۱۳۹۸تابستان / دوم/ شماره هشتم / سالکاربردي شناسيبوم

17

دام يچرا انیدر امتداد گراد یاهیگ ياگون و درمنه بر تنوع گونه یمرتع يهابوته لیاثر تسه

2ياجتهاد دیحمو *1محمد فرزام ،1يفاطمه محمدآباد

)17/4/1398 پذیرش: تاریخ ؛ 15/10/1397 دریافت: (تاریخ

دهیکچ

بر عهده داشته باشند، امـا در یمرتع اهانیگ یستیدر حفاظت از تنوع ز یمهمنقش توانندیدار موجود در مرتع مخاردار و اسانس يهاگونه

خاردار گون يهابوته لیپژوهش، اثر تسه نیانجام شده است. در ا يکمتر يهادام پژوهش يها در سطوح مختلف چرابوته نیمورد نقش ا

)Astragalus chrysostachys Boiss.دار درمنه (اسانس يها) و بوتهArtemisia kopetdaghensis (Poljakov) Y.R.Ling يا) بـر تنـوع گونـه

انتخاب شد. در هر 1396ماه سال بهشتیقوچان در ارد شیدر مراتع بهارک دیشد یلیکم تا خ اریبس يبا شدت چرا تیشد. پنج سا یبررس

یاهیگ يهاو درصد پوشش گونه ید، فراوانو تعدا ،مستقر آنهاباز مجاور يپرستار و فضا يهاگونه راشکوبیدر ز یپالت زوج 30 ت،یسا

همـواره راشـکوب یز يتنوع و غنا یول افت،یباز کاهش يو فضا راشکوبیدر ز ياتنوع گونه يهاشدت چرا شاخص شیثبت شد. با افزا

درمنه یاثر حفاظت د،یشد اریبس ياز گون بود، اما تحت چرا شتریدرمنه ب راشکوبیچرا، تنوع ز يهاباز بود. در اغلب شدت ياز فضا شتریب

اسـانس يابوتـه يهـا ها) گونـه (محل اتراق دام دیشد يچرا يدر مناطق دارا جهینتدرماند. داریگون پا لیو اثر تسه افتیشدت کاهش به

ود را تا حـد خ ي) ممکن است اثر پرستاررحسنی(گون و کاله م خاردار يابوته يهاو گونه نندیبیم بیدام آس يدر اثر چرا زیدار(درمنه) ن

حفظ کنند. يادیز

تنوع يهاشاخص راشکوب،یز ،یمرتع يهاگونه پرستار، بوته: يدیلک يهاواژه

مشهد یدانشگاه فردوس ست،یز طیو مح یعیدانشکده منابع طب ،يزداریگروه مرتع و آبخ .1

مشهد یدانشکده علوم، دانشگاه فردوس ،یشناس ستیگروه ز. 2

mjankju@um.ac.ir :یکیترونکال پست، اتباتکم ولمسئ :*

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 0

:11

IRD

T o

n T

hurs

day

July

30t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.8.2

.17

]

