығы [a] Кәсіпорынның абсолютті қаржылық тұрақтылығы [a] Кәсіпорынның салыстырмалы қаржылық тұрақтылығы [a] Тұрақсыз қаржылық жағдай, дағдарыстық жағдай [q]3:1: Жобалық циклдің кезеңдері: (үш жауабы дұрыс) [a] Жобаны дайындау [a] Жобаның тұжырымдалуы [a]Жобаны бекітпеу [a]Жобаны аяқсыз қалдыру [a] Жобаны сараптау [q]3:1: Кәсіпорында кадрлік саясатты атқару үшін қажетті қызмет (функция): [a] реттеу [a] бақылау [a] үйымдастыру [a] оперативтік басқару [a] қадрлерді даярлау подбор и расстановка кадров [q]3:1: Кәсіпорынның ішінде оперативтік байланысты қамтамасыз ететін қызмет (функция): [a] реттеу [a] бақылау [a] үйымдастыру [a] оперативтік басқару

[a] қадрлерді даярлау, таңдау және оларды дұрыс орнықтыру [q]3:1: Қысқа мерзімді жалға беру операциялары: [a] неттинг [a] рейтинг [a] лизинг [a]хайринг [a] дұрыс жауабы жоқ [q]3:1: Ұзақ мерзімді жалға беру операциялары: [a] неттинг [a] рейтинг [a] лизинг [a]хайринг [a] дұрыс жауабы жоқ [q]3:1: Орта мерзімді жалға беру операциялары: [a] неттинг [a] рейтинг [a] лизинг [a] хайринг [a] дұрыс жауабы жоқ [q]3:1: Шикізат беру мәмілесі: [a] «свитч» [a] толлинг [a] джентельмендік келісім [a]толық компенсацияланған мәміле [a] дұрыс жауабы жоқ [q]3:1: Қаржы міндеттемелерін басқаға беру мәміле: [a] «свитч» [a] толлинг [a] джентельмендік келісім [a]толық компенсацияланған мәміле [a] дұрыс жауабы жоқ [q] 3:1: Бір тұлғадан басқа тұлғаға қаржы құралдарының жылжыуы аталады: [а] стоп-бұйрық [а] тек қана спот мәміле [а] те қана своп операциясы [а] мәміле [a] дұрыс жауабы жоқ [q] 3:1: Ұзақ мерзімді қаржы арендасы: [а] лизинг [а] клиринг [а] гудвилл [а] дью дилидженс [a] дұрыс жауабы жоқ [q] 3:1: Ақшасыз есеп айрысу жұйесі:

[а] лизинг [а] клиринг [а] гудвилл [а] дью дилидженс [a] дұрыс жауабы жоқ [q] 3:1: Мемлекеттік бюджет есебінен берілетін (көбінесе ақшалай түрінде заңды құқығы бар адамға және қоғамдық құқықты мүшесіне) мемлекеттік жәрдем ақша: [а] субсидия [а] субвенция [а] дотация [а] бесса [a] дұрыс жауабы жоқ [q] 3:1: Ұймдарға шығындарын жабу үшін берілетін қаражат: [а] дотация [а] субсидия [а] субвенция [а] бесса [a] барлық жауабтары дұрыс [q] 3:1: Кемені тиеуге жедел дайын ету шарты қойылған чарттері: [а] спот-промт [а] сторно [а] сток-брокер [а] тендер [a] дұрыс жауабы жоқ [q]3:1: Қоғамдық өндірістің тиімділігіне әсер ететін және стратегиялық жоспарлауда ескерілетін негізгі факторларды атаңыз: [a] өнеркәсiпте еңбек өнiмдiлiгiнiң жоғарлауы [a] ҒТП, елдегi саяси жағдай, өндiргiш күштердiң орналастырудағы өзгерiстер, еңбек өнiмдiлiгiмен салыстырғандағы қормен қаруландырудың өсуi, әлеуметтiк сферадағы өзгерiстер [a] ҒТР, саяси және әлеуметтiк реформалардың алға басушылығы, әлеуметтiк қамтамасыз ету, еңбек өнiмдiлiгiнiң өсу [a] өндiрiсте ҒТП-ң жетiстiктерiн қолдану және мемлекеттiк ұлттық бағдарламаларының орындалуы [a] ҒТП, сыртқы экономикалық байланыс құрылымы мен салалық құрылымдардың алға жылжуы, өндiргiш күштердi орналастырудағы өзгерiстер, мамандандырылудың тереңдеуi мен дамуы, өндiрiстi құрамалау [q] 3:1: Тапсырыстар берудің ерекше бір түрі: [а] сток-брокер [а] сторно [а] спот-промт [а] тендер [а] аренда [а] [q] 3:1: Активтерды пайдалану құқығы: [а] эмбарго [а] аренда

[а] таргеттеу [а] тендер [а] бәрі де дұрыс емес [q]3:1: Бәсеке дегеніміз: [a] тауар өндірушілер, жеткізушілер және тұтынушылар арасындағы өз капиталдарын тиімді пайдалануға бағытталған күрес [a] шетелде өндірілген тауарды ел ішінде сату [a] фирмалардың әлемдік тауар және қызмет рыногына тікелей әсер ету факторлары [a] мүдделерді жүзеге асыру үшін жүргізілетін бизнес субъектілерінің ара қатынастары [а] дұрыс жауабы жоқ [q]3:1: Шаруашылық серіктестік деп мойындалынады: [a] құрылтайшылар есебінен және жұмыс істеу нәтижесінде өндірілген және сатып алынған мүлікте құрылтайшылар үлесі бар коммерциялық ұйым [a] ұлты, жасы, жынысы, тұрған жеріне мән бермейтін кез-келген азамат [a] кез-келген ұйым [a] барлық жауаптар дұрыс [а] дұрыс жауабы жоқ [q]3:1: Бизнес дегеніміз: [a] кәсіпкерлер, рынок субъектілері араларындағы іскерлік қатынастар [a] іс, кәсіпорын [a] бір жағынан өз пайдасын, екінші жағынан рынок субъектілері қажетіліктерін қамтамасыз етуге іс әрекет жасаушы, бәсекелес ұйым [а] дұрыс жауабы жоқ [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Концепция дегеніміз: [a] теориялық қөзқарастар жүйесі [a] шығармалар және жазылмалар [a] объективті құбылыстар [a] дұрыс жауап жоқ [a]барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Бір адамдардың екінші адамдар есебінен байуы: [a] бизнестің сыналынатын концепциясы [a] прогматикалық концепция [a] бизнесті програматикалық бағалау [a] барлық концепциялар [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Бизнес субъектілерінің бәсекеге қабілеттілігі дегеніміз: [a] басқа субъектілерге қарағанда бәсекелес іс әрекеттерді жоспарлап жүзеге асыру қабілеті [a] бизнес субъектілерінің іскерлік қасиеттері жиынтығы [a] бизнес субъектілерінің іскерлік мүдделерінің жиынтығы [a] өзгерістерге без түрде икемділік көрсету қабілеті [a]барлық жауаптар дұрыс [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1: Бизнес субъектілері:

[a] жеке тұлғалар, фирмалар, ұйымдар, серіктестіктер [a] өнім тұтынушылар және жалдамалы жұмысшылар [a] мемлекеттік билік және басқару органдары [a] барлық жауаптар дұрыс [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1: Кәсіпкерлік іс әрекеттер дегеніміз: [a] өз бизнесін ұйымдастыру [a] белсенді, дербес, тәуекелшіл, өз мүлігінің жауапкершілігі есебінен, мүлікті пайдалану, товар сату немесе жұмыс жасау, қызмет көрсету есебінен пайда табуға бағытталған іс әрекеттер [a] бизнес субъектісінің өнім өндіру барысында жауапты шешім қабылдау қабілеті [a] өнім өндіру және қызмет көрсетуге байланысты әр түрлі жобаларды жүзеге асыру [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1: Кәсіпкерлердің іскерлік мүдделері: [a] меншікті нығайту [a] табысты ең жоғарғы деңгеейге жеткізу [a] кәсіпкерлік бәсекеге қабілеттілікті нығайту [a] барлық жауаптар дұрыс [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1: Бизнес ортасы инфрақұрылымның элементтерін табыңыз: [a] коммерциялық банктер [a] қор және сауда фирмалары [a] консультациялық, көлік және жарнама агенттері [a] барлық жауаптар дұрыс [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1: Бизнестің құқықтық ортасы: [a] кәсіпкерлік іс әрекеттерді анықтайтын және реттейтін заңдар жиынтығы [a] кәсіпкерлер құқығын қорғау органдары [a] заңдарды жүзеге асыру механизмдері [a] барлық жауаптар дұрыс [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1: Төмендегілердің қайсысы кәсіпкерлер ортасына жатады? [a] бәсекелестер [a] тұтынушылар [a] персонал [a] барлық жауаптар дұрыс [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1:Кәсіпкерлік іс әрекеттің қалыптасу және даму шарттары: [a] кәсіпкерлердің эканомикалық бостандығы [a] нарықтақ эканомика болуы [a] товар-ақша қатнастарының дамуы [a] барлық жауаптар дұрыс [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1: Кәсіпкердің бизнесі табысты болуы үшін: [a] Рынок жағдайын талдай біліп рынок қажеттілігін түсіне білу

