1

.

NGKINHNGKINHGM5SCH:1. Kinh l

2. KInh thi

3. Kinh th

4. KInh Xun thu

5. Kinh dch

(LNGTGIITHIUKHIQUT)KINH L

(Kinh L, L kinh hoc L k)

hoc

TINHCL,HUHCVNL cun sch u tin ca Ng kinh, sch m ca c b T th

Kinh L hay cn gi l L k ( L J) l mt quyn trong b Ng Kinh ca Khng T, tng truyn do cc mn ca Khng T thi Chin quc vit, ghi chp cc l nghi thi trc v nhng tm gng ca L.

2

Hc gi thi Hn l i c da vo bn do Lu Hng thu thp gm 130 thin ri tng hp gin ho cn 85 thin gi l i i L k, sau chu i c l i Thnh li n gin ho i i L k cn 46 thin, thm vo cc thin Nguyt lnh, Minh ng v vNhc k, tng cng l 49 thin, c gi l Tiu i L k.

i i L k n thi Tu, ng b tht lc qu na, hin nay ch cn 39 thin, do Tiu i L k l bn Kinh L thng dng hin nay.

Ton b Kinh L c vit bng tn vn, khng ch miu t ch l nghi ng thi m cn gio dc v nhn ngha, o c, ngoi ra c gi tr v vn hc rt ln. i Hc v Trung Dung, hai cun sch kinh in ca Nho gio, chnh l hai thin trong Kinh L c tch ra sau ny.

V sau, hai thin Trung Dung, i hc c tch ra thnh sch ring. Thin Nhc k c tch ra thnh Kinh Nhc nhng sau li b tht truyn.

Khng T hiu nh li Kinh L mong dng lm phng tin duy tr v n nh trt t x hi nhiu nhng cui thi Xun thu.. Khng T ni: Khng hc Kinh L th khng bit i ng i (sch Lun Ng).

DANH MC 49 THIN

1. Khc l thng (hai thin) 2. Khc l h (hai thin) 3. n cung thng 4. n cung h 5. Vng ch 6. Nguyt lnh 7. Tng T vn 8. Vn Vng th t 9. L vn 10. L kh

3

11. Giao c sinh 12. Ni tc 13. Ngc to 14. Minh ng v 15. Tang phc tiu k 16. i truyn 17. Thiu nghi 18. Hc k 19. Nhc k (sau tch ra, pht trin thnh Nhc kinh, v sau tht truyn) 20. Tp k thng 21. Tp k h 22. Tang i k 23. T php 24. T ngha 25. T thng 26. Kinh gii 27. Ai Cng vn 28. Trng Ni yn c 29. Khng T nhn c 30. Phng k 31. Trung dung (sau tch ra thnh mt sch trong T th) 32. Biu k 33. Truy y

34. Bn tang

35. Vn tang 36. Phc vn 37. Gian truyn 38. Tam nin vn 39. Thm y

40. u h

4

41. Nho hnh

42. i hc (sau tch ra, pht trin thnh cun sch u tin trong T th) 43. Quan ngha 44. Hn ngha 45. Hng m tu ngha 46. X ngha 47. Yn ngha 48. Snh ngha 49. Tang phc t ch

Tm tt 04 ch ln

1. Chuyn v nhng ngi gi L (Khng t, vua cha, quan chc v s t) 2. Tc l quan- hn- tang- t 3. Tu dng bn thn theo ch L vi quan im Nho gia. 4. Quy nh l nghi giao tip trong x hi.

Kinh L ngy nay cn li c 49 thin.

Hai thin u tin (1,2) gi l Khc L (nghi l khuc chit, c th r rng) c tnh ph bin, thng dng cho mi ngi.

Khc l ch yu ni cch ng x trong sinh hot thng ngy, cha phi l nhng dp l quan trng hoc vic ln. Nhng khc l li c phm vi ng dng ph bin hn c.

Ngi ta khng tri qua c vic nh (l nh) th lm sao c vic ln !

Sch Trung Dung ni L nghi tam bch, uy nghi tam thin. Uy nghi c ngha l v mt, trang phc, hnh vi, li ni ng mc khi giao tip.

Khc L gm 6 ch

1. L i vi cha m 2. L vi bc trng lo

5

3. L vi thy gio 4. L gii hn gia nam v n 5. L gio dc thiu nin nhi ng 6. L sinh hot rng ri.

(1) L i vi cha m (trch)

1. Ma lnh con phi xem cha m mc m cha, ma h xem cha m thong mt cha, hng m tri ging cho cha m. Bui sm phi n vn an cha m, tnh trang

sc khe ca song thn.

2. Con ci nu cn i ra ngoi phi tha bm, c cho php mi i. Khi tr v phi n trnh din cha m cha m yn tm. i ti u phi c ni chn nht nh v bo cho cha m bit.

(.v.v)

Ht

KINHTHIKinh Thi

Do Khng t su tp, bin tp lm mn hc vn chng duy nht trong b Ng kinh.

Kinh Thi gm c 311 thin. Trong s , ch c 305 thin l y , cn 6 thin kia ch c mc nhng khng c li. Theo bn Mao Thi, Kinh Thi gm c ba phn nh sau:

Quc phong (vn chng dn gian)

Quc phong l nhng bi ca dao ca dn tc cc nc ch hu, uc nhc quan su tp. Quc phong c 160 thin, chia lm 15 quyn, mi quyn mt nc, gm c:

(Phong: ngha l ca dao)

6

1. Chnh phong: Chu nam (nh Chu) v Thiu nam (Chnh phong: ca dao chnh thc)

2. Bin phong: Bi phong, Dung phong, V phong, Vng phong, Trnh phong, T phong, Ngy phong, ng phong, Tn phong, Ci phong, To phong, Mn phong (hoc Bn phong).

(bin phong: ca dao ri rc ni khc, ph)

Nh (vn chng bc hc/ vn hc vit)

Nh ngha l chnh nh, gm nhng bi ht ni triu nh. Nh chia ra lm 2 phn:

1. Tiu nh: nhng bi dng trong trng hp cc bui yn tic qu tc (74 thin).

2. i nh: nhng bi dng trong trng hp quan trng nh khi Thin t hp cc vua ch hu hoc t miu ng (31 thin).

Tng (vn chng bc hc/ vn hc vit)

Tng ngha l ngi khen, gm nhng bi ca tng cc vua i trc v dng ht chn miu ng. Tng c tt c 40 thin, chia lm:

1. Chu tng: 31 thin. (Ca tng nh Chu)

2. L tng: 4 thin.

3. Thng tng: 5 thin.

Trong Kinh Thi c lc ngha l: Phong, Nh, Tng, ph, t, hng. Phong, Nh, Tng l tr b phn ca m nhc cn ph, t, hng tc l cc th vn ca Phong, Nh, Tng.

Ba th ph, t v hng ni v k thut lm th. Ch r tn, ni r vic, y l ph. Thy vic h hng ng thi m khng dm ni r, dng php so snh kn o phng thch, y l th t. Mn vt ni nn li l th hng. S bt ng gia t v hng do im ny:

7

th t ch ly vt lm t d ch khng ni r chnh, th hng th trc ht dng php t d ri ni r chnh ra.

Do ni dung Kinh Thi gm c ba phn ln (Phong, Nh, Tng) v ba th (ph, t, hng) m c nhn gi l su ngha ca Kinh Thi. Ring v Phong, Nh, Tng, tuy c nhiu nh ngha khc nhau, ty theo quan im ca mi hc gi, nhng c th tha nhn cch phn lai trong Mao Thi l tng i hp l.

QUCPHONG(GM159THIN/BI):Chu Nam (Chnh phong) (c 11 thin):

1. Quan th: tng t

2. Ct m: Phn s ngi v lo dt vi.

3. Quyn nh: V nh chng.

4. Nam hu c mc: Chc ngi qun t.

5. Chung t: Chc ng con.

6. o yu: Khen thc n lp gia nh.

7. Th t: Khen ngi c ti cn.

8. Ph d: Ph n an nhn i hi tri.

9. Hn qung: Khen ph n tr li oan trang c ngi knh n.

10. Nh phn: V nh chng vn trung thnh.

11. Ln chi ch: Khen tng dng di ca Vn vng.

Thiu Nam (Chnh phong) (14 thin):

8

1. Thc so: Khen tng ngi con gi ch hu c ly chng.

2. Thi phin: Khen tng v ch hu lo vic cng t.

3. Tho trng: V quan i phu nh mt mnh m nh chng.

4. Thi tn: Khen tng v quan i phu lo vic cng t.

5. Cam ng: Knh gi di tch ca Thiu B.

6. Hnh l: Con gi ly l gi mnh m c tuyt ngi con trai v l.

7. Cao dng: Khen quan li y phc bnh thng, dng thnh thi t c.

8. n k li: V nh chng mong chng mau tr v.

9. Biu hu mai: Con gi lo c g kp thi.

10. Tiu tinh: Phn thip c hu h vua.

11. Giang hu t: V chnh rc cc hu thip i theo.

12. D hu t khun: Li ngi con gi ch giu ngi yu.

13. H b nng h: Khen con gi nh Chu cung knh ha thun i ly chng.

14. Tru ngu: Ch hu i sn c nhn o.

Bi Phong (19 thin):

1. Bch chu: Tnh cnh ngi v c b b ri.

2. Lc y: Tnh cnh v chnh b lnh lng, cn hu thip c thn mn.

3. Yn yn: V chnh thng nh a tin nng hu thip v qu.

9

4. Nht nguyt: Li than th ca ngi v b ph bc.

5. Chung phong: Cnh ngi v sng vi ngi chng cung si ngu di.

6. Kch c: Ni lng ngi lnh chin phi xa cch v nh.

7. Khi phong: Li con t trch khng kho th m m i ti gi.

8. Hng tr: V nh tng chng ang i lm xa.

9. Bo hu kh dip: Li than ca ngi b g b tnh yu.

10. Cc phong: Ni lng ngi v b chng ui i.

11. Thc vi: Li ca b ti trch vua chu hn h nng ta nc ngoi.

12. Mao khu: K lu vong trch nc ngoi khng chu tip cu.

13. Gin h: Li ngi hin bt t ch chu lm chc phn khim nhng.

14. Tuyn thy: Ni lng ngi con gi ly chng nc xa, nh nh mun tr v.

15. Bc mn: Cnh ngho kh ca quan li thi lon.

16. Bc phong: Nc sp lon, r nhau i t nn.

17. Tnh n: Li c hn tnh yu.

18. Tn i: Ni lng ngi con gi gp ng chng hn h lon lun.

19. Nh t tha chu: Li thng xt hai anh em ginh nhau ci cht.

Dung phong (10 thin)

1. Bch chu: Li ngi ga ph th tit.

10

2. Tng hu t: Ch dm trong bn vua cha.

3. Qun t giai lo: T dung sc ngi p m km c hnh.

4. Tang trung: Li c hn tnh yu.

5. Thun chi bn bn: Li trch k lon lun dm .

6. nh chi phng tring: Khen vua chm lo xy dng quc gia.

7. ng: Li gi i tm ngi yu.

8. Tng th: Li chm bim k v l thiu uy nghi.

9. Can mao: Vic quan chc bit thm ving ngi hin.

10. Ti tr: Li ngi con gi nng lng v thm nc mt.

V phong (10 thin):

1. K c: Li khen tng vua tu thn.

2. Kho bn: Tnh cnh ngi hin n.

3. Thc nhn: T ngi p v quyn qu c rc du.

4. Manh: Li ngi con gi trch ngi yu ph bc.

5. Trc can: Ni lng ngi con gi ly chng xa nh nh.

6. Hon lan: Li chm bim vua cn nh m t kiu.

7. H qung: Nh qu chng.

8. B h: Ni lng nh chng.

11

9. Hu h: Ni lng ngi qu ph mun ti gi.

10. Mc qua: Li tng p kt giao vi nhau.

Vng phong (10 thin):

1. Th ly: Ni cm xc thi xa iu tn.

2. Qun t vu dch: Ni nh chng i sai dch ni xa.

3. Qun t dng dng: Cnh thanh nh khi chng v xum hp.

4. Dng chi thy: Ni lng ngi lnh ng n xa nh v.

5. Trung cc hu thi: Li than th ca ngi v b ui b.

6. Th vin: Ni lng ca ngi qun t gp thi lon khng vui sng.

7. Ct ly: Li than th ca ngi dn tri ni trong thi lon lc.

8. Thi ct: Tng nh tha thit tnh nhn.

9. i xa: m ui yu nhau nhng cn s php lut khng dm by t.

10. Khu trung hu ma: Li giu yu ca c gi khi tnh nhn khng n.

Trnh phong (20 thin):

1. Tri y: tnh ca nhn dn mn i quan hin ti.

2. Thng Trng t: b g b, c gi dn ngi yu khng nn n nh tm.

3. Thc vu in: li khen tng Cung Thc on.

4. Thanh nhn: tnh cnh qun i r ri nht ch chin u.

12

5. Cao cu: li khen tng quan chc khng i thay tit tho.

6. Tun i l: ngi con gi trch chng rung b.

7. N vit k mnh: V thng chng, lo phng s chng chu o.

8. Hu n ng xa: t ngi con gi p i chung xe.

9. Sn hu ph t: li con gi ang yu tru gho tnh nhn.

10. Thc h: ngi con gi nhit tnh t mi trai cng ca ht nhy ma.

11. Gio ng: li a gin gia c gi vi ngi yu.

12. Khin thng: li c gi vui a vi ngi yu.

13. Phong: c gi hi hn khng a ngi yu.

14. ng mn chi thiu: c gi t tnh vi ngi yu.

15. Phong v: c gi h h khi gp ngi yu.

16. T khm: c gi mong nh ngi yu.

17. Dng chi thy: khuyn gi yu gi trn nim tin gia hai ngi.

18. Xut k ng mn: lng trung thnh mn thng v.

19. D hu man tho: trai gi gp nhau v cng va lng thch .

20. Trn v: trai gi tha dp do chi trao n tnh.

T phong (11 thin):

1. K minh: li ngi hin phi khuyn vua dy sm.

13

2. Tuyn: li chm bim vua quan ham sn bn m qun vic chnh tr.

3. Tr: chng r ch rc c du.

4. ng phng chi nht: trai gi yu nhau ho thun vi nhau.

5. ng phng v minh: li chm bim quan coi tnh gi sai.

6. Nam Sn: li chm bim bn vua cha anh em thng dm.

7. Ph in: li khuyn ch dc tc m bt t.

8. L linh: li khen tng vua i sn.

9. T cu: chm bim ngi n b lon lun c t do tr v thng dm vi anh rut.

10. Ti khu: chm bim ngi n b thng dm vi anh rut.

11. Y ta: khen L Trang Cng ti m khng ngn c m.

Ngy phong (7 thin):

1. Ct c: chm bim ngi keo kit.

2. Phn t nhu: chm bim ngi cn kim khng trng l.

3. Vin hu o: ni lo bun ca ngi hiu bit vi thi cuc by gi.

4. Trc h: ni lo bun ca cha m, anh em ngi i qun dch.

5. Thp mu chi gian: chnh tr hn lon, ngi hin lo tr v n.

6. Pht n: ngi qun t chng chu ngi khng m hng.

7. Thc th: dn chng hn vua bi bc mi b i ni khc.

14

ng phong (11 thin):

1. Tt sut: li rn cng nn vui chi, nhng khng nn thi qu, phi lo cng vic ca mnh.

2. Sn hu xu: ai ri cng cht, nn cng nn vui chi.

3. Dng chi thy: dn chng ch che, ng h ngi qun t dng nc.

4. Tiu liu: khen tng cy tt tri nhiu.

5. Tr mu: li trai gi mng r v c thnh v chng.

6. : li than trch ca ngi khng anh em m cng khng c ai gip .

