Сэтгэл гутрал гэж юу вэ?

Сэтгэл гутралын тархалт

Сэтгэл гутралын шалтгаан, нөлөөлөх хүчин

зүйл

Хүүхэд өсвөр насанд илрэх сэтгэл гутралын

эмнэлзүйн онцлог шинж

Сэтгэл гутралыг үнэлэх

Эмчилгээ

Мэдээлэл, Зөвлөгөө

(-) Үйл явдал

болсоны дараа

(-)туйл руу

шилжинэ

(+) үйл явдал

болсоны дараа

(+) туйл руу

шилжинэ

Сэтгэл

хөдлөл-

ийн хүч

ба

хэвийн

түвшин

Хэвийн

түвшин

‘Хэвийн сэтгэл

хөдлөл’

+3

-3

Хэрэв сэтгэл хөдлөл сөрөг

туйл руу шилжвэл юу

тохиолдох вэ? – Сэтгэл

гутрал

0

+3

-3

Сэтгэл

хөдлөл-

ийн хүч

ба

хэвийн

түвшин

Дэлхийн дээр сэтгэл гутрах эмгэгтэй 350 сая

орчим хүн байна.

Сэтгэл гутрал нь амиа егүүтгэх үйлдэлд

хүргэдэг. Жил бүр 800 000 хүн амиа егүүтгэж

нас барж байгаа бөгөөд эдгээрийн ихэнх нь 15-

29 насныхан байна.

Сэтгэл гутрах эмгэг хөдөлмөрийн чадвар

алдалтанд хүргэдэг тэргүүлэх шалтгаануудын

нэг юм.

Сэтгэл гутрал эмэгтэйчүүдэд илүү тохиолдох

ба эмчилгээнд үр дүнтэй.

http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs369/en/

Сэтгэл гутрах эмгэг нь өсвөр залуу насанд

эхэлж, тэдний сургуульд сурах, ажил хөдөлмөр

хийх, гэр бүл болж амьдрахад нөлөөлж,

хөдөлмөрийн чадвар алдалт, дахилт өгөхөд

хүргэдэг архаг эмгэг юм.

Насанд хүрэгчдийн 10-15%-д

Өсвөр насны хүүхдийн 5-10%-д

Сэтгэл гутрах эмгэг

тохиолддог.

http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs369/en

Эмнэлзүйн судалгаанд нярай хүүхдэд: 0.5 -

3 %

Хүн амын дунд хийсэн судалгаанд хүүхдэд

(2–5 нас): 2.1% тархаллтай. (Сэтгэл гутрах

эмгэг, дистими, хөнгөн сэтгэл гутрал)

Өсвөр насныханд: 1.5% - 8% тархалттай

байдаг. (Хүн амын дунд ба эмнэлзүйн судалгаа)

Насны хувьд: охид – 12 %

хөвгүүд – 7 %

Сэтгэл гутрал

Удамшил

Таагүй үйл

явдал/

стресс

Биеийн өвчин эмийн

эмчилгээ

Мэдрэл биологийн хүчин зүйл

Удамшил нь сэтгэл гутрах эмгэгийн томоохон

шалтгаан гэж үздэг.

Монозигот ихрүүдийг дизигот ихрүүдтэй (19%)

харьцуулахад сэтгэл гутрах эмгэг 67%

тохиолдож байсан.

Сэтгэл гутралтай хүүхдийн гэр бүлд сэтгэл

гутрах болон сэтгэл цочирдолын 2 туйлт

эмгэгтэй хүн байдаг нь эмнэлзүйд нотлогдсон.

Эцэг эх нас барах, эцэг эх нь салах, эцэг

эхээсээ тусдаа амьдрах, эцэг эх нь шоронд

байх

Орон гэргүй болох

Нүүх шилжих

Гэр бүлд санхүүгийн асуудал тулгарах

Хойд эцэг эсвэл эхтэй болох

Хүүхэд асрамжлагчтайгаа харилцаанд орохдоо

асрамжлагчийнхаа сэтгэл хөдлөлийг аюулгүй

гэдэгт итгэн ээнэгшилтэй холбоо тогтоодог.

Энэ холбоо нь тухайн хүүхдэд стресст үйл

явдал тохиолдох болгонд бусадтай харилцаа

тогтоон, дэмжлэг авахад нь дэм болдог.

Харин аюултай ээнэгшил явагдсан тохиолдолд

сэтгэл гутрах эрсдэлд ордог.