١٣٩٨ تابستان/ دومتم / شماره ششناسي کاربردي/ سال هبوم

18

مقدمه

سـتم، یکـارکرد اکوس حیبه درك صح ياگونه يتنوع و غنا یابیارز

و یطـ یمح راتییـ و کنترل تغ یبررس ،یژن ریحفظ و حراست ذخا

کمـک یعـ یطب منـابع تیریمـد يهابرنامه تیموفقعدم ای تیموفق

يهـا ستمیجانبه از اکوسحفاظت همه گری). از طرف د12( کندیم

ياتنـوع گونـه يگهدارحفظ و ن يبر مبنا تیریمستلزم مد یمرتع

تنوع يریگامر جز با شناخت و اندازه نیاست که ا آنهاموجود در

در ياتنـوع گونـه یبررس ن،ی). همچن28( شودیمحقق نم ياگونه

). در 20برخـوردار اسـت ( ياژهیو تیماز اه کیمطالعات اکولوژ

کـه سـتم یمخـرب بـر اکوس یطیمح يهااز فشار یراستا آگاه نیا

،شـود میها کاهش تنوع گونه جهینتو در هاستگاهیب زیباعث تخر

بر عرصـه مرتـع یکیزیمخرب ف يهااز فشار یکیاست. يضرور

ـ حسـاس یاهیـ رفـتن عناصـر گ نیکه باعث کـاهش تنـوع و از ب

دام از يچـرا نی). همچنـ 28مفـرط دام اسـت ( يچـرا ،شـود می

ـ بـر سـاختار جامعـه و ترک رگـذار یعوامل مهـم و تأث ياگونـه بی

ـ ییباعـث تغ تواندیاست که م یمرتع يهاستمیاکوس در تنـوع یرات

ـ ن یاهیپوشش گ ) و اگـر از حـد مقاومـت و تحمـل 25شـود ( زی

پوشـش و يرو يریناپـذ فراتر رود عـوارض برگشـت ستمیاکوس

ری). تـأث 2د (کـر خواهـد ایجاد یمرتع ستمیخاك و اکوس تینهارد

غنــا و وع،تنــ يهــاشــاخص ياز مرتــع رو يبــردارســطح بهــره

)، 24و همکاران ( کانیکه توسط ن يدر مطالعات متعدد یکنواختی

ـ یی ) 22( گــوی)، مل10و همکـاران ( لنی)، گــ34و همکـاران ( یالق

ها بـر بوته یاثر حفاظتگرفته است، اما در مورد قرار یمورد بررس

دام يچـرا انیـ در امتـداد گراد یمرتعـ اهانیگ ياحفظ تنوع گونه

شـاهرخت و یدارد. طبـق گفتـه صـادق دوجـو یاطالعات انـدک

یاهیـ گ يهـا ممکـن اسـت گونـه یمرتع يها) بوته29همکاران (

ـ دام محافظت کنند که بـه ا يخود را در برابر چرا راشکوبیز نی

يهایژگیها ممکن است وبوته نی. اندیگو یکیمکان لیتسه دهیپد

بـودن، یخـاردار بـودن و سـم لیاز قب ،ییایمیش ای یشناسختیر

ایـ و شـود یمـ آنهـا باشند که سبب اجتناب دام از مصـرف تهداش

ها در اشکوب متراکم و انبوه گونه ریممکن است با پناه دادن به سا

ــا ،خــود ــد ( را از دســترس دام دور آنه از ياریســ). ب4نگــه دارن

ـ انجام يهاپژوهش ـ بـه ا اهـان یگ نیشده درباره روابط مثبت ب نی

هـا بوتـه لیدام، تسـه يکه در مناطق تحـت چـرا انددهیرس جهینت

ن،ی). همچنـ 11دارد ( یدام بسـتگ يشدت سطوح مختلف چرابه

ـ پرستار، از طر یاهیگ يهاگونه نیا ـ کنتـرل سـاختار و ترک قی بی

گـر یرشـد و اسـتقرار د يرا برامناسب طیجامعه خاص، شرا کی

ریو پوگنـا الیکه توسط پاد یقی). در تحق5( کنندیها فراهم مگونه

خشـک يهـا طیپرسـتار در اصـالح محـ اهانینقش گ يو) ر25(

يپرستار موجب رشـد و بقـا اهانینشان داد که گ جیانجام شد، نتا

نگیهمچون ک پژوهشگرانی ن،یاند. همچنشده راشکوبیز اهانیگ

)، جنگجو و همکـاران 14)، جنگجو (26ربولو و همکاران ( )،18(

) و وان 31و همکــاران ( ي)، شــهر6)، کاســترو و همکــاران (15(

پرسـتار يهـا بوته لیاز تسه ی) اثرات مثبت33زونولد و همکاران (

پـژوهش ، دلیـل نیهمـ کردند. بـه انیخود ب راشکوبیز اهانیبر گ

هـا و بوتـه راشـکوب یزدر یاهیـ گ ياتنوع گونه سهیحاضر به مقا

دام پرداختـه اسـت و يمختلـف چـرا يهـا باز در شـدت يفضا

ایاست که آ نیا شودیداده م خبه آن پاس قیتحق نیکه در ا یسؤال

) و .Astragalus chrysostachys Boissخــاردار ( يهــابوتــه

) Artemisia kopetdaghensis (Poljakov) Y.R.Lingدار (اسانس

باعث حفاظت از تنـوع توانندیم ستندیدام نکه مورد توجه یمرتع

شـدت شیبا افزا ایو آ ؟ریخ ایدر برابر چرا شوند اهانیگ ياگونه

؟شودیم شتریب ایکمتر يابوته اهانیگ لیدام اثر تسه يچرا

هامواد و روش

منطقه مورد مطالعه

ـ یبه مسـاحت تقر شیبهارک یالقییحاضر در مرتع پژوهش یب

در یکوهسـتان ياهیناح ش،یشد. مرتع بهارکهکتار انجام 100

جنوب شرق شهرستان قوچان و ،يشمال استان خراسان رضو

تیـ در موقع منطقـه نیـ است. ا يدریشده حدر منطقه حفاظت

قـه یدق 33درجـه و 36تـا قـه یدق 25درجـه و 36 ییایـ جغراف

یشـرق قـه یدق 2درجه و 59تا قهیدق 50درجه و 58و یشمال

منطقه در نیآمبرژه، ا ينما میو با توجه به اقل شده است واقع

385منطقـه یسرد قرار دارد. متوسط بارنـدگ خشکمهین میاقل

زمسـتان يهـا صورت بـرف در مـاه به بیشتراست که متریلیم

يهـا تیاتراق دام، استراحت و شـرب آب، سـا حل. از ماست

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 0

:11

IRD

T o

n T

hurs

day

July

30t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.8.2

.17

]

