ХАЧГААР ДАМЖИХ ХАЛДВАРТ ӨВЧИН

ЗӨСҮТ тархвар судлаач Л.Роломжав

Хачгаар дамжин халдвар

• Монгол оронд 9 овог, 18 төрөл, 43 зүйлийн

хачгийг илрүүлсэн байна (1929-1987)

• Үүнээс ХХ-ыг дамжуулагч Ixodidae төрлийн 6

зүйл, Dermacentor төрлийн 4 зүйл хачиг

тархсан байна.

• Хачгаар дамждаг 30 гаруй өвчнөөс хачигт

энцефалит, хачигт риккетсиоз, хачигт

боррелиозын хүний өвчлөлийг 2005 оноос

албан ёсоор бүртгэж эхэлсэн.

Хачгаар дамжин халдварын байгалийн

голомт

ХАЧГААР ДАМЖИХ ХАЛДВАР Хачгаар дамжих халдварын сэжигтэй 2005-2016 оны 2353 тохиолдол

бүртгэгдэж 1182 (50.2%) тохиолдол нь батлагдаж 10 (0.9%) нь нас барсан

байна.Энэ нь 100000 хүн амд хачгаар дамжих халдварын өвчлөл 0.74-6.3

байна.

– 72.3% (855) нь хачигт риккетсиоз

– 17.3% (205) нь хачигт энцефалит

– 10.4% (122) нь хачигт боррелиоз

2017 оны 6 сарын 5 ны байдлаар 882 сэжигтнй тохиолдол бүртгэгдэж

батлагдсан 154 нас баралт 2 ХЭ 18,ХБ 26, ХР 109

Хачигт энцефалит

• 6 аймаг, 24 суманд нийслэлийн 4 дүүрэг, ХЭ-ын

өвчлөл, тохиолдол бүртгэгдсэнээс 57,6% нь

Сэлэнгэ, Булган аймгийн нутагт халдвар авч

өвчилсөн байна.

Хачигт боррелиоз

• Завхан, Баянхонгор, Сэлэнгэ,Булган, Төв,

Дархан-Уул, Архангай, Ховд,Хөвсгөл, Хэнтий,

Өвөрхангай 11 аймгийн 39 сум, нийслэлийн 3

дүүргээс өвчлөл 78 батлагдсанаас Завхан 25

өвлөл батлагдсан

Хачигт риккетсиоз

• 16 аймаг, нийслэлийн 6 дүүрэг, ХР-ын өвчлөл,

тохиолдол бүртгэгдсэн

ХАЧГААР ДАМЖИХ ХАЛДВАРЫН ТАРХАЛТ

Хачигт дамжих халдварын хүний өвчлөл

аймгаар

10000 хүн амд бодит тоогоор

Хачгаар дамжих халдварын тохиолдол сараар

Хачгаар дамжих халдвар нь улиралчлалын хувьд тархвар зүйн 5

дахь долоо хоногоос эхлэн бүртгэгдэж, 12 дахь долоо хоногоос өссөж, 13-26 дахь долоо хоног хүртэл байнгын өндөр бүртгэгдэж, 38

дахь долоо хоног хүртэл үргэлжилсэн байна.

Хачигт энцефалитын онцлог

2.6%

5.1%

5.1%

7.7%

10.3%

12.8%

17.9%

38.5%

0.0 5.0 10.0 15.0 20.0 25.0 30.0 35.0 40.0 45.0

Жимс түүх

Мал маллах

Амралт

Уул уурхай

Дадлагын ажил

Мод бэлтгэх

Ажлаар

Ургамал түүх

Нас хүйсийн онцлог

Хачигт хазуулсан шалтгаан

1

1

3

3

4

4

4

5

6

9

10

12

13

17

18

24

24

25

32

34

38

49

67

73

0 10 20 30 40 50 60 70 80

ухаан алдах

нас барсан

гэдэс, ходоод хямрах

таталт

хөлрөх

шээс ховор

хэл орооцолдож, ярихдаа муу

булчин өвдөх

гар хөл чичрэх

тэнцвэр алдагдах

сэтгэл санаа өөрчлөгдөн тайван бус болох

нүдний салст улайх, бүрэлзэх

мэдрэлийн судал дагаж өвдөх

үе мөч бадайрах, татваганах

саа саажилт илрэх

бие сулрах, ядрах

нойр ихсэх

үе мөч,ууц нуруугаар өвдөх

хэл өнгөртөх

хоолонд дургүй

хүзүү, дагз хөших

огиулж, бөөлжих

өндөр халуурах

толгой хүчтэй өвдөх

Эмнэлзүйн шинж тэмдгүүд

2005-2016 онд 9 (5.2%) тохиолдол нас барсан.

10000 хүн амд 0.1-13.6 байгаагаас Сэлэнгэ, Булган

аймагт хамгийн өндөр байна.

2005-2016 онд хачигт энцефалитын 225 тохиолдол бүртгэгдсэнээс

9 (4%) нь нас барсан байна. Эдгээр нь бүгд 31-66 насны (дундаж

нас 43±10) эрэгтэйчүүд байв (Хүснэгт 5).

