การบรรยาย ณ สานกพพธภณฑและวฒนธรรมการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วนท 18 ธ.ค.56 "บวกบวฒนธรรมไทย" - หนาท 1 /19

  

บวกบวฒนธรรมไทย

โดย นาวาอากาศตรหญง ปรมลาภ ชเกยรตมน บทนา-วเคราะหศพท

วฒนธรรม คาน เปนทคนเคยใชงานมานาน แตความหมายจรงๆ คออะไรกนแน จาก พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 ใหความหมายดงน

วฒนธรรม น. สงททาความเจรญงอกงามใหแกหมคณะ เชน วฒนธรรมไทย วฒนธรรมในการแตงกาย, วถชวตของหมคณะ เชน วฒนธรรมพนบานวฒนธรรมชาวเขา

ตามความคดของผเขยน วฒนธรรมไทย กคอ สงใดกตามททาให ไทย เจรญ(ด)ยงขน หรอ ทาใหความเปนชาตไทย ดและชดเจนยงขน รวมหมายถง เอกลกษณในทางศลป อาหาร ยารกษาโรค(แผนไทย) เครองนงหม และ ทอยอาศย อนมลกษณะบงชทความเปนชาตไทยโดยเฉพาะดวย ซงเปนเรองทไมใชจะเกดกนไดอยางปจจบนทนดวน

แตจะตองยอนศกษาไปถงการววฒนาการ-พฒนาการของประวตศาสตร ของชาตไทยในศาสตรแตละแขนงดวย

เมอศกษาประวตศาสตร เราพบวา แหลงอารยะธรรมตางๆ ในอดต จะอยในพนทตดกบแหลงนาทกท อาท อารยธรรมอยปต - แมนาไนล อารยธรรมกรกโรมน-คาบสมทรบอลขาน ทะเลอเจยน อารยธรรมเมโสโปเตเมย-ระหวางแมนาไทกรสและยเครตส อารยธรรมจน - ทะแลจนใต แมนาฮวงโห แยงซเกยง อารยธรรมอนเดย-คาบสมทรอนเดย แมนาคงคา เปนตน ราชธานในประวตศาสตรชาตไทย กมทตงใกลเคยงแมนาตางๆทงสน อาณาจกรสโขทย-แมนานาน อาณาจกรอยธยา-2ฝงแมนาเจาพระยา กรงธนบร-ฝงตะวนตกของแมนาเจาพระยา และ กรงรตนโกสนทร-ฝงตะวนออกของแมนาเจาพระยา อกทงหวเมองใหญทงหลายในอดตจนปจจบนกจะเกาะตามสาขาตางๆของแมนาในแตละทองถนทงนน คนไทยจงมความเกยวของกบนา หรอ สงตางๆทอยกบนา มาโดยตลอด บว พชโบราญทมตามแหลงนาทวไป ยอมกอใหเกดแรงบนดาลใจหรออทธพลตอประเพณ การใชชวตประจาวน ศาสตรและศลปตางๆ ไมมากกนอย

บว สาหรบคาน เชอวาคนสวนใหญ คงเขาใจวา หมายถง ไมนาทมมาแตโบราณชนดหนงทใหดอกหลากส มถนกาเนดทวภมภาคของโลก ทสภาพภมอากาศเปน แบบรอนหรอรอนชน(tropical climate zone) และ อบอน-หนาว(temperate climate zone) จงมลกษณะแตกตางทสามารถจาแนกไดหลายสกล(genus) สกลยอย(sub-genus) และชนด(species) ดงนน บวทมบนทกกลาวถงไวในอดตยอมสามารถสะทอนความเปนไปทางดานสภาพแวดลอมในอดตของแตละภมภาคไดเชนกน สาหรบประเทศไทยเราจากเอกสารเรอง"บวเบญจพรรณ" ใน ปพ.ศ.2474 ตามบนทกสมาคมวรรณคด โดย ทานพระธรรมนเทศทวยหาญไดแบงจาแนกบวโดยอาศยรากศพทภาษามคธ หรอ บาล-สนสกฤต ทชาวไทยไดรบอทธพล กอนทจะมการจาแนกกนตามทฤษฏสณฐานวทยา หรอ พฤกษศาสตร ตามระบบวทยาศาสตรในปจจบน เปน 2 กลมใหญ คอ ปทมชาต ตรงกบลกษณะ

การบรรยาย ณ สานกพพธภณฑและวฒนธรรมการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วนท 18 ธ.ค.56 "บวกบวฒนธรรมไทย" - หนาท 2 /19

  

พชในวงศนลมโบนาซอ(Family Nelumbonaceae) เรยกเปนชอสามญในภาษาองกฤษ คอ Lotus และ อบลชาต ตรงกบลกษณะพชในวงศนมเฟยซอ (Family Nymphaeaceae) เรยกเปนชอสามญในภาษาองกฤษ คอ Waterlily

บวใน กลม"ปทมชาต"หรอบวหลวง เปนดอกไมประจาพทธศาสนา ไดมการนามาเปรยบเทยบในเชงอปมาในคาสงสอน และคนไทยนยมนามาบชาเพอแสดงการสกการะตอ พระพทธ พระธรรม และ พระสงฆ จงไมแปลกทประเทศไทย จะมเรองราวประเพณหรอวฒนธรรมในเชงสญลกษณทางพทธศาสนาทเกยวกบบว

บวกบวฒนธรรมไทย ในหวขอทนาเสนอในครงน เมอพจารณาจากคาจากดความทไดเกรนมาขางตน จงเปนการศกษาเปรยบเทยบวเคราะห ความสมพนธ หรอความนาจะเปนท บว ซงมการบนทกไวจากอดต สงอทธพลในแงของวฒนธรรมไทยไดอยางไรบาง นนเอง

