1

Бо ќарори Њукумати Љумњурии Тољикистон аз 3 майи соли 2002, № 200 тасдиќ шудааст

Консепсияи миллии маълумоти Љумњурии Тољикистон

Мафњумњои асосие, ки дар Консепсияи миллии маълумоти Љумњурии Тољикистон истифода шудаанд

Бонки маълумот маљмўи маводњои таълимию иттилоотие, ки тавассути шабакањои гуногуни техникї ба марказњои компютерї ворид гардида, барои тањлил, иттилоот, омўзиш, бозомўзї, такмили ихтисос ва маълумотгирїи истифода мешавад.

Бакалавр - яке аз дараљањои маълумоти олии касбї Валеология - маљмўи фанњои таълимї доир ба њифзи саломатии инсон. Дифференсатсия - тафриќа, таълими тафриќадор, равияњои гуногуни

таълимї. Инноватсия-нав, муљаддад, навсозї, навгарої. Интегратсия- њамгирої, якљояшавї, пайванд. Коллељ-мактаби маълумоти миёнаи касбї. Консепсия - консепсия, нуќтаи назар, системаи муайяни аќидањо,

бунёди назариявии ягон раванд. Коммуникатсия - коммуникатсия, коммуникативї, гуфтугўи шифоњї,

муколамаи ду ё якчанд шахс, сухан, ахбор, иттилоот. Магистр - дараљаи илмие, ки пас аз супоридани имтињон ё њимояи

рисолаи дипломї ба хатмкунандагони мактабњои олии касбї медињанд. Маориф - системаи иљтимоие, ки раванди идораи таълим тарбия,

маълумот ва умуман, маърифати љомеаро ба низом медарорад. Маълумот - равандест, ки дараљаи фарогирии дониш, малака, мањoрат

ва ахлоќи инсонро муайян мекунад. Менталитет - менталитет, сифати аќл, фаъолияти маънавї, тарзи

тафаккур ва ќoбилияти фикрии инсон: маљмўи сифатњoе, ки ба ин ё он халќияту миллат хос аст. Модернизатсия – модернизатсия ба чизе намуд ва симои муосир

бахшидан (модернизатсияи таълим, модернизатсияи маълумот).

2

1. Муќаддима Консепсияи миллии маълумот њуљати муњими давлатї буда, дурнамои

сиёсати давлaтро дар соњаи маълумот муайян мекунад ва тамоюлоти инкишофи ин системаи ањамияти стратегидоштаро дар шароити муносибатњои нави љамъиятї ба танзим медарорад. Љузъњои таркибии мазмуну мундариљаи ин њуљат маќом, маќсад ва вазифањои маълумотро дар марњалаи нави таърихї муќаррар менамояд. Дар Консепсия масъалањои дарки худшиносии таърихї, аз худ намудани муќаррароти суннатию башарї ва дар њамин замина њoсил намудани фаросати олии ворисият ба њувият ва анъанањои миллї, арзишњои ахлоќию фарњангї, идоракунии демократї, фаъолу пажўанда будан барои ба даст овардани комёбињои илм, техника, фарњанг ва ѓайра тарњрезї гардидааст.

Консепсия зимни таѓйиротњои сифати мазмуну мундариљаи маълумот барои инкишофи системаи маориф заминањои нави њуќуќ фароњам меорад, ки дар асоси он ќoнун ва дигар муќаррароти расмии соњаи маориф ва соњањои ба он алоќаманд таљдиди назар мегарданд ва тањриру такмил дода мешаванд.

Консепсия таќозо менамояд, ки бо иштироки тамоми вазорату кумитањо, ташкилотњои љамъиятї, созмонњои байналмилалї ва шањрвандони љумњурї барномањои мухталифи давлатии рушди соњаи маориф тањия, тасдиќ ва aмалї гарданд.

2. Зарурати тањия ва ќабули Консепсияи миллии маълумот

1.Маълумот аз љумлаи проблемањои глобалии асри ХХI буда, дар системањои сиёсї, иќтисодї ва иљтимої самти афзалиятдошта ба њисоб меравад. Љумњурии Тољикистон њамчун узви љомеаи чањонї ва аъзои Иттињоди Давлатњои Мустаќил дар ташкили фазои ягонаи (умумии) маълумот як ќатор њуљљатњои муњими давлатиро ба имзо расонидааст, ки таѓйирпазирї ва такмил додани мазмуну мундариљаи маълумотро таќoзо менамоянд. Дар ин раванд талабот нисбат ба маънавият ва мањoрати касбии инсон баланд мегардад. Тибќи он бояд низоми сифати нави маълумот эњё шавад, ки мазмуну мундариљаи он ба бењдошти сифати инсон асар гузорад, тафаккур, заковати фитрї, шуури маънавї ва њунари эљодгарии ўро ба њаракат оварад.

2. Таи дањ соли охир маќсаду вазифањои маълумот бо роњи ислоњоти љузъї таљдиди назар шуда бошанд њам, вале сифати маълумот, дараљаи маълумотнокї талаботи шахс, љомеа ва давлатро ќoнеъ намегардонад. Дониш, малака ва мањoрати хонандагону донишљўён ба талаботи стандартњои давлатии маълумот љавоб намедињанд. Њoло шумораи зиёди кўдакони синну соли мактабї ба таълим фаро гирифта нашудаанд, љавонони дорои маълумоти миёнаи асосї низ хеле зиёданд. Тамоми соњањои истењсолот ва идора ба мутахассисони касбї эњтиёљ доранд. Дар мактабњои маълумоти миёнаи њамагонї муаллимон намерасанд. Мутахассисони љумњурї ба такмили ихтисос ва бозомўзї ниёз доранд. Дар мактабњои олии касбии љумњурї муаллимони соњибунвон каманд. Тадќиќoтњои илмї дар сатњи паст анљом ёфта, аксаран амалї намешаванд.

3

Њамаи ин таќoзо менамояд, ки маќoм, маќcад, вазифа ва мазмуни маълумот таљдиди назар шавад, сифати маълумот бењтар гардад.

3. Бўњрони амиќе, ки соњањoи мухталифи њаёти љoмеаи љањoниро фаро гирифтааст, маънавияти инсонро коста гардонид ва ба густариши эњсосњои бадбинї, нафрат, љaнгу хунрезї, терроризм, харобкорї ва ѓайра мусоидат намуд. Љoмеи љањoнї бар хилофи ин љараёни номатлуб пеш аз њама ба гуманизатсияи њаёти љомеа талош дорад, то ки ба њайси як ангезаи аќлї зуњур намуда, дурустию ростии ахлоќу андешаи инсонро дар саросари љамъият таъмин созад. Ин равандро гуманизастсияи мазмуни маълумот низ ба низом дароварда, бењтарии њаёти инсон ва љамъияту табиатро таъмин карда метавонад. Тољикистон њамчун давлати мустаќил ва узви љомеаи љањoнї ба чунин раванди арзишманд нерўњoи зењнию аќлонии хешро сафарбар менамояд. Бо назардошти инњo тањияи Консепсияи миллии маълумот зарурати воќеї дошта, ба иљрои он тамоми сохторњои сиёсию иќтисодї ва иљтимоии давлат ва љомеа масъул дониста мешаванд.

3. Сиёсати давлатї ва кафолати давлатии маълумот дар Тољикистон

Љумњурии Тољикистон дар муайян намудани сиёсати давлатии маълумот соњибихтиёр буда, сиёсати давлатии маълумотро дар асоси Конститутсияи (Сарќoнуни) Љумњурии Тољикистон, Ќонуни Љумњурии Тољикистон "Дар бораи маориф" ва дигар санадњои меъёрию њуќуќии Љумњурї ва байналмилалї муайян менамояд. Барои рушди системаи маълумоти Љумњурии Тољикистон:

- њуќуќи конститутсионии њамаи шањрвандони љумњуриро, сарфи назар аз миллат, нажод, эътиќoд, љинc ва забон ба маълумоти босифат, аз љумла, ба маълумот ва тарбияи томактабии барои њама дастрас;

- маълумоти асосии њамагонии њатмї; - маълумоти миёнаи њамагонї ва ибтидоии касбии барои њама дастрас; - маълумоти миёнаи касбї, маълумоти олии касбї ва маълумоти баъди

хатми мактаби олї дар асоси озмун, маълумоти иловагї ва маълумоти махсус барои шањрвандоне, ки имконияти мањдуди саломатї доранд, таъмин менамояд;

- љанбаи илмї, дунявї ва башардўстии маълумотро дар њамаи намуди таълимгоњњо (давлатї, ѓайридавлатї, ба истиснои мадрасањo) ба эътибор мегирад;

- ба мубоњисањои динї, мазњабї ва муноќишањoи ањзоби сиёсї дар муассисањои таълимї роњ, намедињад;

- ба анъанањои халќи тољик, дигар халќњои сокини Љумњурии Тољикистон, арзишњои умумибашарї ва фазои ягонаи маълумот алоќаманд будани маълумоти Љумњурии Тољикистонро дастгирї менамояд;

- дар бораи муњoфизати њаёт ва саломатии кўдакон, наврасон ва љавонон дар кўдакистонњо ва таълимгоњњо ѓамхории њаматарафа зоњир менамояд;

- демократикунонии идораи маълумотро вусъат мебахшад; - таъмини маълумоти муттасилро кафолат медињад;

4

- дар њаллу фасли масъалањои гендерї, пеш аз њама, ба соњибмаълумот шудани духтарону занон шароит фароњам меорад;

- муаллимонро аз чињати иљтимої ва иќтисодї њифз намуда, имтиёзњои ба онњо муќарраршударо амалї мегардонад;

- дар мактабњои миёнаи њамагонии ки тањсилашон ба забонњои ѓайридавлатї ба роњ мондани омўзиши фанњои забон ва адабиёти тољикї, таърихи халќи тољикї ва географияи Тољикистонро зарур мењисобад;

- аз њисоби буљети давлат соњаи маорифро маблаѓгузорї менамояд ва барои аз љониби шахсони њуќуќию воќеї дастгирї ёфтани ин соња шароит фароњам меорад;

- дар доираи стандартњои давлатї бори аввал бепул гирифтани маълумотро дар њамаи муассисањои таълимии давлатї кафолат медињад;

- сармоягузории ватанию хориљиро барои инкишофи соњаи маориф љалб менамояд;

-ба тарбияи кўдакон, наврасон ва љавонони болаёќат эътибори махсус медињад;

- кўдакону наврасони ятиму бепарастор, маъюб ва аз љињати аќлонї инк шофнаёфтаро дар паноњи худ мегирад;

- инкишофи муассисањои таълимию тарбиявии ѓайридавлатиро тањкими ќoнунї мебахшад;

- асноди меъёрию њуќуќиро барои гирифтани маълумот тасдиќ, мекунад;

- сифати маълумотро дар њамаи шаклу намуди муассисањои таълимї назорат менамояд;

- инкишофи мактабњои олии касбиро њамчун маркази маълумот, фарњанг, илм ва технология таъмин мегардонад;

- њамоњангии фаъолияти вазорату кумитањо, ташкилоту муассисањо, маќoмоти њoкимияти давлатї, мањаллї ва шахсони њуќуќию воќеиро барои рушду нумўи соњаи маълумот таъмин месозад;

- барои баланд бардоштани масъулияти маќoмоти њoкимияти давлатию мањаллї ва падару модарон (ё шахсоне, ки онњоро иваз мекунанд) барои вайрон кардани њуќуќњои конститутсионии бачагон оид ба гирифтани маълумоти асосии њамагонии њатмї чорањo меандешад;

- воситањои ахбори умумро барои тарѓиби aмалї намудани маќсаду вазифањои асосии маълумот сафарбар менамояд.