...یاهیگ ياگون و درمنه بر تنوع گونه یمرتع يهابوته لیاثر تسه

19

(نسـبت یصورت شـعاع شده که به انتخاب يبردارنمونه مختلف

شتریمورد مطالعه ب يهاتیبه محل استراحت دام) قرار داشت. سا

ـ دلدام به مرتع به یسهولت دسترس ریتحت تأث دشـواري عبـور لی

شده و فاصله از بانتخا یکوهستان ياو قرار گرفتن در منطقه آنها

نیهمـ داشـته اسـت. بـه آنهادر انتخاب یکم ریمحل اتراق دام تأث

را دارا یمتفـاوت يچـرا يهاده و شدتبو کینزد گریکدیبه لیدل

تـا يبـردار شدت بهـره نیتردیاز شد هاتیسا نی. فواصل اهستند

، 8/517نسـبت بـه محـل شـرب دام، يبـردار شدت بهره نیترکم

ـ ا تیریمـد تیمتر بود. وضـع 9/711، 3/677، 3/589، 3/575 نی

. هسـتند پروانـه چـرا يدارا نیو مـالک یصورت خصوصـ مرتع به

مـاه مـرداد 31ماه تا خرداد 1 نیب یدام در بازه زمان ياچر نیهمچن

).2و 1ل (شکد ریگیمرتع صورت م نیهر سال در ا

کارروش

ـ ، در هـر 1396ماه سال بهشتیدر ارد بوتـه 15 هـا، تیاز سـا کی

) و Artemisia kopetdaghensis (Poljakov) Y.R.Lingدرمنـه (

صـورت ) بـه .Astragalus chrysostachys Boissبوته گـون ( 15

شـمارش شـدند، سـپس راشـکوب یز اهـان یو گ انتخاب یتصادف

نظـر گرفتـه شـد در زیباز ن يضاف کیهر بوته درمنه و گون يبرا

ـ ا یبه معن نجایدر ا ی). پالت زوجیپالت زوج 30 تی(هر سا نی

باز در مجاورت آن بـه يفضا کی راشکوب،یهر ز ياست که برا

و اسـت نظـر گرفتـه شـده در برابر قطـر تـاج پوشـش کیفاصله

پـالت درمنـه، 75 ت،یسا 5در کل نیانجام شد. بنابرا يبردارداده

يگرفتـه شـد. بـرا نظرباز در يپالت فضا 150پالت گون و 75

گون و درمنه شمارش راشکوبیز اهانیابتدا تعداد گ يبردارنمونه

برابر تاج پوشـش دوو همراه با درصد پوشش ثبت شد. به اندازه

ـ اندازه تـاج گ به یپرستار فاصله گرفته و پالت اهیتاج گ هیز حاشا اهی

ـ الت،باز مستقر شد. در هر پـ يپرستار در فضا و یتعـداد، فراوان

تنـوع يهاو ثبت شد. شاخص يریگاندازه اهیدرصد پوشش هر گ

توسـط ) 21و 7(کامـارگو یکنـواخت یو وینر - شانون مپسون،یس

مارگالف يشاخص غناو Ecological Methodology7.2افزار نرم

بـاز درمنـه و يو فضـا راشکوبیز يبرا Past 3.06ر افزاتوسط نرم

دسـت تنـوع بـه يهاشاخص یاممحاسبه شد. تم تیگون در هر سا

انسیـ وار هیـ و بـا اسـتفاده از تجز SPSS22افـزار آمده، توسط نـرم

ـ يآمار لیتحلوهیدوطرفه مورد تجز یتمـام ن،یقـرار گرفـت. همچن

شدند. سهیبا استفاده از روش دانکن مقا هانیانگیم

جینتا

و یاثـرات اصـل يکه رو يادوطرفه انسیوار لیبر اساس تحل

تیکروســای) و مهــاتیشــدت چــرا (ســا يهــامتقابــل عامــل

ــر شــدت چــرا، يو فضــا راشــکوبی(ز ــاز) انجــام شــد، اث ب

تنـوع در يهـا شـاخص روي هـا و اثر متقابل آن هاتیکروسایم

دربخش ابتدا هـر گونـه نیدار نبود. لذا در ایمعن 05/0سطح

یبـاز) بررسـ يو فضـا راشکوبی(ز مختلف يهاتیکروسایم

بـا هـم ییدر هر شدت چرا هاتیکروسایشده است و سپس م

.اندشده سهیمقا

بـاز يو فضـا راشـکوب یدر ز وینـر -شـانون شاخص تنوع

ـ گریکـد یدرمنه با شـکوب رایداشـته و در ز يداریتفـاوت معن

شـاخص الـف). -3 (شـکل )P<0/05( باز بـود ياز فضا شتریب

يو فضـا راشـکوب یکامـارگو در ز یکنواختیو مپسونیتنوع س

ب -3 ) (شـکل P>0/05( نبـود ردایتفاوت معن يباز درمنه دارا

ـ ن لفمارگا يو د). غنا بـاز درمنـه يو فضـا راشـکوب یدر ز زی

شـتر یبـاز ب يشاخص در فضا نیبوده و ا داریتفاوت معن يدارا

ج). -3 ) (شکلP<0/05( بود راشکوبیاز ز

دهنده چرا نشان انیدر امتداد گراد وینر-شانونتنوع راتییتغ

چـرا، تنـوع در يهـا شـدت یدر تمـام یکل طوراست که به نیا

،کم تا کم یلیخ يباز بوده و از چرا ياز فضا شتریب راشکوبیز

اما در شدت ستا افتهی باز کاهش يو فضا راشکوبیتنوع در ز

ي. سـپس در شـدت چراهـا افـت ی شیمتوسط تنوع افـزا يچرا

بـاز کـاهش يو فضا راشکوبیتنوع در ز ،دیشد یلیو خ دیشد

ییاز سطوح چرا کیدر هر يداری). تفاوت معنP<0/05( افتی

بــاز مشــاهده شــد يو فضــا راشــکوبیطــور جداگانــه در زبــه

)P<0/05در مپسونیشاخص تنوع س راتییالف). تغ -4) (شکل

ـ امتداد گراد یدر تمـام یکلـ طـور و بـه شـده یچـرا بررسـ انی

باز بـود. در ياز فضا شتریب راشکوبیچرا، تنوع در ز ياهشدت

و در شـدت افتـه یکم تا کـم تنـوع کـاهش یلیخ يشدت چرا

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 0

:11

IRD

T o

n T

hurs

day

July

30t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.8.2

.17

]