7. Cao cu:li than phin quan li hng hch khng a dn.

8. V y: li kiu ngo ca k son ngi m tr nn danh chnh ngn thun do hi l.

9. Hu chi : vua mong hu i bc hin ti.

10. Ct sinh: li chung thy ca ngi v lnh qun dch mong nh chng.

11. Thi linh: ch nghe gim pha.

Tn phong (10 thin):

1. Xa ln: tm c vua ng th.

2. T thit: vua ti ha hip cng i sn bn.

3. Tiu nhung: chinh ph khen nh chng.

4. Kim gia: i tm ngi hin.

5. Chung Nam: li dn khen tng vua mnh.

15

6. Hong iu: dn thng tic ngi c ti m b chn sng theo vua.

7. Thn phong: v nh chng vng nh.

8. V y: binh s thng nhau lo vic chin u.

9. V dng: tin ngi cu ra i.

10. Quyn d: li than ca ngi hin ln ln b bc i.

Trn phong (10 thin):

1. Uyn khu: ngi hoang ng ma ht vui chi.

2. ng mn chi phn: trai gi t hp ma ht trao n tnh.

3. Hong mn: ngi n d tnh sng th no cng c.

4. ng mn chi tr: trai gi ni chuyn m hiu lng nhau.

5. ng mn chi dng: trai gi hn m khng gp.

6. M mn: k c c cnh co m khng bit hi ci.

7. Phong hu thc so: lo bun v ngi yu b k khc la bp.

8. Nguyt xut: nh ngi p m lng u su.

9. Tru Lm: chm bim vua thng dm vi v quan.

10. Trch b: au n nh thng m khng c gp ngi yu.

Ci phong (4 thin):

1. Cao cu: thng vua khng lo chnh tr ch lo p qun o.

16

2. T quan: mong mi thy li tang phc i xa.

3. Thp hu trng s: dn chng qu thng kh than th khng bng loi c cy.

4. Ph phong: lng bi thng nh n nh Chu tn h.

To phong (4 thin):

1. Ph du: ngao ngn ngi i ham m vt cht m mun tr v yn.

2. Hu nhn: li chm bim a tiu nhn c lm quan to.

3. Thi cu: khen tng ngi qun t chuyn nht cng bnh, ti c tr yn thin h.

4. H tuyn: thng tic nh Chu khng cn cng thnh nh xa.

Bn phong (Mn phong) (7 thin):

1. Tht nguyt: nhng cng vic phi lm quanh nm ca nhn dn.

2. Xi hiu: chim tn ty bo v qua cn ging bo.

3. ng Sn: tnh cnh khi chinh chin tr v.

4. Ph ph: qun s kh nhc nhng vn knh mn ch tng.

5. Pht kha: vic g cng c ng li noi theo.

6. Cu vc: dn mn tic Chu cng.

7. Lang bt: thi ung dung ca Chu cng.

GHICHQUCPHONGDNCA15NCBCSNGHONGH

17

PHONG160

01

Chu Nam

001-011

02

Thiu Nam

012-025

03

Bc phong

026-044

04

Dung phong

045-054

05

V phong

055-064

06

Vng phong

,

065-074

07

Trn

075-095

18

h phong

08

T phong

096-106

09

Ngy phong

107-113

10

ng phong

114-125

11

Tn phong

126-135

12

ng phong

136-145

13

Ci phong

146-149

14

To phong

150-153

15

154-160

19

Bn phong

Ch thch: mc 06: vng tc l [vng k] gi n gin, tc khu vc cai tr ca ng Chu vng triu v Chu Nam, Vng phong l m nhc truyn thng vng ng Chu quc.

NHTiu nh

1. Lc minh: i ng tn khch vua ti quyn luyn nhau.

2. T mu: Ni lng ca b ti v vic vua sai m khng phng dng c cha m.

3. Hong hong gi hoa: B ti lo cng vic ca vua sai.

4. Thng : Anh em, v con th bao gi cng qu hn bn hu.

5. Pht mc: Tm bn b, hu i bn b.

6. Thin bo: Li ca b ti cc tng vua.

7. Thi vi: Ni lng ngi chin s lc ra n th v lc tr v.

8. Xut xa: Qun i i v tr v sau khi thng trn.

9. : V mong chng i qun dch mau tr v.

10. Nam cai (khng c li th).

11. Bch hoa (khng c li th).

12. Hoa th (khng c li th).

20

13. Ng ly: Cc mn n ung i khch rt nhiu v ngon.

14. Do canh: (khng c li th).

15. Nam hu gia ng: Mn n vt ung ngon lnh em ra i khch.

16. Sng khu (khng c li th).

17. Nam sn hu i: Li ch nhn chc tng tn khch.

18. Do nghi: (khng c li th).

19. Lc tiu: Li thin t chc tng tn khch.

20. Trm l: Ch hu c uy nghi ng n n chu Thin t c i ng yn tic.

21. ng cung: Thin t i yn v ban cung cho ch hu.

22. Tinh tinh gi nga: Lng ch nhn ham thch tn khch.

23. Lc nguyt: Cnh trng tng lnh em qun nh gic.

24. Thi kh: Qun i ra nh dp gic r lm phn.

25. Xa cng: Thin t i sn cng ch hu.

26. Ct nht: Thin t i sn.

27. Hng nhn: Dn chng lu lc ngho kh c vua cu gip.

28. nh liu: Thin t nn nao sp ra triu gp ch hu.

29. Min thy: Bun i lon lc tnh i bin i.

30. Hc minh: Trong ci d c ci hay, trong ci hay c ci d. Hay d p i nhau.

21

31. K ph: Qun s i qun dch on trch quan ch huy.

32. Bch cu: Mong lu gi c ngi hin ti.

33. Hong iu: Dn lu lc n nc khc cng khng yn, mun tr v.

34. Ng hnh k d: V chng ph bc, v b tr v.

35. T can: Vua xy dng cung tht m , ri sinh con ci.

36. V dng: Vic vua nui b d.

37. Tit nam sn: Trch tha tng tham bo bt cng khin nhn dn cng kh.

38. Chnh nguyt: Bun than i in o, nhn dn su kh, tnh i thoi ha.

39. Thp nguyt ch giao: Dn chng hon nn v bn tiu nhn c trng dng.

40. V v chnh: Trch tri, trch vua, trch quan trong thi bin lon.

41. Tiu mn: Than triu nh ton k tiu nhn, ra lm quan khng trnh khi tai ha.

42. Tiu uyn: Li khuyn rn nhau phi gi mnh trnh ha.

43. Tiu bin: Li than trch vua cha.

44. Xo ngn: Khuyn vua ch nghe li sm nnh.

45. H nhn t: Trch mng a tiu nhn lnh mt.

46. Hng b: Trch mng a sim nnh hi mnh.

47. Cc phong: Trch bn v tiu tit m qun nhau.

48. Lc nga: Nh n cha m t trch mnh.

22

49. i ng: Thng dn ngho kh v b vua bc lt.

50. T nguyt: Thng xt mnh m trch vua bt ti.

51. Bc sn: Phin trch vua khng cng bnh, quan kia nhn rnh.

52. V tng i xa: Ch lo ngh iu u phin.

53. Tiu minh: Than thn mnh m rn bn ng liu.

54. C chung: Trch vua ng thi m nh tic vua xa.

55. S t: Lo cy cy c vt phm cng t thn linh.

56. Tn Nam Sn: Lo trng trt c vt phm cng t thn linh.

57. Ph in: Lo cng t c ma.

58. i in: Cng vic nh nng.

59. Chim b lc h: Li ch hu khen tng Thin t.

* Nht nht thin thu (Mt ngy, ngn nm): Bi th Thi Ct () trong Kinh Thi c vit: Nht nht bt kin nh tam thu h (), ngha l Mt ngy khng gp mt bng ba nm xa cch.

(Khng c i nh)

Ht

KINHTHKinh Th ( Sh Jng): l mt cun trong b sch Ng Kinh ca Trung Quc, ghi li cc truyn thuyt, bin c v cc i vua c trc Khng T. Khng T bin tp li gip cc

23

vua cha i sau nn theo gng cc minh qun nh Nghiu, Thun v trnh tn bo nh Kit, Tr.

NI DUNG

Kinh Th bao gm :

Ngu th (ghi chp v i Nghiu v Thun , nh Ngu),

H th (ghi chp v vua V v nh H),

Thng th (ghi chp v Thnh Thang v nh Thng)

Chu th (ghi chp v nh Chu).

Ngu th gm cc thin:

1. Nghiu in 2. Thun in 3. i V m 4. Cao Dao m

5. ch Tc

H th gm cc thin:

1. V Cng 2. Cam Th 3. Ng T chi ca 4. Dn Chinh

Thng th gm cc thin:

1. Thang Th 2. Trng Hy chi co 3. Thang Co

24

4. Y Hun 5. T Mnh 6. T Hu 7. Thi Gip thng 8. Thi Gip trung

9. Thi Gip h 10. Hm Hu nht c 11. Bn Canh thng 12. Bn Canh trung

13. Bn Canh h 14. Thuyt Mnh thng 15. Thuyt Mnh trung 16. Thuyt Mnh h 17. Cao Tng dung nht 18. Ty B kham l

19. Vi T

Chu th gm cc thin:

1. Thi Th thng 2. Thi Th trung 3. Thi Th h 4. Mc Th 5. V Thnh 6. Hng Phm 7. L Ngao 8. Kim ng 9. i Co 10. Vi T chi mnh 11. Khang Co

12. Tu Co

25

13. T Ti 14. Triu Co 15. Lc Co 16. a S 17. V Dt 18. Qun Thch

19. Thi Trng chi mnh 20. a Phng 21. Lp Chnh 22. Chu Quan

23. Qun Trn 24. C Mnh 25. Khang Vng chi co 26. Tt Mnh 27. Qun Nha

28. Quynh Mnh 29. L Hnh 30. Vn Hu chi mnh 31. Ph Th 32. Tn Th

Hai t tng tiu biu ca Kinh Th:

1. Vng o lc th (ng vua, t vui [ chng Hng Phm () vit:

V hu tc ho, tun vng chi o (),

ngha l Yu ch theo cch thin v, hy theo o Vng.

2. Quy m phng ngu (Tr nga, th b)

26

[chng V Thnh ), sau khi V Vng (nh Chu) tr th i vi Tr Vng (nh Thng), c vit: Quy m Hoa Sn chi dng, phng ngu o Lm chi d (),

ngha l Tr nga hng nam ca ni Hoa Sn v th con b ng ca rng o Lm, tc l chin tranh c kt thc ri.

Ht

KINHXUNTHUKINH XUN THU

(Bin nin s Xun Thu)

Xun Thu (ting Trung Quc: ; phin m la tinh: Chnqi), cng c gi l Ln Kinh () l b bin nin s nc L vit v giai on t nm 722 tr.CN ti nm 481 tr.CN. y l vn bn lch s Trung Quc sm nht cn li v c ghi chp theo cc quy tc s bin nin. Vn bn cc k sc tch, v nu chng ta b ton b nhng li ph bnh, ni dung di khong 16.000 nghn t, v th ch c th hiu c ngha ca n vi s h tr ca nhng li bnh ca cc hc gi thi xa, theo truyn thng T Truyn.

Theo truyn thng, cun sch ny c coi l do Khng T bin son (theo gi thuyt caMnh T), n c a vo trong b Ng Kinh ca vn hc Trung Quc.

Ni dung

Thi c i Trung Quc, Xun Thu l mt t hon d thng c dng ch tng th khong thi gian trong nm (ma xun v ma thu i din cho c nm), v cng thng c dng lm tiu cho nhng cun bin nin s ca nhiu nc ch hu Trung Quc giai on . V d, chng Minh Qu trong cun Mc T cp ti nhiu cun Bin

27

nin s Xun Thu ca nh Chu, nc Yn, nc Tng v nc T. Tt c cc vn bn hin u khng cn; ch cun bin nin s nc L cn tn ti.

Phm vi s kin c ghi chp trong cun sch ch tp trung vo cc quan h ngoi giaogia cc nc ch hu phong kin, cc lin minh v cc hnh ng qun s, cng nh nhng s kin sinh t bn trong gia nh hong gia. Cun bin nin s cng ghi chp v cc s kin thm ho thin nhin nh l lt, ng t, nn chu chu v nht thc, bi v nhng s kin c xem l phn nh s nh hng ca tri i vi th gii loi ngi.

Cc s kin c miu t theo trt t thi gian, u tin l nin hiu ca vua nc L, ma, ma, thng v ngy theo nm m lch. Kt cu bin nin c tun th cht ch, ti mc lit k bn ma trong mi nm thm ch khi khng c s kin no xy ra thi im .

Vn phong ngn gn v ging iu khch quan.

GNLT

KINHDNCHNguyn vn: Dch kinh

Bin dch: Nguyn Hin L

Gii on 64 qu

(Giang Nam lng t bin tp)

Ngun gc Kinh dch:

28

Hong Phc Hy vch ra 64 qu da theo H v Lc th (thn linh ban cho hai bo bi).

Chu Vn Vng gii thch hon t

Chu C n con th ca ngi tip tc gii Ho t

Sau na Khng t gii thnh Dch truyn (Thp dc: 10 cnh chim)

Mi qu c 6 ho, mt t/ho gi l Ho t.

Ging qu : Khi qut, tng ho ri kt lun.

DANH MC 64 QU

Thng kinh 30 H kinh 34 . Thun Cn

2. Thun Khn 3. Thy Li Trun 4. Sn Thy Mng 5. Thy Thin Nhu 6. Thin Thy Tng 7. a Thy S 8. Thy a T 9. Phong Thin Tiu Sc

0. Thin Trch L 1. a Thin Thi 2. Thin a B 3. Thin Ha ng Nhn 4. Ha Thin i Hu 5. a Sn Khim 6. Li a D 7. Trch Li Ty

. Trch Sn Hm 2. Li Phong Hng 3. Thin Sn n 4. Li Thin i Trng 5. Ha a Tn 6. a Ha Minh Di 7. Phong Ha Gia Nhn 8. Ha Trch Khu 9. Thy Sn Kin

0. Li Thy Gii 1. Sn Trch Tn 2. Phong Li ch

3. Trch Thin Qui 4. Thin Phong Cu 5. Trch a Ty 6. a Phong Thng 7. Trch Thy Khn

29

8. Sn Phong C 9. a Trch Lm

20. Phong a Quan 21. Ha Li Ph Hp 22. Sn Ha B 23. Sn a Bc 24. a Li Phc 25. Thin Li V Vng 26. Sn Thin i Sc 27. Sn Li Di 28. Trch Phong i Qu 29. Thun Khm 30. Thun Ly

8. Thy Phong Tnh 9. Trch Ha Cch

20. Ha Phong nh 21. Thun Chn 22. Thun Cn 23. Phong Sn Tim 24. Li Trch Quy Mui 25. Li Ha Phong 26. Ha Sn L 27. Thun Tn 28. Thun oi 29. Phong Thy Hon 30. Thy Trch Tit 31. Phong Trch Trung Phu 32. Li Sn Tiu Qu 33. Thy Ha K T

64. Ha Thy V T

1. Thun Cn

Ni qui, ngoi qui u l Cn.

cn gi l qu Cn ( qin), tc Tri, l qu s 1 trong Kinh Dch.