4. Мафњум, маќсад ва вазифањои маълумот Маълумот падидаи иљтимоиест, ки ба иќтисодиёт, фарњанг,

тараќќиёти илму техника, њифзи муњити зист (экология), истењcолот ва сиёсат робитаи ногусастанї дорад ва як ќисми људонопазири шуури љомеа мебошад.

Маълумот равандест, ки моњиятан ба манфиати шахс, љамъият, давлат ва табиат нигаронида шудааст. Соњибмаълумот инсонест, ки дар рўњи

5

суннату анъанањои халќи худ, фарњанги миллї, арзишњои умумибашарї тарбия гирифта, муттасил дар бораи љамъият, тафаккури инсон, табиат ва њифзи он, техника, технология ва тарзи њаёти солим, дониш, малака ва мањoрати муназзаму зарурї њoсил карда, кори шахсї ва давлатию љaмъиятии хешро дар дараљаи баланд саришта мекунад, эњтироми худ ва халкњои дигарро ба љo меорад, зиндагии хешро бошуурона ва мустаќилона эљoд карда, фарзандону пайвандони хешро дар њамин рўњия тарбия мекунад.

Дар њамин замина маќсад аз тањия ва ќабули Консепсияи миллии маълумоти Тољикистон аз инњо иборат мешавад:

1.Бунёди заминаи (базиси) муосири маълумот дар асоси арзишњои миллию башарї ва дар њамин замина соњибият ба худшиносии таърихию фалсафї, шуури маънавї, ташаккули менталитети шахсию љамъиятї ва ворисият ба арзишњои фарњангию њуввияти миллї.

2. Ворид гардидан ба фазои ягонаи байналмилалии маълумот ва алоќaмандї бо фарњангу маърифат ва тамаддуни башарї

Амалї гаштани маќcадњои мазкур ва пайдо кардани мазмуну мундариЉаи нави маълумот ба риояи принсипњои зерин вобаста аст;

- рўи кор овардани тањќиќoтњои бунёдие, ки дорои арзишњои баланди илмию амалї бошанд, моњияти фалсафаи маълумоти муосирро кушоянд, равандњои судманди тарбия ва таълимро дар асоси барномањои нав (инноватсионї) фаро гиранд;

- стандартњои нави давлатии маълумот дар асоси меъёрњои мављудаи маълумоти байналмилалї такмил ва тарњрезї шаванд;

- њамгироии воќеии илм, таълим ва истењcолот ба вуљуд ояд; - технологияи љадиде љорї гардад, ки муќаррароти илмию фарњангї,

техникї ва ахлоќию тарбиявии башариро ба инсон дастрас гардонад, њаракати фикри ўро ба самти фарогирии дониш, ростию покии ахлоќ, фаросати олї, арзишњои асили миллию башарї равона созад, дастовардњои илмию техникї ба манфиати инсон ва бехатарии њаёти њамарўзаи ў бошад.

- модернизатсияи муттасили системаи маълумот дар асоси моделњои эътирофшуда ва арзишманди системањои маълумоти љањoни мутамаддин танзим ёбад.

Бо назардошти маќсад ва принсипњои мазкур вазифаи асосии маълумот дар маљмўъ иборат аз мунтазам ќонеъ гардонидани талаботи инсон ба инкишоф, равона кардани ќобилиятњои ў ба љустуљў ва дарёфти тарзи њаёти солим, таъмини рушди иљтимоии љамъият, давлат ва њифзи табиат мебошад.

Маълумот бояд:- ба инсон шуури маънавї эњё кунад, донишњои зарурї ва арзишњои миллию умумибашариро омўзонад, барои њифзи Ватан, забон ва фарњанги миллат омода созад, ба забон, фapњaнг ва анъанањои миллии халќњои дигар эњтиром ба љо оварданро тарбия намояд;

- инкишофи илму фарњанг, техника, иќтисодиёту истењсолотро барои инсон, љамъият ва давлат таъмин созад;- эњтиёљоти инсонро ба маълумоти муттасил дар тўли њаёташ таъмин гардонад;

6

- технологияи нави аз худ намудани дониш, малака ва мањoратро пайдо намояд;

- барои ба системаи маълумоти љaњoнї њамгиро намудани маълумоти љумњурї ва ба ин васила аз худ намудани арзишњои тамаддуни башарї шароит фароњам оварад;

- шаклу усулњои нави мактабдорї ва идоракунии системаи маорифро ташаккул дињад;

- мутахассисони соњибмаърифат, олифаросат ва баландпоя, ки фишанги рушди љомиаро идора карда метавонанд, ба камол расонад.

5. Мазмуни маълумот

Асри ХХI марњaлаи нави инкишофи тамаддун аст. Он асри љомеаи иттилоотї, коммуникатсия, техника ва технология, асри муносибати эњтиёткорона ба муњити зист ва саломатии инсон аст. Давраи нави инкишоф, пеш аз њама, њусни тафоњумеро таќозо менамояд, ки навсозињои маълумот ба манфиати шахc, љамъият, табиат ва давлат бошанд.

Тибќи низоми нави маълумот бояд донишњои илмї ба талабот ва шароитњои иљтимої ва маишии инсон муфовиќ бошанд, ќoнунњои инсоният, љамъият ва табиат њамгиро шаванд, мазмуни маълумот муќтадирии инсонро барои созандагї таъмин гардонад.

Мазмуну мундариљаи нави маълумот дар наќша, барнома ва дастурњои таълимї инъикос мегарданд. Мувофиќи синну сол, љaњонбинї, ќoбилият, завќу хоњиш ва маданияти миллии шахc ба вуљуд овардани барномаю китобњои дарсии нав нињoят зарур аст.

Вобаста ба ихтисос бояд васеъ ва даќиќ, омўхтани мероси адабї, фалсафї, афкори педагогии халќи тољик, риёзї, тиб, нуљум, мусиќї табиатшиносї ва дигар илмњои ќадим ба њукми анъана дарояд.

Барномањои њунаромўзии мактаббачагон аз рўи шавќу раѓбат бояд пайваста амалї гарданд.

Мазмуну мундариљаи маълумот барои инсон аз љињати илмї мушаххасу асоснок, аз чињати ахлоќї њуќуќбунёд ва аз љињати иќтисодию иљтимої њавасмандї дошта бошад.

Дар ин раванд тарбия, ки як ќисмати азими мазмуни маълумотро ташкил медињaд, муњаррики асосии инкишофи шахсият буда, бо мафњуму мазмуни таълим њамгирої ва пайванди ногусастанї пайдо мекунад. Гуманизатсияи маълумот њамгирої ва пайванди таълиму тарбияро таъмин мегардонад ва тафаккури созандагию бунёдкорї низ аз он сарчашма мегирад. Дар инсон тарбия намудани малака ва мањoрати дидану шинохтан, шунидану мафњyм кардан, гуфтану амал кардан нињoят ањамият касб мекунад ва дороии ин њoлатњo асоси инкишоф буда, феълияти инсонро танзим мебахшад. Такмил додани ин раванди судманд яке аз вазифањои мубраму

замонавии педагогикаи амалї ба њисоб меравад, Маълумот шахсро аз як зина ба зинаи дигари инкишоф мерсонад.

Маълумот дар зинањои аввал чї ќадаре ки бунёдї бошад, рушди босифати инсонро дар зинањои минбаъда њамон ќадар бештар таъмин месозад.

7

Мазмуну мундариљаи маълумоти томактабї дар муњити оила ва кўдакистонњo аз инкишофи ќoбилиятњои равонї, љисмонї ва фикрии кўдакон дар асоси арзишњои баланди маънавї иборатанд. Давлат, љамъият ва шањрвандон вазифадоранд, ки ба хотири солимии миллат ва љомеаи солим ба њаллу фасли проблемањои демографї, танзими оила, омода намудани волидон ба тарбияи кўдак, танзими њуќуќу вазифањои волидон дар тарбияи фарзанд, паст намудани сатњи камбизоатии шањрвандон, аз љумла кўмаки моддию маънавї ба волидони љавон, ташвиќу тарѓиби маърифати педагогї дар байни волидон ва нашри адабиёти кўдакона муваффаќ шаванд.

Маълумот њамчун раванд рушди сифатњои инсонро аз рўзи таваллуд барои як умр таъмин мегардонад. Идомаи ташаккули шахсияти кўдак дар оила аз дараљаи савод, маълумот, маърифату љањoнбинї, тарзи ташкили рўзгордории волидон, муњайё намудаии шароит барои парвариши кўдакон ва ѓайра вобастагї дорад.

Ба мактаб тайёр кардани кўдакон яке аз вазифањои њатмии волидон аст. Дар ин кор ба љуз кўдакистонњо марказњои тарбиявї давлатї, хусусї ва Ѓ.) ва мактабњои маълумоти миёнаи њамагонї низ ба онњо бояд ёрии амалї расонанд.

Фаъолияти тамоми намуди муассисањои томактабї ба инкишофи кўдак дар муњити солим нигаронида мешавад. Усулњои муомила бо кўдакон бояд ќoбили мулоњизаи волидон, олимон, омўзгорон, мураббињо, шоирону нависандагон ва тамоми зиёиён бошад. Барои гуфтугў ќолабњои муомилае эњё гардад, ки асолати забони тољикї дар он таљассум ёфта бошад. Мундариљаи маълумот дар муњити хонаводагї аз забономўзї оѓоз ёбад. Ба ин васила волидон бояд ба њамбастагии саволу маънавияти фарзандони хеш ибтидо гузоранд.

Кўдакистонњo бояд дар тарбия ва таълими кўдакон вазифањои зеринро анљом дињанд:

- њифзи саломатии кўдакон; - муњайё намудани шароит барои инкишофи ќoбилятњои равонї, зењнї

ва љисмонї; - тарбияи маънавият ва одоби хуби муносибати гуманистї дар синну

соли тифлї. - тайёр намудани кўдакон аз хурдсолї ба иљрои вазифањои суннатї дар

назди волидон ва љомеа; - ташаккул додани майлу раѓбати кўдакон ба њама гуна амалњои неку

шоиста ва пешгирї намудани рафтору амалњои барои онњo мамнўъ. - босифат ва њаматарафа тайёр намудани кўдакон ба мактаб. - эътибори махсус ба кўдакони болаёќат. Мазмуну мундариљаи маълумоти ибтидої ба он нигаронида мешавад,

ки кўдак тавассути он ба одаму олам шиносоии бештаре дошта бошад, мењру муњаббат ва дилбастагї пайдо кунад, асосњои ахлоќ ва донишњоеро, ки барои зинањои минбаъдаи маълумот ва муносибати фардии ў бо љамъият ва табиат заруранд, аз худ кунад. Дар ташаккули кўдакони ин

8

синну сол омўзиши забон, адабиёт, таърих, суруду мусиќї, ахлоќ, инсон ва муњити зист наќши асосї хоњанд дошт.

