Podarcis muralis / Τοιχόσαυρα

© Andrea Bonetti

Dendrocopos major / Πευκοδρυοκολάπτης

© Andrea Bonetti

Boletus edulis / Βωλίτης

ο εδώδιμος © Γιώργος Κωνσταντινίδης

Apodemus sylvaticus / Δασοποντικός

© Andrea Bonetti

Regulus ignicapillus /Πυρροβασιλίσκος© Παναγιώτης Λατσούδης / WWF Ελλάς

Cervus elaphus / Κόκκινο ελάφι

© Παναγιώτης Λατσούδης / WWF Ελλάς

Lilium chalcedonicum / Κόκκινος κρίνος

© Χ. Παπαϊωάννου

Ο τόπος όλος ευωδιάζει από το έλατο. Σκεπάζει τις πλαγιές αχόρ-ταγο. Άπληστο κι ανεβαίνει στα ύψη. Η σκιά του είναι πλασμένη από την πολύτιμη ουσία της χίμαιρας, μα το κορμί και το φύλλο του είναι στέρεο, γερό, ικανό ν’ αντέχει στη χειμωνιάτικη θύελλα και να κρατεί τα τεράστια φορτώματα του χιονιού, χωρίς να λυ-γίζει.

Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος

© Παναγιώτης Λατσούδης / WWF Ελλάς

Αξιοποιήστε την αφίσα ως ερέθισμα για να κινήσετε το ενδιαφέρον των μαθητών για τα δασικά οικοσυστήματα της Ελλάδας. Οι ακόλουθες ερωτήσεις θα τους βοηθήσουν να διερευνήσουν πολλές όψεις του θέματος.

Αξιοποιήστε το παιδαγωγικό υλικό του WWF Ελλάς* για τα δάση και καλέ-στε στην τάξη σας το WWF για ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα στο σχολείο ή στο δάσος της γειτονιάς.

1. Παρατηρήστετηναφίσα.Ποιασυναισθήματακαιποιεςσκέψειςσάςπροκαλεί;Θυμηθείτεμιαφοράπουπεράσατεωραίασεέναδάσος.Γράψτετρειςλέξειςπουπεριγράφουντηνεμπειρίασας.

2. Ποιαφυτάδιακρίνετεστηνεικόνα;Ποιαζώα;Τιήχουςνομίζετεότικάνουν;Αναπαρα-στήστεταμετοσώμασας.

3. Πούφαντάζεστεότιμπορείναβρίσκεταιένατέτοιοδάσος;Έχετεεπισκε-φθείκάποιοπαρόμοιοδάσος;Ανναι,πού;

4. «Δάσοςορεινώνκωνοφόρων»:ότανακούτεαυτέςτιςλέξεις,τισαςέρχεταιστομυαλό;Ποιαείδηδέντρωνπιστεύετεότιβρίσκονταισεαυτάταδάση;Ποιοθεωρείτεότιείναιτοκυρίαρχοείδος;Κάντετηνέρευνάσαςκαιβρείτετακυριότεραείδηπουεπικρατούνσεαυτάταδάση.

5. Ταπερισσότερααπόαυτάταείδηχαρακτηρίζονταιωςψυχρόβια.Μπορείτεναφανταστείτεγιατί;6. Τιγνωρίζετεγιαταέλατα;ΠόσαείδηελάτηςσυναντάμεστηνΕλλάδα;7. Πώςεπηρεάζειηκλιματικήαλλαγήταμεσογειακάδάσηκαιταδάσηορεινώνκωνοφόρων;8. Ηαποψίλωσητωνδασώνεπηρεάζειτιςζωέςτωνανθρώπωνκαιτηνάγριαζωή;Μεποιοντρόπο;Μπορείαυτήηδιαδικασίαναεπηρεάσειτιςμελλοντικέςγενιές;