Tri

* Ni qui l: (||| qin) Cn hay Tri ().

* Ngoi qui l: (||| qin) Cn hay Tri (

: , , , .

Cn: Nguyn, Hanh, Li, Trinh.

30

Dch : Cn (c bn c / c tnh): u tin v ln, hanh thng, thch ng, chnh v bn. Ging: Vn Vng cho rng bi c qu ny th rt tt, hanh thng, c li v tt gi vng c cho ti lc cui cng. V sau, tc gi Than truyn (tng truyn l Khng t, nhng khng chc), cho qu ny mt ngha v v tr, Cn gm su ho u l dng c, c ngha rt cng kin, tng trng cho tri. Tri c c nguyn v l ngun gc ca vn vt; c c hanh v lm ra my, ma cho vn vt sinh trng n v cng, c c li v trinh v bin ha, khin cho vt g cng gi c bm tnh c nguyn kh cho thi ha (cc ha) . Bc thnh nhn ng u mun vt, theo o Cn th thin h bnh an v s. Tc gi Vn Ngn truyn cho qu ny thm mt ngha na v nhn sinh, o c. Cn tng trng cho ngi qun t . ngi qun t c bn c. Nhn, c ln nht, gc ca lng ngi , tc nh c nguyn ca tri. L, l hp vi o l, hp vi o l th hanh thng, cho nn l tc nh c hanh ca tri. Ngha, c ny lm cho mi ngi c vui v sung sng, tc nh c li ca tri. Tr, l sng sut, bit r th ph, c bit th phi mi lm c mi vic cho nn n l c ct cn, cng nh c trinh chnh v bn ca tri. Nguyn, hanh, li , trinh m ging thnh nhn, l , ngha, tr, (bn c chnh ca o Nho) th r l chu nh hng nng ca Nho gia m ngha v cng dng ca Dch thay i kh nhiu ri. Tr ln trn l cch hiu ca tin Nho, cc nh Nho chnh thng. Cn vi cch hiu mi m hn ca mt s hc gi gn y, nh Phng Hu Lan, To Thng, Cao Hanh (m phn I, Chng IV, chng ti ghi li ri).

Ho t

T y tr xung l Ho t, li Chu Cng on v mi ho.

:

S cu: Tim long vt dng.

31

Dch : ho 1 dng: Rng cn n nu, cha (em ti ra) dng c. Ging: Ngi Trung Hoa cho con rng l thn vt, rt bin ha, lc n lc hin, m li thuc v lai dng, cho nn chu Cng dng n cho ta d thy ngha cc ho u l dng c - trong qu Cn. Ho 1, di thp nht, cho nn v n vi con rng cn np di vc su, cha th lm my bin ha c, cn phi i thi. ngha rt r, Tiu tng truyn khng ging g thm. Cn Vn Ngn truyn th bn rng ra v cch s s ca bc thnh nhn, ngi qun t : cha gp thi th nn tu c, luyn ti, khng v th tc m i ch, khng cu danh, n, khng ai bit mnh cng khng bun, khng g lay chuyn c ch ca mnh.

:

Cu nh: Hin long ti in, li kin i nhn.

Dch: Ho 2, dng: rng hin cnh ng, ra mt i nhn th li. Ging: ho 2 l dng, gia ni qui l c trung, nh vy l gp thi, ti c gip ch cho i c: li thm ho ng vi n l ho 5, cng l dng, cng c trung (v gia ngai qui); cho nn ho 2 c th v vi con rng ri vc m hin ln cnh ng; m cng nh ngi c ti c gp thi, nn kin i nhn). Vn ngn: Khuyn ngi c ti c gp thi ny nn gi c tn, c thn trng trong ngn, hnh, trnh t by, gi lng thnh, gip i m khng khoe cng, nh vy l gi c c trung chnh ca ho 2.

: , . , .

Cu tam: Qun t chung nht cn cn, tch dch nhc. L, v cu.

Dch: ho 3, dng: Ngi qun t mi ngy hng hi t cng, n ti vn cn thn trng nh lo s. Nguy him, nhng khng ti li. Ging: Ho 3 l dng li v ngi dng, nh vy l rt cng, m khng c trung. Hn na, n trn cng ni qui m cha tin ln ngai qui, ngha l mt ch chng chnh, rt kh x, cho nn bo l nguy him (l). Nhng n vn l qun t, c c t cng khng ngng, rt thn trng, lc no cng nh lo s, cho nn tuy gp thi nguy m cng khng n ni ti li.

32

Vn ngn bn thm: ngi qun t gi trung tn tin c; sa li ni (lp ngn) vng lng thnh lp s nghip . . .nh vy m thu c o l, gi c iu ngha lm c s nghip ti cng, a v cao m khng kiu, a v thp m khng lo (coi tan vn phn I, Chng II . .. ) Li khuyn cng ta nh li khuyn ho 2

: , , .

Cu t: Hoc dc, ti uyn, v cu. Dch: Ho 4, dng: nh con rng c khi bay nhy, c khi nm trong vc (bit ty thi nh th th) khng lm li. (C ngi dch l nh con rng c khi bay nhy trn vc su, khng lm li). Ging: Ho 4 l dng v (ngi) m, nh vy l bt chnh v bt trung; n li cng nh ho 3 a v chng chnh, mi ri ni qui tin ln ngai qui, tin cha chc tt m thai th d dang. Cho nn phi thn trng xem xt thi c, nn tin th tin (nh con rng bay nhy) nu khng th ch thi (con rng nm trong vc), cho nn Chu Cng dng ch hoc: khng nht nh. Tuy bt chnh, bt trung nh n c cht cng kin (ho dng trong qu Cn) nn cng nh ho 3 l bc qun t, bit gi t cch, bit ty thi, v rt cuc khng c li. Ho ny ch khc ho 3 ch n c th tin c, cn ho 3 cha th tin c. Vn ngn khng ging g khc, ch khuyn ngi qun t tin c tu nghip, chun b cho kp thi c lc ra gip i.

: , .

Cu ng: Phi long ti thin, li kin i nhn.

Dch: Ho 5, dng: Rng bay trn tri, ra mt k i nhn th li. Ging : Ho 5 l dng v (ngi) dng cao nht trong qu li c trung ( gia ngai qui), nh vy l c nhng iu tt,va cao qu va chnh trung. N li c ho 2 di ng vi n, m ho 2 cng cng kin, c trung nh n. N l ho tt nht trong qu , cho nn v n vi con rng bay trn tri, v ngi ca n l ngi ch tn (ngi vua). Ch i nhn (ngi c ti c) tr c ho 5 ln ho 2: hai i nhn hai ho nn gp nhau, hp lc vi nhau th c li.

33

Vn ngn ging thm rt r v hay v bn ch li kin i nhn: ng thanh tng ng, ng kh tng cu; nc chy xung thp, la bn ti ch kh; my bay theo rng, gi bay theo cp, thnh nhn xut hin m vn vt u trng vo () Mi vt u theo loi ca n (ng thanh tng ng, ng kh tng cu; thy lu thp, ha tu to, vn tng long, phong tng h, thnh nhn tc nhi vn vt () cc ty k loi d).

.

Thng cu: Khng long hu hi. Dch: Ho trn cng, dng: Rng ln cao qu, c hi hn. Ging: ho dng ny trn cao ca qu , cng kin n cng ri, nh con rng bay ln cao qu, khng xung c na, nu vn cn hnh ng th s c iu ng tic, v l thnh qu th tt suy, y th khng c lu, (doanh bt kh cu)

Vn ngn: ging thm: Ho 5 a v rt qu (v trn cao hn ht) nhng khng c ngi, cao m khng c dn (v ho 5 l vua mi c dn), cc ngi hin di mnh m khng gip mnh (v ho 3 tuy ng vi ho 6 nhng li ni qui, m gia ho 3 v ho 6 c ho 5 l vua lm ch ho 3 ri) cho nn ho 6 m hat ng th tt c iu phi n nn. (Li ging trong Vn ngn, tc gi H T truyn dn li trong thin thng, Chng VIII, Tit 9). Tm li thi ca ho ny l thi khng nn hat ng g c, sm rt lui i th cn gi c t cch ngi qun t .

Dng cu: Kin qun long v th. Ct. Dch: (ngha tng ch) Dng ho dng: thy by rng khng c u, tt. Ch thch: chu Hi ging: Gp qu Cn ny m su ho (dng) u bin (ra m) c, tc l cng m bin ra nhu, th tt. Thnh nhn dng ci tng by rng (su ho dng) m khng u (tc l nhu) din . J. Legge, R. Wilhelm u hiu theo Chu Hi m khng ging g thm. Duy Phan Bi Chu a thm kin ring, i bo Dng cu khng phi l mt ho. qun long v th l su ho dng u bin c. Con rng hat ng khc thng l ct ci u. Su ho

34

dng bin (ra m) ht th khng cn hnh tch hat ng na, cho nn gi l rng khng u. Nhng c cng nhn rng ch l mt ch m gii thch ngha en thi, ch ci thm diu ca thnh nhn th su xa huyn b qu Ngha l li kinh ti ngha qu, c khng hiu ni. - Cao Hanh hiu khc, bo by rng khng u, ngha l by rng bay ln tri, u b my che, nn ch thy mnh v ui. l ci tng rng ci my ln tri, tt. Cch ging d hiu, nhng hai ch dng cu c ngha g y, phi l mt ho mi khng, th ng khng cho bit. C theo cch ng ging dng lc ca qu Khn coi qu sau cho dng lc l mt ho, th chc ng cng cho dng cu ca qu Cn l mt ho. Nu vy th ho ny ra sao? C phi l c su ho ca qu u t dng bin ra m, nh Chu Hi ging khng ? - To Thng gii ngha khc na: Cu l ho dng bin; dng l li dng, v th l khng c u mi. o Cn (qun long) vn hnh, bin ha k diu, vn vt nh m thnh cng, nhng ci l do n khng th thy c (v th), h dng n hp thi th tt. Vy c h To khng cho dng cu l mt ho, m ch c ngha l cch dng qu Cn. - Chu Tun Thanh trong Lc thp t qui kinh gii C tch xut bn x a ra mt cch gii na cho Dng cu l tm li ngha ca su ho thun dng, Thun dng l ci c ca tri, l gc ca vn vt khng c g trc n c, trc n th xu, theo sau n th tt. l ngha ca hai ch v th Ngha ny theo ti, kh chp nhn c. - Nghim Linh Phong trong Chu Dch tn lun Chnh trung th cc dn nhiu thuyt na. Thuyt ca Vng An Thch, Khit, cho cu: dng cu: Kin qun long v th, ct khng phi l mt tit ring m ch l tip theo tit Thng cu Thuyt ca Ng Nhn Kit, bo cc bn Dch thi c, cho n i Phi Trc nh Hn khng c hai ch Dng cu, i sau thm vo v.v. . .

Tm li cu dng cu . . ny, ti nay vn cn l mt b mt, khng ai hiu r ngha, tan l an phng. Nu coi n l mt ho th by tc trng hp c 6 qu Cn bin mt ln ra m ht, th trng hp c c triu ln cha chc xy ra mt (1), cc sch bi, an

35

s khng khi no dng n c. V trit l, th ngha ca n chng c g c bit, cng ch l bit cng m cng bit nhu, hp thi mi tt.

*

Ph lc qu Cn Di y chng ti trch dn vi cch gii ho 1 qu Cn ca mt s hc gi gn y, c gi so snh. - Chu Tun Thanh (sch dn) Rng c 81 ci vy ! chn ln chn, cho nn dng n tng trng ho dng. Rng ti tit xun phn th ln tri, tit thu phn th np di vc. Ho dng v tr 1, tc l thng ging theo lch nh chu, thng t. Kh dng lc mi ng sui vng (hang tuyn) cha manh nha, cn tim phc, nh ngi c thnh c gia m ngi ngu . . .cho nn cha dng c, ti c cha thi th c. - To Thng (sch dn). Ngi thi c thy con rng kho bin ha, cho n l thn k, dng n i biu nng lc. Nu ly ch long (rng) lm ch nng (lc) m ging th con rng di vc khng dng c, v nng lc n cn tim phc, cha hin, cha sinh tc dng c (. . .) Dng ci php ca ho m ging th ho 1 di ho 2, ho 2 cha ng th ho 1 khng th ng trc. Ho 1 bin ng qu Cn ny thnh qu Cu (trn l Thin, di l Phong) th cng ch l mi gp m (?)m thi, cho nn bo l rng cn n nu, cha dng c (Cu c ngha l gp). - Cao Hanh (sch dn) Ti ch trch cu cui: Con rng cn n di vc m khng hin, c ci tng tnh m khng ng. Bi c qu ny th khng nn thi hnh. Chng ti khng bit cc hc gi Trung Hoa gn y cn nhng cch ging no mi m hn khng, ch ba cch trn khng k g hn cch ca ngi xa, m cng chng pht huy thm c g.

36

2. Qu Thun Khn Ni qui, ngoi qui u l Khn.

THUNKHN hnh qu

: , , , .

Khn: Nguyn, hanh , li, tn m chi trinh. Qun t hu du vng, tin m hu c, ch li. Ty nam c bng, ng bc tng bng. An trinh, ct.

Dch: Khn c c u tin v ln, hanh thng, thch ng, c chnh v bn ca con nga ci. Ngi qun t c vic lm m th xng th lm, ngi khc th xng m mnh theo sau th c. ch ct li ch cho vn vt. i v pha ty nam th c bn, v pha ng bc th mt bn. An lng gi c bn vng, tt.

Ging : Qu Cn gm 6 ho dng, qu Khn gm 6 ho m. Cn tng (1) tri th khng tng t. Cn cng kin th Khn nhu thun. Cn to ra vn vt v hnh, thuc phn kh; nhng phi nh Khn vn vt mi hu hnh, mi sinh trng, cho nn cng ca Khn cng ln nh cng ca Cn; ch khc Khn phi sau Cn, ty theo Cn, b tc cho Cn; cho nn cc c nguyn, hanh, li, Khn c nh Cn; ch ring v c trinh (chnh v bn) th Khn hi khc: tuy chnh v bn nhng phi thun. Vn Vng dng con nga ci tng Khng: nga l ging mnh m nga ci c tnh thun theo nga c.

Cng v Khn c c thun, cho nn khi xng phi l Cn, Khn ch tip tc cng vic ca Cn. Ngi qun t nu vo a v khn, phi ty thuc ngi trn th lm vic cng ng nn khi xng khi lm ln, ch ngi ta khi xng ri mi theo th c vic, nh vy l c c dy nh t, ch c mun vt, ln cng khng km c ca tri (Cn): Qun t d t cng bt tc l bi hc rt ra t qu Cn.