Маводи таълимї дар зинаи ибтидої бояд мушаххасу шавќoвар ва ибратомўз бошад, дар хонандагон малакањои худшиносию худогоњиро таъмин кунад. Кўдак дар ин синну сол он чизеро аз худ кунад, ки ба инкишофи имрўзи ў мусоидат намояд. Мустаќилона љустуљў намуданро дар њамин синну сол ба онњo бояд омўзонд. Ваќти бештари кўдаконро ба њифзи маводи пурмаънї, луѓату истилоњoти зарурї, њисоб, њифзи саломатї ва бехатарии њаёт, расмкашї, бозињои серњаракат, супоришњои тафаккурро тањрикдињанда ва ѓайра сарф бояд кард. Мазмуни матн ва супоришоти китобњои дарсї барои кўдак намунае бошад, ки тимсоли онро вай берун аз китоб низ пайдо карда тавонад.

Асоси мундариљаи маълумотро дар мактабњои маълумоти миёнаи умумї омўзиши забони модарї (тољикї), адабиёт, ахлоќ, забонњои хoриљї, риёзї, таърих, љомеашиносї, география, биология, физика, химия информатика, санъат, технология, валеология ва ѓайра ташкил медињанд, ки доир ба њар кадоми он стандартњои давлатии таълим тањия ва тасдиќ мегарданд Таълими фанњои мазкур дар асоси таълими тафриќaдор ва ё њамгиро ба роњ монда мешаванд.

Мазмуну мундариљаи маълумоти ибтидоии касбї, миёна ва олии касбї аз пайванди дониш бо касб, шуѓл ва истењcолот таркиб ёфта,таълими фанњо дар асоси дониш ва технологияи баланди касбї тарњрезї мегардад.

Касбомўзии донишљўён дар мактабњои олии касбї мувофиќи моделњои муосири маълумот сурат мегиранд.

Фанњои забон ва адабиёти тољик аз муњити хонаводагї cap карда, то зинањои охирини маълумот дар асоси маводи асил, мероси пурарзиши адибони гузаштаю муосир омўзонида мешавад.

Осори суханварони бузурги дунёро низ дар тарљумањои бењтарин аз кўдакистонњo cap карда бояд омўхт. Дар синфњои ибтидої низ љои маводњои камарзишро бо осори устодони сухани гетї пур кардан лозим аст, чунки дунёшиносии кўдак аз шинохти адибону фарњангиёни дунё ибтидо мегирад.

Забономўзии кўдакону наврасон ва љавонон дар тамоми зинањои маълумот ба таълими сухандонию суханшиносию суханварї бояд омезиш ёбад. Тарзњои гуногуни баён амалан омўзонида шаванд. Мактабиён услуби расмї-коргузориро комилан фарогир бошанд, имлои забони тољикиро риоя намоянд, хати меросиро хонда тавонанд.

Омўзиши забонњои хориљї, махсусан, русї, англисї ва арабї дар њамбастагї бо забони модарї аз синфњои ибтидої оѓоз меёбад ва тамоми марњалањои маълумотро фаро мегирад. Зарурати омўзиши забони хориљиро њамчун сарчашмаи дониш барои омўхтани илму фарњанги дунё, прогресси илмию техникї ва воситаи муоширати байни миллатњo бояд ба эътибор гирифт.

Омўзиши таърих, бахусус, таърихи халќи тољик, марњалаи асосии худогоњии таърихию фарњангии наcли оянда аст, ки аз боѓча то мактаби олї давом мекунад. Таълими таърих аз таърихи зодгоњ, ноњия, шањр,

9

вилоят оѓоз ёфта, минбаъд таърихи кишвар ва таърихи дунёро фаро мегирад. Яъне таълими таърих мактабиёнро аз худшиносии мањаллї ба худшиносии миллї ва дунёшиносї мерасонад.

Омўзиши таърихи халќњои дунё аз мактаби ибтидої оѓoз ёфта, дар синфњои боло њам бо роњи њамгарої (интегратсия) ва њам бо роњи таълими тафриќaдор (диференсатсия) сурат мегирад.

Фанни ахлоќ яке аз фанњои њатмии таълимї дар њамаи зинањои маълумот ба њисоб меравад ва дар њамбастагї бо соњањои мухталифи њуќуќ, таълим дода мешавад. Рафтор, гуфтор ва кирдор дар доираи меъёрњои ахлоќие, ки љомеа ва давлат тавассути ќoнун барои инсон муайян кардаанд, омўзонида мешавад. Дарсњои ахлоќ танњo барои хондани панду андарз набуда, балки гуфтугўи озоду маќcадноки муаллиму хонанда (донишљў) дар доираи меъёрњои ахлоќ ва њуќуќњоест, ки риояи онњоро њар як шањрванд вазифадор аст. Хонанда ва ё донишљўе, ки аз ахлоќ бањои ѓайриќаноатбахш дорад, то ислоњи он ба синф ё курси дигар гузаронида намешавад. Меъёрњои ахлоќ дар асоси ќoнун ва дигар асноде, ки њуќукњои шањрвандонро ба танзим медароранд, дар низомнома ва оинномањои муассисањои таълимї муќаррар мегарданд.

Барои танзими оила ва вусъат бахшидани њаллу фасли масъалањои демографї дар синфњои боло ва мактабњои маълумоти касбї љорї намудани омўзиши масъалањои демографї ба маќcад мувофиќ аст.

Яке аз њaдафњои маълумот ин расидан ба сатњи маълумоти дунёист. Бинобар ин фанњои риёзї, физика, кимиё, биология, технология, нуљум ва ѓайра дар доираи барномањое таълим дода мешаванд, ки мазмуну мундариљаи онњo ба мазмуну мундариљаи маълумоти љањoнї мувофиќ бошанд. Дар ин сатњ лозим аст, ки барномањои таълим ва китобњои дарсии ин фанњo бо роњи њамгарої ва модернизатсияи маълумот таълиф ёбанд. Моделњои муосири барномањои таълимї, китобњои дарсї, усулњои омўзиш (технологияи таълим) тањия ва таълиф шаванд. Дар ин самт модернизатсияро на ба маънои нусхабардорї, балки бо роњи эљодї ва њамкорї бо Иттињoди Давлатњои Мустаќил ва дигар мамлакатњои дунё амалї бояд кард. Танњo ба роњ мондани њамкории илмї, фарњангї ва маърифатї Тољикистонро ба маълумоти сатњи љањонї ворид намуда, раќобатпазирии сифати маълумотро таъмин мегардонад.

1. Сохтори маълумот

Системаи маълумот дар Љумњурии Тољикистон аз таълим ва тарбияи томактабї, маълумоти миёнаи њамагонї, маълумоти ибтидоии касбї, маълумоти миёнаи касбї, маълумоти олии касбї, маълумоти пас аз хатми мактаби олї ва маълумоти иловагї иборат аст.

Таълиму тарбияи томактабии кўдакон дар оила, кўдакистонњои оилавї, давлатї, ѓайридавлатї ва дигар муассисањои ба он баробар ташкил мегардад.

Оила заминаи нахустини ташаккули шахc ва оѓози раванди маълумот дар парвариши кўдак аст.

10

Кўдакистон муассисаест, ки барои инкишофи кўдак муњити солим фароњам меорад. Маълумоти ин сатњ тавассути забони шевою гуворо, анъанањои миллї, муколамa аз рўи расму суратњo, шунидани мусиќї, ќироати шеъру афсона, риояи бехатарии њаёт, бозї, сайру саёњат, расмкашї, тамошои театр, кино, телевизион ва ѓайра ба худшиносию дунёшиносии кўдакон ибтидо мегузорад.

Маълумоти миёнаи њамагонї пойдевори системам иљтимоию иќтисодии Љомеа ба њисоб меравад ва дараљаи маълумотнокии миллатро муайян карда, дар маљмўъ наcли љавони ояндасози миллатро ба њаёт тайёр менамояд. Сохтори маълумоти миёнаи њамагонї чунин аст:

1. Маълумоти ибтидоии њамагонї (синфњои I - IV 4 сол идома ёфта, аз инкишофи он тасаввуротњое, ки кўдакон доир ба одаму олам дар давраи томактабї њoсил кардаанд, шурўъ шуда, одоби муомила, хондан, навиштан, њисоб кардан, расмкашї, муњити зистро меомўзанд.

Кўдакон доир ба таърих, география, табиатшиносї, њифзи саломатї ва ѓайра дар њамин зина маълумоти ибтидої њoсил мекунанд.

2. Маълумоти асосии њамагонї (синфњои V - IХ) равандест, ки бояд тавассути он мактаббача ба мафњумњои "Ман"-у "Дунё" сарфањм равад, маќсадњои маънавии худро мустаќилона муайян созад, тарзи њаёти солимро дарк карда, вазифа ва њуќ|уќњои хешро донад. Дар ин зинаи маълумот ў аз дараљаи саводомўзї тадриљан ба дараљаи маърифатї расад. Маълумоти ин зина ба муносибатњои фаъолу муфид ва зарурї њoсил кардани кўдакону наврасон барои муомила карда тавонистан бо њамсолону калонсолон дар мактаб, хона ва љoйњои љамъиятї мувофиќ бошад.

Маълумоти асосї бояд кўдакону наврасонро ба маърифате соњиб гардонад, ки дороии он худидоракунї, интихоби касб, шуѓли дўстдошта, эњтироми илму фарњанг, анъанањои миллї, эътиќoд ва ахлоќи њамидаи кўдакро таъмин созад. Барои алоќаманд будан бо тамаддуни башарї яке аз забонњои хориљиро омўзад ва донад.

Маълумоти асосї барои њамаи шањpвандони љумњурї њатмї аст. 3. Маълумоти миёнаи њамагонї (синфњои Х-ХI) равандест, ки

тавассути он ќoбилиятњои аќлонию љисмонии мактаббачагон инкишоф ёфта, онњo имконияти амалї кардани маќсадњои дар зинаи асосии маълумот пешгузоштаи худро васеъ мегардонанд.

Маълумотњои ин сатњ, ба наврасон барои амиќтар омўхтани фанњои интихобшуда имконият фароњам меорад, барои дастрас намудани зинањои олии маълумот онњoро њавасманд мегардонад.

Бинобар ин тањсил дар мактабњои маълумоти миёнаи њамагонї мувофиќи майлу хоњиш ва ќобилияту завќи наврасон ба равияњо људо мегардад. Маќсади ташкили тамоилњо фароњам овардани шароит барои инкишоф, шахсият пайдо намудани наврасон ва рушди камолоти маънавии онњо мебошад. Мањдуд кардани њуќуќи онњо барои гирифтани маълумоти миёнаи њамагонї раво нест.