บว ทมการบนทกในประวตศาสตร

หลกฐานปฐมภม ทเปนลายลกษณอกษรเกยวกบ ‘บว’ เกาทสดสามารถสบยอนได เปนหลกฐานในสมยสโขทยทมอาย กวา 650 ป มาแลว โดยมการสลกชอ บว 7 ชนด ทง อบลชาต และ ปทมชาต ลงในหลกศลาจารกเรอง"ไตรภมพระรวง" นพนธโดย พระยาลไท กษตรย องคท 4 ของราชอาณาจกรสโขทย(ครองราชยระหวาง พ.ศ.1860 - 1897) เชอไดวา บวทง 7 มการเจรญเตบโตในแหลงนาตามธรรมชาต และเปนทรจกทวไปในอาณาจกรโบราณในสมยนน

...ในกลางฉททนตสระนนมนานนใสงาม บมรเศราแลมรแหงดวยปรมณฑลรอบได 600,000 วาแล ถดนานนมานอก มปาผกตบเปนอยเวยนรอบคอบหนาได 8,000 วา ถดปาผกตบนนมา ชนนอกมปานลบล แลมดอกอนงามอยรอบสระนนได 8,000 วา ถดปานลบล

ชนนอกมดอกรตตบล เปนอยรอบ โดยกวางได 8,000 วา ถดรตตบล

มาชนนอกมปาดอกเสตบล อยรอบ โดยกวางได 8,000 วา ถดปาเสตบลนน ออกมานอกมปาดอกจงกล เปนอยรอบ

โดยกวางได 8,000 วา ถดปา จงกลน ออกมา มปาดอกบวแดง เปนอยรอบกวางได 8,000 วา ถดบวแดงออกมา มดอกบวขาว อยรอบ กวางได 8,000 วา ถดปาบวขาวออกมานอกมดอกกมท อยรอบกวางได 8,000 วา แลดอกบว 7 สงนน จดกนอยชดอนสด ดอกผกตบเปนหมงามนก ถดดอกบว 7 สงนนมานอกมดอกผกตบเปนอยรอบโดยโสด โดยหนา โดยกวางได 8,000 วา ถดปาผกตบมานอกแถบขอบฝงนาเพยงทองชาง นานนใสงาม บ มเหมน...

จากขอความสรปไดวา มบวพนธตางๆตงแตยคนน ดงน ‘นลบล’(อบลชาตบานกลางวน บวผน-เผอน สฟาครามกานดอกสแดง) ‘รตตบล’ (อบลชาตบานกลางคน-บวสายสแดง ตามรากศพทแปลวา อบลมสแดง) ‘เสตบล’ (อบลชาตบานกลางคน-บวสายสขาว ตามรากศพทแปลวา อบลมสขาว) ‘จงกลน’ (อบลชาตบานกลางวน-ดอกม

การบรรยาย ณ สานกพพธภณฑและวฒนธรรมการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วนท 18 ธ.ค.56 "บวกบวฒนธรรมไทย" - หนาท 3 /19

  

กลบซอนมาก ไมมระบบเกสรเพศผ-เมยสชมพออน) ‘บวแดง’ (เชอวาเปนปทมชาต-ดอกไมซอนสแดงหรอชมพแดง) ‘บวขาว’ (เชอวาเปนปทมชาต-ดอกไมซอนสขาว) และ ‘กมท’หรอ โกมท (อบลชาตบานกลางคน-บวสายสขาว อกชนดหนง) หลงจากสมยสโขทย ความรความเขาใจเกยวกบ มกเปนเรองของการบอกตอแบบรนตอรน ไมกตามบทกลอน เพลงตางๆ และ ในตารายาไทยเทานน

ภาพหลกศลาจารก หลกท 1

ทมา : พจนานกรมศพทวรรณคดไทย สมยสโขทย ศลาจารกพอขนรามคาแหงมหาราช หลกท1

ฉบบราชบณฑตยสถาน พมพครงท 3 พ.ศ.2556 หนาท 9

หลกศลาจารก หลกท 11

ทมา : ฐานขอมลจารกในประเทศไทย

ศนยมนษยวทยาสรนธร(องคกรมหาชน)http://www.sac.or.th/databases/inscriptions/inscribe_detail.php?i

d=215

ในป พ.ศ.2483 พระยาวนจวนนดร รวบรวมลกษณะของพชทปลกเลยงในประเทศไทย ในหนงสอ "ไมประดบทเปนของไทย" กลาวถงพชพนธ จานวนประมาณ 690 ชอ ทานกลาวอางองถง ชอบวตางๆ ทมอยแลวในประเทศไทย 11 ชอ (1-บวสายขาวดอกเลก-บวขม 2-บวสายขาวหรอสตบษย 3-บวสายแดง-สตตบรรณ 4-จงกลน 5-บวผน 6-บวเผอน 7-บวผนสครามแก-ปานดา ปานสงกอน หรอนลบล 8-บวหลวงดอกไมซอนสขาว 9-บวหลวงดอกไมซอนสแดง 10-สตตบงกช และ 11-สตตบษย) และ ทคนไทยนาเขามาจากตางประเทศ 3 ชอ คอ 1-นมเฟยคารเพนซส วารไรต เซนสบารเอนซส หรอ สทธาสโนบล ในปจจบน 2-บวกระดง และ3-นมเฟยแมกซกานา โดยกลาวถงในเอกสารวา 3 พนธน เปนบวทมการนาเขามาในระยะไมเกน 100 ป นบจากป พ.ศ.2483 ททานพระยาวนจวนนดรจดพมพเอกสารน หลงจากนนกปรากฏเอกสารททกลาวถงบวทมในประเทศไทย อาท "On The Nymphaeaceae of Thailand"ในเอกสารประจาปของสยามสมาคม โดย ทานศาสตราจารย ดร.กสน สวตะพนธ ในปพ.ศ.2501(1958) และ "ปทมชาต กบ อบลชาต" โดย ทานหลวงบเรศบารงการ ในหนงสอไมผล ไมดอก ไมประดบ ไทยและเทศ ในปพ.ศ.2512 สวนเอกสารอนๆทเขยนหลงจากป พ.ศ.2512 ในกลมบวพนถนลวนอางองจากเอกสารชนตนเหลานทงสน ซงเมอประมวลขอมลเปรยบเทยบกบตารายาแพทยแผนไทย เราคงตองรวม ลนจง ทมการระบในตารบยาโบราณ ทตกทอดกนมาตงแตสมยกอนสโขทย(เชอกนวาเปนตาราของทานชวกโกมารภจจ แพทยประจาพระองคของพระพทธเจา) ชอบวทมมาแตโบราณเทาทตดตามสบคน เกบตวอยางจากแหลงนาตามธรรมชาต พอจะอนมาน