37

Chu cng cn khuyn i v pha Ty Nam v trn Hu thin bt qui Khn pha Ty nam (c hc gi hiu l pha Ty v pha Nam) th c bn (hoc c tin bc, v ch bng c th hiu l bng hu, cng c th hiu l bng bi: bi l v s ngao xa dng lm tin, 1 bng l 2 hoc 10 bi) nu i v pha ng bc thuc dng th mt bn (hoc tin bc).

c qu ny, nn theo nhng li khuyn m an lng, gi c bn vng th tt. Cu Qun t hu du vng, tin m hu c c ngi hiu l: Ngi qun t c i u th trc lm sau ng, m khng ging ti sao li nh vy. Hiu nh chng ti trn th c l hn, lm r ci o thun tng th tt ca Khn. Ch du trong kinh Dch thng dng nh ch s Tc gi Vn ngn khng ging g thm ch tm tt li: o Khn l thun theo tri m tin hnh khng ngng. Ho t:

1) : ,

S lc: L sng, kin bng ch.

Ging: y l ho m u tin trong qu. m th lnh, nn Chu Cng v vi sng lnh mi kt li th thnh sng, ri ln ln, lnh hn, nc s ng li thnh bng. Hao ny c hm ci phi thn trng t bc u. Tiu tng truyn khng ging thm, cn Vn ngn truyn th khuyn ta: Nh no tch ly iu lnh th tt c tha phc ( n i sau); nh no tch ly iu chng lnh th tt c tha tai v ( n i sau). Nh vic b ti git vua, con git cha, nguyn do khng trong mt bui sm chiu; tt dn d c t lu ri, m ngi ta khng bit lo toan t sm vy (tch thin ch gia tt hu d khch, tch bt thin chi gia tt hu d ng: Thn th k qun, t th k ph, phi nht triu nht tch chi c, k s do lai gi tim h. Do bin chi bt to bin d).

Chng ta : ho 1 qu Cn, Dch ch khuyn c n, tu c luyn ti ch thi; cn ho 1 qu Khn ny. Dch rn phi phng t u, nu khng s gp ha; nh vy Dch tin Dng hn o m, trng Dng hn m .

38

2) : ,

Lc nh: trc phng i, bt tp v bt li.

Dch: Ho 2, m (c ca mnh) thng, vung, ln th chng phi hc tp m cng khng c g l khng li. Ging: Ho ny rt tt: th l m, v cng l m ( ho chn), th l c chnh, cho nn bo l c c thng (trc) n li c trung, ( gia ni qui) cho nn bo l vung vc (phng) (1) n li trong qu Khn, c qui m ln, nn chng cn hc tp kh khn m hnh ng no cng hp o l.

Vn ngn ging thm: ngi qun t mun nh ho 2 ny m ngay thng trong lng th phi c c kinh; vung ngai (khi tip vt) th phi c c ngha. C hai c knh, ngha th s khng c lp (?). Nguyn vn: bt c, Chu Hi ging l to ln, tc c cho rng: Knh th trc, ngha th phng. C knh v phng th l i. Chng ti hiu theo cu: c bt c, tt hu ln (ngi c c th khng l loi, tt c bn cng trng o c nh mnh (bn y l ho 5, ng vi 2) khng bit c ng khng.

3) : , ,

Lc tam: hm chng kh trinh, hoc tng vng s, v thnh hu chung. Dch: Ho 3, m: Ngm cha (ng l ra) c tt m gi vng c, c khi theo ngi trn m lm vic nc, ng chim ly s thnh cng th sau cng s c kt qu. Ging: Ho 3 l m m vo a v dng (l), nh vy l khng chnh, nhng n vn c c nhu thun ca qu Khn, thm c tnh cng kin ca v dng, th li l tt (y l l bin ha ca Dch).

N ng trn cng ni qui, tc c th c chc phn, cho nn bo l c lc theo b trn lm vic nc. Nhng n nn nhn, nhu thun (c ca Khn) ch lm trn ngha v m ng chim ly s thnh cng th sau cng s c kt qu. Vn ngn bn thm: Ngm cha c tt, theo ngi trn lm vic m khng dm chim ly s thnh cng, l o ca t, ca v, ca b ti (a o, th o, thn o). l cch c x ca ngi di i vi ngi trn.

39

4) : , , .

Lc cu: qut nang, v cu, v d. Dch: Ho 4 m: nh ci ti tht ming li, (kn o gi gn) th khi ti li m cng khng danh d. Ging: ho 4 l m a v m trong mt qu tan m, m khng c trung nh ho 2, v nh ngi qu nhu thun, v ti, khng c cht cng cng no. vy, m st ho 5, tc l c a v mt i thn, ti thp m a v cao, nn phi thn trng th mi khi ti li, an thn, mc du khng c danh d g. Ho 4 qu Cn cng a v nh ho ny, nhng l dng, c ti nng, nn cn c th bay nhy, tin c (hoc dc), khc nhau ch .

Vn ngn cho ho ny c ci tng m c tuyt dng (v khng c cht dng no c t bn th ti v), nh vy l m dng cch tuyt nhau, tri t khng giao nhau (thin a b), lc hin nhn nn n (hin nhn n), rt thn trng th khng b tai ha.

5) : , .

Lc ng: hong thng, nguyn ct. Dch : ho 5, m: nh ci xim mu vng, ln, tt (rt tt). Ging Ho 5 l ho ch tn trong qu , c trung. Tuy n khng c chnh v l m m v dng; nhng trong qu Khn,nh vy li tt v c cht cng, khng thun m, thun nhu, nh ho 4, tc l c ti, nhng vn l Khim nhu (v l m). m cn hm vn v na, tri vi dng cng kin l v. Cho nn Chu Cng cho l ho ny rt tt, v tng bng ci xim mu vng. Vng l mu ca t, ca trung ng (hm khng thi qu, khng bt cp) ca vng, ng, nn ngi Trung Hoa thi xa rt qu, ch vua cha mi c dng mu vng trong y phc. xim l mt b phn y phc pha di, p , hm ci ngha khim h, khng t tn.

Vn ngn bn thm: ngi qun t c c trung (mu vng) trong m thng sut o l, ngi cao m vn khim, t coi mnh th di (nh ci xim); nh vy l cht tt p bn trong m pht ra b ngai, lm nn s nghip ln, tt p nh vy l cng cc.

40

Nh vy Dch tuy coi m (Khn) khng qu bng dng (Cn), nhng c lc coi trng c khim nhu, m Dch cho l c ca ngi vn minh. Tinh thn l tinh thn hiu ha, trng vn hn v. Ho 5 qu Cn, Chu Cng cho l i qu (long phi ti thin) nhng ch bo: Li kin i nhn; cn ho 5 qu khng th khen lnguyn ct ho tt nht trong Kinh Dch, l c ngha vy.

6) : , .

Lc thng: Long chin vu d, k huyt huyn hong. Dch: Ho trn cng m : Nh rng nh nhau ng ni, mu en mu vng. Ging: ho ny m ln ti im cc thnh. m dng tuy b tc nhau, nhng bn th vn l ngc nhau, i ch nhau. Khi m cc thnh, dng cng vy ( ho 6 qu Cn) th hai bn tt tranh nhau, v c hai u b hi. o n l cng ri. cng vn ci ngha thnh cc th suy nh ho 6 qu Cn. Vn ngn: khng ging g khc, ch cho bit rng huyn hong: l sc ca tri t, m dng . Cao Hanh ng rng hai ch [ ] thi xa dng nh hai ch [ ] (v c nh nhau) v c ngha l chy rng rng. Khng r thuyt no ng, nhng i vn l tai hi c cho hai bn.

7) : .

Dng lc: Li vnh trinh. Dch: (ngha tng ch) dng ho m: phi (nn) lu di, chnh v bn. Ging: Hai ch dng lc y cng nh hai ch dng cu qu Cn rt ti ngha, v cu 7 ny mi nh ging mt khc. Di y ti ch a ra ba thuyt: Thuyt ca tin nho: su ho m bin ra su ho dng, tc Thun khn bin thnh Thun Cn, nh mt ngi nhu nhc bin ra mt ngi cng cng, cho nn bo l: phi (nn) lu di, chnh v bn. Thuyt ca Cao Hanh: hi v vic ct hay hung lu di, m c ho ny th li. Thuyt ca To Thng: Khn thun theo Cn cho nn gi l li; Khng ng th m ra, tnh th ng li. Cho nn bo chnh v bn, mun ni: o Khn n gin m tc tc thnh vn vt.

41

Ch : ch hai qu Cn v Khn l c Vn ngn truyn, Dng Cu v dng Lc; t qu sau tr i khng cn nhng tit na.

3. QU THY LI TRUN

hnh qu

Ngai qui ( trn) l Khm, ni qui ( di) l Chn. Khm l thy (m cng l vn: my), chn l li (sm) cho nn qu ny gi l Thy li (hoc Vn Li), c ngha l Trun

Theo T qui truyn th s d sau hai qu Cn, Khn ti qu Trun l v c tri t ri vn vt tt sinh si ny n y khp, m lc sinh si l lc kh khn. Ch Trun [] c c hai ngha : y v kh khn (gian trun)

: , , , , ,

Trun: Nguyn, hanh, li , trinh, vt dng hu du vng, li kin hu. Dch: Gp lc gian trun, c th hanh thng lm (nguyn hanh), nu gi vng iu chnh (tri vi t) v ng tin vi, m tm bc hin thn gip mnh (kin hu l c mt ngi gii ln tc hu). Ging: Thon truyn v i tng truyn ging i nh sau: Tng qu ny l sm (Chn) di m trn ma (Khm), tc c ngha ng trong chn him, (Khm l nc c ngha l him tr) (1) cho nn c ngha l trun. Li thm: ni qui c mt ho dng (cng) hai ho m (nhu); ngai qui cng th; nh vy l cng nhu, dng m bt u giao nhau sinh vn vt ml c u bao gi cng gian nan: trun.

Trong lc gian nan m hnh ng th c th tt, nhng phi kin nhn gi iu chnh; ng vi hnh ng m trc ht nn tm ngi ti gii gip mnh. Ngi ti ng ra cng ng lc u (ngi mnh ct nhc ln tc hu) l ho 1 dng . Dng th cng, c ti; ho 1 li l ho ch yu trong ni qui (chn) c ngha hat ng. bui u gian nan th

42

c ngi , t nh lp c mt an th c nhiu ngi c ti kinh lun, th mi vic s lm c tt. l ngha qu Trun.

Ho t:

: , ,

S cu: Bn hon, li c trinh, li kin hu. Dch: Ho 1, dng : cn dng dng, gi c iu chnh th li, c t ln tc hu (ngha l c giao cho vic gip i lc gian trun) th li. Ging: Nh trn ti ni, ho ny l dng, tng ngi c ti, li c chnh v dng dng v, cho nn gi c iu chnh v c li; sau cng n l dng m li di hai ho m trong ni qui, c ci tng khim h, c lng dn. Vy l ngi qun t mi u tuy cn do d, sau s c giao cho trng trch gip i. : , , ,

Lc nh: Trun nh, chuyn nh, tha m ban nh. Ph khu hn cu, n t trinh bt t, thp nin ni t. Dch : ho 2, m : Khn n kh khn nh ngi ci nga cn dng dng ln qun (Nhng ho 1 kia) khng phi l k cp, ch l mun cu hn vi mnh thi. Mnh c gi vng ch, ng chu, mi nm na s kt hn (vi ho 5). Ging: Ho 2, m, va c trung ln c chnh, li ng vi ho 5 cng c trung c chnh trn, nh vy l tt. Ch him cch xa ho 5 m li st ngay trn ho 1, dng , b 1 nu ko, cho nn cn trong cnh trun chuyn (kh khn). Nhng ng ngi, ho 1 c t cch qun t , khng phi l k xu mun hm hi mnh, ch mun ci mnh thi (1 l dng, 2 l m). ng nhn li, c gi vng ch, mi nm na s kt hn vi ho 5. Ch t [ ] y ngha l g chng. Theo kinh L, con gi ti tui g chng th ci trm v t tn t.

: , , , ,

Lc tam: Tc lc, v ngu, duy nhp vu lm trung. Qun t c, bt nh x, vng ln. Dch: Ho 3 m: ui hu m khng c th sn gip sc th ch v su trong rng thi (khng bt c). Ngi qun t hiu c s y th b i cn hn, c tp tc tin na th

43

s hi hn. Ging: Ho 3 l m, dng v, bt chnh bt trung; tnh cht khng tt m vo thi trun; ho 6 trn cng l m nhu khng gip c g mnh, nh vy m c mun lm cn, nh ngi ham ui hu m khng c th sn gip (chn ng con hu, ui n ra khi rng cho mnh bt) th mnh c chy theo con hu m cng v su trong rng thi. B i l hn.

: , ,

Lc t: Tha m ban nh. Cu hn cu, vng ct, v bt li. Dch: Ho 4, m: ci nga m dng dng. Cu bn trm nm (hay ng tm) di ( xa) th khng g l khng tt. Ging: Ho ny m nhu, c chnh l ngi tt nhng ti tm thng, gp thi Trun khng t mnh tin th c. Tuy gn ho 5, mun cu thn vi 5, nhng 5 ng vi 2 ri, th l 4 mun ln m khng c, nh ngi ci nga mun tin m dng dng. Chu Cng khuyn ho 4 nn cu hn vi ho 1 di th hn: (v 1 c ti c) m cng nhau gip i, khng g l khng li. Chng ta : cp 5-2 rt xng nhau, c hai u c chnh, c trung, rt p, cp 4-1 khng p bng: 4 bt trung, km 2; cho nn phi kt hp vi 1 di, 1 tuy di m c chnh, nh vy l xng i. l lut: d loi t, hp vi nhau th phi xng nhau, ng tm, ng o.

: ; ,

Cu ng: Trun k cao; tiu trinh ct, i trinh hung Dch: Ho 5, dng: n trch khng ban b c (nguyn vn: du m (cao) khng trn (trun), chnh n vic nh th tt, vic ln th xu. Ging: Ho cu ng ny va chnh va trung, a v ch tn, ng l tt; nhng v trong thi gian trun (qu Trun) li gia ngai qui l Khm, him, nn ch tt va thi. Ho 2 tuy ng vi n nhng m nhu , khng gip c nhiu; li thm ho 1 di, c ti c, c lng dn, uy quyn gn nh ln 5, m n trch ca 5 khng ban b khp ni c. Cho nn 5 phi ln ln chnh n cc vic nh , ng vi lm vic ln m hng. Ngha l tuy c ti c, c a v, nhng cng phi i c th c thi na.

44

: ,

Thng lc: Tha m ban nh, khp huyt lin nh. Dch: Ho trn cng m. Ci nga m dng dng, khc ti mu mt chy m a. Ging: Ho ny trn cng, l thi gian trun ti cc im. Nu l ho dng (c ti tr) th gian trun cng cc s bin thng; nhng ho ny l ho m, bt ti, bt tr, nhu nhc, ch bit ln lng nga ri m vn dng dng m khc n chy mu mt (Ho tuy ng vi ho 6 nhng cng m nhu, chng gip c g.) c xong ba qu u ny chng ta cng thy: th ca ho ch c: m v dng, v ca ho ch c 6: t ho s n ho thng; nhng ngha mi ho rt thay i, ty ngha ca trn qu, cho nn ho 1 dng qu Cn khng ging ho 1 dng qu Trun; ho 5 dng qu Trun cng khng ging ho 5 dng qu Cn; ho 2 m qu Khn khng ging ho qu Trun, ho 6 m qu Trun cng khng ging ho qe khn. ngha ca qu quyt nh ngha ca ho, ni cch khc: qu l ci thi chung ca cc ho, m ho l mi vic, mi hon cnh trong thi chung .