Барои расидан ба сатњи маълумоти байналмилалї маълумоти миёнаи њамагонї тањcили 12-соларо таќозо менамояд, ки њангоми гузариш ба он

11

шароиту имкониятњои воќеии мактаб ва шањрвандонро низ ба эътибор гирифтан зарур аст. Имрўз аксарияти мамолики дунё тањcили 12-соларо пазируфтаанд. Барои чунин сохтори мактабњo барномаю китобњои дарсии нав, дастурњои методї ва дигар воситањои таълимї лозиманд. Вале шароити мављуда масъалаи гузариш ба тањсили 12-соларо њаллу фасл карда наметавонад, чунки афзудани шумораи кўдакон, нарасидани синфхонањo, мутахассисон, муњайё набудани шароити якхелаи таълим ва ѓайра имкон намедињад, ки мактабњо саросар дар як ваќт ба тањсили 12-сола гузаранд. Барои ќабули ин сохтор афкори умум ва тайёрии љиддї лозим аст. Дар марњалаи аввал Академияи илмњои педагогї асосњoи илмї, педагогї, психологї ва иќтисодии сохтори мазкурро бояд мавриди баррасї ќарор дињад. Гузариш ба таълими 12-соларо њукумати Љумњурии Тољикистон муайян менамояд.

Маълумоти ибтидоии касбї талаботи инсон, љамъият ва давлатро ба тамоми касбњои зарурї таъмин менамояд. Низоми маълумоти ибтидоии касбї ба талаботи бозори мењнат бояд мувофиќ бошад.

Мутахассисони ин дараљаи маълумот тавассути омўзишгоњњoи касбї-техникї, марказњои таълимї, мактабњои маълумоти миёнаи њамагонї, курсњои таълимї ва дигар муассисањои таълимии ба инњo баробар тайёр карда мешаванд. Ба чунин муассисањои таълимї љавонон пас аз хатми мактаби асосї ва мактаби маълумоти миёнаи њамагонї ќабул мегарданд.

Барои шахсоне, ки бо сабабњои гуногун маълумоти асосї ё касбї нагирифтаанд, мувофиќи майлу хоњишашон курсњои касбомўзї ташкил шуда, ба онњo шањoдатнома ва ё сертифакат медињанд. Ба хатмкунандагони мактабњои маълумоти миёнаи њамагонї дар баробари шањoдатномаи маълумоти миёнаи њамагонї сертификат ё гувоњномаи тахассусї дода мешавад. Стандарти давлатии маълумоти ибтидоии касбї дар заминаи фарњанги миллї тањия шуда, бояд ба сатњи маълумоти байналмилалї мувофиќ бошад.

Мўњлати тањcил дар омўзишгоњњoи касбї-техникї ва дигар омўзишгоњњои ба њамин сатњ баробар, ки маълумоти миёнаи њамагонї низ медињанд, на камтар аз 3 сол аст.

Маълумоти миёнаи касбї дар заминаи маълумоти асосї, маълумоти ибтидоии касбї ва миёнаи њамагонї дар мактабњои миёнаи касбї (омўзишгоњњои касбї, техникумњo, коллељњo ва дигар муассисањои ба инњo баробар) ва ё дар заминаи муассисањои таълимии маълумоти олии касбї ба роњ монда мешавад.

Мутахассисони дорои маълумоти миёнаи касбї дар соњањои мухталиф ба сифати мутахассиси хурд машѓули кор мешаванд.

Маълумоти миёнаи касбї љавононро барои гирифтани маълумоти олї њавасманд мегардонад. Онњoе, ки коллељу техникумњoро бомуваффаќият хатм мекунанд, имконияти давом додани тањcилро дар мактабњои олї аз рўи барномањои махсус, бо назардошти кам кардани мўњлaти тањсил пайдо менамоянд. Тањсил дар баъзе муассисањои маълумоти ибтидоии касбї танњo дар заминаи маълумоти миёнаи њамагонї сурат мегирад.

12

Барои ба сатњи байналмилалї мувофиќ намудани маълумот техникумњои мављуда тадриљан ба коллељњо табдил дода мешаванд. Коллељњо метавонанд дар сохтори мактаби олї ва ё мустаќил бошанд.

Маълумоти олии касбї сатњи баланди инкишофи инсон, нумўи нисбатан пурраи ќoбилиятњои инфиродии шахc, маънан ва љисман тайёр намудани ў ба мењнати мустаќилона ва бошуурона, зиндагии шахсї ва иљрои вазифањои љaмъиятию давлатї мебошад.

Маълумоти олии касбї ба донишљўён пеш аз њама бояд одамият омўзонад, ба онњo сифатњои олии инсонї, камолоти маънавї, дониши амиќ тафаккури эљодї ва мањорати касбї бахшад ва њамчун фишанги асосии идоракунии сиёсату иќтисодиёт ва иљтимоиёт бошад.

Донишљўён ба маълумоти олии касбї дар донишгоњ, академия, донишкада, консерватория ва дигар муассисањои таълимии ба инњo баробар дар асоси Принсипи бисёрзинагї фаро гирифта мешаванд. Дар њар як зинаи маълумот донишљў соњиби дараљаи (бакалавр, мутахассис, магистр) муайяни маълумот мегардад.

Бакалавр мутахассиси маълумоти олидор аст, ки доир ба назария ва амалияи самти ихтисосаш дониш, малака ва мањорати касбї њoсил кардааст. Шањрванде, ки маълумоти дараљаи "бакалавр" дорад, аз рўи ихтисосаш ба вазифањoе, ки сатњи маълумоти олии касбиро талаб мекунанд, ба кор ќабул карда мешавад. Мўњлати тањсил барои гирифтани дараљаи "бакалавр" на кам аз 4 сол (барои соњаи тиб на кам аз 5 сол) аст. Бакалавр дар зинањои дигари маълумоти олии касбї њуќуќи идомаи тањсил дорад.

Магистр баъди гирифтани дараљаи "бакалавр", тањсилро дар магистратура на кам аз 2 сол давом медињaд ва пас аз гузаштани аттестатсияи љамъбастї дараљаи "магистр" мегирад. Магистр, асосан, ба соњаи муайяни илм машѓул шуда, корњои илмї-тадќиќoтї мебарад ва аз рўи ихтисосаш дар муассисањои таълимї, илмї ва дигар вазифањое, ки ба сатњo маълумоташ мувофиќанд, кор мекунад.

Дар мактабњои маълумоти олии касбии Љумњурии Тољикистон мисли дигар давлатњои Идтињoди Давлатњoи Мустаќил ба шахсоне, ки 5 сол (ба истиснои донишгоњи тиббї) тањсил намуда, аз аттестатсияи љамъбастї бомуваффаќият мегузаранд, дипломи дараљаи "мутахассис" дода мешавад.

Мактабњoи олии касбии љумњурї дар сатњи мутахассиси хурд низ кадр тайёр мекунанд. Сатњи маълумоти мазкур ба сатњи маълумоти миёнаи касбї ё маълумоти олии нопурра баробар аст, ки муњассил пас аз ду соли тањcил (барои соњаи тиб аз се соли тањсил) ба он муваффаќ мегардад.

Барои ба низом даровардани касбу вазифањои тахассусї бо дарачањои маълумот њукумати Љумњурии Тољикистон бояд номгўи вазифањои тахассусии њамаи соњањоро мувофиќи дараљањои маълумоти касбї тасдиќ намояд, то ки сатњи маълумот бо вазифањои тахассусии шањрвандон муайян ва мувофиќ гардад.

Барномањои таълимї дар мактабњои олии касбї дар асоси модернизатсияи маълумот, моделњои муосири, таълим, талаботњои

13

Консепсияи мазкур ва бо назардошти сатњи байналмилалии маълумот аз нав тањия ва тасдиќ мешавад.

Минбаъд бозомўзї ва такмили ихтисоси мутахассисони маълумоти олидор дар заминаи мактабњои олии љумњурї гузаронида мешаванд.

Маълумот пас аз хатми мактаби олї (аспирантура, докторантура) хусусияти инфиродї дошта, бо роњи худталошї, нумўи ќoбилиятњои баланди инсон барои донишофарї ва кашфиётњои илмї нигаронида шудааст.

Маълумоти иловагї фарогирии тамоми шањрвандон ба дониш техника ва технологияи нав, эљодкорї, дарёфти ихтисоси нав, бозомўзї, такмили ихтисос ва ѓайра мебошад, ки онро шахc дар мактаб њангоми тањсил, пас аз хатми мактаб ва баъди гирифтани диплом низ соњиб шуда метавонад.

Маълумоти иловагї бо маќcади таќвият бахшидани маълумоти базавї, мутобиќ сохтани шахc ба муњити нави иљтимої, маънан ва љисман дастгирї намудани ў дар шароити нави муносибатњои истењсолї, самаранок ба манфиати шахc, љомеа ва давлат гузаронидани ваќти холии шањрвандон, ривољи илму фан ва истењсолот ташкил карда мешавад. Маълумоти иловагї новобаста ба синну сол ва мањдудият барои тамоми шањрвандон дар шаклу намудњои гуногун пешнињод мегардад:

1. Маълумоти иловагии баъдидипломї барои шањрвандоне, ки ин ё он зинаи маълумоти касбї (маълумоти ибтидоии касбї, маълумоти миёнаи касбї, маълумоти олии касбї)-ро гузашта, соњиби ихтисоси муайян гаштаанд. Шањрвандон тавассути мактабњои олї ё курсњои махсуси таълимй барои гирифтани ихтисоси дигар аз нав тањсил ва ё бозомўзї мекунанд. Курсњои кўтоњмуддати касбї низ имконият медињад, ки шањрвандон вобаста ба талабу дархости бозори мењнат касбашонро дигар карда, соњиби ихтисоси нав шаванд.

Чунин намуди курсњо дар сохтори омўзишгоњњои касбї-техникї, марказњои таълимї, марказњои иљтимої–соњибкорї ва ё дар назди муассиса ва корхонањои давлатию ѓайридавлатї таъсис меёбанд.

2. Маълумоти иловагї барои ихтисосе, ки шањрванд мувофиќи он машѓули кор асту дониш, малака ва мањорати хешро дар семинару курсњои махсуси такмили ихтисос, академия, донишкадаю донишгоњњо, марказњoи таълимї ва тавассути таълими фосилавї (дистанcионї) такмил медињад.

3. Барои донишљўёни мактабњои олї шаклу намудњои гуногуни маълумоти иловагиро пешбинї мекунад: маълумоти иловагї барои гирифтани ихтисоси дуюм бо назардошти ќобилияти донишљў ва зиёд намудани мўњлати тањсил, монанди тарљумон-омўзгор, писхолог-њуќуќшинос, технолог-тарљумон, рўзноманигор-тарљумон, агроном-муњандис, муаллими забони тољикї бо ихтисоси иловагии забони русї ва ё англисї, муаллими синфњои ибдидої бо ихтисоси иловагии забони англисї,русї ва ё тољикї ва ѓайра, маълумоти иловагие, ки тавассути курсњои кўтоњмуддат донишЉў соњиби ин ё он касб мегардад (курсњои махсуси дўзандагї, компютерї, ронандагї, рассомї,коргузорї, муњoсибї ва ѓайра) ва ба ў дар ин хусус сертификат дода мешавад.