การบรรยาย ณ สานกพพธภณฑและวฒนธรรมการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วนท 18 ธ.ค.56 "บวกบวฒนธรรมไทย" - หนาท 4 /19

  

ลกษณะของบวทมมาแตดงเดมหรอบวพนถนทมลกษณเฉพาะตางกนอยางชดเจน ทคนไทยรจกทวไปมาตงแตอดต เปน 12 พนธ โดยไมเปนการเรยกตามสแบบชาวบาน ทตามองเหน อาท บวขาบ บวขาว บวแดง ไดดงน

กลมบวสาย(บวกนสาย) หรอ อบลชาตเขตรอนบานกลางคน มลกษณะรวมทสาคญ คอ บานกลางคน ใบแผลอยเสมอผวนา ขอบใบหยกแหลมเปนระเบยบเหมอนฟนเลอย ใหดอกชพนนา กานคอนขางใหญ ทรงดอก-กลบดอก เรยวยาว กลบไมคอยซอน เมอบานเตมทดเสมอนกลบคอนขางกระจายออก จาแนกขอแตกตางได 4 พนธ ไดแก

1. บวขม หรอ บวสายขาวดอกเลก คอ บวสายกลบดอกสขาวสวาง ทมขนาดดอกเลกกวาทเหนทวไป ใบสเขยว ยงสามารถพบไดทจงหวดทางภาคใตและอสาน สาหรบตนน ผเขยนกาลงเปรยบเทยบกบ ปารก ซงเปนบวสายขาวดอกเลกเชนเดยวกน อาจจะเปนตนเดยวกนกได และ กไมแนใจวาจะเปนตวเดยวกบทเรยกวา โกมทหรอ กมท เนองจากในการเกบขอมลบวทองถนภาคสนาม ไมมใครสามารถระบไดวา โกมทหรอกมท คอบวตนใดแน

2. รตตบล ชอพอง กคอ สตตบรรณ ซงแปลไดตามรากศพทวา บวสายดอกสแดง คอ บวสายกลบดอกสชมพแกเกอบแดง อาจจะเรยกวาสบานเยนกได ทพบทวไปตามแหลงนามใบสเขยวเขม ใบออนอาจจะมสนาตาลแดง เปนไปตามสภาวะแวดลอม

3. เสตบล ชอพอง กคอ เศวตอบล และ สตบษย(ตวสะกดในบางเอกสารกใชวา สตตบษยแบบเดยวกบบวฉตรขาว) ซงแปลไดตามรากศพท คาวา เสต ไดวาสขาว รวมคาคอ บวสายกลบดอกสขาวสวาง ทมขนาดใหญสามารถพบเหนไดทวไปตามแหลงนาในธรรมชาต ใบสเขยว ปจจบนนเรมหาไดยากแลว

4. ลนจง เปนชอทปรากฏในตารายา ทชาวบาน หมอยา และทานผใหญทงหลายกลาววาเปน บวสายดอกสชมพออน ทมดอกขนาดใหญ ใบและกานใบเปนสเขยว ไดรบตวอยางบวตนนจากสวนหลวง ร.9 และยงคงเกบรกษาไวในสภาวะควบคมทปางอบล

การบรรยาย ณ สานกพพธภณฑและวฒนธรรมการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วนท 18 ธ.ค.56 "บวกบวฒนธรรมไทย" - หนาท 5 /19

  

กลมบวผน-เผอน หรอ อบลชาตเขตรอนบานกลางวน มลกษณะรวมทสาคญ คอ บานชวงสายหรอบานกลางวน ใบแผลอยเสมอผวนา ขอบใบหยกไมเปนระเบยบ ใหดอกชพนนา กานไมใหญ ทรงดอก-กลบดอก ปอม กลบไมคอยซอน ยกเวน จงกลน ทกลบซอนมาก จาแนกขอแตกตางได 4 พนธ

1. บวผน คอ บวผน-เผอน กลบดอกทรงแหลมสฟาครามสอาจจะจางลงเปนสเมดมะปรางไดในการบานวนทายๆ กานดอกสเขยวหรอเขยวอมนาตาล หลงใบสแดงเขม ปจจบนนหาไดยากในธรรมชาต

2. บวเผอน คอ บวผน-เผอน กลบดอกทรงแหลมสขาวแตไมใชขาวสวางดจะเปนสเทาควนบหร หรอ สหมอก มากกวาในการบานวนทายๆจะเหนวาปลายกลบเจอสฟาอมมวง หรอ อมชมพจาง กานดอกสเขยวอมนาตาล หลงใบสแดงเขม พบไดทวไปตามแหลงนาในประเทศไทยและตามทองทงทองนา