١٣٩٨ تابستان/ دومتم / شماره ششناسي کاربردي/ سال هبوم

20

رانیمطالعه در کشور ا منطقه مورد تی. موقع1 شکل

نطقه مورد مطالعهدر م یمورد بررس يهاتیسا تی. موقع2 شکل

يشـدت چـرا داشـت. در شیشـاخص افـزا نیمتوسط ا يچرا

ـ ن دیشد یلیو خ دیشد شـته اسـت خـود را دا یرونـد کاهشـ زی

)P<0/05 يطور جداگانه دارابه ییاز سطوح چرا کی) و در هر

) P<0/05بـاز بـود ( يو فضـا راشکوبیدر ز يداریتفاوت معن

دهنـده چرا نشـان انیادغنا در امتداد گر راتییتغ ب). -4 (شکل

چـرا، غنـا در يهـا شـدت یدر تمـام یطـورکل است که بـه نیا

،کم تـا کـم یلیخ يباز بود. در چرا ياز فضا شتریب راشکوبیز

يشـدت چـرا اما در افتهی باز کاهش يو فضا راشکوبیغنا در ز

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 0

:11

IRD

T o

n T

hurs

day

July

30t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.8.2

.17

]

...یاهیگ ياگون و درمنه بر تنوع گونه یمرتع يهابوته لیاثر تسه

21

(الف) (ب)

(ج) (د)

باز درمنه يو فضا راشکوبیدر زو غنا یکنواختیتنوع، يهاشاخص سهی. مقا3 شکل

.درصد است) پنجدر سطح دارمعنی دهنده تفاوتدهنده عدم تفاوت و حروف متفاوت در نمودارها نشانها نشان(حروف مشابه در نمودار

یلیو خ دیشد يشدت چراها . سپس درافتی شیغنا افزا وسطمت

افـت یبـاز کـاهش يو فضـا راشـکوب یشاخص در ز نیا دیشد

)P<0/05کامـارگو در امتـداد یکنواختی راتییج). تغ - 4 ) (شکل

در یکنـواخت یشـدت چـرا شیچرا نشان داد که بـا افـزا انیگراد

از یکنـواخت ی زین راشکوبیدر ز نی. همچنافتیباز کاهش يفضا

و دراسـت افتهی کاهش جیتدربه دیکم تا شد یلیخ يشدت چرا

در ینـواخت کی ،یکلـ طـور . بـه افـت ی شیافزا دیشد يشدت چرا

ـ ). اP>0/05( باز بـود ياز فضا شتریب راشکوبیز شـاخص در نی

ـ یـی سطوح چرا یتمام یـی در هـر سـطح شـدت چرا نیو همچن

د). - 4 (شکل )P>0/05نداشت ( گریکدیبا يداریتفاوت معن

و راشـکوب یدر ز مپسـون یو س وینـر -شـانون شاخص تنوع

و در بـوده گریکـد یبـا يداریتفاوت معن يباز گون دارا يفضا

الـف و -5) (شکلP<0/05( باز بود ياز فضا شتریب راشکوبیز

بـاز گـون يو فضـا راشـکوب یدر ز زیمارگالف ن يغنا ب). -5

راشکوبیاز ز شتریباز ب يبوده و در فضا داریتفاوت معن يدارا

ــود ــواختیج). شــاخص -5 ) (شــکلP<0/05( ب ــارگو یکن کام

ـ يبـاز گـون دارا يو فضا راشکوبیدرز نبـود داریتفـاوت معن

)P>0/05د) -5 ) (شکل.

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 0

:11

IRD

T o

n T

hurs

day

July

30t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.8.2

.17

]

١٣٩٨ تابستان/ دومتم / شماره ششناسي کاربردي/ سال هبوم

22

هاي تنوع، یکنواختی و غنا در زیراشکوب درمنه و فضاي باز مجاور در امتداد گرادیان چراي دام . مقایسه شاخص4شکل

سطح در ییچرا شدت سطح هر در دارمعنی اختالف کوچک حروف و چرایی شدت سطوح کل بین اختالف عدم دهندهنشان بزرگ حرف(

.)دهدمی نشان را درصد پنج

ونشان

ع نو

ت -

نروی

الف

ونس

مپسی

ع نو

ت

فگال

ار م

يغنا

ب

ج

شدت چرا

شدت چرا

شدت چرا

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 0

:11

IRD

T o

n T

hurs

day

July

30t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.8.2

.17

]