[a] заңдарды біліп оны түсіне біліп [a] қаржы және басқа құжаттарды дұрыс жүргізу [a] барлық жауаптар дұрыс [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1: Табыс пен шығындар айырмашылығы: [a] жарғы капитал [a] пайда [a] жалақы [a] шығындар [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1: Өндіріс факторлары қатарына жататындар: [a] жаладамалы жұмысшылар, ақша, өндіріс жабдықтары [a] капитал, еңбек, табиғи ресурстар [a] ғимараттар, құрылыстар, жабдықтар [a] кәсіпкерлер, тұтынушылар [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1: Жауапкершілігі толық серіктестік: [a] жарғы капиталында құрылтайшылардың үлесі бар коммерциялық ұйым [a] толық серіктестік мүлігі жетпей қалған шақта құрылтайшылар өз мүлігімен жауап беретін коммерциялық ұйым [a] құрылтайшылар есебінен және жұмыс істеу барысында өндірілген өнім есебінен құрылған коммерциялық ұйым [a] дұрыс жауап жоқ [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Жауапкершілігі шектеулі серіктестік: [a] құрылтайшылар есебінен және жұмыс істеу барысында өндірілген өнім есебінен құрылған коммерциялық ұйым [a] құрылтайшылар үлесіне құнды қағаздар тиісті коммерциялық ұйым [a] құрылтайшылар ортақ капиталдан өз үлесін кез-келген кезде бөліп алып, бөлініп кете алатын коммерциялық ұйым [a] барлық жауаптар дұрыс [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1: Қандай ұйымдар коммерциялық деп аталынады: [a] баланс немесе сметасы бар кез-келген ұйым [a] мақсаттары қандай болса да пайда табатын кез-келген ұйымдар [a] негізгі мақсаты пайда табу болатын ұйымдар [a] кәсіпкерлікпен айналысатын кез-келген ұйым [а] дұрыс жауабы жоқ [q]3:1: Бизнес ортаның элементтеріне не жатады? [a] жергілікті және орталық билік органдары [a] өндіріс ресурстарын жеткізушілер және өнім тұтынушылар [a] әлеуметтік орта [a] барлық жауаптар дұрыс [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1: Материалдық игіліктер дегеніміз:

[a] сезім органдарымен анықталатын, әр уақытта да заттай түрде болады [a] заттай түрде болмайды, сондықтан оны сезім органдарымен анықтау мүмкін емес [a] әлеуметтік орта [a] барлық жауаптар дұрыс [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1: Бәсеке дегеніміз: [a] тауар өндірушілер, жеткізушілер және тұтынушылар арасындағы өз капиталдарын тиімді пайдалануға бағытталған күрес [a] шетелде өндірілген тауарды ел ішінде сату [a] фирмалардың әлемдік тауар және қызмет рыногына тікелей әсер ету факторлары [a] мүдделерді жүзеге асыру үшін жүргізілетін бизнес субъектілерінің ара қатынастары [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1: Дуополия дегеніміз: [a] тауар өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы бәсекелес [a] бір тектес тауардың бір ақ сатушысы [a] көптеген бизнес субъектілері [a] бір тектес тауар өндірушілердің рынокты екіге бөліп алуы [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1: Коммерциялық емес ұйымдар басты мақсаты болатын заңды тұлғалар: [a] пайданы құрылтайшылар арасында бөліске салу [a] пайда табу [a] материалдық, рухани қажеттіліктерді немесе әлеуметтік, білімдік, мәдени құндылықтарды жүзеге асыру [a] тек қана материалдық қажеттіліктерді [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1: Заңды тұлғаларды көрсетіңіз: [a] коммерциялық, коммерциялық емес ұйымдар [a] қаріргі заманғы және бұрынғы ұйымдар [a] қоғамдық, саяси [a] әлеуметтік [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1: Шаруашылық серіктестік деп мойындалынады: [a] құрылтайшылар есебінен және жұмыс істеу нәтижесінде өндірілген және сатып алынған мүлікте құрылтайшылар үлесі бар коммерциялық ұйым [a] ұлты, жасы, жынысы, тұрған жеріне мән бермейтін кез-келген азамат [a] кез-келген ұйым [a] барлық жауаптар дұрыс [a] дұрыс жауабы жоқ [q]3:1: Бизнес позитивтік концепциясының мәні: [a] бизнес – қайшылығы көп құбылыс [a] бизнес – пайда табуға бағытталған іс-әрекет [a] бизнес – мақсаты адамдарды тауар және қызмет түрлерімен қамтамасыз етуге бағытталған қоғамдық пайдалы іс-әрекет [a] барлық жауаптар дұрыс [a] дұрыс жауап жоқ

[q]3:1: Шаруашылық серіктестің негізгі формалары: [a] толық серіктестік, коммандиттік серіктестік, жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жаупкершілігі бар серіктестік [a] толық серіктестік, коммандиттік серіктестік, жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар серіктестік, акционерлік қоғам [a] толық серіктестік, жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар серіктестік [a] толық серіктестік, коммандиттік серіктестік, жауапкершілігі шектеулі серіктестік, акционерлік қоғам [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Кәсіпкерлік іс-әрекеттерге мемлекет қандай кепілдіктер береді? [a] персоналды бақылайды [a] монополияға қарсы іс-әрекеттер жасайды [a] барлық кәсіпорындарда жалақы көлемін анықтайды [a] дұрыс жауап жоқ [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Бизнестің негізгі белгілері: [a] текті және түр белгілері [a] экономикалық және әлеуметтік белгілері [a] мемлекеттік және халықаралық белгілері [a] дұрыс жауап жоқ [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Тауар-ақша қатынастары деп келесі түрде жүргізілетін іс-әрекеттерді айтамыз: [a] натуралдық және ақшасыз тауар айырбасы [a] натуралдық және бартерлік тауар айырбасы [a] натуралдық тауар айырбасы және сату, сатып алу (ақша қолдану арқылы) [a] қоғамдық мүдделер [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1: Дұрыс жауап табыңыз: [a] мемлекеттік кәсіпорындар азаматтық құқығы болғандықтан азаматтық жауапкершілігі де бар [a] коммерциялық емес ұйым кәсіпкерлікпен айналыса алмайды [a] заңды тұлғаның жауапкершілігі құрылған сәттен басталады [a] барлық жауаптар дұрыс [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1: Бизнестің заңды жауапкершілігі дегеніміз: [a] экологиялық жауапкершілік [a] тұтынушылар арасындағы жауапкершілік [a] жалдамалы жұмысшылар арасындағы жауапкершілік [a] заңды орындау жауапкершілігі [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1: Заңды тұлға ретіндегі кәсіпкер статусы басталады: [a] біртұтас мемлекеттік тіркеуге тіркелген шақтан [a] бұқаралық ақпарат құралдарында ақпарат берілген шақтан [a] экологиялық жауапкершіліктен [a] дұрыс жауап жоқ

[a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Әрбір нақты ситуацияға байланысты мемлекет пен кәсіпкерлік бизнес ара қатынасы болуы мүмкін: [a] мемлекет кәсіпкерліктің тежеуіші болуы мүмкін [a] мемлекет кәсіпкерліктің сырттай бақылауы мүмкін [a] мемлекет кәсіпкерлік прогрессті жеделдетуші болуы мүмкін [a] барлық жауаптар дұрыс [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1: Лизинг дегеніміз: [a] ұзақ мерзімге жалға алу [a] бәсеке [a] инвестициялық іс-әрекет түрі [a] барлық жауаптар дұрыс [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1: Материалдық емес игіліктер: [a] әр уақытта да сезім органдарымен анықталатын заттай түрде болады [a] заттай түрде болмағандықтан, оның пайдалылығы адамға көрсетілген қызмет түрі немесе атқарылған жұмыс ретінде көрсетілінеді [a] коммерциялық кәсіпкерлік түрі [a] барлық жауаптар дұрыс [a] барлық жауаптары дұрыс [q]3:1: Бизнес субъектісі іс-әрекеттерінің сыртқы шарттары: [a] экономиканың әлемдік, ұлттық, аймақтық деңгейде дамуы [a] әлеуметтік орта [a] кәсіпкерлер, жалдамалы жұмысшылар және бизнестің басқа субъектілері [a] дұрыс жауап жоқ [a] барлық жауаптары дұрыс [q]3:1: Тікелей әсер ету ортасы: [a] сыртқы факторлар жиынтығы [a] бизнес субъектін әсер етуші орта екінші орта арқылы әсер етсе [a] жеке және заңды тұлғалардың бизнес субъектісіне әсері [a] егерде бизнес субъектісі өз іс-әрекеттерін бизнес ортасы жөніндегі ақпаратты пайдалана отырып қалыптастыруға немесе түзетуге мәжбүр болса [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1: Іскерлік байланыстар дегеніміз: [a] іскерлік қатынастар [a] егерде бизнес субъектісі өз іс-әрекеттерін бизнес ортасы жөніндегі ақпаратты пайдалана отырып қалыптастыруға немесе түзетуге мәжбүр болса [a] жеке және заңды тұлғалардың бизнес субъектісіне әсері [a] іскерлік мүдделерді жүзеге асыру барысында бизнес субъектілері ара қатынастарының жиынтығы [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1: Бизнес субъектісінің макроортасы: [a] бизнес іс-әрекеттерінің аймақтық рынокта жұмыс істеуіне әсер етуші факторлар