14

4. Маълумоти иловагї барои кўдакону наврасон дар заминаи маълумоти миёнаи њамагонї дар мактабњo. Академияи хурди илмњo, марказњои фарњангї, касбинтихобкунї, техникї, варзишї, кишваршиносї ва ѓайра ташкил ёфта, маълумоти ибтидої, асосї ва миёнаи онњoро пурра мегардонад ва барои интихоби касб заминаи устувор фароњам меорад. Муассиси чунин муассисањo давлат ва шахсони њуќуќию воќеї буда метавонанд, ки дар асоси литсензияи Вазорати маорифи Љумњурии Тољикистон, идора ва шуъбањои маорифи вилоятї, шањрї ва ноњиявї њуќуќи фаъолият кардан доранд.

7. Роњњои амалї гардонидани Консепсияи миллии маълумот

Омилњои асосии амалї гаштани Консепсияи милии маълумот инњоянд, ки давлат асосњои њуќуќии онњоро тањким мебахшад:

Омилњои њуќуќї Ворид намудани таѓйироту иловањo ба ќонунгузории Љумњурии

Тољикистон дар соњаи маориф. Тањияи санадњои дигари њуќуќию меъёрї барои инкишофи

муассисањои таълимї, аз љумла муассисањои хусусии таълиму тарбия, пайдо намудани имтиёзњo дар андозбандии соњаи маориф бо маќсади таъмин намудани раќoбатпазирии маълумот дар Љумњурии Тољикистон.

Омилњои иќтисодї Дар Ќoнуни Љумњурии Тољикистон "Дар бораи буљети давлатї"

њамчун соњаи афзалиятдошта эътироф намудани соњаи маориф. Тањия ва тасдиќи меъёрњои муосири музддињии кормандони соњаи

маориф. Тањияи барномањои иќтисодї барои дастгирии рушди соњаи маориф. Ба вуљуд овардани раќoбат дар бозори хизматрасонии соњаи

маълумот. Омилњои ташкилї Тањияи барномаи комплексї барои амалї намудани Консепсияи

миллии маълумоти Љумњурии Тољикистон. Такмили минбаъдаи стандартњои давлатии маълумот. Тањияи барномањои давлатї доир ба модернизатсияи маълумот ва ба

њалли проблемањои соњаи маориф љалб намудани тамоми љомеа. Тайёр намудани гузориши Њукумати Љумњурии Тољикистон "Дар

бораи нерўи зењнии миллат" Чорабинињои тиббї доир ба пешгирии беморињo дар муассисањои

таълимї барои њифзи мунтазами саломатии кўдакон ва наврасон. Ташкили низоми сифатан нави системаи оморї ва иттилоотї, ки ба

талаботи байналмилалї љавобгў бошад. Вазорати маориф њаллу фасли масъалањои зерини соњаи маорифро

амалї мегардонад: ворид намудани таѓйиротњои сифатї ба мазмуну мундариљаи

маълумот тавассути: - гуманизатсияи мазмуни маълумот; - такмили стандартњои давлатии маълумот;

15

- аз нав тањия намудани наќшаю барномањои таълимї, китобњои дарсї ва дастурњои таълимї;

- тањияи талаботи ягонаи тарбияи кўдакону наврасон дар оила, мактаб ва љамъият;

- ташкили системаи корњои тарбиявие, ки волидон ба сифати шарики мактабу муаллим ширкат меварзанд.

Назорати доимии сифати дониш, малака ва мањoрати хонандагону донишљўён дар њамаи намуди муассисањoи таълимии љумњурї;

Тавассути аттестатсия ва аккредитатсия бањoи давлатї додан ба раванди таълиму тарбия ва сифати тайёр кардани мутахассисон дар њамаи намуди таълимгоњњoи љумњурї.

Якљоя бо вазорату кумитањо, маќомоти идоракунии мањаллї, ташкилоту муассисањо, шахсони њуќуќию воќеї:

тадбирњои амалї намудани Консепсия ва барномаи рушди соњаи маорифро тањия намуда, иљрои онњoро таъмин мегардонанд;

низомномаи нави пардохти музди мењнати кормандони системаи педагогиро аз рўи принсипи фаъолият ва наќши мутахассис дар љараёни таълиму тарбия (аз рўи талаботи стандартњои давлатї) тањия ва барои тасдиќ ба

Њукумати Љумњурии Тољикистон пешнињои менамоянд; системаи маълумоти Тољикистонро бо роњњoи зерин ба системаи

маълумоти љањoнї њамгиро менамоянд; - васеъ намудани њамкории байналмилалї дар соњаи маълумот; - вусъат бахшидан ба модернизатсияи системаи маълумот дар асоси

системањои маълумоти пурарзиши љањoни мутамаддин; - љорї намудани компютеризатсияи системаи маълумот; - таъсис додани Марказњои компютерї дар шањру навоњї ва

мактабњои олии љумњурї бо маќсади ташкил намудани Бонки маълумот барои тањлил, алоќa, њамкорї ва бозомўзию такмили ихтисоси кадрњo;

- таъсиси Шўрои њамоњангсозии фаъолияти муассисањои таълимї дар Љумњурии Тољикистон;

- ширкат ва мавќеъ доштан дар кори якљояи инсоният барои инкишофи имкониятњoи судманди ќoбилияти инсон.

Роњу усулњои нави тайёр кардани кадрњо ва такмили ихтисоси онњoро ба ин тарз љорї менамояд:

њамгироии маълумоти миёнаи њамагонї ва миёнаи касбї, бахусус мактабњои равиядор, бо мактабњои олии касбї;

љорї намудани таълими фосилавї дар донишгоњњo, донишкадањo ва дигар таълимгоњњои љумњурї барои бозомўзї, такмили ихтисоси кадрњo, гирифтани маълумоти миёнаи махсус, маълумоти олии касбї ва ихтисоси дуюм (барои донишљўён ва дигар хоњишмандон);

таъсис додани кафедраю лабораторияњo дар сохтори мактабњои маълумоти миёнаи умумии равиядор, гимназияю литсейњо. Марказњои маълумоти иловагї, Академияњои хурди илмї ва ѓайра;

16

њамкории кафедрањои методикаи таълим бо мактабњои маълумоти миёнаи њамагонї бо маќсади ошної бо мањoрати касбї, аз худ кардани моделњои нави таълим ва усулњои фаъоли (интерактивии) таълим;

дар хориљи кишвар ба роњ мондани таљрибаомўзии профессорону устодони кафедрањои технологї, методикаи таълим ва ба воситаи аспирантура ва докторантура дар хориљи кишвар тайёр кардани мутахассисони ин соња;

дар заминаи мактабњои олии касбї гузаронидани курсњои такмили ихтисоси мутахассисони њамаи зинањои маълумот (миёнаи њамагонї, ибтидоии касбї, миёнаи касбї ва олї) мутахассисони гуногунсоња, аз љумла дар кафедрањои методика, педагогика ва равоншиносии донишгоњњои омузгорї ба роњ мондани бозомўзии мураббињо, омўзгорон ва роњбарони мактабњо;

Љорї намудани ихтисосњoи иловагї барои донишљуёни ќoбилиятнок (иќтисодчї бо ихтисоси иловагии њуќуќшинос, технолог бо ихтисоси иловагии химия ё биология, забони тоЉикї бо ихтисоси иловагии забони англисї ё русї, технолог-тарљумон, филолог-тарљумон ва ѓайра);

Ќонеъ намудани ниёзмандии шахcу љомеа ба инкишоф ва омўзиши илму фарњанги дунё:

иштироки тамоми институтњoи сиёсї", иќтисодї ва иљтимоии љомеа дар тарбияи кўдакон (педагогизатсияи муњити љамъиятї);

тањияи барномаи давлатии "Кўдакону наврасони Тољикистон" барои кўдакону наврасони ятиму бепарастор, маъюб ва болаёќат;

ба таълим пурра фаро гирифтани кўдакони синну соли мактабї; ба роњ мондани омўзиши забонњoи пањнгаштаи дунё, аз љумла

забонњои англисию русї, арабї, немисї, романї ва забонњoи давлатии мамлакатњoе, ки бо Тољикистон робитањoи фарњангї ва иќтисодї доранд, аз љумла забонњои чинї, њиндї, туркї, урду ва ѓайра;

Муаллим ва мураббї барои иљрои Консепсияи мазкур соњиби чунин сифатњо буданро ўњдадор бошанд;

асосњoи назарї ва амалии ихтисоси худро хуб донанд, педагогика, равоншиносї ва методикаи таълимро фаро гирифта бошанд;

шахсияти шогирдони худро эњтиром намоянд; љањoнбинї ва диди васеи илмї дошта бошанд; раванди тарбия ва таълимро эљодкорона ба роњ монанд; сифати таълиму тарбияро натиљаи нињoии фаъолияти хеш донанд; ба стандартњoи давлатии маълумот љавобгў будани дониш, малака ва мањopати шогирдони хешро кафолат дињанд.

8. Натиљагирї аз Консепсияи миллии маълумот Татбиќи амалии Консепсияи мазкур њаллу фасли масъалањои зеринро

таъмин мегардонад; 1.Омўзиши амиќ ва иљрои нишондодњoи Консепсия педагогизатсияи

муњити љамъиятиро таъмин сохта, доир ба маќсад ва вазифањои нави маълумот афкори умум ба вуљуд меорад. Маълумот барои шахс, давлат ва

17

љамъият њамчун дороии моддию маънавї ва раванди бо низоми инкишоф ќабул мегардад.

2.Заминаи (базис) муосири маълумот, ки дар асоси арзишњoи фарњанги миллию башарї сохта мешавад, менталитети наслњоро ба дараљаи худшиносии таърихию фалсафї расонида, ворисияти наслњoи ояндаро ба арзишњoињoи миллї таъмин месозад.

3.Маълумоти босифат ташкили тарзи њаёти солимро ташаккул дода, ба њаллу фасли масъалањoи демографї ва танзими оила асар мегузорад.

4.Риояи меъёрњoи ахлоќї талаботи њатмии давлат ва љомеа гашта, сатњи маънавияти љомеа баланд мегардад.

5.Тарбия бо мазмуни таълим њамгирої ва пайванди ногусастанї пайдо карда, гуманизм - дўст доштани инсон, эњтироми маќом ва муњити моддию маънавии вай њадафи асосии тарбия ќарор мегирад.

Педагогикаи амалї ба ташаккули малака ва мањорати дидану шинохтан, шунидану дарк кардан ва гуфтану амал намудани афроди љомеа ноил мегардад.

Тарбияи шањрвандии насли љавон бењтар шуда, мафњумњoи дўст доштани зодгоњ, сарзамин, Ватан њамгирої пайдо мекунанд.

6.Шумораи муассисањoи томактабї зиёд шуда, кўдакон тавассути марказњoи алоњида, кўдакистонњoи оилавї (хусусї), давлатї ѓайридавлатї, мактабњoи маълумоти миёнаи њамагонї ва ѓайра ба мактаб тайёр карда мешаванд. Масъулияти волидон ба тарбия ва ба мактаб тайёр кардани кўдакон баланд мегардад. Барои тарбияи томактабии кўдакон китобњoи таълимии босифат тањия ва нашр мешаванд.

7.Дар сатњи маълумоти ибтидої тамоми кўдакони ин синну сол ба мактаб фаро гирифта шуда, дар хондан, навиштан, њисоб кардан, риояи бехатарии њаёт ва фаъолияти коммуникативї ўњдабаро мегарданд. Барои омўзгорону волидон имконияти интихоби китобњoи дарсї ва дастурњoи таълимї ба вуљуд меояд.