...یاهیگ ياگون و درمنه بر تنوع گونه یمرتع يهابوته لیاثر تسه

23

.4ادامه شکل

اشـکوب و ریـ وینر در مـورد ز - شاخص تنوع شانون راتییتغ

شدت چـرا شیاست که با افزا نیدهنده اباز گون نشان يفضا

ياز فضا شتریب راشکوبی) و تنوع زP<0/05( افتهیتنوعکاهش

زین مپسونیشاخص تنوع س راتییالف). تغ - 6باز است (شکل

بـاز يتنـوع در فضـا ،کـم یلیخ ينشان داد که در شدت چرا

شـدت ریدر سـا کـه ی درحـال است بوده راشکوبیاز ز شتریب

یلـ یخ يحالت اتفاق افتـاد. در شـدت چـرا نیچراها عکس ا

شیافـزا دیشـد ينسبت به چرا راشکوبیتنوع در ز زین دیشد

چـرا انیـ غنـا در امتـداد گراد راتییـ ب). تغ - 6داشت (شکل

يو فضا راشکوبیغنا در ز ،شدت چرا شینشان داد که با افزا

ـ ن دیشـد یلـ یخ يشدت چـرا افته و دری باز کاهش غنـا در زی

) و P<0/05داشت ( شیافزا دیشد ينسبت به چرا راشکوبیز

باز بود. شـاخص ياز فضا شتریب راشکوبیز يغنا یکل طوربه

ر را د يداریکــم و متوســط تفــاوت معنــ يغنــا در چــرا

ج). - 6) (شـکل P>0/05باز نشان نداد ( يو فضا راشکوبیز

داد که چرا نشان انیدر امتداد گراد مارگوکا یکنواختی راتییتغ

ينسبت به فضـا راشکوبیکم در ز یلیخ يدر چرا یکنواختی

ـ ا یـی چرا يهـا شـدت ریدر سـا کـه ی باز کمتر بود درحـال نی

). بـا P>0/05باز بود ( ياز فضا شتریب راشکوبیشاخص در ز

ـ تغ راشکوبیدر ز یکنواختیشدت چرا شیافزا يادیـ ز راتیی

ـ . اافتیباز کاهش يانداشته و در فض يشـاخص در چـرا نی

يبـاز دارا يو فضـا راشـکوب یدر ز دیشـد یلیکم و خ یلیخ

د). - 6) (شکل P<0/05بود ( داریتفاوت معن

ــوع ســهیمقا ــر- شــانونشــاخص تن ــه، راشــکوبیدر ز وین درمن

ــاز نشــان داد کــه ا يو فضــا گــون راشــکوبیز ــب شــاخص، در نی

ـ داریتفاوت معن گریکدیدرمنه و گون با راشکوبیز نینداشـته امـا ب

وجـود داشـت داریباز تفاوت معن يگون و درمنه با فضا راشکوبیز

)P<0/057 ) (شکل.(

يریگجهیبحث و نت

دام يشـدت چـرا شیپژوهش مشخص شد که بـا افـزا نیدر ا

ــا نتــا افــتیکــاهش مرتــع ياتنــوع گونــه مشــاهدات جیکــه ب

)، رســتم پــور و 9و همکـاران ( یهمچــون غالمــ پژوهشـگرانی

ــاران ( ــی)، ز28همک ــدین ــاران ( ون ــوی)، مل36و همک ) ، 22( گ

)، 19(ن مهدي کاظم و همکارا)، 12( یگراغان يدیو سع يدریح

) مشابه است.23و همکاران ( يحمدآباد، م)27(ه ریگی و فخیر

افتنـد یچرا در يهاشدت ریتأث ی) با بررس35ن (زامورا و همکارا

. کـاهش ابـد ییشدت چـرا کـاهش مـ شیبا افزا یاهیکه تنوع گ

ـ دام ز يچرا يهادر شدت ياگونه يتنوع و غنا تـوان یرا مـ ادی

دانست که در درازمـدت یمرتع يهادام یانتخاب ياز چرا یناش

گوار

ام ک

یخت

واکن

ی

د

شدت چرا

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 0

:11

IRD

T o

n T

hurs

day

July

30t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.8.2

.17

]

١٣٩٨ تابستان/ دومتم / شماره ششناسي کاربردي/ سال هبوم

24

هاي تنوع، یکنواختی و غنا در زیراشکوب و فضاي باز گون. مقایسه شاخص5ل شک

.درصد است) پنجدر سطح دار معنیدهنده تفاوت دهنده عدم تفاوت و حروف متفاوت در نمودارها نشانها نشان(حروف مشابه در نمودار

جادیخوراك و حساس از مرتع و اخوش يهاسبب حذف گونه

).20( شودیم یاهیپوشش گ یناهمگن

يدر برابـر چـرا یستیبر تنوع ز يابوته اهانیگ یاثر حفاظت

تـاج پوشـش ریـ در ز ياحاضـر، تنـوع گونـه پژوهشدر دام

باز ياز فضا شتریدار مرتع بخاردار و اسانس يابوته يهاگونه

آن لیدل توانیسطوح چرا مشاهده شد که م در همه نیبود و ا

لیکـرد. در تسـه عنـوان ییمـا یکروکلیو م یکیمکان لیرا تسه

تـاج ریـ ز طیشرا لیپرستار باعث تعد يهابوته یی،مایکروکلیم

يزیحاصـلخ شیپوشش خود از لحاظ کاهش نور و دما و افزا

ریـ در ز اهـان یموجب حفـظ گ قیطر نیو رطوبت شده و از ا

ـ ن یکیمکـان لی). در تسه16 و 1( شوندیتاج پوشش خود م زی

دام حفـظ يرا از چـرا تاج پوشش خود ریز اهانیگ ها،يابوته

ریــغ يهــاحضــور بوتــه ،ی). از طرفــ29و 8( کننــدیمــ

يهـا گونـه يدر حضور دام موجب بقـا یخوراك مرتعخوش

شـود یخـوراك مـ خـوش یشـ یرو يهـا حساس به چرا و فرم

) مشـخص 3بهـداد ( همچون هاییپژوهشدر ن،ی). همچن30(

یتها مانند درمنه ممکـن اسـت اثـر آللوپـا گونه یشد که برخ

دست آوردن آب به رقابـت بپردازنـد به يبرا ایداشته باشند و

)13.(

ن نو

شاع

نوت

- نر

وی

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 0

:11

IRD

T o

n T

hurs

day

July

30t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.8.2

.17

]