[a] экономиканың ұлттық деңгейде дамуы, бизнес инфрақұрылымының даму деңгейі, мемлекеттік экономикалық саясаттың мазмұны [a] фирманың әлемдік тауар және қызмет рыногына әсер етуші шарттары және факторлары [a] бизнес субъектілерінің іскерлік мүдделерді жүзеге асыру барысындағы ара қатынастарының жиынтығы [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1: Импорт дегеніміз: [a] бизнес субъектілерінің аймақтық рыноктағы іс-әрекеттері [a] шет елде өндірілген тауарларды ішкі рынокта сату [a] фирманың әлемдік тауар және қызмет рыногында тікелей іс-әрекеттеріне әсер етуші факторлар [a] бір компанияның екінші компанияға технологияны сатуы [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Монополия дегеніміз: [a] бір тектес тауарды тек қана бір фирма өндіріп сатады [a] бизнес субъектілерін тәуелсіз, сандары көп [a] рынокты екіге бөлетін екі бір тектес тауар өндірушілер бар [a] тауар өндірушілер саны шектеулі [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1: Жетілдірілген бәсеке дегеніміз: [a] рынокта бір тектес өнім өндіретін бір фирма бар [a] көптеген бизнес субъектілері бар, олар тәуелсіз және олардың рыноктағы үлесі онша көп емес [a] рынокта бір тектес өнім өндіретін тек қана екі фирма бар [a] тауар өндірушілер саны шектеулі [a] дұрыс жауап жоқ [q]3:1: Өндірістік кәсіпкерлікке жататын іс-әрекеттер: [a] құнды қағаздар шығару [a] өнім өндіру, жұмыс жасау, қызмет көрсету [a] консультациялық қызмет көрсету [a] дұрыс жауап жоқ [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Коммандиттік серіктестік дегеніміз: [a] құрылтайшылардың жарғы капиталында үлестері бар коммерциялық ұйым [a] құрылтайшылар есебінен және өндіріс барысында мүлігін қалыптастырған ұйым [a] толық серіктестік құрылтайшыларды міндеттемелерімен қатар, бір немесе бірнеше құрылтайшылардың жауапкершіліктері тек қана серіктестікке қосқан үлесімен шектелінетін және фирманың кәсіпкерлік іс-әрекеттеріне қатыспайтын серіктестік [a] дұрыс жауап жоқ [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Қосымша жауапкершілігі бар серіктестік: [a] құрылтайшылар, серіктестік міндеттемелері үшін жарғы капиталына қосқан үлестері көлемінде жауап береді. Егерде үлес жеткіліксіз болған шақта өз мүлігімен жауап береді. Жауапкершіліктің көлемі фирма жарғысында алдын ала анықталынады [a] құрылтайшылар өз үлестерінен басқа барлық мүлігімен жауап береді

[a] құрылтайшылар есебінен және жұмыс істеу барысында өндірілген өнім есебінен құралады [a] барлық жауаптар дұрыс [a] барлық жауаптар дұрыс емес [q]3:1: Акционерлік қоғам дегеніміз: [a] құрылтайшылар, егерде ұйым қаржысы жетпесе, ұйым жауапкершілігі үшін барлық мүлігімен жауап береді [a] құрылтайшылар есебінен және жұмыс істеу барысында өндірілген өнім есебінен құрылады [a] өз іс-әрекеттерін жүзеге асыру үшін акция шығарады [a] барлық жауаптар дұрыс [a] барлық жауаптар дұрыс емес [q]3:1: Коммерциялық емес ұйымдар келесі формада құрылуы мүмкін: [a] акционерлік қоғам [a] діни ұйым [a] тұтыну кооперативі, қоғамдық қор [a] барлық жауаптар дұрыс [a] барлық жауаптар дұрыс емес [q]3:1: Тауар өндірісі дегеніміз: [a] нақты билікті басқарушы және басқарылынатын жүйелер арасында бөлу [a] шикізат, материалдар, еңбек және капиталды сапа жағынан жаңа материалдық өнім түрлеріне айналдыру [a] бәсекелестер туралы ақпарат жинау [a] барлық жауаптар дұрыс [a] барлық жауаптар дұрыс емес [q]3:1: Көтерме сауда дегеніміз: [a] өнімді ірі партиямен сату [a] шикізат, материалдар, еңбек және капиталды сапа жағынан жаңа материалдық өнім түрлеріне айналдыру [a] бәсекелестер туралы ақпарат жинау [a] барлық жауаптар дұрыс [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Бөлшек сауда дегеніміз: [a] өнімді ірі партиямен сату [a] шикізат, материалдар, еңбек және капиталды сапа жағынан жаңа материалдық өнім түрлеріне айналдыру [a] консультациялық қызмет көрсету [a] тауарларды бір данамен сату [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Бизнес ортасының экономикалық деңгей құрылымдары: [a] микроорта, мезоорта, макроорта, мегаорта [a] микроорта, шектеулі орта [a] мезоорта, халықаралық орта және ұлттық рынок [a] микроорта және макроорта [a] барлық жауаптар дұрыс

[q]3:1: Бизнес субъектілері деп аталынатын коммерциялық ұйымдар: [a] өзінің іс-әрекеттерінен пайда табу үшін іс-әрекеттер жасайтындар [a] негізгі мақсаты пайда табу іс-әрекеттері емес [a] негізгі мақсаты тұтынушыларды тауарлармен қамтамасыз ету іс-әрекеттері [a] барлық жауаптар дұрыс [a] барлық жауаптар дұрыс емес [q]3:1: Коммерциялық емес ұйымдар деп аталынатын бизнес субъектілері: [a] өзінің негізгі іс-әрекеті пайда табуға бағытталған ұйымдар [a] толық серіктестік мүлігі міндеттемелерді өтеуге жетпеген шақта өз құрылтайшылар өз мүлігімен жауап беретін ұйым [a] негізгі іс-әрекетінің мақсаты пайда табу емес ұйымдар [a] барлық жауаптар дұрыс [a] барлық жауаптар дұрыс емес [q]3:1: Заңды тұлға деп танылатындар: [a] құрылтайшылардың жарғылық капиталда үлесі бар коммерциялық ұйым [a] ұлты, жынысы, жасы, тұратын жеріне мән берілмейтін кез-келген азамат [a] меншігі бар, міндеттемелері үшін мүлігімен жауап беретін,сотта жауапкер бола алатын ұйым [a] барлық жауаптар дұрыс [a] барлық жауаптар дұрыс емес [q]3:1: Төмендегілердің қайсысы кәсіпорынның ішкі ортасына жатпайды? [a] бәсекелестер [a] тұтынушылар [a] сатып алушылар [a] дұрыс жауап жоқ [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Олигополия дегеніміз: [a] бір тектес тауарларды жалғыз өндіруші [a] бизнес субъектілері өте көп, тәуелсіз және рыноктағы үлестері шағын [a] рынокта тек екі сатушы бар, және олар рынокты екіге бөліп алған [a] дұрыс жауап жоқ [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Шаруашылық серіктестік құрамына кіреді: [a] өндірістік кооператив, мемлекеттік кәсіпорын, акционерлік қоғам [a] толық серіктестік, жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар серіктестік [a] толық серіктестік, коммандиттік серіктестік [a] жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар серіктестік [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: «Рынок» ұғымының толық анықтамасы: [a] рынок – бөлшек сауда жүргізетін орын [a] рынок – тауар айырбастау орны және әдістері [a] рынок – сатушы мен сатып алушылардың экономикалық еркіндік негізінде бір-бірімен сату, сатып алу іс-әрекеттері [a] дұрыс жауап жоқ [a] барлық жауаптар дұрыс

[q]3:1: Төмендегілердің қайсысы бизнестік іс-әрекет қатарына жатады? [a] тауар және қызмет түрлерін ұсыну, пайда табу, бәсекені дамыту [a] бәсекелестер туралы ақпарат жинау [a] конституциялық қызмет көрсету [a] барлық жауаптар дұрыс [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Іскерлік қатынастарға кепілдік беру үшін мемлекет қандай қызмет жасайды? [a] заң орындалуын бақылайды [a] заң қабылдайды [a] ұлттық экономиканың дамуын жоспарлайды [a] барлық жауаптар дұрыс [a] барлық жауаптар дұрыс емес [q]3:1: Бәсекенің тиімді болуының негізгі шарты: [a] сатушылар мен сатып алушылардың жеткілікті болуы [a] экономиканы мемлекет тарапынан реттеу [a] бизнес субьектілерінің іскерлік қабілеттерінің жиынтығы [a] банктердің жеткілікті болуы [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Ұйымның стратегиялық мақсаттары қатарына жатқызуға болады: [a] рентабельділік [a] өтімділік [a] сенімділік және өсу [a] барлық жауаптар дұрыс [a] барлық жауаптар дұрыс емес [q]3:1: кәсіпорынның ішкі ортасына төмендегілердің қайсысы жатады? [a] бәсекелестер [a] сатушылар [a] персонал [a] барлық жауаптар дұрыс [a] барлық жауаптар дұрыс емес [q]3:1: Кәсіпкерлік субьектілері болуы мүмкін: [a] ҚР азаматтары [a] шет ел азаматтары [a] азаматтар бірлестігі [a] барлық жауаптар дұрыс [a] барлық жауаптар дұрыс емес [q]3:1: Коммерциялық кәсіпкерлік дегеніміз: [a] товар және қызмет түрлерін тұтынушыларға ұсыну [a] товар және қызмет түрлерін өндіру [a] товар және қызмет түрлерін, олардың артық көлемде және арзан жерлерінен, олар жетіспейтін және қымбат жерлеріне жеткізу [a] дұрыс жауап жоқ [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Делдалдық кәсіпкерлік дегеніміз: [a] товар және қызмет түрлерін арзан аймақтан қымбат аймаққа жеткізу

[a] бір-біріне қажетті, бірақ әртүрлі себептермен бір-бірімен кездесе алмай жүрген бизнес субьектілерін ақыға кездестіру [a] товар және қызмет түрлерін олардың ұсынысы артық жерден тапшы жерге жеткізу [a] барлық жауаптар дұрыс емес [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Кәсіпкерліктің даму шарттары: [a] мемлекет тарапынан елдегі қалыптасқан меншік түрінің өзгеріссіз сақталуы туралы кепілдік беруі [a] кәсіпкерлердің шикізат, несие, ақпарат, жаңа технология алуларына ешқандай кедергі болмауы [a] кәсіпкерлердің бастапқы кезде жеңілдетілген несие алуына, жеңілдетілген салық төлеуіне жағдай жасау [a] барлық жауптар дұрыс [a] барлық жауаптар дұрыс емес [q]3:1: Дивиденд дегеніміз: [a] акционерлік қоғам құрылтайшыларының қоғам мүшелігі үшін төлейтін жарнасы [a] акционерлік қоғам шығаратын құнды қағаз [a] акция үлесіне тиісті пайда [a] дұрыс жауап жоқ [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Облигация дегеніміз: [a] акционерлік қоғам құрылтайшыларының қоғам мүшелігі үшін төлейтін жарнасы [a] акционерлік қоғам шығаратын құнды қағаз [a] акционерлік қоғам мүшесінің үлесі [a] барлық жауаптар дұрыс [a] барлық жауаптар дұрыс емес [q]3:1: Акция мен облигация арасындағы айырмашылық: [a] облигация құнды қағаз болса, акция құнды қағаз қатарына жатпайды [a] егер де әрбір акция үшін белгілі көлемде пайда төленетін болса, облигация үшін ешнәрсе төленілмейді [a] олардың арасында айырмашылық жоқ [a] акционерлік қоғам белгілі бір уақыттан соң облигацияны өз құнына сатып алуға міндетті болса, акцияны сатып алуға міндетті емес [q]3:1: Акция курсы: [a] қор биржасында акцияның сатылатын бағсы [a] акцияда көрсетілген номинал [a] облигация мен акцияның арақатынасы [a] барлық жауаптар дұрыс емес [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Акция курсы қалай анықталынады? [a] дивиденд пен банктің пайыз қойылымының қатынасы арқылы [a] дивиденд пен акция номиналының қатынасы арқылы [a] дивиденд пен акционерлік қоғам құрылтайшылар санының қатынатары арқылы [a] барлық жауаптар дұрыс [a] барлық жауаптар дұрыс емес