3. นลบล(นลอบล นโลบล นโลตบล) ปานดา ปานสงกอน คอ บวผน-เผอน กลบดอกแหลมสฟาครามแก กานดอกสแดง หลงใบสแดงเขม พบไดทวไปตามแหลงนาในประเทศไทย

4. จงกลน คอ บวทกลบดอกเปนสชมพออน กลบซอนมากไมมเกสรเพศผและเพศเมย บานกลางวน สาหรบตนน เชอวาไมมการกลายพนธไดตามธรรมชาต และปจจบนนไมพบในธรรมชาตแลว เหลอทมในแหลงทมผปลกเพอรกษาพนธ

กลมบวหลวง หรอ ปทมชาตในภมภาคเอเชย มลกษณะรวมทสาคญ คอ บานชวงเชามดราวต3-4 เมอสมบรณกานสงใบแผสงเหนอผวนา กานมเปลอกแขงมตมหนามเลกๆ ขอบใบเรยบ ผวหนาใบไมจบนา ดอกชพนนาสง จาแนกขอแตกตางได 4 พนธ

1. ปทม หรอ บวแหลมแดง คอ บวหลวงดอกไมซอน(ดอกรา) สชมพเขม หรอ สแดง

2. บณฑรก ปณฑรก หรอ บวแหลมขาว คอ บวหลวงดอกไมซอน(ดอกรา) สขาว

การบรรยาย ณ สานกพพธภณฑและวฒนธรรมการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วนท 18 ธ.ค.56 "บวกบวฒนธรรมไทย" - หนาท 6 /19

  

3. สตตบงกช หรอ บวฉตรแดง คอ บวหลวงดอกซอน(ฉตร) สชมพเขม หรอ สแดง 4. สตตบษย หรอ บวฉตรขาว คอ บวหลวงดอกซอน(ฉตร) สขาว(สตต แปลวา ด งาม นานบถอ บษย

แปลวา ดอกบว หรอ แกวสขาว รวมศพทแปลวา แกวสขาวทงาม หรอ นานบถอ)

และ นคอ กลมบว ทผเขยนเชอวา มมาแตอดตจากหลกฐานตางๆ ทไดอางถง จาแนกขอแตกตางไดชดเจนจากเอกสาร ซงมสวนเกยวของกบพนฐานทางวฒนธรรมไทย

บว ในศลปะไทย

ผเขยนขอไมกลาวถง การใชบวเปนสวนประกอบในงานประตมากรรม และงานประณตศลปอนๆ ซงลอลกษณะของดอกบวแตละชนด มาใชอยางชดเจนโดยเฉพาะ ในพระพทธรปมทปรากฏอยทกสมย และสวนใหญการแตงลวดลายนนหากเปนการประดษฐลายกจะเปนไปตามแมแบบลายไทย หากทานตองการทราบโดยละเอยดสามารถ อานเพมเตมไดจาก หนงสอ "บว" องคประกอบประวตศาสตร ศลปวฒนธรรมไทย ตามรายการหนงสออางอง

การนาดอกบวหลวงพบกลบมาตกแตงสถานท

ผเชยวชาญจน สนใจวธการพบกลบบวแบบไทย

การบรรยาย ณ สานกพพธภณฑและวฒนธรรมการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วนท 18 ธ.ค.56 "บวกบวฒนธรรมไทย" - หนาท 7 /19

  

บว ในแมแบบลายไทย

ชางศลปทกเชอชาตมกมแรงบนดาลใจในการสรางสรรคแมลาย แมแบบเชงศลป จากธรรมชาตรอบตวทงสน ไมวา จะเปน สตว หรอ พช ในกรณของประเทศไทย ศลปะไทยทมการถายทอดจากอดตอยางเปนเอกลกษณกคอ ลายไทย เมอศกษาตาราลายไทยในปพ.ศ.2486 พบวามแมลายทไดแรงบนดาลใจมาจากบวทมมาแตอดต

แมลายไทยจากธรรมชาต

"สงทเปนสลป คอ นาเอาสงธมชาตมาประดดขน"- ฉาย เทวาภนมมต

การบรรยาย ณ สานกพพธภณฑและวฒนธรรมการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วนท 18 ธ.ค.56 "บวกบวฒนธรรมไทย" - หนาท 8 /19

  

แมลายไทยจาก บว

การศกษาเปรยบเทยบสดสวนพนฐาน ในแมลายจากดอกบวตม

ทรงบวแหลม-ตนลายกนก 3 ตว

ทรงบวฉตร-ตนลายบวกนก

ทรงบวสาย-ตนลายกรวยเชง

ดอกบวหลวง ทงทรงแหลม และ ทรงฉตร เปนตนแบบให ลายกนก ดอกบวสายเปนตนแบบใหลายกรวยเชง

การบรรยาย ณ สานกพพธภณฑและวฒนธรรมการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วนท 18 ธ.ค.56 "บวกบวฒนธรรมไทย" - หนาท 9 /19

  

ภาพรางดนสอ โดย ราชบณฑต รศ.ดร.ภญโญ สวรรณคร เรองแนวคด รปทรงบวเปนตนแบบให ลายกนก เมอ 7 ก.ค. 2556

ความนาจะเปนจากตนแบบ สวนประกอบของดอกบวบางพนธ กบลายไทย

ลายบวแวง หรอ บวเกสร

ลกษณะเกสรบวสายเศวตอบล

ลกษณะกลบบวผน

การบรรยาย ณ สานกพพธภณฑและวฒนธรรมการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วนท 18 ธ.ค.56 "บวกบวฒนธรรมไทย" - หนาท 10 /19

  