...یاهیگ ياگون و درمنه بر تنوع گونه یمرتع يهابوته لیاثر تسه

25

هاي تنوع، یکنواختی و غنا در زیراشکوب گون و فضاي باز مجاور در امتداد گرادیان چراي دام. مقایسه شاخص6شکل

دار در هر سطح شدت چرایی در سطح اختالف معنیدهنده عدم اختالف بین کل سطوح شدت چرایی و حروف کوچک حرف بزرگ نشان(

).دهددرصد را نشان می پنج

الف

ونشان

ع نو

ت -

نروی

ون

سمپ

سیع

نوت

ف

گالار

مي

غنا

ب

ج

شدت چرا

شدت چرا

شدت چرا

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 0

:11

IRD

T o

n T

hurs

day

July

30t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.8.2

.17

]

١٣٩٨ تابستان/ دومتم / شماره ششناسي کاربردي/ سال هبوم

26

.6ادامه شکل

باز يگون و فضا راشکوبیدرمنه، ز راشکوبیدر ز وینر- شانونشاخص تنوع سهی. مقا7 شکل

درصد است، پنجدر سطح دارمعنی ه تفاوتدهنددهنده عدم تفاوت و حروف متفاوت در نمودارها نشانها نشان(حروف مشابه در نمودار

.دهنده عدم تفاوت است)نشان يگریحرف در نمودارها با د کیاشتراك نیهمچن

يشـدت چـرا شیمشاهده شد با افزا نیهمچن قیتحق نیا در

ياگون و درمنه در حفظ تنوع گونه يهابوته یتیها، نقش حمادام

پرستار در حفـظ يهانهکه اثر گو يوجود د. باوشمی شتریب یاهیگ

برابر بـود، باًیدر سطوح مختلف چرا تقر وینر- شانون ياتنوع گونه

شد. ادیشدت چرا ز شیابا افز ياگونه يو غنا مپسونیاما تنوع س

هـا يابوتـه دیشـد ياز آن است که تحـت چـرا یحاک جینتا نیا

نیـ شدت چرا نقـش ا شینادر شده و با افزا اهانیموجب حفظ گ

تنـوع رایـ ز شـود یتـر مـ پررنـگ مپسونیحفظ تنوع س در اهانیگ

).7نادر حساس است ( يهابه حفظ گونه مپسونیس

اثر گون و درمنه سهیمقا

درمنـه راشـکوب یحاضر، نشان داده شد که تنـوع در ز قیدر تحق

گوار

ام ک

یخت

واکن

ی

د

4.5

4

3.5

3

2.5

2

1.5

1

0.5

0

ونشان

ع نو

ت -

نروی

شدت چرا

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 0

:11

IRD

T o

n T

hurs

day

July

30t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.8.2

.17

]

...یاهیگ ياگون و درمنه بر تنوع گونه یمرتع يهابوته لیاثر تسه

27

اثـر گـون حفـظ دیشـد ياز گون بوده است، اما تحت چرا شتریب

تـوان یکـه مـ دهـد میخود را از دست یشده و درمنه اثر حفاظت

و یدام و تفــاوت در ارزش رجحــان یانتخــاب يعلــت آن را چــرا

دام مجبـور بـه دیشـد يدر چـرا رایزعنوان کرد. یخوراکخوش

دار شـده اسـانس اهانیخوراك مانند گکم خوش اهانیاستفاده از گ

) و 29( شـود یمـ اهـان یگ نیا لی) و موجب کم شدن اثر تسه32(

. کنندیخود را حفظ م یگون اثر حفاظتهمچون يخاردار اهانیگ

درمنـه راشـکوب یز ياشده که تنوع گونه مشاهده کار نیا در

لیتشـک یکنـواخت یاز گون است. تنوع از دو مؤلفـه غنـا و شتریب

مشـخص شـد 3و 2 يهاشکل سهیاز مقا یکل طوراست. به شده

اسـت شـتر یدرمنـه ب راشـکوب یدر ز یاهیپوشش گ یکنواختیکه

کـه ازآنجـایی است. شتریگون ب راشکوبیدر ز ياگونه ياغن یول

معموالً اثر یکنواختی در تعیین ارزش تنوع بیش از اثـر غنـا نمـود

آمـده دسـت کند، تنوع زیراشکوب درمنه بیشتر از گون بـه پیدا می

اي در زیراشکوب درمنه نسبت بـه گـون است. کاهش غناي گونه

داد که باعث حضـور انتخـابی توان به اثر آللوپاتی آن نسبترا می

).17و 3شود (ها در زیراشکوب میگونه

يریگجهینت

دار، خـاردار و اسـانس یمرتعـ يهـا حضور بوتـه ،یکل طوربه

حفاظت از تنـوع لیدلدارند، به يزیناچ يااگرچه ارزش علوفه

طیدام و شـرا ينادر در مراتـع در برابـر چـرا اهانیگ ياگونه

يکه چرا یاست. در مناطق تیحائز اهم اریبس یمینامساعد اقل

يهـا هـا) گونـه اتـراق دام لمحـ ریـ است (نظ دیشد اریدام بس

دام مصـون ياز گزنـد چـرا زیدار مانند درمنه ناسانس يابوته

ــتندین ــه س ــا گون ــاو تنه ــه يه ــون و يابوت ــد گ ــاردار مانن خ

يادیـ خـود را تـا حـد ز ياثر پرسـتار توانندیم رحسنیمکاله

. حفظ کنند

استفاده مورد منابع

1. Anthelme, F., R. Michalet and M. Saadou. 2007. Positive associations involving the tussock grass Panicum turgidum Forssk. In the Air -Tenere Reserve, Niger. Journal of Arid Environments 68: 348-362.