4. Qu SN THY MNG Trn l Cn (ni) di l Khm (nc)

hnh qu Sn Thy Mng

Qu s 3 l Trun, lc vn vt mi sinh. Lc vn vt cn non yu, m m, cho nn qu 4 ny l Mng. Mng c hai ngha: non yu v m m Thon t :

: , ,

, ,

Mng: Hanh, Ph ng cu ng mng, ng mng cu ng. S ph co, ti tam c, c tc bt co. Li trinh. Dch: tr th c hanh thng. Khng phi ta tm tr th m tr th tm ta. Hi (bi) mt ln th bo cho, hi hai ba ln th l nhm, nhm th khng bo. Hp vi o chnh th li

45

(thnh cng).

Ging : Theo ngha ca qu th cn l ngng, Khm l him. trong (ni qui) th him, m ngoi (ngoi qui) th ngng, khng tin c, t ra m m, cho nn gi l Mng. Xt theo hnh tng th trn c ni (Cn), di chn ni c nc su (khm), cng c ngha ti tm (Mng). Cng c th ging l di chn ni c sui nc trong, tc nh hng ngi cn nh (khi thnh sng mi l ln), hng ng mng, cho nn gi qu ny l Mng (mng c ngha l non yu). c bit qu ny ch ch trng vo ho 2 v ho 5. Ho 2 l dng cng, c trung lm ch ni qui, ng l mt v thy cng ngh, khi mng (tc m mang ci ti tm) cho tr. Ho ng vi ho 5 m nhu thun m cng c trung, l tng hc tr ngoan. Vy l thy tr tng c, s hc hnh tt c kt qu tt, cho nn qu ny c c hanh thng. T cch ca thy cng, ca tr nhu, cho nn thy khng phi cu tr, m tr phi cu thy. V khi dy, tr hi mt ln th bo, nu hi 2, 3 ln th l nhm, khng bo. Gi c o chnh (hoc bi dng chnh ngha) th li thnh cng. Ho t :

1. : , , , S lc: pht mng, li dng hnh nhn, Dng thot cht cc, d vng ln. Dch: Ho 1, m: m mang ci ti tm (cho hng ngi hn m) th nn dng hnh pht ct cho h thot khi gng cm, nhng ng i qu mc s hi tic. Ging: Ho m ny v thp nht trong qu Mng l tng k hn m nht, phi dng hnh pht trng tr mi ci ci gng cm (v vt dc) cho h c; khi c kt qu ri th thi, ng qu dng hnh pht m s n hn. Ch : dng hnh nhn, dch st l dng ngi coi v hnh, tc dng hnh pht.

2.

Cu nh: Bao mng ct, np ph ct, t khc gia. Dch: Ho, dng: Bao dung k m ti, dung np hng ngi nhu m nh n b, tt; ( ngi di m gnh vc vic trn) nh ngi con cai qun c vic nh. Ging: Ho 2 dng, cng cng, nhng c trung cho nn bo l c c bao dung; n lm ch ni qui, thng tr c bn ho m, cho nn bo n dung np c cc ho m, tc

46

hng ngi nhu m nh n b, n di thp m li l ho quan trng nht trong qu, nn v n nh ngi con cai qun c vic nh. Tm li ho ny tt. Phan Bi Chu ging ba ch t khc giacch khc: C cho ho 5 a v tn trong qu trn (ngoi qui) tc nh cha trong nh, ho 2 di, tc nh con. Cha nhu nhc (v l m), con cng cng sng sut (v l dng), cm ha c cha m cha ht hn m, nh vy l con chnh l c vic nh. Cao Hanh ch ng v phng din bi, m khng ng v phng din o l, khng cho Kinh Dch c ngha trit l, x th, cho nn hiu khc hn: ging np ph l ci v cho con t khc gia l con thnh gia tht, l ci vic tt ca ngi lm bp mt khng c ng t (bao mng, theo ng l : bo mng, bo l ngi lm bp, mng l mt khng c ng t). i khi cch hiu ca Cao Hanh nh vy, xin n c lm th d.

3. :

,

Lc tam: Vt dng th n kin kim phu. Bt hu cung, v du li. Dch : ho 3, m: ng dng hng con gi thy ai c vng bc l (theo ngay) khng bit thn mnh na; chng c li g c. Ging: Ho 3 l m nhu ( trong qu Mng, l hn m) bt trung, bt chnh, cho nn v vi ngi con gi khng c nt, bt trinh, ham ca. M hng tiu nhn thy li qun ngha cng vy (m cn c ngha l tiu nhn). Phan Bi Chu cho ho ny xu nht; hng ngi ni trong ho khng ng dng, khng ng gio ha na.

4. : , ,

Lc t : Khn, mng, ln. Dch: Ho 4, m: B khn trong vng hn m, hi tic. Ging: Qu Mng ch c ho 2 v 6 l dng cng, c th ci m s hn m c, cn ho 4 kia u l m ht. Ho 4 ny cng hn m nh ho 3, nhng cn t hn ho 3 v xa ho 2 dng (ho 3 cn c gn ho 2 dng ), m chung quanh u l m ht (ho 3 v ho 5), nh b nht trong vng hn m, tt b khn s phi hi tic, xu h. Tiu tng truyn ging: n phi hi tic, xu h v ch mt mnh n trong s bn ho m l

47

xa cc ho thc tc cc ho dng. Ho dng l nt lin, khng khuyt gia, nn gi l thc (c, y) ho m l vch t, khuyt gia nn gi l h ; thc tng trng ngi c lng tm h tng ngi khng c lng tm.

5. :

Lc ng: ng mng ct. Dch: Ho 5, m: B con, cha bit g (nhng d dy), tt. Ging: ho 5 ny l ho m tt nht nh chng ti ni khi ging Than t ca Vn Vng, v n c c nhu (m) trung ( gia ngai qui), li ng vi ho 2 cng di, c th v n vi a tr d dy, bit nghe li thy (ho 2). Phan Bi Chu coi ho ny nh ng vua (v ngi cao qu nht trong qu) bit tn nhim hin thn (ho 2).

6. : , .

Thng cu: Kch mng bt li vi khu, li ng khu. Dch : Ho trn cng, dng : php tr ci ngu ti m nghim khc qu th k mnh dy d s phn ut, c th thnh gic, nh vy khng c li, ngn nga gic ngoi (tc nhng vt dc quyn r k ) th c li. Ging: Ho ny trn cng qu Mng, c ngha s ngu ti ti cng cc; n l dng, trn cng, m bt trung, cho nn tuy c ti m mang s ngu ti nhng qu nghim khc, lm cho k ngu ti phn ut, phn khng, bt tun gio ha, c th thnh gic, c hi (ch khu c c hai ngha: gic, c hi), nn tm cch ngn nga nhng vt dc quyn r n th hn; m c thy ln tr u thun o l (thng h thun d, Tiu tng truyn). Qu ny ni v cch gio ha, cn nghim (ho 1) nhng khng nn nghim khc qu m nn ngn nga li ca tr (ho 6).

5. QU THY THIN NHU Trn l Khm (nc), di l Cn (tri)

hnh qu Thy Thin Nhu

48

Qu trn l Mng, nh th; nh th th cn c nui bng thc n, cho nn qu ny l Nhu. Ch Nhu ny [ ] l ch nhu trong nhu yu phm, nhng th cn thit, tc thc n. T qui truyn ging nh vy. Nhng Thon T th li gii thch khc: Nhu y cn c ngha na l ch i, v theo ci tng ca qu th phi hiu l ch i. *

Thon t :

: , , ,

Nhu: Hu phu, quang hanh, trinh, ct. Li thip i xuyn.

Dch: Ch i: c lng thnh thc tin tng, sng sa, hanh thng, gi vng iu chnh th tt. D gp vic him nh qua sng cng s thnh cng. Ging: Ni qui l Cn, cng kin, mun tin ln nhng gp ngoi qui l Khm (him) chn trn, nn phi ch i. Ho lm ch trong qu ny l ho 5 dng, v ch tn ( qu ny nn hiu l ngi ca tri theo Thon truyn) m li trung, chnh; cho nn c ci tng thnh thc, tin tng, sng sa, hanh thng; min l chu ch i th vic him g cng vt c m thnh cng.

i tng truyn gii thch cng i khi nh vy: di l Cn, tri, trn l Khm, my (Khm cn c ngha l my); c ci tng my bao kn bu tri, th no cng ma; c n ung yn lc (m thc yn lc) yn vui di dng th xc v tm ch m i lc ma .

Ho t:

1. : , , .

S cu: Nhu vu giao, li dng hng, v cu.

Dch: Ho 1 l dng, cng kin, sng sut m xa ngoi qui l Khm, tc xa nc, xa ch him (cng nh cn ngai thnh, khng gn sng nc), ng nng ny xng vo

49

ch him nn, c chu ch i th khng c li. Chu Cng khuyn nh vy v ho dng ny khng c trung m c mun tin.

2. : , ,

Cu nh: Nhu vu sa, tiu hu ngn, chung ct.

Dch: Ho 2, dng: i bi ct, tuy c khu thit mt cht, nhng sau s tt. Ging: Ho ny gn qu Khm hn, v nh ti bi ct gn sng, cha ti ni sp him; m ho li c trung, cho nn tuy l dng cng m bit khn kho, ung dung, khng nng ny nh ho 1, cho nn d c iu ting nho nh, rt cuc cng vn tt.

3. :

Cu tam: Nhu vu n, tr khu ch.

Dch: Ho 3, dng : i ch bn ly, nh t mnh vi gic n. Ging: Ho ny st qu Khm, tuy cha sp xung nc, nhng ch bn ly ri; th ca n l dng cng, v ca n cng l dng, m li khng c trung, c ci tng rt to bo nng ny, lm cn, tc nh t n vi gic n, t gy tai ha cho n. Nu n bit knh cn, thn trng th cha n ni no, v tai ha vn cn ngoi ( ngoi qui) (theo tiu tng truyn).

4. : ,

Lc t: Nhu vu huyt, xut t huyt.

Dch: Ho 4, m: nh ch i ch lu huyt m ri ra khi c. Ging: ho ny bt u vo qu Khm, tc ch him (nh vo ch git hi), nhng nh n l m, nhu thun li c chnh ( v m) , nn trnh c ha.

5. : ,

Cu ng: Nhu vu tu thc, trinh ct.

Dch: Ho 5, dng: Ch i ch n ung no say (ch yn vui), bn gi c trung chnh th tt.

50

Ging: Ho 5, a v tn qu, m l dng cng trung chnh, cho nn tt, nhng mun hnh phc c bn th phi gi c trung chnh.

6. : , , ,

Thng lc: Nhp vu huyt, hu bt tc chi khch tam nhn lai, knh chi, chung ct.

Dch: Ho trn cng, m: Vo ch cc him ri, nhng c ba ngi khch thng thng ti, bit knh trng h th sau c tt lnh. Ging: Ho ny trn cng ngai qui l Khm, cho nn bo l ch cc him. N c ho 3 di ng vi n, ho 3 l dng , ko theo c ho 1 v 2 cng l dng, cho nn ni l c 3 ngi khch s ti; h khng ti ngay c v h xa ho 6, cho nn ni l h thng thng s ti. Ho 6 m, c c Khim, nhu thun, bit trong v nghe theo ba v khch , cho nn cui cng s c h cu ra khi ch him m c tt lnh. Tiu tng truyn: bn thm: Tuy ho 6 khng xng v (bt ng v), nhng khng n ni tht bi ln. Chu Hi hiu ch v , l ngi chn (m v) ; ho m m v, l ng ch sao li bt ng, cho nn ng bo l :cha hiu r (v tng). Phan Bi Chu hiu ch v l ngi cao hay thp; ho 6 trn cng, tc l ngi cao nht, m l m nhu, bt ti, cho nn bo bt ng l phi .

+

Qu ny ch cho ta cch x th khi ch i, ty ha gn hay xa, ct nht l ng nng ny, m phi gi trung chnh. Chng ta : ho 5 gia qu Khm, tc gia cn nguy him m Chu Cng vn cho l tt ch v ho cng m trung chnh, ngha l cng mt cch va phi, sng sut, chnh ng.

6. QU THIN THY TNG Trn l Cn (tri), di l Khm (nc) ngc hn vi qu 5.

Hnh qu Thin Thy Tng

51

T qui truyn cho Nhu l n ung, cho nn ging rng v (vn ) n ung m ngi ta sinh ra tranh nhau, ri kin nhau, cho nn sau qu Nhu l qu Tng (c ngha l kin co) Thon t:

, ,

Tng: Hu phu, trt, dch. Trung ct, chung hung Li kin i nhn, bt li thip i xuyn. Dch: Kin co v mnh tin thc m b oan c (trt), sinh ra lo s (dch). Nu gi o trung (bin bch c ri th thi) th tt lnh,nu kin cho n cng th xu. Tm c bc i nhn (cng minh) m nghe theo th ch c li, nu khng th nh li qua sng ln (nguy), khng c li. Ging: Theo tng qu ny c th ging: ngi trn ( qu Cn) l dng cng, p ch ngi di,m ngi di ( qu Khm) th m him, tt sinh ra kin co, hoc cho c trng qui ch l mt ngi, trong lng th nham him (ni qui l Khm), m ngoi th cng cng (ngoi qui l Cn), tt sinh s gy ra kin co. Thon t ca Chu Cng khng hiu hai cch m cho qu ny l trng hp mt ngi c lng tin thc (hu phu) m b oan c, vu hm, khng c ngi xt r cho, cho nn lo s, phi i kin. Nu ngi gi o trung nh ho 2 (c trung), ngha l minh oan c ri th thi, th s tt, nu c eo ui cho ti cng, quyt thng, khng chu thi, th s xu. Qu khuyn ngi nn i tm bc i nhn cng minh (tc ho 5 ng vi ho 2, va trung ,chnh, va ngi cao), m nghe li ngi th c li; nu khng th l t mnh tm s nguy hi, nh li qua sng ln. i tng truyn (H t) a ra mt cch ging khc na: Cn (tri) c xu hng i ln; Khm (nc) c xu hng chy xung thp, nh vy l tri ngc nhau, cng nh hai ni bt ng o, tranh nhau m sinh ra kin co. V i tng truyn khuyn ngi qun t lm vic g cng nn cn thn t lc u trnh kin co. Ho t

1. : , ,

S lc: Bt vinh s s, tiu hu ngn, chung ct. Dch: Ho 1 m: ng ko di (v kin) lm g, tuy b trch mt cht, nhng sau c tt.

52

Ging: Ho 1, m nhu di, c ho 4 cng kin trn ng vin, tc l c ch da; nhng ng nn th sinh s ko di v kin; c b trch mt cht th cng thi, kt qu c bin minh, th l tt.