[q3:1: Ашық акционерлік қоғам дегеніміз: [a] кез келген азамат мүше бола алатын қоғам [a] бірнеше құрылтайшылар жиынтығы [a] акциялары қор биржаларында барлық қалаушыларға сатылатын қоғам [a] дұрыс жауап жоқ [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Жабық акционерлік қоғам дегеніміз: [a] аз көлемдегі құрылтайшылар жиынтығы [a] акциялары тек қана бір кәсіпорын мүшелеріне сатылатын қоғам [a] акциялары тек қана таңдаулы адамдарға сатылатын қоғам [a]барлық жауаптары дұрыс емес [a] барлық жауаптар дұрыс [q3:1: Акционерлік қоғамның құрылтайшыларының пайдасы: [a] әрбір акция үлесіне тиісті орташа пайда [a] әрбір акция үлесіне тиісті ең жоғарғы деңгейдегі пайда [a] акция курсымен сатылған акция құны мен жарғы капиталы арасындағы айырмашылық [a] барлық жауаптар дұрыс емес [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Экспорт дегеніміз: [a] бизнес субьектілерінің аймақтық рыноктағы іс-әрекеттері [a] фирманың әлемдік товар және қызмет рыногындағы тікелей іс-әрекеттері [a] бір елде өндірілген товарды шет елде сату [a] бір фирманың екінші фирмаға жаңа технологияны сатуы [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Бизнес субьектісінің мезоортасы дегеніміз: [a] бизнес субьектісінің іс-әрекеттеріне аймақтық рынокта әсер етуші жағдайлар және факторлар жиынтығы [a] фирмалардың әлемдік товар және қызмет түрлерінің рыногында тікелей іс-әрекеттері [a] фирманың бір бағытта жұмыс істеуіне әсер етуші факторлар жиынтығы [a] барлық жауаптар дұрыс емес [a] барлық жауаптар дұрыс [q] Бизнесті коммуникациялық тұрғыдан түсіндіру: [a] адамдар арасындағы іскерлік қатынастар [a] адамдар арасындағы келісім [a] адамдардың іскерлік іс-әрекеттері [a] инновациялық іс-әрекеттер [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Бизнестің жанама әсер ортасы: [a] бизнес ортасының элементі бизнес субьектісіне басқа бизнес ортасының элементі арқылы әсер ететін орта [a] әрбір бизнес субьектісіне әсер етуші сыртқы факторлар жиынтығының ерекшеліктері [a] жеке және заң тұлғаларының рынокқа қоятын талаптары [a] бизнес субьектісінің бәсекелестер туралы жинаған ақпараттары негізінде өзінің мақсатын түзетуге мәжбүр болуы [a] барлық жауаптар дұрыс

[q]3:1: Бизнестің технологиялық ортасы сипаттайды: [a] қоғамның техникалық және технологиялық процестерді бизнесте пайдалану [a] инновациялық іс-әрекеттер [a] елдің, ел тұрғындарының дәстүрлері мен өмірлік құндылықтары [a] адамдар арасындағы іскерлік қатынастар [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Жеке тұлға бола алады: [a] кәсіпкерлік іс-әрекеттерді анықтап, реттейтін заң жиынтығы [a] тұрған жері, ұлты, жасы, жынысына мән берілмейтін кез келген азамат [a] адамдар тобы [a] барлық жауаптар дұрыс емес [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Заңды тұлға болатын коммерциялық ұйым тек қана келесі формада құрылуы мүмкін: [a] акционерлік қоғам, шаруашылық серіктестігі, мемлекеттік кәсіпорын, қоғамдық ұйым түрінде [a] акционерлік қоғам, шаруашылық қоғам, өндірістік кооператив түрінде [a] акционерлік қоғам, шаруашылық серіктестік, мемлекеттік ұйымдар, қоғамдық қор [a] акционерлік қоғам, шаруашылық серіктестік, мемлекеттік кәсіпорын, өндірістік кооператив түрінде [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Бизнес нәтижесіндегі табыс пен шығындар арасындағы айырмашылық аталынады: [a] жарғы капиталы [a] пайда [a] жалақы [a] шығындар [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Рынок жағдайындағы фирма іс-әрекеттерінің басты мақсаты: [a] жұмысшылардың жалақыларын жоғарылату [a] пайда тауып, оны жоғарылату [a] әлемдік рынокқа шығу [a] қоғамдық қажеттіліктерді барынша толық көлемде қанағаттандыру [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Өндіріс факторлары қалай аталынады? [a] жалдамалы жұмысшылар, ақша, өндіріс жабдықтары [a] капитал, еңбек, табиғи ресурстар [a] ғимарат, құрылымдар, жабдықтар [a] кәсіпкерлер, тұтынушылар [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Бизнес обьектілері қатарына жататындар: [a] бизнес субьектілері [a] сатушылар және сатып алушылар [a] материалдық және материалдық емес игіліктер [a] коммерциялық және коммерциялық емес ұйымдар [a] барлық жауаптар дұрыс

[q]3:1: Бизнес – тек қана нарықтық экономика атрибуты дейтін тұжырым: [a] бизнестің сынаушы концепциясының негізінде [a] пргматикалық концепция негізінде [a] позитив концепциясында [a] дұрыс жауап жоқ [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Бизнесті іс-әрекет жағынан түсіндіретін концепция: [a] адамдар арасындағы іскерлік қатынастар [a] адамдар арасындағы келісім [a] адамдардың іскерлік іс-әрекеттері [a] инновациялық іс-әрекет [q]3:1: Бизнестің позитвтік концепциясының мәні: [a] бизнес – адамдар өмірінің теріс жағы [a] бизнес – адам өміріне қажетті жұмыс, өнім өндіру [a] бизнес – қарама-қайшы құбылыс [a] барлық жауаптар дұрыс емес [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Бизнестің қай концепциясында бизнес іс-әрекеттері нәтижесіндегі қарама-қайшылықтар теріс көрініс ретінде қарастырылмайды? [a] позитивтік [a] прагматикалық [a] капиталистік [a] сындық [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Бизнестің басты жұмыс істеу шарты: [a] экономикалық бостандық [a] капиталдың неғұрлым көп болуы [a] тұтынушылардың неғұрлым көп болуы [a] барлық жауаптар дұрыс [a] барлық жауаптар дұрыс емес [q]3:1: Кәсіпкерлік дегеніміз: [a] товар және қызмет түрлерін өндіру [a] өндіріс факторларын тиімді пайдалану [a] өндірісті ұйымдастыруда жаңашыл, жаңа технология, жаңа ресурстар, жаңа өнім түрлерін іздестіріп, белсенділік көрсету [a] барлық жауаптар дұрыс [a] барлық жауаптар дұрыс емес [q]3:1: Кәсіпкерлік түрлері: [a] тұрғындарға заңдық тұрғыдан қызмет көрсету [a] тұрғындарға әлеуметтік қызмет көрсету [a] өндірістік, коммерциялық, делдалдық кәсіпкерлік [a] барлық жауаптар дұрыс [a] барлық жауаптар дұрыс емес [q]3:1: Кәсіпкерліктегі тәуекелшілділік:

[a] жүзеге асырылуға жоспарланған жобаны жан-жақты сараптап, оны материалдық, қаржылық ресурстармен алдын ала қамтамасыз ете отырып, орындаушы кадрларды іріктеу [a] жобаны тез арада, бәсекелестерден бұрын жүзеге асыруға бағытталған іс-әрекеттер [a] екі жауап та дұрыс емес [a] екінші жауап дұрыс [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Кәсіпкерлік тұлға: [a] өз іс-әрекеттерін әр уақытта ұжым еклісімімен жасайтын тұлға [a] өз іс-әрекетін тек қана өз шешімімен жүзеге асыратын тұлға [a] жаңашыл, әр уақытта ізденісте жүретін тұлға [a] дұрыс жауап жоқ [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Қазіргі заман талабына сәйкес кәсіпкер: [a] тек қана фирма жұмысының табысты болуын көздейді [a] тек қана фирма табысын молайту үшін іс-әрекеттер жасайды [a] тек қана фирма жұмысының табысты болуы емес, сонымен қатар қоғамдық-әлеуметтік даму мәселелерімен белсенді түрде айналысады [a] барлық жауаптар дұрыс [a] барлық жауаптар дұрыс емес [q]3:1: Бизнес субьектісінің жұмыс істеу ортасының ерекшелігі: [a] тұрақтылық және сенімділік орта [a] белгісіздік және алдын ала болжау мүмкіншілігі жоқ орта [a] бизнес иелерінің бір-біріне беріктілік ортасы [a] дұрыс жауап жоқ [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Кәсіпкерліктің табысты жұмыс істеуі басты шарттарының бірі: [a] бизнес әріптестерінің бір-біріне сенімділігі [a] бизнесті мемлекет тарапынан қолдау [a] бәсекелес орта қалыптастыру [a] барлық жауаптар дұрыс емес [a] барлық жауаптар дұрыс [q]3:1: Өз мүддесін көздеп, қоғамда қайшылықтар тудыру – бұл іс-әрекет ... концепция құрамына жатады: [a] позитивтік [a] прагматикалық [a] қазіргі заманғы [a] сындық [a] барлық жауаптар дұрыс

ОҚУ ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНМЕН ЖҰМЫС ІСТЕУ БОЙЫНША МЕТОДИКАЛЫҚ ҰСЫНЫСТАР

«КӘСІПОРЫН ЭКОНОМИКАСЫ»

Оқу әдістемелік кешеннің негіздері, мақсатты аудиториясы және бағытталуы

«Кәсіпорын экономикасы» оқу әдістемелік кешені «экономмика» мамандығының

студенттері үшін арнайы курс ретінде жасалған және осы мәселе бойынша қазіргі заманғы ғылыми ізденістердің мазмұнын білдіреді.