2. Azarnivand, H. and M. A. Zare Chahuki. 2008. Rangeland Improvement. Tehran University Press, p. 356. (In Farsi). 3. Behdad, A. 2011. Investigating the effect of Artemisia khorasanica Podl allelopathy in different growth stages and

germination on growth and some physiological processes in Bromus kopetdaghensis Drobov. MSc Dissertation. Ferdowsi University of Mashhad. Mashhad, Iran. (In Farsi)

4. Callaway, R. M., Z. Kikvidze and D. Kikodze. 2000. Facilitation by unpalatable weeds may conserve plant diversity in overgrazed meadows in the Caucasus Mountains. Oikos 89: 275-282.

5. Callaway, R. M. 2007. Positive Interactions and Interdependence in Plant Communities. Springer, Berlin, p. 404. 6. Castro, J., R. Zamora, J. A. Hodar and J. M. Gomez. 2002. Use of shrubs as nurse plants: a new technique for

reforestation in Mediterranean mountains. Restoration Ecology 10(2): 297-305. 7. Ejtehadi, H., A. Sepehri and H. R. Akafi. 2010. Biodiversity Measurement Methods. Ferdowsi University Press, p. 230. (In

Farsi) 8. Garcia, D. and J. R. Obeso. 2003. Facilitation by herbivore-mediated nurse plants in a threatened tree, Taxusbaccata:

local effects and landscape level consistency. Journal of Ecography 26: 739-750. 9. Gholami, P., J. Ghorbani and M. Shokri. 2011. Changes in diversity, richness and functional groups of vegetation in

different intensities of livestock grazing (Case study: Mahour Mamsani ranges, Fars Province). Iranian Journal of Rangeland and Desert Research 18(4): 675-662. (In Farsi)

10. Gillen, R. L., III, F. T. McCollum, K. W. Tate and M. E. Hodges. 1998. Tallgrass prairie response to grazing system and stocking rate. Journal of Range Management 51(2): 139-146.

11. Graff, P., R. M. Aguiar and E. Chaneton. 2007. Shifts in positive and negative plant interactions along a grazing intensity gradient. Journal of Ecology 88: 188-199.

12. Heidari, Gh. A. and H. R. Saeedi Garghani. 2014. Comparison of variations of species diversity and species richness and vegetative forms in three sites of exploitation (Case study: Southern ranges of Damavand Summit). Journal of Range and Watershed Management 66(4): 537-544. (In Farsi)

13. Jankju, M. 2009. Interaction between (Artemisia aucheri Boiss) and (Bromus tectorum L.) Case Study of Steppe Nastraband Rangelands Yazd Province. Journal of Biology 22(3): 381-391. (In Farsi)

14. Jankju, M. 2013. Role of nurse shrubs in restoration of an arid rangeland: effects of microclimate on grass

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 0

:11

IRD

T o

n T

hurs

day

July

30t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.8.2

.17

]

١٣٩٨ تابستان/ دومتم / شماره ششناسي کاربردي/ سال هبوم

28

establishment. Journal of Arid Environments 89: 103-109. 15. Jankju, M., H. Ejtehadi and H. Hassanpour. 2010. Spatial correlation between shrubs plants and perennial grasses.

Rangeland 4(1): 12-22. (In Farsi) 16. Jankju, M., A. Delavari and A. Ganjali. 2008. Interseeding in shrublands. Rangeland. The Scientific and Research

Journal of Iranian Range Management Society. 2(4): 314-328. (In Farsi). 17. Khavar, A. 2013. Allelopathic plant effects on biomass and species diversity of rangeland plants. MSc Dissertation.

Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad. (In Farsi) 18. King, E. G. 2008. Facilitative effects of Aloe secundiflora shrubs in degraded semi-arid rangelands in Kenya.

Journal of Arid Environments 72(4): 358-369. 19. Mahdi Kazem, S., H. Ejtehadi and F. Memariani. 2017. The study of the effect of grazing on the vegetation

diversity of Golbahar plain in the west of Mashhad. First International Conference on Modern Technologies in Science, Amol, September 16. (In Farsi)

20. Mesdaghi, M. 2000. Study of species richness and growth forms under three levels of grazing in semi-steppe meadows of northeastern Iran. Journal of Agriculture and Natural Resources 7(3): 55-62. (In Farsi).

21. Mesdaghi, M. 2005. Plant Ecology. Mashhad University Press. Mashhad, p. 188. (In Farsi) 22. Mligo, C. 2006. Effect of grazing pressure on plant species composition and diversity in the semi-arid rangelands of

Mbulu district, Tanzania. Agricultural Journal 1(4): 277-283. 23. Mohammad Abadi, F., M. Farzam, H. Ejtehadi and R. Yari. 2019. Comparing plant diversity under canopy of

shrubs and open areas, under different grazing intensities, in Baharkish rangelands Quchan. Abstract The 7th National Conference on Range and Range Management in Iran. Karaj. May 18-19. (In Farsi)

24. Nikan, M., H. Ejtehadi, M. Jankju, F. Memariani, H. Hassanpour and F. Noadoost. 2012. Floristic study and comparison of plant biodiversity in different grazing intensity (Case Study: Semi Steppe Rangelands of Bahrakish Quchan). Iranian Journal of Range and Desert Research 19(2): 306-320. (In Farsi).