© Χ. Παπαϊωάννου

Κόκκινος κρίνος Lilium chalcedonicumΈνατυπικόλουλούδιτωνορει-νών δασών της Ελλάδας. Φυ-τρώνει από τα 650 μέχρι τα1900μέτραυψόμετρο,σχεδόνσε όλη τη χώρα.Φτάνει μέχρικαιτα90εκ.σεύψοςκαιεντυ-πωσιάζειμετηνέντονημυρω-διά και το λαμπερό κόκκινοχρώματου.Οκόκκινοςκρίνοςείναιγνωστόςαπότηναρχαιό-τηταως«κρίνοντοπορφυρόν»,κατά τον Θεόφραστο, ενώ σεκάποια μέρη της Ελλάδας λέ-γεται και Τουρκοπούλα, πιθα-νόναπό τοσχήματουάνθουςτου,πουμοιάζειμετουρμπάνι!Ανθίζειτουςκαλοκαιρινούςμή-νες,απότονΙούνιομέχριτιςαρ-χέςΑυγούστου.

© Παναγιώτης Λατσούδης / WWF Ελλάς

Πευκοδρυοκολάπτης Dendrocopos majorΤο είδος ανήκει στην οικογέ-νειατωνΔρυοκολαπτών.Ανα-γνωρίζεται πολύ εύκολα απότοτυπικόασπρόμαυροφτέρω-μάτου.ΣτηνΕυρώπηείναιαρ-κετάκοινόείδος,αλλάδενισχύ-ειτοίδιοκαιγιατηχώραμας.Συνήθως προτιμάει τα κωνο-φόραδάση.Είναιιδιαίτεραευ-κίνητοςκαιμπορείνατύχεινατονδούμεκρεμασμένοανάπο-δαστοκλαδίτουδένδρου.Τρέ-φεταιμεέντομα,αλλάκαισπό-ρουςαπόκουκουνάρια.Γιανασυλλέξει τους σπόρους, μετα-φέρει τα κουκουνάρια σε σχι-σμέςδέντρου,όπουτασφηνώ-νειγιανααποσπάσειτοεσωτε-ρικότους.Έτσι,ότανπαρατη-ρούμεσωρούςάδειωνκουκου-ναριών κάτω από τα δέντρα,είναιπολύπιθανόέναςπευκο-δρυοκολάπτηςναέχειπεράσειαπόεκεί!

*Για περισσότερες ιδέες επισκεφθείτε την ιστοσελίδα www.wwf.gr > περιβαλλοντική εκπαίδευση > υλικό

Στο πλαίσιο του προγράμματος «Το Μέλλον των Δασών», το οποίο εκπονείται από το WWF Ελλάς, ετοιμάστηκαν 10 αφίσες με σκοπό την κατανόηση των εννοιών «δασικό οικοσύστημα» και «βιο-ποικιλότητα» και της σχέσης τους με τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Στόχος του ευρύτερου προ-γράμματος είναι να αντιμετωπίσει τις ουσιαστικές αιτίες της υποβάθμισης των δασών, να επεξερ-γαστεί ολοκληρωμένες προτάσεις για την αποτελεσματική προστασία τους και να συμβάλει -στο μέτρο του δυνατού- στην αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος μετά τις πυρκαγιές. Το πρόγραμμα συγχρηματοδοτείται από τα Κοινωφελή Ιδρύματα Ι. Σ. Λάτση, Α. Γ. Λεβέντη και Μποδοσάκη, καθώς και με την υποστήριξη ιδιωτών.

WWF Ελλάς

Φιλελλήνων2610558Αθήνα

Τηλ.:2103314893Fax:2103247578

Τα ορεινά κωνοφόρα στην ΕλλάδαΣε αυτή την διάπλαση συμπεριλαμβάνουμε ταδάσηκωνοφόρωνπουσυναντάμεσεμεγάλαυψό-μετραστηχώραμας,πάνωαπό800μέτρα.Απλώ-νονται στην ηπειρωτική Ελλάδα, όπου υπάρχουνψηλά βουνά, και κυρίως στην οροσειρά τηςΠίν-δου, στα βουνά τηςΠελοποννήσου, στη Ροδόπη,στονΌλυμπο,αλλάκαισεμερικάνησιά(Εύβοια,Κεφαλονιά,Θάσο).