Чихрийн шижин

Уушигны багтраа

Ревматоид артрит

Зүрхний өвчин

Гипотириодизм

С вирусын шалтгаант элэгний үрэвсэл

Цус харвалт

Паркинсоны өвчин

Уналт таталтын эсрэг эм

Ангиотензин хувиргагч ферментийн сааутуулагч

Артерийн даралт бууруулах эм /clonidine, methyldopa, thiazides/

Бактерийн эсрэг бэлдмэл /метронидазол, этионамид

ампотерицин/

Бета блокадр эмүүд

Кортикостериод

Интерферон

Дааврын бус үрэвслийн эсрэг эм /индометацин/

Метоклопрамид

Опиод

Дотоор шүүрлийн дааврын бэлдмэл /эстроген болон leuprolide/

Rackley & Bostwick Psych Clin North Am, 2012

Серотонин бол төв мэдрэлийн тогтолцоонд

сэргээх үйлдэл үзүүлдэг нейротрансмиттер юм.

Сэтгэл гутралтай өвчтөнд синапсын завсар

дахь серотонины хэмжээ буурч сэтгэл гутрал

үүсдэг.

Сэтгэл гутралын үндсэн шинж болох хоолны

дуршил өөрчлөгдөх, нойрны хямралын

шинжүүд нь гипоталамусын үйл ажиллагаа

ялангуяа гипоталамус-өнчин тархи-бөөрний

дээд булчирхайн үйл ажиллагааны

алдагдалтай холбон тайлбарлаж байна.

Бэлгийн бойжилтоос өмнөх нас Өсвөр нас Насанд хүрэгсэд

Ууртай болох (огцом ууртай

болох, зөрүүдлэх)

Ууртай болох (ааштай,

дайсагнасан байдалтай,

амархан цөхөрнө,

дүрсхийж уурлана)

Амьдралын баяр баясгаланг

мэдрэхгүй

Аливаа үйл явдалд зохистой

сэтгэл хөдлөл үзүүлнэ

Аливаа үйл явдалд

зохистой сэтгэл хөдлөл

үзүүлнэ

Тохироогүй сэтгэл хөдлөл

үзүүлнэ

Үе үе сэтгэл түгшилт, төрх

үйлийн өөрчлөлт, ба анхаарал

дутмагшил хэт хөдөлгөөнтөх

шинж тэмдэгтэй хавсарна.

Нойр ихсэнэ Сэтгэц хөдөлгөөний дошгирол

эсвэл хомсдол

Бие махбодын зовиур Хоолны дуршил нэмэгдэнэ,

жин нэмнэ.

Өдрийн хэмнэлээр сэтгэл

хөдлөл өөрчлөгдөнө (өглөө илүү

их сэтгэл гутарна)

Бие махбодын зовиур Өглөө эрт сэрнэ

Эсэргүүцэл үзүүлэхэд

мэдрэг,(шүүмжлэлд мэдрэг)

харилцаагаа

үргэлжлүүлэхэд

бэрхшээлтэй

Сурлаганд нь бэрхшээл учруулж, янз бүрийн биеийн зовиуруудыг байнга дагуулдаг.

Толгой өвдөх ба бусад

зовиурууд Анхаарал төвлөрөлт

муудах Нойронд муу Хоолны дуршил муудах

Гэр бүл, найз нөхдөөсөө хөндийрөх

Өөрийгөө царай муутай, бусад шиг

мэдлэг боловсролгүй г.м өөрийгөө доогуур үнэлэх

Олон зантай, цочир ууртай болох,

гэр бүл найз нөхөдтэйгөө муудалцах

Цочромтгой болох Амьдрал утга учиргүй мэт санагдах Амиа егүүтгэх бодол төрөх

Нярайн сэтгэл гутрах шинж (эцэг эхээс нь

салгах үед, хоёрдогчоор илэрсэн) нүүрэнд

сэтгэл хөдлөлийн илрэл байхгүй, уйтгар

гунигтай царайны илрэл, харж асарч байгаа

хүндээ хариу урвал үзүүлэх нь бага, сэтгэц

хөдөлгөөний хөгжил сааталд орно. (Spitz, 1946)

Сургуулийн өмнөх насны хүүхдэд: Энэ

насанд хамгийн элбэг тохиолдох шинж нь

ямар ч баяр баясгаланг мэдрэхгүй, идэвхи

сонирхолгүй болох шинж юм. (Luby et al, 2003)

Хүүхэд насанд:

7 -оос доош насанд (сөрөг сэтгэл хөдлөл, сөрөг бодлоо

бусдад ойлгуулж, өөрийгөө чөлөөтэй үг яриагаараа

илэрхийлж чаддагүй): сэтгэл гутралын шинж нь

биеийн энд тэнд өвдөх, толгой өвдөх, эсвэл ходоод

гэдэс орчим өвдөх зэргээр илэрч болно. (Bhatia &

Bhatia, 2007)

Сэтгэл түгшилтийн шинжүүд илүү хавсардаг. (айдас ба

салан хагацахаас айх айдас)

Уйтгар гунигтай байгаа сэтгэл хөдлөл нь уур уцаартай

байх шинжээр илэрдэг. Урам хугарах, огцом аашилж

авирлах, төрх үйлийн асуудлаар илэрдэг.