8.Маълумоти сифатноки миёнаи њамагонї талаботи асосии шахс, Љомеа ва давлат ќарор мегирад. Ба маълумоти асосии њатмї тамоми кўдакону наврасони Тољикистон фаро гирифта мешаванд. Барои онњoе, ки маълумоти асосї, миёнаи њамагонї ва ё имконияти тањсили рўзона надоранд, мактабњoи шабона, ѓоибона ва ё таълими фосилавї ташкил карда мешавад. Дар мактабњoи маълумоти миёнаи њамагонї (синфњoи Х(ХI)-ХI(Хll) мактаббачагон дар асоси шавќу завќ ва ќoбилияташон ба равияњoи таълимї Људо мешаванд.

9.Омўзишгоњњои касбї-техникї ва дигар муассисањoи таълимии ба онњо баробар ба касбу кори муосир љалб намудани љавононро таъмин манамоянд. Дараљаи маълумоти ин сатњ ба талаботи стандартњoи љањонї мувофиќ шуда, мутахассисони Љумњурии Тољикистон дар хориљи кишвар низ аз рўи касби хеш кор карда метавонанд.

10.Маълумоти олии касбї сифатан бењтар мешавад. Соњиби маълумоти олї шахсе мешавад, ки камолоти маънавї, тафаккури эљодї ва мањорати баланди касбї дорад. Идоракунии соњањои иќтисодї ва иљтимої

18

аз њисоби рушди сифати инсон тавассути маълумоти олии касбї батадриљ бењтар мегардад.

11.Маълумоти иловагї доираи васеи љамъиятро фаро мегирад. Маълумот барои њама талаботи љомеа ва давлат ќарор меёбад. Ќобилияту фањмиши техникї ва фаъолияти коммуникативии шањрвандон аз омўзиши техника ва технологияи муосир рушд меёбад. Аз њамгироии илму истењсолот зиндагии инсон сифатан бењтар мешавад.

12.Тамоми таълимгоњњои Љумњурї бо кадрњои ихтисосманд таъмин мешаванд. Шумораи олимон афзуда, тањќиќотњои илмии сифатнок ва тамоюли амалидошта рўи кор меоянд.

13. Њуќуќ ва ўњдадорињои шањрвандон барои гирифтани маълумоти босифат васеъ мешавад. Шумораи мактабњои хусусї меафзояд. Заминањои њуќуќии чунин муассисањо аз љониби давлат таъмин мегарданд. Давлат харољотњои соњаи маорифро ба субъектњо бештар равона месозад. Барои волидон имконияти интихоби таълимгоњњо пайдо мешавад. Давлат, волидон ва донишљўён аз маълумоти бесифати таълимгоњњо њуќуќи пас гардонидани маблаѓњои шахсию давлатиро пайдо мекунанд. Дар соњаи маориф ќонунгузории амалкунанда такмил ёфта, ќонунњои нав (Ќонуни Љумњурии Тољикистон "Дар бораи маълумоти олии касбї", Ќонуни Љумњурии Тољикистон "Дар бораи тањсили 12-сола", Ќонуни Љумњурии Тољикистон "Дар бораи муассисањои таълимии хусусї", Ќонуни Љумњурии Тољикистон "Дар бораи њифзи кўдак ва наврас" ва ѓайра) тањия ва тасдиќ мешаванд.

14.Доир ба рушди соњаи маориф барномањои давлатии "Рушди соњаи маориф", "Тайёр намудани кадрњои илмию педагогї", "Кўдакону наврасони Тољикистон", "Сохтмони таълимгоњњо дар Љумњурии Тољикистон", "Консепсияи маблаѓгузорї ба соњаи маорифи Љумњурии Тољикистон дар солњои 2004-2015" ва ѓайра тањия, тасдиќ ва амалї мегарданд.

15.Маоши кормандони соња мувофиќи Ќонуни Љумњурии Тољикистон "Дар бораи маориф" амалї мешавад.

16.Забони давлатї рушду нумў меёбад. Сатњи сухандонї, суханронї ва маданияти гуфтори љомеа ташаккул ёфта, аксарияти љавонон дар баробари забони давлатї бо забонњои англисї ва русї озодона гуфтугузор мекунанд.

17.Маблаѓњои инвеститсионї, асосан, ба сохтмони мактабњо, биноњои иловагї, хобгоњњо ва мустањкам намудани базаи таълимии таълимгоњњо сарф мешаванд. Таълими себаста (сесменагї) дар мактабњои маълумоти миёнаи њамагонї барњам мехўрад.

18.Компютеризатсияи мактабњои маълумоти миёнаи њамагонї, ибтидої, миёна ва олии касбї таъмин мегардад. Марказњои компютерї барои омўзиш, бозомўзї ва иттилоот соњиби Бонки маълумот мегарданд.

19.Њамкорї бо мамлакатњои хориљї дар соњаи маориф ривољ ёфта, муассисањои таълимии Љумњурии Тољикистон раќобатпазирии сифати маълумотро таъмин мегардонанд. Љумњурии Тољикистон ба фазои ягонаи маълумоти байналмилалї ворид мегардад.

7. Наќшаи чорабинињо доир ба амалисозии Стратегияи Љумњурии Тољикистон дар соњаи илм ва технология барои солњои 2011-2015

№ Чорабинињо Иљрокунандагон Мўњлат, сол

1. Такмили заминаи ќонунгузорї ва меъёриву њуќуќии илм

1.1.

Омода ва ба Њукумати Љумњурии Тољикистон барои тасдиќ пешнињод кардани сохтори Академияи илмњои Љумњурии Тољикистон ва наќшаи идораи Академияи илмњои Љумњурии Тољикистон бо назардошти ислоњоти сохториву маъмурии Академияи илмњои Љумњурии Тољикистон

Академияи илмњои ЉТ 2010

1.2.

Омода ва ба Њукумати Љумњурии Тољикистон пешнињод намудани дархостњо дар бораи такмили системаи пардохти мењнат дар соњаи илм

Вазорати рушди иќтисод ва савдои ЉТ, Академияи илмњои ЉТ, Академияи илмњои кишоварзии Тољикистон, Академияи илмњои тиббї, Академияи тањсилоти Тољикистон, Вазорати мењнат ва њифзи иљтимоии ЉТ

2011 2013 2015

1.3

Омода ва ба Њукумати ЉумњурииТољикистон пешнињод намудани лоињаи ќарори Њукумати Љумњурии Тољикистон «Дар бораи механизми фармоиши давлатї ба тањќиќоти илмї»

Академияи илмњои ЉТ, Вазорати рушди иќтисод ва савдои ЉТ, Академияи илмњои кишоварзии Тољикистон, Вазорати тандурустии ЉТ, Вазорати маорифи ЉТ, Вазорати кишоварзии ЉТ

2011

1.4.

Анљом додани инветаризатсия вааккредитатсияи муассисаву ташкилотњои илмї-тањќиќотї, тартиб додани Фењристи давлатии муассисањои илмї-тањќиќотї

Комиссияи Љумњурии Тољикистон доир ба аккредитатсияи муассисањои илмї-тањќиќотї, Комиссияи байниидоравї доир ба гузаронидани инвентаризат- сияи муассиса ва ташкилотњои илмї-тањќиќотї

2011

2

1.5.

Тањия ва пешнињоди лоињаи ќарори Њукумати Љумњурии Тољикистон «Дар бораи васеъ кардани салоњияти фаъолияти Шўрои њамоњангсозии корњои илмиву тадќиќотї дар соњаи илмњои табиатшиносї, техники, тиббї, љамъиятшиносї ва гуманитарї дар Љумњурии Тољикистон» ба Њукумати Љумњурии Тољикистон

Академияи илмњои ЉТ, Вазорати маорифи ЉТ, Вазорати тандурустии ЉТ, Вазорати кишоварзии ЉТ, Вазорати рушди иќтисод ва савдои ЉТ

2011

2. Омода ва ба вазорату идорањо, ташкилоту корхонањои њама шаклњои моликият пешнињод намудани номгўи муњимтарин коркардњои илмї барои татбиќи амалї Академияи илмњои ЉТ, Академияи илмњои кишоварзии Тољикистон, Академияи илмњои тиббї, Донишгоњи миллии Тољикистон, муассисањои илмиву тадќиќотии соњавї, мактабњои тањсилоти олї,

Вазорати рушди иќтисод ва савдои ЉТ, Вазорати энергетика ва саноати ЉТ, Вазорати тандурустии ЉТ, Вазорати кишоварзии ЉТ, Вазорати маорифи ЉТ

Њар- сола

3. Омода ва ба вазорату идорањо, ташки-лоту корхонањои њама шаклњои моликият пешнињод намудани номгўи лоињањои инноватсионї

Академияи илмњои ЉТ, Академияи илмњои кишоварзии Тољикистон, Донишгоњи миллии Тољикистон, муассисањои илмї-тањќиќотии соњавї

Њар- сола

4.

Тањияи Барномањо доир ба амалисозии Стратегияи Љумњурии Тољикистон дар соњаи илм ва технология барои солњои 2011-2015

2011

4.1.

Барномаи рушди заминаи иттилоотї-коммуникатсионии илм

Академияи илмњои ЉТ, Академияи илмњои кишоварзии Тољикистон, Донишгоњи миллии Тољикистон, Маркази миллии патенту иттилоотии Вазорати иќтисод ва савдои ЉТ, Вазорати маорифи ЉТ

2011

4.2.

Барномаи рушди заминаи моддїтехникии илм Академияи илмњои ЉТ, Академияи илмњои кишоварзии Тољикистон,

2011

3

Академияи илмњои тиббї, Академияи тањсилоти Тољикистон, Донишгоњи миллии Тољикистон, Вазорати маорифи ЉТ, Вазорати тандурустии ЉТ, Вазорати рушди иќтисод ва савдои ЉТ

4.3.