Ταδασικάείδηπουτααποτελούνείναικυρίωςταείδη ελάτου (κεφαλληνιακό, λευκό ή χτενοέλατοκαιμακεδονίτικο)καιπεύκου(μαύρο,δασικό,ρό-μπολο),αλλάκαιηερυθρελάτη.Είναιείδηπροσαρ-μοσμέναστιςκρύεςσυνθήκεςπουεπικρατούνσταμεγάλαυψόμετρακαικαταλαμβάνουνπερίπουτο13%τωνδασώντηςΕλλάδας,σύμφωναμετατε-λευταίαστοιχείατουΥπουργείουΓεωργίας.Φιλο-

ξενούνπολύμεγάλοαριθμόειδώνπανίδας:θηλα-στικών (ελάφια, ζαρκάδια , τρωκτικά, κ.ά.), που-λιών(όπωςοιδρυοκολάπτες),εντόμωνκαιερπε-τών.

Ηαπομάκρυνσητουπληθυσμούτωνορεινώνπε-ριοχώνκαιηεγκατάλειψηοικονομικώνδραστηρι-οτήτωνπουσχετίζοτανμεαυτάταδάση,επέφερετησχεδόνμηδενικήσήμεραδιαχείρισήτους.Τογε-γονόςαυτό,ανκαισεκάποιεςπεριπτώσειςβοήθη-σεστηνεπέκτασητωνδασών,γενικότεραέχειοδη-γήσει στην υποβάθμισή τους.Καταστρεπτικές εί-ναιεπίσηςκαιοιπυρκαγιέςσταδάσητωνορεινώνκωνοφόρων,μιαςκαιταδέντραπουτααπαρτίζουνδενέχουντουςμηχανισμούςγιαγρήγορηαναγέν-νησηπουέχουνάλλασυγγενήείδη.

© A

ndre

a B

onet

ti

© Παναγιώτης Λατσούδης / WWF Ελλάς

Κόκκινο ελάφιCervus elaphusΗκατανομήτουείδουςεκτείνε-ταιαπότηνΕυρώπηκαιτηβό-ρειαΑφρικήμέχριτηΣιβηρία,τηνΆπωΑνατολήκαιΒόρειαΑμερική, ενώ έχει εισαχθείαπό τονάνθρωποκαισεπολ-λάάλλαμέρη.Είναιτομεγαλύ-τεροφυτοφάγοζώοτηςΕλλά-δας και κάποτε ζούσε σε ολό-κληρη σχεδόν την ηπειρωτικήχώρα.Μέσασελίγεςδεκαετί-εςοιπληθυσμοίτουσυρρικνώ-θηκαντόσο,ώστεπλέονναθε-ωρείταιστηχώραμαςΚρισίμωςΚινδυνεύον. Σήμερα ελάφιααπαντούνμόνοστηΡοδόπη(10με20άτομα)καιστηνΠάρνη-θα(περίπου600άτομα).Λίγαάτομα ζούνε επίσης σε εκτρο-φεία. Ο προστατευµένος πλη-θυσμόςτηςΠάρνηθαςείναισή-μεραοπιοακμαίοςτηςχώρας.Τα αρσενικά ζυγίζουν 75-340κιλάκαιέχουνκέρατα,ταοποίααπορρίπτουν κάθε χρόνο. Ταθηλυκά δεν έχουν κέρατα καιζυγίζουνέως254κιλά.Ταελά-φια είναιμικτοί βοσκητές, δη-λαδήτρέφονταιτόσομεκλαδιάκαιφύλλαδέντρων,όσοκαιμεδιάφορες πόες. Συνήθως ζουνλιγότεροαπό15χρόνια,ανκαιτυπικάμπορούνναφτάσουντα27χρόνια.Ηλαθροθηρίαείναιη σημαντικότερη απειλή πουαντιμετωπίζειτοκόκκινοελάφιστηνΕλλάδα.