Курстың мақсатты аудиториясы– «экономмика» мамандығының студенттері. Курс, ең алдымен оқытушымен бірге аталмыш пәнді игеру үшін бағытталған

(күндізгі бөлім), сондай-ақ осы пәнді жеке игеруде қосымша оқулық, оқу-әдістемелік және тексерілген құрал ретінде қолдануға болады.

Оқу әдістемелік кешеннің құрылымы, мазмұны және білім беру мүмкінділіктері

Кешеннің ядросы курстың негізі мен мақсаттарына сәйкес құрастырылған

лекциондық мазмұны (Тақырыптары) болады. Тиісті бөлімдерінде СӨЖ және СОӨЖ Тақырыптары берілген. Сонымен қатар, оқу-әдістемелік кешен курсты игерудің деңгейін ұсынылған

лекциялар, тесттілік тапсырмалары және сұрақтарға жауабтар ретінде өзіндік бағалауға мүмкіндік береді.

Зерттелу мәселені тереңірек игеру мүмкіндігі, яғни жалпы курс немесе Тақырыптар бойынша өзіндік тапсырмалардың орындалуы ия рефераттардың дайындаулуы аталған оқу-әдістемелік кешенінің еркшелігі болады.

Оқу әдістемелік кешенді қолдану тәртібі Оқу әдістемелік кешенмен қолдануды оның мазмұны және курстың бағдарламасынан бастау қажет. Бұл оқырманға зерттеуге ұсынылған материалдың мөлшерін, оның деңгейінің кұрделілігін түсінуге және кешеннің құрамына кіретін барлық ресурстарды толықмасштабты пайдалануға бағыт береді. Тақырыпбен танысуды тексттык материалды түгелдей толық мөлшерде оқудан бастау керек (алғашкы, мазмұнын жалпы түсунуге бағытталған оқу және Тақырыптың аяқталған сипатын құрастыруға дейін). Тақырыптың мақмұнын зерттеуді аяқтағаннан кейін, бақылау тапсырмалар мен тесттік сұрақтарды пайдалана отырып, дәрістердің негізгі ережелерімен танысу деңгейін белгілеу.

Әрине, оқырманның дайындалу дәрежесіне мен оның жеке қабілеттілігтеріне байланысты ұсынылып отырған оқу әдістемелік кешенмен жұмыс жасау тәртібі түрленіп қысқартылуы мүмкін.

Дайындалу барысында келесі электронных библиотекалардың ресурстарын қолданса болады:

http://bookz.ru/ http://lib.ru/ http://aldebaran.ru/ http://www.koob.ru/ http://biblioteka.cc/

http://bookz.ru/

http://lib.ru/


http://www.koob.ru/


БІЛІМДІ БАҚЫЛАУ БОЙЫНША АҚПАРАТ

Курсты оқудың кезеңі ішінде студент екі межелік\рейтингілік бақылауды өту керек, СОӨЖ бен емтиханды тапсырыруы қажет.

Аралық бақылау Аралық бақылауға баға келесі қатынаста анықталады:

R = 0,5* Lоор + 0,5* Т – 0,25* p,

Lор, – СӨОЖ бойынша орташа балл (0ден 100 дейін); p –қатыспаған аудиторлық сағаттардың саны;

Т – межелік бақылауда алған баллы (0ден 100 дейін). Лекциялар Тақырыптары мен СӨЖ бойынша сұрақтар межелік бақылауға кіреді.

БАҒАЛАУ КРИТЕРИИЛЕРІ (жалпыланған)

95-100 балды (A) оқу бағдарламалық материалы терең, жүйелі және жан-жақты қамтыған, бағдарламалық тапсырмада барлық қарастырылғандарды дербес орындаған, бағдарламада ұсынылған негізгі және қосымша әдебиетті терең игерген, тәжірибелік сабақтарда белсенді жұмыс жасаған, оқылатын пән бойынша негізгі ғылыми тұжырымдаманы алдай алатын, оқу бағдарламалық материалды түсіну және түсіндіруде ғылыми ыңғай және шығармашылық қабілетін танытқан, жауабы пайдаланылған терминдердің нақтылығы және жауабының байлығымен ерекшеленетін, материалы логикалық және сатылы түрде түсіндіретін білімгер ие болады. 90-94 балды (A-) оқу бағдарламалық материалы терең, жүйелі және жан-жақты қамтыған, бағдарламалық тапсырмада барлық қарастырылғандарды дербес орындаған, бағдарламада ұсынылған негізгі және қосымша әдебиетті терең игерген, тәжірибелік сабақтарда белсенді жұмыс жасаған, пән бойынша білімінің жүйелі түрде сипаттайтын, сонымен қатар оқуын жалғастыру үшін қабілетінің жеткіліктілігі, жауабы пайдаланылған терминдердің нақтылығы және жауабының байлығымен ерекшеленетін, материалы логикалық және сатылы түрде түсіндіретін білімгер ие болады. 85-89 балды (B+) оқыту-бағдарламалық материалдарды толық білетін, жауабында аса нақтылықты танытпайтын, бағдарламалық тапсырмада барлық қарастырылғандарды дербес орындаған, бағдарламада ұсынылған негізгі әдебиетті игерген, тәжірибелік сабақтарда белсенді жұмыс жасаған, пән бойынша білімінің жүйелі түрде сипаттайтын, сонымен қатар олардың дербес түрде толықтыруына қабілетті білімгер ие болады. 80-84 балды (B) оқыту-бағдарламалық материалдарды жеткілікті толық білетін, жауабында аса нақтылықты танытпайтын, бағдарламалық тапсырмада барлық қарастырылғандарды дербес орындаған, бағдарламада ұсынылған негізгі әдебиетті игерген, тәжірибелік сабақтарда белсенді жұмыс жасаған, пән бойынша білімінің жүйелі түрде сипаттайтын, сонымен қатар олардың дербес түрде толықтыруына қабілетті білімгер ие болады. 75-79 балды (B-) оқыту-бағдарламалық материалдарды жеткілікті толық білетін, жауабында аса нақтылықты танытпайтын, бағдарламалық тапсырмада барлық қарастырылғандарды дербес орындаған, бағдарламада ұсынылған негізгі әдебиетті игерген, тәжірибелік сабақтарда жұмысымен ерекшеленетін, пән бойынша білімінің жүйелі түрде сипаттайтын білімгер ие болады. 60-74 (C) мамандығы бойынша алдағы жұмысы және ары қарайғы оқуға қажетті негізгі оқыту-бағдарламалық материалдар көлемінін білетін, тәжірибелік сабақтарда жұмысымен белсенділік танытпайтын, бағдарламалық тапсырмалардың негізгілерін дербес түрде қарастырған, бағдарламада ұсынылған негізгі әдебиетті игерген, сондай ақ осыларды орындау барысында жіберілген қателіктері және емтихандағы жауаптарында жіберілген кейбір қателіктері бар, бірақта оларды жою үшін қажетті білімі бар білімгер ие болады.

60-64 балды (C-) негізгі оқыту-бағдарламалық материалдарды білетін, тәжірибелік сабақтарда жұмысымен белсенділік танытпайтын, бағдарламалық тапсырмалардың негізгілерін дербес түрде қарастырған, бағдарламада ұсынылған негізгі әдебиетті игерген, сондай ақ осыларды орындау барысында жіберілген қателіктері және емтихандағы жауаптарында жіберілген кейбір қателіктері бар, бірақта оларды жою үшін оқытушының жетекшілігі қажет ететін білімгер ие болады. 50-59 балды (D) негізгі оқыту-бағдарламалық материалдарды білетін, тәжірибелік сабақтарда жұмысымен белсенділік танытпайтын, бағдарламалық тапсырмалардың негізгілерін дербес түрде қарастырған, бағдарламада ұсынылған негізгі әдебиетті игерген, сондай ақ осыларды орындау барысында жіберілген қателіктері және емтихандағы жауаптарында жіберілген тым аса қателіктері бар, бірақта оларды жою үшін оқытушының жетекшілігі аса қажет ететін білімгер ие болады. 0-49 балла (F) негізгі оқыту-бағдарламалық материалдардың едәуір бөлігі бойынша білімінің жоқтығы немесе біліміндегі табылған ағаттық табылған, бағдарламалық тапсырмалардың негізгілерін дербес орындамайтын, бағдарламалық тапсырмаларды орындау барысында қағидалық қателіктерді жіберген, негізгі тәжірибелік, семинарлық, лабораториялық сабақтарды орындамаған және оқуын жалғастыра алайтын немесе сәйкес ән бойынша қосымша сабақтарсыз кәсіби қызметіне кірісуіне боатын білімгерге қойылады.