2. : , . , Cu nh: Bt khc tng, qui nhi b. K p nhn tam bch h, v snh. Dch: Ho 2, dng : khng nn kin, lui v m trnh i, p mnh ch c ba trm nc nh thi ( ni a v mnh thp, th mnh nh), nh vy th khng b ha. Ging: Trong phn I, chng IV, chng ti ni: cc ho ng vi nhau (1 vi 4, 2 vi 5, 3 vi 6) phi mt dng mt m th mi c tnh vi nhau, mi ng vo mt phe, vin tr nhau, tc trng hp ho 1 v ho 4 qu ny; nu c hai cng l dng hay l m th tuy ng nhau y, nhng c th k nhau, cng nh ho 2 v ho 5 qu ny. Hai ho ny u l dng c, cho nn coi l ch nhau, ng vo hai phe trong qu tng (kin co). Ho 2 di, trung ch khng chnh, gia ni qui l Khm (him) li b hai ho m 1 v 3 vy, nn th yu, mun kin ho 5 (v 2 c tnh dng cng) nhng th khng ch ni, v 5 trung , chnh li ngi cao. Di kin trn khc g trng chi , khng nn, th rt lui v, trnh i cn hn, nh vy khng b ti li. Tiu tng truyn cn dn thm: nu di m kin trn, tai ha ti l t mnh v ly y: hon ch xuyt (cng c l chuyt, l ot) d: Phan Bi Chu ging ho ny, dn vic Nguyn Hong mun knh vi Trnh Kim (s thc Trnh Kim mun hi Nguyn Hong, Nguyn Hong s), cho ngi hi kin Nguyn Bnh Khim, Nguyn Bnh Khim p: Honh sn nht i, vn i dung thn, c khuyn nn trn trnh vo Nam cho thot nn; l ngha ba ch qui nhi b trong ho ny.

3. : , , , .

Lc tam: Thc cu c, trinh l, Chung ct; hoc tng vng s, v thnh. Dch: Ho 3 m, C (yn n) hng ci c (n trch) c ca mnh (Chu Hi hiu l gi ci np c), n cho chnh ng m thng lng lo s th kt qu s tt; nu phi i theo lm vi ngi trn (ch vng y tr ngi trn, khng nht nh l vua), th cng

53

ng mong thnh cng. Ging: Ho 3 m nhu li bt chnh (v ho m m ngi dng, chng chnh trn cng qu Khm (him), chung quanh u l k thch gy s, kin co (v ho 2 v 4 u l dng), cho nn 3 thng phi lo s (l), nu hiu vy m bit gi gn th rt cuc s yn n. Ho 3 c ho 5 trn ng v c tnh vi mnh, 6 l dng cng li l b trn (ngi cao), nn c khi li ko 3 theo n; trong trng hp , 3 nn an phn th thng, c phc tng 6, ng mong thnh cng (chng hn 6 mun ng ra kin, ko 3 theo th 3 ch nn gip 6 ly l thi, ng ham lp cng).

4. : , , ,

Cu t: Bt khc tng, phc tc mnh, du, an trinh ct. Dch: Ho 4, dng : khng th kin co c, tr li theo thin mnh (l chnh ng), i i, yn theo iu chnh th tt. Ging: Ho ny dng cng m bt trung, bt chnh, tng mt ngi ham kin co. Nhng khng th kin ai c: kin 5 th 5 trn mnh, ngi tn, khng dm kin; kin 3 th 3 nhu thun, chu thua trc ri; kin 2 th 2 va cng, chnh , trung, sng sut, tin liu ri, khng chu kin; cn 1 th v phe vi 4. nh phi b ham kin i, theo l phi, yn, gi iu chnh, nh vy th tt.

5. : ,

Cu ng: Tng, nguyn ct. Dch: Ho 5 dng : x kin hay i kin, u rt tt. Ging : Ho 5 ny ngi ch tn, cng m minh, trung v chnh. Nu l ngi x kin th l bc c c, c ti (nh Bao Cng); nu l ngi i kin th gp c quan ta c c, c ti. Khng g tt bng.

6. : , ,

Thng cu: hoc tch chi bn i, chung triu, tam s chi. Dch: ho trn cng, dng : (kin ) may m c ci ai ln (ca quan chc) th trong mt bui sng s b cp ba ln.

54

Ging: Ho dng ny trn cng qu Tng l k rt thch kin, kin ti cng. N ngi 6 l bt chnh, cho nn d c may ra c kin, th chng bao lu cng s mt ht, rt cuc vn khng li. * Qu tng ny ngha cc ho rt nht tr, sng sa. Trc sau ch l rn ngi ta ng ham tranh nhau kin co: ho 3 khng kin vi ai, tt; ho 2 mun kin m sau thi khng kin, cng tt; ho 1 b kin th nn nhng nhn mt cht, rt cuc s tt, duy c ho 6 bng kin ti cng th d c thng, cng ha xu. Cn ho 5 din ci : c mt Ta n cng minh th phc cho dn bit bao.

7. QU A THY S

Hnh qu a Thy S

Kin tng l tranh nhau, tranh nhau th lp phe, c m ng ni ln; cho nn sau qu Tng ti qu S , S l m ng, cng c ngha l qun i. Thon t:

: , ,

S : Trinh, trng nhn ct, v cu. Dch: qun i m chnh ng (c th hiu l bn ch), c ngi ch huy lo thnh th tt, khng li. (C sch ho hai ch trng [ ] nhn chnh l i [] nhn) ngi ti c) Ging: Trn l Khn, di l Khm m sao li c ngha l m ng, l qun i ? c 4 cch ging: i tng truyn bo Khn l t, Khm l nc, gia t c nc t li, tng l qun chng nhm hp thnh m ng. Chu Hi bo di, Khm l him; trn, Khn l thun; ngi xa gi binh trong vic nng (thi bnh l nng dn, nhng vn tp tnh v b, thi lon th thnh lnh), nh vy l giu ci him (v b) trong ci thun (vic nng). Chu Hi cn ging cch na: ho 2 l dng, nm gia ni qui l tng ng tng, 5

55

ho kia l m nhu, mm mi, giao quyn cho 2 iu khin qun lnh (4 ho kia). Thon truyn ging: xut qun l vic nguy him (qu Khm), c hi, nhng nu xut qun v chnh ngha (trinh chnh), tr bo an dn th dn s theo (Khn: thun), s gip mnh, mnh sai khin c, th s tt, lp c nghip vng thng tr thin h, khng c ti li. Ho t

1. : , , ,

S lc: s, xut d lut, ph tng, hung Dch: Ho 1, m: Ra qun th phi c k lut, khng kho (ch ph tng ngha l bt thin ) thi xu. Ging: y l bc u ra qun, phi cn thn, c k lut nghim nhng kho khi mt lng dn, qun.

2. : , , , ,

Cu nh: Ti s, trung, ct, v cu, vng tam tch mnh. Dch: Ho 2 dng: Trong qun, c c trung th tt, khng ti li, c vua ba ln ban thng. Ging: Ho ny l ho dng c nht trong qu, thng lnh qun m. N c cng , c trung, li c ho 5, m trn ng thun vi n, nh mt v nguyn th giao ton quyn cho mt v tng. Nh n c trung; nn tt, khng b ti li, m c nhiu ln ban thng (c ngi ging l c nhiu ln vua trao lnh cho). 3. : , ,

Lc tam: S, hoc d thi, hung. Dch: Ho 3, m: bt chnh (v ho m ngi dng) li bt trung ,xu, tht trn, c th phi ch xc cht v . . 4. : , ,

Lc t: S, t th, v cu. Dch: Ho 4, m: Ra qun ri m lui v ng (th) pha sau (t) khng c li. Ging: ho ny tuy bt trung nhng c chnh, khng c ti (ho m) nhng bit liu sc

56

mnh, hy tm lui, khng tin khi hao qun, l php thng h gp ch mnh th trnh i, cho nn khng b li.

5. :

Lc ng: in hu cm, li chp ngn, v cu. Trng t xut s, t d thi, trinh hung. Dch: Ho 5 m: Nh ng c mung th (v ph), bt chng (ch ngn [] y,dng nh ch chi [], thay ch cm []) th li. (dng) ngi lo thnh lm tng sy cm qun, nu dng bn tr (ti km) th phi ch thy m v, v d danh ngha chnh ng (trinh) kt qu vn xu. Ging: Ho 5 ny, m, v ch tn, tng ng vua n nhu v thun o trung, khng gy chin, v qun ch ln ci (nh mung th rng v ph ng) nn phi nh ui i, bt chng m khng c li. ng vua y giao quyn cm qun cho v lo thnh (ho 2 di) l ngi xng ng , nu giao cho bn tr bt ti (nh ho 3) hoc chng tham gia vo th s tht bi, d chin tranh c chnh ngha, cng phi ch xc v , mang nhc.

6. : ,

Thng lc: i qun hu mnh. Khai quc tha gia, tiu nhn vt dng. Dch Ho trn cng, m: (Sau khi khi han) vua ra lnh g quan h n vic m nc tr nh th ng dng k tiu nhn (d h c cng chin u). Ging: Ho ny trn cng, tr lc thnh cng, vua lun cng m khen thng. K tiu nhn tuy c ti chin u, lp c cng th cng ch thng tin bc thi, khng nn phong t cho cai tr, giao cho a v trng yu trong nc, v cng vic kin thit quc gia phi ngi c ti, c mi gnh ni. *

- Qu s ny rt hay, li gn, v ng. Chng ta nn nh: Bt c d mi phi ra qun, ra qun phi c chnh ngha. Dng tng phi xng ng (nh ho 2), ng cho k bt ti (nh ho 3) tham gia.

57

Phi cn thn t lc u, k lut nghim minh, nhng phi kho khi mt lng dn qun.

Nu gp k ch ng th mnh th hy tm trnh, khng sao. Khi thnh cng ri, lun cng ban thng th k tiu nhn c cng ch nn thng h tin bc, ng giao cho h trng trch; trng trch phi v nhng ngi ti c nh vy nc mi thnh c. Ch dng hai nt lin, t m suy din c nh vy, ti th t.

8. QU THY A T Trn l Khm (nc), di l Khn (t)

( hnh ::::|:)

Hnh qu Thy a T

S l m ng, trong m ng ngi ta gn gi nhau, lin lc vi nhau, cho nn sau qu S l qu T (t l gn gi, lin lc). Chng ta : qu ny Khm trn, Khn di, ngc hn vi qu trc Khn trn, khm di. Thon t:

, , ,

T ct. Nguyn ph, nguyn vnh trinh, v cu. Bt ninh phng lai, hu phu hung. Dch: Gn gi th tt. Bi ln th nh m c nh ln u (nguyn ph) rt tt, lu di, chnh th khng c li. K no ch cha yn (hoc gp trc tr) s li vi mnh (hoc mnh nn vi li) l k no ti sau (tr) th xu. Ging: Qu ny l trn t c nc, nc thm xung t, t ht ly nc, cho nn c ngha l gn gi, thn thit, gip nhau. Li thm mt ho dng cng, trung chnh ( ho 5) thng lnh nm ho m, c ci tng ng vua (hay ngi trn) c ton th dn (hay ngi di) tin cy, qui phc do l m

58

gi l t. Nhng ho 5 a v ch tn nn phi thn trng, t xt mnh k cng (nguyn ph) m thy c nhng c nguyn, vnh, trinh th mi tht khng c li. Bt ninh phng lai, Chu Hi ging l trn di ng hp vi nhau, chc l mun ni ho 5 (trn) v ho 2 (di), mt dng mt m. Cn ba ch hu phu hung th khng sch no cho bit l m ch ho no, c l l ho trn cng chng? Ho t.

1. : , ,

S lc: Hu phu, t chi, v cu. Hu phu doanh phu, chung lai hu tha ct. Dch: Ho 1, m : (Mi u) c lng thnh tn m gn gi nhau th khng c li. Nu lng thnh tn nhiu nh y mt ci ng th c thm iu tt khc na.

2. : , Lc nh: t chi t ni, trinh ct. Dch: Ho 2, m: T trong m gn gi vi ngai, chnh ng th tt. Ging: ho ny m nhu, c trung v chnh, ni qui, ng hp vi ho 5 dng cng cng c trung v chnh ngoi qui, cho nn ni l t trong m gn gi vi ngoi. Hai bn thn nhau v o ng ch hp (cng trung, chnh c), ch khng phi v 2 lm thn vi b trn cu ph qu, nh vy l chnh ng, khng tht thn, nn tt.

3. :

Lc tam: T chi ph nhn Dch: Ho 3 m: Gn gi ngi khng xng ng. Ging: Ho ny m nhu, khng trung khng chnh, chung quanh li ton l m nhu, cho nn v vi ngi xu, khng xng ng.

4. : ,

Lc t: Ngoi t chi, trinh ct. Dch: Ho 4, m: Gn gi vi bn ngoi (ho 5) gi o chnh th tt.

59

Ging: ho m ngi 4 c chnh ,tt hn ho 3; li gn ho 5, nh vy l thn vi ngi hin ( 5 trung v chnh ) v phc tng b trn, cho nn tt.

5. : ,

Cu ng: Hin t, vng dng tam khu Ging: ho ny ngi ch tn, dng cng m trung chnh, cho nn c 5 ho m (c thin h) u phc tng; o gn gi nh vy, l rt quang minh. Ai tng phc vua th c ti, khng tng phc m chng li th c rt lui, khng p ai c; cho mi ngi t do ti lui, cng nh i sn, khng bao vy c bn mt m cha mt mt cho cm th thot ra. Do ngi chung quanh c cm ha, khng phi rn e m h cng gi c o trung chnh nh vua.

6. : ,

Thng lc: t chi v th, hung. Dch: Ho trn cng, m: khng c u mi gn gi, xu. Ging: Ho m ny trn cng bt trung, khng sao gn gi vi nhng ho m di c, th l khng c u mi, l v thy (th y c ngha l thy) m v thy th v chung, cho nn xu. *

Qu ny ni v php nhm bn tm thy. Phi cn thn t lc u, thnh tn, trung chnh, v o ch khng v li. V phi cho t do, khng nn p buc.

9. QU PHONG THIN TIU SC Trn l Tn (gi) di l Cn (tri)

hnh qu Phong Thin Tiu Sc

T qui truyn bo nhm hp, gn vi vi nhau (t) th phi c ch nui nhau, cho nn sau qu T ti qu Tiu sc [ ]

60

Ch sc ny c ngha l nui (nh mc sc); li c ngha l cha, dng nh ch sc tch (cha cht), v ngha: ngn li, kim ch. Thon t

Tiu sc: Hanh: Mt vn bt v, t ng ty giao. Dch: Ngn cn nh (hoc cha nh v cha cng hm ci ngha ngn, bao li, gom li) hanh thng. My kt (cha tan) m khng ma ci ty ca ta. Ging: C ba cch ging theo tng ca qu: Qu Cn (cng kin) di qu Tn (nhu thun) c ngha l m (Tn) ngn cn c dng (Cn), nh ngn cn c ln. Hoc: Gi (Tn) bay trn tri (Cn) cn xa mt t, sc ngn cn ca n cn nh, cho nn gi l Tiu sc. Xt cc ho th ho 4 l m nhu c v; ho ny quan trng nht trong qu (do lut: chng d qu vi ch) ngn cn c 5 ho dng , bt phi nghe theo n, cho nn gi l Tiu sc (nh ngn c ln).

Ngn c ho 2 v ho 5 u dng cng th vic chc s hanh thng. Nhng v n nh m sc ngn cn nh, nn cha pht trin ht c, nh m my ng kt phng Ty m cha tan, cha ma c. Theo Phan bi Chu, ch ng (ta) y tr Tn, m Tn l m, thuc v phng Ty. Nhng theo Hu Thin bt qui th tn l ng Nam. Chu Hi cho rng ch ng l Vn Vng t xng. Khi vit thon t ny, Vn Vng trong ngc Du L, m ci ty ca ta tc ci K Chu, phng Ty ca Vn Vng. i Tng truyn khuyn ngi qun t trong hon cnh qu ny (sc cn nh) nn trau di, ti vn chng ( vn c) chng hn vit lch, ch ng hot ng chnh tr. Ho t

1. : , ?