© Andrea Bonetti

ΔασοποντικόςApodemus sylvaticusΤοόνοματουείδουςsylvaticusσημαίνει«απότοδάσος»(sylvaσταλατινικά)καθώςπρόκειταιγια ζώο που προτιμά δασικέςεκτάσεις. Φτιάχνει τη φωλιάτουμεφύλλα,βρύακαιγρασίδι

υπογείωςκαιτημεταφέρειακό-μαπιοβαθιάστοέδαφοςκατάτηδιάρκειατουχειμώνα.Είναιδραστήριο συνήθως τις νυχτε-ρινέςώρες,ανκαιτοκαλοκαί-ρισυναντάταιεπίσηςνωρίςτοπρωί,πριναπότοχάραμα.Χα-ρακτηρίζεται και ως «καιρο-σκόπος»,καθώς,ανάλογαμετηδιαθεσιμότητατηςεποχής,κα-ταναλώνειμεγάληποικιλίατρο-φών,όπωςλαχανικά,σπόρους,φρούτα, ξηρούς καρπούς, μύ-κητες,βρύα,αρθρόποδα,γαιο-σκώληκεςκλπ.Μπορείναδια-νύσειέωςκαι2χλμ.κάθεβρά-δυ. Η αναπαραγωγική περίο-δοςδιαρκείτονΑπρίλιοωςτονΟκτώβριο. Τα μικρά που γεν-νιούνταιδενέχουντρίχωμα,εί-ναιτυφλάκαιζυγίζουνμόλις1-2γραμμάρια. Οι δασοποντικοίέχουν πολλούς εχθρούς, όπωςαλεπούδες,νυφίτσες,κουνάβια,ασβούς,οικιακέςγάτεςκλπ.Ανεπιβιώσουναπότουςθηρευτέςτους,μπορούνναζήσουνμέχρικαι20μήνες.

© Andrea Bonetti

ΤοιχόσαυραPodarcis muralisΗτοιχόσαυραείναιμιαπολύτυ-πικήσαύραμεευρείακατανο-μήστηνΕυρώπη.ΣτηνΕλλάδαπαρατηρείταικυρίωςσεμεγά-λαυψόμετρα,σεόλητηνηπει-ρωτική χώρα, στη ΣαμοθράκηκαιστηνΕύβοια.Προτιμάσκι-εράκαισχετικάυγράμέρη,μετηνπροϋπόθεση να υπάρχουνκοντά και ηλιόλουστα σημεία.Τησυναντάμεσχεδόνπαντού,απόβραχώδειςπεριοχές, ερεί-πιακαιξερολιθιέςωςδάσηκω-νοφόρων. Η τοιχόσαυρα είναιμικρόσωμη, πολύ δραστήριακαι ευκίνητη, καθώς σκαρφα-λώνει ακόμη και σε κάθετουςτοίχους.Μπορούμενατηδού-με κατά το μεγαλύτερο μέροςτουχρόνουκαθώς,σεαντίθεσημεάλλεςσαύρες,αντέχειτιςχα-μηλέςθερμοκρασίεςτουχειμώ-να.Μπορείναπέσεισεχειμερίανάρκη,αλλάενεργοποιείταικαιπάλιτιςζεστέςμέρεςτουχειμώ-να.Δημιουργείτηφωλιάτηςσεμαλακόέδαφοςήκάτωαπόπέ-τρεςκαιζευγαρώνεικάθεάνοι-ξη.Γεννά2-3φορέςτοχρόνο,απότονΑπρίλιομέχριτονΙού-νιο.Ηκάθεγένναπεριλαμβάνει

2-10αβγά.Τρέφεταικυρίωςμεαρθρόποδα.

© Παναγιώτης Λατσούδης / WWF Ελλάς

ΠυρροβασιλίσκοςRegulus ignicapillusΤυπικόπουλίγιαταορεινάελα-τοδάσηκαιπευκοδάση.Τοσυ-ναντάμε και σε χαμηλότεραυψόμετρα, σε κυπαρίσσια καικέδρους, ενώτουςχειμερινούςμήνεςμπορείναβρεθείσεελαι-ώνεςκαιπάρκα.Είναιπολύμι-κρόπουλί,μικρότεροκιαπόένασπουργίτι.Είναιπολύδραστή-ριο,καθώςπετάαπόκλαδίσεκλαδί κουνώντας συνεχώς τηνουράτου.Τρέφεταιμεπλήθοςμικρώνεντόμων.Ανκαιφτάνειμόλιςτα10εκατοστά,ηφωνήκαιτοχρώματουείναιταχα-ρακτηριστικάγνωρίσματαπουβοηθούνστηναναγνώρισήτου.