СІБ бойынша қорытындыны анықтау Оқыту пәні бойынша СІБ бойынша қорытынды бағалау келесі бақылау түрлерін енгізуі тиіс:

Кесте 8 № Бақылау түрі Баллдары 1 Қатысуы 15 дейін 2 Аудиториядағы жұмысы (дәріс және семинардағы белсенділігі):

- Тақырып бойынша шолу - қысқаша эссе - глоссарийдің жазылуы (қазақ немесе орыс тілдерінде және олардың ағылшын тілдеріндегі аудармасымен) - кез келген Тақырыптың презентациясы - іскери ойындарға қатысу (Business Game) - нақты оқыту жағдайын шешу (Case Study) - жеке жобаны қорғау және т.б.

30 дейін

3 СӨЖ орындау: - үй жұмыстары - эссе - тесттер - аралық тапсырмалар

25 дейін 1 балл әрбір тапсырмаға

4 Рубеждік бақылау 30 дейін Оқытушы оқыту пәнін бұзғаны үшін семестр ағымында максимум 10

балға дейін төмендетуге құқылы, яғни.: - балағат; - оқытушы және басқа да білімгерлерді жәбірлеу; - оқу үрдісіне қасысты оқытушының талаптарын ашық түрде елемеу - сабақ уақытында мобильдік телефон арқылы сөйлесу - аудитория тазалығы бойынша ОӘБ белгілеген талаптарын орындамау.

СІБ бойынша максималды балы Қорытынды емтиханға өтуінің минималды балы

100 балл 50 балл

Ескерту: сабаққа қатысуды бағалаудың критерииі 15% тең, сонда апта бойына сабаққа қатысуының бағалау балы 1% құрайды

Курсты түсінудің негізгі талаптары -курс келесілерді кіргізеді: дәрістік сабақтарды, семинарлық сабақтарды,

оқытушылармен бірге студенттердің өзіндік жұмыстарын (ОБСӨЖ); студенттердің өзіндік жұмыстарын (СӨЖ) жазу;

-аудиториялық сабақтарға қатысу-міндетті турде; -сабақтарға кешігіп келуге болмайды-екі кешігу бір келмегендікке теңестіріледі.

Кешігушілерді сабаққа қатыстырудың құқығын оқытушы өзі шешеді, өйткені олар, басқа студентерді және оқытушының назарын бөліп, оқу үрдісіне бөгет жасайды;

-семинарлық сабақтар, оқытудың әр турлі активті әдістерін қолданумен ауысша нысанында жүргізіледі;

-өзіндік түрде орындау үшін оқытылып жатқан Тақырыптар бойынша оқытушы тәжірбелік тапсырмаларды береді, оларды міндетті түрде жасау керек;

- әр студент семестр арасында берілген Тақырып бойынша (рефераттардың Тақырыптары қосылған) бір рефератты дайындауы және топта баяндама жасауы қажет;

-тапсырмаларды студенттер күрделі турде белгіленген уақытта жасауы тиіс.

Аудиториялық сабақтардағы қимылдық ережелері Сабақтар уақытысында өзге істермен айналысуға БОЛМАЙДЫ, атап айтқанда: -мобильдік телефондармен қолдануға болмайды; -музыканы тыңдауға болмайды; -тамақ ішуге, сағызды шайнауға болмайды; -газеттер мен журналдарды оқуға және тағы солармен байланысты істерді жасауға; -өзге Тақырыптарға студенттердің бір бірімен сөйлесуіне болмайды; -ойнауға болмайды.

Аудиториялық сабақтардағы қимылдық ережелерді бұзған кездерде студент сабақтан босатылады.

ОҚЫТЫЛАТЫН ПӘНДІ БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ЖӘНЕ МУЛЬТИМЕДИЯЛЫҚ СҮЙЕМЕЛДЕУ

(пәннің мазмұнына байланысты) Теоретикалық материалды ұйымдастыруда келесі мультимедиа түрлері

қолданылуы мүмкін: Видеодәріс. Дәріс видеоға жазылады. Желілік емес монтаж әдісімен ол

мультимедиалық қосымшалармен және дәрістің мазмұндық иллюстрациясымен толықтырылуы мүмкін. Мұндай қосымшалар дәріс құрылымын байыта түседі және оның мазмұнын студенттерге анық және тартымды етіп көрсетеді. Теоретикалық материалдың құрылымын осындай тәсіл арқылы құндылығын қолдана отырып, кез келген ыңғайлы уақытта қиын деген сұрақтарға қайтадан оралып, дәрісті тыңдау болып табылады.

Мультимедиа –дәріс. Дәрістік материалға өзіндік жұмыс жасау интерактивті компьютерлік оқу бағдарламасын талдау болып табылады. Бұл мультимедиалық құралдарды қолдану арқылы құрылған теоретикалық материалдардың оқу құралы. Әрбір білімгер оқытылаиын материалды оптималды траекториялық тұрғыда таңдай алады және курс пен оны оқу тәсілінің ыңғайлы жұмыс деңгейі. Сонымен қатар, оны қабылдаудың психофизиологиялық ерекшеліктерінің максималды сәйкестілігіне де байланысты. Осындай бағдарламаларда оқытылатын эффект маңызды бөлімшелеріне ғана байланысты жетпейді, сонымен қатар, достық интерфейске де және қолдануына байланысты. Мысалы: білімгердің теоретикалық оқу материалдарын қандай деңгейде меңгергенін бағалау мақсатында тесттік бағдарламаларды қолдану.

Дәстүрлі оқытылатын басылымдар: электронды тексттік дәріс, қосымша конспектілер, теоретикалық материалды оқудағы әдістемелік құрал және т.б.Электронды тапсырмалар немесе мәліметтер базасы. Бұл жерде типтік және оқу

курсы бойынша барлық негізгі Тақырыптарға арналған бірегей тапсырмалар. Сонымен қатар, электронды тапсырмалар бір уақытта жаттықтырушы қызметін де орындайды. Оның көмегі арқылы типтік тапсырмалар шешімінің дағдысын құру, сонымен қатар, алған теоретикалық білім және нақты мәселелер арасындағы байланысты білу. Олар нақты шешімге бағытталуы мүмкін.

Электрондық оқулықтар • Нурсеитов, Э.О. Национальный бухгалтерский учет и МСФО: приложение к

книге [Электронный ресурс]: Электронное учебное пособие. ДИСК / Э.О. Нурсеитов.- Алматы: Союз Эксперт Инфо, 2010.- 304 с.

• Проскурина, В.П. Бухгалтерлік есеп "басынын бастап" балансқа дейін. ДИСК: Электронный вариант. Көмекші құрал / В.П. Проскурина; Қазақ тіліне бірінші рет аударылған. Аудар. М.К. Акишев.- Алматы: ТОО "LEM", 2010.- 374 б.

• Сахаровская, Е.Ц. Международные стандарты учета и финансовой отчетности [Электронная версия - диск]: УМКД - Учебно-методический комплекс. / Е.Ц. Сахаровская, С.Н. Сахаровский.- Улан-Удэ: В-СГТУ, 2004.- 424 Кб.

• Мырзалиев, Б.С. Бухгалтерский учет на предприятиях и организациях: Практикум [Электронный учебник]: Специальный курс / Б.С. Мырзалиев, Р.С. Абдушукуров.- Алматы: Юридическая литература, 2005.- 232 с.

• Жарикова, Л.А. Бухгалтерский учет в зарубежных странах [Электронная версия - диск]: Учебное пособие. / Л.А. Жарикова, Н.В. Наумова.- Тамбов: ТГТУ, 2008.- 1, 16 Мб.

Кафедра оқытушысы: _____________ Жакупова С.Т.

БЕКІТЕМІН Декан

Экономика факультеті ___________ Г.С. Маргацкая

МАМАНДАНДЫРЫЛҒАН АУДИТОРИЯЛАР, КАБИНЕТТЕР ЖӘНЕ

ЗЕРТХАНАЛАР ТІЗІМІ Пән бойынша оқу процесін қолдануда мамандандырылған аудиториялар,

кабинеттер және зертханалар, негізгі оқу-зертханалық құрылғылар, оқуға және бақылауға арналған техникалық құрал –жабдықтарды қолдана отырып тізім жасалады. кафедраның мамандандырылған «Ә және ҰЭ», «Экономика» аудиториялары (кафедра атауы) пән бойынша сабақты өткізу үшін «Кәсіпорын экономикасы» (пәннің атауы)

№ №

Аудитория (кабинеттер, зертханалар)

№

Аудиторияларды (кабинеттерді,

зертханаларды) бекіту

Пәнді оқыту кезіндегі қолданылатын құралдар

мен жабдықтар

1 2 3 4

1 Арнайы мамандандандырылған кабинет

Интерактивті тақта, видео құралдар (телевизор, видие магнитофон, видио плеер), ПК, интернет желісі

2 Кабинет СОӨЖ интернет желісі

Студенттердің қорытынды емтихандары тест түрінде тапсырылатын аудиториялар (Tamos University Suite)

22 ПК, интернет желісі





Сабақ кестесіне сәйкес аудиториялар


Кафедра оқытушысы: _____________ Жакупова С.Т.

СТУДЕНТТІҢ ЖАЗБАША ЖҰМЫСТАР (РЕФЕРАТ, ЭССЕ, ТЕРМИНДЕРМЕН, ҰҒЫМДАРМЕН ЖҰМЫСТАР ЖҮРГІЗУ, КУРСТЫҚ

ЖҰМЫС) ЖАЗУЫНА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР. 1. Рефераттар. Жоғарғы оқу орнында рефарат жазу теориялық білімді терең

меңгеріп, берілген тапсырманы жан-жақты талдап меңгеруге бағытталған. Рефарат жазу – студентке ақпараттар ағымын еркін меңгеріп, керекті мағылұматтарды жинақтауға, материалдарды іріктеуге, кәсіби ойлауға, ғылыми- ізденушілік жұмыстың алғашқы белгілерін қалыптастыруға көмектеседі. Рефарат студенттің өзіндік жұмысының бір түрі ретінде қарастырылады.