Өсвөр насанд

Энэ насанд илүү вегататив мэдрэлийн

хямралын шинжүүд /хоолны дуршил буурах,

нойр хямрах/ давагайлахаас гадна амиа

егүүтгэх бодол санаа, үйлдэл илүүтэй

тохиолддог. (Birmaher et al, 1998)

Далд сэтгэл гутралд ба далд сэтгэл гутрал шинжүүдийг энэ

насны хүүхдүүд бараг өгүүлдэггүй.

Хүүхэд насанд илрэх сэтгэл гутралын шинж

нь солиорлын шинжтэй хавсран илрэхдээ:

Ихэнхидээ сонсголын хий үзэгдэл (Kowatch et al,

2005)

Өсвөр насанд янз бүрийн дэмийрлийн

агуулгаар солиорлын шинж илэрнэ.

Сэтгэл гутрал нь солиорлын шинжтэй

хавсарсан байвал сэтгэл цочирдолын 2

туйлт эмгэг байх магадлал насанд

хүрэгчидтэй харьцуулахад өндөр байдаг. (Akiskal et al, 1995; Geller et al, 1994; Strober et al, 1993; Johnson et

al, 1991)

Анхаарал дутмагших хэт хөдөлгөөнтөх эмгэг

Сэтгэл түгших эмгэг

Салан хагацахаас айх айдас

Дасан зохицохуйн эмгэг

Хүүхдийн төрх үйлийн эмгэг

Улигт бодол албадмал үйлдлийн эмгэг

Хүүхэд өсвөр насанд тохиолдож буй сэтгэл гутралыг “DUMPS”

гэсэн товчилсон үгээр үнэлэх хэрэгтэй. (Carlson, 2000)

“D” – шинж тэмдэг эхэлж илэрсэн хугацаа

“U” сурлагын амжилт, дүн, сургуульд явах сонирхол

зэрэг нь илэрхий буурсан асуудал байгаа эсэх

“M” Хачин этгээд, улбагар төрх үйлтэй болсон эсэх,

шууд бус замаар өөрийгөө амиа егүүтгэх бодол, үйлдэл

хийх санаа илэрхийлж байгаа (Shaffer et al, 1996)

“P” гутранги сөрөг бодолтой (Kaslow et al, 1994)

“S” биеийн зовиурууд илэрч байгаа (Carlson & Kashani,

1988; McCauley et al, 1991)

Эцэг эхчүүдээс асуух асуулт:

Та хүүхдийнхээ зан авир ойрын үед өөрчлөгдөж байгааг ажигласан уу ? Танд юу ажиглагдсан вэ ?

Ийм зүйл болж байгааг та яаж олж мэдсэн вэ?

Та ахиц гаргахын тулд ямар нэг зүйл хийхийг оролдсон уу ? нөхцөл байдлыг өөрчлөхийн тулд та хүүхдээ юу хийвэл дээр гэж бодож байна вэ?

Нойрсолт, анхаарал төвлөрөх чадвар, сэтгэл санааны байдлынх нь талаар онцгойлон асуу.

Чи ойрын үед ямар нэг

зүйлийн талаар санаа зовж байна уу? Жишээ нь: гэрт чинь тохиолдож буй ямар нэг асуудлын талаар? Эсвэл хичээл сурлагынхнаа талаар ? Эсвэл найз нөхдийнхөө талаар?

Чиний эрүүл мэнд

ойрын үед ямар

байна вэ?

Чи сэтгэл зовоож байгаа зүйлийнхээ талаар хэн нэгтэй санал бодлоо хуваалцсан уу? Хэнтэй? Тэд юу гэж зөвлөсөн вэ? Тухайн насны хүүхдийн орчин тойрныхны дэмжлэгийн байдлыг олж мэд.

Чи амиа хорлох талаар бодож байсан уу? Тийм бол

хэзээнээс эхэлсэн , хир олон удаа болохыг олж мэд. Ойрын үед хэн нэг хүн чамайг гомдоосон уу?

Жишээлбэл чамайг зодох юмуу бэлгийн таашаал авах маягаар.

Чи архи уух юмуу мансууруулах бодис хэрэглэдэг үү?

Тийм бол аль хир?