แมลายดาวจงกล ลายไทยมาตรฐานทใชงานมาจนปจจบน รวมทงเปนตราราชลญจกรของกระทรวง

เกษตร

ภาพดอกบวจงกลน

เปรยบเทยบระหวางแมลาย ดาวจงกล กบ ดอกจงกลน เหนวามลกษณะและสดสวนทตรงกนมากทสด เปนไปไดวาลายดาวจงกล น เกดขนโดยม ดอกบวจงกลนเปนแรงบนดาลใจ

ทมา : ภาพตนฉบบพมพเขยวของหนงสอตาราลายไทย ใน พ.ศ.2486 โดย ทานฉาย เทวาภนมมต - กรมศลปากร

บว ในสถาปตยกรรมไทย

องคประกอบของสถาปตยกรรมไทย ทเกยวของกบ บว เนองจากความเชอดานศาสนาพทธ ดงนนลกษณะทางสถาปตยกรรมทเกยวของ หรอ ไดรบแรงบนดาลใจจากบว จะพบไดมากใน สวนประกอบของอาคาร ศาสนสถาน หรอ งานในระดบเจานายชนสง สถานทราชการ แตจะไมพบทวไปในอาคารสถานทของสามญชน นอกจากน คาวาบวยง หมายถง สวนประกอบทางสถาปตยกรรมท ทาเปนรปกลบบว ตดอยบนหวเสา เรยกวา บวหวเสา หรอท

การบรรยาย ณ สานกพพธภณฑและวฒนธรรมการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วนท 18 ธ.ค.56 "บวกบวฒนธรรมไทย" - หนาท 11 /19

  

สวนลางของฐานเปนตน เรยกวา ฐานบว หรอ หมายถง สวนประดบในงานสถาปตยกรรม ใชตกแตงตรงสวนขอบของพนผนงดานลางและดานบน เพอประสานระหวางพนทตางระดบหรอพนทในแนวนอนกบแนวตงเชน เพดานกบผนง พนกบผนง กยงมลวดลายทเกดจากตนลายดอกบว

ลายไทย สวนบวเครองยอด

ทมา : หนงสอตาราลายไทย พ.ศ.2486

บวเครองยอด แบบบวกลมเดยว และ บวกลมเถา

ทมา: บวองคประกอบประวตศาสตร ศลปวฒนธรรมไทย หนา 99

บวหวเสาแบบตางๆ

บวกลมหวเสา ณ วดพระศรมหาธาตวรวหาร

จ.พษณโลก

บวแวง หรอ บวเกสร หวเสา

ณ วดพระศรรตนมหาศาสดาราม จ.กรงเทพฯ

การบรรย

 

ภโชตวฒพฒ

ฝา

บว และว

บ

คตารบอาหา

1.อาหารรากบว

2.ประเภสบ แก

าย ณ สานกพพธภ

าพดาวจงกลแฒนา คณะสถาป

าเพดานประดบ

ถชวตไทย

ว ในอาหาร

นไทยชางคด แารจากบวท สบ

. รากบว(เหงาบรคาวจากรากบวเชอม นาไปเป. ไหลหรอหลดบภท ผด ตม แกกงสมไหลบว ห

ราก(เห

ภณฑและวฒนธรรม

แกะสลกจากฝาปตยกรรมศาส

บ ไมแกะสลก

รไทย

และมวฒนธรรบทอดกนมา โด

บว)บวหลวง นบว ไดแก แกงจปนเครองเคยงใบว คอสวนยอง และเชอมเปหรอ นยมนามา

หงา)บวหลวงเช

มการเกษตร มหาวท

าเพดานวดเกาตร มหาวทยาล

ลายดาวจงกล

รมดานอาหารทดย สวนทนาม

ยมนามาใชปรจดรากบว ผดเใสในไอซครมหดเจรญ ทเลอย

ปนของหวาน อาลวกจมนาพร

ชอม

ทยาลยเกษตรศาสต

ะแกวสวรรณาลยเทคโนโลยพ

ล เป

ทมเอกลกษณเาประกอบอาห

ระกอบอาหารปเนอสตวตางๆกหรอนารากบว ยเพอแตกเปนตอาหารคาวจากไกกได อาหารห

ตร วนท 18 ธ.ค.56

าราม จงหวดเพพระจอมเกลาเ

ปรยบเทยบสดส

ฉพาะ เมออยใหารของบว สาม

ประเภท ผด ตกบรากบว หมต เปนตน ตนใหมของบวไหลบว ไดแก หวานจากไหลบ

แก

"บวกบวฒนธร

พชรบร ถายภาเจาคณทหารลา

สวน ลายดาวจ

ใกลแหลงนา กมารถจาแนกได

ม แกง และ เชตนรากบว อาห

วหลวง นยมนา สมตาไหลบว บว ไดแก ไหลบ

กงสมไหลบว

รรมไทย" - หนาท

าพโดย รศ.ไกราดกระบง

จงกล กบ ดอก

กเกดการสรางสดดงน

ชอมเปนของหวหารหวานจากร

ามาใชประกอบ ไหลบวผดโหรบวเชอม เปนต

ท 12 /19

 

รทอง

กจงกลน

สรรค

วาน รากบว

บอาหาระพาหมตน

การบรรยาย ณ สานกพพธภณฑและวฒนธรรมการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วนท 18 ธ.ค.56 "บวกบวฒนธรรมไทย" - หนาท 13 /19

  

3. ใบบว คอ ตวใบทเปนใบแกหรอใบออนของบวหลวง สวนใหญจะมาใชประโยชนในการหอ มากกวาเปนเครองประกอบอาหารโดยตรง อาหารคาว ทตองใชใบบว คงไมมใครไมรจก ขาวหอใบบว อาหารหวาน เทาททราบกคอ มการนาใบกงออนกงแก มายางไฟจนหอม แลวนาไปตมนาผสมนาตาล กรองเอาแตนา ทาเปนนาใบบว เปนตน