Рефарат жазуға келесі талаптар қойылады: 1. Жұмыс жақсы теориялық деңгейде жазылуы тиіс, оны дайындауға оқулықтар, оқу құралдары, баспасөз басылымдары, журналдар, газеттерді пайдаланылуға болады. 2. Жұмыс өздігінше жазылуы тиіс, Тақырыпты жан-жақты ашу нақтылығымен

ерекшеленуі тиіс. Әдеби ө алынған материалдар таңдалған Тақырыппен органикалық байланыста болуы және ө сөздерімен жеткізілуі қажет.

3. Қорытындыларды аргументтеу, ұсыныстар мен кеңестерді нақтылау. 4. Жұмыс нақты, сауатты тілмен жазылуы және дұрыс рәсімделуі қажет (титулдық

беті, беттердің номерленуі тиіс және жұмыстың соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі көрсетілуі тиіс).

Реферат 10-15 компьютерлік текст көлемінде орындалып, төмендегі ретте орналастырылады: титул (сыртқы) беті; жоспар-мазмұны; рефератты мәтіндік баяндау (жоспарда көрсетілген бөлімдер ретімен); әдебиеттер тізімі; жұмыста көрсетілген көрнекіліктер, таблица, сызбалар жұмыс соңына қосымша ретіне жалғанады. Реферат А4 форматындағы ақ қағаздың бір жағына жазылады. Жұмыстың әр бетінің

жиектері: сол жағы – 3 см, оң жағы – 2 см, жоғарғы жағы – 2 см, төменгі жағы 2 см. Әрбір бөлім немесе тарау жаңа беттен басталады. Тақырып пен мәтін арасында бір жол таза қалдырылады. Кестелер немесе график, диаграммаларды жұмыстың соңына қосымша ретінде жалғанады немесе баяндау барысында сілтеуден кейін орналастырылады. Кестелерді бір беттен екінші бетке тасымалдауға, араларын бөлуге болмайды. Кесте, сурет немесе көрнекілік соңында аты сөзбен көрсетілуі тиіс. Қорғау ауызша түрде.Реферат жазуға қолданылған барлық материал жұмыстың мазмұнына сәйкес болуы керек, Тақырыпқа қатысы жоқ артық мәліметтер мен материалдарды жазу қажет емес.

2. Терминдермен және ұғымдармен жұмыс, глоссарий. Курсты зерделеу барысында кездесетін терминдер мен ұғымдарды әдебиеттерден іріктеп ала отырып, студент оларды дәптерге жазып, оқытушыға тексеруге береді және ауызша жауап беруге дайын болуы керек. Семестр бойынша осындай 2 тапсырма қарастырылған (тапсыру уақыты – 9-шы,

12-апталардың аралығында). 3. Эссе жазу: эссе – белгілі бір мәселеге немесе Тақырыпқа байланысты студенттің

өз ойы, көзқарасы бойынша еркін түрдегі ойлары, очерктік пайымдаулары. Эссе тақырыбы әр студентке бөлініп беріледі немесе оқытушының мақұлдауымен 2-аптада студент өзі таңдап алады. Эссе жазуға қойылатын талаптар көлемі 5-7 баспа бет, қажетіне қарай әдебиет тізімі көрсетіледі. Эссені тексергенде Тақырыптың толық әрі терең талдануына, пайымдаулардың нақтылығы, жүйелілігі мен реттілігіне ерекше көңіл бөлінеді. Әссе жазғанда белгілі фактілермен тексті ретсіз ұлғайтып, жекелеген сұрақтарды талғамсыз мазмұндай берудің қажеті шамалы.

«Кәсіпкерлік» пәні бойынша дәріс мазмұны оқу бағдарламасымен белгіленіп, оның сәйкес болуы қадағаланса, студенттердің өзіндік жұмысының мазмұнын таңдауда біршама еркіндік болады. өзіндік жұмыстардың еріктілік сипаты студенттердің қызығушылығы, қабілеті, дербес бейімділігі, танымдық бастамашылығы мен дербестігі бойынша ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Жалпы, студенттердің өзіндік жұмыстары кредиттік оқыту жүйесіндегі оқу үрдісінің басты бір бөлігі болып саналады. Кредиттік оқыту жүйесі білім алушы мен оқытушының оқу жұмысы көлемінің біріздендірілген өлшем бірлігі ретінде кредитті қолдану арқылы, білім алушының пәндерді таңдауы және реттілікпен оқуын өз бетінше жоспарлауы негізінде оқыту болып табылады. Студенттің оқытушының басшылығымен орындайтын өзіндік жұмыстары (СОӨЖ) – арнайы белгіленген уақытта алдарына қойылған дидактикалық мақсатты орындау үшін оқытушының ұйымдастыруымен жүретін білімді іздеуге оны ұғыну мен бекіту, біліктіліктері мен дағдыларын қалыптастыру және дамыту, алған білімдерді жинақтау және жүйелеуге негізделген студенттің іс-әрекеті. СОӨЖ кезінде студентке консультация беріледі, бақылау және орындалған жұмыстарға тексеру жүргізіледі. Студентің өзіндік жұмысы (СӨЖ) – оқытушының тапсырмасымен және әдістемелік басшылығымен, оның тікелей қатысуынсыз орындалатын студенттің жоспарланған жұмысы. СӨЖ сабақтарының мақсаты – студенттердің кәсіби қызметіне қажетті гуманитарлық ойлау және интелектуалды қабілеттерін жаңа оқу пәнін меңгеруде қажетті жаңа білімдермен қаруландыру. СӨЖ арқылы студенттер жаңа материалдарды логикалық, өзара байланысты негізде меңгеруге дағдылануға және оқылған материалға талдау жасап өз ойын сенімді дәлелдей білуге үйренеді. Студенттердің өзіндік жұмыстарының мазмұнын пән бойынша берілген тапсырмалардың жекелеген бөлімінің немесе Тақырыптарының негізгі мазмұны құрайды. Олар, ең алдымен, дәріс курсының материалдарын қайталауға және пысықтап, тиянақтауға, сондай-ақ ішінара пәннің дәріс курстарында қаралмайтын

бөлімдері бойынша қосымша білім алуға арналады. Әдістемелік нұсқау: сұрақ-жауап әдісі бойынша оқу тобы шағын топтарға бөлініп, қарастырылатын мәселелер жөнінде өзіндік пікірлері мен көзқарастары тыңдалады, түп-деректермен жұмыстарына көңіл бөлінеді.

Пәннің оқұлық және оқу әдістемелік қамтамасызетілу картасы Оқұ пәні: Әлемдік экономика Кафедра: әлемдік және ұлттык экономика Мамандық: экономика Пән бойынша жалпы сағаттар саны: 90 сағ., оның ішінде: Дәріс 15 сағ.; Практикалық дәрістер (семинарлар): 15 сағ., СРСП – 15 сағ., СРС – 45 сағ.

Окұлық дәрістер

түрі

оқұлық және оқу әдістемелік әдебиеттердің авторы, аталуы, қала, баспа, жылы.

Мол шері (п.б.)

Студент тердің саны

Университеттің библиотекасындағы

экземплярлардың саны ( кафедрада)

Студенттердің Әдебиеттермен

қамтамасызетылуі (т.6/т5) ● 100%

1

2

3

5

6

7 Ниязбекова, Р.Қ. Кәсіпорын экономикасы: Оқу құралы. / Р.Қ. Ниязбекова, Б.А.

Рахметов, П.Т. Байнеева.- Алматы: Экономика, 2008.- 792 б. 8 экз.

Нарғозиев, І.Ж. Кәсіпорын экономикасы: Оқулық. / І.Ж Нарғозиев.- Алматы: Экономика, 2010.- 382б.

5 экз.

Куатова, Д.Я. Экономика предприятия: Учебное пособие. / Д.Я. Куатова.- Алматы: Экономика, 2011.- 352 с.

13 экз. Әбдікерімова, Г.И. Кәсіпорын экономикасы: Оқу құралы. / Г.И. Әбдікерімова.-

Алматы: Экономика, 2008.- 368б. 1 экз.

Корпоративті басқару: Қазақстандық мазмұн: Оқу құралы / Т. Иссык [и др.]; С.А. Филиннің жалпы редакциясымен; Под ред. С.А. Филина.- Алматы: Институт директоров, 2010ж.- 384 б.- (Институт директоров - Директорлар институты).

10 экз.

Лысенко, Д.В. Комплексный экономический анализ хозяйственной деятельности.: Учебник. / Д.В. Лысенко.- М.: ИНФРА-М, 2011.- 320 с.

2 экз.

Жолдасбаева, Г.О. Кәсіпорын экономикасы: Оқу құралы. / Г.О. Жолдасбаева.- Алматы: Экономика, 2002.- 109 б.

3 экз.

Түсіпбекова, Т. Кәсіпорын экономикасы (дидактикалық материалдар және көрнекі құралдар): Оқу құралы. / Т. Түсіпбекова, Г. Теңізбаева.- Астана: Фолиант, 2008.- 192 б.- (Кәсіптік білім).

21 экз.

Джаншанло, Р.Е. Анализ финансового положения организации: Учебное пособие. / Р.Е. Джаншанло.- Алматы: ТОО "LEM", 2010.- 76 с.

3 экз.

Оқыту нысаны: күндізгі: 1 курс, 1 семестр күндізгі: 3 курс, 6 семестр

Ф УТ 703-05-11. Пәннің оқу-әдістемелік кешені.ТҰ МСЖ.Бірінші шығарылымы

Дәуренбекова, Ә.Н. Қазақстан өнеркәсібінің индустриялдық деңгейін көтерудің экономикалық механизмі: Монография. / Ә.Н. Дәуренбекова.- Алматы: Экономика, 2005.- 204 б.

1 экз.

Вальтер, Д. Жасыл бизнес: Оқу құралы. / Д. Вальтер; Ғылыми ред.басқ. Ә.Әбішев.- Алматы: Экономика, 2011.- 270 б.