25. Padilla, F. M. and F. I. Pugnaire. 2006. The role of nurse plants in the restoration of degraded environments. Frontiers in Ecology and the Environment 4(4): 196-202.

26. Rebollo, S., D. G. Milchunas, I. Noy‐Meir and P. L. Chapman. 2002. The role of a spiny plant refuge in structuring grazed shortgrass steppe plant communities. Oikos 98(1): 53-64.

27. Rigi, M. and A. Fakhireh. 2014. Study of the effect of different grazing intensities on richness index and vegetation diversity. First National Conference on Agricultural and Environmental Economics Sabalan. (In Farsi).

28. Rostampour, M., M. Jafari, A. Tavili, H. Azarnivand and S. V. Eslami. 2016. Investigating the effects of grazing gradient on plant diversity in dry rangelands (Case Study: Hajiabad Rangelands, Southern Khorasan). Journal of Rangeland manengement 2(1): 1-21. (In Farsi)

29. Sadeghi Shahrakht, T., M. Jankju and M. Mesdaghi. 2015. Investigating the protective effect of nurse plants on understory plants under livestock grazing. Range and Watershed Management Journal 67(1): 73-82. (In Farsi).

30. Sadeghi Shahrakht, T., M. Jankju and M. Mesdaghi. 2015. Effect of different levels of livestock grazing on understory production and canopy structure of three plants Scariola orientalis, Astragalus heratensis, Rosa persica (Case Study: Ghanabad Kakhak Rangelands). Rangeland 1(1): 16-32. (In Farsi)

31. Shahri, S., M. Jankju and H. Ejtehadi. 2013. Effect of grazing intensity and plant nursing on plant biodiversity in an arid steppe rangeland. Fifth National Conference on Range and Rangeland management, Borujerd. May 26th to 28th. (In Farsi)

32. Smit, C., C. Vandenberghe, J. Ouden and H. Muller-Scharer. 2007. Nurse plants, tree saplings and grazing pressure: changes in facilitation along a biotic environmental gradient. Journal of Oecologia 152: 265-273.

33. Van Zonneveld, M. J., J. R. Gutierrez and M. Holmgren. 2012. Shrub facilitation increases plant diversity along an arid scrubland-temperate and rain forest boundary in South America. Journal of Vegetation Science 23(3): 541-551.

34. Yaylaghi, Sh., A. Ghorbani, A. Asghari and M. Heydari. 2013. Study of the richness and evenness of the species in the protected areas and under the grazing of Ghoushchi Urmia. Journal of Natural Ecosystems of Iran 4(1): 33-43. (In Farsi).

35. Zamora, J., J. R. Verdú and E. Galante. 2007. Species richness in Mediterranean agroecosystems: spatial and temporal analysis for biodiversity conservation. Biological Conservation 134(1): 113-121.

36. Zaynei Vand, R. A., M. Ajorloo and M. Ariapour. 2015. Effect of grazing intensity on plant species diversity in semi-steppe pastures in Dareh Shahr. National Conference on New Ideas in Sustainable Agriculture, Borujerd, 14 April. (In Farsi).

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 0

:11

IRD

T o

n T

hurs

day

July

30t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.8.2

.17

]

Iran. J. Appl. Ecol. Vol. 8, No. 2, Summer 2019, Isfahan Univ. Technol., Isf., Iran.

29

Facilitation Effects of the Rangeland Shrubs Astragalus chrysostachys Boiss and Artemisia kopetdaghensis (Poljakov) Y.R.Ling on the Species Diversity,

Along a Gradient of Livestock Grazing

F. Mohammadabadi1, M. Farzam1* and H. Ejtehadi2

(Received: January 05-2019; Accepted: July 08-2019)

Abstract

Spiny and aromatic species in rangelands can play important role in the conservation of plant species in rangelands; however, few studies have been done on the role of these plants under different levels of livestock grazing. In this research, the facilitation effects of spiny (Astragalus chrysostachys Boiss) and aromatic (Artemisia kopetdaghensis (Poljakov) Y.R.Ling) shrubs were studied on species diversity along a grazing gradient. In 2017, five sites were selected in Baharkish rangelands, Quchan, where the livestock grazing varied from low to very intense. In each site, 30 twin plots were established under a canopy of the nurse shrubs and their nearby open spaces. Density, frequency and canopy cover of all plants were measured within the plots. Species diversity were reduced by increasing the grazing intensity, but it was consistently higher under canopy. In the highest grazing intensities, species diversity was higher under the canopy of Artemisia than Astragalus; however, opposite results were found under the high grazing intensity. In conclusion, in the areas of high grazing (livestock rest points), the aromatic species (Artemisia) may not be protected against livestock grazing, and spiny shrubs (Astregalus and Acantholimon) may still maintain their nursing effects.

Keywords: Nurse species, Rangeland shrubs, Understory, Diversity indices

[

1. Dept. of Range and Watershed Management, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran. 2. Dept. of Biology, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran. *: Corresponding Author, Email: mjankju@um.ac.ir

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 0

:11

IRD

T o

n T

hurs

day

July

30t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.8.2

.17

]