4. สายบว คอ กานของดอกบวสายสขาวหรอสชมพ ทจรงสแดงกนามาประกอบอาหารไดแตสจะเขมๆหมนๆดไมนารบประทาน นยมนามาใชประกอบอาหารประเภท ผด ตม แกง อาหารคาวจากสายบว ไดแก ตมกะทสายบว ผดสายบวกบเนอสตวตามใจชอบ หรอนามาลวกราดกะทเปนเครองเคยงของนาพรกชนดตางๆ อาหารหวานจากสายบว ทคนเจอกคอ ขนมสายบว เปนการนาสายบวตมมายผสมแปง นาตาล และมะพราวขด ลกษณะคลายขนมกลวย หรอ ขนมตาล เปนตน

การเอาใบบวมาหอขาว และ กบเพอเดนทาง

ขนมสายบว จากกานบวสายแดง

5. กลบบว คอ กลบของดอกบวหลวงสตางๆ นยมนามาใชประกอบอาหารประเภท แกง หรอ ชบทอด หรอ

ใชตวกลบแทนใบพลหอเมยงแบบตางๆ อาหารคาวจากกลบบว(มกใชกลบบวสขาว) ไดแก แกงกลบบว(ตมเปอยกบไกฉก) กลบบวชบแปงทอด หรอ เมยงกลบบว อาหารหวานจากกลบบว ไดแก ขนมกลบบว(เอากลบบวชบแปงทอดเคลากบนาตาล) กลบบวตมในนาเชอม เปนขนมนาแขงไส หรอ นากลบบว เปนตน ในชวงปพ.ศ.2555 ทผานมา มบรษทของคนไทยนาแนวคดนมาทาเปนนากลบบวบรรจขวดขาย

6. เมลดบว คอ เมลดของบวสด หรอ แหง นยมนามาประกอบอาหารทดแทนลกเดอย ถวได อาหารคาวจากเมลดบว ไดแก หมตนเมลดบว เมลดบวตมนามาเปนเครองประกอบอาหารประเภทขาวผด หรอ ทาเปนเมลดบวควเกลอไวเคยวเลน อาหารหวานจากเมลดบว ไดแก เมลดบวตมกบสะระแหน เมลดบวบดทาเปนไสขนมเปยะ ทาขนมทองเอก หรอเอามาเชอมเปนเครองเคยงใสในไอศกรมหรอนาแขงไสเปนตน

คอกเทลกลบบว สามารถปรบเปนเมยงได

บวลอยจากแปงเมลดบว

การบรรยาย ณ สานกพพธภณฑและวฒนธรรมการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วนท 18 ธ.ค.56 "บวกบวฒนธรรมไทย" - หนาท 14 /19

  

บว ในยารกษาโรค

บวทมบนทกเกยวกบยารกษาโรค ตวอยางจาก พระคมภรสมฎฐานวนจฉย ไดแก พกดเบญจอบล หรอ พกดบวหา (สตตบษย สตตบรรณ ลนจง จงกลน และ นลบล) และ บววเศษ 6 อยาง (บวหลวง 2 สตตบงกช 2 บวเผอน 1 บวขม 1) เปนตน

ทมา: ตาราการแพทยไทยเดม(แพทยศาสตรสงเคราะห) พ.ศ.2535 หนา 414

ตวอยางตารายาไทย (แพทยแผนโบราณ) ทจารหรอเขยนลงบนแผนใบลาน สงตอจากรนสรน

ยาตามตารบในภาพจะเหนวา มบวหลวงและเรณบวหลวง

ทมา: แผนใบลานตารายา ท คณศศธร วสวต เกบรกษาไว

นอกจากนมการนา สวนตางๆของปทมชาต หรอ บวหลวงมาศกษาเปนสวนประกอบในการรกษาโรค ดงน 1. ดบว คอสวนทเปนตนออนสเขยวเขมอยในเมลดบว มรสขมมาก สรรพคณทางยาคอ บารงหวใจ ขยายหลอด

เลอด ชวยใหหลบ และ บารงรางกาย มกจะนามาตากแหงแลวชงดมเปนชา

การบรรยาย ณ สานกพพธภณฑและวฒนธรรมการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วนท 18 ธ.ค.56 "บวกบวฒนธรรมไทย" - หนาท 15 /19

  

2. เมลดบว ใชเปนอาหารเพอบารงรางกายชวงฟนไข หรอ เปนอาหารบารงครรภ ทางจนใชเปนยาชวยใหหลบ และ เชอวาแกไขได

3. ฝกบว ตารายาไทย เชอวา สามารถแกอาการหญงคลอดบตรทรกขบออกไมหมดได เปนยาสมานแผล แกทองเดน หรอ แกมดลกพการ ทองเสย สวนตารายาจนบอกวาใชสมานแผลได

4. เกสรบวหลวง สรรพคณทางยาไทย คอ ทาเปนเครองยาหอมบารงหวใจ บารงประสาท แกลม แกหนามด วงเวยน สวนทางจน ใชเพอบารงเลอด

5. ใบบวหลวง ตารายาไทยใชเพอ บารงรางกาย แกไขเปลยนระด หามเลอด บารงเลอด แกฝ ตารายาจนใชเพอหามเลอด ยาอนเดย ใชใบออนรบประทานแกรดสดวงทวาร

6. รากบว(เหงาบว) ตารายาไทย ใชเพอบารงกาลง แกรอนใน ลดไข แกปวดบวม รวมทงแกทองเสย สวนยาจน ใชเพอหามเลอด