3 экз. Махмутова, С.Б. Оплата труда на пердприятии: Курс лекций. / С.Б.

Махмутова.- Алматы: НИЦ КОУ, 2006.- 96 с.

1 экз.

Мельник, М.В. Анализ и контроль в коммерческой организации: Учебник. / М.В. Мельник, В.В. Бердников.- М.: ЭКСМО, 2011.- 560 с.- (Полный курс МВА).

2 экз.

Куатова, Д.Я. Экономика предприятия: Учебное пособие. / Д.Я. Куатова.- Алматы: Экономика, 2011.- 352 с.

26 экз.

Махмутова, С.Б. Анализ промышленно-хозяйственной деятельности предприятия: Курс лекций. / С.Б. Махмутова.- Алматы: НИЦ КОУ, 2007.- 164 с.

1 экз.

екци

ялар

Алкадырова, С.М. Модульная программа по управлению бизнесом: Учебный модуль. / С.М. Алкадырова, А.А. Алапаева.- Бишкек: ЦППКК АУП, 2002.- 100 с.

3 экз.

Экономика предприятия: Учебное пособие. / Под ред. А.С.Пелиха.- Ростов-на-Дону: Феникс, 2002.- 416 с. 3 экз.

3 экз.

Экономика предприятия: Учебник. / Под ред. Е.Л.Кантора.- СПб.: Питер, 2002.- 352 с.- (Учебники для вузов). 2 экз. Ивашковская, И.В. Моделирование стоимости компании. Стратегическая ответственность советов директоров: Учебное пособие. / И.В. Ивашковская.- Москва: ИНФРА-М, 2011.- 430 с.- (научная мысль).

1 экз.

Бекназарова, А.Т.Организация предпринимательской деятельности: Учебное пособие. / А.Т. Бекназарова, А.Н. Кисаева.- Алматы: Ун-т "Туран", 2008.- 220 с. 10 экз.

Байе, М.Р. Управленческая экономика и стратегия бизнеса: Учебное пособие. / М.Р. Байе.- М.: ЮНИТИ-ДАНА, 1999.- 743 с. 1 экз.

Аманиязова, Г.Д. Экономика нефтедобывающих предприятий: Учебное пособие. / Г.Д. Аманиязова, Г.У. Джолдасбаева.- Алматы: Экономика, 2011.- 302 с 1 экз.

Асаул, А.Н. Организация предпринимательской деятельности: Учебник. / А.Н. Асаул, М.П. Войнаренко, П.Ю. Ерофеев.- СПб.: Гуманистика, 2004.- 448 с. 4 экз. Архангельская, М. Бизнес-этикет, или игра по правилам: Правила, принципы, рекомендации. / М. Архангельская.- М.: ЭКСМО, 2004.- 160 с. 1 экз.

Базарбаева, Р.Ш. Модульная программа по управлению бизнесом: Учебный модуль. / Р.Ш. Базарбаева, К.Б. Рахимова.- Бишкек: ЦППКК АУП, 2002.- 104 с. 3 экз. Бенке, И.Ю. Управление ценами на рынке Казахстана: теория, практика, поиск решения проблем: Монография. / И.Ю. Бенке.- Алматы, 1997.- 580 с. 1 экз.


Богатин, Ю.В. Экономическое управление бизнесом: Учебное пособие. / Ю.В. Богатин, В.А. Швандар.- М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2001.- 391 с. 2 экз.

Гарина, Е.П. Основы предпринимательской деятельности: Учебник. / Е.П. Гарина, О.В. Медведева, Е.В. Шпилевская.- Ростов-на-Дону: Феникс, 2010.- 348 с.: ил.- (Высшее образование).

2 экз.

Экономика предприятия. 100 экзаменационных ответов: Учебное пособие. / Под ред. А.С.Пелиха.- Ростов-на-Дону: МарТ, 2002.- 352 с. 2 экз.

Гейтс, Б. Бизнес со скоростью мысли/ Б. Гейтс.- М.: ЭКСМО-ПРЕСС, 2001.- 480 с.: ил. 1 экз. Қазақстан Республикасының өнеркәсібіндегі бағалар және өндірістік сипаттағы қызметтердің тарифтері: Статистикалық анықтамалық.- Цены в промышленности и тарифы на услуги производственного характера в Республике Казахстан: Статистический справочник / Ред. бас. Қ.Әбдиев.- Алматы: Агентство РК по статистике, 2005.- 298 б.

1 экз.

Қазақстан Республикасының өнеркәсібіндегі бағалар және өндірістік сипаттағы қызметтердің тарифтері: Статистикалық анықтамалық.- Цены в промышленности и тарифы на услуги производственного характера в Республике Казахстан: Статистический справочник / Ред. бас. Б.Сұлтанов.- Алматы: Агентство РК по статистике, 2006.- 320 б.

1 экз.

Волков, О.И. Экономика предприятия: Курс лекций. / О.И. Волков, В.К. Скляренко.- М.: ИНФРА-М, 2002.- 280 с.- (Высшее образование). 1 экз. Экономика фирмы (микроэкономика): Учебное пособие. / Авт.-сост. Ж.А.Кулекеев.- Алматы: АШМ, 1997.- 117 с. 16 экз. Абдильдина, Л.И. Экономика предприятия: Учебник. / Л.И. Абдильдина, С.С. Абдильдин.- Алматы: Каз.Нац.АГРУ, 2004.- 452 с. 27 экз. Жүнісбекова, Г.Е. Кәсіпорындағы контроллинг: Оқу құралы. / Г.Е. Жүнісбекова.- Алматы: Экономика, 2010.- 144 б. 35 экз.

Григорьев, В.В. Оценка предприятия: теория и практика: Учебное пособие. / В.В. Григорьев, М.А. Федотова.- М.: ИНФРА-М, 1997.- 318 с. 1 экз. Губина, О.В. Анализ и диагностика финансово-хозяйственной деятельности предприятия. Практикум: Учебное пособие. / О.В. Губина.- М.: ФОРУМ: ИНФРА-М, 2011.- 176с.- (Высшее образование).

2 экз.

Губина, О.В. Анализ финансово-хозяйственной деятельности. Практикум: Учебное пособие. / О.В. Губина, В.Е. Губин; 2-е изд., перераб. и доп.- М.: ФОРУМ: ИНФРА-М, 2011.- 192с.- (Профессиональное образование).

2 экз.

Гукова, А.В. Инвестиционный капитал предприятия/ А.В. Гукова, А.Ю. Егоров.- М.: КНОРУС, 2006.- 276 с. 1 экз.


Иванов, И.Н. Экономика промышленного предприятия: Учебник. / И.Н. Иванов.- М.: ИНФРА-М, 2011.- 395с.- (Высшее образование). 2 экз.

Куатова, Д.Я. Экономика предприятия: Практикум. / Д.Я. Куатова.- Алматы: Экономика, 2005.- 106 с. 115 экз.

Ковалев, А.И. Экономика предприятия в вопросах и ответах: Учебное пособие. / А.И. Ковалев, Е.М. Казиник, Л.Г. Козловская; 2-е изд., перераб. и доп.- М.: ООО "Благовест-В", 2005.- 240 с.

1 экз.

Кенжалина, Ж.Ш. Оплата труда на промышленных предприятиях: Учебное пособие. / Ж.Ш. Кенжалина.- Алматы: Экономика, 2002.- 166 с.

3 экз.

Карлик, А.Е. Управление экономикой предприятия: зарубежный опыт в деятельности предприятий России и Казахстана: Учебное пособие. / А.Е. Карлик, Е.А. Горбашко, М.С. Жанабилов.- СПб.-Алматы, 1999.- 140 с.

3 экз.

Кабылова, Н. Бухгалтерский учет (сборник тестов): Учебное пособие. / Н. Кабылова, Ш. Доспалинова, Д. Абайханова.- Астана: Фолиант, 2009.- 208 с.- (Профессиональное образование).

30 экз.

Знакомство с учетом т.4: определение финансовых результатов деятельности предприятия, финансовая отчетность; Налогообложение: корпоративный подоходный налог: Учебное пособие.- Алматы: ИД "БИКО", 2009.- 256 с.- (Самоучитель по бухучету и налогообложению).

1000 экз.

Зайцев, Н.Л. Экономика промышленного предприятия. Практикум: Учебное пособие. / Н.Л. Зайцев.- М.: ИНФРА-М, 2001.- 192 с. 2 экз.

2 экз.

Герчикова, И.Н. Международное коммерческое дело. Практикум: Учебное пособие. / И.Н. Герчикова.- М.: Банки и биржи, 1999 32.9 1 экз Этика международных экономических отношений: Учебное пособие. / И.П. Гурова.- М.: Дело, 2004 25.5 1 экз.

Барлыбаева, С. Коммуникационное развитие: национальный и международный аспекты: Учебное пособие. / С. Барлыбаева.- Алматы: Қазақ ун-ті, 2008.- (КазНУ им. аль-Фараби).

10.1 6 экз.

Кошербаева, А.Б. Платежный баланс и внешнеэкономическая деятельность страны: Учебное пособие. / А.Б. Кошербаева.- Алматы: Қазақ ун-ті, 2000.- 140 с. 5 экз. БАРЛЫҒЫ: 100

Оқұлық пәннің оқұлық және оқу әдістемелік әдебиеттермен қамтамасыз етілуі – 100% Кафедраның меңгерушісі «_________»____________


Оқу-әдістемелік және әдебиет көздерімен қамтамасыз етілуі – 100% Оқытушы:__________ Жакупова С.Т. Кафедра меңгерушісі: _____________ Закирова Д.И. «_________»________________________2013 ж. КЕЛІСІЛДІ: Кітапхана директоры ______________ Гора Т.В.



Documents

«УНИВЕРСИТЕТ «ТҰРАН» МЕКЕМЕСІlib.turan-edu.kz/images/book/22218/22218.pdf · Силлабус 23 ; 4. ... теориялық негіздері мен тәжірибелік