Сэтгэл гутрал үүсэх

шалтгаан олон янз байдаг.

Сэтгэл гутрал хүн амын

дунд элбэг тохиолддог

эмгэг.

Шаардлагатай үед

эмчилгээ хийхэд эмчилгээ

сайн авдаг.

Өвчин дахиж болно.

Энэ бол залхуурал, сул

дорой байдал биш сэтгэл

гутрал эмгэг юм.

Хүүхдийн хийх дуртай

зүйлсийн жагсаалтыг

хамт гаргаж, өдөр бүр

дуртай зүйлээ хийж

байхад нь туслах

Хийж буй ажлыг нь

дэмжиж, сайшааж

урамшуулж байх

Гутранги сөрөг бодлоос

салахад нь туслах

Хүүхдийг байнга хараа

хяналттай байлгах

Сайн ажиглаж, ярилцаж

байх

Хүүхдийг шүүмжлэх

буюу зэмлэхгүй байх

Хүүхэдтэйгээ илүү

цагийг өнгөрөөж, тоглож

байх

Стрессээ бусад найз нөхөд, гэр бүл, багш гэх мэт бусад хүмүүстэй хуваалц. Бүү ич.

Сөрөг мэдрэмжтэй байгаа үедээ өөрийгөө завгүй байлгах

Гэр бүлийн болон бусад найз нөхөдтэйгээ хамт байхыг хичээх

Ажлаа сонирхолтой хийхийн тулд өөртөө өдөр бүр зорилго тавьж бага багаар биелүүлэх

7 хоног бүр хийх ажлын төлөвлөгөө гаргаж, дуртай зүйлсээ хийж байх

Биеийн тамир спортоор хичээллэх

Шилжилтийн насныханд илэрч байгаа биеийн талын тодорхой бус зовиурууд нь стресс болон сэтгэл гутралтай холбоотой байх нь хамгийн түгээмэл байдаг.

Сэтгэл гутрал нь шилжилтийн насныханд тохиолдох эрүүл мэндийн хамгийн түгээмэл асуудал.

Гэр бүл, сургууль дээрх стресс нь сэтгэл гутралын голлох шалтгаан болдог учраас гэр бүл, багш нартай ажиллах нь шилжилтийн насныханд туслах чухал зам мөн.

Сэтгэл гутралд орсон ихэнх шилжилтийн

насныхан сайжрал авдаг. Зовж шаналж байгаа зүйлийнх нь талаар

тэдэнтэй ярилцах, тэдний санал бодлыг сонсох нь хамгийн их ач тустай цорын ганц эмчилгээний арга юм.

Гурван цагирагт антидепрессант эмүүд нь гаж

нөлөөө ихтэй тул хүүхэд өсвөр насныханд

эхний сонголт эм болгож хэрэглэхгүй.

Үүний оронд серотонины эргэн шимэгдэлтийг

сонгомлоор саатуулах (SSRI) бэлдмэлийг

илүүтэй эмнэлзүйд хэрэглэдэг.

Эдгээр эмийн үйлдэл удаан хугацааны дараа

илэрнэ, 2-4 долоо хоногийн дараа үйлдэл

үзүүлж, шинж тэмдэгүүд буурна, 2-3 сарын

дараа бүрэн үйлдлээ үзүүлдэг.

Хүүхдийн элэгний үйл ажиллагаа хурдан

явагддаг учир насанд хүрэгчдийн тунтай ижил

хэрэглэдэг.

Эмийн нэр Тун Гаж нөлөө

SSRI буюу серотонины эргэн шимэгдэлтийг сонгомлоор саатуулах бэлдмэл

Цитолопрам

(Citolopram)

Өсвөр насны хүүхдэд 30 мг

хүртэл

Хэт тайвшруулах

Хэвлийгээр өвдөх

Бие эвгүйрэх

Толгой өвдөх

Зүрх дэлсэх

Fluoxetine Хоногын тун 10-20мг

Зарим үед 30 мг хүртэл

Fluvoxamine Хоногийн тун 25-50мг

Sertraline Хоногийн тун 25-50 мг

Бусад сэтгэл гутралын эсрэг эм

Buproprion Эмчийн хяналтан дор

хоногийн тунг 150 мг хүртэл

хэрэглэж болно

Ам хуурайших, ходоод

гэдэсний зовиурууд,

нойргүйдэл, анхаарал

төвлөрөлт муудах, тайван

бус болох

Venlafaxine Эмчийн хяналтан дор

хоногийн тунг 37,5-75 мг

хүртэл хэрэглэж болно

Ам хуурайших, дотор

муухайрах, өтгөн хатах,

нойргүйдэх, нойрмоглох