บว ในเครองนงหม

กานบวในกลมปทมชาตหรอบวหลวง เมอหกขาด จะมยางเหนยวเปนเสน เรยกวา ใยบว ซงสามารถสาวออกมาฟนใหเปนเสนดาย แตโบราณนามาใชปกหรอทอเปนผาแตตองอาศยความพยายามและความอดทนของผทาเปนอยางมาก ปจจบนในประเทศไทยททอผาจากใยบวแบบดงเดมไมสามารถหาดไดแลว แตหากเปนการนาดายทฟนจากใยบวมาปกลงผนผาสามารถไปขอชมไดท ผอานวยการโรงเรยนนวลวรรณศกษา (อ.นวลละออ) โทร 02-3612975-7 จากการศกษาวจยรวมกนระหวางคณะทางานกรมวชาการเกษตร(คณนลน จารกพากร) สมาคมสงทอแหงประเทศไทย (คณบณฑต พงศาโรจน) ไดทดลองใชประโยชนจากสวนเหลอใชของกานบวหลวงและบวสายจนสามารถไดนวตกรรมในการผลตเสนใยและนาเขาสกระบวนการผลตสงทอไดสาเรจเปนครงแรก โดยนาผลตภณฑมาจดแสดงใน งานประจาป 2555 ของสวนสมเดจพระนางเจาสรกต จตจกร ทผานมา

ผาปกดวยดายจากใยบวหลวง โดย โรงเรยนนวลวรรณ

ศกษา

หมวกททอจากเสนใยของบวหลวงและบวสาย-ผลตภณฑ

ตนแบบ

หากเปนการทางานแบบเศรษฐกจชมชนกมงานศกษาวจยของมหาวทยาลยเกษตรศาสตรเฉลมพระเกยรต วทยาเขตสกลนคร รวมกบกลมแมบานนครถาเตา ทดลองทาฝาฝายยอมสจากสวนตางๆของบวทงปทมชาต(กาน ใบ กลบ เกสร ของบวหลวง) และอบลชาต(กานบวสาย กลบบวฝรงและบวสาย) ทอเปนผาฝายยอมสธรรมชาตทใหสสนสวยงามมาก

การบรรยาย ณ สานกพพธภณฑและวฒนธรรมการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วนท 18 ธ.ค.56 "บวกบวฒนธรรมไทย" - หนาท 16 /19

  

วตถดบในการยอมสจากบว ผาททอจากฝายยอมสบว

คณแมบานมอทอ จาก นครถาเตา จ.

สกลนคร

เมอไปศกษาลวดลายผาไทย การทอผาไหม หรอ เดนเสนลายผาฝาย พบวามการผกลายทไดอทธพลจากแมลายไทยเกยวกบบวอกดวย

ทมา : นตยสาร ซลค ฉบบเฉลมพระเกยรต พระแมเจาแหงชาวไทย หนา 301

บว ในการตกแตงอาคารสถานท

การใชประโยชนโดยตรงของบวกบทอยอาศย หรอ อาคารสถานท ตงแตแรกเรม คนไทยเรากนยมนาบวมาปลกตกแตงประดบอาคารสถานทอยแลว สวนดอกสด กนามาตดดอกเพอประดบตกแตง เนนในการบชาในทางศาสนา หรอ สวนทวไปในอาคารสถานท หรองานพธตางๆ

การตกแตงสวนดวยบวประดบ

บวประดษฐตกแตงในโถง

การนาดอกบวหลวงมาจดชอประดบ

การบรรยาย ณ สานกพพธภณฑและวฒนธรรมการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วนท 18 ธ.ค.56 "บวกบวฒนธรรมไทย" - หนาท 17 /19

  

วธการพบกลบบวหลวงเอกลกษณ

อยางหนงของคนไทย

ทมา:การพบและจดดอกบว หนา 24 และ 78

ของใชในบานทนาใบบวหลวงมาทา

ผลงาน จาก มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

วทยาเขตสกลนคร

เครองตกแตงเซรามค จาลอง

ลกษณะดอกบว จาก มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

วทยาเขตสกลนคร

บว ในประเพณไทย

ประเพณทมความเกยวของกบบวของไทยเรานน มกเรมในเดอน 11 - 12 (ตลาคม - พฤศจกายน)ตามคตนยมไทยโบราณ ฤดกาลเปนชวงปลายฝนตนหนาว พธเหลานนไดแก ประเพณการเทศนมหาชาต ประเพณลอยกระทง ประเพณรบบว เปนตน

อางใบใหญ เปนตวแทนของสระบว ในพธเทศนมหาชาต

ทมา: ปกณกคดวถไทยในเรองบว หนา130

กระทงททาลอรปแบบดอกบว

บานในชวงประเพณลอยกระทง

ประเพณรบบว ทจดในชวง เดอน11 ณ

อาเภอบางพล สมทรปราการ ทมา: ปกณกคดวถไทยในเรองบว

หนา138

แมใครจะคดวา ประวตศาสตร คาเรยกเกา เรองเกาของเกา เปนเรองทตกยคไมตองใสใจ แตสาหรบผเขยนแลว สงเหลานลวนตกตะกอนประมวลหลอมรวมมานบศตวรรษ กอเกดเอกลกษณทแตกตางของความเปนชาตไทย เกดเปนวฒนธรรมไทยทไมมใครเหมอน ไมมใครลอกเลยนแบบหรอทาได บวพนถนทมมาแตโบราณ เปนสวนหนงทกอใหเกดวฒนธรรมไทย เราจงสมควรทจะอนรกษไวใหอนชนรนหลงไดเขาใจอยางถกตอง และ ภมใจในสงทเรา ม เปน อย นนเอง ตองกราบขอบพระคณทานอาจารยอรไท ผลด และทานผฟงทกทานทเปดโอกาสใหไดมานาเสนอผลการศกษารวมรวมขอมลตางๆ ในครงน และทาให ...