Ерөнхий мэдээлэл Тох.тоо Хувь

Нас

30-39 3 33.3

40-49 3 33.3

50-59 2 22.2

60 дээш 1 11.1

Хүйс Эр 9 100

Ажил мэргэжил

Жолооч 2 22.2

Малчин 3 33.3

Хувираа 1 11.1

Ажилгүй 3 33.3

Халдвар авсан шалтгаан

Мод бэлтгэх 3 33.3

Халиар түүх 4 44.4

Эвэр түүх 1 11.1

Тодорхойгүй 1 11.1

Халдвар авсан хугацаа

V. 14-23 3 33.3

V.24-VI.3 2 22.2

VI. 4-13 3 33.3

VI. 14-23 1 11.1

Эмнэл зүйн хэлбэр Хүнд 9 100.0

Онош Мэнэн энцефалит 9 100.0

Хүснэгт 5. Хачигт энцефалитаар нас барсан тохиолдлуудын ерөнхий мэдээлэл

Нас барсан тохиолдлууд Булган аймгийн Бугант, Булган сум, Орхон

аймгийн Эрдэнэт, Баян-Өндөр сум, Сэлэнгэ аймгийн Мандал, Хүдэр,

Цагааннуур суманд оршин суудаг байсан бөгөөд 66.7% нь Булган

аймгийн Бугат, Булган суманд, 33.3% нь Сэлэнгэ аймгийн Мандал, Хүдэр,

Цагааннуур сумын нутагт хачигт хазуулан халдвар авчээ

Хаяг Оршин суугаа

хаягаар

(нас барсан

тохиолдол)

Халдвар авсан

газраар

(нас барсан

тохиолдол)

Нас баралтын

хувь

(нийт халдвар авч

өвчилсөн

тохиолдол)

Булган

Бугат 33.3% (3) 55.6% (5) 31.25%(16)

Булган 11.1%(1) 11.1%(1) 50%(2)

Бүгд 66.7%(6) 23%(26)

Орхон

Эрдэнэт 11.1%(1) - -

Баян-Өндөр 11.1%(1) - -

Сэлэнгэ

Мандал 11.1%(1) 11.1%(1) 5%(20)

Хүдэр 11.1%(1) 22.2%(2) 3.1%(63)

Цагааннуур 11.1%(1) - -

Бүгд 33.3%(3) 1.8%(167)

Нийт 100%(9) 100%(9) 4%(225)

Хүснэгт 6. Хачигт энцефалит өвчнөөр нас барсан тохиолдол, аймаг, сумаар

Нас баралтын хувийг аймаг, сумын түвшингээр нь тооцож үзвэл Булган аймагт

халдвар авсан тохиолдлуудын дунд нас баралтын хувь 23%, Сэлэнгэ аймагт

халдвар авсан тохиолдлуудын дундах нас баралтын хувь 1.8% байна.

Тохиолдлууд хачигт хазуулснаас хойш 15±11 хоногийн дараа эмнэл зүйн шинжүүд

илэрч, эмнэл зүйн шинж илрээд 1.5±0.7 хоногийн дотор эмнэлэгт хандсан бөгөөд

тохиолдлууд эмнэлэгт ирээд 1-23 хоногийн дараа нас барж, ор хоног дунджаар

6.25±7.3 байна. Төв мэдрэлийн системийн гэмтэл болох мэнэн, голомтот

энцефалитын шинжүүд дагзны булчингийн хөшингө, булчин, мөчдийн таталт илэрч,

уналт өгч, тэнцвэр алдагдан булчин суларч мөчид саажсан байна (Зураг 16).

Эмнэл зүйн шинж илэрсээс 1-3 хоногийн дотор эмнэлэгт хандсан бөгөөд эмнэлэгт

ирэхдээ биеийн байдал маш хүнд, мөчид саажсан, комын байдалтай, ухаангүй,

эсвэл ухаан бүдгэрсэн байдалтай байсан байна.

8

7

7

7

6

5

4

4

3

3

2

1

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Толгой өвдөх

Халуурах

Бөөлжих

Нүүр, мөчдийн булчин суларч, мэдээ алдах

Ухаан бүдгэрч, унтаарах

Дотор муухайрч, огиулах

Дагз хөших

Таталт

Саа, саажилт

Хий юм харагдах, дэмийрэх

Булчин өвдөх

Үе мөч өвдөх

тох.тоо

• Хачигт энцефалитын оношийг Зоонозын

Өвчин Судлалын Үндэсний Төв (ЗӨСҮТ)-ийн

лабораторид өвчтний ийлдсийг илгээн

шинжлүүлсэн бөгөөд шинж тэмдэг илэрснээс

дунджаар 3±1.7 хоногийн дараа цусанд

эерэгбие (IgM, IgG)-ийг ДТУ, ФХУ-аар

баталгаажуулсан бөгөөд эмгэг судлалын

материалд ПГУ-аар вирүсийн РНХ илрүүлсэн

байна.

Хачигт энцефалитаар нас барсан тохиолдлууд өвчлөлийн идэвхижил

өндөртэй 5,6 дугаар сард халдвар авчээ.