S cu: Phc t o, h k cu? Ct. Dch: Ho 1, dng : tr v o l ca mnh, c li g u? Tt. Ging: ho ny l dng cng li trong ni qui Cn, c ti, c ch tin ln, nhng v

61

trong qu Tiu Sc, nn b ho 4, ng vi n ngn cn. N nh phi quay tr li, khng tin na, hp vi o ty thi, nh vy khng c li g c.

2. : ,

Cu nh: khin phc, ct. Dch: Ho 2, dng . Dt nhau tr li o l th tt. Ging: ho ny vi ho 5 l bn ng ch hng: cng dng cng, cng c trung, cng mun tin c, nhng cng b ho 4 m ngn cn, nn cng dt nhau tr li ci o trung , khng mt ci c ca mnh.

3. : , Cu tam: D thot bc, phu th phn mc. Dch: Ho 3, dng : Xe rt mt trc; v chng hc hc vi nhau. Ging: Ho 3 qu cng (v th v u l dng ) m bt trung, hng tin ln lm, nhng b ho 4 trn ngn chn, nn tin khng c, nh chic xe rt mt trc. Ho ny st ho 4, dng st m, m khng phi l ng ca ho 4, nh mt cp v chng hc hc vi nhau. Li ho 3 v khng bit ty thi, khng nh mnh trong thi Tiu sc m nhn v.

4. : , ,

Lc t: hu phu, huyt kh, dch xut, v cu. Dch: Ho 4, m: nh c lng ch thnh, nn thng tch c lnh, ht lo s, m khng c li. Ging: ho ny l m, nhu thun m i vi cc ho dng th kh trnh c xung t, c th lu huyt v lo s, nhng n c chnh (m ngi m), gn ho 5 l thn vi bc ch tn, li vo thi Tiu sc, c ho 1 ng hp vi n, ho 2 cng gip n, nn n trnh c lu huyt, lo s, khng c li. Tiu tng truyn ging: ht lo s, nh ho trn ( ho 5) gip n.

5. : ,

Cu ng: Hu phu, luyn nh, ph d k ln.

62

Dch: Ho 5, dng. C lng thnh tn, rng buc dt du (c by ho dng ), nhiu ti c , cm ha c lng ging. Ging: ho ny ngi ch tn, c uy tn, lm lnh t cc ho dng khc; n trung chnh, tc c lng thnh tn, ko cc ho dng kia theo no, m gip ho m 4 cnh n, nh hng ti 4, sai khin c 4, khin cho 4 lm c nhim v thi Tiu sc. Ch [ ] c ngi c l luyn v ging l c lng quyn luyn.

6. : , , ,

Thng cu: K v, k x, thng c ti. Ph trinh l. Nguyt c vng, qun t chinh hung. Dch: Ho trn cng, dng: ma ri, yn ri, c nhu tn ca 4 y (ngn c n ng ri), v m c mt mc (trinh) ngn hoi chng th nguy (l) y. Trng sp n m rm (cc thnh), ngi qun t (khng thn trng, phng b) vi tin hnh th xu. Ging: y ti bc cui cng ca qu tn m cng l bc cui cng ca qu Tiu sc. Ho 4 thnh cng n cc im , cc ho dng ha hp vi n c ri, nh m my kt trt nc, mi s yn. Ti , hy nn ngng i, c mt mc ngn chn cc ho dng th s b ha y. M cc ho dng (qun t ) cng nn lo phng trc i v sp ti lc m cc thnh (trng rm) ri y. m c ngha l tiu nhn. *

c qu Tiu sc ny chng ti nh ti V Hu i ng v T Hi Thi Hu i Thanh. H nh ho 4, thng minh, c ti, mi u nhu thun, nh gn vua (ho 5), c vua sng i, che ch, li ly c lng ngi di (ho 1, ho 2), gy phe ng ri ln ln thng lnh qun dng , c triu nh phi phc tng h. Ti khi h thnh cc, sp suy, bn i thn c kh tit, mu tr mi hp nhau lt h. Ngoi i khng ng hn nh trong qu, nhng cng khng khc my. cc thi , chc nhiu nh Nho Trung Hoa c li qu ny.

10. QU THIN TRCH L Trn l Cn (tri), di l oi (chm)

63

hnh qu Thin Trch L

u qu Tiu Sc ni sc cn c ngha l cha, nhm (nh sc tch) T qui truyn dng ngha m ging: khi nhm hp nhau th phi c trt t, c trn c di, khng th hn tp c, ngha l phi c l. Sng trong x hi phi theo l, dm ln ci l, khng chch ra ngoi (chng ta thng ni dm ln du chn ca mt ngi din ci theo ng ng li ngi y); m dm ln, ch Hn gi l , do sau qu Tiu sc, ti qu L. Cch gii thch c phn no gng p. Thon t:

, ,

L h v, bt it nhn, hanh. Dch: Dm ln ui cp, m cp khng cn, hanh thng. Ging: Trn l dng cng, l Cn, l tri: di l m nhu, l oi, l chm, vy l trn di phn minh li hp l m dng tc l l, l l. C tnh m nhu, vui v i theo sau dng cng th d ngi i trc mnh d nh cp, cng t ra hin t vi mnh, cho nn bo rng dm ln ui cp m cp khng cn. Ba ch l h v chnh ngha l dm ln ui cp, ch nn hiu l i theo sau cp, ly s nhu thun, vui v m ng ph vi s cng cng. Thon truyn bn thm: Ho 5 qu ny l dng m trung, chnh, xng vi ngi ch tn, chng c t bnh g c m li c quang minh. i tng truyn: bo trn di phn minh (c ti c trn, km ti c di) nh vy lng dn mi khng hoang mang (nh dn ch) khng c s tranh ginh. Ho t:

1. : , ,

S cu: t l, vng, v cu. Dch: ho 1, dng : gi bn cht trong trng m ra vi i th khng c li. Ging: ho 1 ny nh ngi mi ra i, cn gi c bn cht trong trng ( ngha ca ch t) cha nhim thi i, v l ho dng, qun t, c ch nguyn, c gi ch nguyn mnh th khng c li.

64

2. : ,

Cu nh: L o thn thn, u nhn trinh ct. Dch: Ho 2, dng: nh i trn ng bng phng, c mt mnh gi vng ng chnh th tt. Ging: Ho 2, dng : nh i trn ng bng phng, c mt mnh gi vng ng chnh th tt. Ging: Ho dng ny c trung, vn l hin nhn, qun t, bnh thn gi o trung khng cho lng ri lon th tt. Tuy c ho 5 trn ng vi , nhng 5 cng l dng, khng hp, (phi mt dng mt m mi tm nhau, hp nhau, vin nhau) cho nn bo ho ny l c c. Chng ta : qu Cn, ho 2 v ho 5 cng u l dng c, m Ho t bo 2 v 5 nn tm nhau m lm vic; cn qu L ny th khng , nh vy l phi ty theo ngha ca qu (ty thi) m ging.

3. : , ; , , ,

Lc tam: Miu, nng th; b, nng l. L h v, dit nhn, hung. V nhn vi vu i qun. Dch:Ho 3, m: cht (m t ph l) thy t, tht (m t ph l) i nhanh, nh vy th nguy nh dm ln ui cp m b n cn. l k v phu m i lm vic ca mt ng vua ln. Ging: Ho ny m nhu m ngi dng cng, bt chnh, bt trung, trn di u l ho dng c, khng lng ti mnh km (m) m ua i theo cc ho dng, khng khc ngi tht t khoe l i nhanh; l hng v phu m i lm mt ng vua ln, s gp ha, nh dm ln ui cp, b cp cn.

4. :

Cu t: L h v, sch sch (hoc sc sc)chung ct. Dch: Ho 4, dng: Dm ln ui cp, nhng bit s hi, nn qu s tt. Ging: Ho ny, dng m v m, cng bt trung, bt chnh nh ho 3, cng sau mt ho dng cng, cng nh dm ln ui cp, nhng ho 3 hung, ho 4 ct, ch do l: 3 bn cht nhu, ti km, u m m v dng, ch hng; cn 4 bn cht cng, c ti, sng sut m v m, bit s hi, thn trng.

65

5. :

Cu ng: Quyt l, trinh l. Dch: Ho 5, dng : Quyt tm hnh ng qu th tuy chnh ng cng c th nguy. Ging: Ho 5 c chnh, c trung ,rt tt, nhng a v ch tn trong qu L (ni v cch i) th e c lng cng quyt qu m t th, th, m ha nguy.

6. : , ,

Thng cu: Th l, kho tng, k ton, nguyn ct. Dch: Ho trn cng, dng, xem cch n trong i ngi, cho nn Ho t din ngha ca ton qu ch khng din ngha ca ring ho cui. Cng l mt l ngoi nh ho cui cng qu Tiu sc. Qu ny tn l L c ngha l l, l dm ln, nhng c 6 ho u ni v cch n trong sut i ngi : mi ra i th phi gi tnh cht phc trong trng, ri sau gi vng ng chnh (ho 2); bit sc mnh, ng t ph (ho 3) trnh nguy, bit thn trng, s hi th tt (ho 4), v a v cao nht, ng th m cng quyt qu (ho 5), cch n c nh vy cho ti cui i th tt khng g bng. Chng ta : Qu ny cng ch c mt ho m m khng c ngha thng lnh qun dng nh qu tiu sc. Nh vy l bin dch.

11. QU A THIN THI Trn l Khn (t), di l Cn (tri)

hnh qu 11 a Thin Thi

L l l, c trt t trn di phn minh, nh vy th yn n, L cng c ngha l dm, l giy (dp) i giy th c yn n; v vy sau qu L, tip ti qu Thi. Thi ngha l yu thch, thng thun. Thon t

66

: , ,

Thi: Tiu vn i lai, ct, hanh. Dch: Thi l ci nh (m), i, ci ln (dng ) li, tt, hanh thng. Ging: Trong qu L, Cn l tri, cng, oi l chm, nhu; trn di phn minh, hp l m dng, tt. Trong qu Thi ny, Cn khng nn hiu l tri, v nu hiu nh vy th tri di t, khng cn trn di phn minh na, xu. Nn hiu Cn l kh dng, Khn l kh m kh dng di c tnh cch thng m giao tip vi m, kh m trn c tnh cch giao tip vi kh dng, hai kh giao ha, m mi vt c yn n, tha thch.

Mt cch ging na. Theo Phan Bi Chu (sch dn) th: Nguyn Thun m l qu Khn, l m thnh chi cc, cc th phi tiu, nhn mt nt dng thay vo di, ho 1 ca Khn thnh ra qu Phc, Phc l mt dng mi sinh. Dng sinh n ho th hai th thnh qu Lm [ ] , th l dng ln thm ln ln. Kh dng sinh n ho th 3 th thnh qu Thi, trn l Khn, di l Cn. Khn l m nhu, l tiu nhn; Cn l qun t . Qu Thi l tng o tiu nhn dng tiu mn, o qun t dng ln mnh, hai bn ngang nhau cho nn gi l Thi.

Thon t bn thm: Thi l lc ci nh i, ci ln tr li ( . . . ) l tri t giao cm m mun vt thng, trn di giao cm m ch hng nh nhau. Trong (ni qui) l dng, ngoi (ngoi qui) l m, trong mnh m ngoi thun, trong qun t m ngoi tiu nhn, o qun t th ln ln, m o tiu nhn th tiu ln. Ho t:

1. :

S cu: bt mao nh, d k v, chinh ct. Dch: Ho 1, dng : Nh r c mao m c c m, tin ln th tt. Ging: Ho nay l ngi c ti, cn v thp, nhng cp vi ho hai trn, nh c nhm ng ch dt du nhau tin ln, gnh vic thin h, cho nn vic lm d c kt qu nh nh r c mao, nh mt cng m c c m.

2. : , , ,

67

Cu nh : Bao hoang, dng bng h, bt h di, Bng vong, c thng vu trung hnh. Dch: Bao dung s hoang ph (nhng t hi c), dng cch cng quyt mo him nh li qua sng, khng b st nhng vic (hoc ngi ) xa, khng ngh n b ng, m phi hp vi o trung. Ging: Ho dng, c trung, ng ch ng (ho 1 v 3) li ng hp vi ho 5 m, cng c trung, tc vi v nguyn th tin cy, nghe theo mnh, vy l c ti ln m hon cnh rt thun li; nhng cn c nhng c ny na: C lng, bao dung mt s t hi c cn li, ng mong tr tit ngay trong bui u. C c cng quyt mo him nh ngi c gan li qua sng, nh lun hg ni: bo h bng h. Tnh trc nhng vic xa xi s xy ti (c ngi hiu l ng b st nhng ngi xa).

ng c tinh thn ng phi m c hi cho i ngha. Cn nht l gi o trung ca ho 2, vic g cng va phi thi, chng hn bao dung qu hay mo him qu u l hi c.

3. : , , , ,

Cu tam: V hnh bt b, v vng bt phc. Gian trinh v cu, vt tut, k phu, vu thc hu phc. Dch: Ho 3, dng: khng c ci g bng mi m khng nghing, i mi m khng tr li, trong cnh gian nan m gi c chnh ng th khng li. ng lo phin, c tin iu chnh th c hng phc.

4. : , , ,

Lc t: Phin phin, bt ph, d k ln, bt gii d phu. Dch: Ho 4, m : Dp du (hoc hn h) vi nhau, khng giu m thnh mt xm, chng c hn m cng tin nhau. Ging: y qua na qu Thi, dng suy, by m (ba ho m) tc bn tiu nhn kt hp vi nhau, tuy chng khng giu, khng c ti c (m c ngha l h, tri vi thc

68

dng cho nn bo l khng giu) nhng cng thnh mt xm ng, ng tm vi nhau chng c hn m cng tin nhau, v cng sn lng gian t c.

5. : ,

Lc ng: t qui mui, d ch, nguyn ct. Dch: Nh vua t (i Thng) cho em gi v nh chng, c phc, rt tt. Ging: Ho m ny c trung, tuy a v ch tn m khim nhu, li ng hp vi ho 2, dng di, nh em gi vua t, chu lm v mt ngi hin trong gii bnh dn, s c hng phc.

6. : , , ,

Thng lc: Thnh phc v hong, vt dng s, T p co mnh, trinh ln. Dch: Ho trn cng, m: thnh sp xung, li ch l ng t. ng dng qun na, bt qu mnh lnh ch ban ra c trong p mnh thi. D hnh ng ca mnh chnh ng nhng vn tht bi m xu h. Ging: y ti lc cui cng ca thi Thi, sp b ri, nh ci thnh sp xung. V l ho m li a m, ng tranh ginh (dng qun ) na, khng cu vn c u, c ban lnh cng ch mt p mnh nghe thi. Hai ch trinh ln, R. Wilhem giaeng l : d c kin nhn (chng ) cng tht bi m xu h. Chng ti ngh ho cui ny m nhu thi qu, khng c ch kin nhn c, nn dch theo Chu Hi.

*

Di y chng ti chp thm li bn ca Phan Bi Chu (tr. 285 286) Chng ta c Dch t lc c Cn, Khn, tri qua trung gian, no Trun m kinh lun: no Mng m gio dc; no Nhu m sinh t; no Tng, no s m sp t vic binh, vic hnh; no Sc, no L m chnh n vic kinh t, vic l ch; hao tn bit bao tm huyt, cha tr bit bao th gi. K v phn Khm (him) tri qua n 6 ln: 1. Trun, Khm thng 2. Mng . khm h 3. Nhu , Khm thng 4. Tng, Khm h. 5. S, Khm h 6. Ti, Khm thng.