การบรรยาย ณ สานกพพธภณฑและวฒนธรรมการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วนท 18 ธ.ค.56 "บวกบวฒนธรรมไทย" - หนาท 18 /19

  

" ดฉนภมใจ ทเกดเปนคนไทย ทมวฒนธรรมเปนเอกลกษณของเราเองโดยไมตองเลยนแบบใคร"

นาวาอากาศตรหญง ปรมลาภ ชเกยรตมน

18 ธนวาคม 2556

กตกรรมประกาศ

การรวบรวมขอมลทงหมดน เพออนรกษและยนยนความสาคญของของบวทอยควฒนธรรมไทย ตงแต สมยสโขทย จนปจจบนจะประสพความสาเรจไมได หากผเขยนไมไดรบความเมตตา และคาชแนะอธบายทมคณคารวมทงความเขาใจในเรองศลปวฒนธรรมไทย อยางครบถวนสมบรณ จาก คร และอาจารยราชบณฑต รวมทงผเชยวชาญในแตละสาขาทเกยวของทงประวตศาสตร ศลปศาสตร อกษรศาสตร สถาปตยกรรมไทย มากมายหลายทาน อาท ศาสตราจารยเกยรตคณ มรว.แนงนอย ศกดศร ,ราชบณฑต อาจารยจลทศน พยาฆรานนท , คณสจตรา กลนเกสร (สารานกรมไทยสาหรบเยาวชน ในพระราชประสงค) กรณาแนะนาเรองการตความในทางอกษรศาสตร รากศพทภาษาบาล-สนสกฤต, ราชบณฑต รศ.ดร.ภญโญ สวรรณคร และ ดร.วฒนะ บญจบ(กรมศลปากร) นอกจากน ยงมอาจารยทางดานพฤกษศาสตรทเมตตา แนะนา ใหความร และใหการสนบสนนในการศกษา คนควาขอมล ทง อาจารยจรายพน จนทรประสงค แหงหอพฤกษศาสตร สวนหลวง ร.9 ทกรณาสาเนาเอกสารของพระยาวนจวนนดร คณหญงสชาดา ศรเพญ ทกรณาใหตนบวตวอยาง สทธาสโนบล เพอปลกเลยงเปรยบเทยบทปางอบล และ ดร.วระชย ณ นคร แหงองคกรสวนพฤกษศาสตรสมเดจพระนางเจาสรกตและสานกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย ทเมตตาใหคาแนะนาแนวทางสรปศกษาขอมลตามหลกวชาการในทางพฤกษศาสตร ผเขยนจงใครขอกราบขอบพระคณ ทกทาน มา ณ ทน

เอกสารอางอง

Abha Bhamorabutr.1988. The Leading facts of Thai History. Department of Corrections Press.Bangkok

Chukiatman, Primlarp. 2009. Review of the Waterlily in Thailand. Water Garden Journal 4(3): http://www.watergardenersinternational.org/journal/4-3/primlarp/page1.html

Suvatabandhu Kasin. 1956. On The Nymphaeaceae of Thailand. The National History Bulletin of the Siam Society Vol.17 : pp 11-22

กญญารตน เหนสวาง. 2545. การพบและจดดอกบว . โอเดยนสโตร กรงเทพ . 96 หนา ฉาย เทวาภนมมต,พระ . 2486. ตาราลายไทย. ตนฉบบพมพเขยวดงเดม ชยนต พเชยรสนทร รศ.ดร.และวเชยร จรวงศ ศ.ดร.2547.คณาเภสช. สานกพมพอมรนทร.กรงเทพ.351หนา ธรรมนเทศทวยหาร พระ.2474. บวเบญจพรรณ. บนทกสมาคมวรรณคด 1 (1) หนาท 1-6 ฤดรตน กายราศ ,กรมศลปากร,กองวรรณกรรมและประวตศาสตร.2540. บวองคประกอบประวตศาสตร

ศลปวฒนธรรมไทย. สานกพมพชมรมเดก.กรงเทพ 359 หนา

การบรรยาย ณ สานกพพธภณฑและวฒนธรรมการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วนท 18 ธ.ค.56 "บวกบวฒนธรรมไทย" - หนาท 19 /19

  

ฤดรตน กายราศ ,กรมศลปากร,กองวรรณกรรมและประวตศาสตร.2541. ปกณกคดวถไทยในเรองบว. โรงพมพครสภาลาดพราว.กรงเทพ 256 หนา

ปรมลาภ (วสวต) -คมกฤช ชเกยรตมน และเสรมลาภ วสวต.2552. "บว" สารานกรมไทยสาหรบเยาวชน โดยพระราชประสงคในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ฉบบเสรมการเรยนร เลม 13. ดานสทธาการพมพ กรงเทพฯ : 192 หนา

ปรมลาภ (วสวต) ชเกยรตมน และเสรมลาภ วสวต.2547.บวประดบในประเทศไทย 1. เนชนบคส กรงเทพฯ : 192 หนา

มลนธฟนฟและสงเสรมการแพทยไทยเดม. 2535.ตาราการแพทยไทยเดม(แพทยศาสตรสงเคราะห). โรงพมพสามเจรญพาณช.กรงเทพ. 500 หนา

เสรมลาภ วสวต.2525. การปลกบวอบลชาตเปนไมดอกประดบ ฉบบแกไขปรบปรงครงท2. พมพแจกในงานพระราชทานเพลงศพ พลจตวาหลวงประเสรฐศาสตราวธ(ลาภ วสวต) อมรนทรการพมพ กรงเทพ : 210 หนา

เสรมลาภ วสวต.2525.สารานกรมไมประดบในประเทศไทยเลมท3. อมรนทรการพมพ กรงเทพ.หนา302,317 วนจวนนดร พระยา.2483.ไมประดบทเปนของไทย. พมพแจกในงานปลงศพ นางพวง โกเมศ โรงพมพ สมรรถภาพ

พระนคร หนาท 14-17