Тањияи барномањои рушди соњањои алоњидаи илм дар чањорчўбаи Стратегияи Љумњурии Тољикистон дар соњаи илм ва технология барои солњои 2007-2015 (илмњои техникї, кишоварзї, љуѓрофї ва илмњои дигар)

Академияи илмњои ЉТ, Академияи илмњои кишоварзии Тољикистон, Донишгоњи миллии Тољикистон, Вазорати маорифи ЉТ, Вазорати тандурустии ЉТ, Вазорати рушди иќтисод ва савдои ЉТ, Вазорати энергетика ва саноати ЉТ

2011- 2013

5. Омода кардани пешнињод доир ба рушди њамкорињои байналхалќии илмї ва илмї-техникї

Академияи илмњои ЉТ, Академияи илмњои кишоварзии Тољикистон, Академияи илмњои тиббї, Донишгоњи миллии Тољикистон, вазоратњо ва идорањо

Доимї

6. Омода кардани пешнињод доир ба ташаккули шабакаи нави шўроњои диссертатсионї, аз љумла шўроњои асосї (базавї), минтаќавї ва байниидоравї

Комиссияи аттестатсионии ЉТ Доимї

7. Омода кардани пешнињод доир ба бењтар кардани фаъолияти Комиссияи аттестатсионии Љумњурии Тољикистон ва њамаи системаи аттестатсияи кадрњои илмї ва илмї-омўзгории тахассуси олї

Академияи илмњои ЉТ, Академияи илмњои кишоварзии Тољикистон, Академияи илмњои тиббї, Донишгоњи миллии Тољикистон, Вазорати маорифи ЉТ, Вазорати тандурустии ЉТ, Вазорати рушди иќтисод ва савдои ЉТ

2011 2013 2015

8. Тањлили натиљањои иљрои барномаи амалисозии Консепсияи сиёсати давлатии демографии Љумњурии Тољикистон барои солњои 2003-2015 ва омода кардани пешнињод доир ба рушди минбаъдаи тањќиќот оид ба масъалањои демография ва тањияи тавсияњои амалї

Академияи илмњои ЉТ, Вазорати рушди иќтисод ва савдои ЉТ, Вазорати мењнат ва њифзи иљтимоии ЉТ, Маркази тањќиќоти стратегии назди Президенти Љумњурии Тољикистон

2015

4

доир ба сиёсати демографї 9. Омода ва амалї кардани барномањои маќсаднок ва

комплексии илмї ва илмї-техникї доир ба самтњои афзалиятдоштаи илм ва рушди иљтимоиву иќтисодии мамлакат

Шўрои њамоњангсозии корњои илмї-тањќиќотї, Академияи илмњои ЉТ, Академияи илмњои кишоварзии Тољикистон, Академияи тањсилоти Тољикистон, Академияи илмњои тиббї, Донишгоњи миллии Тољикистон, вазоратњо ва идорањо

Доимї

10. Тањлили фаъолияти муассисањои илмї ва ташкилотњо љињати истифодаи манбаъњои ѓайрибуљетии маблаѓгузории тањќиќоти илмї ва коркардњои амалї ва тањияи тавсияњо доир ба таъмини шароити зарурї барои зиёд кардани њаљмњои маблаѓгузорињои uайрибуљетї

Шўрои њамоњангсозии корњои илмї-тањќиќотї, Академияи илмњои ЉТ, Академияи илмњои кишоварзии Тољикистон, Академияи илмњои тиббї Донишгоњи миллии Тољикистон Вазорати маорифи ЉТ, Вазорати рушди иќтисод ва савдои ЉТ

Њар- сола

11. Тањлили рафти иљрои Барномаи тайёр кардани кадрњои илмї дар ЉТ барои солњои 2009-2015, Тадбирњо бобати дастгирии илмњои љамъиятшиносї ва инсоншиносї дар ЉТ барои солњои 2009-2015, Барномаи њамгироии илм ва тањсилоти олии ЉТ барои солњои 2010-2015, Барномаи љорї кардани дастовардњои илмиву техникї дар истењсолоти саноатии ЉТ барои солњои 2010-2015, Барномаи рушди илмњои табиатшиносї, математикаву техникї барои солњои 2010-2020, Барномаи комплексии маќсадноки истифодаи васеи энергияи барќароршаванда амсоли дарёњои хурд, энергияи офтоб, энергияи шамол, биомасса, энергияи чашмањои обњои гарм барои солњои 2007-2015

Шўрои њамоњангсозии корњои илмї-тањќиќотї, Академияи илмњои ЉТ, Академияи илмњои кишоварзии Тољикистон, Академияи илмњои тиббї, Донишгоњи миллии Тољикистон, Вазорати маорифи ЉТ, Вазорати рушди иќтисод ва савдои ЉТ, Вазорати тандурустии ЉТ, Вазорати кишоварзии ЉТ, Академияи тањсилоти Тољикистон, Вазорати энергетика ва саноати ЉТ

Њар- сола

Замима ба банди 3-и

5

«Мутамарказгардонии нерўи илмї ва технологї ба самтњои

афзалиятдоштаи рушди иќтисодиву иљтимоии мамлакат»

НОМГЎИ муњимтарин технологияњое, ки барои коркард ва татбиќ

дар истењсолот тайи солњои 2011-2015 ба наќша гирифта шудаанд

№ Номи технология Ташкилоти масъул

xи{ати коркарди технология

Муњлати

коркард, сол

Натиљањои чашмдошт, самараи иќтисодї

Вазорат, идора, ташкилот ва корхонае, ки технологияро татбиќ

карда метавонанд

Гидроэнергетика, истифодаи комплексb ва оќилонаи захирањои об, манбаъњои барќароршавандаи энергия ва технологияњои сарфаи энергия

1. Системањои пурсамари пайвандии офтобии фотоэлектрикї ва њароратї барои ба даст овардани гармї ва барќ

Институти физикаву техникаи ба номи С.У. Умарови Академияи илмњои ЉТ, Донишгоњи техникии Тољикистон ба номи М.Осимї

2011- 2015

Системањои пурсамари пайвандии офтобии фотоэлектрикї ва њароратї омода карда мешаванд, ки имкон медињанд энергияи офтоб ба энергияи барќ ва њароратї бо самаранокии 50% табдил дода шавад. Љорї кардани чунин системањо сарфи маводро то 20% кам мекунад, истифодаи масоњатро ду баробар коњиш медињад, сарфи сўзишвории органикї ва ихрољи азњоро кам месозад. Энергияе, ки аз 1 м2 системањои пайвандї њангоми нурафшонии пурзўри офтоб 1 кВт/м2 дар муддати 4-5 соати офтобии рўзона њосил мешавад, 2,0-2,5 кВт/с.-ро ташкил медињад

Вазорати энергетика ва саноати ЉТ, Вазорати кишоварзии ЉТ, Вазорати тандурустии ЉТ, Њукумати ш.Душанбе, хољагињои коммуналиву истиќоматї, истифодакунан дагони инфиродї

6

2. Коркард ва татбиќи моделњои математикии муносибгардонї (оптимизатсия)-и кори неругоњи барќї бо обанбор

Институти масъалањои об, гидроэнергетика ва экологияи Академияи илмњои ЉТ

2011- 2015

Ба вуљуд овардан ва тат-биќи моделњо ва интерфейс имкон медињад, ки чорабинињо доир ба баланд бардоштани самаранокии истифодаи иншооти энергетикї, иќтидори ерўгоњи барќї аз обанборњо, пешгўї кардани седиментатсия дар обанборњо тањия карда шаванд

Вазорати энергетика ва саноати ЉТ

Комплекси саноатї ва ашёи хоми маъданї, ба вуљуд овардани маводи нав ва технологияњои муосир

1. Коркарди технологияи њосил кардани коагулянтњо барои тоза кардани оби нўшокї ватехникї аз ашёи хоми мањаллї ва партовњои саноатї

Муассисаи давлатии илмии «Интитути илмиву тадќиќотии саноат», Муассисаи давлатии илмиву таљрибавї ва истењсолии Академияи илмњои ЉТ»

2011- 2012

Њаљми мањсулоти истењсолшаванда 1500-3000 т. дар солро ташкил медињад, даромаднокї 160-300 њазор сомонї, љойњои нави корї ба вуљуд меоянд, шароити зиндагии ањолї бењтар мешавад

Вазорати энергетика ва саноати ЉТ, Корхонаи во- њиди давлатии «Ширкати алюминийи Тољикистон»

2. Технологияи ѓанисозии маъданњои фосфоритии кони «Ќаратоѓ»

Муассисаи давлатии илмии «Институти илмиву тадќиќотии саноат», Институти химияи ба номи В.И.

2011- 2013

Њаљми мањсулоти истењсолшаванда дар давраи аввал 3000 т дар солро ташкил медињад, даромаднокї 340 њазор сомонї, ќисмати зиёди эњтиёљоти соњаи кишоварзї бо нурињои фосфорї таъмин мешавад

Вазорати энергетика ва саноати ЉТ, Вазорати кишоварзии ЉТ, КМ «Тољик Азот»

7

Никитини Академияи илмњои ЉТ

3. Технологияи њосил кардани нурињои фосфорї (аммофос, суперфосфат) аз орди фосфоритї

Муассисаи давлатии илмии «Институти илмиву тадќиќотии саноат», Институти химияи ба номи В.И. Никитини Академияи илмњои ЉТ

2011- 2013

Истењсоли нурињои фосфорї ва таъмини соњаи кишоварзї бо нурињои фосфорї ба роњ монда мешавад

Вазорати энергетика ва саноати ЉТ, Вазорати кишоварзии ЉТ, КМ «Тољик Азот»

4. Технологияи њосил кардани пектин аз партовњои хўрокворї ва саноатї

Институти химияи ба номи В.И. Никитини Академияи илмњои ЉТ, Муассисаи давлатии илмиву таљрибавї ва истењсолии Академияи илмњои ЉТ

2011- 2013

Истењсоли пектинњо барои эњтиёљи саноати дорусозї ва хўрокворї ба роњ монда мешавад

Вазорати энергетика ва саноати ЉТ, Вазорати тандурустии ЉТ

5. Технологияи њосил кардани маснуоти сангрехтї дар асоси базалт

Муассисаи давлатии илмии «Институти илмиву тадќиќотии саноат», Муассисаи давлатии илмиву

2011- 2012

Истифодаи технологияи нав имкон медињад ќубурњои оњанї ва дигарро бо ќубурњои сангрехтї имкон медињад масъалаи дарозум риву мустањкамии ќубурњо њал гардад,

Вазорати энергетика ва саноати ЉТ, хољагињои коммуналї

8

таљрибавї ва истењсолии Академияи илмњои ЉТ

вазъи экологї бењтар шавад

6. Коркарди технологияи њосил кардани кокс ва мањсулоти дигари изофї аз ангишти кони Фон-Яѓноб

Муассисаи давлатии илмии «Интитути илмиву тадќиќотии саноат»

2011- 2010

Бо кокс ва мањсулоти дигари корхона њои металлургии љумњурї ба роњ монда мешавад. Њаљми мањсулоти истењсолшаванда дар давраи аввал 1800 т кокс, даромаднокї 120 њазор сомонї дар сол мебошад

Вазорати энергетика ва саноати ЉТ

7. Технологияи њосил кардани хўлањои чандтаркибаи алюминий бо сохтори модификатсияшудаи кафо- латдор

Институти химияи ба номи В.И. Никитини Академияи илмњои ЉТ, Донишгоњи техникии Тољикистон ба номи М.Осимї

2011- 2015

Корхонањо бо хўлањои алюминийи хосиятњои махсусдошта таъмин карда мешаванд

Вазорати энергетика ва саноати ЉТ, Корхонаи воњиди давлатии «Ширкати алюминийи Тољикистон»

Кишоварзї, амнияти озуќаворї 1. Селексияи авъњои нави

серњосили пахтаи миёнанах бо истифодаи технологияи фотосинтезии интихоби маводи аввалия

Институти ботаника, физиология ва генетикаи растании Академияи илмњои ЉТ

2011- 2015

Навъи нави пахта бо њосилнокии 45 с-дар га бо нахи V–тип ва барориши нахи 38-40%

Вазорати кишоварзии ЉТ, хољагњои пахтакор

2. Коркарди системаи нави Институти 2011- Барои татбиќ системаи нави Вазорати кишоварзии

9

њосил кардани маводи яккачини тухмии картошка дар асоси биотехнологияи њуљайравї

ботаника, физиология ва генетикаи растании Академияи илмњои ЉТ, Институти боѓдорї ва сабзавоткории Академияи илмњои кишоварзии Тољикистон