© Γιώργος Κωνσταντινίδης / WWF Ελλάς

Βωλίτης ο Εδώδιμος Boletus edulisΟ συγκεκριμένος βωλίτης, πιογνωστός ως βασιλομανίτα-ρο, είναι ένααπό ταπιο γνω-στά μανιτάρια. Τον συναντά-μεσυχνάσεορεινάδάσηκωνο-φόρωνσεομάδες.Είναιαρκε-τάδιαδεδομένοςστηνΕυρώπη,κυρίωςλόγωτηςεδωδιμότητάςτου (στην Ιταλία είναι το γνω-στόPorcini),μιαςκαιθεωρείταιαπό τα πιο νόστιμα μανιτάριαμεγεύσηπουμοιάζειμεκρέαςκαι άρωμαπου θυμίζει κάστα-νοκαιφουντούκι!Αναγνωρίζε-ται εύκολα: το καπέλο του εί-ναισχετικάμεγάλο(μπορείναφτάσεικαιτα30εκ.),έχεικα-φετίχρώμακαιημισφαιρικόήσχεδόνεπίπεδοσχήμα.Πάνταόμως συλλέγουμε μανιτάριαμαζίμεκάποιονπουταγνωρί-ζεικαλά!!!

1. «Τα ζητήματα του περιβάλλοντος δεν αφορούν τόσο τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, όσο τη σχέση των ανθρώπων μεταξύ τους και τις συγκρούσεις συμφερόντων μεταξύ ατόμων ή ομάδων» (K.Schnak).

Σχολιάστε και αναλύστε αυτή τη σκέψη. Συμφωνείτε; Τεκμηριώστε την απάντησή σας.

2. «Μια κοινωνία αναπτύσσεται εξαιρετικά, όταν οι ηλικιωμένοι φυτεύουν δέντρα κάτω από την σκιά των οποίων δεν θα καθίσουν ποτέ.» (A society grows great when old people plant trees whose shade they know they shall never sit in.) Ποιες σκέψεις και τι συναισθήματα σας προκαλεί αυτό το γνωμικό; Πότε οι άνθρωποι δουλεύουν για κάτι που δε θα απολαύσουν οι ίδιοι; Γνωρίζετε μια τέτοια περίπτωση; Πώς αισθανθήκατε για αυτήν; Τι θα μπορούσε να παρακινήσει τους ανθρώπους να εργάζονται για τις μελλοντικές γενιές;

3. Διαβάστε προσεκτικά τα κείμενα της αφίσας και απαντήστε στις ερωτήσεις:

➢ Έχω χρώμα καφετί, άρωμα από κάστανο και φουντούκι και γεύση από κρέας: ➢ Το όνομά μου συνδυάζει τη φωτιά με την εξουσία: ➢ Μου αρέσει να σκαρφαλώνω κάθετα σε τοίχους και να κινούμαι εξαιρετικά γρήγορα: ➢ Το όνομά μου σημαίνει «από το δάσος», ενώ μπορώ να διανύσω μέχρι και 2 χλμ καθημερινά: ➢ Μας χαρακτηρίζουν και «μικτούς βοσκητές»: ➢ Μου αρέσει να συλλέγω σπόρους από κουκουνάρια που κρύβω σε σωρούς στις σχισμές των δέντρων: ➢ Σε κάποια μέρη της Ελλάδας με αποκαλούν και «Τουρκοπούλα»:

Εδώβλέπουμε....

© Παναγιώτης Λατσούδης / WWF Ελλάς

* H χαρτογραφική απεικόνιση είναι ενδεικτική της εξάπλωσης των ορεινών κωνοφόρων