Хачгаар дамжих халдварын цаашдын чиг хандлага

АЙМГУУД

Хачигт энцефалитын

вакцин (хүн/тун)

Хачигт энцефалитын

иммуноглобулин (тун/шил)

захиалга авсан захиалга авсан

Булган 600 300 200 113+80=193

Дархан-Уул 100 70

Орхон 100 200 200 70+160+45+80=355

Сэлэнгэ 7000 5900 500 100

Хөвсгөл 100 100 200 100+200=300

Хэнтий 250

НИЙТ 1100 1018

ХАЧИГТ ЭНЦЕФАЛИТЫН ВАКЦИН, ИЙЛДЭС

Цаашид байгалийн голомт

шинжилгээнд

Уур амьсгалын болон бусад үзүүлэлттэй

холбож голомтын шинжилгээндээ

дүгнэлт өгөх тал дээр хамтран ажиллах

Хачгийн тархалтыг мониторинг хийж

судлах

• Голомтод нутгийн эрсдэлт бүлгийн хүн амыг сонгон дархлаажуулалтын бүрэн тунд хамруулах

• Урьдчилсан оношоо ялган ирүүлж байх оношийн зөрүү их гарч байгааг үнэлэх

• Хачгаар дамждаг бусад халдварын оношилгоог нэмэгдүүлэх

• Эдгэрсэн тохиолдолуудаас хэд хэдэн үечилэлээр цус цуглуулан эсрэг биеийн таньцийг тооцох судалгаа хийх

Цаашид хүний өвчлөлд

Анхаарлаар шагнасанд баярлалаа

Хачигт энцефалитын эсрэг вакцин, ийлдэс

Хачигт энцефалитын эсрэг эсийн өсгөвөрийн вакцин нь 3-аас дээш насны хүнд идэвхтэй дархлаа тогтооно. Урьдчилан сэргийлэх зорилгоор дараах ажил мэргэжлийн хүмүүст тарина. Үүнд:

Хачигт энцефалитын голомтот нутгийн хүн амд болон дээрх нутагт ажиллаж байгаа ХАА, барилга, уул уурхай, усжуулалт, ан агнуур, мод бэлтгэгчид зэрэг хүмүүс хамаарна.

Хачигт энцефалтын цэвэр өсгөвөртэй ажиллаж буй хүмүүс, болон донор хүмүүст тарина.

Хачигт энцефалитын иммуноглобулин урьдчилан сэргийлэх ба эмчилгээний зорилгоор хэрэглэнэ.

Дархлаажуулалтын товлол

1-р схем:

I-р тунг -0,5 мл-ээр сонгосон өдөр

II-р тун- 0,5 мл-ээр 1-2 сарын дараа

III-р тун- 0,5 мл-ээр, 2р дахь тунгаас хойш 1 жилийн

дараа

2-р схем:

I-р тун- сонгосон өдөр 0,5 мл-ээр

II-р тун- 5-7 сарын дараа 0,5 мл-ээр

III-р тун- 0,5 мл-ээр, 2 дахь тунгаас хойш 1 жилийн

дараа

Давтан вакцинжуулалтыг 3 жил тутамд 1 удаа хийнэ.

2002 оны ЭМС-ын 252 тоот тушаал “Тархвар судлалын

заалтаар нэмэлт дархлаажуулалт хийх тухай”

Вакциныг 0.5 мл-ээр булчинд тарих. Судсаар хийж

болохгүй. Хэрвээ судсаар хийсэн тохиолдолд

шокийн хүндрэл гарна. Энэ үед шокийн эсрэг эмчилгээ хийх бөгөөд вакцины өрөөнд шокийн

эсрэг эм тариа байх шаардлагатай.

Тарихын өмнө вакцинаа сайн сэгсэрнэ. Ампулын

хүзүүг спиртээр арчина. Хэрэв ампул цуурсан,

хагарсан, хаяг нь гэмтсэн физик шинж чанар нь

өөрчлөгдсөн, хугацаа нь хэтэрсэн, хадгалалтын

горим алдагдсан тохиолдолд хэрэглэхийг хариглоно.

Хачигт энцефалитын ийлдэс

Хачигт хазуулсны дараа урьдчилан сэргийлэх ба эмчилгээний

зорилгоор хэрэглэнэ. /Өгзөгний булчин, гуяны гадна талд/

Хөөс үүсэхээс сэргийлж бүдүүн зүүгээр соруулж авна.

Хачигт хазуулсанаас хойш 4 дахь хоногоос хэтрэлгүй хийнэ.

Хачигт энцефалитын голомтот нутагт очиж хазуулах өндөр

магадлалтай гэж үзэж байгаа тохиолдолд хийнэ.

0,1мл-ийг 1 кг жинд тооцож хийнэ.

Хамгаалах чадвар 24-48 цагийн дараа илэрч 4 долоо хоног үргэлжилдэг. Эмчилгээний зорилгоор аль болох эрт хийх

хэрэгтэй, эмнэл зүйн явц, хэлбэр, өвчний үе шатаас хамаарч

хэмжээг тооцно.

Жирэмсэн болон хөхүүл хүмүүст шаардлагатай тохиолдолд

хийнэ.