69

Thot khi 6 ln nguy him ri. Vy sau, trong c chn nui tr l Tiu sc, ngoi c chn bng t (nh cy, vo) l L. By gi mi lm nn Thi. Thi va n cui cng, tc khc ra B (coi qu sau ). Gh gm tht ! Lm nn tn v s cng phu m lm h ch trong chc lt, vun p bit bao nn tng m nh ch trong nhy mt. Khng chc l thm ca ngi sp t cc qu, nhng vic i qu c nh vy: Kin thit lu, suy rt chng.

12. QU THIN A B Trn l Cn (tri) di l Khn (t)

hnh qu Thin a B

Trong v tr khng c g l thng hoi c, ht thng th ti b tc, cng, cho nn sau qu Thi ti qu B. Thon t. , ,

B chi ph nhn, bt li qun t trinh, i vng tiu lai. Dch: B khng phi o ngi (phi nhn ngha nh phi nhn o), v n khng li cho o chnh ca qun t (Tng ca n l) ci ln (dng ) i m ci nh (m) li. Ging: B tri vi Thi. Thi th dng di thng ln, giao vi m trn ging xung; b th dng trn i ln, m di i xung khng giao nhau. m dng khng giao nhau th b tc, o ngi nh vy m vn vt cng nh vy. Thi khng li vi o chnh ca qun t, v dng i ngha l o ca ngi qun t tiu ln, m m li ngha l o ca tiu nhn ln ln. i tng truyn Khuyn: gp thi b th ngi qun t nn thu ci c ca mnh li (ng hnh ng g c, ring gi cc c ca mnh) trnh tai nn, ng mng cht li danh no c. (Qun t d kim c t nn, bt kh vinh d lc). Ngha l nn n. Gp thi Trun, thi kh khn, gian trun, ngi qun t nn tp hp nhau li m hnh ng; cn thi b, b tc cng cc ri th hnh ng ch v ch, ct gi ci c v ci

70

thn mnh thi.

Ho t. 1.

: , ,

S lc: Bt mao nh, d k v, trinh ct hanh. Dch: Ho 1 m: Nh r c mao m c c m, h chnh th tt m hanh thng. Ging: Ho ny rt ging ho 1 qu Thi: cng bt mao d k v v qu Thi ho 1 cp vi hai ho trn, qu ny cng vy, cng c ng ch, lm vic d c kt qu; ch khc qu thi ho 1 l dng, qun t, qu ny ho 1 l m, tiu nhn; cho nn qu Thi khuyn c tin ln (chnh) s tt; cn qu ny th khuyn phi trinh chnh ng (trinh khc nhau hai ch chnh [] v trinh [] th s tt v hanh thng. Ho 1 qu B l tiu nhn nhng mi bc u, ci c cha hin r, li ng hp vi ho 4 trn l qun t, cho nn cn c hy vng ci ha c. i tng truyn bo: nu tm gip nc (ch ti qun qun l vua, l quc gia) nh ho 4 th s tt. Nh vy l c khuyn tiu nhn nn ng vo phe qun t . 2.

: , ;,

Lc nh: Bo tha, tiu nhn ct; i nhn b, hanh. Dch: Ho 2, m: Tiu nhn chu ng v vng thun ngi qun t th tt: i nhn (c c ln) nn gi t cch trong cnh b tc (khn cng) th hanh thng. Ging: Ho ny tuy l tiu nhn, nhng c trung c chnh, chung quanh l tiu nhn c, m ng hp vi ho 5 qun t trn, cho nn ho t khuyn n nn vng thun qun t th tt. Cn k i nhn c bn tiu nhn vng thun v chng mun mua danh th cng ng theo chng, c gi kh tit ca mnh trong thi khn cng, nh vy s hanh thng.

3.

:

Lc tam: Bao tu . Dch: Ho 3, m: Cha cht s gian t, xu h. Ging: Ho ny, khng trung, khng chnh, l k ng u bn tiu nhn (v trn cng

71

ni qui khn), cho nn rt xu, ng ght. 4.

:,

Cu t: Hu mnh, v cu. Tr li ch. Dch : Ho 4 dng : c mnh tri (tc nh thi vn ti) th khng li m bn ca mnh cng nh cy mnh m c hng phc. Ging: Ho ny qu na qu B, c mi sp ht b ri, cho nn ni l thi vn ti; n l dng trong ngai qui Cn, chnh l ngi qun t thc hin c ch ca mnh. Bn ca n, tc hai ho 5, 6 cng l dng c cng s c hng phc. 5.

: , , ,

Cu ng: Hu b, i nhn ct. K vong, k vong, h vu bao tang. Dch: Ho 5, dng : lm cho ht b, l o tt ca bc i nhn (tuy nhin, phi bit lo). C th mt y, (ng qun iu th mi vng nh buc vo mt cm du (dy du nhiu r, n su di t, rt kh nh). Ging: Ho ny c c dng cng trung chnh, li vo ngi ch tn, trong thi B sp ht, cho nn li on l tt. Nhng vn phi thn trng, ng sai st. Theo H t h chng V th Khng t c ti ho ny, bn thm rng: Ngi qun t khi yn n th khng nn qun rng s c th nguy; khi vng th khng qun rng c th mt, khi tr th khng qun rng s c th lon. Nh vy m thn an nc nh gi vng c. 6.

: , ,

Thng cu: Khuynh b, tin b, hu h. Dch: Ho trn cng, dng: nh c ci b, trc cn b, sau th mng. Ging: y l thi cui cng ca B m b cc th thi lai; ngi qun t c ti s dt c bn b (tr ho 4 v 5) m nh dc b. Nhng mi u cn phi lo lng (tin b) sau mi mng l bc ln c cnh Thi ri. Chng ta : Qu Thi, mi n ho 3, cn thnh cc m Dch khuyn phi gi c chnh ng trong cnh gian nan (gian trinh); cn qu B, khi mi ti ho 4, mi c mi sp

72

ht b m Dch khuyn l thi ti, ngi qun t nn thc hin ch ca mnh i. Ngha l lun lun phi sn sng nm ngay ly c hi.

13. QU THIN HA NG NHN Trn l Cn (tri), di l Li (la)

hnh |:||||

Khng th b tc, cch tuyt nhau mi c, tt phi c lc giao thng ha hp vi nhau; cho nn sau qu B ti qu ng Nhn. ng nhn l cng chung vi ngi, ng tm vi ngi. Thon t: ,

ng nhn vu d, hanh. Li thip i xuyn. Li qun t trinh. Dch: Cng vi ngi cnh ng (mnh mng) th hanh thng. (gian him nh) Li qua sng ln, cng li. Qu ny li cho ngi qun t trung chnh. Ging: li di l la, sng, vn mnh, Cn trn l Tri. Qu ny c tng la bc ln cao ti tri, cng soi khp th gii (cnh ng mnh mng c ngha ). Cho nn tt. d c him tr g, cng vt c (Phan Bi Chu bo chnh l cnh tng i ng rt vui v) Mun vy phi c c trung chnh ca ngi qun t . Thon truyn cng ho 2 ni qui ly, ho m c nht, quan trng nht trong 6 ho m ging thm: Ho m nhu c v (tc l chnh) c trung, li ng hp vi ho 5 dng cng cng c v c trung trong ngai qui Cn, th l c hin tng ni ngai tng ng, nn gi l ng nhn. Vn minh (Ly) pha trong, cng kin (Cn) tc dng ngoi, m c c trung ln chnh, ng hp vi nhau, l tng ngi qun t thng sut c tm tri ca thin h. i tng truyn bn thm: Ngi ta mun thc hin c cnh tng mi vt cng sng chung vi nhau th phi phn bit tng loi ca cc chng tc, xt k mi s vt (qun t d loi tc, bin vt); h cng loi th t chung vi nhau v cho mi vt c pht trin s

73

nng, tha c s nguyn, c vy th tuy bt ng m ha ng c. Ho t: 1.

: ,

S cu: ng nhn vu mn, v cu. Dch: Ho 1, dng : Ra khi ca cng chung vi ngi th khng c li. Ging: Ho dng ny, nh ngi qun t mi bt u ra i, mun ng (cng chung) vi ngi khc th c li, c g ng trch u? 2.

: ,

Lc nh: ng nhn vu tn, ln. Dch: Ho 2, m: (ch) chung hp vi ngi trong h, trong ng phi, xu h. Ging: Ho ny tuy c trung c chnh, nhng vo thi ng nhn, nn cng chung vi mi ngi m li ch ng hp ring vi ho 5 trn, nh ch cng chung vi ngi trong h, trong ng phi ca mnh thi, th l hp hi, ng xu h. 3.

: , , Cu tam: Phc nhung vu mng, Thng k cao lng, tam tu bt hng. Dch: Ho 3, dng : np qun rng rm (m thp th) ln g cao, ba nm chng hng vng c. Ging: Ho ny mun hp vi ho 2 (m) di, nhng n qu cng (dng dng v), li bt c trung, nh mt k cng bo; m 2 ng hp vi 5 trn, 3 s 5 mnh nn khng dm cng kch 2, ch np trong rng, rnh trm, ri thp th ln i cao m ng (3 trn cng ni qui, nn ni vy); nh vy ba nm cng khng tin (hng ln) c. 4.

: , , ,

Cu t: tha k dung, pht, khc cng, ct. Dch: Ho 4, dng : ci ln tng t ri m khng dm nh th l tt. Ging: ho ny cng l dng cng, bt trung, bt chnh, cng mun hp vi 2, lng p 3

74

m cp 2 (ho 3 gia 2 v 4 cng nh bc tng ngn cch 2 v 4, 4 trn 3 nh ci ln bc tng ); nhng tuy cng m v m, cn c cht nhu, nn ngh li, khng th ln p 3 c, nh vy khng nn, cho nn Ho t bo th th tt . Tiu tng truyn khen l bit phn tc () tc bit tr li php tc. 5.

: , . ,

Cu ng: ng nhn, tin ho o nhi Hu tiu, i s khc tng ng. Dch: Ho 5, dng: Cng vi ngi, trc th ku ru, sau th ci, phi dng i qun nh ri mi gp nhau. Ging: ho ny dng cng trung chnh, ng hp vi ho 2, tht l ng tm ng c, tt. Nhng gia 5 v 2, cn c hai ho 3 v 4 ngn cn, dm pha, ph ri, nn mi u phi ku ru, phi dng i qun dp 3 v 4 ri 2 v 5 mi gp nhau m vui ci. Cng vic ha ng no mi u cng b nhiu k ngn cn nh vy, khng d dng thc hin ngay c, d l hp vi cng l, vi hnh phc s ng. 6.

: ,

Thng cu: ng nhn vu giao, v hi. Dch: Ho trn cng, dng : cng vi ngi cnh ng ngoi thnh, khng hi hn. Ging: Giao l cnh ng ngai thnh, khng rng bng d (ng ni ni nh qu). Ho ny tuy cui qu ng nhn, khng c ho no ng hp vi n, cho nn ch cha c th hnh nh mnh mun, mi ch nh cng vi ngi cnh ng ngoi thnh thi, cha gia qung ng ni c. *

c qu ny, chng ta rt ra c hai li khuyn: Mun ha ng th ng c tinh thn ng phi; phi tn trng c tnh ca mi hng ngi, kh nng cng nhu cu ca mi ngi. Cng vic ha ng mi ngi tuy rt chnh ng, mang hnh phc cho dn chng nhng cng gian nan, b nhiu k ph.

75

14. QU HA THIN I HU Trn l Ly (La), di l Cn (tri)

hnh ||||:|

cng ng vi mi ngi th mi ngi v vi mnh, m s hu ca mnh cng ln, cho nn sau qu ng nhn, ti qu i hu (c ln). Thon t: :

i hu: Nguyn hanh. Dch: C ln th rt hanh thng. Ging: trn Cn l la trn tri, chiu sng mi vt nh vy l c ln Ly li c ngha l vn minh, Cn l cng kin, gm c vn minh v cng kin cho nn rt hanh thng.

Theo Thon truyn: Cn mt cch ging na: qu ny ch c mt ho m, n thng lnh qun dng, 5 ho dng u theo n, c ngha l mi ngi v vi n, m n c c ln. S d n thng lnh c v n ngi tn m li c trung. N ng hp vi ho 2, dng gia qu Cn, nh vy n va vn minh va cng kin, ng vi tri (Cn) m hnh ng ng vi thi. i tng truyn khuyn: ngi qun t trong qu ny phi ngn n ngay iu d khi n cha pht hin, v biu dng iu tt khi n cn mp m thun mnh tt ca tri (t c dng thin, thun thin hu mnh: ch hu y l tt). Ho t: 1.

: , ;

S cu: V giao hi, ph cu; nan tc v cu. Dch : Ho 1. dng : cha lm vic g tai hi, cha c li; nhng phi (cn thn) c x nh gp lc gian nan th mi khi li. Ging: i hu l c ln. Ho 1 nh con mt nh giu sang, cn tr, cha lm g tai hi th cha c ti, nhng v l con nh giu, t ngi a, nu li kiu cng xa x th s gy on

76

ght, cho nn Ho t khuyn sng trong cnh gian nan th mi khi ti. 2.

: , ,

Cu nh: i xa d ti, hu du vng, v cu. Dch: Ho 2, dng : xe ln ch nng, i chn no ( ni lm g) cng c, khng c li. Ging: Ho ny tt nht trong qu : dng cng m c trung, va c ti va khim tn, c ho 5, m trn ng hp, nh c vua ht sc tin dng s thnh cng, cho nn v vi c xe ln ch nng i ng xa, u cng ti c. 3.

: ,

Cu tam: Cng dng hng vu thin t, tiu nhn pht khc. Dch: Ho 3, dng : nh bc cng (hu) m tic mi thin t hng tiu nhn khng ng ni vic . Ging: Thi xa ch [ ] c l hanh (ngha l hanh thng) m cng c l hng) ngha l hng dng, dng, yn tic, l ln) Chu Hi hiu l triu hin. R.Wilhem hiu l em t ai ca ci dng thin t, hoc cho dn chng. Chng ti theo Phan Bi Chu m dch nh trn. Ho 3 ny dng cng c chnh, ng trn cng ni qui, cho nn v vi mt bc cng; vo thi i hu tt c nhiu t ai, nhn dn; nn bc thin t cng n, ti d tic do v cng i. Nhng phi l ngi qun t, c c hnh, khng kiu, mi lm nh vy c; cn hng tiu nhn, thy thin t ti nh mnh cng kiu cng, xa x th khng ng ni danh d , m ch hi thi (tiu nhn hi d li Tiu tng truyn) 4.

: ,

Cu t: ph k bnh, v cu. Dch: Ho, dng: ng lm ra v thnh vng (khoe ca, sng sang qu) th khng c li. Ging: Ch bnh [ ] y, Trnh t hiu l thnh vng; Phan Bi Chu dn cu Hnh nhn bnh bnh trong Kinh Thi m hiu l rm r. Chng ti chm chc hai ngha m dch nh trn. Ho ny a v cao, gn ho 5, m bt trung , bt chnh, e c ha ti ni, nn Ho t

77

khuyn phi khim tn, tit kim. Tiu tng truyn cng khuyn phi phn bit th phi ha phc cho rnh th mi khi li. 5.

: , ,

Lc ng: quyt phu giao nh, uy nh, ct.