2011

парвариши тухми картошка бо даври кўтоњкардашудаи њосил кардани маводи яккачини тухмии картошка (4 сол) коркард ва пешнињод мешавад. Ин система њамчунин имкон медињад, ки ба кори селексионии њосил кардани навъњои серњосил ва ба касалињову зараррасонандањо устувори картошка суръат бахшида шавад

ЉТ, хољагињои картошкапарвар

3. Такмил додан ва дар истењсолот татбиќ намудани усулњои интератсияшудаи мубориза бар зидди зарарасоанда-њои зироатњои кишоварзї дар шароити нави хољагидорї

Институти зоология ва паразитологияи ба номи Е.Н. Павловскийи Академияи илмњои ЉТ, Институти зироат-корї, Институти боѓдорї ва сабзавоткории Академияи илмњои кишоварзии Тољикистон

2011- 2015

Татбиќи амалии усулњои мукаммалгардонидашудаи интеграсияшудаи мубориза бар зидди зарраррасонан-дањои зироатњои кишоварзї истифодаи пеститсидњоро якбора кам гардонида, њосилнокии зироатњои кишоварзиро баланд мебардорад ва њолатиэкологии муњити зистро бењтар мегардонад

Вазорати кишоварзии ЉТ, хољагињои муштарак ва дењќонї

4. Технологияи барќароркунии њосилнокї ва истифодаи устувори чарогоњ ва алафзорњои Тољикистон

Институти ботаника, физиология ва генетикаи растании Академияи илмњои

2011- 2015

Истифодаи технологияи зиёд кардани њосилнокии чарогоњ (кишти иловагии алафњои хўрокї, поруза-нї, нобуд кардани алафњои ѓайриѓизої) ва истифодаи оќилонаи онњо

Вазорати кишоварзии ЉТ, хољагињои муштарак ва дењќонї

10

ЉТ, Институти чорводории Академияи илмњои кишоварзии Тољикистон

њосилнокии чарогоњњои табииро 2,5 баробар зиёд мекунад

5. Селексияи навъњои зироатњои ѓалладонагї, лўбиёгї, авѓандињанда ва хўроки чорвои ба касалињо, зараркунандањо ва омилњои ѓайриоддии муњити атроф устувор

Институти зиро аткории Академияи илмњои кишоварзии Тољикистон

2011- 2015

Зиёда аз 10 навъи нав бо њосилнокии онњо 20-25 % зиёдтар аз њосилнокии навъњои ноњиябандишуда ба вуљуд оварда шуда, дар истењсолот татбиќ карда мешаванд

Вазорати кишоварзии ЉТ, хољагињои кишоварзї

6 Ба вуљуд овардан ва дар истењсолот љорї намудани навъњои нави пахтањои мањиннах ва миёнанах

Институти зироаткории Академияи илмњои кишоварзии Тољикистон

2011- 2015

Навъњои нави пахтаи миёнанах бо њосилнокии 40-45 с/га, бо типи нахи IV-V ва њосилнокии 37-38 %-и нах, навъњои пахтаи мањиннах бо типи нахи I-II, њосилнокї 35-40с/га офарида мешаванд. Зиёдшавии њосилнокии онњо нисбати навъњои нав 20-25 %-ро ташкил мекунад

Вазорати кишоварзии ЉТ, хољагињои пахтакор

7. Ба вуљуд овардан ва дар истењсолот љорї намудани навъњои ерњосили зироатњои тухмакдору донакдор, ситрусї, ангур, сабзавот ва картошка

Институти боѓдорї ва сабзавоткории Ака- демияи илмњои кишоварзии Тољикистон

2011- 2015

Дар истењсолот љорї намудани навъњои нави меваю сабзавот, картошка 10-15 % баланд бардоштани њосилнокии онњоро таъмин менамояд

Вазорати арзии ЉТ, хољагињои кишоварзї

11

8 Мукаммалгардонии технологияи парвариши ду њосили дон дар як сол аз заминњои обёришаванда бо истифодаи зироатњои ѓай-рианъанавї (лубиёдона-гињо, равѓандињанда)

Донишгоњи аграрии Тољикистон ба номи Ш.Шотемур, Институти зироаткории Академияи илмњои кишоварзии Тољикистон

2011- 2015

Татбиќи технологияњои мукаммал барои дар як сол ба даст овардани 80-100 с/га дони зироатњои ѓаллагї, лўбиёдонагї, равѓандињанда, баланд бардоштани њосилхезии хок ва нигоњ доштани мувозинати экологии муњит шароит фароњам меоварад

Вазорати кишоварзии ЉТ

9. Њосил кардани тухмњои баландсифати навъњои ноњиябандишуда ва перспективии зироат

Институти зироаткории Академияи илмњои кишоварзии Тољикистон, хољагињои тухмипарварии ба фењристи хољагињои тухмипарвар дохилшуда, ки бо ќарори Њукумати ЉТ аз 28 июли с.2009, №413 ва аз 30 марти с.2010, №170 тасдиќ шудааст

2011- 2015

Љорї кардани ин технология дар хољагињои тухмипарвар имкон медињад, ки хољагињои љумњурї бо тухмњои элита, репродуксияњои 1, 2, 3 таъмин гарданд, ки ин барои баланд бардоштани њосилнокии зироати кишоварзї имконият фароњам меорад

Вазорати кишоварзии ЉТ

10

Ба вуљуд овардани зоту љинсњои нави чорвои кишоварзї ва такмил

Институти чорводории Академияи илмњои

2011- 2015

Самаранок истифода бурдани зоту љинсњои нави сермањсули чорво барои баланд бардоштани

Вазорати кишоварзии ЉТ, хољагињои чорводорї

12

додани сифатњои ирсї ва мањсулнокии онњо

ки шоварзии Тољикистон

мањсулнокии онњо аз 12 то 15 % мусоидат менамояд. Самараи иќтисодї 4,5-5,0 млн сомониро ташкил медињад

11

Такмил додан ва дар амал љорї намудани технологияи самараноки гирифтан, яхкунонии нутфаю љанини чорвои кишоварзї ва њайвоноти ёбої

Институти чорводории Академияи илмњои ки шоварзии Тољикистон

2011- 2015

Бонки нутфаю љанини чорвои зотњои сермањсул ва њайвоноти нодир, инчунин пешбурди корњои селексионї таъсис дода мешавад. Самаранокии иќтисодї 0,5-1 млн. сомониро ташкил медињад

Вазорати кишоварзии ЉТ, хољагињои чорводорї

12

Коркард ва истифодабарии ваксинањо ва диагнос-тикумњо бар зидди беморињои сироятии чорво

Институти байторї, Корхонаи илмї-истењсолии «Доруњои биологї»

2011- 2015

Истифодабарии ваксинањо самаранокии табобати беморињои сироятии чорворо ба ќадри назаррас баланд мебардорад. Самараи иќтисодї ба 1 сомонии харљшуда 6-10 сомониро ташкил медињад

Вазорати кишоварзии ЉТ, хољагињои чорводорї

Тандурустї 1 Коркарди технологияи

њосил кардани њомилони доруњои табобатї дар асоси моддањои пектинї ва татбиќи онњо дар истењсолот

Институти химияи ба номи В.И.Никитини Академияи илмњои ЉТ

2011- 2012

Њомилони доруњои табобатї дар асоси полимерњои табиии устувор ба таъсироти љузъњои тракти меъдаву рўда ба вуљуд оварда мешаванд ва барои дар истењсолот татбиќ кардани онњо њуљљатњои меъёрї тањия мегарданд

Вазорати кишоварзии ЉТ, Вазорати тандурустии ЉТ

2 Тањия ва ворид намудани технологияњои ташхиси

Институти гаст роэнтерологияи Академияи

2011- 2015

Ба ќадри назаррас кам кардани касалињои вируси гепатитдор муяссар мегардад

Вазорати тандурустии ЉТ

13

хусусиятњои генетикии гепатитњои вирусї ва такмили табобати гепатитњои музмин (хроникї) ва сиррозияи љигар

илмњои тиббї

3. Коркард ва татбиќи технологияњои радиологї ва радиоиммунии ташхиси пешакии касалињои узвњои њозима ва касалињои онкологї

Институти гаст роэнтерологияи Академияи илмњои тиббї

2011- 2015

Системаи ташхиси сариваќтї ва табобати самараноки беморони гирифтори касалињои системаи меъдаву рўда ба роњ монда мешавад

Вазорати тандурустии ЉТ

4. Коркард ва татбиќи усул-њои муосири самарабахши экстракорпоралии гемо ва лимфокоррексия дар њолатњои барои беморон хавфнок (гемодиализ, гемодиафилтратсия, диализи перитонеалї)

Донишкадаи такмили ихтисоси баъдидипломии кадрњои тиббии Тољикистон, Маркази илмии шањ-рии реаниматсия ва детоксикатсия

2011- 2012

Истифодаи ин усулњо фавт ва маъюбшавиро ба андозаи 15-20% паст мегардонад

Вазорати тандурустии ЉТ, шўъбањои реаниматсия ва терапияи интенсивии муассисањои табобатї

5. Љарроњии рентгено-эндоваскулярии касалињои дил ва раг

Кафедраи касалињои љарроњишавандаи №2, Донишгоњи дав латии тиббии Тољикистон

2007- 2012

Кўмаки љарроњї ба беморон бо патологияи узвњои гардиши хун бењтар гардида, фавт ва маъюбшавии ањолї кам карда мешавад

Вазорати тандурустии ЉТ, Маркази илмии љумњуриявии љарроњии дилу раг ва ќафаси сина, Маркази љумњуриявии клиникии кардиологї

6. Љарроњии эндоскопии Маркази илмии 2011- Паст кардани бодњои Вазорати тандурустии

14

касалињои узвњои ќафаси сина ва шикам

љумњу-риявии љарроњии дилу раг ва ќафаси сина

2015

баъдиљарроњї, кам кардани мўњлати бистаригардонии бемор дар статсионар амалї мешавад

ЉТ, Маркази љумњуриявии клиникии кардиологї

7 Истифодаи технологияи бордоркунии экстракорпоралї ва интиќоли љанинњои занони бемори безурриётї бо ёрии агонистњо ва анта гонистњои гонадолиберин

Институти момодоягї, гинекологї ва педиатрияи Вазорати тандурустии ЉТ

2011- 2015

Сатњи безурриётии занон дар ЉТ хеле кам мешавад

Вазорати Тандурустии XТ

Устуворї ва амнияти экологї 1 Таъсиси хадамоти

назорати њаракатњои ќавї дар сарбандњо дар асоси системаи раќамии баќайдгирї

Институти гео- логия ва сейсмо логияи Академияи илмњои ЉТ

2011- 2012

Самаранокии баланди тайёр кардан ва пешнињод намудани иттилооти сейсмологї оид ба њолати сарбандњои нерўгоњњо њангоми заминљунбињо барои таъмини ехатарии онњо муяссар мегардад

Вазорати энергетика ва саноати ЉТ, ЉКС «Барќи Тољик», Вазорати њолатњои фавќулодда ва мудофиаи шањрвандии XТ

15